BLG YAYINLARI / BLG DZS : 33CNEYT ARCA YREK AIKLIYOR : 3Birinci BasmOcak 1984BiLGi YAYINEVIMerutiyet Cad. 46/ ATelf : 31 81 2231 16 65-Yeniehir AnkaraBabfli Cad. 19/2Telf : 5 22 52 01Caololu lstanbulCNEYT ARCAYREKBiR iKTiDAR, BiR iHTiLAL19551960-BLG YAYINEVkapak : fahri karagzoluBu Dizide kan KitaplarCNEYT ARCA YREK AIKLIYOR1. Dcnokrnsinin lk Yllar (1947 - 1951)2. Yeni ktidar, Yeni Dnem (1951 - 1954)3. Bir ktidar, Bir htilal (19551960)-Olga Basmevi - Ankarai i N D 'E K i L E R3'nc Cilt in 2'nci Ciltten Balant ve nc Kitap inGiri... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .... . .8nceki 2 Cilde Okur ve Dost Katklar .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. .11BRNC BLMSESSZLKSkut27...Gerein Kaps....29. . .. .. . .... . .. . .. . .. . .. . .. .... . .James Metin Bond Toker ... ... ... ... ... ... ..31.Gelime ... ... ...... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ..36Kedili Fareli Siyasal Manzara .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. .43Kurtulamadklarmz .. . .. . .. . . .. .. . . .. .. . .. . .. . . ..56Bahar Havasnn Sonu ..... ...64.... . .. . .... . .. .69Kulandan Tuttuklar Gibi... ... ... ... ... .. . .. .htilal ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75.Pazar Konuu .... . . ...78....... .. . .. . .. . .. .. . .... . .. . . . . .k83. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .Bir Yaz: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . : ....86... . .... . ...Gelime - elime . .. .. . .. . .. . . .. . . . . . . . .. . .. .. . . .. .. .89elimenin Gelimesi ...98. .. . .. . .... . .. . .. . .. . .. . .. . .. .nallah, nallah! .. ... . : .. .. ....1 L:....... . .. . .. . .... .Cesaret Kzlar!. ....... ...117.. . ... . .. . .. .. .... . .. . .nemli Bir Aama ....122. .. . .. .. . .. . .. .. .. . .. . .. . .. . .. . .KNC BLMGEL!\'IE . Diyemem ki Sosyalist Deilim .139. .. . 5NC BLMAYNADA DEVLEENLERFuat Kpi.il ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...151Mkerrem Sarol .. . .. . .. . . .. .. . . .. . .. . .. . .. . .. . ..155Celal Bayar .. . .. . .. . .. . .. . . .. ... .. . .. . . .. .. . . .. . . . .. .164DRDNC BLMBYKLERE MASALLAR1973'ten 1983'e ... .. . .. .175BENC BLMDI KREDLER, IMF, BATI, ABD, VB,Dnden Bugne ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...183IMF'ye ye Sosyalist lkeler ... ... ... ... ... ... ... ...192Bahar Havas . .. .. . .. . .. . .. . . . . .. . .. . .. . .. . . .. .. . . .. .. .198Diyalog . .. .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . . .. .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .207ALTINCI BLMHTLALE DoGRUAylak Yllar .. . .. . .. . . . . .. . .. . .. . .. . .. . . .. .. . . .. . .. . .213Pein Yarglar .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . ... . . .230Hrriyet Beni Seiyor .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. . . . .. .23927 Mays Gn Dert Yaratyor ... ... ... ... ... ... ...2451957 - 60 Aras Olaylarna Toplu Bak . ..257Deerlendirilmeyen hbar .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. . .. .261YEDNC BLMBAYAR, 27 MAYIS'I ANLATIYORSokaa kalm, Savaalm... ..267 . .. . .. . .. . .. . .. . Drt Kurun Onlara, Bir Kurun Bana... .. . .. . .. .27026 Mays 1960 Gn ankaya da Durum ... ... ... ... ...274'Genel Kurmay Bakan Komutanlara NasihatEdiyor... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2766Herkes Fena Gidiyor Diyor Ama Vaziyetidare Eden Yok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279Yazlmam Gerekler : Orduya Kar TamEmniyetteyiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282.Hkmet ekilsin! .. .. ... ... ... ... ... ... ...285.Menderes'e Gre Dehlizden kn Yolu . . . . . . . . .288Kendi Hesabna . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .290Erken Seimden Vazgeiliyor : Zemin Temizlenmeli,Olaylar Sonulanmal... Sonra.. ... ... ...292. . .Bayar'n Ordu zerine Dnceleri ve lkhtilal Giriimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .295.Bayar'n nemli Aklamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297Bayar'a Gre, htilali Var Eden Kimlerdir?...299. . .CHP, ktidara Seimle Gelme Yolunu Yitrdiiin .. . htilal Yoluyla... ... ... ... ... ... ... ... ...301..Eski DP'lilerin An Defteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304BayarMenderes Ayn Dncede . . . . . . . . . . . . . .306.27 Mays htilali'nin Lideri Hakknda Bayar'n Notu309Anlar - Anlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .311..Ehas Biliyorduk ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...313Nereden Nereye? .. . . . . . . .. . ... . .. .. . ... ... . . . . ..315.Notlarn Sonucu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .318Olan Oldu. . . ... . . . ... .. . ... ... ... . .. .. . . . . ... . . .. . .319!J"nc Cildin Sonu, Drdnc Cildin Balangc32773'NC CLT N KNC CLTTENBAGLANTISaygnlmzn, alarak yorulmaktan doan rahatmzndorua kt gnlerden bir gn, derginin kaps ald. Emniyet birinci ubeden bir polis, smi, ancak yanmda n/ us czdanm da bulundurmam istedi.Metin'e baktm, gzlerini krptryor, bir ey sylemi-yordu.ieri atacaklar bu kez dedim.Hadi hadi, olmaz yle ey! dedi bana.Oysa, beni, DP iktidarnn buyruuyla hapse atacaklarnbirka gn ncesinden renmiti. Bozulup korkmamam iinsylememiti.ktm basmevinden.Bir saat sonra Ankara cezaevine giriyordum.Hapse dmem, gelien siyasal olaylar ... Eski insanlarnyeni karakterleri, Trkiye siyasasndaki olumalar... Kiiselstraplar ... Hepsi, hepsi 1960 ihtilaline dein uzand.nc cildin ana ykleri olarak ...(kinci cildin son blm)NC KiTAP N GRVe ... nc cildin ykleri, Ankara kapal cezaevinin demirden kaps 20 Mays 1955 Cuma gn grltyle kapanrken balyordu.Yaammda yeni bir aamaya giriyordum, o gn, cezaevineadn atarken .. 27 Mays ihtilaline dein ....8OKUR VE DOST KATKILARIikinci kitabmz Yeni iktidar - Yeni Dnem iin de dostlarmzn ve okurlarmzn ilgisi srnlarnda kan dost katklarna ve gelen okur mektuplurna gnl dolusu sevgiler, sayglar ...1niversiteli gen bir okurum Zuhal Deliorman, bu dizide kan ikikitabm iin bana u uzun mektubu gnderdi :Sayn Cneyt Arcayrek;Ben, stanbul niversitesi .Edebiyat Fakltesi Tarih krssndeokuyan Demokrasinin lk Yllar isimli kitabnzct.:: :,edinizdenbahsettiiniz yalarda bir gen kzm. Ne kadar ilgin ki siz demokrasiye gei yllarn benir gazeteci olarak izlemisiniz; ben ise kk bir niversite talebesi olarak imdi izliyorum. Kk bir niversite talebesi olarak diyorum, nk sizin gibiyanlglar, hayretler, tedirginlikler, heyecanlar, hatta zaman zamankorkular, zaman zaman da duygusallklar iindeyim.Kitabnzn 1. cildini henz bitirdim. il. cildini ise yz sayfa okudum. Okurken size bu satrlar yazmak geldi iimden ve kitab bir keye braktm, saat 24. 0 0 olmasna ramen sama da olsa, hi tanmadm bir insana yazyoruKitabnzdan, Oktay Akbal'n yazd bir makale mnasebetiyle haberdar oldum. Ertesi gn sahaflardan gidip hemen aldm. Hemen almamn sebebi ne Oktay Akbal'n o gzel ve reel anlatm, ne de size olan hayranlm. ocukluumdan bu yana Tarih'i sevmiimdir.imdi de zaten Tarihi olacam. Hem de bir tarih aratrmacs ve eminim ki iyi bir tarihi dr entellektel gibi ok okumal ve boyutlu olmaldr. Demokrasiye geiten 6 0 ihtilaline kadar olan dnem hepbende bir merak konusu olmutur.13Yeni yeni bilinlenmeye baladm yllarda ilk bu konuyu babama sormutum. Fakat babam Atatrdneminde niversiteyi bitirmi, nn yllarnda douda hizmet yapm, daha sonraki yllar Tmuhtelif yerlerinde byk emekler vererek ve zveri ile alm drst, devleti ve koyu CHP'endistir. Nedense o dnemleri anlatrken hep DP'yi karalar durur. Eski Demokrat Partili birka edost ise CHP'yi nn'y eletirir. Okuduum lise, zmir Kz Lisesiydi.Olduka muhafazakar bir eitim olduu iin bu tip eyler tarih derslerinde veya baka bir derste konuulmazd. Hatta, o gnlerin keskin siyasisi arkadalarm b_ile bu konuya ait pek bilgiye sahip deildi.Biraz olsun merakm evket Sreyya Aydemir'in kitaplaryla gidermeye altm. Ama inann, sitabnz gibi ak, yaln, samimi ve demokratik bir anlatmla yazlm bir kitap okumadm. iinettiiniz birok insan bana son derece tandk. Bir ksmn ise hitanmyorum. Sizin Nazm