1

Constitution Building Primers

What Is a Constitution?Principles and Concepts

© International IDEA

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး

လမးညႊနစာအပသည ႏငငတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တညေဆာကေရးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပင

ေျပာငးလေရးလပငနးမားက ပပးရနအတြက (၁)

ျပညသမား၊ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငေရး

ပါတမား၊ ဌာနဆငရာမားႏင လႊတေတာအမတမား

အတြက အေျခခဥပေဒႏငစပလဥးၿပး ကယျပန႔စြာ

ေလလာႏငေစရန (၂) အစးရအတြငးအဖြ႔အစညးမားႏင

အျခားျပငပမပါ၀ငေဆာငရြကသမားကလညးေကာငး

မြန၍ သတငးအခကအလကစလငၿပး ေဒသတြငးဆး

ျဖတခကခမတမညသမားအတြက ေဒသႏင လက

ေလာညေထြမႈရေစေသာအေထာကအပမားက ကည

ပပးရနတ႔ ျဖစပါသည။ လမးညႊနစာအပသည ဤ

အေၾကာငးအရာအား စတငေလလာေသာ စာဖတ

ေသာသမားအတြက မတဆကအျဖစလညးေကာငး၊

အေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးအတြက ဗဟသတႏင

အေတြ႔အႀကမား ေ၀မလကရေသာ သမားအတြက

ျပနလညၾကညရႈႏငေသာ မတတမးအျဖစလညးေကာငး

ပေဖာထားပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တည

ေဆာကသမားအတြက လကေတြ႔ကေသာ ေရြးခယမႈ

မားက က႑အလက စစဥတကေရးဆြထားၿပး ရႈပ

ေထြးေသာ အေၾကာငးအရာမားအတြက လငျမနၿပး

လြယကေသာ နညးလမးမားက ရငးလငးတငျပႏင

ေစရန ရညရြယပါသည။

International IDEAဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအည

ေပးေရးႏငငတကာအဖြ႕အစညး(International IDEA)

ဆသညမာ ကမၻာအႏ႔အျပားတြင ေရရညတညၿမေသာ

ဒမကေရစထြနးကားလာေစေရးအတြက ကညေပးရန

ရညရြယခကျဖင တညေထာငထားေသာ အစးရမားအ

ၾကားပးေပါငးဖြ႔စညးထားသည အဖြ႔အစညးတစရပ

ျဖစသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးဆငရာ သငပနးၾကး

၂၀၁၄ ခႏစ၊ ၾသဂတလ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစသည သာမနဥပေဒျပဌာနးမႈျဖင ျပျပငေျပာငးလျခငး မျပလပနင ေသာ (အဆငျမငဥပေဒတြင ေဖာျပထားသည) ႏငငေတာ၏ အေျခခမမား၊ အစးရ၏ ဖြ႔စညးပႏင အစးရ ယႏရားမား၊ ႏငငသားမား၏ အေျခခကသည လအခြငအေရးမားက သတမတေဖာျပၾကသည။ အဆပါ အဆငျမင ဥပေဒကပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအျဖစ ရညညႊနးသတမတေလရပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြငပါဝငသည အေၾကာငးအရာမား၊ သေဘာသဘာဝမားႏင ၄ငးတ႔ႏင အျခားေသာ တရားဥပေဒႏင ႏငငေရးရာစမခန႔ခြမႈမားအၾကားဆကစပမႈသည ႏငငတစႏငငနငတစႏငငအၾကား သသသာသာ ကြျပားမႈရသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အဓပၸါယဖြငဆခကနငပတသက၍ ၿပးျပညစသည အဓပၸါယဖြငဆခကမရပါ။ သ႔ေသာ ကယကယျပန႔ျပန႔ နားလညလကခထားသည ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ၏ အဓပၸါယသတမတခကတြင ေအာကပါလကၡဏာရပမား ပါဝငႏငပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆသညမာ အေျခခကသည တရားဥပေဒဆငရာ ႏငငေရးစညးမဥး သတမတခကမားျဖစၿပး ၄ငးတ႔သည-

(၁) ဥပေဒျပေရးဆငရာ အဖြ႔အစညးမားအပါအ၀င ႏငငေတာရႏငငသားတငး လကနာကငသးရမည

ျဖစသည။

(၂) အစးရအဖြ႔အစညးမား၏ ဖြ႔စညးပႏင အပခပမႈနညးစနစမား၊ ႏငငေရးအေျခခမမားႏင ႏငငသား

မား၏အခြငအေရး စသညတ႔ႏငသကဆငသည။

(၃) ကယျပန႔ေသာ ျပညသတ႔၏ တရား၀ငအသအမတျပမႈအေပၚတြင အေျခခသည။

(၄) သာမနဥပေဒမားထက ျပငဆငသတမတရနခကခသည။ (ဥပမာ- သးပ ႏစပေသာ မဆႏၵရငအမား

စမ ေထာကခရန (သ႔မဟတ) လထဆႏၵခယပြကငးပရနလအပသည)

(၅) အနမဆးအားျဖင ကယစားျပမႈ၊ လ႔အခြငအေရးတ႔အရ ဒမကေရစစနစ၏ ႏငငတကာ စႏႈနး

သတမတခကမားက ျပညမရနလအပသည။

2 International IDEA | Constitution Building Primers

International IDEAStromsborg SE-103 34

Stockholm, Sweden

Phone: +46-8-698 3700

Fax: +46-8-20 24 22

Email: info@idea.int

Website: http://www.idea.int

ဒမကေရစႏင

ေရြးေကာကပြဆငရာ ပပးေရး

ႏငငတကာအဖြ႔အစညး INTERNATIONAL IDEA

(Myanmar)

Room 5C, Yatha Condominium

458-460 Mahabandoola Road

(entrance on 31st Street)

Pabedan Township

Yangon, Myanmar

Tel: 01-389202, Fax: 01-389202

Email: info-myanmar@idea.int

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမား၏ နယနမတအကယအဝနး သတမတျပဌာနးျခငးမားက ျပလပနငပါသည။ အဆပါနယနမတမားသည ပငနကနယေျမ (ပထဝ အေနအထားအရ နငငေတာ၏နယနမတႏင အျခားေသာနယေျမ (သ႔မဟတ) ၎အရ ေတာငးဆထားသည အျခားနယေျမပငဆငမႈ အခြငအေရး) ႏင ပဂၢလတစဦးခငးစ၏ (ႏငငသားျဖစမႈအဓပၸါယဖြငဆခက)မားက သတမတနငပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ႏငငတစနငင၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒသည လ႔အဖြ႔အစညးတစခ၏ နယနမတအတြငးရသမားႏင နယနမတျပငပတြင ရသတ႔က ခြျခားသတမတေပးပါသည။

• ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမား၏ အခြငအာဏာနင သေဘာသဘာဝ တ႔က ျပဌာနးသတမတေပးပါသည။ ထ႔အျပင ႏငငေတာ၏ အေျခခမမားနင ယဆခကမား အပါအဝငအခပအျခာအာဏာသည မညသ႔ထတြငရသညက ျပဌာနးေပးသည။ ဥပမာအားျဖင ျပငသစႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင "ျပငသစႏငငသည တေပါငးတစညးတညးျဖစေသာ၊ သာမာန ျပညသမားႏင သကဆငေသာ၊ ဒမကေရစစနစကအေျခခေသာ၊ ဆရယလစသမၼတ ႏငငေတာျဖစသညဟ” ျပဌာနးထားသည။ ထ႔အျပင ျပငသစသမၼတႏငင၏ ပဥၥမအႀကမေျမာက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ “ႏငငေတာ၏ အခပအျခာအာဏာက ျပညသကပငသည။ ျပငသစ ျပညသလထသည ထအာဏာက လထဆႏၵခယပြနင သတ႔ေရြးေကာကတငေျမာကေသာ ကယစားလယမားမတဆင ကငသးသည"ဟ၍ ျပဌာနးထားပါသည။ ၁၉၉၂ ခနစ ဂါနာႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင "ဂါနာ၏အခပအျခာအာဏာသည ဂါနာျပညသမားထတြငရၿပး၊ ႏငငေတာအစးရ၏ အာဏာအရပရပက ျပညသမား၏ ဂဏသတငးႏငအကးစးပြားအတြက ကငသးရမည" ဟ၍ ေဖာျပထားသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအဖြ႔အစညးတစခ၏ ကယပငလကၡဏာနင တနဖးက ေဖာျပနငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအလ၊ ႏငငေတာသခငးႏင အျခား သ ေကၤတမားက သတမတေဖာျပႏငၿပး၊ ႏငငေတာ၏ တနဖး၊ သမငးေၾကာငး၊ စရကလကၡဏာ မားႏငပတသက၍ သတမတ ျပဌာနးႏငပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငသားမား၏ အခြငအေရးႏငတာဝနဝတရားမားက အတညျပသတမတျပဌာနးျခငးျပႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစမာ ႏငငသားမား၏ အေျခခ ကေသာအခြငအေရးမားဆငရာမားက ျပဌာနးထားျခငးမားပါဝငပါသည။ အနညးဆးအဆပါဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ပြငလငးျမငသာသည ဒမကေရစလ႔အဖြ႔အစညးတစခအတြက လအပေသာ အေျခခကသည လြတလပခြငမား (ဥပမာ- လြတလပစြာေတြးေခၚခြင၊ ထတေဖာ ေျပာဆခြင၊ အသငးအဖြ႔ဖြ႔စညးခြင၊ စရးခြင၊ အာဏာရငဆနစြာ အတငးအဓမၼဖမးဆးျခငး (သ႔မဟတ) တရားမဝငအျပစေပးျခငးမ ဥပေဒအရကငးလြတခြင) တ႔ပါဝငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားစြာတ႔သည အဆပါအနမဆးသတမတခကမားထကလြနၿပး လမႈေရး၊ စးပြား ေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ အခြငအေရးမား (သ႔မဟတ) လနညးစအပစမားအတြက သးျခား သတမတထားသည အခြငအေရးမား ပါဝငပါသည။ အခ႕ေသာအခြငအေရးမား (ညငးပနး ႏပစကျခငး သ႔မဟတ ကယထလကေရာကေစာကားျခငးမ ကငးလြတႏငသည အခြငအေရး

