Ćwiczenia porządkowo-dyscyplinujące

• są środkiem organizacyjnym i pedagogicznym niezbędnym do prowadzenia każdej lekcji wychowania fizycznego.

• Zadania:– kształtują świadomą dyscyplinę, co ułatwia sprawne

przeprowadzenie zajęć zespołowych,– podporządkowują ćwiczących woli prowadzącego, co

jest konieczne dla dobrego i bezpiecznego przeprowadzenia zajęć,

– rozwijają uwagę, pamięć i wyobraźnię,– zapobiegają urazom i wypadkom na lekcji

wychowania fizycznego.

W prowadzeniu ćwiczeń porządkowo-dyscyplinujących należy uwzględnić:

• miejsce ćwiczeń: salę gimnastyczną, boisko czy teren,• rodzaj i liczbę przyborów i przyrządów, które będą potrzebne na danej lekcji

wychowania fizycznego (piłki, hantle, woreczki, ławeczki itd.),• rodzaj i liczbę ćwiczących (w przypadku osób niepełnosprawnych - ich

możliwości poruszania się oraz wskazania i przeciwwskazania do ćwiczeń),• ustawienie i zmianę przyborów i przyrządów już w czasie odbywającej się

lekcji, a także zmianę zastępów do ćwiczeń na poszczególnych punktach zadań ruchowych (w przypadku osób niepełnosprawnych prowadzący sam, czy też przy pomocy osób o większej sprawności fizycznej, powinien zapewnić sprawną zmianę przyborów do ćwiczeń),

• zbiórkę, odliczenie, sprawdzenie obecności (podział wstępny na zastępy doćwiczeń powinien rozpoczynać każdą lekcję wychowania fizycznego).

• W usprawnianiu leczniczym podczas lekcji ćwiczeń ogólnokondycyjnych, nawet na sali gimnastycznej (zbiórka, odliczanie, ćwiczenia porządkowo-dyscyplinujące) osoby niepełnosprawne przyjmują pozycje, na jakie pozwala stan ich narządów ruchu. I tak np. ćwiczący z paraplegią (porażenie kończyn dolnych) przeprowadzają zbiórkę w siadzie prostym podpartym lub w leżeniu. (Pozycja do zbiórki w siadzie prostym jest najczęściej stosowana w lekcjach ćwiczeń ogólno-kondycyjnych). W ćwiczeniach ogólnokondycyjnych wykonywanych przy wadach postawy (dotyczących tułowia), w celu lepszego wykorzystania czasu na korekcję postawy ćwiczący już na zbiórce mogą siedzieć, np. w siadzie skrzyżnym.

Odliczanie• Odliczania i sprawdzenia obecności nigdy nie można pominąć.

Prowadzący musi wiedzieć, ile osób uczestniczy w ćwiczeniach, czy nie dołączył się do grupy ćwiczebnej ktoś nowy, nieprzewidziany. Jeżeli tak, to prowadzący powinien sprawdzić, czy ma prawo zezwolić mu na ćwiczenie (w przypadku osób niepełnosprawnych udział w ćwiczeniach powinien być potwierdzony zleceniami lekarskimi). W przypadku osób zdrowych prowadzący sam, na swoją odpowiedzialność, może zezwolić na udział w ćwiczeniach.

• Odliczanie jest również warunkiem podziału na mniejsze grupy do ćwiczeń i umożliwia właściwe ustawienie w kolumnie ćwiczebnej.

• Odliczanie, sposób zbiórki, ustawienie w kolumnach ćwiczebnych powinno być zgodne z regulaminem musztry.

• Wychowawcze znaczenie ćwiczeń porządkowych polega głównie na ukierunkowaniu ćwiczących na oczekujące ich zadania lekcji.

• Ćwiczenia porządkowo-dyscyplinujące pozwalają (w miarę możliwości) na zorganizowanie ćwiczących do ćwiczeń.

