Çocuk Sağlığı Çocuk Sağlığı İzlemlerinin Bebek İzlemlerinin Bebek Ölümlerine EtkisiÖlümlerine Etkisi

Dr. Nilgün Çöl ArazDr. Nilgün Çöl ArazGaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi

Sosyal Pediatri BD.Sosyal Pediatri BD.

VI. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı KongresiVI. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı Kongresi16-20 Kasım 2011, Antalya16-20 Kasım 2011, Antalya

Bebek ve Çocuk ÖlümleriBebek ve Çocuk Ölümleri

Koruyucu hekimlik çalışmalarının yeterlilik göstergesi

Ülkelerin önemli kalkınma kriteri

Sosyoekonomik durumu

Sağlık hizmetlerinin kalitesi

Bull World Health Organ, 2011

Bebek Ölüm HızıBebek Ölüm Hızı

Bir yıl içinde canlı doğan ve 365 gününü tamamlamadan Bir yıl içinde canlı doğan ve 365 gününü tamamlamadan

ölen bebek sayısıölen bebek sayısı

X X 10001000

Aynı yılda canlı doğan bebek sayısıAynı yılda canlı doğan bebek sayısı

Dünyada Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm Dünyada Beş Yaş Altı Çocuk Ölüm NedenleriNedenleri

TNSA-2008, Bebek Ölüm NedenleriTNSA-2008, Bebek Ölüm NedenleriNedenler n(%)

Prematürite 921(45.0)

Konjenital anomali/sendrom 208(10.2)

Konjenital kalp hastalığı 188(9.2)

Perinatal asfiksi/HİE 177(8.7)

Sepsis 124(6.1)

Alt solunum yolu enfeksiyonu 79(3.9)

Kalıtsal metabolik hastalık 48(2.3)

Diğer solunum hastalıkları 37(1.8)

Respiratuar distres sendromu 21(1.0)

Mekonyum aspirasyon sendromu 19(0.9)

Gastroenterit 17(0.8)

Genetik hastalıklar 13(0.6)

Birleşmiş Milletler Çocuk FonuBirleşmiş Milletler Çocuk Fonu Türkiye

Binyıl kalkınma hedeflerine zamanından önce ulaşan ve bu hedefi geçen az sayıdaki ülke arasında

OECD ülkeleri arasında 5 yaş altı ölüm hızında en büyük azalmayı gerçekleştiren 2. büyük ülke

Türkiye’de ‰17 olan bebek ölüm hızı DSÖ sınıflamasına göre orta-üst gelir grubundaki ülkelerle

benzer Üst gelir grubundaki ülkelerde bebek ölüm hızı ‰6

Bebek ölüm hızlarının üst gelir grubundaki ülkelerin düzeyine çekme

Yenidoğan ölümlerinin azaltılması

UNICEF, The State of World’s Children, 2009 WHO, World Health statistics, 2010

Yenidoğan ÖlümleriYenidoğan Ölümleri

Çoğunlukla gebelik ve doğumla ilgili faktörlerden etkilenir

Önlenmesi zor Tedavisi gelişmiş teknolojik gereçlere bağımlı

Koç İ, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2011

Yenidoğan Sonrası Dönemdeki Yenidoğan Sonrası Dönemdeki ÖlümlerÖlümler

Çevresel / sosyoekonomik faktörlerden daha çok etkilenir Beş yaş öncesi ölümler

Yoksulluk Beslenme yetersizliği Aşı oranlarının düşük olması Enfeksiyon hastalıkları Sağlıksız çevre koşulları Sağlık hizmetlerine ulaşamama

Koç İ, Türk Neonatoloji Derneği Bülteni 2010

Yenidoğan Sonrası Ölümlerin Yenidoğan Sonrası Ölümlerin AzaltılmasıAzaltılması

DSÖ Binyıl hedefleri Aşılama İshalle seyreden hastalıkların kontrolü Akut solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi

DSÖ ve UNICEF “Çocuk Hastalıklarına Bütüncül Yaklaşım” programı

Solunum yolu hastalıkları Bulaşıcı hastalıklar İshalli hastalıklarla savaşım Büyümenin geliştirilmesi Aşılama Anne sütünün desteklenmesi Yeterli beslenmenin sağlanması