3 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

မား)သညႏငငသားမားသာမက ႏငငသားမဟတသမားအတြကပါ အကး၀ငပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည လ႔အဖြ႔အစညးရ ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမားက ဖြ႔စညးတညေထာငျခငး၊ ေျပာငးလျပငဆငသတမတျခငးမား ျပလပႏငပါသည(အစးရအဖြ႔ အစညး အသးသးက ဖြ႔စညးသတမတျခငး၊ အဆပါအဖြ႔အစညးမား၏ ဖြ႔စညးပ၊ အခြငအာဏာနငလပငနး ေဆာင ရြကခကမားက သတမတျပဌာနးျခငး၊ အဖြ႔အစညးမားအ ၾကား ဆကသြယ ေဆာငရြကမႈမားက သတမတျပဌာနးျခငးမား)။ ႏငငအားလးနးပါးတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အစးရ၏ ဥပေဒျပေရး၊ အပခပေရးႏငတရားစရငေရးမ႑ငမားကသတမတျပဌာနး ပါသည။ ထ႔အျပင ႏငငေတာက ကယစားျပသည ႏငငေတာအႀကးအက၊ ႏငငေရးဆငရာ လပငနးစဥမားက သမာသမတကစြာ ေဆာငရြကေပးမညအဖြ႔အစညး (ေရြးေကာကပြေကာမရင)၊ အာဏာပင အဖြ႔အစညးမား၏တာဝနခမႈ၊ တာဝနရမႈနင လပပငခြငအာဏာမားက ပြငလငးျမငသာစြာ ေဆာငရြကႏငေစမည အဖြ႔အစညးမား (စာရငးစစမား၊ ေငြစာရငးရးမား၊ လ႔အခြငအေရး ေကာမရင သ႔မဟတ အစးရဌာနမားအေပၚ မေကနပခကမားက စစမးတငျပရန တာဝန ေပးထားေသာအရာရ)လညး ပါဝငမႈရနငပါသည။ အမားအားျဖင အဖြ႔အစညးဆငရာ ျပဌာနး ခကမားသည ဒမကေရစစနစကငသးႏငေရးနင ေအးခမးစြာအာဏာ လြေျပာငးႏငေရး (ဥပမာ - ေရြးေကာကတငေျမာကျခငး) အတြကနညးလမးမားႏင လပပငခြငအာဏာက အလြ သးစာျပသမား သ႔မဟတ ျပညသလထက လကခယၾကညမႈ မရသမားက ဖယရားရနနင ထနးခပရနအတြက နညးလမးမား (ဥပမာ - စြပြစြျပစတငျခငး၊ ေျပာငးေရႊ႕အျပစေပးျခငး)က ထညသြငး သတမတေပးပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အစးရအဖြ႔အစညး အဆငဆငအၾကား သ႔မဟတ အစးရ လကေအာကရ အဖြ႔အစညးမားအၾကား လပပငခြငအာဏာမားက မေဝျခငးႏင ပငးျခား သတမတျခငးမား ျပလပႏငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစသည ျပညနယမားႏင တငးေဒသမား သ႔မဟတ အျခားေသာ ျပညနယလကေအာကခ အဖြ႔အစညးမားအၾကား လပပငခြငအာဏာမားက ဒမကေရစနညးလမးတက မေဝဖလယႏငေရးအတြက ဖကဒရယ စနစ၊ တစ၀ကတစပကဖကဒရယစနစ သ႔မဟတ ဗဟခပကငမႈေလာနညးေသာစနစက အ ေျခခထားပါသည။ ထသ႔ေဆာငရြကရာတြင ပထဝအေနအထားအရ သတမတျခငး (အာဂငတးနားႏငင၊ ကေနဒါႏငငႏင အႏၵယႏငငကသ႔ဖကဒရယမဝါဒကင သးေသာ ႏငင အမားစကသ႔)၊ ယဥေကးမႈ သ႔မဟတ ဘာသာစကားတညသည အပစမား (ဥပမာ- ပထဝ အေနအထားအရ နယေျမသတမတသညအျပင ဘာသာစကားတညသည အပစမား အတြက ကယပငအပခပခြငရစနစက ကငသးသည ဘယလဂယမႏငင၏ ၁၉၉၄ ခနစ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ)တ႔က ျပလပႏငပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာဘာသာအား တရားဝငသတမတျခငး၊ ဘာသာေရးႏင ဘာသာေရးႏငမသကဆငသည အာဏာပငအဖြ႔အစညးမားအၾကား ဆကဆေရးက ပငးျခား သတမတျခငးအတြက ေၾကျငာမႈျပနငပါသည။ အဆပါအခကသည ဘာသာေရးနင အမးသား ေရးစရကလကၡဏာမား အျပနအလနဆကစပသညအဖြ႔အစညးမား၊ သ႔မဟတ ႏငငသား အမားအၾကားျဖစပြားသည အျငငးပြားမႈမားနင တစဦးခငးစ၏ ကယပငရပတညခြငက ဘာသာေရးဆငရာဥပေဒျဖင စရငခြငျပထားေသာ အဖြ႔အစညးမားအတြက လြနစြာအေရးႀကး

4 International IDEA | Constitution Building Primers

သညအခကပင ျဖစပါသည။

• ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာ၏ လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးဆငရာ ပနးတငမားကေရာကရေအာင ေဆာငၾကဥးေပးနငပါသည။ လမႈစးပြားဆငရာ အခြငအေရး မားအား တရားဥပေဒအရအာဏာသကေရာကေစျခငး၊ အစးရအေပၚ ႏငငေရးအရသတမတ ထားသည မဝါဒမား၊ သ႔မဟတ အျခားသတမတျပဌာနးခကမား သ႔မဟတ အျခားေသာ ေဖာျပခကမားအေနျဖင ရႏငပါသည။

တရားေရး၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရးဆငရာ ညႊနၾကားခကမားအေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည တရားေရးစနစ၊ ႏငငေရးစနစႏင နင လမႈအသငးအ၀ငးတ႔တြင ပါဝငဆကႏြယမႈမားရပါသည။

• တရားဥပေဒဆငရာ နညးလမးအျဖစေဆာငရြကႏငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည “အခြငအာဏာႏင တရားမတမႈ ေပါငးစပျခငး” (Lutz ၂၀၀၆း၁၇) ျဖစၿပး ၄ငးသည အခြငအာဏာမားအားအသးချခငးက လပငနးစဥအရ ႀကတငခန႔မနးႏင သည၊ တရားဥပေဒစးမးမႈက အေထာကအကျပႏငသကသ႔ အခြငအာဏာမားအား စဥးစား ဆငျခငျခငးမရဘ တရားလြနအသးျပျခငးက ကန႔သတႏငပါသည။ အဆပါဥပေဒသည ႏငင တစႏငငတြင အျမငဆးဥပေဒျဖစၿပး သာမနဥပေဒမားမ လကနာေဆာငရြကရမည စနႈနး သတမတခကမားက ျပဌာနးသတမတေပးပါသည။

• လမႈေရးဆငရာထတျပနေၾကျငာခကအျဖစေဆာငရြကႏငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တစခါတစရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည လ႔အဖြ႔အစညးအား စမခန႔ခြရနနင ဆငျခင သးသပေဆာငရြကရန အသးျပႏငသညအေနအထားအမးမးျဖင ပါဝင ေဆာငရြကႏငပါ သည။ ဥပမာအားျဖင လအမား၏ ဘစရကလကၡဏာ (လကရ သ႔မဟတ ရညရြယထားေသာ)ႏင ရညမနးခကတ႔ကေဖာျပႏငပါသည။ သ႔မဟတ တနဖးထားမႈမားႏင စတကးအျမငမားက ထတေဖာႏငပါသည။ အဆပါေဆာငရြကခကမားက နဒါနးႏင အဖြငေၾကညာခကတ႔တြင ေယဘယအားျဖင ေတြ႔ရႏငပါသည။ သ႔ရာတြင ကမးသစၥာကနဆျခငးႏင ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒျဖင သတမတျပဌာနးထားသည ေဆာငပဒစာတမးမား (သ႔မဟတ)ႏငငေတာ အလ မားနင အျခားသ ေကၤတမားတြငလညးေတြ႔ရနငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အျခား ျပ႒ာနးေခကမား အထးသျဖင လမႈစးပြားဆငရာ အခြငအေရးမား၊ ယဥေကးမႈဓေလ ထးတမး စဥလာ (သ႔မဟတ) ဘာသာေဗဒဆငရာ မ၀ါဒမား (သ႔မဟတ) ပညာေရးက႑မားအား သတမတထားခကမားသည ဤအမးအစားတြငပါရပါသည။ (Lutz ၂၀၀၆: ၁၆-၇)

5 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

• ႏငငေရးဆငရာအေျခအေနမားတြင ေဆာငရြကႏငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာ၏ ဆးျဖတခကခကမတႏငသည အငစတကးရငး တစချဖစသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အျမင ဆးအခြင အာဏာမားက သတမတေဆာင ရြကႏငသည၊ ဆးျဖတခကမားထေရာကစြာခမတႏငေရးအတြက အာဏာခြေ၀မႈက ေဆာင ရြကသည၊ ႏငငေရးေဆာငရြကခကမား ဆကလကရငသနႏငေရးအတြက အေျခခမေဘာင တစခက သတမတေပးသည(Lut၂၀၀၆:၁၇)။ ႏငငေရးဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားတြင ႏငငေတာ အဖြ႔အစညးမား ျဖစသည (လႊတေတာ၊ အစးရအဖြ႔၊ တရားရး၊ ႏငငေတာအႀကးအက၊ ေဒသ ဆငရာတာဝနရသမား၊ သးျခားလြတလပသညအဖြ႔အစညးမား စသညျဖင) မညသ႔ဖြ႔စညးထား သည၊ မညသညအခြငအာဏာမားရသည၊ တစဖြ႔ႏငတစဖြ႔မညသ႔ဆကစပသညက ေဖာျပ ထားသည။

ပ (၁) တရားေရး၊ လမႈေရးႏငႏငငေရးဆငရာ ေဖာျပခကျဖစသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ဥပေဒေရးရာ (တရားမတမႈ) တရားေရးစနစ၏ အေျခခအတျမစႏင

ႏငငသားမား၏အခြငအေရးမား

လမႈေရး (ယဥေကးမႈ)တညသည တနဖးထားမႈမား

ႏငအေျခခသေဘာတရားမား

အား ထငဟပျခငးႏင

လႊမးမးျခငး

ႏငငေရး (အာဏာ)အပခပေရးအဖြ႔အစညးမား၏

အခြငအာဏာျပအညႊနး

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည တရားဥပေဒ၊ လမႈဘဝနင ႏငငေရးဆငရာ လပေဆာငခကမားက နညးလမးအမးမးျဖငထနးညစစညးေပးပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ပစ (၂)မး အကယ တဝငရပါသည။ လပထးလပနညးဆငရာ (procedural) နင စညးမဥးသတမတျခငးဆငရာ ပစ (prescriptive) တ႔ျဖစသည။ အဆပါစသတမတခကမားအၾကား ျခားနားခကသည၄ငးတ႔၏ သေဘာ သဘာဝႏင ရညရြယခကေပၚတြင မတညပါသည။

• လပထးလပနညးဆငရာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ဒမကေရစလပငနးစဥမားနင အေျခခ လ႔အခြငအေရးမားက ကာကြယေစာငေရာကႏငရနအတြက အစးရ၏ အခြငအာဏာမားက တရားဥပဒနညးလမးအရ ကန႔သတျခငးႏင ျပညသ႔အဖြ႔အစညးမား၏ တညေဆာကပက တရားဥပေဒနညးလမးမား၊ ႏငငေရးလပထးနညးလမးမားႏငအညသတမတျခငးျဖစပါသည။

6 International IDEA | Constitution Building Primers

• သတမတခကဆငရာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆသညမာ ႏငငေတာ၏ အႏမရညမနးခက ပနးတငမားႏင တညေသာတနဖးထားမႈမားကကယစားျပသည ႏငငေတာသြငျပငလကၡဏာ က ဖြ႔စညးပအ ေျခခဥပေဒေရးဆြရာတြင အေရးႀကးအခကအေနျဖင အေလးေပးေဖာျပထား ျခငးျဖစပါသည (Lerner ၂၀၁၁:၁၈)။ ၄ငးသည ဘတနဖးထားမႈမားႏင ခြျခားမႈမရေသာ လ႔အဖြ႔အစညး၏ ေမာမနးခကမားက အေျခခၿပး ေကာငးမြနေသာ လ႔အဖြ႔အစညးဆသညမာ အဘယနညးဆသည စေပါငးအျမငမားျဖစပါသည။ အစးရ အဖြ႔၏လပေဆာငရမည နညးလမး မားကေဖာျပသညသာမက ျပညသ႔အာဏာပငမား စြမးေဆာငၾကရမည အားလး သေဘာ တညထားေသာ ကယျပန႔သည ဘလမႈေရးပနးတငက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက သတမတရန ႀကးစားပါသည။ အဆပါအခကမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါလမႈေရးရာအေၾကာငး ျခငးရာ မားအေပၚတြင အေလးအနကထားေဆာငရြကမႈနင တရားဥပေဒနင ႏငငေရးရာအေၾကာငး ျခငးရာမားေပၚတြင သေဘာတရားအရ ေဖာေဆာငျခငးကထငဟပေစပါသည။

လပထးလပနညးဆငရာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည တနဖးထားမႈမား၊ သြငျပငလကၡဏာ မားနငစပလဥး၍ ေယဘယ သေဘာတညခကရရရန မလြယကသညအေျခအေနမားနင သငေလာ ပါသည။ သ႔ရာတြင ဒမကေရစဆငရာ လပထးလပနညးမားက အသးျပၿပး အမားဆႏၵက လကေတြ႔ ကကရယျခငးျဖင အဆပါကြျပားျခားနားမႈမားက ေျဖရငးႏငပါသည။ ကေနဒါ (၁၈၆၇/ ၁၉၈၂)ႏင ဒတခ(၁၈၄၈/၁၉၈၃) ႏငငတ႔၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည လပထးလပနညးဆငရာ အေျခခ ဥပေဒပစမားျဖစၾကသည။ အဆပါဥပေဒမားတြင ေကာငးမြနေသာ လ႔အဖြ႔အစညးျဖစရနအတြက မညသညအယအဆကမ မေဖာျပထားဘ အယအဆကြျပားသမား၏ အခြငအေရးက ေလးစားလကနာ ရနနင ျပနာမားက ႏငငေရးအဖြ႔အစညးမားမတဆင ေျဖရငးေဆာငရြကရန၊ အတလကတြ ေဆာငရြကရနတ႔က အေျခခအခကအျဖစထညသြငးဖာျပထားပါသည။ ႏငငေတာတညေထာငေရး (သ႔မဟတ) အေျခခမဝါဒမား (သ႔မဟတ) ႏငငေရးမဝါဒမားနငပတသက၍ အတညအလငးေဖာျပ ထားျခငး မရပါ။ အဆပါဥပေဒမားတြင အမားဗဟျပလ႔အဖြ႔အစညး (pluralist society) မားတြင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈဆငရာ ျပနာရပမားက ေျဖရငးရနအတြက ႀကးပမးေဆာငရြကမႈက ထငဟပ ေစသည အေျခအေနမတပါး(ဥပမာအားျဖင ကေနဒါႏငငတြင ဘာသာစကားအခြငအေရးနင သယဇာတ ပစၥညးမားပငဆငမႈ၊ နယသာလနႏငငတြင ပညာေရးက႑) လကေတြ႔ကသညကစၥရပမား (သးျခား ႏငငေရးဆငရာကစၥရပမား) ပါဝငမႈနညးပါသည။

သတမတခကဆငရာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အဖြ႔အစညးတစခက မမအဖြ႔အစညးက လ႔အဖြ႔အစညးဆငရာစညးမဥးမားႏင လကေလာညေထြမႈရေစရန ျပနလညဖြ႔စညးလပါက ဖြ႕စညးပ အေျခခပါ သတမတျပဌာနးခကမားနငအည ျပငဆငလေသာအေျခအေနမားတြင ပမသငေလာပါသည။ သတမတခကဆငရာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ နမနာနမားမာ ေတာငအာဖရက (၁၉၉၆) ႏင အေကြဒါ (၂၀ဝ၈) တ႔ျဖစပါသည။

အဆပါစသတမတခကမားမာ ခငမာသည သတမတခကအမးအစားမား မဟတသညက သတျပသငပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစတြင အေနအထားအမးမးျဖင အ ေျခအေနႏစရပ လးပါဝငပါသည။ ေတာငအာဖရကႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ South African Constitutional Court Justic Albie Sachs အရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ႏငငတစႏငင၏ ကယေရးအတပၸတအျဖစ သတမတႏငပါသည (Austin ၂၀၀၉)။ လပထးလပနညးဆငရာ သတမတခကအနညးငယသာ ပါဝငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပငလင အဖြ႔အစညးတစခမ မညသ႔ထငျမငယဆသညအခကနင ႏငငေတာထေထာငေရးလပငနးမားတြင ပါဝငေဆာငရြကသမား၊ မပါဝငသညသမားႏငပတသက၍

7 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

ေဖာျပနငပါသည။ ထ႔အျပင အခ႕ႏငငမားတြင အဆပါ ကယေရးအထပတဆငရာ ေဆာငရြကခကမား က ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ဤကသ႔သတမတထားျခငးမရပါ။ လမႈေရးနင ႏငငေရးဆငရာ စသတမတခကမားက ထနးသမးေဆာငရြကရန အေရးပါေသာလညး ႏငငေတာ၏တရားဥပေဒဆငရာ အမန႔ေၾကညာခကတြငမပါဝငသည လြတလပေရးေၾကညာျခငး၊ သ႔မဟတ သမၼတမေၾကညာခက ထတျပနျခငးကသ႔ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပျခငးမရသည သးျခားကစၥရပမားက လညး ေဆာငရြကနငပါသည။

ပါဝငသညအခနးမား - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအမားစက ေခါငးစဥမား၊ အခနးမား၊ အပဒမား၊ အခနးက႑မား၊ စာပဒမား သ႔မဟတ စာပဒေရမား၊ ၀ါကမားအျဖစ အခနးက႑အလက ပငးျခား သတမတပါသည။

အစအစဥ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည စညးမဥးစညးကမးမားနင အခြငအေရးမားက အၾကာငးအရာ၏ အစပငးတြင သးျခားက႑တစရပအေနျဖင ေဖာျပေလရၿပး အဓက အဖြ႔အစညးဆငရာ ျပငဆငေဆာငရြကခကမားက အေၾကာငးအရာ၏အလယတြင လညးေကာငး၊ လကေအာကခ မဟတ သည အဖြ႔အစညးမား၊ အေထြေထြေဆာငရြကခကမားႏင ျပငဆငခကမားအား အေၾကာငးအရာ၏ နဂးပငးတြငလညးေကာငး ေဖာျပေလရေသာလညး ျပဌာနးခကမား၏ အစအစဥသည ကြျပားႏငပါ သည။ အမားအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ ဖြ႔စညးမႈပစအား ေအာကပါအတငးေဖာျပႏငပါသည။

(၁) နဒါနး - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြရာတြင ပါဝငသည ရညမနးခကနင အေရးပါသည တြနးအားေပးမႈဆငရာ ေဖာျပခက၊ တစခါတစရတြင အေရးပါသည သမငးေၾကာငးဆငရာ အျဖစအပကမား၊ ႏငငေတာ၏ အေျခအေန သ႔မဟတ တနဖးမားက ရညညႊနးပါသည။

(၂) ပဏာမေဖာျပခက - အခပအျခာအာဏာပငဆငမႈ ေၾကညာခက သ႔မဟတ အစးရ၏ အေျခခစညးမဥးသတမတခကမားဆငရာ ေၾကညာခက၊ ႏငငေတာ၏ အမညနင ပငနက သတမတခက၊ ႏငငသားမားနငဆႏၵမေပးပငခြငမား၊ ႏငငေတာ၏ ယၾကညခက၊ ရညမနးခက သ႔မဟတ ရညရြယခကမား

(၃) အေျခခကသည အခြငအေရးမား - အခြငအေရးဖာျပခကမား၊ သကဆငသညအေျခအေနမား၊ တြနးအားေပးမႈမား၊ ကန႔သတခကမား၊ နငငေတာ၏ အေရးေပၚ အေျခအေန ကာလအတြငး ဆငးငထားမႈမား

(၄) လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ အခြငအေရးမား သ႔မဟတ မ၀ါဒညႊနၾကားခကမား (၅) လႊတေတာ သ႔မဟတ ဥပေဒျပေရး - ယငး၏ ဖြ႔စညးပ၊ ပါဝငမႈ၊ လပပငခြငသကတမး၊

အထး အခြငအေရးမား၊ လပထးလပနညးမား (၆) ႏငငေတာ၏အႀကးအက - ေရြးခယမႈနညးလမးမား၊ လပပငခြငအာဏာမား၊ လပပငခြင

သကတမး (၇) အစးရ - (လႊတေတာစနစ သ႔မဟတ တစပငးတစစသမၼတစနစ)- အစးရအဖြ႔ ဖြ႔စညးျခငး ဆငရာစညးမဥးသတမတခကမား၊ တာဝနဝတရားမား၊ လပပငခြင အာဏာမား (၈) တရားသႀကးမား - တရားရးစနစ၊ တရားသႀကးမား ခန႔အပမႈအေျခအေနမား၊ တရားသႀကး

မား၏ စရငဆးျဖတပငခြငမား၊ အစးရေရ႕ေနမား

8 International IDEA | Constitution Building Primers

(၉) ျပညနယႏင တငးအစးရအဖြ႔မား - ဖကဒရယ သ႔မဟတ အာဏာခြေ၀ေပးျခငး၊ ေဒသဆငရာ အစးရအဖြ႔မား

(၁၀) လထဆႏၵခယပြအတြက ျပဌာနးခကမား (၁၁) သမာသမတကသညဟဆၾကေသာ အဖြ႔အစညးမား (ေရြးေကာကပြ ေကာမရင၊ အစးရဌာနမား

အေပၚ မေကနပခကမားကစစမးတငျပရန တာဝနေပးထားေသာ အရာရ၊ စာရငးစစရး စသည) (၁၂) လၿခေရးဆငရာအခနးက႑ - စစဦးစးခပ၊ တပမေတာအာဏာႏင ပတသကသည

သတမတခကမား (၁၃) အျခားအေထြေထြျပဌာနးခကမား - သးျခားအပစမား၊ ဘာသာစကားဆငရာဥပေဒမား၊

သးျခား အဖြ႔အစညးမားႏငသကဆငသည ျပဌာနးခကမား (၁၄) ျပငဆငျခငးဆငရာ လပထးလပနညးမား၊ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈအတြက အခန

သတမတခကမားႏင အသြငကးေျပာငးေရးဆငရာျပဌာနးခကမား

ဆကစပနားလညရမည ဆလရငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာမားဆရာတြငထဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေရးထားခကမားအျပင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငစပလဥး၍ ေရးသားေဖာျပ ထားေသာ တရားဥပေဒဆငရာ သ႔မဟတ တရားဥပေဒႏငတစစတတစပငး အကး ဝငသည အျခားအရာမားလညးပါ၀ငသည။ အဆပါအခကတြင အမားအားျဖင ေရြးေကာကပြဥပေဒမား၊ ပါတဘ႑ာေရးဆငရာဥပေဒမား၊ တရားသႀကးမားေရြးခယ ခန႔အပမႈမား နငပတသကသည ဥပေဒမားနင တရားရးမားဖြ႔စညးမႈဆငရာဥပေဒမား၊ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပမား၊ လႊတေတာ၏ တညၿမအမန႔မားနင တရားရး ဆးျဖတခကမား ပါဝငပါသည။ (Palmer ၂၀၀၆)

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာမားတြင စာျဖငေရးသားေဖာျပခက မဟတသည (တရားဥပေဒအရ အာဏာသကေရာကမႈမရေသာ) ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒနင အကးဝငသမားအားလးက ႏငငေရးအရ လကနာရမညဟသတမတထားသညစညးမဥးမား ပါဝငႏငပါသည (King ၂၀၀၁)။ ဥပမာအားျဖင ကေနဒါႏငငတြင “အစးရဝနႀကးမားအဖြ႔၏ ညလာခ”နင “အစးရသည ေအာကလႊတေတာ၏ ေထာကခမႈ အမားစက ရရရမည" ဆသည ခငမာေသာ စညးမဥးသတမတခက အား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးေဖာျပထားျခငးမရပါ။ သ႔ရာတြင ကေနဒါ ႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ သမားရးကကငထးတြငမ ေကာငးစြာ ထညသြငးေဖာျပထားပါသည။ (Van Loon & Whittington, ၁၉၈၇: ၁၇၂)

အရြယအစားႏင အတငးအတာ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည စကားလးအေရအတြက ေပါငး ေထာငဂဏနး (Iceland, Latvia) မ ငါးေသာငးေကာ(India) အထ အတငးအတာပမာဏ ကြျပားမႈမားရပါသည။ အသစေရးဆြသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ယခငဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ မားထက ပမရညလားၿပး ဖကဒရယျပညေထာငစဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမားသည တစျပညေထာင စနစဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားထက ပမရညလားပါသည။ ပနပထားသည နငငေတာဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒသည စာေစာငငယအရြယအစားမ အေတာအတနႀကးမားသည စာအပအရြယအစားအထ အမးးမးကြျပားႏငပါသည။