Zbiórka

• Prowadzący staje twarzą do ćwiczących i wydaje komendę do ustawienia się na zbiórkę. Ręka wskazuje miejsce zbiórki. Bardzo ważne jest, ażeby postawa prowadzącego była czynnikiem mobilizującym ćwiczących. Musi to być postawa sprężysta, a nie niedbała (np. z rękami w kieszeniach). Komenda składa się z zapowiedzi i hasła, np. w dwuszeregu - zbiórka. Zapowiedź „w dwuszeregu" powinna być wypowiedziana głośno i dobitnie. Po krótkiej przerwie wypowiedzieć hasło „zbiórka", krótko i dobitnie. Jednocześnie prowadzący wskazuje ręką miejsce zbiórki. W czasie wydawania komendy prowadzący stoi twarzą do ćwiczących.

• Zapowiedź komendy powinna być sygnałem dla ćwiczących do przybrania postawy zasadniczej lub innej skorygowanej. W przypadku osób niepełnosprawnych na lekcji ćwiczeń ogólnokondycyjnych, gdy ćwiczący od razu siedzą na swoich miejscach do ćwiczeń w siadzie prostym podpartym lub w innej możliwej dla nich pozycji, można użyć takiej komendy: zapowiedź: grupa, hasło: baczność (ćwiczący mają poprawić swoją postawę). Następnie powitanie - „czołem grupa". Odpowiedź grupy - „czołem". Właściwe rozpoczęcie ćwiczeń jest bardzo ważnym momentem organizacyjno-psychologicznym aktywizującym zespół do ćwiczeń.

Wybrane zagadnienia ćwiczeń porządkowo-dyscyplinujących

• Postawę zasadniczą przybiera się na komendę „baczność" lub z osobami niepełnosprawnymi poprawia się na inną, np. „postawa siedząca". Postawa spoczynkowa jest to postawa swobodna, przybiera sieją na komendę „spocznij".

• Rodzaje zbiórki: dwuszereg, szereg, rząd (jeden za drugim), koło; jeśli istnieją warunki, to w postawie stojącej, jeśli nie - to w pozycjach w miarę możliwości jednakowych dla wszystkich ćwiczących. Różne możliwości „równania" w różnych ustawieniach ćwiczących:

• w rzędzie - za poprzednim,• w szeregu - równaj do prawego,• w dwuszeregu - do prawego i do współpartnera,• w kole - wyrównać obwód koła.

• Odliczanie w czasie zbiórki - kolejno - do dwóch, do trzech itd., komenda: zapowiedź komendy - „kolejno" - „do dwóch" itd. Ćwiczący powinni skorygować postawę. Na hasło „odlicz":– ćwiczący odliczają kolejno (w celach ewidencyjno-

porządkowych),– do dwóch, do trzech (w celach organizacyjnych).– Odliczanie powinno odbywać się od prawej do lewej strony.

Odliczający powinien zwrócić głowę w kierunku następnego (w lewą stronę).

– Prowadzący - zawsze stoi twarzą w kierunku grupy, wykonując ręką gest w sposób jednoznaczny, np. w celu określenia miejsca zbiórki wskazuje określone miejsce zbiórki.

Zwrot

• w pozycji stojącej, komenda: w prawo zwrot, w lewo zwrot, w tył zwrot. Pierwsze słowo jest zapowiedzią komendy - krótka przerwa, drugie słowo - hasło do wykonania.– Treść komendy: „ćwiczący - w tył zwrot".

• Podać zapowiedź komendy: „ćwiczący" - uczestniczący w zajęciach przyjmują skorygowaną wyczekującą postawę, prowadzący, jeśli zachodzi potrzeba, przechodzi na drugą stronę, tak aby ćwiczący byli do niego twarzą, daje hasło: „w tył zwrot". Jeżeli ćwiczący mają możliwość chodzenia, to wydaje się komendę do rozpoczęcia marszu, np. „grupa - kierunek na wprost - marsz" i podaje się tempo -rozpoczynając od nogi lewej: raz, dwa, raz, dwa itd.

• Zatrzymanie: „całość stój" - raz, dwa. Ćwiczenia marszu na tempo, obok znaczenia dyscyplinującego, kształcą poczucie rytmu i koordynacji. W szyku zwartym, po komendzie: „spocznij" ćwiczący rozluźniają nogę w kolanie, prawą albo lewą, nie ruszając się z miejsca.

• Komendę „baczność" należy podawać możliwie rzadko i tylko wtedy, gdy wyjątkowo chce się skoncentrować uwagę ćwiczących, np. w czasie raportu, odliczania, gdy ćwiczący są „rozbrykani".

