Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Ünite 2

1

DAVRANIŞ YÖNETİMİÇocuk Gelişimi Önlisans Programı

Öğr. Gör. Uygar BAYRAKDAR

Ünite 2

İçİndekİler2.1. ÇEVRESEL ÖZELLIKLER ............................................................................................................. 32.2. UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALIZI ......................................................................................... 4

2.2.1. Uygulamalı Davranış Analizinin İlkeleri ....................................................................................................... 4

2.3. UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALIZI ILE ALAKALI OLASI YANLIŞ INANIŞLAR VE KAYGILAR .................................................................................................. 5

2.3.1. Diğer Yöntemlerle Karışma ............................................................................................................................... 62.3.2. Tartışmalı Yöntemlere Tepkiler ....................................................................................................................... 6

2.4. ZORLAMA ILE ILGILI KAYGILAR .............................................................................................. 72.5. KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 8

HEDEF DAVRANIŞ (SAPTAMA)Öğr. Gör. Uygar BAYRAKDAR

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Ünite 2

3

2.1. ÇEVRESEL ÖZELLIKLERŞimdiye değin yapılan açıklamalardan davranışların çevresel özelliklerden ya da olaylardan bağımsız olarak değerlendirilemeyeceği açıkça anlaşılmaktadır. Çevresel özellikler ya da olaylar bireyin çevresinde bulunan gözlenebilir olan her şeydir. Davranış analizinde çevre “uyaran(lar)” ya da “olaylar” içermesi açısından çok önemlidir. Çevredeki olay ya da uya-ranlar şiddeti, biçimi, rengi, kokusu gibi özellikleri açısından ölçülebilir olmalıdır. Uyaranlar davranışı etkileyen değişiklikler ya da çevresel durumlar-özellikler olarak ele alınır. Herhangi bir uyarandan söz ediliyorsa ortada uyaranın varlığıyla yarattığı bir etki söz konusudur. Bi-reyler uyaranları algılarlar ve çevredeki uyaran değişiklikleri ise davranışı etkiler.

Örneğin;Ders sırasında okuldaki bir patlama, çevreye bir uyaran eklenmesi olarak ele alınabilir. Bu patlama sınıftaki düzenin bozulmasına, öğrencilerin sağa sola koşturmalarına yol açabilir.

Uyaranlar;• Fiziksel özellikleri• Ne zaman gerçekleştikleri • Davranış üzerindeki etkileri ile tanımlanırlar.

Yukarıda sıralanan özellikleri taşıyan bir ya da birkaç uyarana ise uyaran sınıfı ismi veril-miştir. Çevredeki uyaranların varlığının zamanlaması davranış analizi açısından son derece önemlidir ve çalışma alanının temelini oluşturur.

Çevresel uyaran ya da olayların ortaya çıkacak olan davranışa göre zamanlaması;• Davranış öncesi uyaran ya da olaylar • Davranış sonrası uyaran ya da olaylar olarak iki grupta toplanır.

Davranış öncesi uyaran ya da olaylar davranış sergilenmeden önce çevrede bulunan uyaran ya da olayları tanımlamak üzere kullanılır. Davranış sonrası uyaran ya da olaylar ise davranış sergilendikten sonra çevrede bulunan uyaran ya da olayları tanımlamak üzere kullanılır. Her ikisinin de davranışların sergilenmesi üzerinde güçlü etkileri vardır ve davranış analizinde bu süreç öncül-davranış-sonuç (ÖDS) ilişkisi içinde ele alınır.

Davranış Yönetimi

4

2.2. UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALIZIUygulamalı davranış analizi insan davranışlarını anlamayı ve iyileştirmeyi hedefleyen disip-lindir. Psikolojinin pek çok dalı da aynı hedefi benimser. Bu anlamda uygulamalı davranış analizini farklı kılan, ağırlık verdiği konular, amaçlar ve yöntemlerdir. Şöyle ki uygulama-lı davranış analizinde edimsel koşullama kuramı ilkeleri esas alınarak uzun süredir devam eden, acil olarak kazandırılması ya da ortadan kaldırılması gereken sosyal açıdan önemli davranışlar üzerinde durulmaktadır. Edimsel koşullama davranışların oluşmasında uyaran-tepki-uyaran ilişkisinin önemini vurgulayan kuramdır. Bir davranışın ardından hoşa giden bir uyaran sunulması davranışın ileride tekrarlanma olasılığını arttırır ve bir davranışın ar-dından hoşa gitmeyen bir uyaranın sunulması o davranışın ileride tekrarlanma olasılığı azal-tır görüşü hâkimdir. Uygulamalı davranış analizinde davranışlar objektif, sayısallaştırılmış ve nesnel biçimde kontrollü ortamlarda ele alınan davranışlardır. Kısaca uygulamalı davra-nış analizi, sosyal açıdan önemli davranışlar üzerinde etkili olan çevresel etmenleri bilimsel yollarla belirler ve bir davranış teknolojisi geliştirerek uygulama ortamlarında davranışları kontrol altına almayı hedefler.