9 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

အမညအားျဖငသာ ဒမကေရစစနစကအေျခခေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဟ တြငတြင သးလာၾကေသာလညး ယခအခနအထ ႏငငအနညးငယကသာ ဒမကေရစစနစကငသးေသာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာကတညၿမေအာင ထနးသမးရာတြငေအာငျမငခေလသည။ လကနာမႈမရေသာလညး အေရးယ၍မရေသာ သ႔မဟတ အာဏာလကဝယရသမား၏ သေဘာဆႏၵ တစခတညးျဖင ေျပာငးလႏငေသာ သ႔မဟတ စတႀကကေဘာငသြငးေရးဆြထားေသာေၾကာင သာမန ဥပေဒမား (ဝါ) ျခြငးခကသေဘာျဖငကငသးေသာ ႏငငေရးအေလအကငမာ၏ လႊမးမးမႈေအာက တြင ရေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတစခရျခငးေၾကာငရရမည အကးေကးဇးမားမာ မရသေလာက နညးပါး လသည။ ထနညးတစြာ တရားဥပေဒစးမးမႈအားနညးသညအ ေျခအေနတြင ထကသ႔ေသာ ဖြ႔စညးပ အ ေျခခဥပေဒက ေရြးခယကငသးမညဆပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာ၏ ထေရာကေအာငျမငမႈသညလညး နညးပါးမညျဖစပါသည။

ဤအျမငအရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာဆသညမာ "ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ၏ စနႈနးသတမတခကမားနင လပထးလပနညးမားက အဓကလကနာေဆာငရြကျခငး" ျဖစၿပး၊ "အျပ အမ၊ အေလအထမားအျပင စႏႈနးသတမတခကမားအား လကခကငသးျခငး" စသညတ႔တြင ေတြ႕ႏင ပါသည (Ghai ၂၀၁၀)။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာသည အဆပါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တြင ေရးထားခကမားထက ပမကယျပန႔ပါသည။ ဤတြင အေလအထမား၊ ဓေလထးတမးစဥလာမား၊ စသတမတခကမား၊ ရးရာအစဥအလာမား၊ စမခန႔ခြမႈပစမား၊ ပါတစနစမားႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အား လကေတြ႕ေဆာငရြကရာတြင ပါလာသည တရားရးဆငရာ စရငဆးျဖတမႈမား ပါဝငနငပါသည။ အဆပါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာမားအား ယဥေကးမႈအရ လကခကငသးလာေအာင ေဆာငရြကျခငးသည ေလးနကၿပးအလြနခကခပါသည (Ghai ၂၀၁၀)။ ၄ငးက လမးတစမး၏ လြတ လပေသာ၊ အရပဘကလေနမႈဘဝပစႏင ႏငငေရးယဥေကးမႈတ႔တြင အထငအရားေတြ႔ျမငနငပါသည (Viroli ၂၀၀၁)။

ဒမကေရစဆနသညဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာတညေဆာက ေဆာငရြက ျခငးသည ေရရညအခနယေဆာငရြကရမည လပငနးစဥျဖစသညက ကနဦးကတညးက နားလည သေဘာေပါကထားရန အေရးႀကးပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမး ေရးဆြျခငးသည စနေခၚမႈ တစခ၏ အစတအပငးတစခသာျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြမညအဖြ႔အစညး၊ လပထး လပနညးႏင စညးမဥးစညးကမးမား (ႀကတငျပငဆငမႈအဆင)၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအား တရားဝင ေစျခငး (အတညျပ လကမတေရးထးျခငးနင လကခေဆာငရြကျခငး)၊ အေရးႀကးသညမာ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ တကသညစကားလးမားနင ရညရြယခကက ေသခာစြာအေကာင အထညေဖာ ေဆာငရြကရနလညး လအပပါသည။ အဆပါအဆငတငးသည ေရ႕အဆငမားတြင သေဘာတညမႈရရ သည ေအာငျမငမႈမားအေပၚတြင မတညပါသည။ ေသခာေကာငးမြနစြာ ေရးဆြေဆာငရြကထားျခငး မရသည မၾကမးသည ေကာငးမြနျပညစသည အေၾကာငးအရာမားက ရရနငမညမဟတသကသ႔ အလားအလာေကာငးေသာ၊ ခငျမေသာ၊ ဥပေဒႏငအညျဖစေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြင အာဏာအတြက အေျခခေကာငးတစချဖစႏငမညမဟတေပ။

10 International IDEA | Constitution Building Primers

အလးစျပညစေကာငးမြနသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသညပငလင လမးေၾကာငးခမတေပး ျခငး၊ စနစတစခ တညေထာငေပးျခငး မျပႏငပါ။ ကေလးတစေယာကက ပညာသငၾကားေပးျခငး၊ သ႔မဟတ သကႀကးရြယအတစေယာကက ျပ စေစာငေရာကျခငး မျပနငပါ။ အဆပါ သသာထငရားသည အားနညးခကမားရေသာလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ေရးဆြျပဌာနးျခငးသည လ႔ယဥေကးမႈျမငမား လာေအာင ေဆာငရြကေပးသည ေအာငျမငမႈတစခပငျဖစပါသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ အစးရ တစရပက ဖြ႔စညးႏငေသာ ႏငငမားသည သပၸနငနညးပညာ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈမား၊ စးပြားေရးဆငရာ ေအာငျမငမႈစြမးအားမား၊ ယဥေကးမႈဆငရာ တးတကမႈမားနင ေကာငးကးခမးသာမားကေဆာငရြကရာတြင ေရ႕တနးမ ေအာငျမငစြာေဆာငရြကႏငပါသည။ ဆန႔ကငဘကအေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အရ အစးရတစရပကေရရညမဖြ႔စညးရန မစြမးေဆာငႏငေသာႏငငမားသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈဆငရာ အလား အလာေကာငးမားကလညး ရရႏငမညမဟတပါ။

တညမႈ - ကစားပြ၏ စညးမဥးသတမတခကကသ႔ျဖစေနေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသငးႏစသငးသည ေဘာလးပြတစပြကစားေနသညဟ မတယၾကညပါ။ ေဘာလး ကပငဆငသညအသငးသည ကစားပြ၏ စညးကမးသတမတခကမားက ေျပာငးလ သတမတႏငၿပး မမစတႀကက ဒငလႀကးက ေရြးခယခြငရသညဆပါက ထကစားပြ သည တရားမတမႈ ရနငမညမဟတေပ။ အသငးတစသငးသည အၿမတမးအနငရရၿပး အျခားအသငးတစသငးသည ရႈးနမေနမညျဖစပါသည။ သ႔မဟတပါက ကစားပြ ရပလကရသာ ရပါသည။ ဤျဖစစဥမာ ဒမကေရစဆနေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာအခြငအာဏာ ကအသးမျပသည ႏငငေရးျဖစစဥနင တညပါသည။ လပပင ခြငအာဏာရသည အဖြ႔အစညး၊ ဂဏးဂဏ သ႔မဟတ အပစသည စညးမဥးစညးကမး မားက ခမတ ေဆာငရြက ႏငၿပး ဆန႔ကငဘကအဖြ႔ အစညးမာ တစဘကအသငး၏ လႊမးမးမႈမဆန႔ကငၿပး ကစားပြမ ထြကခြာသြားျခငးျဖစနငပါသည။ ဒမကေရစဆန ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာသည ကစားပြ၏ စညးမဥး သတမတခကမားနင တညပါသည။ အဆပါကစားပြတြင အပခပသမား (ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာတရားရး)သည ဒငလႀကးမားနင တပါသည။ အဆပါဒင လႀကး မားသည ကစားပြတြင ပါဝငသတငးအားႏငငေရးဆငရာကစားပြတြင တရားမတစြာ ပါဝငကစားႏငေစရန ေဆာငရြကပါသည။

အဘယေၾကာငဆေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရ ဖြ႔စညးထားသည အစးရသည တရားမတ ၿပး ဘကမလကသည တရားဥပေဒမားက ေရးဆြေဆာငရြကႏငပါသည။ ထသ႔ ေဆာငရြကျခငးျဖင အဆငေျပေခာေမြ႔ၿပး ေအးခမးသည အဖြ႔အစညးတစခ၊ လတစဦးခငးစနင လ႔အဖြ႔အစညးမား၏ အခြငအေရးကကာကြယေပးႏငမႈနင စးပြားေရး ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးနင သယဇာတပစၥညးမားက သငေလာ သလ စမခန႔ခြေဆာငရြကမႈမားက တးျမငေစပါသည(Ghai ၂၀၁၀: ၃)။ တနညးအားျဖင ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒက ေရးဆြျပဌာနးျခငးသည ဥပေဒအရ အာဏာရရရရထားေသာ သမားအား ျပညသ

11 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

လထ၏ အကးစးပြားကေရးရႈေဆာငရြကနငရနအတြက တြနးအားေပးၿပး မဟတဘ မမတ႔ အကး စးပြားအတြက တရားဥပေဒနင လပပငခြငအာဏာက အလြသးစား ျပလပသမားမ ကာကြယေပးႏငပါ သည။

လ႔အဖြ႔အစညးတစခတြင အေျခခကစၥရပမား၊ လႊေျပာငးမႈမား၊ တာဝနယေဆာငရြကမႈမားနင ႏငငေရး ဆငရာအခြငအာဏာမားႏငပတသက၍ အေျခခစညးမဥးမားက ခမတေဆာငရြက ရာတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာအစးရနင ႏငငေတာ၏ အၿမတမးတညရေနမည အဖြ႔အစညး မားအၾကား သးျခားရပတညမႈက ျဖစေပၚေစနငပါသည။ အစးရသည ႏငငေတာက ပငဆငျခငးမဟတဘ ျပညသလထကယစား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ လပပငခြင အာဏာေအာကတြင ႏငငေတာအတြက စမခန႔ခြျခငးမသာျဖစပါသည။

ဤနညးအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည သကဦးဆပငအပခပမႈစနစႏင ဆန႔ကငဘက ျဖစပါသည။ သကဦးဆပငအပခပမႈစနစဆသညမာ အစးရစနစတစရပျဖစၿပး အပခပမႈအခြင အာဏာမားသည အဆပါအစးရ၏ ကယပငဥပေဒပငျဖစသည။ ကမၻာတစဝနးလးရ ႏငငမားစြာတ႔သည သမငးေၾကာငးအရ အဆပါသကဦးဆပငအပခပမႈစနစက ကငသးခၾကသည။ မညသ႔ အပခပ ရမည ႏငပတသကၿပး မညသညအဆငျမငဥပေဒႏငမ သတမတထားျခငးမရပါ။ ဥပမာအားျဖင ႏငငသား မား၏ အေျခခကသည အခြငအေရးမားက ကာကြယထနးသမးျခငး သ႔မဟတ ျပညသမားအား တာ၀နခေစျခငး စသညျဖင သတမတထားျခငးမရပါ။ သ႔ျဖစပါ၍ သကဦးဆပငအပခပမႈစနစသည အစးရမ မမတ႔ကယကးသကသကအတြက သ႔မဟတ အပခပေရးဆငရာ အခြငထးခလနညးစ လတနးစားမားအတြက အပခပျခငးမသာျဖစၿပး နငငသားအားလး၏ အကးစးပြားအတြကေဆာငရြက ျခငးမးမဟတပါ။

