Davolash fakultetining fakultet va gospital terapiya, sharq tabobati va tibbiy profilaktika fakultetining ichki

kasalliklar kafedrasi.

QIZILO’NGACH VA ME'DANING FUNKSIONAL

KASALLIGISURUNKALI GASTRIT

Dotsent Ayubov A. A.

QIZILO’NGACH HARAKATINING BUZILISHI – DISKINEZIYA A) HALQUM (TOMOQ) –

QIZILO’NGACH DISFAGIYASI (yutilgan taomning tutilishi) – halqum distal qismining va qizilo’ngach yuqori bo’limining asab mushak apparati nuqsoni

ETIOLOGIYASI1. insul't2. distrofik miotoniya – miopatiya va miotoniyaning

qo’shilib kelishi bilan kechadigan nasliy kasallik.3. miasteniya – muskullarning kasallikka xos tarzda tez

toliqib qolishi yoki soxta falajlik4. polimiozit5. Parkinson kasalligi6. yonbosh amiotrofik sklerozi – markaziy nerv

sistemasi harakat qismlarining zararlanishi natijasida yuz beradigan organik kasallik

KLINIK KO’RINISHI

1. qiynalib yutilish (ayniqsa yutilish boshida)

2. burun regurgitatsiyasi – yutilgan ovqatning bir qismini burundan qaytarib chiqarish

3. o’pka aspiratsiyasi

QIZILO’NGACH AXALAZIYASI

TA'RIFI – qizilo’ngach axalaziyasi – me'da kirish (kardiya) qismining torayishi, siqilishi (sinonimlari:

kardiya axalaziyasi, kardiyaspazmi, qizilo’ngachning ideopatik kengayishi) qizilo’ngachning asab – mushak kasalligi bo’lib, bunda qizilo’ngach peristal'tikasining zaiflashishi va taomning yutilishi davrida kardiya teshigining reflektor ochilmasligi natijasida ovqat moddalarining qizilo’ngachdan me'daga o’tishi buziladi.

TARQALIShI 100 ming kishidan 1 shaxsda aniqlanadi; jinsga bog’liq emas, aksariyat 20-40 yoshlarda kuzatiladi.

ETIOLOGIYASI VA PATOGENEZI

etarlicha o’rganilmagan. Xastalik rivojlanishida

1. qizilo’ngach faoliyatining markaziy nerv tomonidan boshqarilishining buzilishi katta ahamiyatga ega, chunki kasallikning ilk belgilari ko’pincha og’ir ruhiyat istirobidan so’ng vujudga keladi.

2. yana qizilo’ngach nerv chigallarining infeksion – toksik omillar ta'sirida shikastlanishi ham taxmin qilinadi

PATOLOGOANATOMIK KO’RINISHI.

Odatda qizilo’ngachning kengaygan sathida ko’p miqdorda shilliq va ovqat qoldiqlari, boshlanish davrida mushak qavatining gipertrofiyasi va oxirgi bosqichda – devorning sklerotik – chandiqli o’zgarishlari aniqlanadi.

KLINIK KO’RINISHI

Asosiy simptomlari: og’riq disfagiya regurgitatsiya.

a) To’sh suyagi orqasida kriz ko’rinishidagi og’riq, ko’pincha tunda, gohida og’riq qizilo’ngachning bo’sh yoki to’lgan holatida sodir bo’ladi. Og’riq aksariyat toj tomir og’riqi sifatida yanglish izohlanadi.

b) Disfagiya kasallik boshlanishida ahyon – ahyonda, shakllangan davrda esa har ovqat yutilganda, ayniqsa quruq yoki chala chaynalganda kuzatiladi. Yutilgan ovqatning me'daga o’tishini yengillishtirish uchun bemorlar turli xil holatlarni qo’llaydilar: bir stakan suvni dam olmasdan ichib yuboradilar, chuqur nafas oladilar, tana holatini orqaga egadilar va h.k., bular ba'zi vaqtlarda yordam beradi.

c) Regurgitatsiya – qizilo’ngachda ko’p miqdorda yiqilgan bo’tqani (so’lak, shilliq, ovqat qoldiqlari) qayd qilish bilan ifodalanadi. Regurgitatsiya gavdani engashtirganda, qizilo’ngach liq to’lganda yoki tunda, uyqu vaqtida vujudga keladi. Davomli disfagiya va regurgitatsiya ovqat hazm bo’lishini buzadi va asta – sekin oriqlashga olib keladi.