Hikmet'den sz ederkenkiduyduklarnz,Sabahattin Ali ile ilgili ac annz, Yaar Kemal ile yozlamayan arkadalnz, etin Alta maceralarnz, Orhan Veli'nin gizemini inann ki iimde hissettim. Meyhane maceralarnz ise ayr bir sevimlilik. Bana parasz gnleri hatrlatt. Nice devlet adamn daha yakndan tanmana buldum. Ayrca sizi de ...Oktay Akbal'n lmsz Oyun isimli kitabnda Necati Cumaliin dndklerini ben de bir an sizin iin dndm.Okt&; S'')al der ki: Cumal, insanlar ok sever. Bu sevgisi okadar byk ki, hi bir insan ktleyemez. En kt kahramannda bile mutlaka iyilik eleri vardr. Hikayelerindeki insanlar iyilik ve ktlkleriyle anlatlmtr. Sizin de kitabnzda ayn eyler gzme arpt. Bylesine yazarlarde. Siz de her halde insanlar olduu gibi kabul ettiiniz iin iyi bir gazeteci oldunuz. iyi bir entellektel deil de iyi bir gazeteci!. ..Sizi 12 Eyll ncesi (koalisyonlarda TRT henz bir iftlik deiliken) TRT'de dzenlenen ak oturumlardan hayal meyal hatrlyorum.Nazl lcak ve Uur Mumcu ikilisinden zaman kalrsa arasra konutuunuzu biliyorum. Ama ne iinizi ne anlattnz hi hatrlamyorum. Ama Nazl ilcak ve Uur Mumcu'nun tiradlar hala hafzamda. Kitabnz okuduktan sonki, onca olaya ahit olmu, insanlar olduu gibi kabul eden biri olarak asl dinlenmesi gerekensizdiniz herhalde. Yaam yanlglarla dolu. Ama bu yanlglarn krklenmesi daha da kt.Siz "kendi durumunuzu bir kprye benzetmisiniz. Bizim durumumuz ise asma bir kprden aayatlmakt. Siz halen tutunabiliyor, hatta bu kprde yer bile alabiliyorsunuz. Ama bizim niceleri14miz aaya dtler. nann yaamnzn birok ksmn kendimdebuldum. Anlattnz birok olay bana yakn ve sevimli geldi. Bendendaha anslsnz ki, zamannda hakikaten tutarl ve gerekten aydnve aydn sorumluluu tayan dnce insanlaryla birlikte olmu,tartm ve renmisiniz. Zamanmzda yle tutarl aydn sorumlu.luunu yozlamadan tayan insan o kadar az ki. ..Dediim gibi, yaam kesitlerimiz, sorunlar, olaylar hep ayn, deien tek ey zaman... kitabnz bendeki (ve eminim birok okurunuzda) boluklar kapatt. Siz kitaplar iin teekkr ediyorum.Dilerim ki dier saylarn da bu kadar iten ve ylmadan hazrlayabilesiniz. Sizi de bir aydolarak kabul ediyorum ve bir aydn olarak tm yaadnz bu tip nemli konular halka aktarmazin sorumluluunuzdur.Dnrdm ki SO'den 6 0'a kadarki olan dnem ne zaman tariholarak kabul edilecek de tpk Tanzimat dnemi gibi, zerinde tartmal almalar yaplacak. Hi bylesine objektif ve yazn samimi birkitap okumadm. Bu konu ile ilgili kimse almad sanyorum. Oysabu dnem Trkiye iin bir Tanzimat dnemi kadar nemlidir. Yanlglar iin ise iyi bir deneyimNeden bu kadar ge kalnd? yi bir tahlili gerekmez miydi. Bu affedilecek bir hata deildir. Bir genlik, hatta birka gen neslin hayatna malolmutur. Bilgiye a brakldk vealmzdan birbirimizi yedik ve bunun da sorumluluu genlere ykld. Sorumluluk kimindi acundan eminim ki Tarih bilen bir insan ok daha temkinli, okdaha boyutlu, hatta daha demokratik ve makul oluyor.Tarih okumaya baladm gnden bu yana yle farkl bakmayabaladm ki olaylara. Eskisine gre daha derin ve dnceliyim. yldr Tarih okuyorum. Tabii yldr da ailemden ayr istanbul'da renimimi srdryorum. Yda getirdii bir olgunlukla birlikte okuduum bilim dalnn da ok byk etkisi var sanyorumGeri niversite daha dorusu blmm ok ey vermiyor ama benonun dnda da okuyorum.Tarih derken sakn yanl anlamayn Lise yllarnda okutulan, tarih'e hi benzemeyen dersten s etmiyorum. Tarih ekonomi ve sosyolojiyi ieren bir bilim daldr. Aratrmac olarak yetitiriliyorum, bunun iin de Osmanlca ve birinci elden kaynaklar kullanarak okuyorum. Ya da tarihimizle ilgili yaplm iyi aratrmalar inceliyorum.Karaosmanolu ile ilgili Osmanlca annz glerek okudum ama inann kalbim kan alad. Bir hocalarmla aramda geen olaylar film eridi gibi gzmn nnden geti. Dediiniz gibi, hep riyet neslini gz ard ederler nedense. Benim de gz ard edildiim15yle ok olay oldu ki okulda. Karaosmanolu gibi koca muhafazakarlar tarafndan. Ama yine de inanlym.Fuat Kprl bizim okulun eski hocalarndan ve Babakanlk arivine byk emei gemi insanlardan birisidir. Birok konuda deerli saylabilecek aratrmas vardr. Birok kez alma yaparkenkendisinin aratrmalarndan yararlandm. Onu o kadar merak ederdimki! Sizin kitabnzdan, az ok hakknda en azndan tipi ile ilgili kesinbilgiler edindim. Hatta Politikaya atldn ilk kez sizin kitabnzdanrendim. Bir bilim adamnn bylesine iren bir ekilde politikayabulamas beni d krklna uratt diyebilirim. Kimbilir dier kitaplarnzdan ne kadar ok ey reneceim. nann merakla bekliyo.rum. Tekrar teekkrler. Size yazn ve gazetecilik hayatnzda baarlar dilerim.Not : Oktay Akbal'n Necati Cumal iin yazd cmleler dahadeiik olabilir. Kitab iki yl nce okudum ve u an yanmda yok. Gecenin bu saatinde de aklma gelmiyor ve hatrladm kadar ile yazdm. Ama ierik olarak hemehemen ayn. Yazt hi okumadm. Eer okursam size gnderemem sanyorum. Hatalar iin zr dilZuhal Deliorman6 Eyll 19832Oktay Akbal, Cumhuriyet'teki kesinde Gazeteci Olaylarn iindedir bal altnda unlar yazd :1951 1954 yllar . .. Otuz yl m gemi? nanlr gibi deil! Kii,zaman denen oyuna kendini bir kaptrmasn, bir de bakar ki yllarakp gitmi; olaylar, insanlar, servenler arasnda yalanvermi!..Bana sorsalar iyi gazeteci nasl olur? diye, Cneyt Arcayrek'igsteririm. Gazetecilik, haber avcl demektir. Herkesten nce almak, bulmak o haberi; herkesten nce okura sunmak. Bu kadar yetmez. O haberi yazarken de 'en iyi' en etkileyici biimde vermek ...Son otuz yln gazetecileri arasnda n yeri alan bir iki -o kadar okdeil- kiiden biri sayarm Arcayrek'i... Yakndan tanmadm, dostluk etmedim, o hep Ankara'da alt, ben stanbul'da. stelik o benden gen. Ne kadar gen? Be ya. Ama genlikte nemlidir be ya.ocuk sayarz, biz yirmi beindeyken yirmisinde olan. Ama zamanla yalar elliye altma yaklanca be ya, yedi, sekiz ya fark ortadan kalkar, herkes eit olur.'Cneyt Arcayrek Aklyor' dizisinin ikinci kitabn bir soluktaokudum. Bu kitap 'Yeni iktidar Yeni Dnem1951 1954' baln ta16yor. 'Hayr' diyen bir el, seim sandndan km ... Kapakta bylebir resim var. Gerekten de 1950 51 yllarn simgeletiren blr grnt. 'Artk Yeter' demilerdi 27 yllk bir iktidara. Kimlerdi yeter diyenler? O 27 yllk iidarn iinde olanlar, hem de en nde sorum!uluk yklenmi kiiler!.. Bakan, Babakan, Vali, Parti Mfettii, Milletvekili olarak 'tek parti' dneminde nemli etkinlik gstermi insanlar, 19 45'ten sonra yeni bir partide bir araya gelmilerdi. 1950 seimindensonra da iktidarn sahibi olmulard. ite Cneyt Arcayrek, 1950'nin14 Mays seimlerinden sonraki drt yl anlatyor. Gencecik, ieglburnunda bir gazete muhabiri gzyle ...nce Arcayrek'ln anlatmn vmek isterim. Ne kadar yaln, nekadar ak! itenlik dolu bir anlat ... Hi bir eyi glz!emiyor, abartmyor, vmyor, yermiyor. Ne kendini yceltiyor, ne bakalarn . ..O , gen bir gazeteci olarak o yllarda b!r ok olaya tank olmutur.inde yaamtr nice nice ilgin servenin. Ta 1950'dekl iktidardeiiminden bu yana... DP dnemi, 27 Mays, lnn koalisyonlar,AP ynetimleri, 12 Mart gnleri; ardndan yeni ortaklklar, ortannsolu iktidarlar, yine MC'ler, ardndan da 12 Eyll... Arcayrek b!rusta gazeteci olarak hepsinin iindedir, ortasndadr. Sanrm 'an'larnda srayla hepsini antacak, okuru o gnden bu gnlere kadar getirecek ...1950'deki iktidar deimesi!.. Gerekten ilgin gnlerdi onlar.Ben de Ankara'daydm o sralarda. Parlamento'nun )'apsnda yzdedoksan orannda deime oldu. Yepyeni insanlar kp geldiler Bakente ulusun setii temsilciler olarak... Eski seimlerde Meclis'tepek az deime olurdu. Eski Meclls'teki yelerin yzde sekseni yerlerini korurlard. Ama ilk kez, 14 Mays 1950 seimlerinden sonra TBMM'ne byk oranda yepyeni kiiler girmiti. Ankara otellerinde,lokantalarnda deiik trde milletvekilleri dolumutu. Yadrgatctiplerdi bunlar. Uzun yllarn durmu oturmu milletvekillerine hibenzemiyorlard. Ankara'nn 'eski'leri onlar horluyor, kmsyordu.Veni bir dnemin baladn gryor, seziyorduk. Ama ne getirecekti bu szde 'demokrasi' dnemi?Cneyt Arcayrek, 27 yl sonra halkn oylaryla devrilen bir iktidar gazetesinde gen bir gazeteci olarak alt gnleri anlatyor.'Ulus' gazetesindedir. Ama o gazeteye ve basmevlne, yasa yoluyla,devlet el koymutur. Bu kez 'Veni Ulus' kar. oraya geerler. Veniiktidara kar iddetli bir savam verilmektedir. Arcayrek de, tambir itenlikle o savamn gazeteci erlerindendir. Ama yava yava'politikac' ad verilen insanlar tanr, hem de ok yakndan tanr ...17'Yeni iktidar Yeni Dnem' kitabndan size sunmak istediim pekok blm var. Hangisini almal? Basna en byk zgrlkleri vereceini syleyerek ibana gyl iinde basna dman olular ... lnn'nn 'insan' yanlar ... Nihat Erim'in ve o gnlerdr ve muhalefet liderlerinin gerek kiilikleri ...Arcayrek'in anlattklarnn ounu biliyorum. inde yaadmz olaylar. Ama bugnn kuaklakler bunlar. yle ykler ki, hepsinde nice ders gizli. Arcayrek, budersleri yle ustalkla sunmu... Demokrasi savamnda nerelerden, nasl gemiiz, kimlere kaden durmadan 'al batan' yapmak zorunda kalmaktayz? Bunlar greceksiniz bu kitapta.