1

Contouren NPG Oldambt

‘Samen werken aan de

toekomst van Oldambt’ Lokaal programma Oldambt voor het Nationaal Programma Groningen Versie 22-06-2020

2

Inhoud 1. Inleiding ................................................................................................................................................... 3

1.1 Nationaal Programma Groningen ...................................................................................................... 3

1.2 Kansen in tijden van crisis ................................................................................................................. 3

1.3 Vervolg ............................................................................................................................................... 4

2. Ambitie en visie NPG Oldambt ................................................................................................................ 5

2.1 Ambitie en visie NPG Oldambt .......................................................................................................... 5

2.2 Kader en uitgangspunten ................................................................................................................... 6

2.3 Samenhang en verbinding ................................................................................................................. 6

3. Doelstellingen NPG en inzet Oldambt ..................................................................................................... 7

3.1 Economie ........................................................................................................................................... 7

3.2 Werken en leren ................................................................................................................................. 8

3.3 Leefbaarheid ...................................................................................................................................... 8

3.4 Natuur en klimaat ............................................................................................................................. 10

4. Programmalijnen NPG Oldambt ............................................................................................................ 12

4.1 Toekomst voor de jeugd .................................................................................................................. 12

4.2 Toekomst voor de dorpen en wijken ................................................................................................ 13

4.3 Toekomst voor ondernemers ........................................................................................................... 13

4.4 Toekomst voor toerisme en erfgoed ................................................................................................ 14

5. Projecten en uitvoering .......................................................................................................................... 15

6. Financiën en programmabegroting ....................................................................................................... 16

6.1 Bestemde middelen ......................................................................................................................... 16

6.2 Programmabegroting ....................................................................................................................... 17

7. Monitoring, rapportage en actualisatie .................................................................................................. 18

7.1 Actualisatie ....................................................................................................................................... 18

3

1. Inleiding Voor u ligt de contourennota voor het Nationaal Programma Groningen (NPG) van de gemeente Oldambt. Deze nota bevat de contouren en richting voor het lokale programma waar we in Oldambt de komende 10 jaar mee aan de slag willen. Met het programma NPG Oldambt willen we werken aan het versterken van de welvaart in onze gemeente. We leggen hierin vast hoe we de komende jaren met de beschikbare middelen een structurele impuls willen geven aan Oldambt. Deze contouren zijn het resultaat van een intensief traject waarin we veel ideeën en input hebben opgehaald. We zijn verrast door het enthousiasme waarmee onze inwoners en stakeholders de afgelopen tijd hun betrokkenheid bij de ontwikkeling van onze gemeente hebben getoond. Inmiddels hebben we alle input geanalyseerd, gebundeld en gebruikt om onze ambitie en visie te formuleren en een aantal concept-programmalijnen te identificeren. Daarbij hebben we uiteraard ook de ambities vanuit het vastgestelde programmamaker NPG betrokken en de uitwerking in hoofdlijnen die daar in de afgelopen periode aan is gegeven. In deze contourennota is dit uitgewerkt. In het rapport ‘Oogst NPG Oldambt’ hebben we een overzicht gegeven van alle ideeën die zijn ingediend.

1.1 Nationaal Programma Groningen NPG Oldambt maakt onderdeel uit van het Nationaal Programma Groningen (NPG). In oktober 2018 spraken Rijk en regio af een Nationaal Programma Groningen vorm te geven. Aanleiding hiervoor is de gaswinningsproblematiek in onze provincie en de enorme lasten die hierin ervaren worden. Lasten die bovenop bestaande uitdagingen rondom onder andere krimp, arbeidsmarkt, klimaat en energietransitie komen. Deze unieke combinatie van opgaven zijn door het Rijk erkend met het beschikbaar stellen van een startkapitaal van 1,15 miljard euro voor het Nationaal Programma Groningen. Met dit programma werken we aan de toekomst en nieuw perspectief voor Groningen.

1.2 Kansen in tijden van crisis Het Nationaal Programma Groningen is een grote kans voor onze regio. Een kans om te investeren in het toekomstperspectief van onze inwoners en in het versterken van de welvaart en het welzijn in onze gemeente. Tegelijk doet deze kans zich voor tegen de achtergrond van een grote crisis. De coronapandemie heeft op dit moment een enorme impact op onze samenleving en heeft ook het proces van het NPG Oldambt fors beïnvloed. We hebben afgelopen periode niet de stappen kunnen zetten die we wilden zetten en hebben hierdoor vertraging opgelopen. Daarnaast is het einde van de crisis nog niet in zicht en zal de coronapandemie ook blijvend impact hebben op onze samenleving. We kunnen nu nog niet overzien wat de impact hiervan op ons lokale programma is. Wel dat deze tijd meer dan ooit vraagt om flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Verder willen we hier ook de situatie van de gemeentelijke financiën benoemen. Als gemeente moeten we bezuinigen en lastige keuzes maken; keuzes die ook onze inwoners raken. Zowel corona als de financiële situatie van onze gemeente stellen ons voor grote dilemma’s en we zien de uitdaging om in deze context extra goed na te denken over welke keuzes we maken en welke prioriteiten we stellen. Maar dit zelfde geldt uiteraard ook voor onze inwoners en ondernemers. En in dat opzicht voelt het NPG ook wel als een ingewikkelde spagaat tussen kansen en uitdagingen. We willen benadrukken dat we met het NPG willen werken aan nieuw toekomstperspectief en structurele impulsen hiervoor. Duidelijk is dat

4

het NPG Oldambt niet bedoeld is om gaten in de begroting te dichten of onze financiële problemen op te lossen. Wel is het een kans om onze ambities als gemeente én als samenleving te kunnen realiseren.

1.3 Vervolg In de komende tijd leggen we deze contouren graag terug in de samenleving om hierop te reageren. We willen uiteindelijk een breed gedragen NPG Oldambt waar we samen de juiste keuze in hebben gemaakt. We zijn ons daarbij bewust dat keuzes maken lastig is en dat we wellicht niet iedereen blij kunnen maken. Maar we willen dit nadrukkelijk wel samen doen! Samen met onze inwoners, ondernemers, onderwijsinstellingen en andere organisaties willen we bouwen aan de toekomst! We streven ernaar om in oktober 2020 het conceptprogramma klaar te hebben en uiteindelijk richting het einde van het jaar het definitieve programma ter besluitvorming aan het bestuur van het NPG en uiteindelijk aan de raad te kunnen voorleggen. Het programma vormt dan het kader voor de concrete projectaanvragen die Oldambt indient bij het bestuur van het Nationaal Programma Groningen.