2.2.1. Uygulamalı Davranış Analizinin İlkeleriUygulamalılık: Davranış değişikliği ya da öğrenme amacıyla ele alınan hedef davranışın kuramsal açıdan değil toplumsal açısından önemli olmasıdır. Bu tür davranışlar bireyin ba-ğımsızlığına yardım ederek bireyin yaşamını iyileştiren davranışlardır. Dolayısıyla, davranış analistleri üzerinde çalışacakları davranışları belirlerken bireyin ya da bireyin yakınlarının yaşamına olumlu katkı getirecek türde davranışlar olmasına özen gösterirler.

Davranışsallık: Davranış değişikliği ya da öğrenme amacıyla ele alınan davranışlar gözle-nebilir ve ölçülebilir olmalıdır. Örneğin, “bilir, kavrar, fark eder” gibi ifadeler gözlenebilir ifadeler değildir. Oysa, “sorulduğunda söyler, sesli olarak anlatır” gibi ifadeler davranışsal ifadelerdir. Davranışlar ölçülebilir ve gözlenebilir olarak tanımlanmakla birlikte davranışa uygun güvenilir bir ölçme sistemi de belirlenmelidir. Aynı zamanda, bu süreçte yalnızca davranışta değişiklik olup olmadığıyla değil kimin davranışının değiştiğiyle de ilgilenilir. Böylece, uygulama sonrası elde edilen değişikliğin tam olarak birey davranışlarında mı, uy-gulamacı davranışlarında mı yoksa gözlemci davranışlarında mı gerçekleştiği ayırt edilebilir.

Analitiklik: Neden-sonuç ilişkisinin ortaya konulmasıdır. Bildiğiniz gibi uygulamalı davranış analizi uygulamalarında çevre-davranış arasındaki ilişki analitik açıdan ele alınır. Diğer bir deyişle, çevresel olayların davranışın gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesinden sorumlu olup olmadığı inandırıcı bir biçimde ortaya konur.

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Ünite 2

5

Teknolojiklik: Yinelenebilir olmak anlamına gelir. Uygulamalı davranış ana. lizinde kulla-nılan yöntemler ve süreç başkaları tarafından uygulanabilecek açıklıkta rapor edilmelidir. Özellikle, uygulama öncesinde, sırasında ve sonrasında neler yapıldığı, çalışmanın/uygula-manın yürütüldüğü bireylerin özellikleri ayrıntılı biçimde açıklanmalıdır. Böylece, bu çalış-mayı okuyan bir kimsenin de çalışmayı tüm yönleriyle orijinal çalışmada uygulandığı gibi uygulayabilmesi sağlanmış olur. Örneğin Baer ve meslektaşlarına (1968) göre bir çalışmada “oyun terapisi uygulandı” deyip geçmek yeterince teknolojik bir ifade değildir. Araştırmacı ya da uygulamacı mutlaka oyun terapisi öncesinde uygulamacının ne tür hazırlıklar yaptığı-nı, ne tür araçgereçler kullandığını, herhangi bir uyarlama yapıp yapmadığını, ne tür oyun-lara yer verdiğini bir başkası tarafından yinelenebilecek açıklıkta belirtmesi gerekir.

Kavramsal olarak sistematik bütünlük: Uygulamalı davranış analizinin teknolojik olmasıyla birlikte davranış ilkeleri ve yöntemlerine ilişkin bir kavramsal bütünlüğün de sağlanması gereklidir. Kavramsal bütünlüğün sağlanması, önerilen uygulamaların anlaşılması ve gerek-tiğinde kolayca ulaşılabilmesi nedeniyle çok önemlidir. Ayrıca, kavramsal açıdan sistematik bir bütünlük yaratmak konuyla ilgili bir disiplin alanının oluşturulması açısından da önem taşır.

Genellenebilirlik: Elde edilen davranış değişikliğinin farklı durum, ortam, koşul ve davra-nışlara da genellenebilmesidir. Bildiğiniz gibi, uygulamalı davranış analizinde sosyal açıdan önemli davranışlarla çalışılması önemlidir; ancak yeterli değildir. Bu davranışların genellen-mesinin sağlanması da son derece önemlidir.

Etkililik: Etkililik değiştirilmesi ya da kazandırılması hedeflenen davranışta istendik değişik-liğin elde edilmesi olarak tanımlanır.