သကဦးဆပငအပခပမႈစနစက ကငသးေသာအစးရတငးလညး ဖႏပအပခပသညေတာ မဟတပါ။ လကေတြ႔အားျဖင သကဦးဆပငအပခပမႈစနစသည မမကယကစညးမဥးခမတ ေဆာငရြက ျခငးျဖစၿပး အပခပသမားႏင သတ႔၏မကလးမားအား သသာစြာဆန႔ကင၊ ၿခမးေျခာကသမားအား ပြငပြငလငးလငး ႏပကြပျခငးက ျပလပႏငပါသည။ သ႔ေသာလညး သကဦးဆပင အပခပမႈစနစ ဆသညမာ အာဏာရငဆနေသာ အပခပမႈစနစအျဖစ အဓပၸါယဖြငဆထားပါသည။ သကဦးဆပင အပခပမႈစနစက ေဆာငရြကသမားသည အာဏာအားလးပငဆငသည သကဦးဆပငဘရငျဖစေစ၊ အ ခပအျခာ အာဏာပငဆငသည ပါလမနျဖစေစ၊ စစအစးရ သ႔မဟတ အာဏာရင သမၼတျဖစေစ ျပညသလထ၏ သေဘာတညခက သ႔မဟတ ေထာကခမႈမရရဘ၊ အဖြ႔အစညးမားမ အျပနအလန ထနးညေဆာငရြကျခငးမျပဘ၊ ျပညသလထက ထညသြငးစဥးစားျခငးမျပဘ မမတ႔ကယပငဆးျဖတ ခကျဖင ဥပေဒမားခမတေဆာငရြကႏငျခငး၊ မမတစဥးတညးသေဘာျဖင မားသည၊ မနသည ဆးျဖတ ခကချခငးမား ျပလပနငပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအရအစးရက ေရြးခယျခငးသည ျပညသလထက သကဦးဆပငအပ ခပမႈစနစနင အာဏာရငအပခပမႈေအာကရ မေရရာေသာ လေနမႈစနစက လကမခႏငေၾကာငး ေရြးခယျခငးပငျဖစပါသည။ ျပညသတ႔အေနျဖင တကေသာအခြငအေရးမား၊ အေျခခစညးမဥးမား၊ တနဖးထားမႈမား၊ အဖြ႔အစညးမား၊ လပငနးစဥမားသည အလြနအေရးႀကးၿပး ၄ငးတ႔အား အစးရ ကယတငလကနာေအာင နညးလမးတစချဖင ကာကြယ ထားသငသညဟ လကခအသအမတျပျခငး ပငျဖစသည။ အဆပါစနစမးတြင ျပညသလထသည ျပညသတ႔၏ သေဘာထားကအေျခခသည၊ အာဏာရငဆနစြာအပခပမႈမားမ လြတကငးသည မနကနသည ဥပေဒျဖငအပခပေသာ အစးရ တစရပ၏ အပခပမႈေအာကတြင ေနထငျခငးျဖစပါသည။

12 International IDEA | Constitution Building Primers

ေခတမေသာ ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ စနစမားသည (၁) ကယစားျပအစးရ၊ ႏငငသားမားက ျပညသ႔ေရးရာကစၥရပမားတြငပါဝငေဆာငရြကႏငၿပး အစးရ သည ျပညသက တာ၀နခရေသာ (၂) အခြငအေရးမားက ကာကြယျခငး (အထးသျဖင ထကသင ေသာဥပေဒလပငနးစဥ၊၊ လြတလပစြာေျပာဆခြင ႏင ဘာသာေရးဆငရာ သကဝငယၾကညမႈစသည) ဟသည စညးမဥးႏစမးေပၚတြင အေျခခၿပး ႏငငသားတ႔အား အာဏာကအလြသးစားလပျခငးမ ကာကြယေပးထားပါသည။

အဆပါ ကယစားျပအစးရနင အခြငအေရးမားကာကြယေစာငေရာကမႈစသည အေျခခသေဘာ တရားမားက ျပညသအားလး အကး၀ငမႈႏင ယဥၿပငေဆာင ရြကျခငး အသြငျဖင ေဖာျပနငပါသည(Dahl ၁၉၇၃)။ အဆပါ သတမတခကမားသည အခနၾကာသညႏငအမတျဖညးျဖညး ပမကယျပန႔ေလးနက လာပါသည။ ၁၉ ရာစ အတြငးႏင ၂၀ ရာစအေစာပငးႏစကာလမားတြင ကာလၾကာရညစြာ အတကအခ ျပလပခမႈအၿပး ျပညသ႔ေရးရာက႑မားတြင အမးသားမား ပါဝငေဆာငရြကခြငပမရရလာၾကၿပး ေနာကဆးတြင အမးသးးမးမားပါ ပါဝင ေဆာငရြကခြငရလာပါသည။ ၂၀ ရာစနစကာလအတြငး အခးကေရြးေကာကပြစနစႏင တကရကဒမကေရစစနစစနစကသ႔ ျပညသလထ ပါဝငေဆာငရြကမႈ ပစအသစက ျပဌာနးေဆာငရြကျခငး သ႔မဟတ ေၾကညာသတမတျခငးမား ျပလပခပါသည။ ထနညး တစြာ ၂၀ ရာစႏစအတြငး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစမားတြငပါဝငသည အခြငအေရးမားဆငရာျပဌာနးခကမားသည (၁) အေစာပငးတြင ေဖာျပထားသည အေျခခႏငငသားႏင ဥပေဒေရးရာ အခြင အေရးမားအျပင စးပြားေရး၊ လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အခြင အေရးမားက ပမအေလးထားလာၾကသည (၂) လြတလပစြာ တရားစရငေရးအခနးက႑ကခ႕ထြငလာၿပး တကရက အာဏာသကေရာကမႈ အားေကာငးလာပါသည။

ယေနေ႔ေခတ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဝါဒသည ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးလႈငးအျဖစ ကမၻာတစဝနးလးတြင ပ႕န႔လကရပါသည။ ၂၀ ရာစနစ ဒတယနစဝက ကာလအတြငး ေျမာကအတလႏတႏင အေနာကဥေရာပ၏ အလယပငးေဒသမားက ေကာလြနျပး ကမၻာနယေျမေဒသမားစြာတြင ေအာငျမငစြာအေျချပႏငခပါသည။ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ၀ါဒအား (၁၉၄၈)ခႏစ ကမၻာကလသမဂၢ၏ အျပညျပညဆငရာ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမးႏင (၁၉၆၆)ခနစ ႏငငသားႏငႏငငေရးဆငရာအခြငအေရးႏငငတကာသေဘာတည ခကအပါအဝင ကယကယျပန႔ျပန႔လကခထားၾကသည ႏငငတကာေၾကညာခကႏင သေဘာတစာခပ မားတြင ထညသြငးေဖာျပထားပါသည။ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာက ခငၿမစြာလကခကငသးေနေသာ ႏငငမားမာ ကမၻာနယေျမေဒသအားလးႏင ကမၻာ တကႀကးမား အားလးရ ႏငငမားပါဝငပါသည။

တစခနကမညသ႔ပငျဖစေစကာမ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒစနစမားသည လကရ ကမၻာလးဆငရာ တနဖးတစချဖစၿပး အကးေကးဇးကလသားအားလးမေဝခစားႏငသည အၾကြငးမစႏႈနးတစချဖစပါသည(Sen ၁၉၉၉)။

13 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက ခမတ ေဆာငရြကျခငးသည လြယကသည အလပမဟတပါ။ သမငးေၾကာငးတစေလာကတြင ႏငငအနညးငယ သာလင ေအာငျမငမႈရရခပါသည။ အဆပါ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာက ျပဌာနး သတမတသတ႔သည ၄ငးတ႔ေတြ႔ႀကရငဆငရသည အခကအခမားျဖစသည လမႈေရးႏငႏငငေရး၊ နညးပညာႏင တရားဥပေဒဆငရာျပနာမားက ဂရတစကေျဖရငးေဆာငရြကၾကရမညျဖစသည။

လ႔အဖြ႔အစညးအားလးနးပါးတြင ခမးသာၾကြယဝျခငးႏငအခြငအာဏာသည ကြျပားျခားနားမႈ ရပါသည။ အဖြ႔အစညးအမားစတြင အပစနစစအျဖစ ခြျခားသတမတႏငပါသည။ ပထမအပစမာ ေငြေၾကးခမးသာမႈႏင အခြငအာဏာကပငဆငေသာ လနညးစျဖစၿပး ဒတယအပစမာ ေငြေၾကး ခမးသာ မႈနင အခြငအာဏာပငဆငမႈမရေသာ လမားစျဖစပါသည။ အဆပါအပစမာ အထကတနးလႊာအပစ မဟတပါ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေဆာငရြကရာတြင အသးျပသည စကားရပမားအရ အထက တနးလႊာနင အထကတနးလႊာမဟတသညအပစမားအား ခြျခားေဖာျပသညမာ အထကတနးလႊာ အပစ သည စးပြားေရးနင ႏငငေရးဆငရာ အခြငအာဏာမားကရရႏငသည။ အထကတနးလႊာအပစမားက အပခပသမားျဖစၿပး အထကတနးလႊာမဟတသညအပစမားက အပခပချဖစပါသည။

ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက တညေဆာက ျခငးျဖင လ႔အဖြ႔အစညးတစခသည သသာထငရားသည ေဆာငရြကခကက ျပလပမညဆပါက ၄ငးသညအပခပသမားက စညးမဥးမားျပဌာနးသတမတရနျဖစပါသည။ အနမဆးအားျဖငဆလ သညမာ အပခပသအထကတနးလႊာလတနးစားမားအား အပခပခလတနးစားမားက အတညျပ ထားေသာ စညးမဥးစညးကမးမားျဖင ကန႔သတထားၿပး မမတ႔ေဆာငရြကခကမားအတြက အပခပခ လတနးစားက တာဝနယမႈျပရပါသည။ ယဥၿပငၾကေသာပါတမားအၾကား ျပညသတ႔၏ေရြးခယခြငကကငသးရာတြင အပခပသညအဖြ႔အစညးမားသည အပခပခမားအား အနညးဆးေတာတာဝနယမႈ၊ မနမနကနကန တ႔ျပနမႈျပရမညျဖစပါသည။ အမားစ၏ လအပခကက ျဖညဆညးေဆာငရြကျခငးမျပ ႏငသည ခါငးေဆာငမားက ေနာငကငးပမညေရြးေကာကပြ၌ၿပငဘကနင အစားထးလလယရမည သာျဖစပါသည။ အပခပသ လတနးစားမားသည ျပညသလထ၏ ယၾကညကးစားခရသမား ျဖစပါသည။ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာ၏ ပမခငမာေသာ ရညရြယ ခကထကပၿပး အပခပသနင အပခပခလတနးစားမားအၾကား ျခားနားခကက ေလာနညးေစနငသည ဥပေဒစညးမဥးမားေအာကတြင အခြငအာဏာကထားရျခငးအားျဖင အာဏာပငမားအား ျပညသလထ ကယစားျပေသာ ကယစားလယမားအျဖစ ေဆာငရြကေစပါသည။

အထကတနးစားအပခပသစညးမဥးမားနင ပတသကၿပး အဆပါစနေခၚမႈမားျဖစေပၚေစရာတြင ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာသည မမ၏အာဏာ၊ အထးအခြငအေရးနင ေငြေၾကးခမးသာၾကြယဝမႈက ကာကြယေစာငေရာကသည အပခပသလတနးစား မား၊ အနညးဆးအားျဖင သတ႔၏ အာဏာတပမကမႈမားက ဟန႔တားကန႔သတႏငသညဟ ခစားရသ မား၏ အတကအချပ တ႔ျပနမႈမားကခရႏငပါသည။ ခမးသာၾကြယဝေသာ၊ အာဏာရေသာ၊ အဆက အသြယေကာငးေသာ၊ အခြငအာဏာမားက ထနးခပနငေသာအဖြ႔အစညးတြင လေနမႈအဆငအတနး ျမငမားေသာသမားသည အာဏာရငဆနသည အပခပေရးစနစက ပမရရရနလလားၿပး ဒမကေရစစနစ ကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာသ႔ ေျပာငးလကငသးရာတြင ၄ငးတ႔၏ အကးေကးဇးမား ပကစးႏငသညက နားလညသရသမားျဖစပါသည။ အဆပါ ပဂၢလမားက စစေဆး