5

2. Ambitie en visie NPG Oldambt Met het NPG bouwen regio en Rijk met inwoners, organisaties en bedrijven aan de toekomst van Groningen. Om de ambities van het NPG ook op het lokaal niveau te realiseren, is afgesproken dat de aardbevingsgemeenten een lokaal programma opstellen. In dit hoofdstuk wordt de ambitie en visie die we hebben met het NPG Oldambt toegelicht. Daarnaast beschrijven we het kader en de uitgangspunten die we hanteren en de samenhang en verbinding binnen het Nationaal Programma Groningen én met andere relevante programma’s.

2.1 Ambitie en visie NPG Oldambt De aardbevingsproblematiek laat ook in Oldambt scheuren zien in onze samenleving. Letterlijk scheuren in gebouwen maar ook figuurlijke scheuren in de levens van onze inwoners en de sociale cohesie van de samenleving. Daarnaast hebben we in onze gemeente te kampen met de gevolgen van krimp en vergrijzing en kennen we een zwakke sociaaleconomische positie. Als gemeente scoren we beneden gemiddeld op aspecten als onderwijs en gezondheid. Ook zien we ons gebied en landschap op onderdelen achteruit gaan, met het verval en leegstand van onze Oldambtster boerderijen als voorbeeld. Het NPG biedt een prachtige kans om te werken aan nieuw perspectief. Nieuw perspectief in sociaal, economisch en fysiek opzicht. Een kans om te werken aan een gemeente die de moeite waard is om in te wonen, werken, leren en vooral samen in te leven. Versterken Brede Welvaart in Oldambt Het Nationaal Programma Groningen (NPG) heeft als doel om de brede welvaart en het imago van de regio te versterken en verbeteren. Brede welvaart gaat over meer dan alleen materiële welvaart. Het gaat ook om factoren als gezondheid, opleidingsniveau, het gevoel van veiligheid, de toegankelijkheid van voorzieningen en de kwaliteit van de leefomgeving. Imago verwijst naar het beeld dat bewoners, bezoekers en ook bedrijven van de regio hebben en is bepalend of mensen hier naartoe komen om te wonen, werken of recreëren. Met het NPG Oldambt hebben we de ambitie om de welvaart en het imago van ons gebied te vergroten. Daarbij willen we inzetten op het versterken van de kracht en kwaliteiten die het gebied heeft. De rust en de ruimte, het erfgoed van onze graanrepubliek, het water van de Dollard en het Oldambtmeer en bovenal de kracht van de mensen die hier wonen en werken. Vanuit dat perspectief willen we samen met onze inwoners en andere partijen werken aan de toekomst. Visie met NPG Oldambt Onze visie met het NPG Oldambt is dat we met een ambitieus programma willen investeren in de toekomst van onze gemeente en regio. Over 10 jaar willen we kunnen terugkijken en zien dat we op bepaalde onderdelen echt stappen hebben gezet en resultaten hebben geboekt. Het NPG Oldambt is ons lokale programma waar we samen met onze inwoners, ondernemers en betrokken organisaties komende jaren mee aan de slag willen. Tegelijk is het een programma waarmee we grensoverschrijdend willen werken aan de ambities van de regio en de provincie. Het definitieve programma NPG Oldambt bevat de programmalijnen waar we de komende jaren mee aan de slag willen gaan. Daarbij zoeken we naar focus om gericht te investeren en met het beschikbare budget een maximaal en structureel effect te bereiken. Tegelijk is het NPG een programma voor 10 jaar waarin ook de nodige flexibiliteit verwerkt moet zijn. Flexibiliteit om in de komende periode samen met

6

betrokken partijen verdere uitwerking te geven aan de programma’s en het realiseren van projecten. Maar ook flexibiliteit om komende jaren in te kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen en inzichten. De impact van de coronapandemie is daar natuurlijk een actueel voorbeeld van, waarvan we op dit moment de impact nog onvoldoende kunnen inschatten. In de uitwerking van het NPG Oldambt scherpen we deze visie nog verder aan en benoemen we waar we concreet op in willen zetten. Waar willen we staan in 2030 als het gaat om de toekomst voor onze jeugd, onze ondernemers, onze dorpen en wijken, ons toerisme? Welk effect willen we bereiken op het gebied van gezondheid, werkgelegenheid en leefbaarheid? Hoe willen we dat meten? Mede op basis van de uiteindelijke keuzes geven we aan wat we de komende jaren willen bereiken.

2.2 Kader en uitgangspunten Het NPG Oldambt en ook de projecten die hier later onderdeel van gaan vormen, worden getoetst aan het programmakader NPG. Dit programmakader is eind 2019 door het bestuur van het NPG en alle raden en staten vastgesteld. In het kader is het doel vastgelegd en zijn ambities omschreven op het gebied van economie, werken & leren, leefbaarheid en natuur & klimaat. Verder zijn de volgende randvoorwaarden vastgelegd: - Participatie: alles wat we doen, doen we met en voor de Groningers. - Integraal: het moet een verbindende rol spelen en integraal bijdragen aan de vier ambities. - Proportionaliteit: we doen geen ‘kleine dingen’ en het effect moet substantieel zijn (hefboom). - Samenhang: goede samenhang tussen lokaal en regionaal, het geheel meer dan de som der delen. - Toekomstbestendigheid: projecten moeten een duurzaam c.q. doorlopend effect hebben, niet voor

de korte termijn en zoveel mogelijk zelfstandig kunnen voortbestaan. - Cofinanciering: voor lokale programma's geen harde voorwaarde, wel is het streven naar een

maximaal hefboomeffect en moet getoond worden welke partijen een bijdrage leveren. Uitgangspunten NPG Oldambt Naast het doel van het NPG en de randvoorwaarden hebben we als gemeente de volgende uitgangspunten vastgelegd die we gebruiken in de uitwerking van het programma en waar ook projecten op getoetst worden: - Structureel impact: in welke mate geeft het project een structurele impact (inhoudelijke plus,

hefboom, multiplier, cofinanciering)? - Van en voor Oldambt: in welke mate kan het idee rekenen op draagvlak in de samenleving? En in

hoeverre dragen mensen/organisaties zelf bij aan de realisatie? - Visie Oldambt: in welke mate sluit het idee aan bij de visie van de gemeente Oldambt? Daarnaast is ook bepaald dat het NPG Oldambt niet bedoeld is voor: - Schadeherstel en versterking. Hiervoor zijn andere geldstromen beschikbaar. - Gemeentelijke taken. Het NPG is niet bedoeld voor reguliere of wettelijke taken van de gemeente. - Projecten die de reguliere markt verstoren. - Projecten die conflicterend zijn met het gemeentelijk beleid. - Projecten die op andere wijze gefinancierd (kunnen) worden.