RENTGEN TEKSHIRISHDA qizilo’ngachning har xil darajada kengayishi (ba'zida

16-20 sm gacha) va uzunlashishi, peristal'tikasining buzilishi, nahorda suyuqlik yig’ilishi kuzatiladi.Sulfat bariy kontrast eritma qizilo’ngachda uzoq vaqt tutiladi, so’ngra to’satdan me'daga tushadi. qizilo’ngach kardiyal qismi toraygan, “sabzi uchi” yoki “sichqon dumi” ko’rinishida bo’ladi, yutilganda ochilmaydi. Me'daning gaz pufagi yyo’q. Til ostiga 1-2 tabletka nitroglitserin qo’yilsa me'daning kardiya sfinkteri bo’shashadi, disfagiya yo’qoladi, QO’dagi narsa me'daga o’tadi, agar QO’da organik stenoz (saraton, peptik chandiq torayishi) bo’lsa nitroglitserin naf ko’rsatmaydi

KECHISHI davolanmagan kasallikda odatda

jadallashuvli – disfagiya va oriqlash kuchayadi

ASORATLARI

1. takrorlanuvchi pnevmoniya va surunkali bronxitlar (qusilgan bo’tqaning aspiratsiyasi natijasida)

2. qizilo’ngach devirtikulasi

3. qizilo’ngach saratoni

TASHXISI disfagiya (boshlanishida onda – sonda,

keyinchalik doimo), to’sh suyagi orqasida og’riq, regurgitatsiya, hamda rentgen ma'lumotlari asosida aniqlanadi.

QIYOSIY TASHXIS: kardioezofagial saraton QO’ning chandiqli qisqarishi spastik diskeniziyasi bilan o’tkaziladi.

DAVOSI1. aksariyat kardiodilyatatsiya yordamida

kardiya sfinkteri cho’ziladi

2. kam holatlarda jarroxlik usuli qo’llaniladi. Bular ijobiy natija ko’rsatmasa

3. Simptomatik davo (miotropli spazmolitiklar – ovqatlanishdan oldin nitroglitserin, erinit) buyuriladi

Qizilo’ngach atoniyasi qisqarishining zaiflashishi bilan ifodalanadi

ETIOLOGIYASI VA PATOGENEZI qizilo’ngach innervatsiyasining buzilishi bilan bog’liq bo’lib, markaziy va periferik nerv tizimi hamda qizilo’ngach mushak qavatining shikastlanishi bilan kuzatiladi.

KLINIK KO’RINISHI 1. Disfagiya – quruq yoki chala chaynalgan

ovqatning qizilo’ngachda tutilishi

2. gavdani engashtirganda kekirish va qayd qilish

3. rentgen tekshirishlari qizilo’ngach devorining harakatsizligini kengayganligini, bemorni gorizontal holatda tekshirganda yutilgan bariy sulfat eritmasining qizilo’ngachda uzoq vaqt tutilishini ko’rsatadi.

KECHISHI asta sekin jadallashuvli. Kardiya

sfinkterining atoniyasida va me'da shirasi faolligi saqlanganida ko’pincha reflyuks ezofagit vujudga keladi.

TASHXISI rentgen ma'lumotlari asosida tasdiqlanadi.

DAVOSI silliq mushaklar tonusini kuchaytiradigan

preparatlar: 1.      karboxolin 2.      atseklidin 3.      antixolinesterazalar (prozerin)

A. Qizilo’ngach spazmasi

qisqarishi (ezofagospazm) – ko’p omillar vositasida yuzaga keladigan qizilo’ngachning mushak-asab surunkali xastaligidir. Bunda qizilo’ngach sfinkterining ochilishi va me'daga ovqat o’tishi buziladi. Kasallik xar ikkala jinsda ham bir hilda, ko’pincha nevrotik yoki isterik reaksiyalari bo’ladigan yosh va o’rta (20-40) yoshlardagi juvonlarda uchraydi.