WHO. Levels & trends in child mortality. 2010

Çocuk Sağlığı İzlemiÇocuk Sağlığı İzlemi

Çocuk sağlığı izleminin ilkeleri İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme Emzirmenin ek besinlerle birlikte 2 yaşa kadar devamı Aşıların eksiksiz ve zamanında yapılması Taramalar ve fizik muayene aracılığı ile hastalıkların

erken tanı ve tedavisi Sağlıklı beslenme ve büyüme gelişmenin sağlanması Çocukların sağlıklı yetişmesi konusunda aileye

danışmanlık yapılması

BeslenmeBeslenme

Türkiye’de tüm çocukların %97’si bir süre emzirilmiştir

Hayatın ilk iki ayında sadece anne sütü ile beslenen bebek oranı %69

2-3 aylık bebeklerde sadece anne sütü ile beslenenler %42

Çocuklar 12-15 aylık olduğunda %33’ü emzirilmiyor

Ortanca emzirme süresi 16 ay

TNSA-2008

BeslenmeBeslenme

UNICEF ve DSÖ: Bebekler ilk 6 ay yalnızca anne sütüyle beslenmeli Ek gıdaya yedinci aydan itibaren başlanmalı Anne sütü ile beslenme en az 2 yaşına kadar sürdürürülmeli

Sadece anne sutu ile beslenmenin artırılması icin yapılan

girişimlerin Gelişmekte olan ulkelerde tum beş yaş altı olumleri %13 azalttığı

tahmin edilmektedir

AAP, Breastfeeding and the use of human milk. Pediatrics, 1997

BeslenmeBeslenme

DSÖ ve UNICEF “Emzirme Danışmanlığı” programı Anne sütünün özelikleri konusunda farkındalığı arttırmak Annelerin bebeklerini kendi sütüyle beslemesini özendirmek Anne sütü ile beslenme sırasında ortaya çıkabilecek sorunların

çözümlerini sunabilmek

Bu programın uygulanması Anne sütüne başlama sıklığı artar Emzirme süresi uzar

Bhandari N, Matern Child Nutr 2008

BeslenmeBeslenme

Anne sütü Annenin antikorları aracılığı ile bebeklerin yaşamlarının

ilk 6 ayında hastalıklara karşı bağışık olmasını sağlar Beslenme bozukluklarının sıklığını azaltır Gıda kaynaklı enfeksiyonları önler

Anne sütü ile beslenen bebeklerde Solunum sistemi enfeksiyonu daha az Enfeksiyonlar daha hafif Hastaneye yatış sayısı daha az

Talayere JMP, Pediatrics, 2006

BeslenmeBeslenme

İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenme Diyare

Sıklık azalır Hastaneye yatışları azalır Ölümler azalır

Ani Bebek Ölümü Sendromu Risk azalır Anne sütü ile beslenme ne kadar uzun sürdürülürse bu etki

o oranda artar

Lamberti LM, BMC Public Health, 2011 Hauck FR, Pediatrics, 2011

BeslenmeBeslenme

Annenin bebeği biberonla beslemeye başlamasının ya da emzirmeyi kesmesinin en sık nedenlerinden biri sütünün yetmediği düşüncesi Bir bebeğin yeterli süt alıp almadığının kontrolü

Ağırlık artışı Bebekler ilk 3 ayda günde 30 gr. İlk 6 aylık dönemde ayda ortalama 500 gr.

İdrar sıklığı

Günde en az 6 kez idrar yapar

BeslenmeBeslenme

Çocuk sağlığı izleminde: Çocukluk çağı beslenmesinde çok fazla değişimler

olduğundan beslenme öyküsü her kontrolde mutlaka alınmalı

Emzirme Önemi, tekniği, sıklığı, süresi

Bebeğin sık sık ve uygun teknikle emzirilmesi, süt salgılanmasını sağlayan en önemli faktördür ve süt yapımının devamını sağlar

Ek gıda Geçiş zamanı, hazırlanması,uyulması gereken kurallar

Bebeğin aile sofrasına oturtulma zamanı ve kendi kendini beslemeye teşviki gibi konularda bilgi verilmelidir

AşılamaAşılama

Ulusal aşı programımızın temel amacı Hepatit B, tüberküloz, difteri,

boğmaca, tetanoz, çocuk felci, kızamık, kızamıkçık, kabakulak, ve haemophilus influenzea tip B’ye bağlı hastalıklarla invazif pnömokokkal hastalıkları kontrol altına almak

