Biblii?

Co wieszo

Zebrał i opracował: Arkadiusz PiętkaTłumaczenie fragmentów z j. angielskiego: Małgorzata Rykucka

Korekta: Agata SuwalaSkład i łamanie: Wydawnictwo „Znaki Czasu”

Opracowano na zlecenie polskiego Komitetu ds. Obchodówmiędzynarodowego programu „Podążaj za Biblią”

(Follow the Bible) w Podkowie Leśnej.Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej.

© 2005 Bibleinfo.com. All rights reserved.© 2009 Nadzieja.pl Sp. z o.o. Wszystkie prawa zastrzeżone.

Fragmenty tekstów biblijnych wykorzystane w porównaniu tłumaczeńna końcu tego opracowania, użyto dzięki uprzejmości Wydawnictwa„Pallottinum”, Księgarni św. Wojciecha, Towarzystwa Biblijnego w Pol−sce, Kalwin Publishing, Dobrej Czytanki oraz Nadzieja.pl Sp. z o.o.

Użyte przekłady Biblii i ich oznaczenia:BT — Biblia Tysiąclecia

BW — Biblia Warszawska (tzw. Nowy Przekład)BWP — Biblia Warszawsko−Praska (Biblia bpa Romaniuka)

Okładka: Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Jakuba Wujka (XVI w.)

3

Czy Biblia jest nieomylna?

a przestrzeni wieków wielu ludzi twierdziło,że Biblia jest Księgą nieomylną. Czynili tow celu ochrony wiarygodności Biblii.

W samej Biblii nie znajdziemy twierdzenia o Jej nie−omylności. Znajdziemy natomiast twierdzenie, żeBiblia jest PRAWDĄ. „Prawda jest treścią słowatwego i na wieki trwa sprawiedliwy wyrok.”(Ps 119,160 BW). Warto dodać, że słowaPRAWDZIWY i NIEOMYLNY nie są synonimami.

Wszystko jest prawdziwe albo nic nie jestprawdziwe: zatem czy w Biblii mogąwystępować błędy?

Idea „wszystko albo nic” nie jest nauką biblijną, na−wet, jeżeli twierdzili tak ludzie wybitni i wierni chrze−ścijanie. John Wesley napisał w swoim dzienniku,z dnia 24 sierpnia 1776 r.: „Gdyby w Biblii był cho−ciaż jeden błąd, równie dobrze mogłoby ich być ty−siące. Jeżeli jest w tej księdze chociaż jedna fałszywanauka, oznaczałoby to, że nie pochodzi ona od Bo−ga”. Apostoł Paweł pisał: „A głupich rozpraw i rodo−wodów, i sporów, i kłótni o zakon unikaj; są bowiemnieużyteczne i próżne.” (Tt 3,9 BW). Pisał takżedo wyznawców Chrystusa „by nie zajmowali się ba−śniami i rodowodami bez końca, które prowadząraczej do sporów, a nie służą zbawczemu działaniuBożemu, polegającemu na wierze.” (1 Tm 1,4 BWP).

Gdy w końcu pokonamy nasze pragnienie wyjaśnie−nia wszystkich niuansów, obawy znikną i będziemymogli poświęcić uwagę najważniejszemu zadaniu,jakim jest poszukiwanie zrozumienia Bożej woli,dzięki której Jego prawda będzie mogła w nas za−mieszkać. I chociaż znajdziemy w Biblii pewne

4

sprzeczności, to najwyraźniej Bóg pozwolił, aby onetam wystąpiły. Pamiętajmy jednak, że Jezus, gdy byłna ziemi powiedział, że przyszedł wypełnić prawo,oraz dopóki niebo i ziemia nie przeminą, w Bożymprawie nic się nie zmieni (Mt 5,17−18 BWP).

Na przestrzeni wieków Bóg miał swoich wiernychświadków, którym powierzał prawdę i którzy strzegliSłowa Bożego. Dzięki opiece Bożej zachowane zo−stały przez tak długi czas rękopisy Biblii w językuhebrajskim i greckim.

Niedoskonała, ale godna zaufania?