1. Etiologiyasi va patogenezi.

(1) Asab-ruxiy xolatning shikastlanishi

(2) Asab-distrofik buzilishlar

(3) Adashgan nervning surunkali ta'sirlanishi natijasida faoliyatining buzilishi

(4) Infeksion-toksik omillar ta'sirida qizilo’ngach nerv o’ramalarining va silliq mushaklarining zararlanishi.

Ezofagospazmlar birlamchi va ikkilamchi bo’ladi

(a) Birlamchi ezofagospazm-bosh

miya qobig’i tomonidan qizilo’ngach faoliyatining boshqarib turishning buzilishi

natijasida sodir bo’ladi.

(b) Ikkilamchi (reflektor va simptomatik) ezofagospazm gijjalar, me'da yaralari va o’t pufagi tosh kasalliklari oqibatida keladi.

2. Klinik ko’rinishi 3 turli belgi bilan ifodalanadi:

(1)   Ovqat yutilgandan so’ng to’sh orqasida og’riq. (2)   Disfagiya - xanjarsimon o’simta soxasida

yutilgan ovqatning tutilishi.(3) Regurgitatsiya - yutilgan ovqatning bir

qismini qaytarib chiqarish, vaqti-vaqti bilan qusishga o’tishi.

(4) Rentgen belgisi

Ezofagitlar – qizilo’ngach shilliq qavatining o’tkir yoki surunkali yallig’lanishidir.

a. O’tkir ezofogit. 1. Etiologiyasi. B. Ezofagitlar – kizilo’ngach shilliq qavatining

o’tkir yoki surunkali yallig’lanishidir. a. O’tkir ezofogit. 1. Etiologiyasi. Qizilo’ngach shilliq qavatiga termik kimyoviy,

mexanik ta'siridan keyin, paydo bo’ladi. 2. Klinik ko’rinishi. O’tkir ezofagit yutish paytida to’sh orqa

soxasida og’rik, kichishish, ko’ngil aynashi va qayd qilish, ba'zan disfagiya, so’lak okishi, kekirish bilan namoyon bo’ladi. Eroziyali va gemorragiyali turlarida qon qusish va qora rangli (melena) najas kuzatilishi mumkin, flegmonali va nekrozli ezofagitga esa kuchli og’riq, qusish va septik intoksikatsiya xolati xosdir.

3. Tashxisi. Kasallikni aniqlashda anamnez ma'lumotlari, ezofagoskopiya dalillari (giperemiya, eroziya, yara, nekrozlar) e'tiborga olinadi.

4. Davosi. Kichik yutimlar bilan sovuq sut ichishlari, xom tuxum, qaymok, yog’ (sariyog’) buyuriladi. Dori moddalardan ovqatlanishdan oldin qizilo’ngach shilliq pardasini burishtiruvchilar, og’rik qoldiruvchi va yallig’lanishga qarshi vositalar qabul qilinadi. Agar qayd qilish bezovta qilsa anestezin yoki novokain eritmasidan ichish tavsiya etiladi.

5. Profilaktikasi. O’tkir ezofagitni oldini olish uchun sovuq yoki qaynoq ichimlik va taomlarni istemol qilishdan o’zini asrash, baliqlarni shoshilmasdan istemol qilish, tavsiya etiladi.

Surunqali ezofagit – qizilo’ngach shilliq pardasining surunqali yallig’lanishidir (reflyuks-ezofagit).

1. Etiologiyasi. a. O’tkir ezofagitning muttassil avj olishi tufayli surunqali turiga

o’tishi natijasida vujudga keladi. b. Ba'zida qizilo’ngach shilliq pardasiga termik, mexanik omillarning

muntazam ta'siridan paydo bo’ladi. Aksariyat, qizilo’ngach qardiyasi yetishmovchiligi natijasida me'da shirasi qizilo’ngachga o’tadi va surunqali ezofagitni (reflyuks-ezofagit) sodir qiladi.

2. Klinik ko’rinishi. To’yib ovqatlangandan, alkogol yoki kofe ichilganidan yoki tamaki chekilgandan so’ng to’sh va epigastral soxalarda achishish sezgisi paydo bo’ladi.. Bunday noxush tuyg’ular tana engashilganda yoki gorizontal holatda kuchayadi.

Rentgen,va Ezofagoskopiya - jaroxatlanishni aniqlashda katta yordam beradi.