• Podając komendę do rozejścia się ćwiczących, należy zaznaczyć, jaka ma być forma odstępowania, np. od środka, na odległość dwóch kroków lub inaczej.

• W ciągu jednej lekcji wychowania fizycznego nauczyciel powinien wprowadzić tylko taką liczbę ćwiczeń porządkowych, jaka jest potrzebna dla sprawnej organizacji lekcji i ustawienia ćwiczących w kolumnach ćwiczebnych.

Kolumny ćwiczebne

• Ustawienie ćwiczących w odpowiednim szyku ma na celu takie wykorzystanie powierzchni, żeby ćwiczący swobodnie mogli wykonywać ćwiczenia.

• W czasie wykonywania ćwiczeń powinien być porządek. Jest to jeden z czynników rozbudzających zainteresowanie i zadowolenie z ćwiczeń.

• Umiarkowana dyscyplina w czasie ćwiczeń jest warunkiem dobrego przeprowadzenia każdej lekcji wychowania fizycznego.

Kolumna rój

• Formowanie tej kolumny może odbywać się przy wykonywaniu ćwiczeń przez dzieci - w formie zabawowej (dzieci wznoszą ramiona w bok i obracają się wokół, tzw. wiatraczki), dla dorosłych - podobnie, lecz bez określenia „wiatraki", tylko RR w bok i obracać się w koło.

Kolumna półkole i koło

• Formowanie tych kolumn może odbywać się przez chwyt za dłonie i rozciągnięcie ramion do cofnięcia ciała w tył i wspólnego ustawienia się w kole lub w półkolu.

Kolumna trójkowa

• Na powierzchni wąskiej i długiej, np. korytarz, i przy małej liczbie ćwiczących:

• odliczyć w rzędzie do trzech,• komenda ćwiczebna - jedynki w miejscu, dwójki

- dwa kroki w prawo,trójki - dwa kroki w lewo.

• Ćwiczący powinni wykonywać odstępowanie we wspięciu na palcach, na wyprostowanych nogach, przy wyprostowanym tułowiu i odpowiednim układzie głowy.

Kolumna czwórkowa w dwuszeregu

• Komenda I: „do dwóch odlicz", ćwiczący w dwuszeregu odliczają do dwóch.

• Komenda II: „kolumna ćwiczebna marsz", pierwszy szereg dwa kroki w przód: raz-dwa, dwójki pierwszego i drugiego szeregu krok w przód - trzy.

Kolumna czwórkowa z dwurzędu

• Komenda I: do dwóch odlicz.

• Komenda II (ćwiczący wykonują stanie na palcach): lewy rząd dwa kroki dostawić w lewo, prawy rząd dwa kroki w prawo - marsz - liczenie: raz-dwa, trzy-cztery.

• Komenda III: jedynki krok w lewo, dwójki krok w prawo - marsz.

• W sali gimnastycznej lub zastępczej trzeba wykorzystać tak miejsce, aby ćwiczący mogli wykonywać ruchy bezpiecznie, żeby mieli możliwie dużo swobody i żeby prowadzący mógł dobrze obserwować wszystkich ćwiczących. Na ogół ustawia się ćwiczących wzdłuż ścian sali, na których są wiszące drabinki, lub wzdłuż ścian naprzeciw siebie. Gdy materace są ustawione wzdłuż przeciwległych ścian sali, ćwiczący o ograniczonej możliwości stania zajmują miejsca na poszczególnych materacach, twarzą do siebie. W tym układzie może odbyć się zbiórka, raport, powitanie i pożegnanie.

Raport• Wyznaczony „funkcyjny" zgłasza prowadzącemu stan ćwiczących,

np. grupa II na ćwiczeniach ogólnokondycyjnych:• stan ćwiczących

– obecnych - 22– nieobecnych - 10 (2 usprawiedliwionych),

• potem prowadzący wita zespół: „czołem grupa", a grupa odpowiada: „czołem".

• W przypadku dużej niepełnosprawności ćwiczących prowadzący ćwiczenia ogólnokondycyjne powinien przyjmować raport przechodząc do siedzącego „funkcyjnego", a nie odwrotnie (przede wszystkim ze względów psychologicznych).