Wielu czytelników Biblii, którzy znajdują ideęsprzeczną ich zdaniem z pozostałymi naukamiBiblii, zadaje pytanie: czy jeżeli w jednym miejscunie możemy ufać Słowu Bożemu to czy możemyzaufać w pozostałych? Zasadniczym pytaniem jest,czy zaufanie wymaga absolutnej doskonałości?Jeżeli potraktujemy Pismo Święte jak rozprawęfilozoficzną, dokument naukowy lub dokładny spisboskich praw, wtedy moglibyśmy mówić o wielkimfałszerstwie. Ale jeżeli Biblia jest dla nas bardziejlistem rodzinnym lub listem od najdroższego przy−jaciela i jeżeli zaufamy Pismu, podobnie jak ufamyprzyjacielowi, to absolutna doskonałość nie jestkonieczna. Biblia nie została napisana w językuboskim, ale w języku ludzi. Jezus, aby dotrzećdo ludzi, przybrał postać człowieka. Wszystko,co jest ludzkie, jest niedoskonałe.

Musimy dotrzeć do punktu, w którym będziemyakceptować Biblię taką, jaką jest, czyli jak Natchnio−ne Słowo. Pozwólmy Bogu zadbać o Jego własnąKsięgę, Jego żywą wyrocznię, tak, jak robił to przezwieki. Ci, którzy zajmują się wyszukiwaniem w Bibliibłędów, powinni stale studiować tę Księgę i zaprze−

5

stać swojej krytyki. Powinni być posłuszni Słowu.Jeżeli to zrobią, na pewno nie zginą.

Zjednoczenie człowieczeństwa i boskości w słowie

Przez blisko wiek liberalni uczeni podkreślali różno−rodność występującą w księgach Pisma Świętego.Obecnie jednak myśl teologiczna znowu akcentujejedność jako podstawę Biblii. Tę najważniejszą, jed−noczącą prawdą Biblii, jej głównym tematem, jestplan zbawienia i realizacja tego planu w życiu czło−wieka. Fakt, że Biblia tworzy spójną całość, nie wy−klucza jej różnorodności. W księgach Pisma Święte−go plan zbawienia jest przedstawiony z różnychpunktów widzenia i różne jego aspekty są podkreśla−ne w odmienny sposób.

Biblia, podobnie jak jej autor, Jezus Chrystus, jestwynikiem tajemniczej kombinacji boskości i człowie−czeństwa. Tak, jak ludzki umysł nie jest zdolnydo zrozumienia inkarnacji (wcielenia), tak nie możew pełni wniknąć w tajemnicę Biblii. W procesie po−wstawania poszczególnych ksiąg Pisma Świętego,osobowość autorów, ich styl pisania i używane słow−nictwo miały pewien wpływ na zapisywaną treść.Niemniej jednak, Biblia jest „natchniona przezBoga” (2 Tm 3,16−17). Zapisując lub wypowiadającproroctwa, mężowie Boży byli pod wpływem DuchaŚwiętego (2 P 1,21). Dlatego też Biblia jest żywymSłowem Bożym.

6

Czy Biblia sobie przeczy?

eżeli chodzi o liczby, genealogie i daty wy−stępujące w Biblii, rozsądnie jest, zarównoze strony przypadkowego jak i dociekliwego

czytelnika, traktować je bardziej jako ciekawostki,aniżeli fakty o wielkim znaczeniu, wymagające więk−szej precyzji niż ta, z którą przedstawiono je w Biblii.

Tak, istnieją różnice w Biblii w konkretnychliczbach, faktach dotyczących opisywanych historii,czy w słowach Jezusa. Przypatrzmy się niektórymz nich.

Różnice w liczbach

Wiele osób poddaje w wątpliwość różnice w liczbachz Księgi Ezdrasza 2 rozdziału i z Księgi Nehemiasza7 rozdziału. Występuje tutaj niewielka różnica w spi−sach ludności, które powinny wyglądać identycznie.Lista Nehemiasza była używana blisko wiek później,przy zasiedlaniu Jerozolimy. Z 42 liczb podanychprzez Ezdrasza (w. 3−60), 7 różni się od tych poda−nych w księdze Nehemiasza. Różnice są niewielkiei mogą być wytłumaczone faktem, że oba spisy po−wstawały w różnym czasie, i w okresie objętym spi−sem liczba ludności zmieniała się (z powodu śmier−ci, narodzin itd.). Istnieją również różnice pomiędzydwoma spisami dotyczącymi konkretnych osób,ale takie różnice występują w całej Biblii. Dotyczy toszczególnie Nowego Testamentu, na przykład przynawiązywaniu do imion ze Starego Testamentu.