2.3 Samenhang en verbinding Binnen het Nationaal Programma Groningen trekken we samen op met de andere gemeenten en met de provincie. In de uitwerking en uitvoering van het lokale programma zoeken we naar verbinding en samenhang tussen de thema’s en (mogelijke) programma’s. Dit geldt zowel binnen ons lokale programma als ook binnen het Nationaal Programma Groningen als geheel. We zien kansen juist in het verbinden van programma’s en projecten met andere gemeenten en met de provincie en ook in de samenwerking met het Rijk. Door kennis en ervaring uit te wisselen worden programma’s en projecten beter en is cofinanciering mogelijk. Waar mogelijk formuleren we gezamenlijk projecten en implementeren we dezelfde aanpak. Verder zoeken we actief de afstemming en verbinding met andere programma’s die op dit moment binnen onze gemeente of regio uitgewerkt worden. Concreet gaat het daarbij om de Regio Deal waar momenteel ook het programma voor opgesteld wordt en waar deels overlap is in de doelstellingen. Maar ook de Regionale Energiestrategie (RES) waar kansen liggen voor verbinding. Waar mogelijk krijgt deze afstemming vorm in de definitieve versie van het NPG Oldambt, maar ook in latere actualisaties bestaat de kans om goed de afstemming te blijven zoeken met andere programma’s.

7

3. Doelstellingen NPG en inzet Oldambt Het Nationaal Programma Groningen heeft vier ambities, die integraal gericht zijn op het versterken van de brede welvaart en het imago van Groningen. Om meer richting te geven aan het NPG is bovendien gewerkt aan een aantal hoofdlijnen die gebaseerd zijn op de inbreng van stakeholders, overheden en inwoners. Hier worden ook de eerste resultaten uit het project Toukomst bij betrokken. In dit hoofdstuk worden de ambities van het NPG benoemd en geven we als gemeente aan welke inzet we hierbij vanuit Oldambt op lokaal niveau willen leveren. Hiermee borgen we ook de samenhang binnen het Nationaal Programma Groningen. In het volgende hoofdstuk is onze inzet vertaald naar lokale programmalijnen.

3.1 Economie Het doel is toekomstbestendige economische groei voor de provincie als geheel en voor iedere gemeente afzonderlijk. We gaan de economische structuur duurzaam versterken door te werken aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat en kansrijke sectoren waarin Groningen koploper blijft of wordt. Uitgangspunt is dat investeringen in kansrijke sectoren, innovatie, internationalisering en vestigingsklimaat zorgen voor toename van de toegevoegde waarde. Hoofdlijn 1: toekomstbestendige bedrijvigheid Een robuuste economische structuur met toekomstbestendige bedrijvigheid en toekomstbestendige banen waar Groningers trots op zijn, dat is de inzet binnen deze hoofdlijn. Niet alleen blijven we in Groningen koploper op het gebied van kennis en uitvoering van de energietransitie, ook produceren we hoogwaardige (streek)producten en doen we gerichte investeringen om de werkgelegenheid te stimuleren, in met name het midden- en kleinbedrijf (MKB). Om dit te bereiken maken we bijvoorbeeld gebruik van slimme (subsidie)instrumenten en zetten we volop in op versterking van onze kenniseconomie. Daarbij zoeken we continu naar koppelingen met onze andere hoofdlijnen om zo een optimaal en blijvend effect te bereiken. Op regionaal niveau trekken gemeenten samen op om lokale bedrijvigheid in kansrijke sectoren, zoals toerisme en recreatie, naar een hoger plan te tillen.

Inzet Oldambt Vanuit Oldambt willen we actief een bijdrage leveren aan deze ambitie, niet in de laatste plaats in het licht van onze sociaaleconomische situatie. We zetten in op het behouden en versterken van bestaande bedrijven. Daarnaast zien we kansen voor nieuwe bedrijvigheid, onder andere in de verdere ontwikkeling van de A7-zone. Samen met de provincie en andere gemeenten willen we hier de komende tijd een ruimtelijk-economische visie voor uitwerken. Daarbij hoort ook een onderzoek naar de mogelijkheden van grootschalige innovatieve bedrijvigheid binnen de ontwikkeling van de A7-zone. Verder zien we economische groei onlosmakelijk verbonden met het versterken van het lokale MKB, de onderlinge samenwerking én de samenwerking met het onderwijs. We willen de juiste voorwaarden scheppen voor nieuwe innovaties en voor voldoende geschoold personeel. Waar nodig én mogelijk willen we de samenwerking tussen het bedrijfsleven en het onderwijs ondersteunen. We zien innovatiewerkplaatsen en bijvoorbeeld de gebiedscoöperatie Zuidoost-Groningen als kans hierbij. Ook blijven we inzetten op het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking. Verder willen we met het NPG Oldambt nieuwe economische kansen realiseren op het gebied van recreatie en toerisme en de ontwikkeling van de agrarische sector.

8

Voor de kernen Winschoten, Scheemda en Bad Nieuweschans willen we de economische functie en positie verder versterken. We zetten in op het behoud van de regiofunctie van Winschoten qua voorzieningen, werkgelegenheid en als economische drager voor geheel Oldambt en willen dit waar mogelijk upgraden. Ook de economische kansen voor Scheemda met haar bedrijventerreinen en de spin-off van het ziekenhuis verdienen extra aandacht. Bad Nieuweschans heeft de potentie om zich verder te ontwikkelen tot een toeristische en recreatieve trekpleister van formaat en ook daar blijft de aandacht op gericht. Tot slot geldt dat de realisatie van glasvezel in de hele gemeente een belangrijke voorwaarde is voor een duurzame economische structuur en in het verlengde daarvan zetten we in op de kansen die digitalisering biedt.

