CULTUUREDUCATIE OP NIVEAU - PleinC · 2018. 5. 29. · zelfbewustzijn: (zelf)waarneming, (zelf)verbeelding, (zelf)begrip en (zelf)analyse. Volgens Cultuur in de Spiegel draait cultuuronderwijs

CULTUUREDUCATIE OP NIVEAUDe rol van het schoolbestuur in beleid en praktijk

Kees Admiraal, Maaike Haas en Cas Himmelreich

Inhoud

5 Voorwoord

7 Inleiding 7 De vergeten laag 8 Wat is cultuureducatie? 11 Hoe werkt het schoolbestuur? 13 Infografieken over Noord-Hollandse schoolbesturen

22 Bestuursportret1:DeBlauweLoper 24 Bestuursportret2:DeBasis 26 Bestuursportret3:ISOB

29 Cultuureducatiemetvisieenkwaliteit 29 Het begint met een visie 31 Kwaliteit en opbrengsten van cultuureducatie

34 Bestuursportret4:Salomo 36 Bestuursportret5:SAKS/SKB 38 Bestuursportret6:Flore 40Bestuursportret7:Surplus

43 Cultuureducatieindeorganisatie 43 De Interne Cultuurcoördinator 44 ICC en schooldirectie 46 ICC en schoolbestuur 47 De overeenkomsten tussen ICT en ICC 50 Bovenschoolse aanpak

54 Bestuursportret8:DeGouw 56 Bestuursportret9:OPSO 58 Bestuursportret10:Agora

61 Sturenopcultuureducatie 61 Presteren is onze cultuur 62 Van ondersteunen tot regisseren 66 Conclusies 67 Aandachtspunten voor besturen

69 Literatuurlijst

71 MeeroverPleinC

5

DeorganisatievancultuureducatieinNoord-Hollandverandert.Vanoudsherwerdendecultuurprogramma’svoorhetprimaironderwijsgeorganiseerddoorregionalesteunpunten,diedaarvoorprovincialeengemeentelijkesubsidieontvingen.Noord-Hollandwaseenvandeeersteprovinciesdie,in2009,deherijkingvantakentussenprovincieengemeenteninbeleidomzetteenbeslootdebemiddelingstaakper2013overtedragenaandeoverheiddiedaarvoorverantwoordelijkis:degemeente.Debezuinigingen,waaralleoverheidslagenmeetemakenhebben,zorgendaarbijvoordrukopdezezogenaamde‘cultureleinfrastructuur’.

Omdeoverdrachtvantakenzogoedmogelijktebegeleidenwerdperregiodoorscholen,cultuuraanbiedersengemeentenverkendhoecultuureducatiegeorganiseerdzoukunnenworden.Inditheletrajectbleeféénpartijgrotendeelsonbelicht:hetschoolbestuur.Maaralleanderepartijenwezenvoortdurendnaardiebesturen.Alszijhunbeleid,budget,faciliteitenenpersoneelvoorcultuuropschoolgerichtzoudeninzetten,kondatdeoplossingbetekenenvoorallerleiorganisatorischeenfinanciëleknelpunten.DatgebeurdeoverigensnietalleeninNoord-Holland;ookeldersinhetlandkwamenschoolbesturennadrukkelijkerinbeeld.

Omteachterhalenwaterinditkadervanschoolbesturenverwachtmagworden,voerdePleinCeenonderzoekuitnaarderolvanhetschoolbestuurbijcultuureducatie.PleinCisonderdeelvanCultuurcompagnieNoord-Hollandenwerktalsprovinciaalkennis-enadvies-bureauvoorcultuureducatie.KeesAdmiraal,MaaikeHaasenCasHimmelreichsprakenmetschoolbesturen,directeurenenbovenschoolswerkendecultuurcoördinatoren.Indezepublicatiedoenzijverslagvanhunonderzoekengevendaarbijeenaantaldenkrichtingenenadviezen.Wijhopenhiermeescholen,besturenenbeleidsmakerseennuttigehandreikingtebiedenbijhetorganiserenvancultuuropschool.

RobBerendsDirecteurCultuurcompagnieNoord-Holland

Voorwoord

7

De vergeten laag

Deinhoudenorganisatievankunst-,erfgoed-enmedia-educatieinhetprimaironderwijsverschiltperschool.Deaardvandecultureleomgeving,deinzetvanhetteam,deaanwezigheidvaneenInterneCultuurcoördinator(ICC’er),desturingvanuitdedirectieendebetrokkenheidvanouderszijnfactorendiedeaanpakvancultuuropschoolsterkbeïnvloeden.Maar,endatisdekernvraagvanditonderzoek,inhoeverrekanhetschoolbestuurvaninvloedzijnopdekwaliteitenintensiteitvancultuureducatie?

Indevelepublicatiesovercultuureducatiewordenallebetrokkenspelersinditveldbelicht:hetteamendedirectie,decultuurcoördinator,cultureleinstellingen,gemeenten,provinciesenhetRijk.Schoolbesturenlijkeninditverbandeenvergetenlaagdieinhetverledennauwe-lijksbijcultuureducatiebetrokkenisgeweest.

DezepublicatiedoetverslagvanhetonderzoekdatPleinCin2011en2012uitvoerdenaardekansenvoorcultuureducatieopbovenschoolsniveau.Omeenbeeldtekrijgenvandemanierwaaropschoolbesturenaankijkentegencultuureducatieenhunmogelijkeroldaarin,sprakenwemetdealgemeendirecteur,deonderwijskundigeofdestafmedewerkervantienNoord-Hollandseschoolbesturen.Wekozenvoorbesturenmetminimaaltienschoollocaties.Meerdaneenswashetinterviewvooronzegesprekspartnersdeeerstekeerdatzijzichinhetonderwerpcultuureducatieverdiepten.Tochwasdebereidheidgrootomnatedenkenoverdeeigenrolvandebesturenindeorganisatievancultuureducatie.

Detienbestuursportrettenzijnverspreiddoordezeuitgaveopgenomen.Indetussenliggendedelengaanweinopdeinhoudendepraktischeorganisatievancultuureducatieinrelatietotdebestuurslaag.Wesluitenafmetaanbevelingenoverdemanierwaarophetschoolbestuureenpassendeenzinvollerolkankiezeninhetbeleidendepraktijkvancultuureducatie.Maarwebeginnenbijdebasis:watiscultuureducatie?Enhoe‘werkt’eenschoolbestuur?

Inleiding

8

Inleiding

Wat is cultuureducatie?

Cultuureducatiewordtgebruiktalsverzamelnaamvoorerfgoededucatie,kunsteducatieenmedia-educatie.Omdatkinderennietvanzelfsprekendinaanrakingkomenmetcultuurofcultuureducatieisdeschooldeaangewezenplekvoorhunculturelevorming.Indekerndoelenvoorhetonderwijsisditookvastgelegd.

Cultuureducatiekenteenlangetraditie.Aanvankelijkwashetonderwijsdevanzelfsprekendeplekvoor(klassieke)culturelevormingwaarvanverwachtwerddatkinderendievanhuisuitnietmeekregen.Muziekonderwijsentekenenhebbenalsalgemeenvormendevakkendelangstetraditieinhetonderwijs.Praktischevakkenzoalshandwerkenenhandenarbeidwerdendaaraanindeloopvandetijdtoegevoegdenintroduceerdenonmisbarevaardighedenvoorhetlatereleven.Naasthetontwikkelenvanvaardighedenkwamhetlerenkijkenenluis-terennaar,enwaarderenvankunstuitingen.Muzieken‘beeldend’,zoalsdevakkentekenen,handenarbeidenhandwerkengezamenlijkwerdengenoemd,werdenindejaren’80en’90aangevuldmetdansendrama.‘Audiovisueel’ontwikkeldezichalszelfstandigedisciplinenaast‘beeldend’enook‘literair’emancipeerdezichalskunstvaknaastdeklassieke,schoolserevorminginstelopdrachtenenliteratuurlezen.Doordeverankeringvandekunstvakkeninhetonderwijsendoordatdebegeleidingvanscholenopditgebiedeensterkestructuurwistoptebouwen–deprovincialeenregionalesteunpuntenvoorkunsteducatie–iskunsteducatieooknunoghetvoornaamsteonderdeelvancultuureducatie,enwordthetdoorvelenalssynoniemgezienmetdatbegrip.

Erfgoededucatieontwikkeldezichpasvijftienjaargeledenalsnieuwaandachtsgebiedvoorhetonderwijs.Erfgoededucatiebevindtzichophetsnijvlakvangeschiedenisonderwijsenomgevingseducatie.Hetheefttrekkenvanhetvroegereheemkunde,maaristegenwoordigmeergerichtopbeleving,delinktussen‘vroeger’en‘nu’,enhetontdekkenenontwikkelenvandeidentiteitvandeleerling.Museaenhistorischeverenigingenzijnvanoudsherdeeducatoropditterrein.Archieven,archeologischewerkgroepenenmonumentenbeheerderszijn

9

Inleiding

recenterbezigmethetbedienenvanhetonderwijs.Sinds2004wordterfgoededucatiedoordeoverheidalsonderdeelvancultuureducatiegepresenteerd,vanuitdegedachtedatdeculturelevormingvaneenkindnietalleenkunstzinnigevaardighedenenuitingenbehelst,maarookdekennisoverenidentificatiemetwaardenuithetverleden.

Media-educatieishetjongsteonderdeelvancultuureducatie.Enerzijdsiseroverlapmetdekunsteducatie-disciplineaudiovisueel.Anderzijdsheeftmedia-educatie–metnamedeas-pectenrondveiliginternetendesocialeaspectenvandenieuwemedia–veeltemakenmetmaatschappelijkevorming.Zelfcreëren,ofhetbeschouwenvandecreatievemedia-uitingenvananderen,zijnslechtsenkeleonderdelenvanmedia-educatie.Deopenbarebibliothekenzijnaangewezenalsankerpuntvoormediawijsheid.

School is de plekCultuureducatiedraagtbijaanhetvormenvandeeigenidentiteitvanleerlingen,enontwikkelt

hetvermogenomdeidentiteitvananderente(her)kennen,eroptereageren,terespecterenentewaarderen.IndebeleidsnotaMeerdankwaliteit,eennieuwevisieopcultuurbeleidspreektHalbeZijlstra,staatssecretarisvanOnderwijs,CultuurenWetenschap,zichuitoverderolvancultuureducatieinonzesamenleving:‘Ineenwerelddiesteedsinternationalerwordtenwaarinweonssteedsmeermoetenkunnenverplaatseninanderen,vervultcultuureenbelangrijkerol.Despontaniteitenverbeeldingdiecultuurlosmaakt,zijninonzetijdnietalleengevraagd,maarvaakookvereist’.VolgensZijlstrawordtinhetprimaironderwijshetfundamentgelegdvoordepersoonlijkeontwikkelingenvoordecreativiteitdiecultuurlosmaakt.

Vanwegehetfeitdatkinderennietvanzelfsprekendinaanrakingkomenmetcultuurofcultuur-educatieisdeschooldeaangewezenplekomleerlingenhierinteonderwijzen.Cultuureducatiealsoptelsomvankunst,erfgoedenmedia,metalleonderverdelingendiedaarbijhoren,kenttallozeverschijningsvormen.Eenalgemeenaanvaardetheoretischeverantwoordingvoorcultuureducatieiserniet.Hetwerkveld,beleidsmakersenbestuurdersvindenhetdaaromnietaltijdevenduidelijkwathetdoelvancultuureducatieis,enwatdebeoogderesultaten

10

Inleiding

zoudenmoetenzijn.Zondereentheoretischeonderbouwingishetimmersmoeilijkomalge-menecriteriateformulerenvanwaaruitlessen,onderwijsprojectenensamenwerkingtusseninstellingenenonderwijskunnenwordenontworpenenbeoordeeld.Ditmaaktderolvandecultuurcoördinatoropschoolvaakeenlastige.

Naar een theoretisch kader DeafdelingKunsten,CultuurenMediavandeRijksuniversiteitGroningenvoert,samenmet

SLO(hetnationaalexpertisecentrumvoorleerplanontwikkeling)eenvierjarigonderzoekuitonderdetitelCultuurindeSpiegel.Datonderzoekmoetleidentoteentheoretischkadereneenraamleerplanvoorcultuuronderwijsgerichtopleerlingenvan4tot18jaar.HeelbewustgebruiktCultuurindeSpiegeldetermcultuuronderwijs,omaantegevendathetgaatomeenmeerfundamentelekijkoponderwijsincultuur.Cultuuronderwijsdraaitomhetontwikkelenvanzelfbewustzijn.Hetgaatomdevragen‘Wiebenik?’en‘Hoeverhoudikmijtotdeanderenindewereld?’VanHeusdenbenoemtviervaardighedendiedebasisvormenvanhetcultureelzelfbewustzijn:(zelf)waarneming,(zelf)verbeelding,(zelf)begripen(zelf)analyse.VolgensCultuurindeSpiegeldraaitcultuuronderwijsomdoelgerichtebijdragenaandezekernvaardig-heden.