Różnice — demon opanował ludzi

Wątpliwości budzi także różnica występująca w opi−sie tego samego zdarzenia, które zostało przedsta−

7

wione przez ewangelistów. Mateusz mówi o dwóchosobach opętanych przez demony (Mt 8,28−34), na−tomiast Marek tylko o jednej (Mk 5,1−20). W komen−tarzu biblijnym znajdujemy wyjaśnienie zaistniałejróżnicy: „Mateusz mówi o dwóch mężczyznach. Jed−nak jeden z nich był szczególnie gwałtowny. Podob−nie, Mateusz mówi o dwóch niewidomych w Jerychu(w. 20,30), gdzie Marek (w. 10,46) i Łukasz(w. 18,35) mówią o jednym, prawdopodobnie z tegosamego powodu. Warto zauważyć, że Mateusz, bezwątpienia świadek obu wydarzeń, mówi o dwóchmężczyznach w każdym przypadku.”

Różnice — słowa Chrystusa

W różnych miejscach Ewangelii pisarze cytują słowaChrystusa w odmienny sposób. Nadają również inneznaczenie tym samym wydarzeniom czy faktom,czego przykładem może być napis na krzyżu Jezusa.Różnice te są dla sceptyków dowodem podważeniawiarygodności Ewangelii oraz poddania w wątpli−wość tego czy na pewno tworzyli pod natchnieniem.Dokładne zbadanie sprawy dowodzi czegoś wprostprzeciwnego. Ci, którzy spisywali Ewangelię, razemz innymi naśladowcami Chrystusa, uważali sięza świadków wydarzeń z życia Jezusa. Ich najwięk−szym pragnieniem było złożenie prawdziwego świa−dectwa.

Różnice dowodzą prawdziwości Biblii

W sądzie, identyczne zeznania świadków zdarzeniaświadczą o tym, że ich autorzy nie mówią prawdy,lecz kłamią. Dlaczego? Ponieważ z doświadczeniawiadomo, że nie ma dwóch osób, które opisywałybyto samo zdarzenie w sposób identyczny. Nie zawszeten sam fakt wydaje się tak samo ważny dla dwóchświadków. Co więcej, w przypadku, gdy świadkowie

8

sprawozdają zasłyszaną rozmowę, każdy z nich robito w inny sposób. Jeden świadek może opowiedziećfragment rozmowy, o której drugi świadek nawet niewspomni. Ale tak długo, jak w ich zeznaniach niewystępuje jawna sprzeczność, przyjmuje się założe−nie, że świadkowie mówią prawdę. I rzeczywiście,pozornie sprzeczne oświadczenia często w rzeczywi−stości się uzupełniają.

Wieloletnie doświadczenie, a w szczególności do−świadczenie sądowe, prowadzi do konkluzji, że praw−dziwe świadectwo nie musi, a nawet nie powinnobyć, dokładną kopią sprawozdania innego świadka,nawet w przypadku relacji zasłyszanej rozmowy.

9

Czy Biblia jest natchniona

przez Boga?

owodami na natchnienie Biblii są: proroctwa,odkrycia archeologiczne, spójność i dokład−ność treści oraz objawienie Chrystusa.

Proroctwa — przeczytaj poniższe teksty i porównajje z faktami historycznymi: Babilon (Iz 13,19−22),Tyr (Ez 26,3−5), Sydon (Ez 28,21−23), Cyrus(Iz 44,28; 45,1), Medo−Persja i Grecja (Dn 8,20−21)i miejsce narodzenia Jezusa (Mi 5,1).

Odkrycia archeologiczne — Kamień moabickiodkryty w 1868 r. w Dibonie (Jordan), potwierdzają−cy atak Moabitów na Izrael, opisany w Biblii(2 Krl 1 i 2 Krl 3).

Listy z Lachisz odkryte w latach 1932−38, około45 km na północ od Berszeby, opisują atakNebukadnezara (Nabuchodonozora) na Jerozolimęw 586 r. p.n.e. Historia potwierdza to wydarzenie.