• Sam sposób przeprowadzania ćwiczeń porządkowo-dyscyplinujących powinien mieć charakter „życzliwo-mobilizujący". 

Ćwiczenia porządkowe dla małych dzieci

• Ćwiczenia porządkowe służą do zapewnienia dzieciom miejsca do ruchu, pomagają w rozplanowaniu miejsca ćwiczeń i zabaw ruchowych na sali gimnastycznej lub na wolnym powietrzu. Sposób ich przeprowadzania powinien rozwijać u dzieci spostrzegawczość, szybką orientację, samoopanowanie i karność.

• Wymagania, jakie stawia się dzieciom, powinny być dostosowane do ich wieku i rozwoju.

• W stosunku do dzieci niepełnosprawnych należy zdawać sobie sprawę, na ile ich rozwój psychofizyczny odbiega od norm fizjologicznych, i umieć dostosować ćwiczenia porządkowe do ich możliwości i potrzeb.

• Wymagania w stosunku do dzieci powinny być stopniowane. • Ład i porządek na zajęciach ruchowych z dziećmi zapobiega

wypadkom na lekcji.

• Nie należy go jednak upodabniać do rygoru wojskowego, gdyż wtedy hamowałby rozwój dzieci i ich swobodę, która jest ważnym warunkiem oddziaływania wychowawczego i wyzwala u dzieci chęć do ćwiczeń.

• Zbiórki wykonuje się nie tylko na polecenie słowne, ale również na znaki i ruchy. Ten drugi sposób zmusza dzieci do skupienia uwagi i „kombinowania" sposobu wykonywania ruchu. Wprowadza do ćwiczeń moment zainteresowania i uwagi, z którego rodzi się aktywność dzieci.

• Sygnały używane na rozpoczęcie czy zakończenie ruchu nie powinny być hałaśliwe, gdyż działa to szkodliwie na system nerwowy dziecka. Wymaganie rytmicznego wykonania ruchu od razu jest dla dzieci zbyt trudne. Dzieci wykonują ruchy w rytmie indywidualnym, dopiero po dłuższym ćwiczeniu i zautomatyzowaniu ruchów próbuje się wydobyć stały rytm.

• Tupanie, klaskanie, mówienie w rytm, śpiewanie, muzyka są doskonałymi sposobami rozwijania rytmu.

Gromadka

• Dzieci stoją przed prowadzącym w gromadce.• Pouczenie: dzieci muszą mieć stałe miejsce, aby

jedno drugiego nie dotykało (fartuszki, sukienki nie mogą się pognieść).

• Uwaga. Takie ustawienie jest pierwszą zbiórką do wielu zajęć. Nawyk stawania w luźnej gromadce zapobiega tłoczeniu się dzieci i popychaniu.

Rozsypka

• prowadzący rozsypuje piłeczki lub rozrzuca woreczki; dzieci ustawiają siętak jak rozsypane przybory (każde przy jednym przyborze),

• dzieci rozciągają ręce w bok, kręcą się dookoła jak wiatraczki i rozsuwająsię tak, aby jedno drugiemu nie przeszkadzało Pouczenie: prowadzący zwraca uwagę np., że „ptaszki latające muszą mieć dużo miejsca, żeby nie potrącały się skrzydełkami".

Posuwanie się grupy w przód, w bok i w tył na znak prowadzącego:

• palcami zwartymi skinienie do siebie (w przód),• palcami zwartymi skinienie od siebie (w tył),• dłonie otwarte zwrócone do dzieci (stój),• skinienie ręką w bok - przesuwanie się w prawo

lub w lewo,• same palce z poziomu w górę - wspięcie na

palce• ten sam ruch szybko powtarzany - podskoki,• zataczanie rękami kręgu - koło,• ruch dłońmi w dół - siad,

• ruch dłońmi w górę - wstać, • szybki ruch dłońmi - podskok, • ręka z jednym palcem - rząd (gęsiego, kolejka), 1) ręka z

dwoma palcami - dwójki (pary w dwójkach),• znak przechodzenia - wskazać ruch i kierunek

przechodzenia, • znak na mijanie - przedramiona skrzyżnie (ręka lewa

wskazuje kierunek dla jednej grupy, ręka prawa dla drugiej grupy),

• ruch ręką w dół - siad.• Uwaga. Siad dzieci wykonują bardzo powoli. Ćwiczenia

na znaki nie mogą być wykonywane jedne po drugich i stale. Są tylko jedną z form urozmaicenia ćwiczeń.