3.2 Werken en leren Vanuit het NPG wordt ingezet op het versterken van de sociaaleconomische positie en het opleidingsniveau van Groningers. Opleidingen moeten goed aansluiten op de gevraagde niveaus en vaardigheden op de arbeidsmarkt. Investeringen in opleidingen die passen bij de gevraagde niveaus op de arbeidsmarkt leiden tot een sterkere positie op de arbeidsmarkt en een stijging van het gemiddeld besteedbaar inkomen. Daarnaast zoeken we extra mogelijkheden om Groningers met afstand tot de arbeidsmarkt te activeren. Hoofdlijn 2: van onderwijs naar kennis en vakmanschap Om te komen tot een sterke kenniseconomie op het gebied van energie, zorg, toerisme en klimaat is veel nodig. De kern is om onderwijs en kennisontwikkeling te verbinden met het vakmanschap van morgen. Daarom is binnen deze hoofdlijn aandacht voor het onderwijs van de toekomst als voorbereiding op de banen van de toekomst. Dit betekent dat we inzetten op nieuwe leerconcepten, waarmee we de kansen op werk voor elke Groninger - jong of oud - vergroten. Door vakmanschap en kennis te koppelen, bereiken we een structureel effect. Samen met overheden, kennis- en onderwijsinstellingen, bedrijven en werkgevers- en werknemersorganisaties zorgen we ervoor dat het traject van basisschool naar arbeidsmarkt soepel verloopt en dat elke Groninger beschikt over de juiste competenties om in te kunnen spelen op veranderend werk in een veranderende maatschappij. Daarbij is speciale aandacht voor leven lang ontwikkelen, duurzame inzetbaarheid en digitale geletterdheid. Met goed onderwijs en een passende baan krijgen Groningers de kans zichzelf te ontwikkelen en hun welbevinden een boost te geven. Wanneer we er in slagen meer Groningers duurzaam aan de slag te krijgen, kunnen we tegelijkertijd een grote inhaalslag maken met het inlopen van sociaaleconomische achterstanden in de provincie.

Inzet Oldambt Met het NPG Oldambt zetten we lokaal in op het verbeteren van perspectief voor onze jeugd. We zien daarbij grote kansen in het concept van de verlengde schooldag waar in Oldambt de eerste ideeën voor in ontwikkeling zijn. Naast de inzet op onderwijs gaat het ook over de verbinding met sport, gezondheid, techniek en cultuur. Daarbij zien we ook kansen in de plannen voor een omnisportaccommodatie. Ook willen we de regionale functie van het onderwijs in Winschoten versterken door de verdere ontwikkeling van de Campus in Winschoten en de verbinding tussen het voortgezet onderwijs en het mbo te versterken. Maar ook door in te zetten op samenwerking met het hbo en wo (in Groningen, maar ook over de grens) bijvoorbeeld via innovatiewerkplaatsen. Kansen voor onze jeugd hangen direct samen met perspectief op werkgelegenheid. Hierbij willen we inzetten op lokale samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven en bijvoorbeeld het realiseren van nieuwe (vak)opleidingen die de lokale economie versterken. Regionaal sluiten we aan bij het programma ‘Werken aan Ontwikkeling’ van het Platform Regionale Arbeidsmarkt. Dit programma biedt een samenhangend en toekomstbestendig kader voor maatregelen om tot een leven lang ontwikkelen te komen. Dit kader staat voor een effectieve regionale aanpak waarin we krachten bundelen en samenwerken.

3.3 Leefbaarheid Het doel is een leefbaar en toekomstbestendig Groningen. Dit gaat enerzijds om de kwaliteit van de fysieke leefomgeving: veilig wonen en leven, nu en in de toekomst. Dit is een belangrijk onderdeel van werken aan brede welvaart in de regio, omdat juist dit aspect door de gevolgen van de gaswinning fundamenteel is aangetast. De ervaren leefbaarheid wordt, behalve door de hiervoor genoemde veiligheid, ook sterk bepaald door de manier waarop de directe leefomgeving is vormgegeven. Dan gaat

9

het om wonen, landschap en natuur. Anderzijds bepalen ook gezondheid, geluk en welbevinden van de Groningers de leefbaarheid. Dat is de sociale leefomgeving. Met gerichte investeringen zullen wij hieraan bijdragen. Onder deze ambitie zijn drie hoofdlijnen uitgewerkt: Hoofdlijn 3: Groningen als fijne leefomgeving (stads- en dorpsvernieuwing) Elke Groninger profiteert direct van een fijne leefomgeving. Daarom werken we binnen deze hoofdlijn aan een goede leefomgeving, nu en in de toekomst. We gaan aan de slag met stads- en dorpsvernieuwing en doen dat zowel op fysiek als sociaal vlak. Op lokaal niveau biedt het NPG een uitgelezen kans om bovenop de versterkingsoperatie een inhoudelijke plus te realiseren door de versterking op te schalen naar stads- en dorpsvernieuwing. Maar ook daar waar versterking niet (op grote schaal) plaatsvindt, verdienen Groningers een fijne leefomgeving en zetten we dus in op vernieuwing. Daarbij gaat veel aandacht naar de fysieke leefomgeving, maar de sociale aspecten hebben misschien nog wel een grotere invloed op hoe Groningers de leefbaarheid ervaren. Daarbij gaat het om thema’s als gezondheid, jeugd en armoede. We hebben steeds aandacht voor deze opgaven en zoeken aansluiting bij andere hoofdlijnen die hieraan raken. Zo creëren we samenhang tussen verschillende projecten en zorgen we voor een structurele positieve impact op de leefomgeving van Groningers.