Bu hastalıkların olgu ve ölüm hızlarını azaltmak, hatta bazılarının ülkemizde hiç görülmemesini sağlamak

AşılamaAşılama

Türkiye’de tam aşılanma oranı (15-26 aylık çocuklarda) Kentsel alanda %80; kırsal alanda %67 Kız: %79 – erkek: %75 İlk çocukta %81; 6. ve sonrası: %55

Hiç aşılanmayan çocuk oranı %2

TNSA-2008

Yıllara göre aşılanma oranları (%)

AşılamaAşılama

Çocuk sağlığı izleminde Her çocuğun aşılama durumu kontrol edilerek eksik

aşılar saptanıp, uygun şemalarla aşılanması sağlanır Aileler

Uygulanan aşı Aşının gerekliliği Bir sonraki aşı için ne zaman gelecekleri Olası yan etkiler konusunda bilgilendirilir

Aşı uygulamaları sırasında O aşı için kontrendikasyon oluşturabilecek durumlar

mutlaka değerlendirilmeli Yanlış kontrendikasyonların aşılamada çok önemli fırsatların

kaçmasına neden olduğu akılda tutulmalıdır

BüyümeBüyüme

Her kontrolde boy, ağırlık ve baş çevresi ölçülmeli ve bunlar büyüme eğrileri üzerinde işaretlenmeli Büyüme verileri çocuk

gelişiminin nesnel göstergeleri olmaları nedeniyle çok önemli

Çocuklardaki büyüme verilerinin değerlendirilmesinde DSÖ’nün önerdiği üç ölçüt kullanılır

DSÖ - Büyüme Değerlendirme DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriÖlçütleriYaşa-göre-ağırlık endeksi

Akut ve kronik yetersiz beslenmeyi değerlendirir

Beslenme durumunun uzun süreli değerlendirmesini yapmak için kullanılır

TNSA-2008

Referans grubun ortanca değerinden

Eksi iki standart sapma gösteren çocuklar

→ Düşük kilolu

Beş yaş altı çocukların %3’ü düşük kilolu

DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriDSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriYaşa-göre-boy endeksiYaşa-göre-boy endeksi

Yetersiz beslenmenin uzun dönemdeki etkilerinin iyi bir göstergesi Tekrarlayan enfeksiyonlar Kronik hastalıklardan

etkilenir Verilerin toplandığı mevsime

göre önemli değişiklikler göstermez

TNSA-2008

Referans grubun ortanca değerinden

Eksi iki standart sapma (-2SD) gösteren çocuklar

→Yaşlarına göre kısa (bodur) Eksi üç standart sapma (-3 SD)

gösteren çocuklar → Ciddi olarak kısa boylu

Beş yaş altı çocukların 1/10’u bodur

Bunların 1/3’ü ciddi şekilde bodur

DSÖ - Büyüme Değerlendirme DSÖ - Büyüme Değerlendirme ÖlçütleriÖlçütleriBoya-göre-ağırlık endeksiBoya-göre-ağırlık endeksi

Akut olarak yetersiz beslenmiş çocukları gösterir

Yakın geçmişte geçirilen Enfeksiyon hastalığı İshal Gıda arzındaki mevsimsel

farklılıkların sonucu

TNSA-2008

Referans grubu ortanca değerinden

Eksi iki standart sapma gösteren çocuklar

→Zayıf

Beş yaş altı çocukların %1’inden daha azı zayıf

BüyümeBüyüme

Çocuk sağlığı izlemi

Büyümedeki bir duraklamanın erken dönemde saptanması

Nedene yönelik araştırmaların yapılması Önlem alınması Tedavi yapılması

Aile PlanlamasıAile Planlaması Bebek ölüm riski doğum sırası

ile orantılı olarak artar Özellikle 4 doğumdan sonra

ikiye katlanır Önceki doğum aralığı ile ölüm

hızları arasında negatif bir ilişki vardır 2 yıldan az ise bebek ölüm

hızı ‰ 51, 4 2 yıldan fazla ise ‰18

Yetersiz beslenme ile çocuğun doğum sırası ve doğumlar arasındaki süre arasında bir ilişki vardır