MededoorhetfinancierenvanditonderzoekhooptOCWeenstevigfundamentvoorcultuur-educatietebieden.Ookzalduidelijkmoetenwordenwatervanscholenencultureleinstel-lingenwordtverwachtalshetgaatomhetversterkenvandekwaliteitvancultuureducatie.

11

Inleiding

Hoe werkt het schoolbestuur?

Wiebedoelenwealswehetoverschoolbesturenhebben?Nietdevrijwilligersdievaakdefeitelijkeschoolbesturenvormen,maardebovenschoolsdirecteurenenbeleidsmedewerkersdieinopdrachtvandatbestuureengroepscholenbeleidsmatigaansturenenfacilitaironder-steunen.Hetbestuurskantoorishetkloppendhartvanhetschoolbestuur.Hierwerkendedirectieledenmethunmedewerkersvooradministratieensecretariaat.Zijhebbenspecifiekeexpertiseopeenofmeerbeleidsterreinenenworden,afhankelijkvandeomvangvandeorganisatie,ondersteunddoorbeleidsmedewerkersophetgebiedvanpersoneel,financiën,onderwijskwaliteit,juridischezaken,ICTenhuisvesting.Veelbesturenmakengebruikvanexternekantorenvoordepersoneels-ensalarisadministratie.Eenaccountantskantoorzorgtvoorfinanciëleadministratieendeaccountantscontrole.

OrganisatiemodelHetschoolbestuurisoverhetalgemeeningerichtinhetRaadvanToezichtmodel.Datwil

zeggendathetbestuuruittweegeledingenbestaat:deRaadvanToezicht(bestaandeuitvrijwilligersdieophoofdlijnenhetbeleidbepalenencontroleren)endeAlgemeendirecteurofeenRaadvanBestuur,waarintweeofmeerdirectieledenzittinghebben.Zijzorgenvoordeontwikkelingenuitvoeringvanhetbeleid.Omdewettelijkverplichtescheidingtussenbestuurentoezichthoudersvormtegeven,wordtdebeleidsruimtevandedirectiebeschrevenineenManagementstatuut.HierinwordendebestuurlijketakenenbevoegdhedenvandeAlgemeendirecteur,éndetakenenverantwoordelijkhedenvandeafzonderlijkeschooldirecteurenvastgelegd.

GeschiedenisDematewaarinscholenonafhankelijkvanhunbestuursbureaukunnenopererenheeft

veelaltemakenmetdeontstaansgeschiedenis.Overhetalgemeengeldtdatbesturenvoor(algemeen)bijzonderonderwijseengroterevingerindepaphebbenbijdeindividuelescholendanbesturenvooropenbaaronderwijs.Inheteerstegevalhebbenbesturenooithet

12

Inleiding

initiatiefgenomenomscholenopterichtenvooronderwijsvanuiteenbepaaldeidentiteitofpedagogisch-didactischprincipe.Debesturenvooropenbaaronderwijszijnvanafdejaren’90ontstaannadatdegemeentelijkoverheidhetbestuurvanopenbaaronderwijsmoestafstoten.Voordietijdzorgdehetgemeentebestuurvoorhuisvesting,personeelenandererandvoorwaarden.Hetonderwijsbeleidwashiervooralgebaseerdopdeprofessioneleinzichtenbijdeafzonderlijkescholen.Besturenvanopenbarescholenontwikkeldenzichviawettelijkvastgestelde‘bestuurscommissies’vanuiteendienstverlenend‘gemeenschappelijkadministratiekantoor’totbeleidsvormendeenbeleidsondersteunendeorganisaties.

OnderwijsinhoudScholenzijnzelfverantwoordelijkvoordekwaliteitvanhunonderwijs.Dedirecteurenworden

hieropdoordeonderwijsinspectieaangesproken.Hetbestuursteltvoorvierjaarbeleidvast.Devierjarenplannenvandescholenmoetenopzijnminsthieropaansluiten.Vaakisersprakevanintegraalbeleid,zodathetbeleidvandeverschillendescholeneengeheelvormtmethetbestuursbeleid.Hierbijisdeinvloedvandespecialisteninhetbestuursbureauzichtbaarindeschoolplannen.

Financiën en overlegstructuurDealgemeendirecteuriszichervanbewustdathetbestuursbureaubetaaldwordtuitde

lumpsumbekostigingperschool.Debestuurskantorenstrevendaaromeentoegevoegdewaardena.Zenemenschooldirectieswerkuithandendoor,bijvoorbeeld,ziekmeldingenenvervangingvanleerkrachtenteregelen.EenbovenschoolseICT-coördinatorondersteuntdescholenbijhunICT-beleidenverzorgtdecentraleinkoopentechnischeondersteuningvandehard-ensoftware.Somszijnerookbovenschoolsecultuurcoördinatorenvoorbeleidenorganisatievanbovenschoolsecultureleactiviteiten.Derolvanhetdirectie-overleg,hetoverlegvangezamenlijkeschooldirecteurenineenbestuur,wordtsteedsgroter.Directeurenvormenvanhieruitwerkgroependiebepaaldebeleidsonderwerpennaderbestuderen.Dewerkgroepenwordenbijgestaandoorexpertsvanhetbestuursbureauofexternepartners,zoalseenOnderwijsbegeleidingsdienst.

Schoolbesturen met 1 school 2-10 scholen 11-20 scholen >20 scholen

Interne Cultuurcoördinator per type Openbaar Algemeen Bijzonder Bijzonder

Schoolbesturen per type Openbaar Algemeen Bijzonder Bijzonder

Scholen per type Openbaar Algemeen Bijzonder Bijzonder

36

26

23

13

343

440

39

195

28

255

22

26

50

Hoeveel scholen vallen er onder één bestuur?

ProvincieNoord-HollandMetuitzonderingvanAmsterdam

Hoeveel scholen zijn er?

Hoeveel Interne Cultuur coördinatoren zijn er?

Hoeveel schoolbesturen zijn er?

Scholen


InterneCultuurcoördinatoren

Schoolbesturen

2

2

2

2

Regio Kop van Noord-Holland Hoeveel scholen vallen er onder één bestuur?

124899

39


SchoolbesturenScholen


14124

52Regio West-Friesland Hoeveel scholen vallen er onder één bestuur?

4

4

5

1

Scholen


Schoolbesturen

70 6

2

3

1

Regio WaterlandHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?


36

Scholen


Schoolbesturen

658

Regio ZaanstreekHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?

4

2


37

Scholen


Schoolbesturen

161 14

2

54

3

Regio Noord-KennermerlandHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?


116

Scholen


Schoolbesturen

125 17

7

5

4

1

Regio Zuid-KennermerlandHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?

123InterneCultuurcoördinatoren

Scholen


Schoolbesturen

5

5

4

1

1594

Regio Amstelland-MeerlandenHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?


37

Scholen


Schoolbesturen

91 18

105

2

1

Regio Gooi en VechtstreekHoeveel scholen vallen er onder één bestuur?


38

Bestuursportret 1

De Blauwe LoperOpenbaarPrimairOnderwijsinHeerhugowaard,LangedijkenAlkmaar

711

Bestuurskantoor:

HeerhugowaardGemeenten:

Alkmaar,Heerhugowaard,Langedijk

Interne Cultuurcoördinatoren

Scholen

23

Geld? Eerst beleid!BinnenhetbestuurvanStichtingDeBlauweLoperhoudtLindaKloszichalsstafmedewerker

onderwijsenkwaliteitszorgbezigmethetonderwerpcultuureducatie.Hetiseenbetrekkelijknieuwonderwerpophaaragenda.Eeneerstestapisgezet:Lindaheeftomdecultuurbeleids-plannenvandescholengevraagd.LindaKlos:‘Binneneendagkreegikvandemeestescholenhetcultuurbeleidsplantoegestuurd,enwistikwiedeICC’erwas.Hetstaatdusnietverwegindekast.’

InhetstrategischbeleidsplanvanDeBlauweLoperisgeenspecifiekeaandachtvoorcultuureducatie.‘Maarin2010hebbenwewelgestelddatwanneerscholenbudgetvoorcultuureducatiewillen,zeeenbeleidsplanmoestenschrijven.’Doorhetbestuurskantoorwordtbijgehoudenofenhoedecultuurgeldenwordenbesteed.Hetbestuurstuurtregel-matigfinanciëleoverzichtenvanwaternoginkasis,enwaterisuitgegeven.

Profileren met cultuur EnkelescholenvanDeBlauweLoperbestedenextraveelaandachtaancultuureducatie.

Linda:‘Erisbijvoorbeeldeenschooldieditjaarmuziekalsspeerpuntheeft.Jezietdatterugophunwebsiteenindeschoolbrochure.’Opdewebsitesvandeanderescholenvindjeminderinformatieovercultuur.Hetbestuurvindtditeenpuntvanaandachtbijhetcentraalupdatenvandewebsites,omdatoudersvan(toekomstige)leerlingenvaakdesiteonderzoeken.

Een regio in bewegingWatdeorganisatievancultuureducatiebetreftzijnergroteverschillentussendegemeenten

waarmeeditbestuurtemakenheeft,eniserinderegiovanDeBlauweLoperveelinbeweging.EenactueeloverzichtdaarvanheeftLindaniet.‘Dieinformatieiswelbelangrijkomonzeactiestebepalen,omcultuureducatieopdescholentewaarborgen.Erisvoormijdusgenoegtedoendekomendetijd!’~

Gesproken met

LindaKlosstafmedewerkeronderwijsenkwaliteitszorg

Bestuursportret 2

713De Basis

VerenigingProtestantChristelijkOnderwijsDeBasis


Scholen

Bestuurskantoor:

HoofddorpGemeenten:

Aalsmeer,Haarlemmerliede,Haarlemmermeer

25

Belangrijk maar geen prioriteitVoorDeBasisishetorganiserenvanonderwijseenkwestievankeuzesmaken.Cultuureducatie

isbelangrijk,maaranderetakenzijndatook.AnnekedenBakker:‘Wezijnerggepassioneerdinhetonderwijsalshetomdekinderengaat:wezienwatzenodighebbenenookwatzemissen.Descholenwordengeconfronteerdmetzakendieoudersnietmeeroppakken.Denkaanmuseumbezoekofvoorlezen.Maarzelfsietsalsontbijtenisnietvooriedereenvanzelfspre-kend.Deoverheidlegtsteedsmeertakenbijdeschoolneer.Datbetekentdatwegoedmoetenplannenénprioriteitenmoetenstellen.’DeBasiszitindespagaatdieveelbesturenzullenherkennen:cultuureducatieisbelangrijk,maarandereonderwerpenstaanhogeropdeprioriteitenlijstvanhetbestuur.

PresterenDeBasisheeftdanookgeenoverkoepelendevisieofbeleidopcultuureducatie.Scholen

gevenhuneigeninvullingaancultuurenhetbestuurheefteigenlijkgeenzichtopdeaanpakofdeprestaties.Eensetprestatie-indicatorenzoudatwellichtvergemakkelijken.Anneke:‘Watikookzouwillendoeniseengesprekaangaanoverdeintegraliteitvandedingendiewedoen.Enerzijdshetopbrengstgerichtwerken,enanderzijdsdesociaal-emotionelekant.Deont-wikkelingvanhetkindisgebaatbijhetstellenvandoelen,enalsjepraatoverdesociaal-emotioneleontwikkelinghoortcultuureducatiedaarbij.’

Actuele ontwikkelingenEencultuurcoördinatoropelkeschoolzouvolgensAnnekegoedaansluitenbijdeontwikkeling

datspecifieketakenopschoolniveaugekoppeldwordenaanpersonen.HetligtechternietindelijnvanDeBasisomdaarvanuithetbestuuractiefopintezetten.‘InhetstrategischbeleidvanDeBasisgaanweuitvanzeshoofdpunten.Doordietevertalenineenjaarplankunnenweinspelenopactueleontwikkelingen.Opdiemanierzouookcultuureenplaatskunnenkrijgen.Maaropditmomentligthiernietonzeprioriteit.’~

Gesproken met

AnnekedenBakkerdirecteur/bestuurder

Bestuursportret 3


Scholen

1722ISOB

IntergemeentelijkeStichtingvoorOpenbaarBasisonderwijs

Bestuurskantoor:

CastricumGemeenten:

Akersloot,Bergen,Castricum

27

Invalshoeken voor cultuureducatieHetISOBheefteenkaderbeleidsplancultuureductieontwikkeldopbestuurniveau.Daarnaast

hebbendescholeneenbeleidsplanvoorcultuuropschoolniveau.HetISOBzietverschillendeinvalshoekenvoorcultuureducatie.AnnekeMulder:‘Cultuureducatieis,netalsduurzaamheidenmilieu,eenonderwerpdatbijallethema’sterugkankomenindeschool.Concreetkunnendituitstapjeszijnnaartheaterofnaarcultureelerfgoed,maarerkanookgedachtwordenaaneenthemawaarvanuitverschillendeinvalshoekenaangewerktwordt,eneralleruimteisvoordeeigencreativiteitvandeleerlingen.’HetcultuurbeleidsplanvanhetISOBisgeschrevendooreenwerkgroepvandirecteurenendaarnadoorhetdirectieberaadvastgesteld.DebelangrijkstestrekkingvanhetbeleidisdatelkeISOB-schoolzelfbepaaltopwelkemaniercultuureducatiewordtingevuld.Allescholenleggenditvastineenbeleidsplanvoorcultuureducatie.