(2 4 Austos 1983)3Altan ymen, Milliyet'te, uBir Veni Arcayrek bal altndaunlar syledi :Gene de, kalan yerimin lsnde deineyim:Arcayrek'in yeni kan kitab, Bilgi Yaynevi'nin Cneyt Arcayrek Aklyor balyla yaynlad dizinin ikinci kitab ...Birinci kitap daha ok 1950 ncesiyle ilgiliydi. Bu 1951-1954arasndan sz ediyor. O dnemin bilinen kiilerinden ve olaylarn,dan.Orhan Veli, Adnan Menderes, Cahlt Stk Taranc, ismet lnn,Samet Aaolu, Basri Akta, Blent Ecevit, Halil zyrk, SuphlTahan, Nihat Erim, Fethi Giray, Krt Mehmet, Rknettin Nasuhiolu, Erol Simavi, Seyfi Kuntbek, Yaar Kemal, Fuat Kprl, Sabahattin Snmez, etin Altan, Celal Bayar, Metin Toker, Tevfik ileri, Namk Zeki Aral, Hikmet Bayur, Stk Yrcah, Nasuh Akar, CemalGrsel, Ahmet Salih Korur . ..Sayfalarn yeniden kartrrken bir kere daha grp hatrlyorsunuz ve bazen ayorsunuz. arkdaki gibi Kimler gelmi, kimler gemi ... Ve kimler kal kalm? ..Bir kere de dnyann a2 0'inci Yzyl Tarihi uni kartrrken bama gelmiti de szn etmitim: insan sk sk byle kitaplarabakmal ...Cneyt Arcayrek, Trkiye'nin o dnemindeki pek ok nlsnn yakndan izledii zelliklerin! kalmyor... O dnemle ilgili ilgin sentezler de yapyor.(Muhalefettekiler) kendi aralarnda toplanp konuuyor, sonrada halkn iktidardan souduu.na karar verip dalyorlard. iin18kt yan, bu yargya Ankara'daki merkez rgtnn nder kadrosunun da inanm olmasyd..(iktidar) halktan ald gc daha pekitirince, bu gcn karsnda hi kimsenin durmamas gerektiine dayal bir manta sarlyordu. Bu destein hibir zaman kalkmayacan, yllar yl sregldeceini sanyordu.Bu yanl sanlar karsnda dorularn grlememesi nedeniolarak da yle diyor Arcayrek:Kitlelerin ne dndn saptayan bir ara, bir lek yoktuelimizde .....O zamandan bu zamana koullar, tabii cik deiti. Arcayrek'in szn ettii ara ve lek konusunda da, kamuoyu aratrmas metodlar gelitirildi. Bat lkelerindeki uygulamalar, hem muhalefettekileri hem iktidardakileri byle vaktinden nceki yanl sanlara saplanmaktan kurtaryor. Umarz yeniden demokrasiye geiimiz srasnda bu metodlardan lkemizde de faydalananlar olur.Arcayrek'in kitabn okumak, bunun gereini grmek bakmndan da yararl. Baka baz bakmlardan da yararl... Herkese tavsiye ederim.(28 Austos 1983)4Eletirmen ve aratrmac Muzaffer Uyguner, haftalk DergiSomutta Yeni ktidar-Yeni Dnemin deerlendirmesini yleyapt:Cneyt Arcayrek, gazetecilikle ilgili yaantsndan baz ilginkonular, belirli ller iinde aklamaktadr. lk kitap Demokrasinin lk Yllar 1947 - 1951 adyla yaymlanmt. ikinci kitap ise Yeniiktidar - Yeni Dnem 1951 - 1954 adn tamaktadr. Bu ikincikitap, bylece, CHP'nin iktidardan dmesini ve o zamanki adylaDP'nin seimle iktidara gelmesini ve bu iktidarn ilk drt yl iindeki yaptklarn aklamaktadr. Kitab batan sona okuduumuzda,CHP-DP didimesini, CHP'nin gsz duruma gelmesi iin yap.lanlar, DP'nin de kendini gl bir temele oturtmak iin yaptsavamn izliyoruz. CHP kanadnda Nihat Erim, uzun sre olayfarn banda yer almaktadr. Ulus Gazetesi'nin banda bulunmasve bu srada CHP'nin mallarna ve Ulus Gazetesi'ne el konulmas,Nihat Erim'i, olaylarn da iinde ve banda bulunmaya zorunlu klmtr. Erim, o sralarda, n mallarn gasbedebilirler, ama Ulus'a dokunamazlar. nk Ulus Gazetesi, Atatrk tarafndan, O'1.9nun verdii sermaye ile kurulmu, vasiyetinde de yer alm bir tesistir, yapamazlar, buna davranrlarsa hukuka aykr olur diyormu (s. 12 0). Ama elkonulmu ite, elde yalnzca imtiyaz kalmve onu da CHP kullanmak istememi. Erim de, hele Atatrk saylan Bayar'n bu giri!mi desteemesinl usa aykr bulmu yalnzca. Arcayrek, o sralarda Ulus'da alan bir muhalif gazeted!- ve bu yzden arlk CHP kanadndaki grlerdedir diyebiliriz.CHP ynetlcllerinln korkulu davranlar, partinin yeniden g bulmas iin yaplan almalar bile olumlu sonular vermemesi, sonraki yllarda Erim'in dram, DP iindeki olumsuz kprdan!ar ve bunlarn uygulamaya konulmas bu kitabn ieriinioluturmr::ktadr.Kitab okurken, iinde yaadmz o gnlerin ksr parti ekimelerinl bir kez daha anmsamaktayz. Arcayrek, bir gazeteci olarak i!nde yaad o gnlerignlerde yazp syleyemedikleriyle birlikte, anlatmaktadr. Kitapta, siyaset d baz olaylarve kiilerede yer vcrilmltir: Yaar Kemal, Orhan Veli, Aziz Nesin, SabahattinAli, Cahit Stk Tarmc, etin Altan gibi.Arcayrek, drt yl iindeki olaylar, ayrntlara gitmeden vezaman zaman belgelere arlk vererek aklamtr. Yeni b!r partilidneme girerken, yeni partlcllerlmizln bu ksr ekimelere iltifatetmemesi, gereksiz durumlar yaratmamas iin bu kitab okumalargerektiine inanyorum.( 9 Eyll 1983)5Dostum Mehmed Kemal, Cumhuriyet'te Politika ve tesibalkl keyazsnda, kitabmzdaki bir szmzden dolay tazelenen bir ansn, eh:r Bah Baz szler vardr, kiinin belleinde yer eder ama, nerede. ne?aman sylenmitir bilinmez. Orhan Veli'nin lm haberini alncaFethi Glray'n Bir gzel yaz yazaym Orhan iin ... dediini Cr.eyt Arcayrek'in kitubnda grnce (Yeni iktidar - Yeni Dnem,Bilgi Yaynevi) bu szlerden birini anmsadm. Gerekten de aramzdan biri lnce, Oturup bir gzel yaz yazaym. diye szler edllirdi. Bunu ilkin kim ederdi, unutmutuk. Meer Fethi Giray etmiilkin.R:hmatll Fethi Giray. ana gre ateli bir airdi, dzyaz yazmazd. Muhabirlik ettii ylrna imza koymad iin ne yazard, nasl yazard bilinmezdi.. 20Fethi Giray, demek Orhan'n !Om haberini alnca, ne yapacan arm, Oturup bir gzel yaz yazaym. demi. Acaba yazdm? Bu sz ederken etin Altan da orada imi. Bir gzel k;m:Ulan Fethi, demi. Bir strab dile getireceine, gemi karmza, 'Orhan iin bir gzel yaz yazaym diyorsun. Orhan Vefl'yebir gzel yaz yazmak iin lmn m bekledln?Orhan Ve!i'nln ok gen yata (36 yanda) lm Posta Caddesinin btn gazetecilerini zmtbaka airlere benzemezdi; gen yal demez btn gazetecilerle dostluk ederdi.Gazeteciler onu sevdikleri gibi, o da gazetecileri severdi. SadeceAnkaral gazeteciler deil, lstanbul'un gazetecileri de onu severler.dl. Orhan Veli iin, belki de gazetecilerle sk fk dost olan ilkairdir denebilir. airlerle gazeteciler arasnda srekfl bir burukluksezilirdi. Y!lar sonras Orhan Veli'nin bu davrann Melih Cevdat'asylemitim.Evet. demiti. Gazetecilerle heplm!zden ok ahbaplk ederdi,onlara deer verirdi. Orhan Veli, gazetecilere nasl deer veriyorsa, gazeteciler de Orhan'a teki airlere gre daha fazla deer verirlerdi. Orhn Veli adnn gazetelerde ok sk de bu deer vermenin pay var mdr? Hi unutmam, Orhan Vefi, bir gnBoaz'n Ar adolu yakasnda bir yerde teknesi devrilmi, denizedmt. Sabah gazeteleri bu denize dmeyi birinci sayfada, ennemli haberler arasnda gsterml!erdl.Cneyt Arcayrek'ln Orhan Veli stne fazla ans yok, Ulus'ta, Karpi lokantasna yapm 'ehir Bahesi'nde ayakkablarnboyatrken grrdm. diyor. imdi anmsyorum, Orhan Veli, ayakkab boyatmaya, gerekten merabahede de istediinden ok boyac bulunurdu. istesen de, istemesen de, Aabey boyaym,diye dolanrlar, insan zorlarlard. Boyaclarn rahatsz edilerindenkurtulmak iin ayakkablarn boyatan ok olurdu.Bir gn Orhan Veli'nin ayanda, evre kyllerinin giydii, Saralar arsndan alnm bir yi giymi, bu bahede boyatyordu. Boyatmasa belki dikkatimi ekmezdi.O yllarda byle kyl ii yemeni giymek, bizim glbilere yakmaz.d. Orhan Ve!i, kural tanmyor, yakr m, yakmaz m aldrmyor,giyiyordu. Orhan Veli'ye biraz da giyim kuamndan trli Bobstildemezler miydi? Byle kyl ii eyalar giyinip kuanmay BedriRahmi icat etmiti. Bir gn Bedri Rahmi'nin belinde kuak olarakrme torba ba grmtm. Boktm grnce, Reis ne gzel kuak deil mi? diye bastryordu.21ok merkezi olan ehir Bahesi iindeki bu kahveye bir zamanlar ok dadanmtk. Masrafsz birdi de ... Bir ay, ya da bir kahve itin mi, istediin kadar, saatlerce otur, kimse niye oturuyorsun, ne bekffyorsun? Demezdi. Sonralar kahvenin sahibi yaknmaya balad. Sizler geldiniz, polisler de dolumaya balad. dedi.Zaten buras dar bir yer, rica edeceim baka kahveye gidin! Adamn ricas stne yeri deibaka kahveye tandk. Ressam Mbin'le Fahir Aksoy, bizden sonra, bu kahvede epeyce kaldlar.Baheli kahvenin de, o dnem sanatlar arasnda, unutulmaz anlar vardr.