DASAR-DASAR DASAR-DASAR KESELAMATAN INSTALASI KESELAMATAN
INSTALASI NUKLIRNUKLIROleh: Heryudo KusumoOleh: Heryudo Kusumo
DASAR-DASAR KESELAMATAN DASAR-DASAR KESELAMATAN INSTALASI
NUKLIRINSTALASI NUKLIRI. PENDAHULUANII.FUNGSI DASAR KESELAMATAN
INSTALASI NUKLIRIII. BAHAYA RADIASI POTENSIAL INSTALASI NUKLIR A.
SUMBER BAHAYA B. KARAKTERISTIK KECELAKAANIV. KARAKTERISTIK
KESELAMATAN INSTALASINUKLIRA. PERTAHANAN BERLAPISB. PENGHALANG
GANDAC. SISTEM KESELAMATANV. BATASAN DAN KONDISI OPERASI DAFTAR
REFERENSIDAFTAR REFERENSI1. Kusumo,H: Kesel!m!"!# Nu$l%r&,
Modul D%$l!" I#s'e$"ur (%d!#) I(N, (A*ETEN+,. (A*ETEN: Modul
Kesel!m!"!# R!d%!s% (%d!#) I#s"!l!s% Nu$l%r&, Modul D%$l!"
I#s'e$"ur (%d!#) I(N+-. S%#!)!,D..: &Te$#olo)% Kesel!m!"!#
I#s"!l!s% Nu$l%r No# Re!$"or /INNR0&, Modul D%$l!" I#s'e$"ur
(%d!#) I(N, (A*ETEN+1. (A*ETEN: *edom!# *e#yusu#!# (!"!s!# d!#
Ko#d%s% O'er!s%&, Dr!2". I. *ENDAHULUAN /10I. *ENDAHULUAN
/103Tu4u!# I#s"ru$s% Umum /TIU03Tu4u!# I#s"ru$s% Khusus /TIK03L!"!r
5el!$!#)3I#s"!l!s% #u$l%r d% I#do#es%!3Kesel!m!"!# %#s"!l!s%
#u$l%r3Tu4u!# $esel!m!"!# %#s"!l!s% #u$l%r I. *ENDAHULUAN /,0I.
*ENDAHULUAN /,0Tujuan Instruks U!u!"Se"el!h mem'el!4!r% m!"er% %#%
'eser"! d%$l!" d%h!r!'$!# m!m'u mem!h!m% d!s!r-d!s!r $esel!m!"!#
%#s"!l!s% #u$l%r me#6!$u' re!$"or #u$l%r d!# %#s"!l!s% #u$l%r
#o#-re!$"or I. *ENDAHULUAN /-0I. *ENDAHULUAN /-0Tujuan Instruks
K#usus"Se"el!h mem'el!4!r% m!"er% %#% 'eser"! d%$l!" d%h!r!'$!#
m!m'u:1. Me#)e#!l 2u#)s% $esel!m!"!# %#s"!l!s% #u$l%r,. Me#)e#!l
'o"e#s% 5!h!y! r!d%!s% y!#) "er$!#du#) d!l!m re!$"or #u$l%r d!#
%#s"!l!s% #u$l%r #o#-re!$"or-. Me#4el!s$!# $!r!$"er%s"%$ $e6el!$!!#
y!#) mu#)$%# "er4!d% '!d! re!$"or #u$l%r d!# %#s"!l!s% #u$l%r
#o#-re!$"or I. *ENDAHULUAN /10I. *ENDAHULUAN /101. Me#4el!s$!#
2!ls!2!h des!%# $esel!m!"!# 'er"!h!#!# 5erl!'%s y!#) d%"er!'$!#
'!d! %#s"!l!s% #u$l%r7. Me#4el!s$!# 'e#)h!l!#) )!#d! "erh!d!'
r!d%o!$"%8%"!s y!#) d%m%l%$% re!$"or #u$l%r d!# %#s"!l!s% #u$l%r
#o#-re!$"or9. Me#4el!s$!# s%s"em $esel!m!"!# y!#) d%m%l%$% re!$"or
#u$l%r d!# %#s"!l!s% #u$l%r #o#-re!$"or:. Me#4el!s$!# (KO /(!"!s!#
d!# Ko#d%s% O'er!s%0 y!#) d%5erl!$u$!# "erh!d!' re!$"or #u$l%r d!#
%#s"!l!s% #u$l%r #o#-re!$"or I. *ENDAHULUAN /70I. *ENDAHULUAN
/70Latar $%&akan'"3*em!#2!!"!# "e#!)! #u$l%r d% I#do#es%!