Richtlijnen met ruimteAnneke:‘Wijwillennietvanbovenafdeonderwijsinhoudbepalen.Elkeschoolkrijgtde

ruimteomvanuithetbovenschoolsebeleidsstukdeinvullingopschoolniveauteorganiseren.Cultuureducatiewordtdaarverbondenmetschoolthema’senmetdeculturelemogelijkhedenindeeigenwijkofgemeente.Bij22scholeninzesverschillendegemeentenbenjenooitallemaalmethetzelfdebezig!’

Cultuureducatie op de agenda Dedoelenenactieszoalsdieinhetkaderbeleidsplancultuureducatiezijnbeschrijvenworden

besprokenmetdedirectievandeschooltijdensdeperiodiekegesprekken.Anneke:‘Alsuitdeschoolbezoekenblijktdatcultuureducatienietgoedvandegrondkomt,danisheteenideeommetelkaartekijkenhoedatteverbeterenis.’Ookvoorhetgesprektussenhetbestuurendegemeentenzoucultuureducatieeenonderwerpkunnenzijn,vindtAnneke.MetvijfvandezesgemeentenendebetreffendebesturenheefthetISOBeenOpOvereenstemmingGerichtOverleg(OOGO),ensteedsmeergemeentenwillenindatoverlegeenlokaleeducatieveagenda(LEA)centraalstellen.Anneke:‘Hierzouhetonderwerpcultuureducatieeenvasteplekmoetenkrijgen.Ennuerrondcultuureducatiezoveelverandertzouhetindenetwerk-overleggentussenbesturenookeenpuntopdeagendamoetenzijn.’~

Gesproken met

AnnekeMulderlidalgemenedirectie

22

29

Het begint met een visie

Zoalsuitdebestuursportretteninditboekblijkt,iscultuurvoorhetenebestuureenonbelangrijkefactor,terwijlinanderegevallencultuureducatieopeenzelfdeplanmatigemanierwordtaangepaktalsICToftaalonderwijs.Hetlijktalsofeenbestuurdekeuzekanmakenomwelofgeenaandachtaancultuureducatietebesteden.Datkloptniethelemaal,wanterfgoed,kunstenmediazijnindekerndoelenopgenomen.MetnameindeleergebiedenKunstzinnigeoriëntatieenOriëntatieopjezelfendewereld.Daarbijraaktcultuureducatieookaananderevakken:‘Waarmogelijkwordendaarbijonderwerpengebruiktdiesamenhangenmetdieuitandereleergebieden.’Maaronderwijsinhoudishetterreinvandeschooldirecties.Eenbelangrijkevraagisinhoeverrehetbestuurdescholenstuurtinhetontwikkelenvaneenvisieopcultuureducatie.

Waarom een visie op cultuurDekerndoelenvoorKunstzinnigeOriëntatiezijnzeerglobaalgeformuleerdenkenneneen

groteflexibiliteit.Erbestaatgeenuniverseleovereenstemmingoverminimumeisenvoorditleergebied,watscholenenschoolbestureneengrotevrijheidgeeftbijdeinvullingervan.Landelijkuitgegevenlesmethodenbestaanwel,maarzijnopslechtsweinigscholenstructureelingebruik.Ennaastdiemethodenwordthetcultuurprogrammasamengesteldopbasisvanlokaalofanderszinsgoedbereikbaarcultuuraanbod,ennietnoodzakelijkerwijsvanuiteengezamenlijkevisieopcultuureducatie.Scholenmoetendusineersteinstantiebijzichzelfteradegaanalshetgaatomhetorganiserenvancultuureducatie.Enomdaterzoweinigisvastgelegd,enernietstructureelopwordttoegezienhoecultuuropschoolwordtaangepakt,iseenstructurele,doordachteculturelevormingvanleerlingen,bijvoorbeeldindevormvaneenleerlijn,nogzeldzaam.Ineengezamenlijkgeformuleerdeenbreedgedragenvisiekaneenschoolteamofeenbestuursorganisatiehouvastvindenbijdeinvullingvancultuureducatie.

Cultuureducatie met visie en kwaliteit

30


Bottum-upDemeestebesturenhechteneraandatscholeneigenbeleiduitstippelendataansluitbijde

omgevingenvoortkomtuitdetraditiedieeenschoolheeftopgebouwd.Datkanbinnenéénbestuurleidentotveleverschillendeprofielen.HetISOBuitCastricumnoemtditeen‘regen-boogvisie’waarinelkeschoolalshetwarezijneigenkleurkiest.Deenigeeisdiehetbestuurstelt,isdatelkeschooleenbeleidsplanvoorcultuureducatieheeftenerzichaanhoudt.Dedirecteurvandeschoolheeftdekwaliteitvancultuureducatiegeheelineigenhand.DatgeldtbijvoorbeeldookvoorDeBlauweLoper,netalsISOBeenschoolbestuurvooropenbaarprimaironderwijs.

BijhetformulerenvaneencultuurvisiespeeltdeICC’ereencrucialerol.LeerkrachtendieeenICC-opleidingvolgen,houdenzichbezigmethetformulerenvaneenvisieopcultuureducatie:waaromiscultuureducatievoordezeschoolendezeleerlingenbelangrijk?DeICC’ersinopleidingkrijgendeopdrachtomeendoorhetteamendedirectiegedragenvisieteformuleren.

Top downHoewelhetbelangvaneeneigenvisieperschoolwordtonderstreept,zijnerookbesturen

diezichgraaginhoudelijkprofilerenmeteenoverkoepelendevisieopcultuureducatie.Datkansamenhangenmetlevensbeschouwelijkeoverwegingen,maarerzijnookbesturendievanuitmaatschappelijkeinzichteneenbepaaldevisieopleren,onderwijzenenmanagementinalhunscholenwillenterugzien.Hierbijishetzaakomcultuureducatietelatenaansluitenenintepasseninhetgedachtegoedvanhetbestuur.

Vanuiteenbestuursvisieopdeinhoudvancultuureducatieishetmogelijkomalsbestuurcontractentesluitenmetsamenwerkingspartnersvoormeerderescholen.Devisieistevenseengoeduitgangspuntomcultuureducatiealsbeleidsonderwerpmeetenemeninhetover-legmetdegemeentenencollega-besturen.

31


Kwaliteit en opbrengsten van cultuureducatie

Kwaliteitiseenbelangrijkbegripinhetonderwijsbedrijf.DePO-Raad,onderwijsbegeleidersenberoepsverenigingenzettenzichinomsystematischekwaliteitszorgtebevorderen.Deming’skwaliteitscyclusofPDCA-cyclus(‘plan,do,check,act’)isvoorhetonderwijsgeengeheimeformulemeer.Vrijwelelkeschoolwerktaandehandvankwaliteitskaartenofsoortgelijkeinstrumentenaanbeteronderwijs.Endewetisdaarduidelijkin.Deschooldirectieisverantwoordelijkvoordekwaliteitvanhetonderwijs.Dedirecteurisdeeerstediedoordeonderwijsinspecteurwordtaangesprokenopdeprestatiesvandeschool.Deschoolkrijgteenbeoordelingenmoethetonderwijs,indiennodigverbeteren.

Professionele cultuur Hetbestuurisgebaatbijeengoedebeoordelingvanzijnscholen.Doordeinspectie,maar

ookdooroudersendenaasteomgeving.Verschillendebesturennemendaaromderegieinhandenenverplichtenhunscholenomdeeltenemenaanmeerjarigebegeleidingstrajectenomkwaliteitverhogendewerkwijzenintevoeren.Hierbijwordensteedsvakerevidence-basedmethodengebruikt,gebaseerdopjarenlangwetenschappelijkonderzoeknaareffectieflerenenonderwijzen,ennaarschoolmanagementen-organisatie.Scholengaanhiervoorteradebij(publicatiesvan)specialistenzoalsRobertJ.Marzano,JayMarino,CeesBos,JanJuttenendeveledeskundigeonderwijsbegeleiders.

Dedirecteurisverantwoordelijkvoordekwaliteitvanonderwijsindeschool,dusookvoordekwaliteitvancultuureducatie.Besturenstrevennaareen‘professionelecultuur’,zoalswordtbeschrevenindepublicatieProfessionelecultuurinonderwijsorganisatiesvanAlexvanEmst(1999).‘Ineenprofessionelecultuurdoetkwaliteitertoe,’zegtVanEmst.Kwaliteitvanonder-wijsgroeitineenprofessionelecultuur:eriseengedragenvisieeneenprofessionelehiërarchie.Datwilzeggendatdespecialistenophunterreinmeerindemelktebrokkelenhebbendananderen.Alshetomcultuureducatiegaat,isdeICC’erzo’nspecialist.

32


Kwaliteit van cultuureducatieHoesteljedekwaliteitvancultuureducatievast?Datisnieteenvoudig.Maarwekunnenin

iedergevalnavragenhoedeverschillendeactiviteitenwordenervaren.Zijndeactiviteitenaantrekkelijkgenoeg?Smakenzenaarmeer?VolgensAnneBamfordisdeze‘Wow-factor’belangrijkvoorsuccesvollecultuureducatie.Detweedevraagisdienaardoelmatigheid.Lerendekinderenwatzeindiesituatiezoudenmoetenleren,volgensdedocentenvolgenshenzelf?Wordteraanhunverwachtingvoldaan?Dederdevraagisofdeactiviteitenvakkundigwordenverzorgd.Zijnerprofessioneelwerkendekunstenaars,docentenofbegeleidersbijbetrokken?Iseraansluitingbijdedoelgroepenbijhetcurriculumvandeschool?Isergelegenheidomzowelproducerendalsreceptiefenreflecterendbezigtezijn?Valterietsteontdekkenentecreëren?Wordenervaardighedengeoefend?

Dekwaliteitvancultuureducatieisnognietzovaakeenbeleidsonderwerp.Zekernietopbestuursniveau.Concretedoelenenmeetbareopbrengstenkunneneraanbijdragendatbesturenvoorzichzelfeengroteresturenderolgaanzien.

OpbrengstenDeopbrengstvanhetonderwijsintaal,rekenenenwereldoriëntatiekanwordenafgemeten

naardetestscoresvanCITO.Oudertevredenheidsonderzoeken,aanmeldingvanleerlingenenhetverloopvanzowelleerlingenalspersoneelgeveneenbeeldvandewaarderingvanhetonderwijsinhetalgemeen.Leerlingvolgsystemenendeobservatiesvandelerarenbepalenvoorhetbelangrijkstedeelhetvervolgadviesaandeoudersingroep8.Maarspeeltcultuureducatiedaarbijeenrol?Bijdeverwijzingnaarvervolgonderwijswordenopbrengstenvancultuureducatiealleenbesprokenalsersprakeisvanuitzonderlijktalent.Vaakkomendeopbrengstenvancultuureducatiepaslaterbovendrijven.Danpasblijktdieenevoorstelling,datenemuseum-bezoekofdatjarenlangzingenindeklaseenbelangrijkestimulanstezijngeweest.

Hetdoelvancultuureducatieis,indeterminologievanCultuurindeSpiegel,datdeleerlingenhuncultureelzelfbewustzijnontwikkelenenhieroverlerencommuniceren.Kinderenontdekken

33


daternaastonzetaalverschillendeandere‘talen’zijnomvangedachtentewisselen:muziek,dans,drama,beeldendekunst,poëzie,foto,filmenallerleivormenvansocialmedia.Naastgesprokenengeschreventaalcommuniceerjeoverjezelfdoordemanierwaaropjejekleedt,eet,rouwt,viertenmeterfgoedenjegeschiedenisomgaat.Cultuureducatieisindezevisiegeenvak,maareenverzamelingleeractiviteitendieeropgerichtzijndatleerlingenzowelzichzelfalsdeanderlerenwaarnemen,verbeeldenenbegrijpen.Hiervoorishetnoodzakelijkdatleerlingenveelverschillendeervaringenopdoenopverschillendemanieren,zodatzeinzowelhunvoorkeurs-leerstijlalsophunverschillendeintelligentieswordenaangesproken.Maarookverhoogdedeelnameaancultureleactiviteitenofmeerjeugdledenbijcultureleverenigingenkaneengewensteopbrengstvancultuureducatiezijn.