Inzet Oldambt Met het NPG Oldambt willen we ook werken aan het behoud en versterken van de leefbaarheid in onze dorpen en wijken. Voor een deel ligt hier een mogelijke koppeling met de versterkingsopgave in het noordwestelijke deel van onze gemeente. Daarnaast willen we inzetten op dorps- en wijkvernieuwing waarbij we de koppeling zoeken met onderwerpen als de energietransitie, gezondheid en mobiliteit. In Nieuwolda zijn we hier inmiddels concreet mee bezig met het project Nieuwborgen.net (aardgasvrije wijken). We zetten in op de samenhang tussen fysieke en sociale aspecten, maar waar mogelijk ook de koppeling met economische kansen. Als voorbeeld hiervan willen we het toeristisch perspectief verbinden aan het behoud en de ontwikkeling van voorzieningen in de dorpen. Verder zetten we in op de verdere ontwikkeling van Winschoten en Scheemda tot compacte en levendige centra. Een belangrijke link ligt hier ook met de dorps- en wijkvisies en de plannen die daarin zijn opgenomen. Samen met onze inwoners zoeken we naar de juiste inzet waarbij we met het NPG een duidelijke plus kunnen realiseren. Daarbij zien we een belangrijke rol voor onze inwoners zelf om samen aan de slag te gaan met plannen. Waar mogelijk faciliteren en ondersteunen we hen daarbij.

Hoofdlijn 4: gezondheid voor iedereen Gezondheid speelt een belangrijke rol in het levensgeluk van elke Groninger. Een goede toekomst voor Groningen is dan ook niet haalbaar zonder deze gezondheidscomponent. Dit geldt des te meer omdat Groningen een aantal grote uitdagingen op het gebied van gezondheidszorg heeft. Er is sprake van vergrijzing en een deel van de Groningers heeft door uiteenlopende factoren een ongezondere leefstijl. Ook zien we dat de zorgvoorzieningen op het platteland onder druk staan door krimp. Mede daarom zet Groningen al geruime tijd in op het verbeteren van de leefstijl van jong en oud, om zo gezonder ouder worden stimuleren en ziekte te voorkomen. Ook is er veel kennis ontwikkeld op het gebied van innovatieve zorgconcepten zoals connected care en domotica. Deze uitgangspositie biedt mogelijkheden om Groningen als kenniscentrum op het gebied van Healthy Ageing en economische bedrijvigheid met betrekking tot Life Sciences te versterken. Daarnaast verzilveren we de kansen voor zorginnovaties en andere manieren van het organiseren van zorg op het platteland.

10

Inzet Oldambt In Oldambt zien we het thema gezondheid als integraal onderdeel van ons lokale programma en streven we ernaar om met een groot deel van de projecten hier een bijdrage aan te leveren. Belangrijk onderdeel hierbij is de verbinding van gezondheid met onderwijs en opleiding. Goed onderwijs en perspectief op werk heeft een positief effect op de gezondheid van mensen. We willen investeren in plannen die de huidige maar zeker de toekomstige generatie nieuwe ontwikkelkansen geeft. Daarbij zien we ook een belangrijke koppeling met sport en bewegen en willen we hier ook gericht een aantal investeringen in doen om de faciliteiten en voorwaarden te verbeteren. Daarnaast zien we kansen in de verdere digitalisering en de mogelijkheden van zorg op afstand. Tot slot willen we ook met investeringen in de dorpen en wijken het gezondheidsperspectief verbeteren.

Hoofdlijn 5: bereikbaarheid Een goede bereikbaarheid binnen de provincie geeft elke Groninger een hoge mate van vrijheid. Vrijheid om te kiezen waar je wilt wonen en werken, om vrienden en familie te bezoeken en om te recreëren. Met goede bereikbaarheid bereik je ook cruciale voorzieningen zoals scholen, winkels en zorginstellingen. Momenteel zien we dat de weidsheid van het Groninger landschap en demografische ontwikkelingen zoals krimp, zorgen voor uitdagingen op het gebied van mobiliteit en bereikbaarheid. Door binnen deze hoofdlijn in de breedte te kijken naar mobiliteitsvraagstukken, leveren we een belangrijke bijdrage aan een goede leefomgeving voor elke Groninger. Daarnaast kan een goede bereikbaarheid een impuls geven andere ontwikkelingen, zoals zorg en toerisme en recreatie. We focussen binnen deze hoofdlijn op het ontwikkelen van mobiliteitsconcepten die passen bij de geografische en demografische opgaven in de provincie. Innovaties op het gebied van bereikbaarheid spelen daarbij een belangrijke rol, net zoals de kansen die digitale infrastructuur kan bieden.

Inzet Oldambt Met de A7 als belangrijke infrastructuur zien we kansen voor verdere ontwikkeling. Belangrijke basis-infrastructuur is de realisatie van glasvezel in Oldambt, waar breed in de samenleving om gevraagd is en waar ook al plannen voor in ontwikkeling zijn. Het NPG kan hier mogelijk als vliegwiel ingezet worden. Verder willen we de verdere ontwikkeling van digitale bereikbaarheid en de kansen die dit biedt versterken. Investeringen in fysieke infrastructuur doen we niet vanuit het NPG tenzij het project een dusdanige meerwaarde heeft voor de Brede Welvaart en het project echt zorgt voor een structureel effect. Kansen hierin zien we bijvoorbeeld in gerichte investeringen in het verder ontwikkelen van de recreatieve infrastructuur. Verder zetten we in op ontwikkeling van vernieuwende vervoersconcepten zoals autonoom vervoer of deelmobiliteit, ook om de mobiliteit van onze inwoners en de bereikbaarheid van de dorpen en het platteland in de toekomst toe te borgen. Het experiment bij het Ommelander Ziekenhuis afgelopen periode is hiervan een mooi voorbeeld.

3.4 Natuur en klimaat De vierde ambitie ligt op het gebied van natuur en klimaat. We zetten ons in voor investeringen in een aantrekkelijke leefomgeving, energietransitie en klimaatbestendigheid, voor natuurbehoud en circulaire, natuurinclusieve landbouw. Hierdoor kunnen de Groningers niet alleen nu van de mooie natuur genieten, maar wordt geborgd dat deze ook in de toekomst nog beschikbaar is. Hoofdlijn 6: beleef het Groninger landschap Het landschap bindt Groningers. Het is van ons allemaal en onderdeel van de Groninger identiteit. Het Groninger landschap is één van de oudste cultuurlandschappen van ons land, met een rijke en zichtbare historie. Door het landschap goed in te richten en te benutten, leggen we een basis voor een prettige leefomgeving, meer werkgelegenheid, nieuwe verdienmodellen en grotere biodiversiteit. Zo werken we aan een Groninger landschap waar niet alleen Groningers van genieten, maar dat ook aantrekkelijk is voor bezoekers. Investeren in het Groninger landschap is extra relevant, omdat de grote transities op het gebied van energie, klimaatadaptatie en (fysieke) stads- en dorpsvernieuwing het landschap sterk beïnvloeden.