(28 Austos 1983)6Haftalk haber dergisi Yanknn Kitap Kesinde, Arcayrek'in Anlar bal altnda uer Shakespeare 'in oyunlarndaki gibi birdenbire ortayakp verdikleri haberlerle oyunun kaderini etkileyen habercilerebenzerler. Bu habercilik grevi, gazetecinin tarihin aktel bir tan olmasn salayan en nemli etkenlerden birisidir.Cumhuriyet tarihinin son 30 yl!k nemli gazeteci tanklarndan birisi de Cneyt Arcayrek. Patlayc madde rnei etki yaratan byk haberlerin altna imzasn atm usta bir gazeteci olanCneyt Arcayrek, ilk ci!di yaynlandnda zerinde uzun sre tartlan anlarnn ikinci ciin ilk iktidar yllarn (1951 1954) bir gazeteci olarak yaayp yazd nemli olaylar, Bayar Menderesnn ekimesini anlatyor. zellikle Arcayrek'in Menderes'in kiilii zerine yazdklar ilgi ekici. Menderes'teki nnfobisinin Bayar'n bu konuda ona yapt srekli bask ile olutuunu rneklerle anlatan ArcayMenderes'in bugn bile kesinlikle aa kmam ordu iindeki baz subaylarn darbe giriimi arsnda nasl Genel Kurmay bakan ile kuwet komutanlarn deitirdiini vurguluyor. Menderes, bizzat kendi makamnda bu haberi Arcayrek'e vermi. Kitapta Erim, Ecevit ve dier - eski siyasilerin portrelerinin sergilendii blmler de var. Bunlarn tesinde kitapta o dnemin gazetecilik anlay ve a;tlarnn gl dilegetirilirken sk sk bugn Trk basnnn ulat nokta ile kyas!anyor. Bu kyaslamalarn en ilginci ise iki gazete 'f)atronunu anlatan Kiiler, kiilikler balkl blm ...Kyaslanan kiilerden biri Hrriyet'in eski sahibi Erol Simavi.Arcayrek ile yllara dayanan bir arkada, dost ilikisi olan Erol22Simavi'yi ven Arcayrek onun anadan doma patron olduunusylerken, ismini aklamad gnmzn bir yeni gazete sahibiniise adeta yerin dibine batryor. Tabii ismini aklamad bu kiinin kim olduunu onu belirgin izgileriyle tasvir ettii iin tanyabiliyoruz. Arcayrek bu gazete sahibini grmemilie, bencillie, insanlara yukardan bakmaya bir rnek, demokrasi yanls grnpde salt kendi rahat uruna para, ikbal uruna iktidar sahiplerineolmadk ya eken bir insan diye tanmlyor.Gerekte Arcayrek anlarnda bir ok olaya tanklnn btnsrlarn aklamyor, aklayamaz. Bu da tpk gazetecinin haberkaynan gizlemesini andran bir i saygnn gerei. Ama anlarnn ikinci cildinde Trkiye'ygetiren siyasi dramn boyutlarn da grmemek imkansz. Kitap yazmay zaman zaman yakn evr eletirilere sebep olan Arcayrek bu kitaplaryla o eletirilere en dolaysz cevab veriyor.(12 Eyll 1983)23BRNC BLMSESSZLK1SKTDarda,kara zpkasnda kzl srmalar yananbir ekiya hali varbas a bas akmak alan havalarda ...Darda,kara kulak baklarla horon oynuyoraskeroz deresinden yirmi huvarda.Darda ...Biz, ierde susuyoruz,skiltumuzun boynuna sapl deilkara bir kartaln kanadndan kopan bir ok ..Darda ...Biz ierde susuyoruz,sk'lltumuzun srtnda dmeleri iliklieski bir redingot yok ...Darda,yzyor ate gemiler gibi rzgardasarsafranlarnkokular ...27Darda ...Btz ierde susuyoruz,bir fiek yatanda kurun nasl susarsa.Haykrsn skysa skUtumuzdan hzlgkkubbenin altnda yle bir sada varsa!!!Darda,karanlklardaatrdyor deniz, brnden vurulmu bir orman gibi.Biz ierde susuyoruz,susuyor zindankan iine akanyaral bir hayvan gibi ...Nazm Hikmet1929282GEREGN KAPISIDarda,lkemin kimi yrelerinde sar safranlarn kokusunu rzgar tayor muydu, bilmiyordum.Karakulak baklarla Askeroz deresinden yirmi hovarda horon oynuyor muydu, bilemiyordum.20 Mays 1955 gn hapishaneye atldmda, tecritin kk penceresinin demir parmaklklar arci'nin Topraklk semtine inen bahar yeiliyle ssl srtlar grnyordu. Kafam bulankt, kanbir gece ncesinin alkol dolayordu hala.Nazm Hikmet'in doduum yl yazd Skutiirini anmsamyordum bile.Olaylarn hzla gelimesi karsnda akndm. Ankara Adliyesi'nin koridorlarn gzmn nnm, ne are ki, baaramyordum. Belleime ileyen izgi, gzlkleri ardndan bana hamambcei gn savcnn bir el iaretiyle dar kartmasyd. Bu davran bir trl iime sindiremiyorduki kat aa indiriliim, nbeti sulh ceza mahkemesiyargcnn daha azm amadan ... Brak, brak! Suluolmasan savclk seni buraya gndermezdi, seni tutukluyorum diye haykr... Koridorda belirn bir tela.Metin Toker'in sararm yz, foto muhabirinin patlatt flan klaryla gidip gelen karanir evren ...29Adliye binasnn arkasndaki bir kapdan hapishane arabasna bindiriliim, Cebeci'ye doru hz gidiimiz, demirkapnn ar ar al. ..Ben, ieriye girerken hala dardaydm.Bir gece nce Faruk Takran'la geirdiimiz cmbl saatlerden aklmda kalan birka dize: balkl yazy, benim deil de Met Toker'in yazdn sylesem ne olacakt sanki? .. Bu. tutumumsonucu yalnz Metin Toker'i ieri atmakla kalmayacaklar, derginin sorumlu yaz ileri mdr olduum iin beni de . birlikte hapishaneye gndereceklerdi. Ya-40sa hkm byleydi. Yazan da, koyan da ayn ldesulu! ..stelik, bir iktidarla balayan kavgada -karncakaderince- yer alm bir gen insan iin cepheyi deldirmek yerine, cepheyi savunmak zorunlu idi.Hele ifademi alanlarn -eer doruyu sylersemkurtulacamrn dokunduran okayc cmlelerini irenerek dinlemitim. Savcnn bu tutumu, ban grenlerin durumunu anmsatyordu. kenceye ara verilip doruyu sylerse cezasnn azaltlabraklaca vaadleri karsnda -rneklerini daha ognlerde iittiimiz- insanlarn sonlar akla geliyordu.Savclk Sen yaa, brak o lsn diyordu. Yasalya da duygusal tm olaslklarn vard sonu, olumsuzdu. Akldan biraz olsun nasibini alm nn yaptn yapyor, Yazy ben yazdm. Var m diyeceiniz?n diyordum ifademde.Byle demeseydim, 20 Mays 1955 gn, meslek-te biterdim.))Arkamdan bir ses, ((Mapushanen dedi. sk sk efkar bastrr insana karde.nDndm, tecrite geldiim srada gremediim orta yal biri sigara paketini uzatyor. Yak!n dvaa.Sonra, tecritin nnde yksek duvarlar boyu uzanan dar beton koridordan bir ses duyuldu: ((- Cneyttttt, Cneytttttt ! >>Gittim, baktm kk demir parmaklkl pencereden. Dar yolun sonunda, uzak bir noktada orta boylu biri sesleniyor:- Ben Halil Soyuer be! Ho geldin aramza.41- Eyvallah diye yantladm.cc- Yatan var m? diye bard uzaktan HalilSoyuer.cc- Yok, gelmedi dedim.- Sana gndereyim bir eyler, bu gece idare et,yarn seninkiler naslsa gelir . . . Halil Soyuer'e teekkr bile etmedim. Hadi ben,bir kediyle fare uruna?!Peki ama, ozan Soyuer'in burada ii ne ola? ...Pencereden ekilirken Soyuer'in gldn, Senigidi mapushaneci diyerek szn noktaladn hayalmeyal iittim.Cebimdeki Boazii sigaras paketini karp ortaya srdm. ccBuyrun mapushaneci aalar, ielidim, yeni arkadalarma, yoldalarma.Biri derinden iini ekti:- Allah kurtarsn! dedi. Be alt kiiydik tecritte, hepsinin elinde tespihler. Ve ayn tonda yankland bu dilek: > ile cckedi)) arasndaki savamlar da renkli dlerin arasnda oynap duruyordu. yerine, kedinin olmad yerde farelecirit atar gibi szlerle, DP grubunun partinin kurucusu drtler, zellikle Menderes kars korkusu dile getirilmiti. Daha tesi, bu deyimlerle Menderes'in kudreti anlatlmak istenilmiti gibi bir yorum da yaplabilirdi. Btn bu deerlendirmeler elbette ki, saduyusu krelmemi, ba doruklara eriip burnu Kaf dana varmam insanlarla kudret sahipleri iin olabilirdi.14 Mays 1955 gn yaymlanan kedi-fare hikayesi balkl yaznn dayand temel, bir haftatoplantsndaki cmbl sahnelerdi.Bir hafta nce, Menderes'in stanbul'da bulunduu bir sal gn toplanan DP grubunda, 2 Mays 1954seimlerinden sonra da bir trl yaplmak istenilmeyen yerel seimlerle, DP bykkongresi iddetleeletirilmiti.Milletvekillerinin ou, yerel seimlerin hangi nedene dayanarak ertelenmek istenildiinin hkmet ve DP Genel Ynetim Kurulunca aklanmasn istemilerdi. Seimlerin ertelenmesini yen nerge, oturumu yneten Hulusi Kymen tarafndan oya sunulmutu. ounluk, ertelemeye kar kullanmt. Ama, bakan aksi sonucu ilan