Bestuursportret 4

SalomoStichtingvoorChristelijkPrimairOnderwijsZuid-Kennemerland

2918


Scholen

Bestuurskantoor:

HaarlemGemeenten:

Bloemendaal,Haarlem,Heemstede,Zandvoort

35

Meer dan rekenen en taalInhetbeleidsplanvanSalomokomtconcreteaandachtvoorcultuureducatienietvoor.

Salomovindtdanookdatcultuureducatieopschoolmoetgebeuren,losvanbestuurlijkebemoeienis.HansZoutendijk:‘Omcultuureducatietoteensuccestemakenisdecultuur-coördinatoressentieel.Eencultuurcoördinatorisvaakergbetrokkenbijhetthema.Maaralshetteamnietwil,danlukthetniet.’DatisvoorSalomogeenredenomvanuithetbestuurcultuurbeleidtevoerenofcultuureducatietestimuleren.BenCüsters:‘Erismeerdanrekenenentaal,datstaatvast,enikvinddatergeenverschralingvanhetonderwijsaanbodmoetontstaan.Maarhetbestuurkannietopallesfocussen.’

Opbrengstgerichte cultuureducatie?DeprioriteitvanSalomoligtmomenteelbijopbrengstgerichtleren:inzichtelijkmakenhoe

kinderenvooruitgaaninhunleerprestaties.DezealgemeneonderwijstrendisookinhetstrategischbeleidsplanvanSalomoopdevoorgrondgezet.Tweekeerperjaarisereenintensiefgesprekmetelkeschooldirecteur.Daarbijzoucultuureducatieeenthemakunnenzijn.Ben:‘Wezoudenoptermijnmetscholenkunnenbesprekenhoewecultuureducatiesterkerkunnenpositioneren,ookinverhoudingtotopbrengstgerichtwerken.Enwatweookkunnendoen,isdeuitwisselingtussendecultuurcoördinatorenstimuleren’.

Meten is wetenBen:‘Alseropeenonderwerpspecifiekgestuurdwordtvanuithetbestuur,danwordter

doorscholenaltijdietsmeegedaan.Ookvoorcultuureducatiezoujeaanzo’naanpakkunnendenken,maarbinnenonsbestuurheeftditnugeenprioriteit.Hetisookzodatwedeop-brengstvancultuureducatienietkunnenmeten:deconcreteuitsprakenendoelendiejedaarvoornodighebt,zijnerniet.Hetzoudepositievancultuureducatieverbeterenalsopbrengstenenresultatengemetenzoudenkunnenworden.’~

18Gesproken met

BenCüstersenHansZoutendijkbovenschoolsedirectie

Bestuurskantoor:

HaarlemGemeenten:

Bloemendaal,Haarlem,Heemstede,Zandvoort

Bestuursportret 5

SAKS/SKBStichtingAlkmaarseKatholiekeScholenenStichtingKatholiekBasisonderwijsteBergen

1717


Scholen

Bestuurskantoor:

AlkmaarGemeenten:

Alkmaar,Bergen

37

Cultuur moet verwonderen‘VoorleerlingenopSAKS/SKBscholenmoetcultuureducatievooralgaanomkennismaking

enverwondering’,aldusTonBerntzen.‘ZijmoeteninaanrakingkomenmetcultuurenoogkrijgenvoordewaardevollehistorievanAlkmaar.MaarhetSAKS/SKB-bestuurmerktedoorsignalenuithetveld,gesprekkenenobservatiesdatdeaandachtvoorcultuureducatievaakafhankelijkwasvaneenenthousiasteleerkracht.Alsdievertrok,laghetweerstil’.Voorhetbestuurwerdduidelijkdatcultuureducatieeenmeerstructureleplaatszoumoetenkrijgen.

Een plek voor cultuureducatieVanuithetbeleidopkwaliteitverbeteringbesloothetSAKS/SKBdatelkeschooleencultuur-

coördinatorzoumoetenhebben.HetbestuurheeftdaaromopiedereschooleenleerkrachttotICC’erlatenopleiden.Ton:‘WijondersteunenhetbelangvancultuureducatieenderoldiedeICC’erheeft,doorvanuithetbestuuraanwezigtezijnbijdeuitreikingvandecertificatenvoorICC’ersnahetafrondenvandecursus.’DoordatelkeSAKS/SKBschooleenICC’erheeft,isdoorelkteamnagedachtoverbeleidopcultuureducatie.‘DatisimmersonderdeelvandeopleidingtotICC’er.Devisieopcultuureducatiediedoorhetteamgeformuleerdis,wordtopgenomeninhetschoolplan.Cultuurkrijgthierdooreenvasteplekinhetcurriculum.’

Plan, doen, check en actieHetSAKS/SKBorganiseertjaarlijkseenICC-bijeenkomst.Hierbijisookaltijdiemandvanuit

hetbestuuraanwezig.Deverwezenlijkteactieplannenwordendanbesproken,erwordtgekekennaardeknelpuntenenerwordenstappenvoordetoekomstgeschetst.Voorhetbestuurisdateencontroleopdegemaakteafspraken.Dezevormvanaandachtblijktooktewerkenalseenstimulansvoordescholenomhunplannenterealiseren.Ton:‘WegebruikenbijhetSAKS/SKBhetPDCA-model(plan,doen,check,actie)ombeleidsvoornemenstetoetsen.Datwerktdusookvoorcultuureducatie!’~

17Gesproken met

TonBerntzenhoofdafdelingOnderwijskundigezaken

Bestuurskantoor:

AlkmaarGemeenten:

Alkmaar,Bergen

Bestuursportret 6

FloreStichtingFlorevoorInterconfessioneelBasisonderwijs

2432


Scholen

Bestuurskantoor:


Beemster,Bergen,Castricum,Graft–DeRijp,Harenkarspel,Heerhugo-waard,Heiloo,Schermer,Schermerhorn

39

Onderwijs is meerBijFloreligtdebestuursfocusopopbrengstgerichtwerkenvoortaal,lezenenrekenen.Maar

eriseenontwikkelingnaar‘onderwijsismeerdandat’.Dat‘meer’zouvoorFloreookopcultuureducatieendesociaal-emotioneleontwikkelingkunnenslaan.PeterClaessen:‘Ikbenerzekervoorommeeraancultuureducatietedoen.Linksenrechtsdoenscholendatookal,zijbestedenerveelaandachtaan.’Florebesteedtinhetstrategischbeleidsplangeenaan-dachtaancultuureducatie.Wetenschap,techniekenexcellentiezijnwelalsspeerpuntenbenoemd.Doorbezuinigingenenhetdoorschuivenvantakenvanprovincienaargemeentegaatveelbestuurskrachtzitteninhetreorganiserenvantakenenverantwoordelijkheden.‘Daardooriscultuureducatiewatopdeachtergrondgeraakt’,zegtPeter.Maarhetfeitdatscholeneenstructureelcultuurbudgetkrijgen,brengthemwelopeenidee:‘Ikgameerhardvoormakendat,alswezeggen‘onderwijsismeer’,datditeenmogelijkantwoordis.’

Techniek als voorbeeld voor cultuureducatieDemanierwaaropFlorewetenschapentechniekaanpakt,zoueeninspiratiebronkunnen

zijnvoorcultuureducatie.NadateenFlore-schoolhetinitiatiefnamomwetenschapentechniekopdebestuursagendatezetten,werd‘metbestuurskracht’geïnvesteerdinditthema.Eriszelfseenspecialestuurgroepopgezet.Peter:’Dekrachtvandezeaanpakisookdatdescholendieopditgebiedwatzwakkerzijn,gekoppeldwordenaandesterkescholen.Diesterkeschoolhelptdezwakkeschool,ervindtuitwisselingenscholingplaats,enookscholingvandedirecteuren.DePabo’shebbendaareenleidenderolinendatvindikeenfantastischeconstructie;jepraatovertienscholendieregelmatigbijelkaarkomen.’

Samen eigenaarNietalleendescholenzelf,ookhetbestuurkaneengezamenlijkeaanpakinitiëren.Maarals

Floreietsontwikkelt,wordenallegeledingendaarbijbetrokken.Zowordtheteigenaarschapvaneenbepaaldonderwerpnietbeperkttothetbestuur,maarisdeheleorganisatieeigenaar:hetbestuur,dedirecteurenendeleerkrachten.Peter:‘Idealiterbetrekkenweookdeouderserbij.’~

32Gesproken met

PeterClaessenbestuurslidonderwijsenkwaliteit,PRencommunicatie

Bestuurskantoor:


Beemster,Bergen,Castricum,Graft–DeRijp,Harenkarspel,Heerhugo-waard,Heiloo,Schermer,Schermerhorn

Bestuursportret 7

SurplusStichtingSurplusvoorOpenbaarPrimairen(Voortgezet)SpeciaalOnderwijs

1535


Scholen

Bestuurskantoor:

SchagenGemeenten:

Harenkarspel,HollandsKroon,Schagen,Zijpe

41

Onbekend, maar niet onbemind InhetstrategischbeleidsplanvanSurplusiscultuureducatiegeenonderwerpvanbeleid.

LexDral:‘Wijzettenalsbestuurditsoortprojectennietopderails,hetinitiatiefligtbijdescholenzelf.InhetStrategischBeleidsplanvanSurpluszijnzevenspeerpuntenopgenomen,dieleidendzijnvoordeonderwijsinvulling.Elkeschoolkandaarbinnennaareigeninzichtrichtinggevenaanzijnonderwijsendusbepalenwelkeplaatscultuureducatieheeftopdeschool.BinnendestichtingzijnweleenpaarleerkrachtendiedeICC-opleidinghebbengedaan.Diehebbenregelmatiggesprekkenmetelkaar,eenklankbordgroep.ZebesprekenbijvoorbeeldhetaanbodvancultuurbemiddelaarTriade.Ofzehetookoverleerplannenhebbenweetikniet.’

Cultuureducatie in uitvoeringSurpluszitnuineentrajectomdeontwikkelingvanICTteversterkenopdescholen.Uitdat

trajectzijnvolgensLexleerpuntentehalenvoordeaanpakvancultuureducatieindetoekomst.‘CultuureducatieenICTkunjenietmeerloszienvanjeonderwijs.Alsjerekeningwilthoudenmetdeaanwezigetalenten,danmoetjeheteenvasteplekgeven.Erzijndusveelovereenkomsten.OnderwijsverschuivingenkunnenpasvandegrondkomenalsjegaatwerkenmeteenveranderteamwaardeICC’erookeenplekinkrijgt.Perschoolzouergekekenmoetenwordennaar:watisonzevisieophetonderwijs,watwilikkinderenlerenenhoegaanwedatdoen.Dankandevolgendestapgezetworden:hoebelangrijkiscultuureducatiedaarin.’

Talenten en competentiesSurpluszoektnaarmanierenommeervrijheidtecreëreninhetkindgerichtonderwijsen

tegemoettekomenaandetalentenvandekinderen.Lex:‘Wegaannunogteveeluitvandeleerstof,hetboek,datwecentraalstellen.Erzoueenveranderingindenkenmoetenkomenwaarbijniethetboekleidendis,maarhetkind.Betekenisvolleopdrachtenkunnenervoorzorgendatergewerktwordtaanrekenenentaalenergelijktijdigwordtgewerktaanhetontwikkelenvananderecompetentiesentalenten.Cultuureducatiewordtdan,netalsICT,eenwezenlijkenonmisbaaronderdeelvanonsonderwijs.’~

35Gesproken met

LexDralstafmedewerkerOnderwijs&ICT

Bestuurskantoor:

SchagenGemeenten:

Harenkarspel,HollandsKroon,Schagen,Zijpe

43

De Interne Cultuurcoördinator

InterneCultuurcoördinator(ICC’er)isgeenfunctie,maareentaakdieaaneengespecialiseerdeleerkrachtwordttoebedeeld.EengroeiendaantalICC’ersheefthiervooreencursusgevolgdeneencertificaatbehaald.OpditmomentzijninheelNederlandmeerdan4.000ICC’ersgecertificeerd.ZijstaangeregistreerdbijdelandelijkeorganisatieCultuurnetwerkNederland.