Zwoje z Qumran znad Morza Martwego zostałyodkryte w 1947 r. Powstały w latach 150−170 n.e.i zawierają całe księgi Starego Testamentu lub ichczęści, za wyjątkiem księgi Estery. Są to wersjestarsze o około 1000 lat od najwcześniejszych zna−nych kopii (820−850 r.). Największa biblijna wartośćtych odkryć potwierdziła, iż obecne przekłady,będące przecież bardzo późnymi kopiami, są prawiecałkowicie zgodne z pierwowzorem.

Cylinder Cyrusa opisuje zdobycie Babilonu przezCyrusa oraz wyzwolenie przez niego żydowskich jeń−ców. Te fakty są również potwierdzone historycznie.

10

Kamień z Rozetty, odkryty w 1799 r. w Egipcie,przez uczonych cesarza Napoleona, został napisanyw trzech językach — pismem hieroglificznym,demotycznym oraz po grecku. Odkrycie to umożli−wiło tłumaczenie niezrozumiałych dotąd hieroglifówegipskich. Odczytanie hieroglifów pomogło potwier−dzić autentyczność Biblii.

Spójność treści — dowodem na natchnienie Bibliijest także jej wewnętrzna spójność. W ponad trzechtysiącach miejsc wspomniane jest, iż Biblia jest na−tchniona (2 P 1,21). Wynika z tego, że Pismo Świętejest rzeczywiście natchnioną księgą, albo wielkimoszustwem. Podczas dokładnego studiowania łatwozauważyć, że cała Biblia ma przejrzystą treść, jasnoprzedstawiony główny tematem — plan zbawienia,a wszystkie jej księgi tworzą spójną całość, w którejzacierają się pozorne sprzeczności.

Dokładność — z całą pewnością nieprawdopodob−ne jest, aby książka, która na przestrzeni tylu wie−ków, tak trafnie i dokładnie przedstawiała prawdę,mogła być czymś innym, niż księgą natchnionąprzez Boga. Żadna inna książka w historii nie byłatworzona przez tak długi okres czasu, przez tyluautorów.

Objawienie Chrystusa — największym dowodemnatchnienia Biblii jest objawienie Chrystusa orazzmiany, jakie zachodzą w życiu tych, którzy jąstudiują (J 5,39; Dz 4,12; Mt 11,26−28).

11

Czy Biblia jest prawdą?

iele proroctw biblijnych wypełniło się i faktten umacnia wiarygodność Biblii. Gdyw świetle tych proroctw studiujemy histo−

rię świata możemy przekonać się, że Biblia jest god−na zaufania i prawdziwa. Mimo że tak niewielu czyta−ło ją w całości!

Przestudiujmy proste i wspaniałe proroctwo, w któ−rym Bóg przedstawił królowi Babilonu zarys dziejówświata od czasów jemu współczesnych do końcahistorii ziemi. Przeczytajmy relację o szczególnym śniez Księgi Daniela (rozdział 2). Bóg przedstawił królowiNebukadnezarowi (Nabuchodonozorowi) informacjęo panowaniu na przestrzeni wieków czterech wielkichkrólestw: Babilonu, Medo−Persji, Grecji i Rzymu.Następnie mocarstwo rzymskie miało rozpaść sięna 10 części, z których uformowały się państwa euro−pejskie, istniejące do dnia dzisiejszego. Ostatni frag−ment snu przedstawia kamień odłamujący się od ska−ły bez pomocy rąk. Ta scena obrazuje powtórne przyj−ścia Jezusa i nadejście Jego wiecznego królestwa.

W kolejnych rozdziałach Księgi Daniela proroctwate przedstawione są szczegółowo i w nieco odmien−ny sposób.

Mnóstwo proroctw zapisanych na kartach Biblii zo−stało objawionych nawet na setki lat przed wystąpie−niem zapowiadanego zdarzenia. Pomimo tego, pro−roctwa te wypełniały się dokładnie w przepowiedzia−nym wcześniej czasie.

Spójrzmy na przykład proroka Daniela, który prze−powiedział w roku 538 p.n.e. (Dn 9,24−27), że Chry−stus przyjdzie jako przyobiecany Izraelowi Zbawicieli Książę. Nastąpiło to 483 lata po nadaniu przez per−skiego cesarza prawa Żydom do odbudowy Jerozoli−

12

my, która była wówczas zburzona. To proroctwospełniło się dokładnie setki lat później.