etmiti. Bu tutum DP grubunda -bir sredir izlenen- muhalefeti krklemi, iktidar grubunda bundan drt yl nceleri grlen btnln yeizlenimi kamuoyuna szmt. Seimlerin ertelenme gerekesini aklamakiin hkmet adna krsye gelen Namk Gedik'e47Sen hkmeti temsil edemezsin> diye barmlard.DP Genel Ynetim Kurulu adna konumak isteyen Kamil Gnde'e ise, Seni kim seti ki, bu kurul adna konuuyorsun diye klmt.Kudretli, btnlk iinde olan DP grubundaki bukargaa, hele 2 Mays 1954'deki mthi oy darbesindensonra grlen bu sert muhalefet rzgar, dorusu ou kimseyi artyordu. DP iinde beliren huzursuzluun, bir ka noktadan kl muhalefetin balca nedenlerinden biri ccpartiyi kuran drtlerinr, Menderes, Koraltan ve Kprl'nn- bana buyruk hareketlerine kar ciddi bir tepkinin o milletin DP'ye verdii oylar c haline getirdii kukusu kimi milletvekillerine artk egemen olmaya balamt.Bunun yan sra, DP dndaki muhalefet gleri,nn'nn nderliindeki CHP'nin, ancak ok zenleizilmi bir strateji ile iktidar durmakszn hrpalamas, bu byk etkene -nihayet bir yerde basnnda da bakaldran kalemlerin, organlarn saysnn artarak eklenmesi, 2 Mays'n glalamaya, daha dorusu hrnla yneltmiti.Bu grn ilerine sindiremeyenler, hele durmakszn kulisleri, hatta kimi yerde kahvehanele bile dolduran yolsuzluklarn basn kanalyla kamuoyuna aktarlmas, iktidarn bu yolsuzluk sylentileri karsnda soruturma amak yerine, yazan gazeteciyi, gazeteyi mahkemelere gndermesi... Daha tesi, yolsuzluklar ispat etme hakkn isteyen basnn bu haktan yoksun braklmakta direnilme. DP grubundaki birblm milletvekilini, ynetici kadroya kar savamaitiyordu. Bata -sonradan ve lnceye dein- CHP'li48olan Turan Gne gibi, Fethi elikba benzeri, ekonomik ve sosyal ilkelerde aslnda DP'li olan gen kimi iktidar milletvekillerinin, parti ynetimine kar davrana gemelerine yol adu.ite bu ortam iinde alkanan iktidar odaklarnda1bir de yerel seimlerin ertelenmesiyle ilgili sorun ortaya kmt.Patrtl grup toplantsnda bir sonu alnamadan,olayn gelimesi bir hafta sonraya ertelendi. nkPark Otelde, belki de stanbul'un imar almalarn-hukuk mektebi mezunu olduu halde- bir mimar,mhendis dirayetiyle yrtmekte olan Babakan veDP Genel Bakan Menderes'in kesinlikle bakente gelmesi gerekiyordu. Azgn bir boaya dnenP grubunu yattracak, muhalefete alan azlar susturup kapatacak ancak ve ancak Menderes', onun konumas, stn zekas, lke apndaki geni prestijiydi.Basna da i kmt. 1954 seimlerinde byk oyounluu ile yeniden iktidara gelmesinden sonra Menderes'in gem vurulmaz hrsna, tarihe lkeyi bir batan teki baa imar etmi Babakan olarak gemeyi ngren ihtirasna artk bir yenin yada bu gidii frenlemenin gerekirliinde ou kii birleiyordu.Basn, o tarihte de aktan yapt eletirilerdensonra, devletten kat. alamamak, geliip serpilmesi iin d lkelerden getirmek zorunda oldu yeni makineleri salayamamak gibi sorunlarla tehdit altndayd. Bu yzden iktidarn dorudini zerine ekmemek gibi idare etmek - grev yapmak biiminde elikili bir tutumun iiar ki, DP grubu toplantlar gizli de yaplsa, darya szan haberlerden kimi iktidar millllerinin yne-49timi eletirdiini yayyordu. DP grubundaki eletirileri geni lde stunlarna yanstyor, deeri ne olursa olsun, bu eletirileri dile getiren DP milletvekillerinin byk boyda resimlerini basyordu. Budolayl muhalefet halk zerinde -1955 baharnda-nasl bir etki yapyordu, pek bilinmiyordu. Basn bu tutumuyla bile hi deilse, dorudan muhalefettenyoksun olduu kansn silmek istiyor, bu nedenle birlde olumlu davranyor saylrd.Kim ne derse desin, basn, o tarihte hi deilsebilinli, uza gren, her kstlamaya karn greviniyapmaa alan bir basnd.Dorudan muhalefetyapanlarn banda ise,-Ulus'u saymazsak- Akis dergisi geliyordu. Yazlarndaki inandrc slup bir yana Akis, olaylarn ieriini, iyzn olabildiince geni lde aklyordu.Metin Toker'in smet Paa'nn damad olmas, bu yaynlardaki sert tutumun smet Paa'dan kaynaand gibi bir yargy iktidarn benimsemesine yol ayordu. Menderes'in deyimiyle bu lkeyi bacadar ocuklar m ynetecekti. ktidara ders vereceklerdi. Hele henz ana rahminde kemiklemeen iki erkek kardein yrtt tiraj gazetesi mi kudretli Babakan Menderes'e kar kacakt? ... Bunrine iktidarina verdii oylarla herkesi hizaya getirecek yasalar karma yetkisini DP iktidarna vermiti.te yandan, 1954 seimlerini, seim blgelerindedrt ylda bir dolaan gezintiye kan u miskin milletvekilleri mi kazanmt?... 1954 seinderes'in lkeyi bir batan te baa imar eden, kyly bugne dein almad rn paralarylasnaf kredilerle ssleyen politikas kazandrmt. Sanki bu gerekler ortada yokmu, her birigerek deilmi gibi, imdi milletvekillerinden kimileriortaya kmlar, drtl parti ynetimine saldryorlard.Kimdi bunlar?... Bu milletvekilleri, bu basn erleri, yazarlar, izerler ... Kimdi bunlar, kim? ...Bu soruyu, dnem dnem kudret sahiplerinden hepiitecektik ama, o gnlerde yabancs idik. Ama reniyorduk! Henz iin bandaydk.Menderes'in hesaba katmad gerek,basndabalayan eletiri esintisinin giderek -doaldr- kimiodaklara, hatta kendi partisine bal olanlara srayabilecei olaslyd. Basndaki yangnsk yasalar}) ile sndrmeye alrken, ate birden partisinin atsna sramak zereydi.DP grubundaki frtnann zerinden be alt gngetikten sonra, Babakan Adnan Menderes'in havayoluyla, bir sal sabah Ankara'ya geldii duyuldu. Osralar basn, babakanlar hava alanlarnda karlamaz, giderken peinden koup verecei bir bilgi olup olmadn aratrmazd. Grevini yapmad iinmi, hayr, elbette durum byle deildi. Bir kez, bamsz basn Babakan'n stanbul'a gittii kuyruundaki basnn bir paras olan Anadolu Ajans'ndan renirdi. Menderes'in yaamnda ogram, alaturka bir saat gibi gereksizdi. Aklna eser, o sabah eker stanbul'a gider, oradan zmir'e geebilir,sklrsa dner Ankara'ya gelirdi. Beyfendi'nin ne yapacan, ancak beyfendi bilebilirdi.Oysa basn, Babakan'n gncel sinirsel ve ruhsaldengelerini elinde tutan bir barometreden yoksundu.Bir baka yanyla Menderes'in basnla arasndaki kprler oktan atlmt. Basn derken, gazehiplerini sylemek istemiyorum. Gazete sahipleriyleMenderes'in arasnda kimi gn su szmazd. Menderes, basnn alanlarna emekilerine biganO, bir Anadolu aasyd. Aalar, ancak aalarla konuur, anlaabilirdi. Anlama sonunda alanlar buyruu altnda olduklar aann dediklerini yerine getirmeyip de ne yapacaklard?... Kuku yok, bu mantk yalnzca Menderes'e zg kalmad. Bu gr, Trkiye'nin 1960'dan sonra gelen onbe onair sre ilemedi. smet Paa'yla balayan 1960 sonrasnn iktidarlar patron yerine ii diya vermeyi n plana aldlar.Basna kar bu ayrml yntem, Menderes'i biryandan kendi hatalar ile te yandan basna kartaknd olumsuz davrann etkisiyle eriyip zlmee gtrecekti.ktidar grubunda bakaldranlarn listesiyle nesrdkleri istekler yakn evresi>nce, bata nl Dr.Mkerrem Sarol'laCumhurbakan Bayar, DileriBakanlndan Devlet Bakanlna drlm Fuat Kprl tarafndan Menderes'e anlatld.Biz, Ankara Palassalonlarnda tandmz DPmilletvekillerinden gnn gelimelerini renmeye alyorduk. Basn, Menderes'in bak asmilletvekilleri ,dnda kalanlar, Fethielikba'lar, Emin Kalafat gibileri bize DP grubundaki ahlann)> geici bir olay olmadnaki toplantda Menderes'e kar da benzeri eletiri furyasnn sreceini sylyorlard. nandBaarl olamadlar.nk Menderes, o sal gn DP grubunda yeriniald zaman, glmseyen yzn yerini ask bir surat,52munis baklarn yerini imekler yadran gzler almt.Menderes, DP grubunu bir gzel azarlad.Derslerini verdi.bret alnacak manzara bir bakasyd: Mendereso sal toplantsna uakla yetiirken havaalannda kendisini Cumhurbakan Bayar da karlyoradar Zafer gazetesinin usta foto muhabiri Mehmet Srenkk'n objektifine glmseyerek, birbirine dayanarak poz veriyorlard. Bu fotoraf Zafer'de byk boyda yaymlanyordu.Drter'in btn bir DP grubuna rest ektiininresmiydi bu! DP 'grubu, bu resti grememiti.Menderes'in bulunduu oturumda yerel seimlerinertelenmesi konusunun parti genel idare karulundagrlp mnasip bulunduunu ieren bir raporokundu. Bir hafta nce aksine gsterilerde bulunankimi DP milletvekilleri, st dkm kediye dnyor,Menderes'in bulunduu oturumda DP grubunun bykokluu kendini yalanlyor, seimlerin ertelenmesi nerisini oylaryla onaylyordu.Menderes'i, kimi akl almaz lgnlklara srkleyen etkenleri sralarken, bu durum neden gz utulmasnd?Belki deeri gerei, belki de gnn koullarnndrtsyle DP grubunda karar eletirmeye alan Tekirda milletvekili Dr. Zeki Erataman'n, en seimlerin geriye alndna ahit oluyoruz. Bu, demokratik rejimimizin de geriye gittiinin delilidirbiimindeki cmleleri bir iki sska alkla deerlendiriliyordu.53Btn gazeteciler gibi, Ankara Palas'a giderek gnn siyasal gelimelerine dnk bilgi almaya lan, havay koklamak isteyen Metin Toker'e, DP'deki muhalefetin bakaldrd gnn bir akatvekili Kasm Kfrevi, otelde yle demiti : cc- Kedi yok ya, fareler cirit atyor. Hele bir gelsin, hepsi kaacak delik ararlar. Metin Toker de, 14 Mays 1955 tarihli Akis'te -dostu Kfrevi'nin adn vermeksizin- yazya Menderes'in kurban oluyordum.Suum ise, hkmetin ...Bunlardan hi kurtulamadk 163-7BAHAR HAVASi NIN SONUCumhuriyet Halk Partisi Merkez Ynetim Kurulu,tutuklanmamdan hemen sonra bir bildiri yaymlad.Bildirinin metnini cumartesi gn sabah tecrite dein ulaan gazetelerde grdm. Bildiri, DP iktidarnn basna kar srdrd acmasz kampanlarak ar biimde eletiriyordu.