DeICC’erisdespininhetwebtussendeschoolendecultureleomgeving.Haartakenlopenuiteenvanhetformulerenenuitvoerenvancultuurbeleid,hetinformerenenactiverenvanhetteam,hetbetrekkenvanouders,hetvindenvansubsidies,enhetleggenenonderhoudenvancontactenmetcultuuraanbieders.Nietalleenkunstenaarsenkunstdocentenkomenzeerregelmatigmetnieuwaanbod;ookmusea,historischeverenigingen,archievenenbibliothekenontwikkelentelkensweernieuweactiviteitenvoorhetonderwijs.IndatovervloedigeaanbodmoetdeICC’erhaareigenwegzientevinden,enzorgendatdeprojectendiezijinitieert,overeenstemmenmethetbeleidvandeschoolenhetbeschikbarebudget.Daarbijkomtdatervoorcultuureducatiesteedsmeerwetenschappelijkeonderbouwingkomt.Zowelvoordedoelenenresultatenvancultuureducatiealsvoordemethodiek.Erverschijnenmethodesvoorcultuureducatie.VoorPabostudentenverscheenonlangshetBasisboekCultuuronderwijs.DitallesbetekentdatdeICC’erzichvantijdtottijdzalmoetenverdiepenindeopbrengstenennieuweinzichtendiedezetheoretischeontwikkelingoplevert.

Tijd en geldEengoedeICC’erheeftnietalleenbehoefteaankennis,maarookaaneennetwerkvanmensen

dieietsvoordeschoolkunnenbetekenen.HiervoorbezoekenICC’ersregelmatignetwerkbijeen-komstenenconferenties,enmakenzegebruikvandebeschikbareprojectenbanken,online-informatieensocialmediaomhunkennisencompetentiesoppeiltehoudenentevergroten.IndepraktijkblijktdatveelICC’ershunwerkinslechtseenenkeluurperweekmoetendoenendatdegeformuleerdebeleidsmatigeambitie,ofdepersoonlijkeambitievandeICC’er,veelgroterisdanwatermethetbeschikbarebudgetkanwordengerealiseerd.

Cultuureducatie in de organisatie

44


ICC en schooldirectie

IneenprofessioneleschoolorganisatieontlenenspecialistenzoalsICC’erseendeelvanhungezagaanhuninhoudelijkekennisenvaardigheden.Detaakvancoördinatorvraagtechterookomleiderschapscompetenties.HetleiderschapvandeICC’erstaataltijdindeschaduwvandedirectleidinggevendenvanhetteam:dedirecteurofdeadjunct-directeur.ICC’ershebbenindepraktijkregelmatigtemakenmeteentypischprobleemvandeprojectorganisatie:wieisdeleiderenwieneemtdebeslissingen–ICC’erofdirectie?DeICC’ermoethaarcollega’smotiverenzodatzijhuntalenteninzettenvoorcultuureducatie.Dedirecteurblijftverant-woordelijkvoorkwaliteit,budget,personeelenaccommodatie.HetbeleidvandeICC’erendedirecteurmoetendaaromnauwopelkaaraansluiten.Daarbijishetrelevantomtebepaleninwelkefasedeontwikkelingvancultuureducatiebinnendeschoolzichbevindt.

Richten, inrichten of verrichten?Detaakvandedirecteurhangtsamenmetdefasewaarindeschoolorganisatiezichbevindt.Gaathetomrichten,inrichtenofverrichten?Ligthetaccentopvisievorming,ophetvanuitdevisieopbouwenvandeorganisatieofophetdagelijkswerkenvolgensdegekozenkoers?VertaaldnaarcultuureducatiegeeftdezedriedelingeenhandighandvatvoordetaakafstemmingtussendirectieenICC’er.

Richtenvraagtomstrategischesturing,bijuitstekeentaakvoordedirecteur.EenICC’erdiemethetteamdeschoolvisieopcultuureducatiewilformuleren,zalditaltijddoenmethetvolledigeteam.Daarbijisderolvandedirecteurcruciaal.

VanuithetontwikkelplanvandeICC’erwordtcultuureducatieverbeterddoorhetopeenanderemanierinterichten.Takenwordenwellichtherverdeeld,deroosterswordenmisschienaangepast;erwordenleermiddelenaangeschaft.DeICC’erheeftinzichtnodiginhaarbudgettaireruimte.Enopwelkemanierpastdeontwikkelingvandeverschillendepersoneels-ledenindenieuweaanpakvancultuureducatie?Ookhierstaatofvalthetsuccesvande

45


veranderingenmetdesamenwerkingvandeICC’ermetdedirecteur.ICC’erendirectiemoetenindialoogmetelkaardegangvanzakeninterpreterenentotcreatieveoplossingenkomenomdespanningtussendeactueleendegewenstewerksituatieoptelossen.SomszalblijkendatdeICC’erdatinhaareentjenietkanbereiken.Hetisdanooknietvoornietsdateenvandemantra’sindeICC-opleidingenis‘doehetnietalleen,verzameleenteamomjeheen’.

Routinematigesturingisnodigbijhetverrichten,het(doen)uitvoerenvanwatisafgesprokenbinnendeontwikkeldekaders.Enhetverderontwikkelenvandemogelijkhedendiedekadersbiedenomdevisieterealiseren.Inditaspectvanleiderschapkunnenwemetrechtsprekenvancoördineren.Ookhierzullenleiderschapskwaliteitenenorganisatorischevermogensingezetmoetenworden.DeinhoudelijkekennisvandeICC’erkomtnuopeenanderemaniertotzijnrecht.MetheldereactieplannenenkennisvandefinanciëlemogelijkhedenkandeICC’erzelfstandigaandeslag.VoordeslagvaardigheidheeftdeICC’ereenzekerematevanbeslissingsbevoegdheidnodigbinnenhaarbeleidsterreinenbudget.OokbijroutinematigesturingheeftdeICC’er,ofbeternog,heeftdeschoolbaatbijeenvastewerkgroepvancollega’sdiehaarondersteunenbijdebesluitvorming.Dedirecteurkanmeeropafstandblijven,maarisiniedergevalbetrokkenenwendtzijninvloedaanomdekoersvandeICC’erendecultuurwerkgroepbijtesturenalsdatnodigis.

PassendleiderschapwilvoorcultuureducatiezeggendatdedirecteurendeICC’erherkennenwelkeactieineenbepaaldesituatiedemeesteaandachtnodigheeft;gaathetomrichten,inrichtenofverrichten?DedirecteurzaldaarbijoogmoetenhebbenvoordematewaarindeICC’ercompetentisomhaartakenindiespecifiekefaseuittevoeren.WelkeleiderschapsstijlheeftdeontwikkelingvandeICC’er’ernodig?Iserbehoefteaansturing,ondersteuningofcoaching?OfkunnentakeneenvoudigaandeICC’erwordengedelegeerd?

46


ICC en schoolbestuur

LeidinggevenaancultuureducatieopschoolvraagtomteamwerkvanICC’erendirecteur,gesteunddoorhetbestuur.Dedialoogindezedriehoekdraagtbijaandeverhogingvandekwaliteitdoordeverbeteringvanrandvoorwaarden,activiteitenenopbrengsten.HetbestuursbureauzalinveelgevallengeendirectcontacthebbenmetdeICC’ers.HetkomtechtersteedsvakervoordatbesturenhunICC’ersmetelkaarincontactbrengenofnascholingvoorhenorganiseren.Eenmedewerkervanhetbestuursbureau,meestaldegenediebelastismetdezorgvoorkwaliteit,spreektdanmetdeICC’ersoverhunwerkenraaktopdehoogtevandemogelijkhedenenbeperkingenwaarmenindepraktijktegenaanloopt.GevoeddoorICC-netwerkenennascholingenmetcollega’sbinnenhetbestuurisdeICC’ereenbeteregesprekspartnervandedirecteur.Hetonderwerpcultuureducatiekrijgthierdoorinhetoverlegvanbestuurmetdirecteurenmeerdiepgang.UiteenenqueteonderICC’ersblijktdat98%hetvanbelangvindtdathetschoolbestuureenvisievormtenbeleidmaaktvoorcultuureducatieopbovenschoolsniveau.ICC’ersverwachtendathetcultuureduatiemeererkenningzalkrijgenbinnendeschoolorganisatie,wanneerhetbestuurduidelijkachterhetonderwerpstaat.HetbestuursbureauzoueennetwerkmoetenvormenvanalleICC’ersonderhetbestuur,vindt83%vandeICC’ers.Zijkunneninhetnetwerkuitwisselenwateropdescholenaancultuureducatiegebeurt.EennetwerkvanICC’erszouookkunnenbetekenendatdeinvloedvandeICC’ergroterwordtenhetdraagvlakondercollega’sversterktwordt.DeaanwezigheidvaneenbestuurslidbijnetwerkbijeenkomstenzoudoorICC’ersopprijsgesteldworden,zodathetbestuurook(beter)opdehoogteraaktvandewerkzaamhedenvandeICC’er.Opdevraagofdedirecteurmethetbestuurcontactheeftoverhetonderwerpcultuureducatie,antwoordt50%vandeICC’ersbevestigend.Metalskanttekeningdathetdanvaakhetcultuurbudgetbetreft,enernietwordtingegaanopderesultatendieopinhoudelijkniveaugehaaldzijnofdedoelendieinhetcultuurbeleidsplanopschoolniveauzijngeformuleerd.DeICC’erontvangtdoorgaansgeenfeedbackofverslagoverditgesprek.

47


De overeenkomsten tussen ICT en ICC

DestrategischebeleidsplannenvanbesturenbestedenveelaandachtaanICTenerisvrijweloveralICT-beleid.EenaantalbesturenorganiseertjaarlijkseenofmeerICT-bijeenkomstenmetdecoördinatorenendirecteuren.Inmaterieelopzichtenindeskundigheidwordtveelgeïnvesteerd,enerishetbesefdatmateriëleinvesteringenrendabelerzijnalsergrootschaligingekochtwordtenerzoveelmogelijkvooréénsysteemwordtgekozen.ICTisfysiek(computers,smartboards)enverwijstdwingendnaardetoekomst,dealsmaaruitdijende,snelveranderendedigitalewereld.Hetbesefdatjeeigenlijkaltijdtelaatbentisvoortdurendaanwezig:ICTmoet!

IndatopzichtverschiltcultuureducatiewezenlijkvanICT.Cultuureducatielijktzichaftespelenineentrageretijdzonewaardeurgentievanveranderingenofontwikkelingmindergrootis.Vaakwordthetookgezienalseentypischinhoudelijkterrein,waarvooralopschoolniveauaangewerktmoetworden.DatneemtechternietwegdatdeICTencultuur-educatiezowelinhoudelijkalsorganisatorischopvallendeovereenkomstenhebben.

Kennisoverdracht of kennisconstructie?IneenrapportvanKennisnetoverICTinhetonderwijswordentweeonderwijsvisies

besproken:kennisoverdrachttegenoverkennisconstructie.Bijdelaatstevisiefaciliteertdeleraarhetlerenalsonderzoeksproces.Deleerlinggeeftsturingeniseenactiefparticipantinverwervenvankennis,wordtgestimuleerdnieuweoplossingentezoekenenwerktzelfstandigofsamen.Alsleerdoelsteltdekennisconstructiehetontwikkelenvandenkenenredeneren.Bijdebeoordelingvandeprestatieskijktdeleraarnietalleennaarwatdeleerlingenhebbengeleerdmaarooknaarhetleerproces.

DezeopsommingdoetdenkenaandevisieoplerenvanReggioEmilia,destadinItaliëwaarsinds1945kunstenaarsnauwbetrokkenzijnbijhetonderwijsaanjongekinderen.Indezepedagogiekstaathetonderzoek,hetexperimentendecreativiteitvankinderencentraal.Hetkindishierbijdeprotagonistvanheteigenleerprocesendeleerkrachtdedeskundigediedatprocesverrijkt.

49


HetKennisnet-rapportverwachtdathetbelangvandekennisconstructiezaltoenemen.Hetgaatnietalleenomwatdeleerlingenleren,maarookomdemanierwaaropdatgebeurt.Cultuureducatiebevatveelelementenuitdezeleervorm,maardatisnietdeenigevergelijkingdiemetICTtemakenis.

ICT en ICC in de organisatieICT’ersenICC’erszijnvaakleerkrachtendiedoordeschoolgevraagdzijneenopleidingte

volgeninhetgebiedwaarinzegeïnteresseerdzijn:computersofcultuur.Tijdenshetopleidings-trajectverdiepenzezichinvisieenbeleidsplannenenwordthuninhoudelijkedeskundigheiduitgebreid.Eenmaalgecertificeerdzijnzedespecialistenbevindenzichindelaagtussendirectieenteam.Zewordengeachthetteamaantesturenenontwikkelingentotstandtebrengen.Datlaatsteisgeeneenvoudigetaak.Decoördinatorissoms(nog)nietcompetentgenoeg,ofhetteamwilnietmee,ofdedirectieparticipeertteweiniginhetveranderproces.VoordeICC’eris,netalsvoordeICT’er,eennauwesamenwerkingmetdedirecteurcruciaalvoorhetbereikenvandegesteldedoelen.