14 International IDEA | Constitution Building Primers

ေဆာငရြကျခငးမျပလင အာဏာရငအစးရစနစက တစေကာျပနရန ေထာကပေပးျခငး၊ သ႔မဟတ ဒမကေရစ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာကၿပကြေစရန အတငးအတာတစခအထ နညးလမးမား ရာေဖြေဆာငရြကျခငး၊ သ႔မဟတ အထကတနးလႊာမား၏ အျပအမေဆာငရြကခကမားက ကန႔သတထနးခပရာတြင အားနညးမႈ ျဖစေပၚေအာင တြနးအားေပးမညျဖစပါသည။

အားလးအကး၀ငေသာ ညႏႈငးမႈျဖစေျမာကေစရန အထကတနးလႊာမားႏင အျခားယဥေကးမႈ အရၾသဇာရသညအပစမားအား (သတ႔အား ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ သ႔အေျပာငးအလအား တားဆးမႈမျပလပရန စညးရးသမးသြငးရမညဆပါက) သတ႔၏ အေရးပါသည မကလးမားအား ႏငပတသတ၍ ေကနပမႈရေစရနလအပပါလမမည။ အဆပါေကနပ ႏစသကမႈက ရရေစသည နညးလမးတစခမာ ၄ငးတ႔၏ လကရအခြငအေရး အခ႕က ထမးသမးရန သ႔မဟတ အနမ ဆးအားျဖင မပကစးေစရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျခငးျဖင ေဆာငရြကႏငပါသည။ အမားစမာ ကယကးေမာလငခကျဖင ေဆာငရြကသမားျဖစသည ယခငအာဏာရင အဖြ႔ဝငမား၊ စးပြားေရးအခြငထးခလနညးစနင လၿခေရးပငးႏငဆကႏြယေနသမား ပါဝငပါသည။ အဆပါလမားထတြင အလရငႏငငႀကးမား သ႔မဟတ အငအားႀကးမားသည ႏငငျခားရငးနးျမပႏ သမားကသ႔ေသာ အငအားစမားလညး ပါဝငပါသည။ ထအေျခအေနမးတြင ဖြ႔စညးပအ ေျခခဥပေဒသည ဒမကေရစစနစ ကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာပစသစ၏ အေျခခအေနျဖင (လလၿခၿချဖင၊ ျပနလနဆန႔ကငမႈမားမျဖစေစပ အေျပာငးအလျဖစေပၚလာေအာင) အဆပါညႏႈငးမႈမားက ခငၿမေအာင ႀကးပမးမႈတစရပအေနျဖင မတယနငပါသည။ ထကသညႏႈငးမႈမားတြင ယခငေဆာငရြကခသည ျပစမႈမားအတြက တရားစြဆျခငးမ ကငးလြတခြငရရေစၿပး အခ႕အ ေျခအေနမားတြင အနာဂတမဝါဒမား ခမတရာတြင မေဝလာနငျခငးအထ ေျပာငးလႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ခလႏငငတြင ယခင အာဏာရသည သမၼတ Augusto Pinochet သည ဒမကေရစစနစက ျပငဆငမြမးမၿပးေနာက ဆးနတ အဖြ႔ဝငတစဦး (၄ငး၏အျပစမားက တရားစြဆျခငးမ ကငးလြတခြငရရၿပး အာဏာက ဆကလက လြမးမးေစႏငသညေနရာ) ျဖစလာပါသည။ ေပၚတဂႏငငတြင ၁၉၇၆ခနစ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒသည တပမေတာအရာရမားအား ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရးကာလတြင ဗတအာဏာ (၁၉၈၂ ခနစ တငေအာင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ဖယရားျခငးမျပေသာအာဏာမား)က ကယကယျပန႔ျပန႔ အသးျပ ခြင ေပးထားပါသည။

သ႔ေသာလညး အဆပါညႏႈငးမႈမားတြင မမအကးေမာလငသမားအတြက အလြနလကေလာ စြာထညသြငးထားပါက ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာ၏ အရညအေသြးနင အကးးသကေရာကမႈက ပကျပားေစပါသည။ အဆပါေဆာငရြကခကက အမား အားျဖင မေကနပၾကေသာလညး (ဥပမာအားျဖင အေမရကနႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ၁၇၈၇ ခနစတြင ေတာငပငးရေကးကြနပငဆငေသာ မငးမးမငးႏြယ၏ အခြငအာဏာက ထနးသမး ေစာငေရာကျခငးျဖစပါသည။) မမအကးေမာလငသမားအား လြနကစြာေကနပႏစသကမႈ ရေစျခငး သည (ဆလသညမာ ေကာငးမြနစြာကန႔သတထားျခငးမရသညနညးတ လထအားတာဝနခမႈမရသည အခ႕ေသာစညးမဥးဥပေဒမား) နငငေတာအတြက ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒစနစက အေကာငအထညေဖာရာတြင အတားအဆးျဖစႏငပါသည။

ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒစနစက ေျပာငးလႏငရနအတြက အထကတနးလႊာမား ၏ အတကအချပမႈသည ႏငငေတာတညေဆာကသမား ေတြ႔ႀကရငဆငရသည အႀကးမားဆးေသာ အခကအခကမားထမတစချဖစပါသည။ အခ႕အေျခအေနမားတြင အထကတနး လႊာမားသည ၄ငးတ႔၏ အကးစးပြားပကစးေစသည ပဋပကၡပစမားက ၿငးေငြ႔လာၾကၿပး ေျဖေလာ သညနညးလမးတစခအေနျဖင ဒမကေရစနညးလမးမားျဖင ထပဋပကၡက ပစေျပာငးထနးသမးလလား

15 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

ၾကသည။ အျခား အေျခအေနမားတြင အထကတနးလႊာမားသည ေျမယာမား၊ ေငြေၾကးပငဆငမႈမားႏင အဖြ႔အစညးဆငရာ လပပငခြင အာဏာမားက အထကတနးလႊာမဟတသည လ႔အဖြ႔အစညးသ႔လႊေျပာငးေပးရျခငးေၾကာင အငအားေလာနညးလာသကသ႔ခစားလာရေသာလညး အထကတနးလႊာမဟတသ မားသ႔ အာဏာလႊေျပာငးေပးျခငးသည ၄ငးတ႔၏ အကးစးပြားက ထနးသမးေဆာငရြကသည အေကာငးဆးနညးလမးအျဖစ ဆးျဖတခၾကသညမားလညးရသည။ တစခါတစရတြင အဆပါ ျဖစစဥမာ ရႈပေထြးၿပး ထပတညမႈမားလညး ျဖစေပၚႏငပါသည။ ဤအေျခအေနတြင အထကတနးလႊာ အခငးခငးအၾကား အေပးအယျပလပ ညႏႈငးျခငးနင အထကတနးလႊာႏင အထကတနးလႊာမဟတ သမားအၾကား အေပးအယျပလပညႏႈငးျခငး အျဖစ မတယနငပါသည။ အဆပါ အ ေပးအယမားမတဆင လ႔အဖြ႔အစညးမားအၾကား လပပငခြငအာဏာမားက ခြေ၀ကငသးႏငပါသည။

ေတာငအာဖရက - လ႔အဖြ႔အစညးမ ေပၚေပါကလာသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ

ေတာငအာဖရက၏ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဟာ အာဏာရပါတ ဒါမမဟတ ေတာငအာဖရကရ႕ အစတအပငးတစခသာမကပါဘး။ ကြႏပတ႔အားလးန႔ သကဆင ပါတယ။ ကၽြႏပတ႔ရ႕ေသြး၊ အခ႕ေသာသမားရ႕ အသကေတြ၊ ကၽြႏပတ႔ရ႕မကရည၊ ေခြးေတြန႔ စေပါငးေရးဆြထားတာျဖစတယ။ အဒဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ကၽြႏပတ႔ ပငဆငတအရာအျဖစ ေတာငးဆလပါတယ။ ဒါဟာ ကၽြႏပတ႔က ေတာငအာဖရက ႏငငသားအျဖစ ေနထငႏငတအခြငအေရးကေပးပါတယ။ ဒအေျခခဥပဒဟာ ကၽြႏပ တ႔ အားလးပငဆငၿပး ကၽြႏပတ႔အားလးကာကြယၾကရပါမယ။ Cyril Ramaphosa, အေထြေထြ အတြငးေရးမးခပ၊ အာဖရကအမးသား ကြနဂရက(၁၉၉၁-၁၉၉၇)

ေယဘယအားျဖင ဖြြ႔စညးပအေျခခဥပ ေဒစနစသည ႀကးကယသညညႏႈငးေဆာငရြကမႈမား တြင ႏငငသားအားလးပါ၀ငေစျခငးျဖင (ျပညသလထ၏ သေဘာတညခကတစခ သ႔မဟတ လမႈေရး သေဘာတညခက) ႏငငေတာအား လပဂၢလတစဦးတစေယာက၊ ပါတတစခ၊ သ႔မဟတ လ႔အဖြ႔အစညး ၏ တစစတတစပငးကသာ ပငဆငျခငးမဟတဘ ႏငငသားအားလးစေပါငးပငဆငမႈအျဖစ ျပလပ ေဆာငရြကႏငပါသည။ မားစြာေသာသမငးတြငသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာက တညေထာငရာတြင ေအာငျမငမႈမရချခငး မာ ၄ငးကလ႔အဖြ႔အစညးတစခလးႏင အမနတကယသကဆငမႈမရချခငးနင ကယျပန႔ျပး အားလး အကး၀ငသည သေဘာတညခကကမား အေျခမခေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ ထ႔အစား ႏငငတစခလးက ထနးခပေဆာငရြကလသည လ႔အဖြ႔အစညး၏ အစတအပငးတစခ သ႔မဟတ အပစတစစက အားလး ကလႊမးမးႏငရနရညရြယ၍ လ႔အဖြ႔အစညး၏ တနဖးထားမႈမားအား တစဘကသတအျမငျဖင သတမတ ျခငးက ေဆာငရြကႏငသည။ အဆပါကဥးေျမာငးသည အျမငကအေျခခ၍ တစဘကသတေရးဆြထား သည ဖြြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည အဆပါ ဂဏးဂဏ သ႔မဟတ အပစတြင မပါဝငသည ႏငငသား မားအား ဖယကဥထားျခငး သ႔မဟတ အဆပါယဆခကအျမငမားႏင ကြလြသမားက ႏငငေတာႏငသကဆငသညက႑မားတြင အျပညအဝ သ႔မဟတ ညတညမပါဝငေဆာငရြကျခငးမ ဖယကဥထားၾက သည။ ဤနညးအားျဖင အဆပါ တစဘကသတကေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ျပညစကယျပန႔စြာ သေဘာတညမႈမရရဘ အာဏာရပါတ၏ ၿပငဘကမားက တရားမဝငအဖြ႔အစညးအျဖစ မၾကာခဏ သတမတျခငးခရပါသည။ အဆပါ ၿပငဘက အတကအခပါတတ႔အား ေထာကခေပးသည သးျခားပဂၢလ

16 International IDEA | Constitution Building Primers

သ႔မဟတ အစးရအဖြ႔အစညးမားအား ေရရညပးေပါငး ေဆာငရြကျခငးမရသေလာကပငျဖစသည။ တစခါတစရတြင တစဘကသတေဆာငရြကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည ရာထးေနရာက