>enilsin diye, DP organ Zafer'den hapishaneye denler oldu.Beni tecritten sonra koua almlard. eriye giren gazetecisays giderek artt iin, Adalet Bakanl'nn emriyle kktecrit binas zel dzenlemeyle gazetecilere ayrld. Bu zelblme, ierdeki ve dardaki basn Ankara Hilton'u adntakt. Ankara Hilton'un nnde uzanan koridora da AdnanMenderes bulvar ... Ankara cezaevinin Ankara Hilton'w> 27 Mays 1960 ihtilalinden hemen sonra karlan affa dein, DP iktidarnca zellikle Ankara basnna ak tutuldu.8211IKIAnamla bir kez telefonla grtrdler.Ar su ilemiim gibi, neredeyse ellerime kelepe vuracaklard.Adliye'ye arka kapdan soktular, arka kapdan kardlar.Kimse grmesin, kimse ilgilenmesin diye . . .Sahir Kurutluolu'nun usta manevrasyla, ikincidurumada ((kefaletle tahliye istemim kabul edildi.Be yz lira. Nevzat nl'nn saat 16.30 dolaylarnda, be yz liray bulup vezne kapanmadan yak, hi deilse o gece evimde yatmam salamak iin uramas . . . Metin'in sevinci . . .Beni yeniden yaamn ortasna braktlar. Oysa,devrin Adalet Bakan iekda, bir yaknn hapishaneye gpndermi, af dilediimi bir mektuplarirsem hemen tahliye edileceimi duyurmutu. Kabul etmemitim. insan bir kez ieriye dmes . .Tahtakurularnn istilasna urayan hapishaneninDDT ile ilalanmasnda ufack bir yardmm da oldu.Adalet Bakan hapishaneyi tefti ederken, bir isteimolup olmadn sormutu. Tahtakurusundan yatlmyor demitim. Sert emirler vermiti, o gnulara bol DDT sklyordu.Hapishaneden ktktan sonra eve gidip anneminelini ptm.83AULIYE'ye arka kapdan soktular, arka kapdan karctar.Kimse grmesin, kimse ilgilenmesin diye ...(Foto : Hseyin Ezer koleksiyonundan)84Gecesi, Metin Toker'in evine gittim, smet Paageldi, yanaklarmdan pt. Paa, iktidarn bu tr bask yntemleri karsnda genlerin birdenan kuku duyard. Haklyd da.... O kadarkk paralar ve grevler iin saf deitiriliyorduki...lk nce yedi ay yirmi gn ceza kestiler. Yargtay'a gitti. Birinci ceza dairesi bozdu, kurtuldum.Dergideki grevimi gene srdrmeye baladm. Birsre sonra ... Talih kuu kapm alacak, Akis'teki grevimden azat edilecektim.8512BR YAZIHapisten ktktan sonra, hapishane yaamn anla tan bir yazmla, imzam tayan bir makale d yaymland.((Bir neslin vazifesin baln tayan, ereve iinde yaymlanan yaz yleydi:Bir Neslin Vazifesi... Biz, yalar yirmi be ile krk be arasndadeien bir nesildeniz. Elbette ki bu, bir telrgdeildir. Yalar yirmi bein altnda veya krk bein stnde nice insan var ki, gnlleriyle bizimsaflarmzdadr. Buna mukabil bizimle ayn senelerde doan yle kimseler tanyor ve biliyoruz ki, neslimizin idealleri ile alakalar bile yoktur. Ama gene de biz bir nesiliz, Atatrk inklaplarnn sonuncusu olandemokrasiyi -sfatsz bir demokrasi- bu topraklarzerinde bu millet iin gerekletirmek bize mevdudur.Bu, bir neslin verdii savatr. Her savata olduu gibibizde de yaralananlar, ehit denler olacaktr. Bunlarn yannda, ters yz edip kaanlarmznacaktr. Bazlarmz strap ekeceiz. Bazmz fedakarlk yapmak mecburiyetinde kalacaz. Ble bile tehlikeye atlacak, gnll olarak vazife greceiz. En sonda zaferin bizde kalacandikten sonra ne gam!. Her ey gelip geecek, ama bu memleket demokrasiye kavuacaktr.86ktidar, mu halef et. . . Bunlar suni snflandrmalardr. Demokrasiyi isteyenler ve demokrasiyi istemeyenler: te arpan iki zmre bunlardr. Biz yle hrriyet kahramanlarna rastlaltlarnda bir koltuk bulunca seneler senesi ampiyonluunu yaptklar fikirleri, davalar bir kenara braktlar. Mcadele ettikleri kanaatleri benimsediler, onlarn avukatlar kesildiler. Biz yle hrriyet kahramanlarna rastladk ki, dnk szlerini inkar ettiler, o szleriugn tekrarlamaktan baka suu olmayanlara yapmadklarn brakmadlar. Demokrat Parti . . . Churiyet Halk Partisi . .Cumhuriyeti Millet Partisi . .. Bunlar da birtakm eti- .ketlerden baka bir ey deildir. imizde partililervar, partisizler var. Bizi birbirimizden ayran parti olmad gibi, birletiren de parti olmaktan uzaktr. Davaya inananlar ve davaya inanmayanlar. Hakikat bundan ibarettir.1945'den bu yana geen on senenin, pek ok eyide beraberinde deitirmi bulunduunu, o on seneninhavas iinde byyp yetienlere artk hrriyetsizliikabul ettirmeye imkan olmadn grmemek iin krolmak bile kafi deildir. u parti iktidar kaybederse,u parti iktidar kazanrsa biz ahsen ne elde edecek,elden ne karacaz? .. Hi bir ey . . . 1945 ile 1950 arasnda elimizden gelen btn gayretuvaffakiyetine altmz fikrin zahiri temsilcisi parti iktidara gelince, kimden gidip ne istedik? Bir tek demokrat lider ksn da, Bizden unu istedi, biz yapmadk desin,kalemimizi ebediyen krmaya hazrz. Onlardan istediimiz, vaat ettikleri demokrasiydi. Onu alncaya kadar, her ne pahasna olursa olsun mcadelemizden bir an vazgemeyeceiz. Biz, ef'in ad Ahmet deil deMehmet olsun diye uramadk. Biz hrriyetimizi temin iin altk. Son on senenin havasn tedenler, yollarndan alkonulamazlar. Buna teebbsedenler ise, bugnk kudretleri istedii kadar korkunbulunsun, malup olmaya mahkumdurlar. Azmimiziyenemeyeceklerdir.Her partiden, her yatan, her snftan demokrasiye inanm, onun Avrupal manasna iman etmi lyonlarca insanz. Bir yerde biri susturulursa, bin yerde bini @alar. Ksa bir mddet iin zafer, kar taraftakalm grnebilir. Ama, dnyann her yerinde muza/! er olan fikirler bizde de nihai galebeyi salayacaktr.yle bir an gelecektir ki, cereyan bir halini alacakve sedler dayan .... mayacaktr.Hi kimseden korkumuz yoktur. Hi bir ey biziyolumuzdan dndremeyecektir. Ne ahsi kinimiz, nesevgimiz vardr. Tuttuumuz bir taraf mevcut deildir. Bugn iktidar ellerinde bulunduranlar demokrasi yolunda bir tek adm atsnlar, onlarn en candan tevikisi, en hareretli mdafileri kesiliriz. ampiyonluunu yaptklar, rey almak iin gerekletireceklerini vaat ettikleri hrriyeti salasnlar, onlar daha seneler senesi bamzda tutmaya hazrz.istediimizbaka ey yoktur. Ama tohumlarn vaktiyle bizzat attklar fikirler meyvelerini vermitir. aar ezilmekle, susturulmakla o fikirler bu vatann sathndan silinmez. Olsa olsa onlar silmek isteyenler ilk seimde siliniverirler.Tabiat kanunlar,' hkmlerini icra edecektir. Saatin ibrelerini hi, ama hi kimse ters dndremez ... (Akis, 18 Haziran 1955)8813GELME - ELMEBasnmzn iinde bulunduu zor koullan, ynetimin basna ynelttii saldrlar sonucu yaalanca plakl ile ortayakoyabilirdi:Yalnzca 1954-58 yllar arasnda 1161 gazetecihakknda kovuturma alm, 238 gazeteci hapis cezasna hkm giymiti.Pek ou da ieri girmiti.Bu, bireysel, gazetecilere yneltilen saldrlannsonularyd. Ne var ki, 1950-60 yllar arasnda, zellikle 1955'den sonra, gazete ve dergilerin kapatldn grdk. stelik, Trkiye'de 1950'den beri ift partiyedayal parlamenter sistem vard. Demokratlamtk!Demokratik sre iinde gazete kapatlmas olaylarna tank olanlar, izlenen deiik yntemlerdaha bir diren iinde, ancak boyunlarn asla ban altna uzatmakszn azimle davranabilkorudular.Bir lkede hukuk devleti kavram geerli olduusralarda dahi gazete, dergi kapatlr, gazeteciler masum bir benzetme yznden hapishaneleri boylarlarsa . . . Varn dnn, kudret sahipleri, baka glerle donandklarnda . . . Neleilirdi!Ulus ve Akis benzeri yayn organlar, 1958-59'laradoru iki ay, bir