HetmodeldatKennisnetinhetbovengenoemdeICT-rapporthanteert,laatziendatdeinvoeringvanICTmeerkansvanslagenheeftbijeenevenwichtigeensamenhangendeinzetvanvierbouwstenen:visie,deskundigheid,digitaalleermateriaalendeICT-infrastructuur.Ookvoorcultuureducatieisditmodel,meteenkleinebijstelling,toetepassen:visie,deskundigheid,cultureelleermateriaalendecultureleinfrastructuur.Zorgvuldigeafstemmingvandebouwstenenbijhetontwerpen,faciliterenenuitvoerenvandeleerprocesseniscruciaal.

Schoolbesturenzienveelaldeprocesmatigeovereenkomstentussendetweeontwikkel-gebiedenenhebbendaardooreenhelderbeeldvandeobstakelsdiedecultuurcoördinatortegenkomt.DeaanpakvanICTopbovenschoolsniveau,kandaaromookvoorcultuureducatieeenaantalzinvollehandvattenopleveren.

50


Bovenschoolse aanpak

Metnamevoorkleinescholen,waarveeltakenovereenkleinaantalmedewerkersverdeeldmoetenworden,ishetaanstellenvaneenbovenschoolscultuurcoördinatoreenoptie.Doorde(weinige)beschikbaretijdperschooltebundelen,kanéénmedewerkergemakkelijkerinhoudelijkeenpraktischeondersteuningbieden.NederlandkentnogweinigbovenschoolswerkendeICC’ers.WesprakenmetEugénievandenBerguitVelsenenHannekeSuilenuitNoord-Limburgoverhun‘bovenschoolse’aanpak,enmetFransGeurtsuitGelderlandoverdevoordelenvanintegraalbovenschoolscultuurbeleid.

Bereik en urenEugénievandenBergisbovenschoolsICC’ervoordeStichtingOpenbaarPrimairOnderwijs

IJmond.Onderdezestichtingvallenzeventienscholenvoorbasisonderwijs,waarvanéénschoolvoorspeciaalbasisonderwijs.DescholenliggenverspreidoverBeverwijk,HeemskerkenVelsen.HetaanstellenvaneenbovenschoolsICC’erkomtnietvanuitspecifiekcultuurbeleidvandestichting.Eugénie:‘IkbenzelfmethetvoorstelgekomenombovenschoolsICC’erteworden,nahetafrondenvandeICC-cursus.’HannekeSuilenwerktbijZienenZo,eenplatformcultuureducatieindienstvantweestichtingeninNoord-Limburg:KerobeienFortior.DezetweestichtingenverzorgenkatholiekonderwijsoptwintigscholeninTegelen,Belfeld,Beesel,Venlo,Maasbree,ArcenenVelden.AanleidingvoordeaanstellingvanHannekewasdatdebesturenvindendatcultuureducatieeenzaakvanhetonderwijszoumoetenzijn.Debesturenwildenderegiemeerineigenhandenkrijgen.Hanneke:‘IkwerktealsmedewerkervanhetKunstencentrumaltijdwelmétbesturen,maarnuwerkikvóórbesturenenbenikinoverlegmethetKunstencentrumovergeschiktaanbod;aanboddataansluitbijdevisievanbesturenenscholen.’

Eugénieheeftzeventienuurperweekomhaartaakuittevoeren,endatdoetzemomenteelvooralvoordenegenscholeninVelsen,omdatdaarhaar‘roots’liggenenbovendien:‘Omhetwerkgoedtedoen,hebjealsbovenschoolsICC’erminimaaltweeuurperweekperschool

51


nodig’.MetdescholenencultuuraanbiedersinHeemskerkenBeverwijkisomdieredenminderintensiefcontact,mededoordatdezescholenineenanderICC-netwerkzitten.’Hannekeheef24uurtothaarbeschikking.AlsZienenZobinnenkortfuseertmetCultuurpad,eenanderNoord-Limburgscultureelsamenwerkingsverbandvanschoolbesturen,danzalHannekesamenmeteencollegaindienstzijnvanvijfbovenschoolsebesturenen95scholen.

Plannen makenInVelsenis,toenhetduidelijkwerddathetsteunpuntvoorkunsteducatienietzoublijven

voortbestaan,eennetwerkopgerichtvanICC’ers,cultureleinstellingenenanderebetrokkenen.AlsbovenschoolsICC’ermaaktEugéniedeeluitvanditnetwerk.Zijwerktdeideeëndiehierontstaanuitineenplan.Overditplanwordtoverlegdmethetbestuur,ICC’ersuithetnetwerk,descholen,instellingenendegemeente.VervolgensgaatEugénieopzoeknaarfinanciering.EenvoorbeeldhiervanisdeVelsenseerfgoededucatie-leerlijn,dienuwordtontwikkeld.AlleOPOIJmond-scholeninVelsennemendeelaanditsamenwerkingsproject.Eugénieisprojectleiderendoetverslagoverdevoortgangbinnenhetnetwerk,aandebetrokkeninstellingenenaanhetbestuur.

InLimburgheefthetonderwijstemakenmetanderesubsidieregelingendaninNoord-Holland.Hanneke’swerkzaamhedenzijnvooralgerichtophetversterkenvaneenvisieenhetmakenvaneenbeleidsplanopschoolniveau:‘Dehoofdzaakvooronsishetvormenvaneenvisieenbeleidopcultuureducatie,datgedragenwordtdoordeICC’eropdeschool,directieenteam.Pasalsdiestapgezetisgaanweverdermethetontwikkelenvaneencultuurprogrammaopmaat.Devraagvandeschoolstaatcentraalensomsmoetenerproductenontwikkeldwordenomtevoldoenaandievraag.

Op de scholenOmopdehoogteteblijvenvandeontwikkelingenrondcultuureducatieopschoolniveau

bezoektEugénieallescholenminimaaltweemaalperjaar.ZijoverlegtdanmetdirecteurofmetdeICC’eroverhetcultuurbeleidvandeschool.Devoortgangvandesamenwerkingsprojecten

52


staatdanookopdeagenda.Wanneerscholeneigencultuurprojectenwillenopzetten,ondersteuntEugenieonderanderebijhetaanvragenvansubsidies.Erwordtbesprokenwatdeschoolnodigheeft.Eugénie:‘Natuurlijkbesprekenweookwelkeplannenscholenvoordetoekomsthebben,datmoetaltijdopdeagendablijvenstaan!’

HannekeenEugénieoverleggenmetprovincie,gemeenten,besturenenscholenomafsprakentemakenenervoortezorgendatdieafsprakeneengezamenlijkedoelendienen:namelijkhetverankerenenversterkenvancultuureducatieopdescholen.Hanneke:‘Ermoeteenafgewogenprogrammaontstaanopdescholen,wantdaargebeurthetuiteindelijk.Welettendaarbijooktelkensopdekoppelingtussendeschoolendenaschoolseopvang.Gaathetopschoolomkennismakenmetcultuur,danzorgenwevoorverdiepingbuitendeschooltijdensdenaschoolseopvang.DeBredeSchoolmaaktditsoortkoppelingengoedmogelijk.’

Een integrale visieFransGeurts,algemeendirecteurvanStichtingPrimairOnderwijsCondorinGelderland,

wasbetrokkenbijdevormingvaneenintegralevisieopbovenschoolscultuurbeleid.Condoronderschrijftdatcultuureducatiekinderenleerttecommunicerenopmeermanierendantaal.Frans:‘Hetleertzenieuwsgierigzijnnaardecultureleuitingenvananderen.Cultuur-educatiemoetnietbeperktblijventothetlerenvankunstzinnigetechnieken,maarmoetingaanopdeinhoud:wathebiktezeggen,enhoezegikdatmetanderemiddelendandagelijksetaal.’

BelangrijkekenmerkenvancultuureducatiezijnvolgensFransdanookhetlerenreflecterenengevenvanfeedback,vanuitnieuwsgierigheidenbelangstellinggerichtopdeander.Doorhetvormenvaneenvisieenbeleidopbestuursniveauenditdoortevoerenbinnendegeheleorganisatiewordtervoorgezorgddatdievisieuiteindelijkdoorvertaaldwordtnaardepraktijk.Daarbijzijnleerkrachten,externepartners,gastdocentenenleerlingenbetrokken.Frans:‘Integraalbeleidvoorcultuureducatiemaaktcultuureducatieeenzaakvanbestuur,directeur,enICC’er.Cultuureducatiekomtalsbeleidsonderwerpplanmatigindeverschillende

53

lagenvandeorganisatieterug.Bovendienbetekentintegraalhierdatcultuureducatiegeenafzonderlijkschoolvakis,maarraaktaanmeeronderdelenvanhetonderwijs.’

InGelderlandisEdu-Artactiefalsdienstverlenendeorganisatieophetterreinvancultuur-educatie,zoalsinNoord-HollandPleinCdatis.‘Wehebbeneenprojectgroepsamengesteldwaartweeschooldirecteuren,eenadviseurvanEdu-Artenikalsalgemeendirecteuronderdeelvanuitmaken.DezegroepheeftsamenmetICC’ersvandescholeneenbovenschoolsevisieopgesteld.VervolgensheeftelkeICC’erophaarofzijnschoolmethetteameenschoolvisieopcultuureducatiegevormd.HetisbelangrijkdatelkeschooldegezamenlijkeCondor-visievormgeeftopeenmanierdiebijdeschoolpast.’DeprojectgroepkomtvierkeerperjaarmetdeICC’ersbijelkaaromdevoortgangtebespreken.Hierwordtookdestandvanzakenbesprokenrondvernieuwingsonderwerpendiewordengekozenaandehandvandeprojectplannen.Dezeplannenmoetenintweejaarwordengerealiseerd.‘DeICC’erleidtdaarnaastopschooldriekeerperjaareenteamvergaderingomdevoortgangopschoolmethetteamendedirectietebespreken.DitmaaktookdathetonderwerpcultuureducatieeigendomwordtvanhetgeheleteamennietalleenvaneenenkelegroepICC’ers.’

Frans:‘Eencultuurcoördinatorvoeltzichnietaltijdgesteundindetakendievoordeorganisatievancultuureducatieuitgevoerdmoetenworden.Hetvoerenvanintegraalbeleiddraagtbijaanhetgoedkunnenfunctionerenvandecultuurcoördinator.Maardeprojectgroeponder-steuntdeICC’erookinhoudelijkenbijdeontwikkelingvanhunleiderschapskwaliteiten.InsommigegevalleniszelfshettaakbeleidvaneenschoolveranderdtenbehoevevandeICC’er.’


Bestuursportret 8

De GouwStichtingKatholiekOnderwijsDeGouw

514


Scholen

Bestuurskantoor:

WognumGemeenten:

Koggenland,Medemblik,Opmeer

55

Talent en brede ontwikkelingDeGouwstreeftnaareenbredeontwikkelingvankinderen,metruimtevooriederstalent

envindthetbelangrijkdatscholeninitiatievennemenomcultuureducatievormtegeven.AadGroot:‘Doordeinspectiewordtdekwaliteitvooralgemeteninopbrengstenophetgebiedvanrekenenentaal.Cultuurheeftmededaardoornietdeeersteprioriteitvandedirectiesenkrijgtdusminderaandacht.Jezouhetermetelkaaroverkunnenhebben;welkbelanghechtenwijmetelkaaraanhetopvoedenvanonzekinderenineenstukjecultuur?’

Cultuureducatie in beleidVoordeperiode2011-2014heeftDeGouwzichvoorgenomenomhetoverlegmetde

gemeentenencultuuraanbiedersteorganiseren,nascholingophetgebiedvancultuureducatietefaciliteren,entestimulerendatercultureleactiviteitenwordengeorganiseerdwaarbijdeleerlingenincontactkomenmetdecultureleomgeving.Aad:‘Hetstrategischbeleidsplanistoegelichtopallescholen.Doorleerkrachtenerbijtebetrekken,wordtbijhenbekendwelkekoersDeGouwvolgt.Alswehetdanhebbenover‘opbrengstgerichtwerken’en‘hetborgenvanonscultuuraanbod’dankomtditnietzomaaruitdeluchtvallen.’SturenopdetailsisvolgensAadnietzinvol,scholenhebbenookruimtenodigvooreigeninvullingbinnenkadersuithetstrategischbeleid.‘Eenleerkrachtdiebegeesterdisvancultuurkanzijnofhaarcollega’sinspirerenineengoedcultuuraanbodopschool.Zetdieenthousiasteleerkrachtenmaarbijelkaarineennetwerkenmaakgebruikvanelkaarswielenenervaringen,dangaathetleven.Dathoeftdannietbovenschoolsgestuurdteworden.’