11

Inzet Oldambt Met het NPG Oldambt willen we een belangrijke bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling van ons landschap, de natuurkwaliteiten en het klimaat. Het Oldambtster landschap en erfgoed staan onder druk door allerlei ontwikkelingen waaronder krimp, droogte, aardbevingen, bodemdaling en hoge kosten voor restauratie en onderhoud. We zijn trots op ons erfgoed. Monumenten, karakteristieke panden en ons weidse polderlandschap geven ons gebied en onze kernen karakter en identiteit. De boerderijen, de villa’s, de landarbeiderswoningen, uitgestrekte graanvelden en dijklijnen geven ons een beeld van onze geschiedenis en vertellen ons het verhaal van ons verleden. Daar willen we zuinig op zijn, we willen ze het liefst zo veel mogelijk bewaren voor de toekomst. Niet door ontwikkelingen op slot te zetten, maar wel door bewust met ons cultureel erfgoed om te gaan. Belangrijke waarden als het open landschap en de ruimte willen we behouden evenals ons erfgoed en de karakteristieke en monumentale boerderijen. We zetten in op het versterken van de landbouw, in combinatie met het behoud van natuurwaarden en het versterken van biodiversiteit. We zien kansen in het meer toegankelijk en beleefbaar maken van ons gebied voor bewoners én bezoekers. En we willen inzetten op initiatieven voor de energietransitie, waarbij kleinschaligheid en lokale binding belangrijke factoren zijn. Met ons landschap, de natuur en het erfgoed voorop willen we ons imago als graanrepubliek en watergebied versterken.

12

4. Programmalijnen NPG Oldambt In dit hoofdstuk beschrijven we de voorlopige programmalijnen zoals we die nu voor ons zien en waar we de komende jaren mee aan de slag willen. Deze programmalijnen zijn ontwikkeld op basis van de input en ideeën die we de afgelopen maanden hebben opgehaald, de ambities van het NPG en de visie en ambities van de gemeente Oldambt. Met deze programmalijnen verbinden we de ambities van het Nationaal Programma Groningen aan de lokale uitdagingen en kansen. Daarbij willen we benadrukken dat we juist in de samenhang tussen ambities en programma’s de echte kansen zien voor het NPG. Door slimme koppelingen en combinaties van ideeën en projecten denken we dat echte meerwaarde en impact te realiseren is. In het definitieve programmaplan zal ook de samenhang en verbinding met het Nationaal Programma Groningen verder aandacht krijgen. Onderstaande programmalijnen zijn voorlopig én nog niet in detail uitgewerkt. Zoals aangegeven schetsen we nu de contouren en willen we graag samen met onze inwoners en stakeholders de verdere richting en definitieve keuzes bepalen. We dagen mensen dan ook uit om te reageren op de geformuleerde programmalijnen en de inkleuring hiervan. Hebben we de juiste lijnen uitgezet? Is dit de juiste richting? Welke zaken verdienen prioriteit? Met de reacties willen we de programmalijnen verder aanscherpen en keuzes maken. Ook willen we samen met betrokken mensen en partijen de programmalijnen verder uitwerken.

4.1 Toekomst voor de jeugd We werken aan nieuw perspectief voor onze jeugd door te investeren in onderwijs, vakmanschap en werkgelegenheid. Onze inzet is gericht op het verbeteren van het sociaaleconomische perspectief en het bieden van kansen voor jongeren die hier naar school willen gaan, willen werken en willen wonen. We denken bij deze programmalijn aan projecten op het gebied van: - Verlengde schooldag: vanuit de school als basis willen we een

structurele impuls geven aan de ontwikkeling van onze kinderen. Door gebruik te maken van vernieuwende en buitenschoolse leermogelijkheden en verrijking met bijvoorbeeld sport, cultuur, gezondheid en techniek.

- Vakmanschap: we zien kansen om samen met het middelbaar onderwijs, de mbo’s en wellicht ook het hoger onderwijs het vakmanschap in onze regio te vergroten. Met uitdagend onderwijs, flexibele leerroutes, samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven.

- Werk: we willen inzetten op projecten die perspectief op werk voor onze jongeren vergroten.

- Wonen: we willen onderzoeken hoe we onze jongeren een goede plek kunnen blijven bieden om hier te blijven wonen.

- Vrije tijd: we zoeken naar mogelijkheden om het verblijfsklimaat voor onze jongeren te vergroten. Bijvoorbeeld door (sport)voorzieningen waarbij het plan voor een omnisportaccommodatie verder wordt uitgewerkt.

13

4.2 Toekomst voor de dorpen en wijken Samen met inwoners werken we aan nieuw perspectief voor onze dorpen. We willen werken aan het verbeteren van de leefbaarheid, het wonen voor jong en oud, de saamhorigheid van de dorpen in onze gemeente. Veel ideeën en wensen zijn afgelopen jaren al vastgelegd in de dorps- en wijkvisies. Met deze programmalijn investeren we gericht in projecten die een grote impact hebben op het woon- en leefklimaat in onze dorpen en wijken. We denken hierbij aan projecten op het gebied van: - Dorps- en wijkvernieuwing: waar mogelijk zoeken we

koppelkansen met de versterkingsoperatie, maar op dit moment hebben we daar nog onvoldoende zicht op. Verder zetten we in op het mooier en sterker maken van onze dorpen en wijken, zowel fysiek als sociaal. Daarbij zoeken we de afstemming met de plannen voor de Regio Deal waar het gaat om dorpsvernieuwing en gebiedsontwikkeling. Concreet zien we kansen in de ontwikkelingen rond Bad Nieuweschans (combinatie met toerisme en erfgoed) en Scheemda (combinatie met OZG en station).