အလြသးစားလပျခငး၊ ႏငငေတာ၏ ပငဆငမႈသယဇာတရငးျမစမားက ထနးခပျခငးျဖင သတ႔သညသာ အကးအျမတရရရနအတြက လတစဦး သ႔မဟတ အဖြ႔အစညးတစခမမ အဆးျမငဝါဒႏင တကယ ေကာငးဆနစြာ မမကယကးအတြက အာဏာကဆကလကထနးသမးထားႏငရန ႀကးပမးရာမ ေပၚေပါကလာျခငးျဖစပါသည။ တစဘကသတေဆာငရြကသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ရးသားေသာ၊ လေကာငးမားကလညး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစမတဆင သတ႔ေမာမနးထားသည ပမေကာငးမြန သည လ႔အဖြ႔အစညးျဖစလာေစရန ရညရြယခကရရျဖင (မၾကာခဏ စတပကစရာရလဒမားသာ ထြကေပၚလာေသာလညး) အေကာငအထညေဖာလပေဆာငႏငပါသည။ အဆပါ နညးလမးႏငပတသက ၍ ေတြ႔ႀကရသညအခကအခမာ လအမားအား ျပညစလေလာကသည ပးေပါငးပါဝငခြငမရရျခငးပငျဖစပါသည။ ပမျပည စေကာငးမြနသည အဖြ႔အစညးတစရပက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကနငရနအတြက လအမးမးသည အျမငအမးမးရၾကပါသည။ အဆပါကြျပားျခားနားသည အျမငအမးမးမ ျဖစေပၚလာသည သေဘာထားကြလြခကမားသည အယအဆျခငး ဆန႔ကငလကရၿပး ေျဖရငး ေဆာငရြကရန မားစြာခကခပါသည။ အမနအားျဖင သေဘာတရားအရ၊ အေတြးေခၚအရ၊ ဘာသာေရး အရ အလြနစတဓါတျပငးျပသမား မၾကာခဏသတရမရၾကသညမာ ပထမအခကအေနျဖင သတ႔ အတြက ကယပငသကေသအေထာကအထားျဖစေသာ မနကနေသာအရာမားသည အျခားသမား အတြက သသယကငးရငးစြာ လကခယၾကညႏငရနခကချခငးနင ဒတယအခကမာ ဒမကေရစစနစက ကငသးသည အဖြ႔အစညးတြငရသညအျမငအမးမးနင တနဖးထားမႈအမးမးျဖင ေနထငၾကသမား သည ၿငမးခမးစြာအတယဥတြေနထငခြင ပါ၀ငေဆာငရြကႏငခြငႏငလြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြင စသည အခြငအေရးရသည ႏငငသားမားျဖစသညဆသညပငျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည စႏႈနးမားနငသကဆငသည ေဆြးေႏြးမႈအားလးက ေရာငရားသင သည သ႔မဟတ လကေတြ႔ကသည အေၾကာငးအရာမား အားလးက ထတပယသငသညဟ မဆလပါ။ လပထးလပနညးဆငရာႏင သတမတခကဆငရာ နညးလမးႏစခလးသည သ႔ေနရာႏင သရပါသည။ ျပညသတ႔၏ ကယကယျပန႔ျပန႔သေဘာတညခကသည အေျခခပငျဖစပါသည။ လကေတြ႔ကသည အေၾကာငးအရာမားႏငေျပာငးလႏငသည အေၾကာငးအရာမားကလညး ထညသြငးရမည ကစၥရပမား ရလာႏငပါသည။ ဆလသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက တညေဆာကသမားသည အမား၏ဆႏၵနင တနဖးထားမႈမားပါ၀ငေအာငေဆာငရြကျခငး၊ အားလးသေဘာတသည နယပယမားက အေလးေပး ေဆာငရြကျခငး၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ညႏႈငးေဆာငရြကခကမားတြင တတႏငသမအားလး အကး၀ငေအာငႀကးပမးေဆာငရြကျခငးတ႔က ခငခနလပေဆာငရပါလမမည။

ႀကတင ေဆာငရြကျခငးျဖင မမကယက ကာကြယေစာငေရာကျခငး

ဂရနငင၏ သရေကာငး Odysseus က မန႔ၾကားခသညမာ ေရဝနင ႀကးမားသည ပငလယေရ သတဝါတ႔အၾကား ျဖတေကာေမာငးနငသညအခါ သ ေဘၤာရြကတင ထပဆသ႔ တကေရာကႏငရန ႀကးပမးခပါသည။ အခကေပးဥၾသ၏ အသေအာက တြင အရငစလ အမန႔ေပးကာ မမကယက ႀက တငျပငဆငမႈမား ေဆာငရြကျခငးျဖင သ ေဘၤာနစျမပပကစးျခငးမျဖစေစရန ႀကတငကာကြယမႈမားေဆာငရြကခပါသည။

17 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

အဘယေၾကာငဆေသာ ဤကသ႔ေဆာငရြကျခငးသည အားလးအကး၀ငၿပး ခငၿမေသာ အဆငျမငဥပေဒက ခမတႏငျခငးအေပၚမတညၿပး သ႔မသာ သာမနႏငငေရး အျငငးပြားမႈမားက ေရာင ရားႏငပါလမမည။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငးသည ရညရြယခကနင သဘာဝနစခလးတြင သာမနဥပေဒျပသမားႏငမတေသာ လပငနးစဥအျဖစ ေတြ႔ျမငႏငပါသည။ (Ackerman ၁၉၉၃) အရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသမားသည အမားျပညသ၏ ကယကယ ျပန႔ျပန႔သေဘာတဆႏၵရရရနနင အမားျပညသ၏ စနႈနးသတမတခကရရႏငရနအတြက ကယကး ရာသမားအားဖယရားရန လလားရပါမည။ ၄ငးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာျပျပငေျပာငးလမႈကာလဟေခၚသည ႏငငတစႏငငတြင လြတလပေရးရရကာစ သ႔မဟတ ဒမကေရစမဆနသည အစးရစနစတစရပ ၿပပကၿပးေနာက အေျခအေနတြငသတ႔ကယတင အမားျပညသအားလးပါဝင သညအေျခအေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပနလညတညေဆာကရန ဆးျဖတသညအခါ ျဖစေပၚ တတပါသည။ အဆပါ ျပျပငေျပာငးလေရးကာလမားသည အေမရကနႏငင(၁၇၈၇-၁၇၉၁)ခႏစ၊ အႏၵယႏငင (၁၉၄၆-၁၉၅၀)ခႏစ ႏင ေတာငအာဖရကႏငင (၁၉၉၁-၁၉၉၆)ခနစ တ႔၏ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ သမငးေၾကာငးမားတြင ေတြ႔ရရပါသည။

အခ႕ပညာရငမားသည အဆငျမငဥပေဒအရအပခပေသာအစးရ၏ အေျခခသေဘာတရားက ယၾကညရန သသယရပါသည။ အဆပါ ပညာရငမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစတြင ပါဝငသည စညးမဥးဥပေဒမားသည ေရြးေကာကခကယစားလယမားအား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက ျပဌာနး သတမတသညအခနတြင ျပလပခသညညႏႈငးေဆာငရြကမႈမားက လကနာေစျခငးသာျဖစ၍ အျခား ႏငငေရးဆငရာအျမငမားက ထညသြငးစဥးစားျခငးမရဟ ျငငးဆၾကပါသည။ အဆပါစညးမဥးမားက ျပညသတ႔ ေရြးေကာကတငေျမာကထားသည ကယစားလယမားထက တရားသႀကးမားႏင အျခား ေသာ ကြမးကငပညာရငမားက ခမတေဆာငရြကထားျခငးျဖစေသာေၾကာင အကးသကေရာကမႈအေန ျဖင ဒမကေရစ၏အေျခခသေဘာတရားမားနင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာႀကတငေဆာငရြကမႈမားအၾကား အဆငမေျပမႈမားျဖစေပၚႏငပါသည။

လကေတြြ႔အေနျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာႀကတငေဆာငရြကမႈမားက စေပါငးထား ေသာ မမကယတင လကနာေဆာငရြကျခငးပစတစခအျဖစေတြ႔ျမငႏငၿပး ထသ႔ႏငငေရးစနစတြင ပါ၀ငေနသအားလးက အေျခခစညးမဥးမားအားသတ႔ကယတင လကနာေဆာငရြကျခငးျဖင ႏငငေတာ အား လကရအစးရအာဏာပငမားက လႊမးမးၿပး အလြသးစားမလပႏငေစရနျဖစပါသည။ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ႀကတငေဆာငရြကမႈမားက လကနာေဆာငရြကျခငးသည ဒမကေရစစနစအား မမကယကကာကြယသည လပေဆာငခကျဖစ၍ ဒမကေရစကမလလားပ ေပာကပကေအာင မေပး မညသမားမ ကာကြယေပးပါသည။

ေနာကထပနညးလမးတစခမာ ျပညသလထ၏ အခပအျခာအာဏာဆငရာက ေဖာျပေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကဆကာလအတြငး ရရထားသည ညႏႈငးေဆာငရြကမႈမားမ ထြကေပၚ လာသည အေျခခဥပေဒဆငရာ ညႊနၾကားခကမားနင သကဆငပါသည။ အဆပါယဆခကအရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၏ မလစညးမဥးသတမတခကမားမာ ပမနအေျခအေနေအာကတြင လႊတေတာ၌ကယစားလယအမားစ၏မဆႏၵျဖင ထတျပနထားသည သာမနဥပေဒမားႏင ကြျပားျခားနားပါသည။ လႊတေတာကယစားလယအမားစ၏ ဆးျဖတခကသည (ပမနဥပေဒတြင ေဖာျပထားသညအတငး) ျပညသလထ၏ ဆးျဖတခက (ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပထားသညအတငး) နင ျခားနားေနပါက ျပညသလထ၏ဆးျဖတခကက အႏငရရပါသည။ သ႔ျဖစပါ၍ ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ အမားစဆးျဖတခက ျဖင ျပဌာနးလကေသာ ဥပေဒတစခအား တရားေရးမ႑ငမ ပယဖကျခငးသည ျပညသလထ၏ အခပ အျခာအာဏာက ကန႔သတျခငးမဟတပ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပညသတ႔၏အခပအျခာအာဏာက

18 International IDEA | Constitution Building Primers

ဥပေဒျပေရးမ ထပါးေႏာငယကျခငးမ ကာကြယျခငးသာျဖစပါသည။ ျပညသလထသည ဆးျဖတခက ခရာတြင ပါဝငေဆာငရြကႏငပါသည။ သ႔ရာတြင အဆပါဆးျဖတခကမားသည တသမတတညး မဟတပါ။ အဆပါဆးျဖတခကမားက ျပနလညစစစျခငးႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား ျပလပရနငပါသည။ သ႔ေသာ အမားစ သးပႏစပ၏ေထာကခခကရယရန သ႔မဟတ လထဆႏၵခယပြကငးပရန စသညျဖင ေရးဆြထားသည ဆးျဖတခကခမတသည စညးမဥးဥပေဒမားမတစဆင အားလးအကး၀ငသည ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥမားျဖငသာ ျပလပႏငပါသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက အဓပၸါယဖြငဆျခငးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒက စတငေရးဆြ သည ကာလ သ႔မဟတ ျပနလညေရးဆြသည ကာလမားတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေျခခ မေဘာငကတြငပါ၀ငသည ဥပေဒျပေရးဆငရာ အကဥပေဒမား၊ ႏငငေရးဆငရာ စညးမဥးသတမတခက မားနငတရားဥပေဒဆငရာ ဆးျဖတခကမားမတစဆင တျဖညးျဖညးေျပာငးလလာပါသည။ တစခါ တစရတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြႏငပတသတ၍ အားလးအတြကပမအကး၀ငသည ညႏႈငး ေဆာငရြကမႈမားကျဖစေပၚေစရန ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားအေနျဖင ေနာကဆကတြ ျပငဆငမြမးမျခငးအတြက အခနကန႔သတေဖာျပသည အပဒမားကလညးထညသြငးထားၾကပါသည။