2.3. UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALIZI ILE ALAKALI OLASI YANLIŞ INANIŞLAR VE KAYGILARDavranışı değiştirmek için edimsel süreçlerin kullanılmasına karşı direnç birkaç kaynaktan gelmektedir. Bu teknikleri tanımlamak için en sık şekilde kullanılan davranış değiştirme te-rimi biraz karışıklığa sebep olmuştur. Davranış değiştirme terimi genellikle davranış değiş-tirme potansiyeline sahip her türlü yönteme atıfta bulunur şekilde yanlış kullanılmak. tadır. Terimin bu şekilde kirlenmesi, bizim uygulamalı davranış analizi terimini tercih etmemizde-ki sebeplerden biridir.

Davranış Yönetimi

6

2.3.1. Diğer Yöntemlerle KarışmaDavranış değiştimıe denilmesine yapılan itirazların çoğu bu terimin uygulamalı davranış analiziyle hiç alakası olmayan yöntemleri tanımlamada kullanılmasından kaynaklanmakta-dır. Ünlü gazeteciler (Holden, 1973; Mason, 1974; Wicker, 1974) ve hatta davranış değiştime uzmanları (McConnell, 1970), uygulamalı davranış analizi imgesine, onun insanlarda kulla-nımının henuz geliştiği evrede davranış değiştirme başlığı altına ilgisiz yöntemlerini dahil ederek hesaplanamaz ölçüde zarar vermişlerdir. Hipnoz, beyin cerrahisi, beyin implamları, ilaç tedavisi ve elektrokonvulsif şok tedavisinin tümü bu başlık altında toplanmıştır. Bu yön-temler hiç şüphesiz davranışı değiştirir fakat bunların, davranışı, davranışsal ilkeleri uygu-lama yolu ile sistematik olarak değiştirmeyle ilgisi yoktur. “Psikanaliz, Geştalt tedavisi, ilkel çığlıklar, dersler, kitaplar, meslekler ve din” gibi iyileştirici girişimlerin tüm dizisini davranış değiştirme başlığı altında listelemek eşit ölçüde mantıklı ve eşit ölçüde hatalı olacaktır. Her ne kadar uygulamalı davranış analiziyle ilgili birçok eleştiri onun yıllar önceki kullanımına tepkiler olsa da, daha yeni yayınlar davranışsal yöntemleri, kamu eğitiminin çok sayıda ço-cuğa öğretmedeki başarısızlığından, Amerikan çalışma etiğinin yok olmasına kadar her şey için suçlamaktadır.

2.3.2. Tartışmalı Yöntemlere TepkilerYanlış anlama ve muhalefetin tümü alanın dışından kaynaklanmamıştır. Hem uzmanlar, hem de halk, davranışın deneysel analizinden türetilen yöntemleri sıklıkla reddetmektedir. Bazı ebeveynler ve eğitimciler dahi olumlu pekiştirmenin kullanımını, öğrencilerin içten ge-len şekilde motive olmaları gerektiğini ve sistematik olumlu pekiştirmenin bu içsel motivas-yonu düşürdüğünü belirterek reddetmektedirler. Gerçekte bu iddianın çok az kanıtı vardır. Cameron ve Pierce (1994), 96 adet yayınlanmış çalışmayı incelemişler ve olumlu pekiştirme kullanıldığında içsel motivasyonun düşmekten çok arttığını bulmuşlardır.

Acı veya rahatsızlığa sebep olan ve dışlamayı kullanan yöntemleri insanların reddetmesini ve anlamak kolaydır. Her ne kadar, bunlar uygulamalı davranış analistinin araçlarının yalnız-ca birkaç tanesi olsa da, bunların kullanımı basından, halktan ve yargıdan aşın derecede bir ilgi görmüştür (Stolz, 1977). İtici veya ayırıcı yöntemlerin iki şekilde problem oluşturabilece-ğini belirtmek uygun olacaktır.

Bunlar;1. Bunların yanlış kullanımı yaygındır ve genellikle kullanıcılar tarafından davranış değiştirme

olarak tarif edilir.2. Bunların kullanımı, uygun olduğu zaman bile, diğer davranışsal yöntemlerden daha fazla

kaygıya sebep olur.

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Ünite 2

7

2.4. ZORLAMA ILE ILGILI KAYGILARUygulamalı davranış analizinin insancıl olmadığı fikri her insanın davranışlarını kendisinin özgürce seçmesi gerektiği görüşüne dayanmaktadır. Bu görüşün devamı olarak davranışçı yöntemleri eleştirenler bir başka bireyin davranışını değiştirmenin zorla sağlanacağını ve bu nedenle insanlık dışı olduğu görüşüne inanmaktadırlar.

Davranış Yönetimi

8

2.5. KAYNAKÇA

• Tekin-İftar, E., (2014). Uygulamalı Davranış Analizi. Vize Yayıncılık. Ankara• Alberto, P., Troutman, A. (2015). Uygulamalı Davranış Analizi. Eğitimciler İçin. Dokuzuncu Ba-

sım. Çeviri Edt: Sarı, H. Pearson&Nobel.

Uygulamalı Davranış Analizi (UDA) Ünite 2

9

Davranış Yönetimi

10