3. Asoratlari: peptik yara, stenoz, qon ketishi, qizilo’ngachning chandiqli kaltaroq bo’lish.

4. Davosi. Surunqali ezofagit asosan konservativ choralar bilan davolanadi

ME'DA HARAKAT VA SEKRETOR FAOLIYATINING BUZILISHI

Me'daning o’tkir atoniyasi

Etiologiyasi va patogenezi nervlar bilan idora etilishning (innervatsiyaning) buzilishi natijasida to’satdan sodir bo’ladigan me'da mushak devori parezi (nimfalaji). Bu holat miokard infarktida, peritonitda, pnevmoniyada, me'da qon tomirlari trombozida, ba'zi bir og’ir infeksion kasalliklarda kuzatiladi.

Klinik ko’rinishi

a) Epigastral sohada og’irlik va liq to’lishlik sezgisi, gohida bo’qiq og’riq

b) Ko’p miqdorda ko’kimtir suyuqlik bilan qusish

c) Xichchoq tutish

Ko’rish epigastriya sohasining bo’rtib chiqishi kuzatiladi

Perkussiya-timpanit

Zond me'daga erkin tushadi va ko’p miqdorda suyuqlik ajraladi, oqibatda bemor yengillik sezadi

Davosi Me'dada yig’ilgan suyuqlikni zond bilan

olish Xastalikni vujudga keltiruvchi kasalliklar

tezkorlik bilan davolash. Me'da tonusini va harakatini kuchaytirish

uchun karbaxolin, atseklidin, antixolinesteraza preparatlari (prozerin), strixnin tavsiya etiladi.

Me'da pnevmatozi –me'dada ko’p miqdorda havo yig’ilishi

ETIOLOGIYASI.

1. Organik kasalliklar (qizilo’ngach diafragma teshigining churrasi, diafragma nervining shikastlanishi)

2. Isterik psixozda markaziy nerv faoliyatining buzilishi (asabiy aerofagiya va kekirish).

Klinik ko’rinishi

Og’irlik, bosim va liq to’lishlik sezgisi Kuchli kekirish Kardialgiya – kekirganda , me'da zondlanganda

kamayadi , ko’p miqdorda ovqat iste'mol qilganda kuchayadi .

Perkussiya va rentgen tekshiruvida katta hajmdagi me'da gaz pufagi aniqlanadi.

Tashxisi – klinik ko’rinishi va rentgen ma'lumotlariga asoslanadi

Davosi

a) umumiy sog’aytiruvchi terapiya

b) sedativ va trankvilizator (tinchlantiruvchi ) preparatlari

c) Davolovchi badantarbiya

me'da sekretor apparatining organik shikastlanishisiz vaqtinchalik me'da shirasi ajralishining kamayishi.

ETIOLOGIYASI – asab va gumoral omillar ta'sir:a) ruhiy istirob b) intoksikatsiyac) og’ir infeksion kasallikd) gipovitaminoze) jismoniy toliqishf) tireotoksikozj) qand kasalligi

Me'daning funksional axiliyasi

Klinik ko’rinishi me'daning funksional axiliyasi va gipoxiliyasi aksariyat simptomsiz kechadi, gohida ishtahaning pasayishi, dispepsiya belgilari, ba'zi bir ovqatlarni (sut) ko’tara olmaslik, ich surishga moyillik kuzatiladi

Ovqat ta'sirlovchilari bilan me'da shirasini tekshirganda axlorgidriya va axiliya aniqlandi. Me'da shirasi ajralishini kuchaytiradigan moddalar (gistamin, pentagastrin ) teri ostiga yuborilganda asab va gumoral omillarning me'da shirasi ajralishini tormozlash ta'siri yo’qoladi va axiliyaning funksional xarakterdaligini tasdiqlaydi.

Me'da shilliq pardasi biopsiyasida yalliqlanish va distrofik o’zgarishlar aniqlanmasligi ham funksional axiliyani organik turidan farqlaydi .

Davosi.

a) me'da funksional axiliya rivojlanishiga olib kelayotgan omillarni aniqlash va ularni bartaraf qilish kerak.

b) Nevragen tabiatli axiliyada mehnat va dam olish rejasini , taom iste'molini muntazamlashtirish , ekstraktiv sokogon moddalar va vitaminlar tavsiya qilinadi.