- Infrastructuur: zoals aangegeven willen we vanuit het NPG niet direct investeren in fysieke infrastructuur, tenzij dit een duidelijke meerwaarde heeft voor de welvaart in Oldambt en dit echt een structurele impact heeft. Kansen zien we hiervoor in het versterken van de recreatieve infrastructuur en mogelijk ook voor andere projecten die echt een integrale impact hebben op onze ambities.

- Glasvezel: digitale infrastructuur vormt een cruciale randvoorwaarde voor de leefbaarheid in de dorpen en op het platteland. Hier zijn al plannen voor in ontwikkeling (ook met de provincie), mogelijk dat het NPG hier een vliegwiel in kan vormen. Verder willen we vervolg-investeringen rond digitalisering en toepassingen voor leefbaarheid vanuit NPG aanjagen of mogelijk maken.

- Dorpen- en wijkenfonds: voor het versterken van de leefbaarheid van de dorpen en wijken willen we een dorpen- en wijkenfonds realiseren waarmee dorpen en wijken zelf kunnen investeren in concrete projecten. Voor de eerste paar jaar willen we dit financieren uit het NPG. Voor de middellange termijn gaan we onderzoeken of het mogelijk is dit fonds te vullen met de baten uit lokale energieprojecten die we met behulp van NPG-middelen willen realiseren.

- Energietransitie: samen met de dorpen en betrokken partijen willen we inzetten op de verdere verduurzaming van de woningvoorraad. De plannen in Nieuwolda zijn hier een mooi voorbeeld van waarbij ervaringen mogelijk ook op andere plekken gebruikt kunnen worden. Verder zien we kansen in de realisatie van lokale/kleinschalige energievoorzieningen (bijvoorbeeld zonneparken) waarbij we willen onderzoeken of dit in coöperatieve vorm gerealiseerd kan worden (van, voor en door inwoners).

4.3 Toekomst voor ondernemers Met deze programmalijn willen we investeren in het versterken van het ondernemersklimaat in Oldambt, in perspectief voor (nieuwe) bedrijvigheid en het behouden en stimuleren van werkgelegenheid. Met deze programmalijnen denken we aan investeringen op het gebied van: - A7-zone: we zien kansen voor nieuwe economische bedrijvigheid

in de verdere ontwikkeling van deze zone. Daarbij onderzoeken we de mogelijkheden voor grootschalige innovatieve bedrijvigheid.

- Versterking regionale clusters: we willen de economische positie en het perspectief van Winschoten versterken. Daarnaast zien we ook kansen voor ontwikkeling van Scheemda (ook in relatie tot het OZG en het station) en Bad Nieuweschans (toeristische trekpleister).

- Toerisme: we willen investeren in de verdere ontwikkeling van het toeristisch klimaat omdat we kansen zien om op die manier meer mensen van buiten onze regio te trekken (vergroten verdiencapaciteit) en het realiseren van meer bedrijvigheid en werkgelegenheid.

- Duurzame landbouw: we hechten grote waarde aan de landbouw in onze gemeente en willen onderzoeken hoe we het toekomstperspectief voor deze sector kunnen vergroten. Naast economische kansen zoeken we nadrukkelijk de verbinding met thema’s als duurzaamheid, biodiversiteit, circulariteit en natuurinclusiviteit.

14

- Innovatie: we willen de ontwikkeling van innovatiewerkplaatsen en bijvoorbeeld de gebiedscoöperatie Zuidoost-Groningen verder versterken. We zien dit als kans voor nieuwe innovaties, maar ook om de samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen te vergroten. Niet in de laatste plaats ook met het oog op voldoende geschoold personeel in onze regio.

- Digitalisering: ook voor economische ontwikkeling geldt digitalisering en de realisatie van glasvezel als basisinfrastructuur. We willen de digitalisering in het bedrijfsleven en breder in de samenleving verder stimuleren en aanjagen.

4.4 Toekomst voor toerisme en erfgoed We zetten in op het versterken van het imago van Oldambt, het doorontwikkelen van ons erfgoed en het verbeteren van het toeristisch klimaat. We willen gericht investeren in toeristisch-recreatieve voorzieningen en het ondersteunen van projecten. We willen ons rijke erfgoed en cultuurlandschap behouden, versterken en doorontwikkelen voor toekomstige generaties door gerichte investeringen in kansrijke projecten. Via deze programmalijnen denken we projecten te realiseren op het gebied van: - Imago en toeristisch klimaat: projecten die het toeristisch

klimaat en het Oldambtster imago versterken en ons Oldambtster erfgoed toekomstbestendig maken. We willen ons erfgoed, landschap, natuur, cultuur en de verhalen die erbij horen voor inwoners en bezoekers toegankelijk, tastbaar en beleefbaar maken.

- Toeristisch-recreatieve infrastructuur: we inventariseren belangrijke bottle necks en pakken die waar deze een meerwaarde hebben, gericht aan. Naast de fiets- en wandelroutes zien we ook kansen om vaarroutes en infrastructuur te versterken.

- Verbindingen: we zien kansen in het verbinden van regionale en grensoverschrijdende thematische routes, toeristische producten en arrangementen. Door onze unique selling points via arrangementen met ondernemers en culturele instellingen (zoals musea) met elkaar te verbinden.

- Toeristisch aanbod: we willen unieke verblijfsaccommodaties aantrekken en promoten, bijvoorbeeld door het stimuleren van de toeristische herbestemming van Oldambtster boerderijen.

- Regiopromotie: is belangrijk voor de vindbaarheid en herkenbaarheid van onze regio in Nederland en daarbuiten. We investeren in een professionele regiomarketingorganisatie. Voor de leefbaarheid en ondersteuning van de toeristisch-recreatieve en culturele sector willen we een uitgebreid evenementen- en festivalbeleid promoten en stimuleren.

- Cultuurlandschap en erfgoed: we willen de ruimtelijke kwaliteit en beleefbaarheid van onze regio versterken en stimuleren door gerichte investeringen in het behoud en de versterking van ons landschap en erfgoed (bijvoorbeeld de graansilo en oude remise in Bad Nieuweschans). We willen ons groene erfgoed, groenstructuren, het landschap en de ruimtelijke kwaliteit van karakteristieke erven versterken en doorontwikkelen. Verder werken we aan een programma Oldambtster boerderijen waarbij we vanuit het NPG bij kunnen dragen aan het behoud van erfgoed, maar ook aan herbestemming en nieuwe economische of toeristische kansen (ook in de verbinding met cultuur en theater).