İki yıldan daha kısa aralıklarla doğan çocukların bodur olma olasılığı yüksektir

Aile PlanlamasıAile Planlaması

Emzirme esnasında Yükselen prolaktin düzeyi

Overler ve hipotalamus üzerine etki ederek Over fonksiyonlarını inhibe eder

→ Ovulasyonu önler Emzirmenin etkin bir aile planlaması yöntemi olarak kullanılması

Bebek 6 aylıktan küçük olmalı Anne amenoreik olmalı Bebek etkin şekilde sık emzirilmeli

Her hangi bir ek besin almaması → Koruyuculuk %98’e ulaşır

Bu şartlardan birinin yokluğunda → Koruyuculuk ortadan kalkar

Danışmanlık ve Sağlık EğitimiDanışmanlık ve Sağlık Eğitimi

Annenin eğitim düzeyi ile çocuğun ölüm riski arasında negatif ilişki

Annenin eğitimle birlikte Beslenme Aşılanma Çocuk hastalıkları Tedavi konularında daha

çok bilgi sahibi olması ile ilişkili

Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-PnömoniPnömoni

Pnömoniyi önlemek çocukluk çağı mortalitesini azaltır Aşılama

Kızamık, pnömokok, Hib Yeterli beslenmenin sağlanması

Anne sütü ile beslenmenin arttırılması A vitamini takviyesi Çinko alımı

Hava kirliliğinin azaltılması

Evde sigara içilmesi → Solunum yolu infeksiyonlarını arttırır → Hastaneye yatışlarını arttırır

Huo K, Paediatr Perinat Epidemiol, 2010

Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi-PnömoniPnömoni

DSÖ; 1. basamağa erişimin kolaylaştırılması

Bakım kalitesinin arttırılması Özel sektör bakım kalitesinin arttırılması Toplum da sağlık çalışanlarının rolünün arttırılması

Beş yaş altı Pnömoni ölümlerini %36 Total ölümleri %24 azaltır

Shresthra BP, BioMed Central, 2011

Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi - Danışmanlık ve Sağlık Eğitimi - DiyareDiyare

Sindirim sistemi enfeksiyonları riskini arttıran faktörler

Bebeklere erken yaşta ek gıda verilmesi

Biberon kullanımı

Dehidratasyonun önlenmesi İshalli hastalıkların Kontrolü

Ulusal Programı (1986) Ağızdan Sıvı Tedavisi (AST)

eğitimi İshalli çocuklar için en uygun

beslenme Katı gıda miktarının öncesi ile

aynı tutulması Sıvı miktarının arttırılması

Annelerin %63’ü 5 yaş altı ishalli çocuğuna

Verdikleri sıvı miktarını arttırmış

AST paketlerini kullanmışlardır

Bebek Ölümlerinin Önlenebilirlik Bebek Ölümlerinin Önlenebilirlik DurumuDurumu

n(%)

Önlenemez 1750(85.5)

Önlenebilir 296(14.5)

Yeterli sağlık personeli 78(3.8)

Yeterli ekipman 8(0.4)

Yeterli ilaç 3(0.1)

Yeterli ve doğru tıbbi bilgi 17(0.8)

Uygun sosyokültürel davranış 63(3.1)

Hepsi 127(6.2)

Türkiye’de Yürütülen Çocuk Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı Programları Sağlığı Programları Genişletilmiş bağışıklama programı Aile planlaması programları Polio eradikasyon programı Neonatal tetanoz eliminasyon programı Anne sütünün teşviki, bebek dostu hastaneler programı Büyüme ve gelişmenin izlenmesi programı İshalli hastalıkların kontrolü programı Akut solunum yolu enfeksiyonlarının kontrolü programı

Türkiye’de Yürütülen Çocuk Türkiye’de Yürütülen Çocuk Sağlığı Programları Sağlığı Programları İyot yetersizliği hastalıkları ve tuzun iyotlanması programı Fenilketonüri tarama programı Ağız ve diş sağlığını iyileştirmede flor kullanımı programı Genetik hastalıklardan korunma programı Yenidoğan canlandırma programı Demir gibi Türkiye programı Çocukluk çağı hastalıklarına bütüncül yaklaşım D vitamini yetersizliğinin ve kemik sağlığının korunması projesi

TEŞEKKÜRLER…