Gastroptoz – me'daning tushishi

Gastroptoz odatda surunkali me'da gipotoniyasi bilan birga kuzatiladi yoki uning oqibati hisoblanadi .

Gastroptoz ko’pincha ayollarda 15 – 45 va yuqori yoshda kuzatiladi .

Etiologiya va patogenezi Tug’ma va orttirilgan gastroptoz tafovut qilinadi.

Tug’ma gastroptoz konstitutsional asteniya oqibati , orttirilgan gastroptoz esa o’ta oriqlash va ko’p marta homilador bo’lish yoki assit bartaraf qilingandan so’ng qorin devori mushaklarining bo’shashishi oqibatida vujudga keladi . Gastroptoz oshqozon holatini mustahkam ushlaydigan bog’lamlar apparatining cho’zilishidir.

Klinik ko’rinishi . Bemorlarning ko’p qismi shikoyat

bildirmaydilar, oz qismi esa epigastriya sohasida Og’irlik va kengayishi sezgisiga , bo’qiq

simillovchi og’riqqa , ko’ngil aynishiga, ishtahaning pasayishiga shikoyat qiladilar . Ko’pincha gastroptozda qabziyat kuzatiladi.

Sababi me'da vako’ndalang chambar ichakning pastga tushishi va gipotoniyasi .

Davosi.

a) qorin devorini quvvatlaydigan badantarbiya

b) qorinni uqalash

c) oz-oz va tez-tez ovqatlanish , ishtahani ko’tarish maqsadida 4-6 YED insulin teri ostiga

d) axiliyada me'da shirasi, atsedin –pepsin.

Profilaktikasi . Me'da gipotoniyasi va gastroptozining

oldini olish maqsadida bolalik va o’spirinlik

Davrlarida badantarbiya.

Gastrit - me'da devori shilliq pardasi (goxida chukur qavatlari) ning yallig’lanishi. O’tkir va surunkali turlari tafovut qilinadi.

I. O’tkir gastrit - 3 turga bo’linadi: oddiy (kataral), korroziyali (emirilish) va flegmonali.

II. Surunkali gastrit -me'da epiteliyasi regeneratsiyasining fiziologik buzilishi bilan ifodolanadigan shilliq pardaning surunkali yallig’lanishi, buning natijasida parda atrofiyasi, me'daning sekretor, motor, goxida inkretor faoliyatining o’zgarishi kuzatiladi.

Gastritlar

Tasnifi. Etiologiyasi, patogenezi va patomorfologik xususiyatlariga qarab surunkali gastrit kuyidagi tiplarga bo’linadi:

(1) Autoimmunli surunkali gastrit (A tipi)- etiologiyasi noma'lum, xastalik asosida me'da kislotasi va ichki omil ishlab chiqaruvchi shilliq pardaning parietal xujayralariga nisbatan qonda autoantitana xosil bo’ladi. Mazkur xujayralarning atrofiyasi natijasida axlorgidriya va tashki omil so’rilishining buzilishi, vitamin B12 etishmovchiligi anemiyasi rivojlanadi. Lekin uzoq vaqt davomida me'daning pepsin xosil qilish faoliyati buzilmay saqlanadi. Autoimmunli surunkali gastrit oshqozonning fundal bo’limida (tubida) va tanasida joylashadi. Surunkali gastritning A tipiga keskinlashib boruvchi atrofiya jarayonining erta boshlanishi xarakterili, yallig’lanish xolati ikkinchi o’ringa o’tadi. Bunda antral bo’limning shilliq pardasi odatda o’zgarmay (intakt) qoladi. Gipergastrinemiya aniqlanadi.

(2) Xelikobakterli surunkali gastrit (B tipi)- surunkali gastritlar orasida eng ko’p xastalik (80 foizgacha) xeliko bakter pilori (NR) bakteriyasi bilan chaqiriladi, faol yallig’lanish bilan xarakterlanadi va yara kasalligi patogenezining muxim qismi xisoblanadi. NR- gramm manfiy burama shakldagi bakteriya, me'daning nordon muxitida yashaydi, antral bo’limi epiteliya xujayralarida joylashadi. Oshqozonga tushganda uzoq vaqt saqlanadi, ko’payadi, epiteliyani shikastlaydi va shilliq pardada o’ziga xos yallig’lanish rivojlanishiga olib keladigan immun reaksiyasini chaqiradi. Surunkali gastritning B tipi, A tipidan farqi, yoshlik chog’larida rivojlanadi, bunda me'daning sekretor faoliyati aksariyat buzilmaydi, goxida kuchayishi mumkin, me'daning parietal xujayralariga va ichki omilga nisbatan antitanalar sodir bo’lmaydi, me'da tanasining shilliq pardasi o’zgarmagan bo’lishi mumkin, gipoxlorgidriya gipergastrinemiyasiz kuzatiladi.