အဂတလကစားျခငးသည လာဘေပးလာဘယျပျခငးထက မားစြာပမကယျပန႔သည သေဘာ တရားတစခ ျဖစပါသည။ ယငးတြင ဥပေဒျပျခငး၊ မ၀ါဒေရးဆြျခငး၊ စမအပခပျခငး စသညတ႔တြင အမားျပညသ အကးးစးပြားထက မမကယကးစးပြားက ေရ႕တနးတငသည လပေဆာငခကမား အားလးအႀကး၀ငပါသည။ ဒမကေရစက ထခကေစသည အဂတလကစားမႈမား၏ အႏရာယမားက ႏစေပါငးမားစြာကပင ေကာငးစြာနားလည သေဘာေပါကခၾကၿပးျဖစသည။ Benjamin Franklin (၁၇၀၆-၁၇၉၀၊ အေမရကနျပညေထာငစ တညေထာငရာတြင အားႀကးမနတကပါဝငေဆာငရြကခသည ႏငငေခါငးေဆာင) ၏ အဆအရ ဝသမေလာဘႏင ႀကးပြားခမးသာလစတသည ျပငးထနသည ကေလသာမားျဖစပါေၾကာငး၊ ၄ငးတ႔က သးျခားစၾကညလင လ၏စတက ဆႏၵျပငးျပစြာလပေဆာငရန တကတြနးၿပး အဆပါစတႏစခ ေပါငးစမပါကျပငးထနစြာလခငနစသကမႈကျဖစေစၿပး စတကခပတညး သညးခႏငရန အလြနခကခ ပါေၾကာငး၊ အဆပါစတခစားခကမားသည သကဆငသမားက ေခါငးမာၿပး ဇြတတရြတႏငေစ၍ ဂဏးဂဏမားဖြ႔စညးကာ အျငငးပြားမႈမားလညး ျဖစပြားေစႏငပါေၾကာငး၊ ေကာငးမြနသည အပခပမႈစနစက ပကစးေစ ႏငပါေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည (Vidal ၂၀၀၄: ၄၆)။

ဆလသညမာ အပခပသမားသည မမ၏ အကးအျမတအတြကသာ ေရးရႈေဆာငရြကၿပး အမား ျပညသေကာငးကးးက ေဆာငရြကရန ေမေလာေနပါက ႏငငေရးသည ျပညသတ႔၏ ေမြးရာပါတာ၀န တစခအျဖစမ အေရာငးအဝယတစခအျဖစ ေျပာငးလသြားႏငပါသည။ (ၾသဇာလႊမးမးမႈရေစရနအလ႔ငာ ကတစကားအား မမားျဖငေရာငးချခငး တစနညးအားျဖင ပဂၢလေရးဆငရာအကး အျမတအတြက ျပညသတ႔၏ ေမာလငခကမားအား ေရာငးချခငး)

“အႏၵယႏငငရ႕ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဟာ အလပျဖစတယလ႔ ကၽြနေတာယဆပါ တယ။ ၿငမးခမးေနတ အခနမာေရာ၊ စစျဖစေနတအခနမာပါ ႏငငေတာကစညးလး ေအာင ျပလြယျပငလြယရသလ၊ ခငမာမႈလညးရပါတယ။ အမနတကယ ကၽြနေတာ အေနန႔ ဒလေျပာမယဆရင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအသစအရ မားယြငးခကေတြ ရခရင အေၾကာငးအရငးကေတာ ကၽြနေတာတ႔မာ ညဖငးတဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

19 What Is a Constitution? Principles and Concepts | August 2014

ရလ႔မဟတပါဘး။ ကၽြနေတာတ႔ ေျပာရမာကေတာ လေတြညဖငးလ႔ပျဖစပါတယ။ (B.R. Ambedkar အႏၵယ ဥပေဒပညာရငနင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသ)

ဤကသ႔အေျခအေနမးတြင ေကာငးမြနေသာ ဥပေဒျပျခငးႏင ေကာငးမြနေသာမဝါဒမား ေရးဆြရန မျဖစႏငေတာဘ ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈႏင ဒမကေရစစနစဆငရာ အဖြ႔အစညးမားအား ယၾကညမႈေလာပါးေစၿပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာသညလညး အားနညးပကယြငး ကာ တစခါတစရ ပကစးသြားႏငပါသည။

သ႔ျဖစပါ၍ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအာဏာမားက တညေထာငထနးသမးရန ေလးေလးနကနက စဥးစားၾကသမားကယဆသညမာ ျပညသ႔ေကာငးကးက ေရးရႈေသာ (ကယျပန႔ၿပးတာရညခေသာ ျပညသ႔ေကာငးကးအတြက လကငငးရရလာႏငသည ပဂၢလေရးအကးအျမတက ေဘးခတထားလစတရျခငး) ခငမာသည စတဓာတရသည အဖြ႔အစညးမ သာလင ေအာငျမငေအာင ေဆာငရြကႏငမညျဖစပါသည။ ဆလသညမာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြသမားသည လမႈေရး၊ စးပြားေရးနင ယဥေကးမႈဆငရာ အဖြ႔အစညးမားက ေဆာငရြကရာတြင အထးဂရျပ ေေေဆာငရြကရနလအပသည။ ၄ငးသညအာဏာက လ႔အသငးအ၀ငးသ႔ ျဖန႔ေ၀ေပးၿပး ႏငငသားျဖစမႈအေပၚတြင စတပငးဆငရာအရလညးေကာငး၊ ဉာဏပညာအားျဖငလညးေကာငး၊ လကေတြ႔ အားျဖငလညးေကာငးသကေရာကမႈ ရေစပါသည။ ဒမကေရစစနစကအေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာတြငေကာငးမြနၿပး သေဘာတရားအေျခခ ေခါငးေဆာငမႈအား လအပခကကလညး ထညသြငးစဥးစားၾကပါသည။ တစခါတစရ တစခ႕အေျခခဥပေဒမားတြင ထ အေျခခသေဘာတတရားမားအား အာမခမႈရေစရန ေခါငးေဆာငမႈ ကင၀တ၊ စႏႈနးမားကထညသြငး ရနႀကးပမးလပေဆာငၾကပါသည။ အဆပါယဆခကအရ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးက အေကာငအထညေဖာေသာ အဆငႏင ေနာကပငးအဆငမားတြင လမႈေရး၊ မသားစေရး၊ စးပြားေရး ဆငရာလေနမႈဘ၀ႏင လထအသငးအ၀ငးတစခလး ဒမကေရစဆနေသာ ဆကဆေရးရေစမည ဒမကေရစယဥေကးမႈႏင လြတလပေသာျပညသ႔ဘ၀ကရရရမညဟ အာမခၿပး ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။

အကဥးခပအားျဖင ဖြ႔စညးပအေျခခတြင ေရးသားထားခကမားသည ဒမကေရစဆနေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာအား အေျခခလင ဒမကေရစစနႈနးမားအတငး ျပငဆင သတမတေဆာငရြကရပါမည။ သ႔ရာတြင အဆပါစႏႈနးမားသည အမားျပညသမားထမ သတမတ ေဆာငရြကျခငးျဖစရပါမည။ အဆပါစႏႈနးမားမရပါက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ပါဝငသည အေၾကာငးအရာမားက လကေတြ႔အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနမျဖစႏငပါ။ ဒမကေရစစနစက အေျခခသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအခြငအာဏာ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကလသည ႏငငမားသည မမကယမမေဝဖနျခငးမ စတငေဆာငရြကရပါမည။ အဆပါအေျခအေနမးတြင ဆကလကေဆာငရြကရမညနညးလမးမာ ဖြ႔႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေဆာငရြကျခငးမျပမ ႏငငေတာအဆင ေဆြးေႏြးညႏႈငးျဖငးျဖင စတငေဆာငရြကႏငပါသည။ ဒမကေရစ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ၏ အေျခခစညးမဥးမားႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးဆငရာ လပငနးစဥမားတြင သေဘာတညခကရရရန ႀကးပမးေဆာငရြကျခငးသည လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးရ ႏငငေရးအငအားစမား အား အတတကြ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးက ျဖစေပၚေစပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေတာငအာဖရကတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေဆာငရြကေရးဆငရာ လပငနးစဥမားက ေဆာငရြကရနအတြက အေျခခ လပထးလပနညးမားနင စညးမဥးမားခမတေဆာငရြကႏငရနအတြက ပါတစညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးဆငရာညလာခက ကငးပခပါသည။

20 International IDEA | Constitution Building Primers

Ackerman, Bruce, We the People, Volume 1: Foundations (Cambridge, MA: Harvard University Press,1993)

Austin, Reginald, ‘Constitutional Reform Processes’, in Writing Autobiographies of Nations: A Comparative Analysis of Constitutional Reform Processes (The Hague: Netherlands Institute for Multiparty Democracy, 2009)

Dahl, Robert, Polyarchy: Participation and Opposition (New Haven, CT: Yale University Press, 1973)

Ghai, Yash, ‘Chimera of constitutionalism: State, economy and society in Africa’, lecture, 2010, available at<https://web.up.ac.za/sitefiles/file/47/15338/Chimera_of_constitutionalism_yg1.pdf>

International IDEA, A Practical Guide to Constitution Building (Stockholm: International IDEA, 2011),availableat<http://www.idea.int/publications/pgcb/index.cfm>

Lerner, Hanna, Making Constitutions in Deeply Divided Societies (Cambridge: Cambridge UniversityPress, 2011)

Lutz, Donald S., Principles of Constitutional Design (Cambridge: Cambridge University Press, 2006)

Paul, Ellen Frankel, Miller, Fred D. Jr. and Paul, Jeffrey (eds.), What Should Constitutions Do? (Cambridge: Cambridge University Press, 2011)

Sen, Amartya, ‘Democracy as a Universal Value, Journal of Democracy, 10/3 (1999), pp 3–17

Vidal, Gore, Inventing a Nation: Washington, Adams, Jefferson (New Haven, CT: Yale University Press,2004)

Viroli, Maurizio, Republicanism (New York: Hill and Wang, 2001)

ဤလမးညႊနစာအပသည ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြအကအညေပးေရး ႏငငတကာအဖြ႔အစညး (International IDEA)မ အဂၤလပဘာသာျဖင ၾသဂတလ ၂၀၁၄ တြင ထတေ၀ေသာ Constitution Building Primers: What Is a Constitution? Principles and Concepts အားတကရက ျမနမာ ျပနဆထားျခငးျဖစပါသည။ ဤစာအပအား ဘာသာျပနဆရာတြင International IDEA(ျမနမာ)မ အတကႏငဆး မရငးအဓပၸါယ မထခကေစရန အားထတၾကးပမးထားပါသည။ သ႔ေသာ ဘာသာျပန ဆမႈတြင ကြလြခ႕ယြငးခက တစစတစရာရခပါက မရငးအဂၤလပ ဘာသာျဖင ထတေ၀ထားေသာ စာအပတြင ေဖာျပခကမားကသာ ကးကားရနျဖစပါသည။ စာဖတသအေနျဖင ဤဘာသာျပနဆမႈ၏ အရညအေသြးႏင တကမႈတ႔အေပၚ တြင အၾကျပခကတစစတစရာရပါက ေဖာျပပါ အးေမးလလပစာ info-myanmar@idea.int သ႔ ေပးပ႔မညဆပါလင International IDEA မ ၀မးေျမာက၀မးသာ ၾကဆပါသည။

ဤစာစဥအားလးကေသာလညးေကာငး တစစတတစပငးေသာလညးေကာငး ဘာသာျပနဆရန (သ႕) ကးယရနခြငျပခက ေတာငးခလပါက ေအာကပါလပစာအတငးေတာငးခႏငပါသည။

ယခပႏပထတေ၀ျခငးသည တကေသာအမးသား သ႔မဟတ ႏငငေရးအကးစးပြားအေပၚမချခငးမရပါ။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာအယအဆမားသည International IDEA၊ ယငး၏ ဘတအဖြ႔ သ႔မဟတ အဖြ႔၀ငႏငငမားေကာငစ သ႔မဟတ ဘ႑ာေငြေထာကပသမား ေကာငစတ႔၏အျမငမား၊ သးသပခကမားက ကနးေသေပါကကယစားျပ ေဖာျပေပးျခငးမရပါ။