15

5. Projecten en uitvoering De uitvoering van het NPG Oldambt is de verantwoordelijkheid van de gemeente. Maar zoals al aangegeven willen en kunnen we dit niet alleen. Bij de uitwerking van de programmalijnen en de uitvoering van de projecten worden stakeholders betrokken, waaronder ook onze inwoners. In het definitieve programma NPG Oldambt wordt een uitvoeringsparagraaf opgenomen waarin is opgenomen welke projecten al in uitvoering zijn en welke projecten als nieuwe voorstellen worden neergelegd ter besluitvorming. Per project moet een aanvraag ingediend worden door de gemeente bij het bestuur van het Nationaal Programma Groningen om daadwerkelijk ook de beschikking te krijgen over de middelen. Bij de jaarlijkse actualisatie van het lokale programmaplan kunnen nieuwe projecten worden ingediend, of – als er snelheid is gewenst - tussendoor. Na akkoord van het Nationaal Programma Groningen kan gestart worden met de uitvoering. In de komende periode werken we deze uitvoeringsparagraaf verder uit. Daarbij geven we ook aandacht aan de manier waarop we de uitvoering willen organiseren. Verwachting is dat een deel van de projecten vanuit de gemeente zelf geïnitieerd en uitgevoerd worden. Daarvoor is het belangrijk om ook aandacht te hebben voor uitvoeringskosten en capaciteit. Voor andere projecten zijn mogelijk andere partijen initiatiefnemer en moeten we afspraken maken over de manier waarop het project wordt gefinancierd en gerealiseerd.

16

6. Financiën en programmabegroting Vanuit het NPG is in eerste instantie ruim 22 miljoen euro beschikbaar voor het lokale programma op basis van de afspraken rond de toedeling van de middelen tot 2023. Hierin zijn ook de middelen voor de toegekende projecten in 2018 en 2019 opgenomen. Het gaat hierbij om de projecten in Scheemda en Nieuwolda en een bijdrage van de provincie voor emotionele en sociale ondersteuning (50.000 euro). In 2023 worden de resterende middelen toegedeeld, waarbij de garantie is dat gemeenten minimaal 50 procent van de trekkingsrechten voor de overige periode ontvangen. Daarmee bedraagt het trekkingsrecht van de gemeente Oldambt minimaal 33 miljoen euro met een looptijd van 10 jaar.

Middelen NPG Oldambt

Trekkingsrecht tot 2023 22.356.000

Minimaal trekkingsrecht na 2023 11.000.000

Totaal 33.356.000

Al bestemde middelen

Scheemda veilig en bereikbaar 236.000

Snel aan de slag met Nieuwborgen.net 96.000

Emotionele en sociale ondersteuning 288.000

Programmakosten 200.000

Totaal 820.000

Nog beschikbare middelen 32.536.000

6.1 Bestemde middelen In de afgelopen periode is ruim 8 ton al bestemd. Dit betreft de twee projecten in Scheemda en Nieuwolda die in 2019 zijn toegekend en die al in voorbereiding of uitvoering zijn. Deze middelen maakten in eerste instantie geen deel uit van de trekkingsrechten, maar zijn in het recente jaarverslag NPG hierbij opgenomen. De middelen voor emotionele en sociale ondersteuning zijn onderdeel van een regionaal programma voor emotionele en sociale ondersteuning in het kader van de aardbevings-problematiek waar 50 procent cofinanciering van het Rijk in zit. In Oldambt hebben we net als andere gemeenten 238.000 beschikbaar gesteld voor de regionale aanpak. Daarnaast hebben we van de provincie 50.000 euro vanuit het NPG ontvangen voor lokale inzet. Tot slot hebben we vanuit het Rijk een bijdrage ontvangen van 238.000 euro voor lokale inzet (dit bedrag maakt geen deel uit van de trekkingsrechten). In Oldambt zetten we deze middelen onder andere in voor een welzijnscoach via Sociaal Werk Oldambt (SWO). Tot slot is 2 ton begroot voor programmakosten. Afgesproken is dat we maximaal 1 procent van de trekkingsrechten hieraan mogen besteden. De programmakosten zijn vrij te besteden gedurende de looptijd van het Nationaal Programma Groningen.

17

6.2 Programmabegroting Bij het opstellen van het definitieve programma stellen we een programmabegroting op waarbij we de beschikbare middelen verdelen over de verschillende programma’s. Het voorstel is om zowel tussen als binnen deze budgetten flexibiliteit te behouden, gezien de opgaven en looptijd van het Nationaal Programma Groningen.

Programmabegroting NPG Oldambt

Programmalijn: toekomst voor de jeugd Nader te bepalen

Programmalijn: toekomst voor dorpen en wijken Nader te bepalen

Programmalijn: toekomst voor ondernemers Nader te bepalen

Programmalijn: toekomst voor toerisme en erfgoed Nader te bepalen

Nog beschikbare middelen 32.536.000

18

7. Monitoring, rapportage en actualisatie Het doel en de ambities van het Nationaal Programma Groningen zijn in het programmakader duidelijk beschreven. In het lokale programmaplan wordt bepaald hoe de gemeente Oldambt haar lokale middelen inzet om aan deze doelen en ambities bij te dragen. Deze vormen dan ook de basis voor de monitoring van de effecten. Deze monitoring en rapportage vinden in eerste instantie plaats in opdracht van het programmabureau Nationaal Programma Groningen. Het programmabureau maakt jaarlijks een effectrapportage. De eerste verschijnt in 2021. In de effectrapportage wordt ingegaan op brede welvaart, imago, de vier centrale doelstellingen en de onderliggende indicatoren. Waar nodig en wenselijk kunnen we in ons lokale programmaplan werken met aanvullende doelstellingen en indicatoren. Dit zullen we in de verdere uitwerking bepalen.

7.1 Actualisatie Het programmaplan NPG Oldambt bevat de programmalijnen waar we de komende 10 jaar in willen investeren. Daarbij maken we duidelijke keuzes, maar behouden we ook de flexibiliteit om de komende jaren bij te kunnen sturen. Jaarlijks zullen we het NPG Oldambt actualiseren en zal vooral ook de uitvoeringsparagraaf verder ingevuld worden.