„Mieszkanie"

• Dzieciom wyznacza się miejsce przy ścianie, najlepiej według wzrostu. Wybiegają na spacer i na sygnał wracają do domu:

• słonko świeci - dzieci biegają swobodnie, skaczą, klaszczą w dłonie,• pada deszcz - wracają do domów, biegną na swoje miejsca.

– Pouczenie: przylepcie się do ściany i schowajcie nóżki tak, żeby was deszcz nie zmoczył.

– Uwaga. Cel ćwiczenia - szybsze reakcje i odnajdywanie swego miejsca; może być wykonane jako ćwiczenie sprawdzające postawę.

• pieski, na spacer - dzieci „wybiegają" na czworakach, pieski do domu - wracają na swoje miejsca.– Uwaga. Jest to nie tylko ćwiczenie porządkowe, ale również ćwiczenie

gimnastyczne służące wyprostowaniu lordozy lędźwiowej. Dzieci nie mogą „biegać" na kolanach po twardym podłożu.

Szereg

• Ustawienie pod ścianą, chwyt za ręce - „płotek" - to samo ustawienie na linii narysowanej lub na desce albo na wyciągniętym sznurze.

Rząd

• „Kolejka", „gęsiego", ustawienie jedno za drugim (najłatwiej również przy ścianie), potem zwrot do rzędu.– Uwaga. Wszelkie zabawy wykonywane w rzędzie lub

szeregu, z chwytem za ręce, muszą być regulowane ze względu na bezpieczeństwo dzieci. Dlatego „kolejki" nie mogą być długie, a ruchy powinny być umiarkowane. Unikamy ciasnego ustawiania się dzieci, najlepiej mówiąc: zostawcie miejsce dla kogoś, dla „gości".

Rozstawienie rzędów lub szeregów

• Z szeregu przy ścianie, na skinienie dwoma palcami, wybiega dwójka, staje naprzeciwko prowadzącego - kolejno biegną następne pary. Dwójki zwracają się do siebie - „szeroka uliczka". Dzieci robią dwa, trzy, cztery kroki w tył, w zależności od tego, jak szeroka ma być ta uliczka. Dłuższa uliczka uformuje się przez rozciągnięcie rąk w szeregach.

• Uwaga. Wszystkie te rozstawienia nie są właściwymi ćwiczeniami, ale służą do

rozstawienia w wybranej grze lub zabawie.

Skracanie czasu reakcji

• Kiedy dzieci znają już jakieś ustawienie, możemy wymagać coraz sprawniejszego jego wykonania. Można to osiągnąć dwoma sposobami:– przez liczenie, np. raz, dwa, trzy - otwieram

oczy,– dla starszych dzieci można wprowadzać

element współzawodnictwa, np.która kolejka ustawi się pierwsza.

Ćwiczenia porządkowe dla dzieci w wieku 7-9 lat

1. Ustawienie dzieci w gromadce w różnych miejscach, ze zwróceniem uwagi na szybkość ustawienia (rząd, płotek, szereg).

2. Wyznaczenie kolorami dwójek w rzędzie i w szeregu, kroki dostawne w przód i w bok.

3. Z rzędu wyskakiwanie dwójek w bok, chowanie się za jedynkami – to samo w dwurzędzie. Ocenia się, który rząd robi to najlepiej.

4. Odstępy jednego ramienia, dwóch ramion

5. Zwroty w kierunku (orientacja według sprzętów znajdujących się na sali)lub rytmiczny marsz w miejscu, na klaskanie lub liczenie.

6. Zbiórka w dwuszeregu - nauka równania.7. W marszu - formowanie rzędu i dwurzędu.8. Zatrzymywanie się i zwroty w marszu.9. Proste korowody.10. Szybki powrót z rozsypki do kolumny ustawionej

poprzednio.11. Z dwurzędu - rozstawienie kolumny ćwiczebnej

szachowej.