Surunkali reflyuks gastrit (S tipi)- kimyoviy-toksik tabiatli bo’lib, o’tning oshqozonga tushishi (reflyuksi) natijasida vujudga keladi. Gastritning bu turi ko’pincha me'da rezeksiyasi oqibatida rivojlanadi.

3. Klinik ko’rinishi xastalikning zo’rayish davrida umumiy va maxalliy belgilar bilan ifodalanadi. Maxalliy simptomlar orasida me'da dispepsiyasi yetakchi o’rinni egallaydi va xar xil ko’rinishda ifodalanadi:

(1) A tipida - kekirish, og’izda kakra ta'm sezilishi, ayniqsa ertalab, ishtaxa pasayishi, ovqatlangandan so’ng qorinning yuqori kismida og’irlik va bosim sezish, to’lib ketish xissi, ko’ngil aynishi, kusish bezovta qiladi. Ko’pincha ichak dispepsiyasi (qorin g’uldirashi, meteorizm, najas ajralishining buzilishi - ich ketish kabziyat bilan almashinishi) qo’shiladi.

(2) B tipida - taomni iste'mol qilgandan so’ng jig’ildon qaynashi va epigastriya soxasida simillovchi og’riq bezovta qiladi, ich buzilishi, aksariyat, qabziyat bilan ifodalanadi.

Surunkali gastritda bemorning umumiy xolati deyarli o’zgarmaydi. Ko’zdan kechirishda va Rentgenda antral gastritning boshlang’ich davrida shilliq parda qati (burmalari)ning notekis qalinlashganligi, qiyshiq yoki ko’ndalang joylashishi aniqlanadi. Gastroskopiyada ba'zan eroziya, petexiyali qontalashlar aniqlanadi.

4. Tashxisini - aniqlashda endoskopik va gistologik tekshirishlar hal qiluvchi axamiyatga ega., NR borligi yoki yo’qligiga qarab surunkali gastritning turi, joylanishi va faolligi aniqlanadi.

5. Kechishi odatda uzoq vaqt davom etadi, xastalik zo’rayishi remissiya bilan almashinib turadi.

6. Davosi. Surunkali gastrit bilan og’rigan bemorlarni davolashda kasallik turini va og’irlik darajasini, klinik bosqichini, me'daning sekretor va motor-evakuator faoliyati xususiyatlarini e'tiborga olish lozim. Bemor chekishga va alkogolga chek qo’yishi kerak.

a. Parxez taomlar

b. Farmakoterapiya.

(a) Xelikobakterli surunkali gastrit davosi:

(1) antibakterial dorilar

(2) Antixolinergik moddalar

(3) O’raboluvchi va burishtiruvchi dorilar -

(b) Autoimmunli surunkali gastrit davosi.

(1) O’rinbosar terapiya

(2) Yarim ferment preparatlari

(3) Me'da sekretor faoliyati kuchaytirish eufillin, 1 tabletkadan kuniga 3 marta ovqatlanishdan 20-30 daqiqa oldin beriladi.

(4) Mikrotsirkulyatsiyani, oqsil ajralishini va reparativ jarayonlarni kuchaytirib, me'da shilliq pardasi trofikasini yaxshilovchi dori moddalar qo’llaniladi: nikotin kislotasi preparatlari, askorbin kislotasi, solkyuseril.

(5) Dispepsiyaga qarshi - serukal, reglan

(6) Og’riqqa qarshi spazmolitiklar

(c) Xalq tabobati

(d) Fizioterapiya.

8. Oqibati - yaxshi.

9. Profilaktikasi. Surunkali gastritning oldini olish ovqatlanish rejimini to’g’ri qo’llashga va ovqat turlarini to’g’ri tanlashga, jamoa ovqatlanishini yaxshilashga, chekishga qarshi kurashishga asoslangan.