de;!s! %#% 6u$u' lu!s, !.l 5%d!#): $eseh!"!#, 'er"!#%!#,
'er"!m5!#)!#, 'e#el%"%!#, %#dus"r% "erm!su$ %#dus"r% #u$l%r,
dll.3*em!#2!!"!# d!l!m 5%d!#) %#dus"r% #u$l%r /$husus#y! %#s"!l!s%
#u$l%r0 mel%'u"%:- re!$"or #u$l%r, m%s. re!$"or #o#d!y!>>
(!#du#) /,>>> $?0 Re!$"or Tr%)! ,>>> (!#du#)
/,>>> $?03Re!$"or K!r"%#% @o)y!$!r"! /,7> $?0 Re!$"or
K!r"%#% @o)y!$!r"! /,7> $?03Re!$"or Ser5! Au#! AAS Ser'o#)
/-> M?0 Re!$"or Ser5! Au#! AAS Ser'o#) /-> M?03I*E(RR Ser'o#)
I*E(RR Ser'o#)3IE(E Ser'o#) IE(E Ser'o#)3I#s"!l!s% R!d%o Me"!lur)%
/IRM0 Ser'o#) I#s"!l!s% R!d%o Me"!lur)% /IRM0 Ser'o#)3KHI*S(-
/K!#!l Hu5u#) I#s"!l!s% *e#y%m'!- KHI*S(- /K!#!l Hu5u#) I#s"!l!s%
*e#y%m'!-#!# Seme#"!r! (!h!# (!$!r (e$!s0 Ser'o#) #!# Seme#"!r!
(!h!# (!$!r (e$!s0 Ser'o#)3I#s"!l!s% *e#)ol!h!# Ur!#%um Ares%$
/De$om.0 I#s"!l!s% *e#)ol!h!# Ur!#%um Ares%$ /De$om.0 I.
*ENDAHULUAN /B0I. *ENDAHULUAN /B03R%akt)r Tr'a *+++ Ban(un'"
R%akt)r Tr'a *+++ Ban(un'" -- Meru'!$!# re!$"or #u$l%r 'er"!m!
y!#)Meru'!$!# re!$"or #u$l%r 'er"!m! y!#) d%5!#)u# /C "!hu# 1D910 E
d%o'er!s%$!# d%5!#)u# /C "!hu# 1D910 E d%o'er!s%$!#d% I#do#es%! d%
I#do#es%! -D%5u!" oleh Ae#er!l A"om%6 I#6., USA-D%5u!" oleh Ae#er!l
A"om%6 I#6., USA - D%)u#!$!# u#"u$ 'el!"%h!#, 'e#el%"%!#,-
D%)u#!$!# u#"u$ 'el!"%h!#, 'e#el%"%!#, d!# 'rodu$s% %so"o' d!#
'rodu$s% %so"o' - Mul!% 5ero'er!s% "!hu# 1D91 '!d! d!y!- Mul!%
5ero'er!s% "!hu# 1D91 '!d! d!y! ,7> $? ,7> $? - T!hu# 1D:1
d%"%#)$!"$!# d!y!#y! $e- T!hu# 1D:1 d%"%#)$!"$!# d!y!#y! $e
1>>> $? 1>>> $? - T!hu# ,>>>
d%"%#)$!"$!# d!y!#y! $e- T!hu# ,>>> d%"%#)$!"$!# d!y!#y!
$e ,>>> $? ,>>> $? I. PENDAHULUAN ,-.I.