Investeren in de cultuurcoördinatorOokhetstimulerenvanICC-netwerkenenhetfaciliterenvanprofessionaliseringstaanopdeagenda.OpditmomentwerkenbijDeGouwvijfgecertificeerdeICC’ers,maarAadzougraagziendatdataantalgroeit.‘Enwatdenetwerkenbetreft:wewillenbijvoorbeelddriekeerperjaaropGouwniveaueenbijeenkomstvoorcultuurcoördinatorenorganiseren.Anderescholenzijnwelkomomdaarbijaantesluiten.Danhebjealeenrelevantnetwerkdatkanbijdragenaaneenstevigcultuuraanbod.’~

14Gesproken met

AadGrootbeleidsmedewerkeronderwijsenkwaliteit

Bestuurskantoor:

WognumGemeenten:

Koggenland,Medemblik,Opmeer

915


Scholen

Bestuursportret 9

OPSOStichtingOpenbaarPrimairenSpeciaalOnderwijsPurmerend

Bestuurskantoor:

PurmerendGemeente:

Purmerend

1557

Initiatief op directieniveauJeltedeGraaf:‘VoorOPSOligter,endatgeldteigenlijkvoorallebesturen,eenmaatschappelijkevraageneenkwaliteitsvraag:voorhetlaatsterichtdeschoolofhetbestuurzichzeersterkopopbrengstenbijlezen,taalenrekenenendaarhebbenwenogwelwattakenomheen.Ditbetekentdaternaastdekernopdrachtbinnendeschoolveleaandachtsgebiedenzijndiebelangrijkzijnvoordealgemenebredeontwikkelingvanleerlingen.Eénvandieaandachts-gebiedeniscultuureducatie.’Doordatdeorganisatieenaanvullendefinancieringvancultuur-educatiesterkveranderdis,iserinhetdirecteurenoverlegbeslotenomopalleOPSO-scholeneenleerkrachtopteleidentotcultuurcoördinator.DitinitiatiefkwamvandirecteurArnoldPeet.Arnold:‘Ikgazelfookdiecursusvolgen,alishetmaaromookmijngeluidalsdirecteurtekunnenlatenhoren.Ophetdirecteurenoverlegdoeikmijnbestomhetopdeagendatekrijgen.’

Een eigen plan voor elke schoolVolgensJeltewilOPSOgeendichtgetimmerdebovenschoolserichtlijnenoverhoecultuur-educatieeruitzoumoetenzien.HetbestuurlijkbeleidvanOPSOgaatimmersuitvandezelfstandigheidvandescholen.Jelte:‘Maarwewillenweldatscholencultuurbeleidformuleren.DaaromorganiserenwedeICC-cursus.’Hetbestuurbiedtfinanciëlekadersenvraagtomopbrengstgerichtwerkenenkwaliteit;scholenwerkenditopschoolniveauuit.Arnold:‘Inhetbeleidsplanvoorcultuureducatieopschoolligtbeslotenwaterwelofnietgebeurt.Endekeuzesdiegemaaktwordenliggenopschoolniveau.’ArnoldenJeltehopendatdeOPSO-scholenzichontwikkelenvan‘consumenten’vancultuuraanbod,naar‘planners’diehuneigendoelenenwensencentraalstellen.

Ruimte voor groeiArnoldenJeltehebbenvertrouwenindetoekomst,waarbijhetcultureleprogrammaafhangtvandekeuzesenomgevingvandeindividueleschool.Jelte:‘Opdenduurgaanweoverhetcultuurbeleidvragenstellen.Wezoudenhetdanoverdetaakgerichtheidkunnenhebben.DoorhetplanvanArnoldwordtdebasisgelegdendiemoetuitbreidenentotontplooiingkomen.’~

Gesproken met

JeltedeGraafenArnoldPeetVoorzitterCollegevanBestuurvanOPSO/directeurbasisschoolWheermolen

Bestuurskantoor:

PurmerendGemeente:

Purmerend

1426


Scholen

Bestuursportret 10

AgoraStichtingvoorBijzonderPrimairOnderwijsindeZaanstreek

Bestuurskantoor:

ZaandamGemeenten:

Oostzaan,Wormerland,Zaanstad

2659

BestuurskrachtMetbeperktemiddeleneenzohoogmogelijkekwaliteitbehalenisleidendvoorallethema’s

dieAgoraaanpakt.Eenspecifiekeinhoudelijkevisieopcultuureducatieheefthetbestuurniet,maarwelvindtAgorahetvanbelangdatelkeleerlinginachtjaartijdzestienkeermeteenuitingvancultuureducatietemakenheeftgehad.HesselKraaij:‘Mijnbetrokkenheidbijcultuureducatiekwamvanuitdeadministratievehoek.Destartsubsidievanhetministeriekwam,de€10,90.Ikhebtoenhetinitiatiefgenomenomervoortezorgendatdebestedingvanditgeldopbestuursniveaugeregeldzouworden,insamenwerkingmethetbestuurZaanPrimair.InbenervanovertuigddatdezeaanpakheeftgezorgdvoordestructuurzoalsdezeernuinZaanstadis.’IndeloopderjarenisinsamenwerkingmetcultureleorganisatiesenICC’ersvandescholeneencultureelprogrammasamengestelddatwordtafgenomendoorallescholendieonderdezetweebesturenvallen.

De cultuurcoördinator als ontwikkelaar en scoutHessel:‘EriseenBeleidsgroepCultuureducatie,dieverantwoordelijkisvoordebeleids-

aansturing.IndiegroepzittendealgemeendirecteurenvanAgoraenZaanPrimairendedirecteurvanFluxus,hetsteunpuntvoorkunsteducatieindeZaanstreek.OrganisatorischhangeneronderdeBeleidsgroepCultuureducatietweewerkgroepen:eenvoorerfgoededu-catieeneenvoorkunsteducatie.IndietweegroepenzittendirecteurenenICC’ers.DezeICC’ershoudenzichbezigmethetontwikkelenvaneducatiefmateriaalronderfgoedenzijselecterenaanbodvantheatermakers,kunstenaarsenandereaanbieders.’

Twee besturen, twee opvattingen, toch samen AgoravindtdatelkeschooldebeschikkingovereenICC’ermoethebben.Ditbetekentniet

datinelkteameenICC’erzit:eenICC’erkanindrieschoolteamszitten.BestuurscollegaZaanPrimairwerktmeteenbovenschoolsICC’er.Hessel:‘ZaanPrimairenAgoragroeienwatdatbetreftooknaarelkaartoe,wezienvanbeidendevoor-ennadelen.’~

Gesproken met

HesselKraaijdirecteurCentraalBureau

Bestuurskantoor:

ZaandamGemeenten:

Oostzaan,Wormerland,Zaanstad

61

Presteren is onze cultuur

Injanuari2012ishetBestuursakkoordPrimairOnderwijs2012–2015vastgesteldtussenOCWendePO-Raad.Ditbestuursakkoordmoetgezienwordenalseenimpulsvooropbrengstgerichtwerkenenprofessionalisering.Erisbinnenditakkoordookaandachtvoorcultuureducatie.TijdensdegesprekkenmetdeNoord-Hollandseschoolbesturenisdeterm‘opbrengstgerichtwerken’vaakgevallen.Ookinhetbovengenoemdebestuursakkoordwordtgesprokenoverhetopbrengstgerichtwerkenophetvlakvantaalenrekenen.Volgenshetakkoordzijnditdebasisvakkendievoorelkkindvanbelangzijnomtekunnenfunctionerenindesamenlevingendietengrondslagliggenaaneenbredereontwikkeling.Erwordtechterookbenadruktdaterméérisdantaalenrekenen,wantwereldoriëntatie,cultuurenbewegen,socialevaardighedenendeemotioneleontwikkelingwordengenoemdalsessentieelvoordeburgerschapsvorming:‘Onderwijscreëertsociaalkapitaal.’

Opbrengstgerichtwerkenkoppelenaancultuureducatieblijktmoeilijkindepraktijktebrengen.Ditkomtdoordateentheoretischkadereneenraamleerplanvoorcultuureducatievooralsnogontbreken.DitwordtnuinopdrachtvanOCWbinnenhetprojectCultuurindeSpiegelontwikkeld.DoordezeenandereinitiatievenkrijgenookschoolbesturenmeergripopdeinvullingvandekerndoelenvanhetleergebiedKunstzinnigeoriëntatie.

HetprogrammaSchoolaanZetbiedtondersteuningaanschoolbesturenomhunambitiesopbestuurs-enschoolniveauterealiseren.OphetgebiedvancultuureducatiegeeftOCWhetKennisinstituutCultuureducatieenAmateurkunstenhetFondsvoorCultuurparticipatieopdrachtomondersteunendbeleidteontwikkelenenhiermeeaantesluitenopSchoolaanZet.

Sturen op cultuureducatie

62


Van ondersteunen tot regisseren

OCWmaaktmetgemeentenenprovinciesbestuurlijkeafsprakenmetalsdoeldekwaliteittevergrotenvancultuureducatieincultureleinstellingenenscholen.OCWzietdatdekwaliteitinonderwijs,dusookalshetgaatomcultuur,wordtverhoogddoordeprofessioneledialoogtussenbestuur,schoolendeleerkracht.DePO-Raadwilin2012voorzienineenhandreikingvooreenprofessioneelstatuutvoorleraren,waardoorzoweldeprofessioneleruimtealsdeprofessioneledialoogwordengestimuleerd.

AlsonderdeelvanhetprogrammaCultuureducatiemetkwaliteitwilOCWdatdeInspectievanhetOnderwijsthematischonderzoekdoetnaarhetniveauvancultuureducatieendeplaatsdieditheeftinhetonderwijs.Welkeinvloedkaneenbestuurhebbenophet(kwali-teits-)niveauvancultuureducatieendeplekdiehetheeftophaarscholen?Demogelijkheidomdirigerendlijnenuittezettenisnietbijelkbestuurevengroot:waarhetenebestuurvooralregisseert,isderolvanhetandereondersteunendenindienstvandedirecties.Inallegevallenishetoverlegmetschooldirecteureneenbelangrijkelaagbijbeleidsvoornemens.

Erzijndriescenario’sdiebesturenrichtingkunnengeveninhetbepalenvanhunrolbijhetrealiserenvancultuureducatieopschoolniveauendebijdragediezijkunnenleverenaandeverhogingofhetbehoudvankwaliteit.Derolvanhetschoolbestuurkanondersteunend,stimulerendofregisserendzijn.Derolwaarhetbestuurvoorkiestisbepalendvoordesituatieopschool.Opdevolgendepagina’sisditverderuitgewerkt.

Derolvanhetbestuurheeftinvloedopdedialoogovercultuureducatieofweldeoverleg-structuurtussenbestuur,directie,ICC’erenteam.Inhetoverlegmodelrepresenteertdebovenstehelfthetbestuursniveauendeonderstehelfthetschoolniveau.Dedirectieheefteenpositieinbeideniveaus.Hetoverlegronddeinhoudenorganisatievancultuureducatievindtplaatstussenbestuurendirectie,directieenICC,ICCenteamentussenICC,teamendirectie.

1Hetoverlegovercultuureducatieconcentreertzichopschoolniveau.Bestuurendirectieoverleggenincidenteelovercultuureducatie.

Scenario Het bestuur

•heefteenvisieopdeeigenrolbijcultuureducatie•faciliteertcultuureducatie•steltprojectbudgetbeschikbaar•steltscholingsbudgetbeschikbaar•bespreekt(incidenteel)dekwaliteit vancultuureducatie

De school

•bepaaltzelfdeprioriteitvancultuureducatie•kiestzelfvoorhetinzettenvaneenICC’er encultuurbeleid•isopdehoogtevanhetcultuurbudget•overlegt(incidenteel)methetbestuur overcultuureducatie

Overlegmodel

B BestuurD DirectieI ICC’erT Team

B

T

DI

Ondersteunen

Overlegmodel

Het bestuur

•heefteenvisieopdeeigenrolbijcultuureducatie•heeftcultuureducatiebeleidvastgesteld•stimuleerthetinzettenvanprojectbudget•stimuleerthetinzettenvanscholingsbudget•formuleertdoelenvoorcultuureducatie•bewaaktdekwaliteitvancultuureducatie

De school

•bepaaltzelfdeprioriteitvancultuureducatie•kiestzelfvoorhetinzettenvaneenICC’er•laatheteigencultuurbeleidaansluitenbijdat vanhetbestuur•streefthethalenvandedoelenvanhetbestuurna•kanderesultatenvancultuureducatieinzichtelijk

maken•overlegtstructureelmethetbestuur overcultuureducatie

Hetoverlegovercultuureducatieconcentreertzichopschoolniveau.Bestuurendirectieoverleggenstructureelovercultuureducatie.