ay kapatld. teki gazete ve dergilerin sorumlular da hapse hkm giydiler.89Ama, o tarihlerde gazete kapanr, derginin yaymnlenir, doal sonucu ccbatarz diye Menderes'in ardna den gazete ve gazeteci pek yoktu! snn byk kesimi kapanrz, yeniden karz, halkn desteiyle, kiisel ya da kurumsal eitnir, yolumuzdan gene de dnmeyiz, inancyla yaard. nk, 1955 ve bu yl izleyen yllarda, zetede, ya da dergide ccyaln gazetecilik uras verilirdi. Gazeteler, dergiler tirajlar aan belki ---Trkiye iinbugnn byk rakamlarna ulaamamlard. Teknik gleri, belki bugnbir ilkeldi. Yaz, teknik kadrolar belki bugn olduundan daha az giderle ala bilir durumdayd.Fakat, bir lkede basn kesimi tiraj artmasndan,teknik gleri, yaz kadrolar asndan giderek dahaccmasrafl dzeye ulanca, halkn artk, zgrlkhaklarn savunmaktan vazgeer olmas, o basn iinpek hayrla anlacak davranlardan saylabilir miydi? . ..1950'den sonra, hele ccbyk basn, Menderes'eram olup dilediini yazar duruma geseydi, o gazetelerin sahipleri de, alanlarnn nde i de deil kendi geleceklerini, kendilerinden sonraki yedikua diledikleri gibi yaayacaklar dzeye ulatrabilirdi. Menderes yle bir kiilie sahipu tr bir davrann karln maddi ve manevi ynleriyle devlet olanaklarn kullanarak o ktyla geri verebilirdi.Ama Trk basn, kii olarak Menderes'le deil.Menderes'in temsil ettii bir zihniyet ve kafa yapsyla savayordu. Trende, otomobilde, kara yolunda, denizde, uakta cdleriyen gidiin yansra, Trkiye'nin ve Trk halknn fikir, dazn yaamnda da uygar topluluklarla edeer olmasn istiyordu.90Basn; demokratik reJimn, Trkiye'de gerek kural ve koullaryla yerlemesinden yana olduu o dnemde, ne vicdanyla kafasn, ne de kalemini ynetime satmad. steseydi diyorum. Yeniden, dileseydi, diye altn izerek sylyorum, Menderes'i haksz baskyntemlerinde hakl karacak, basn olarak kendini kamuoyuna lkenin huzur ve rahatn savunurmu gibi gsterecek yzlerce, binlerce rnek, tabii bu rneklerlebirlikte uyutucu ve inandrc masallar bulabilirdi.Basn, bunlarn hi birini -1955'de- yapmad.Yapanlar ayplad. Meslek adna bunlar -yanl birtutumdu ya- stunlarnda aklamad ama, halknesiz sezgisiyle kimin hangi noktada olduu gn gelipkamuoyunca anlald zaman ynetimin ardna denler, ynetimin borusunu alanlar, hepsi ama hepsi,birer ikier aramzdan gp gittiler. Oysa ynetim,bu gazete ve dergileri ne kapatm, ne de alanlarnhapishanelere gndermiti, tersine her birini devlet kasasndan beslemiti. Ne are ki, gler.Gnmzn koullarnda geriye, o gnlere, gemi yllara baknca, Trk basnnn dn ve yaz955 ve sonras olduuna itenlikle inanyorum. Elbette sraladm nedenlerle.Bu dneme, gen, nsz bir gazeteci olarak katkda bulunduum iin bugn daha fazla kvan duy. nanlar dorultusunda -basnda- kararllk okunan gnlerden sonra, gazetelerin bana ne zyeni bir eyler gelse, kapanma tela, gelir girdilerindeeksilme korkusuyla kimi gazetelerin ya da gazetecilerindtkleri durumu grdke yreim szlyor.911956-58 yllarnda ynetime kar ispat hakksavamndan sonra partilerinden ayrlan bata TuranGne olmak zere, kimi DP milletvekillerinin, Prof.Aydn Yaln nderliindeki kimi retim yelerininyaynladklar >, bir teki yazdan tr uyarlyorduk.103Haluk lman'n -eski CHP milletvekili- d politikayazsnda eskiye dnk politika yapldndan szediliyor, bu tr olayn ikinci kez yinelenmesi halindehi bir uyar yaplmakszn gazetenin kapatlaca'bildiriliyordu.Yaplan soruturmada iki nokta zerinde duruluyordu: Haberi kim vermiti? . . . Haberin gazeteye girmesini kim buyurmutu? . . .Tregn'n ieri alnd gnn gecesi, Demirkent'le yaptmz grmeler sonucu, hkmet ve pmaya alyorduk. Ne var ki, Pakistan Devlet Bakan Ziya l Hak, gene Ankara'dayd, btn yler resmi akam yemeindeydi.13 Ocak gn Salim'i serbest braktlar. Olayn nereye varacan artk kestiremiyorduk. Nezih yollu ccbeni de ieri alrlarsa diyordu. ccHaberi Cneyt yazd derim, seninle birlikte ieride otururuz. .yiydi, gzeldi ama, ne haberi yazmtm, ne dekonulmasyla ilgim vard.Tersine, haber bir cuma gn yaymland. O haftann banda pazar gecesi, sekreter ardakalard biri gece beni telefonla arad. Zam haberi geldiini syledi. Kullanmamasn syledim. O da bir gn sonraya aktarmt haberi. Pazartesi, sal gnleri doru olanzam haberini koyup koymamak tartmalaryla gemiti. Dorusu, tersini syleyecekler de kar gerek olduu gibi uydu: Byle bir haberi ccgnn koullariinde yaynlamamay nerdiimi anmsyorum.cKamuoyunu telaa verecek nitelikteki haberlerekar egemen olan duyarll hepimiz biliyorduk. Nite-104kim, ertesi gn, bizdeki lde olmasa bile zamdansz etmi olan Cumhuriyet ve Gnaydn, haberi bykpuntolarla yalanladlar.Ynetimin, basna kar tutumunu iyi deerlendirmek gerekiyordu. Devlet kurumlar dnda kalaaklar arasnd hi bir ayrm gzetilmemesi genel ilke olarak yrtlyordu. Hele basnn 27 Mriyle 12 Eyll'den sonraki deeri arasnda olduka geni ayrmlar vard. Byk ya da kk, ez olsun hi bir gazete arasnda ayrm gzetilemeyecei dahailk gnden belliydi. Daha tesi basna kar ok zenlidavranmak gibi bir yntemin de izlendiini kabul etmek gerekiyordu.Zekasna, bilgisine, konuma sanatndaki ustalna her zaman sayg duyduum Orgeneral Haydar ltk, bir grmemiz arasnda, bilgece sesi ve yumuak cmlelerle,((- Basn sipere yatm, bizi eletirmek iin frsatkolluyor, deil mi? zetinde kimi anlatmlar kullanmt. Saltk gibi bir komutann kimi yargliigzel kullanmad gznne alnrsa, ynetimin baarya ulamak ifn, sras geldiinde, lalyordu.O grmemizde, bu belirlemelerden sonra Orgeneral Saltk, aha lml izlenim verecei iin renci hareketlerini hkmet deiiklii yoluyla durdurma nerilerineMenderes'in kar kmad, fakat Bayar'n iradesi karsnda aresiz kalp durduu ne srlyordu. Dramatik grnml o toplantlarda bulunan SOlumsuz gidii durdurmak iin Menderes'i zorland son bir davran nerisi -kulise grebakanndan gelmiti :Menderes'e, > toplayacak, daha nem -Ordu'nun kar ktn ne srerek- eski DP'lilere siyasal haklarn geri vermeye bir trl konu-135da Bayar'n diledii ynde politika sergilemeyen AP'yi,yaklaan genel seimde belki de hezimete srkleyecekti. Oyun, AP'nin dayand sa oylarn ermesi zerine kurulmutu. Hemen her siyasal manevrasnda bu denli ince hesaplar la n yapan smet Paa, bir taladeil iki ku, birok kuu vuracakt.Direnen Demirel, 1969'da gene tek bana iktidaroldu ama, parti iinde siyasal af>f silah olarak kullananlarn kurunlarna hedef oldu. Bar ve arkadalarnn siyasal haklarnn geri verilmesi sorununu gereke yapan -Demirel'in en yakn arkadalar- AP'yi bir hamlede paraladlar.zellikle 1958-59 yllarnda Trkiye'nin aydn kesiminden balayarak sade vatanda ortamna kesimde Bayar ile nn arasnda kiisel hesaplamaya dayanan ve kkeninde uzun bir gemi orgulanan savamdan sz edilirdi. Bu olguyu yadsmak olanakszd. Ayrca, bu olguyu yadsmayakmann pratikte hi bir nemi yoktu. nk, cdnanbyle kemiklemiti.1950-60 aras ile 1960'dan sonraki be alt yl, geen,gelen ve gelmeye hazrlanan tm kuaklarn kulaklarsrekli dinledikleri Bayar - nn arasndaki kiisel savamn ykleri ve yarglaryla doluy136KNC BLMGELME(( . . . DYEMEM K SOSYALST DEGLM . . . Ev, sakindi.Sokaa bakan pencerelerin nnde oturuyorduk.Dank, bakmsz kahverengi mblelerle denmisalon olduka geniti. Arka odalara doru, yar karanlkt ev.Yllardr grmediim bir insan inceliyordum. Yetmi yl aan mrnn on ylna bir ((iktidander kiilerden birini irdeliyordum ...Arada srada sokaktan eve, korna sesleri, barmalar yansyor.Ses alma arac alyor. Karmda oturan, bir zamanlarn nl insannn maddi varlnda bir . Ama, sesi, konumadaki ustal, konular bhbirine balamaktaki sanat yan olduu gibi, diyayor.Ses alma arac alyordu. Band durmakszn delerken -tekilerin arasnda- u cmleyi yutuver- Ben, diyemem ki sosyalist deilim . . . Samet Aaolu, aknlm hafife alaya alarak,szlerini srdrd.'Ses alma arac alyordu, kafamda, . . . Ben, diyemem ki sosyalist deilim .. . cmlesi yanklanp yineleniyordu.Samet Aaolu'nu ilk kez nerede, nasl grmtm? .. .1391950 seimleri ncesiydi, DP merkezinin koridorlarnda eskimi, zerine bir trl oturmayan giysileriyle, esmer, gaga burunlu, geriye doru kvrck salarylaSamet Aaolu dolard.DP'nin teki nderleri, Aaolu'na nem verirlerdi. Salam bir kltr vard. Konuma sanatn syleniyordu. Bir ara CHP listesinden aday olaca sylentileri kmt. Ticaret Bakanlndl