PENDAHULUAN ,-.Reaktor Kartini Yogyakarta:- Merupakan reaktor
nuklir yang dirancang dan dibangun oleh putra/i Indonesia sendiri
(~ tahun 1976- !igunakan untuk pendidikan" pelatihan dan
penelitian- Mulai beroperasi tahun 1979 pada daya #$ k% (saat ini
dapat beroperasi pada daya 1$$ k% I. PENDAHULUAN ,/+.I. PENDAHULUAN
,/+.Reaktor Serba Guna G.A.Siwabessy Serpong:- Merupakan reaktor
nuklir ter&a'u pada saat dibangun (~ th 19()- !ibuat oleh
Interato& *&b+" ,er&an -arat - !igunakan untuk
penelitian" produksi isotop dan u'i &aterial- Mulai beroperasi
pada tahun 19(7 dan saat ini dapat beroperasi pada daya
&aksi&u& )$ M% I. *ENDAHULUAN /110I. *ENDAHULUAN
/110I*E(RR Ser'o#):- D%)u#!$!# u#"u$ mem'rodu$s% eleme# 5!$!r RSA
AAS de#)!# $!'!s%"!s 'rodu$s% :> eleme# 5!$!r !"!u eleme#
$e#d!l% 'er "!hu# /u#"u$ ;!$"u $er4! B 4!m mS8 'er "!hu# d!l!m
4!#)$! ;!$"u 7 "!hu# /'e$er4! r!d%!s%031 mS8 'er "!hu#, m!$s. 7 mS8
'er "!hu# d!l!m 4!#)$! ;!$"u 7 "!hu# /m!sy!r!$!" umum0 II. FUNASI
DASAR KESELAMATAN II. FUNASI DASAR KESELAMATAN INSTALASI NUKLIR
/70INSTALASI NUKLIR /70Tujuan k%s%&a!atan t%kns"3Me#6e)!h
"er4!d%#y! $e6el!$!!# d!l!m %#s"!l!s% #u$l%r de#)!# "%#)$!"
$e'er6!y!!# y!#) "%#))%+ 3Me#4!m%# !)!r semu! $e6el!$!!# y!#)
d%'er"%m5!#)$!# d!l!m des!%#, "erm!su$ $e6el!$!!# de#)!#
$e5oleh4!d%!# y!#) s!#)!" $e6%l, h!#y! mem5er%$!# !$%5!" r!d%olo)%
y!#) $e6%l+ d!# 3Me#4!m%# !)!r $emu#)$%#!# "er4!d%#y! $e6el!$!!#
'!r!h de#)!# !$%5!" r!d%olo)% ser%us !d!l!h s!#)!" $e6%l II. FUNASI
DASAR KESELAMATAN II. FUNASI DASAR KESELAMATAN INSTALASI NUKLIR
/90INSTALASI NUKLIR /90Fun's Dasar K%s%&a!atan Insta&as
Nuk&r3Fu#)s% $esel!m!"!# %#s"!l!s% #u$l%r /IN0 meru'!-$!#
2u#)s% 'e#"%#) "er$!%" SSK IN y!#) d%'erlu-$!# u#"u$ me#4!m%#
$esel!m!"!# o'er!s% IN "s5 3Fu#)s% $esel!m!"!# su!"u IN s%2!"#y!
s'es%2%$ d!# mu#)$%# "d$ rele8!# u"$ IN l!%# /m%s 2u#)s%
$esel!m!"!# re!$"or #u$l%r !)!$ 5er5ed!& d) 2u#)s% $esel!m!"!#
INNR03Fu#)s% $esel!m!"!# meru'!$!# s!l!h s!"u u#sur 'e#"%#) dlm
mel!$u$!# )r!d%#)& 'ersy!-r!"!# y!#) !$!# d%5erl!$u$!# "hd SSK
IN 3*e#er!'!##y! d%l!$u$!# mel!lu% $l!s%2%$!s% $esel!m!"!#,
m%s!l#y! SSK IN d%5!)% d!l!m Kel!s Kesel!m!"!# I, II, III, d%m!#!
m!$%# "%#))% Kel!s Kesel!m!"!# su!"u SSK m!$%# $e"!" 'ersy!r!"!# y)
d%5erl!$u$!# "hd#y! II. FUNASI DASAR KESELAMATAN II. FUNASI DASAR
KESELAMATAN INSTALASI NUKLIR /:0INSTALASI NUKLIR /:0Fun's
k%s%&a!atan t%rkat SSK r%akt)r nuk&r" !. Me#)e#d!l%$!#
re!$"%8%"!s 5. Mem5u!#) '!#!s y!#) "%m5ul d% "er!s re!$"or 6.
Me#)u#)$u#) =!" r!d%o!$"%2 d!# me#!h!# r!d%!s%Fun's k%s%&a!atan
t%rkat SSK INNR" !. Me#)e#d!l%$!# $o#d%s% su5-$r%"%s d!# $%m%! 5.