B

T

DI

2Scenario

Stimuleren

OverlegmodelOverlegmodel

Het bestuur

•heefteenvisieopdeeigenrolbijcultuureducatie•heeftcultuureducatiebeleidvastgesteld•formuleertdoelenvoorcultuureducatie•bewaaktdekwaliteitvancultuureducatie•benoemtleeropbrengstenvoorcultuureducatie•stimuleerthetinzettenvanproject-en scholingsbudget•initieertbestuursbredeprojecten,scholing en/ofnetwerken•pastdekwaliteitscyclustoeopcultuureducatie•overlegtofwerktsamenmetanderebesturen

De school

•heefteenICC’erencultuurbeleid•laatheteigencultuurbeleidaansluitenbijdat vanhetbestuur•steltsamenmethetbestuurdoelenvasten evalueertdeze•maaktgebruikvaneenbeoordelingssysteem voorcultuureducatie•overlegtstructureelmethetbestuur

overcultuureducatie•neemtdeelaanbestuursbredeprojecten, scholenen/ofnetwerken

Hetoverlegovercultuureducatiespeeltzichafopschoolniveauenopbestuursniveau.Bestuurendirectieoverleggenstructureelovercultuur-educatie.HetbestuurinitieertenblijftbetrokkenbijhetICC-netwerk.


B

T

DI

3Scenario

Regisseren

66


Conclusies

‘Cultuuronderwijs vinden we belangrijk, maar…’Hetbelangvancultuureducatiewordtdooriederschoolbestuurdatwijspraken,onder-

schreven.Wanthetstimuleertdecreativiteit,kinderenlerenonderzoekenenoplossingsge-richtdenken,talentenensociaal-emotioneleaspectenwordenontwikkeld,endeleerlingenbelevenplezieraandeaangebodenwerkvormen.Bijallebesturenligtdefocusechtervooralopdekwaliteitszorgenhetopbrengstgerichtwerken:preciesdiezakendiedeinspectieinspecteert.Indejaarverslagenenstrategischebeleidsplannenwordtineenenkelgevaleengestructureerdbeeldgegevenvandepositievancultuureducatie.Eenduidelijkebeschrevenvisievormteenuitzondering.Hetisgeenonwil,maarcultuuronderwijsheeftinhetbestuurs-werkeenlageprioriteit.

‘Wat wil en kan een schoolbestuur?’Demogelijkheidomdirigerendlijnenuittezettenisnietbijelkbestuurevengroot:waarhet

enebestuurvooralregisseert,isderolvanhetandereondersteunendenindienstvandedirecties.Inallegevallenishetoverlegmetschooldirecteureneenbelangrijkelaagbijbeleids-voornemens.Eendeelvandeondervraagdeschoolbesturenwilcultuuronderwijsopdeagendavanhetdirecteurenoverlegzetten.Bijdeanderenishetaleenterugkerendagendapuntofiserhetvoornemenditonderwerpaandeordetelatenkomentijdensdeschoolbezoeken.

‘Meten is weten’Tijdensdegesprekkenwerdduidelijkdateentheoretischeonderbouwingenmeetinstru-

mentenvoordeeffectenvancultuureducatiegemistworden.Hetishierdoorookmoeilijkvasttestellenwaaractieopmoetwordenondernomenenwaartebeginnen.Doordaterbijeenbestuurmaareenbeperktbeeldisvandepraktijkvancultuureducatieopdescholen,kaneenbestuurookmoeilijkbepalenwaaropgestuurdmoetworden.

67


Aandachtspunten voor besturen

•Besturenkunnenproactief(sturend)ofreactief(volgend)beleidvoerenopcultuureducatieopdeaangeslotenscholen.Tussendezetweeuiterstenzijnverschillendemengvormenmogelijk.Welkestrategieleverthetmeesteopvoorhetbestuur?Dathangtafvandevraagwelkeopdrachthetbestuurzichstelt.

•Cultuureducatiehoortthuisindefinanciëleverantwoording.HetgeoormerkteCEPO-budget,eenbijdragevan€10,90perleerlingperjaar,wordtdoorhetbestuurachterafverantwoord.HetCEPO-budgetwordtonderdeelvandePrestatiebox.Daarmeeblijftdeoormerkingvankracht.Ookdeverantwoordingachterafzalblijvenbestaan.

•ViaeeninternICC-netwerkkanhetbestuursbureaudevingeraandepolshoudenenopdehoogteblijvenvanwensenenproblemenbijdeuitvoeringvancultuuronderwijs.DevolgendestapisomdebevindingenvanhetICC-netwerkopdeagendatezettenindevergaderingvandirecteuren,enomwaarmogelijk‘bovenschoolse’afsprakenmetcultuur-aanbiederstemaken.

•KunstzinnigeoriëntatieenOriëntatieopjezelfendewereldzijnvoorcultuureducatiedemeestvoordehandliggendeleergebieden.Devraagoferaancultuureducatiemoetwordengedaanisdusnietaandeorde;dekerndoelengevendataan.Welmoetnogwordenvastgesteldwatdegewensteopbrengstenzijnenonderwelkerandvoorwaardenwelkeactiviteitendaarvoormoetenenkunnenplaatsvinden.Ideeënoverdegewensteopbrengstenvancultuureducatiezijnbepalendvoordeactiviteiteninschool.

•Hetbestuurkancultuureducatiekoppelenaandewaarderingdoordeoudersvanhetonderwijs,zoalsblijktuitdeschoolspecifiekeoudertevredenheidonderzoeken.Cultuur-educatiekanpositiefbijdragenaandewaarderingdieleerlingenenoudershebbenvoorhunschool.

69

Bamford,A.(2006)TheWowfactor.Globalresearchcompendiumontheimpactoftheartsineducation.Münster:Waxmann

Bamford,A.(2007)Netwerkenenverbindingen:artsandculturaleducationintheNetherlands.DenHaag:MinisterievanOCW

Boomsma,S.enA.vanBorrendam(2003)Kwaliteitvandienstverlening.Deintegratievandienstenmarketing,kwaliteitenmanagement.Deventer:Kluwer

Camps,Th.e.a.(2011)Passendleiderschap.Elkeschooldebestebaas.Utrecht:Berenschot

Cialdini,RobertB.(2009),INVLOED,dezesgeheimenvanhetovertuigen.DenHaag:AcademicService

Emst,A.C.van(2012)Professionelecultuurinonderwijsorganisaties.Utrecht:APS

Emst,A.C.van(1999)Leidinggeveninonderwijsorganisaties.Utrecht:APS/Edukern

Gardner,H.(1999)Soortenintelligentie.Meervoudigeintelligentiesvoorde21steeeuw.Amsterdam:UitgeverijNieuwezijds

Gennip,H.van&Rens,C.van(2008).DidactiekenLeiderschapinBalans.Nijmegen:ITS.

Gootjes-Klamer,L.,Nieuwenhuizen,M.van.(2011)BasisboekCultuuronderwijs.Groningen/Houten:NoordhoffUitgevers

Heusden,B.van,(2010)Cultuurindespiegel.Groningen:RijksUniversiteitGroningen

HoffmansC.enP.Heegsma(2010)KwaliteitskaartBestuursmodellenenopbrengstgerichtbesturen.Utrecht:ProjectbureauKwaliteit

Huising,VanDenBomen,HulshofPol(2008)ToevalGezocht:Kunst,kunstenaarsenjongekinderen.

Jutten,J.(2007)Desysteemdenkerinactie.Leidinggevenineenlerendeschool.Echt:Natuurlijkleren

Kant,A.enJ.Jager(2010)CriticalFriends.Ontmoetingentussenschoolencultuur.DenHaag:MinisterievanOCW

Kennisnet,(2011)VierinBalansMonitor2011,ICTinhetonderwijs:destandvanzaken.

LindeA.VanderenM.vanRoozendaal(2008)Lerenwaarderen.Eenhand(ig)boekoverzelfevaluatieencollegialevisitatieinhetprimaironderwijsvoortrainersenadviseurs.Utrecht:VSLPC

ManzanoR.J.,T.WatersenB.McNulty(2009)Watwerkt.Leiderschapopschool.Vlissingen:Bazalt

Literatuurlijst

70

Literatuurlijst

Manzano,R.J.(2007)Watwerktopschool.Researchinactie.Vlissingen:Bazalt

Manzano,R.J.(2011)Watwerktopschool.Elffactorendietotbetereleeropbrengstenleiden.Vlissingen:Bazalt

Martin,J.(2002:120)OrganizationalCulture.MappingtheTerrain.London:SagePublications

Masselink,R.e.a.(2008)Waarderendorganiseren.AppreciativeInquiry:co-creatievanduurzameverandering.NieuwerkerkaandenIJssel:GellingPublishing

Noordegraaf,M.(2002)‘Dekwaliteitvankwaliteitsma-nagement.Eenkritischebenaderingvankwaliteitsden-keninhetopenbaarbestuur.’InNaPaars.Eennieuwesturingslogica?DenHaag:RaadvoorhetOpenbaarBestuur.

Oomen,C.,R.ReininkenM.vanderGrinten(2011)Kwaliteitskadercultuureducatiedoorcultureleinstellin-gen.Indicatorenengebruikindepraktijk.Utrecht:Oberon

Oosterloo,A.,H.Paus,J.KlepenA.Nooteboom,BesteStuurlui.Arnhem:SLO

Poorthuis,A.M.,red.(2006)Dekrachtvannetwerk-

benadering.Eendynamischeeninspirerendekijkopdeorganiserendesamenleving.Assen:VanGorcumuitgeverij

ProjectgroepQ*Primair(2007):WerkboekKwaliteit.www.schoolaanzet.nl/kwaliteitszorg

Roozen,I.,(2007)Eenhelekunstofgeenkunstaan?Hoeeenschoolviainhoudelijkleiderschapcultuureducatieeengoedeplekgeeft.Enschede:SLO

SchlundtBodien,G.enC.F.Visser(2008)Oplossings-gerichtaandeslag.Grondhoudingentechniek.CrystallizeBooks

Schuurmans,M.enP.Conijn(2003)Schoolprofilering.Debedoelingmoetblijkenuitwatwedoen.Krommenie:Deeducatievestad

Tjepkema,S.enL.Verheijenred.(2009)Vankiemtotkracht.Eenwaarderendperspectiefvoorpersoonlijkeontwikkelingenorganisatieverandering.Houten:SpringerUitgeverij

Vermeren,P.(2011)Rondleiderschap.Praktijkgetoetstaanwetenschap.Gent:AcademiaPress

Vogelezang,P.enJ.Poll(red.)(2009)CultuurmonitorPrimairOnderwijs.Dekwaliteitvancultuureducatie.Utrecht:CultuurnetwerkNederland

71

Meer over Plein C

PleinCishetbureauvoorcultuureducatieinNoord-Holland.PleinCisonderdeelvanCultuurcompagnieNoord-HollandenwordtgesubsidieerddoordeProvincieNoord-Holland.Wijwerkenvoorscholen,cultuuraanbieders,bemiddelaarsengemeenten.Weinformereneninspireren,organiserennascholingengevenadvies.Weleggendwarsverbandenenstimulerensamenwerking.Hierdoorwordtcultuuropschoolefficiëntergeorganiseerdenblijfterruimtevoorkwaliteitenontwikkeling.

Een greep uit de producten van Plein C:•Deonlineprojectenbankmetcultuurprojectenopwww.pleinc.nl.•PleinPubliek,demarktplaatsvoorscholenencultuuraanbieders.•DeScoutingbankvoorcultuurbemiddelaars.•Nascholingenkenniskringenvoorleerkrachtenencultuuraanbieders.•DeCultuurnavigator,eeninnovatiefbeleidsinstrumentvoorgemeenten.

VolgenVolgPleinCopwww.blogmeemetpleinc.nlenTwitter,ofneemdeelaanonzeLinkedIn-groepCultuureducatieNoord-Holland.

Tekst:MaaikeHaas(PleinC),KeesAdmiraalenCasHimmelreich(KaapC)Eindredactie:VibekeRoeperVormgeving:SinvisuelecommunicatieFotografie:KeesAdmiraal(bestuurskantoren)enMarcelvanHerpen(kinderen)Drukwerk:Zwaan

DezeuitgavekwamtotstandmetfinanciëlesteunvandeProvincieNoord-Holland

©PleinC/CultuurcompagnieNoord-HollandAlkmaar2012

www.pleinc.nl

ISBN978-90-77263-07-5

Colofon

Documents

CULTUUREDUCATIE OP NIVEAU - PleinC · 2018. 5. 29. · zelfbewustzijn: (zelf)waarneming, (zelf)verbeelding, (zelf)begrip en (zelf)analyse. Volgens Cultuur in de Spiegel draait cultuuronderwijs