mdr yardmcsyd. nemli adlarn iki partiden hangisini seip adaylklarn koyacaklarn gnler, Aaolu, DP'yi seerek manetlere gemiti.Yargtay Bakan Halil zyrk'n, kurmay albay Seyfi Kurtbek'in yapt gibi. Srpriz, artAile asndan da anslyd. Atatrk dneminin nl adlarndan Ahmet Aaolu'nun oluydu. Bu pc olmasna yol ayorduKsa srede, 14 Mays'ta iktidara gelen DP'nin gzdelerinden biri oldu. Menderes'in kurduu kabinelerde yer deitirir ama, koltuunu korurdu.Menderes'in ilk kabinesinde babakan yardmcsolarak greve geldi, Mectis'te CHP'ye kar DP'yi savunan konumalaryla nlendi.ktidar kudretine o denli vurgundu ki, bir kezindeMectis'te uygulamaya konulan ilerin yasaya dayand yolundai eletirilere . . .istim arkadan gelir. . . yantn vererek -iktidar milletvekillerinin yan sramuhalefetin alklarnlamt.Ozan Fethi Giray, iktidara geldikten sonra Aaolu'nun yeni giysilerine, prl prl ayakkablarna bakar, . . Hey gidinin Samet'i . . . Meyhaneye gelir, Orhan Ve.li'nin, teki arkadalarn smarlad iki kadehi atargiderdi . . . Sosyalistti . . . Bir de imdi bakn .. . derdi, iekerek.140SAMET AGAoGLU :ktidara geldikten sonraAaolu'nun giysilerine,prl prl ayakkablarna bakar, yle derdiFethi Giray: Hey gidinin Samet'i... Meyhaneye gelir, Orhan'n (Orhan Veli), teki arkadalarnn smarlad ikikadehi atar giderdi...Sosyalistti... Bir de fmdi bakn .. 1982 ylnn Mays ay idi.Ses alma aygt alyordu. Aaolu Samet konuuyor, konuuyordu. DP'nin her eit liberal davrannn szcln yapan Samet Aaolu, (calist deilim diyordu ses alma ayg1tnn mikrofonuna.Aaolu, ccAlemin de bildii gibi, komnizmdenuzak bir adamm ama, isterseniz devleti kelimesinikullanaym, devletiyim ! Babam devleti deildi, liberaldi. Benim yerimde babam olsayd, babam da devleti olurdu . . . diye srdryordu szlerini.1950'de devleti olduunu ne sren CHP'ye kar DP saldrlarn savunan, giderek bu saldrlarn sa-141vunucusu olan Aaolu o gn bana neler sylyordubyle? . . .Hafza- beer in aar olmas?! ..Olasyd.Trkiye'de insanlar yerine gre sada, iine gelincesolda, ama gerek u ki; ok zaman sada da solda dayer alr, oynard.Saa kaydysa, gnn koullar gerei, soldakinekomnist diye damgay basar;Yalanc bir solcuysa, sadakine faist diye haykrrd.nk bu adamlar, bu insanlar, yaamlar boyunca hi bir eye, ama hi, hi bir eye inanmaml 983 ylnn seimlere kayan gnlerinde Demirel'inelini ayan penlerin, zellikle Demirel'den ve Demirel'cilerden kurtulmay planlayanlarla birlikte olduklarna tank deilmiydik? ..Kimbilir, daha neler grecektik? . . .Babas kendi yerinde olsayd, devleti olacanvurgulayan Aaolu'na; Bir nesil sorunu mu? . . . diye sordum.Samet Aaolu evetledi. Nfusun artmasylabirlikte ayn zamanda nesillerin inanlar meselesiylekar karyayz . . . dedi . ..Ses alma aygt alyordu :--Sosyalizmin artk btn devletlerin prensibi haline gelmi noktalar var ki, bununla mcadele edemeyiz . . . Bakn, bundan 50 sene evvel filan arzuyu ortaya srerek, bu arzuya gre kanun teklif eden 'vatan haini'diye itham edilirdi . . . diyordu Aaolu.Kendilerine kar olanlarn iktidarlar dnemindehapishanelere atld gibi. . . Sylemedim bunlar. Aa-142olu yalyd, o srada itendi, DP dnemini bir yanabrakm, 1 950 ncesinin Samet'i olarak karmdayd.Saygyla karlyordum. Aaolu, hi deilse 1982 ylnn Mays aynda -lmnden pek az nce-gerek inanlarn itenlikle dile getiriyordu.ccDnya ne byyor, ne klyor. Bir ekmek davas var btn dnyay saran diye konuuyorduAaolu. Sonra duraksyor, bir ekmek davas . . . diyeyineliyordu.c> arasnda smet Paa'nn ihtilal yaptrmak duunu ieren bir baka ((vehim var myd? . . .Vard. Daha 1950'de DP iktidara geldikten sonra,Samet Aaolu bu vehmin tutsa olmutu. smetPaa'nn kimi generallerle bulutuunu, oyla gelen iktidar indirmek iin hazrlklara giritiehmetmiti. O yllar DP'nin altn yllaryd. smet Paa'nn gc de yetmezdi bir ihtilal yapm50'de halkindinde smet Paa yoktu . . . smet Paa'y, oyu sindirememi DP iktidarnn, sama sapan, ran davranlar yeniden diriltmi, yeniden glendirmi, adndan srekli sz edilir, giderek duyulan insana dntrmt.Belki, lmeden nce Samet Aaolu siyasal yaamndaki ccvehimlerindenn birinin bu olduunu syyecekti. Sorsam alacakt. Ben sormadm, o sylemedi.Sonra bandtaki sesiyle Samet Aaolu'nun 1 98 2sonrasna dnk cvehimleri sahneye girdi.Mays 1982'cte Aaolu'ndan 198 2'den geleceebir bak n zetini yapmasn istemitim. yle balamt:cc-- tiraf edeyim ki, bu sorunuzun cevabnda eitli ynlerden zorluk duyabilirim. Memleketin artlarbakmndan, bu artlar karsnda kendi inanlar za-144viyesi bakmndan. Hatta yaradlnda ayet zaten dncelerde tereddtler, hatta vehimler hakim olabilir bir yaradl da varsa insann; o bakmda bu soruyu soracanz insana gre ok deiik cevaplar alabilirsiniz . . .. . . Ayn soruya bir adam, bir eski siyaset adam yahut yeni siyaset adam yaradl bakmnk mspet cevaplar verebilir. Gene yaradl bakmndan tecrbeleri bakmndan bir siyaset adareddtl cevaplar verebilir . ... . . Hatta bu tereddt, vehimlerini ok ileri noktalara kadar gtrmesi de baka bir siyaset adam iin mmkndr . . .. . . Ben, itiraf edeyim ki, bilhassa siyasi hayatta zaman zaman vehimlere kaplmmdr . . .. . . imdi de syleyeceim bir iki vehim vardr ki,bunlar yzde yz gerekleir diye sylemiyorum, sorunuzu cevaplamak iin sylyorum . . . Aaolu, bu vehimlerini anlatrken Sovyet Rusya'nn genileme, dolaysyla arlk Rusyasndan a Trkiye'ye ynelik emelleri ile ilgili kayglarn aklyordu. Ayrca bulunduu yer asgei blgesi olduu iin pek ok etkili enin Trkiye'de yaamakta olduunu vurguluyordu. lnmesi iin srdrlen almalara deiniyordu.1966'da ei Neriman Aaolu ile Rusya'ya gittiini, lkeyi bir batan bir baa gezdiini sy sonra, . . . Kremlin'de bizi Lenin'in alma odasna gtrdler. Baktm, duvarda bir Anadolu haritas. Bealt devlete blnm. Byk Pedro'dan kalma . . . >> dedi.1976'da myd, daha sonra. m, Ecevit'le Moskova'ya gitmitik. Kremlin'de Lenin'in alma odasn gezdirdiler bize de. Byle bir harita yoktu. Aaolu, bir gazetede bana anlattn uzun a yazd, o gnler-145de hayli grlt kopard iin zellikle byle bir haritaaramtm Leninin odasnda. Yoktu !Sovyet ilgililerine Samet Aaolu'nun yazdklarnaktarp ccharitayrn sormutum. ccYok, yle bir harita,efendim yantn almtm.Aaolu'na syledim bunu. Durdu:cc- Kaldrmlardr dedi.Aaolu lm, sesi bandta kalm, karlkl syleiyoruz:Ben: ccRusya'nn bu emellerini anlattnz. Rus . .ya'nn emellerine kar Amerika'nnkiler nelerdir? . . . diye soruyorum.Aaolu: (( . . . Amerika'nn almak istedii tedbir nezaman ortaya kar? Burada salam bir devlet olmazsa, o zaman tedbir dnr, mstakil drt de olsun istemez. Amerika komnizme kar bir duvar, Trkiyeparalanrsa bu duvar olmayabilir . . . Ben: cc Trkiye'nin btnl tehlikeye giierse, . .bu duvar ker dncesi mi egemen olur? . . . Aaolu: (( . . . Fakat mani olmazsa kendisi de o b-tnl kaldrr . . . (Kark bir anlatm. Anlam kar-mak g)Ben: ccYani Sovyet yanls devletler olacana kendine yanl devletler olmasn m ister Amerika? . . . Aaolu: (( . . . Kurulmasn ister. . O bakmdan sylyorum . . . (Fikir, daha belirginlei cc- Bu vehimlerim inallah tahakkuk etmez .. . Bouk, duraan, giderek gten den bir ses.146Band geriye alyorum, czrtl bir sesle dnyorbalara. Aaolu'nun sosyalistliini yineledii blmegeliyorum. lgin : . . . Sanayileme hareketiyle beraber, sanayilemenin tabii neticesi olan sosyal birtakm deimeler mevcuttur. Yakn tarihten bir hikaye anlataym ksaca: Zannediyorum, ikinci veya nc Meclis'te sanayileme mevzuu konuulurken, milletvekillerinden bazlar fabrikalayaplmasnda srar ediyorlar, bunun yan banda da sosyalizmden ikayet ediyorlar. Rahmetli Hamdullah Suphi Tanrver cevab veriyor:'Fabrika istiyorsunuz, fabrika isteyince ii gelecektir. i gelince sosyalist cereyanlar da balayacaktr. Yaplacak ey onlar zararsz hale getirmektir, yoksa nleyemezsiniz' .. . . Toplum da deiiklik vardr . . .... Ben, diyemem ki sosyalist deilim . . .. . . Alemin de bildii gibi komnizmden uzak . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . Ses alma aygtn kapadm. Aaolu'nunkonumasn ieren band zarflayp arivdeki yerine kaldrdm.< (nsan, gelitii srece, insandr gibi, bir cmlekurdum, mrldandm.Samet Aaolu ile ilgisi neydi bu samaln, bilemiyorum.147NC BLMAYNADA DEVLEENLER1FUAT KPRL