Mem5u!#) '!#!s 'eluruh!# d!r% r!d%o#u$l%d! 6. Me#)u#)$u#) =!"
r!d%o!$"%2 d!# me#!h!# r!d%!s%Suatu SSK IN (a0at !%!0un1a satu atau
&%$# 2un's k%s%&a!atan II. FUNASI DASAR KESELAMATAN II.
FUNASI DASAR KESELAMATAN INSTALASI NUKLIR /B0INSTALASI NUKLIR
/B0SSK 1' !%!0un1a 2un's k%s%&a!atan d%se5u" SSK y!#) 'e#"%#)
u"$ $esel!m!"!# /%"ems %m'or"!#" "o s!2e"y&0, d!# d%5!)%
me#4!d% , 4e#%s:!. SSK "er$!%" $esel!m!"!# /s!2e"y rel!"ed
%"ems&0, y!%"u SSK y!#) 5er2u#)s% '!d! s!!" IN 5ero'er!s%
se6!r! #orm!l, m%s. s%s"em 'e#d%#)%# 'r%mer, s%s"em $e#d!l%
re!$"%8%"!s, dll.5. S%s"em Kesel!m!"!# /SK0, y!%"u SSK y!#) h!#y!
5er2u#)s% '!d! s!!" $e4!d%!# !5#orm!l !"!u $e6el!$!!#. *!d! s!!" IN
5ero'er!s% se6!r! #orm!l, SK "%d!$ 5er2u#)s% "e"!'% d!l!m $e!d!!#
s"!#d 5y&, m%s. S*R /s%s"em 'ro"e$s% re!$"or0, S*D /s%s"em
'e#d%#)%# d!rur!"0, dllS&(% $%rkut $%rs 3)nt)# SSK r%akt)r
nuk&r 1an' 0%ntn' untuk k%s%&a!atan $%s%rta 2un's
k%s%&a!atann1a II. (AHA@A RADIASI II. (AHA@A RADIASI *OTENSIAL
INSTALASI NUKLIR*OTENSIAL INSTALASI NUKLIRA. Su!$%r Ba#a1a" 1.
Re!$"or #u$l%r ,. I#s"!l!s% #u$l%r #o#-re!$"orB. Karakt%rstk
K%3%&akaan" 1. Re!$"or #u$l%r ,. I#s"!l!s% #u$l%r #o#-re!$"or
A. SUM(ER (AHA@A /10A. SUM(ER (AHA@A /10/. R%akt)r Nuk&r"3F!"
r!d%o!$"%2 h!s%l re!$s% 'em5el!h!# 5er!#"!% d!l!m 5!h!# 5!$!r
#u$l%r /5!h!y! r!d%!s% u"!m!03F!" r!d%o!$"%2 h!s%l re!$s% !$"%8!s%
#eu"ro# d)# 5!h!# s"ru$"ur re!$"or /$e6%l d%5!#d%#) d)# d% !"!s,
#!mu# 'e#"%#) u#"u$ re!$"or r%se" $!re#! d!'!" mem5er%$!# '!'!r!#
r!d%!s% '!d! 'e$er4! d!# 'e#el%"% y) 5e$er4! d% d!l!m re!$"or
#u$l%r03Kedu! =!" r!d%o!$"%2 d% !"!s d!'!" meru'!$!# 5!h!y! r!d%!s%
e$s"er#! m!u'u# %#"er#! '!d! 'e$er4! d!# 'e#el%"% A. SUM(ER (AHA@A
/,0A. SUM(ER (AHA@A /,034at ra()akt2 #as& r%aks 0%!$%&a#an:
- Umur 'e#de$ /d%'erlu$!# u#"u$ mem'er-$%r!$!# 'e#)!ruh 4!#)$!
'e#de$ d!r% su!"u $e6el!$!!# #u$l%r "erh!d!' m!sy!r!$!" d!#
l%#)$u#)!# h%du'0 - Umur '!#4!#) /d%'erlu$!# u#"u$ mem'er-$%r!$!#
'e#)!ruh 4!#)$! '!#4!#) d!r% $e6el!$!!# #u$l%r "erse5u" "erh!d!'
m!sy!r!$!" d!# l%#)$u#)!# h%du'0 Ta$%& /. Karakt%rstk Is)t)0
Has& B%&a#an U!ur P%n(%kIs)t)0 U!ur Paru# T/5*Akt6tas
,K35M7. S2at P%n'ua0anS2at Fska K%s%#atanS#D / #r st&
S#DBr89:89;89: j:* !: !