Istnieją obszerne proroctwa odnoszące się do po−szczególnych narodów i miast, których wypełnieniepotwierdza historia powszechna. Więcej niż 300 pro−roctw wypełniło się jedynie w życiu Chrystusa,w czasie Jego pierwszego przyjścia. Inne proroctwazwiązane są z rozszerzaniem się chrześcijaństwa, jakrównież mówią o fałszywych religiach i wielu innychzagadnieniach.

Wśród wielu ksiąg, starożytnych i współczesnych,Biblia nie ma sobie równej. Jedynie Biblia zawieranadzwyczajne dowody prawdziwości proroctw, którewystępują w takiej ilości, że byłoby absurdem niewidzieć w tym Bożej inspiracji.

Zwróćmy również uwagę na unikalną budowę Biblii.Jest ona wprawdzie zbiorem 66 ksiąg, napisanychprzez ponad 40 rożnych pisarzy w przeciągu ponad2000 lat, jednak jako jedyna Księga, charakteryzu−jącą się niebywałą zwięzłością i trafnością.

Poszczególni pisarze, w czasie spisywania słów Bo−żych, nie wiedzieli, że ich przesłanie zostanie włączonedo tej Księgi. Każdy fragment doskonale pasuje do ca−łości, sam w sobie jest bogaty w znaczenie, jak równieżjest niezbędną częścią składową całości. Każdy, ktopilnie studiuje Biblię, będzie ciągle napotykał na niesa−mowite strukturalne wzorce przeplatające się harmo−nijnie, których nie można tłumaczyć przypadkowością.

Dlaczego powinniśmy wierzyć, że Biblia jest praw−dziwym Słowem Boga? Po pierwsze, tylko Bóg możeprzepowiedzieć przyszłość na setki lat wcześniej.Po drugie, gdy studiujemy Biblię, odnajdujemyw niej odpowiedzi na pytania zadawane dzisiaj, pomi−mo tego, że Biblia powstała wiele wieków temu. Teróżnice dowodzą prawdziwości Biblii.

13

Biblia jedynym

źródłem wiary?

zy Biblia jest jedynym źródłem wiary (łac.sola Scriptura — tylko Biblia)? Podstawowąróżnicą pomiędzy katolikami i protestantami

jest podejście do interpretacji Pisma Świętego i jegoznaczenia w życiu człowieka. Kościół Rzymskokato−licki uważa, że Tradycja i Pismo Święte są równo−rzędnymi źródłami objawienia. Natomiast prawiewszystkie grupy protestanckie nie uznają Tradycjii jako jedyne źródło wiary przyjmują Biblię. W spra−wach trudnych i niejednoznacznych pozwalają Bibliiwytłumaczyć się samej.

Prawdopodobnie największym błędem popełnianymprzez tak zwanych badaczy Słowa jest to, że rozpoczy−nają swoje studia nad Biblią z wyrobionymi już sąda−mi i uprzedzeniami, sięgają po Pismo tylko w celupotwierdzenia swoich opinii. Powinniśmy zamienićkolejność i otwierać Biblię z zamiarem odnalezieniaw niej zasad życia i podstaw wiary. Dopiero wtedymożemy ocenić nasze dotychczasowe postępowaniei z pomocą Bożą wprowadzać potrzebne zmiany.

W 2 Liście do Tymoteusza 3,16 jest napisane,że cała Biblia natchniona jest przez Boga, pożytecznado nauczania, napominania, poprawiania i wychowy−wania w sprawiedliwości, tak aby Boży człowiek mógłbyć przygotowany do każdej dobrej pracy.Słowa te nie mówią, że Biblia jest jedyną i wyłącznązasadą wiary ale, jest ona w stanie wyposażyć człowie−ka w wiarę, która zaowocuje dobrą pracą. Tak więc,nie ma potrzeby szukania innych książek lub ludzi,którzy nauczą nas zasad wiary, ponieważ zostały oneprzedstawione w Biblii. Co więcej, Biblia ostrzega nasprzed akceptowaniem zasad głoszonych przez czło−

14

wieka i Ewangelii innej od tej, jaką przedstawia Biblia(zob. Mk 7,6−8; 2 Kor 11,4; Ga 1,6−9).

Tradycja w tekstach — 2 List do Tesaloniczan2,15 i 1 List do Koryntian 11,2

Dlaczego 2 List do Tesaloniczan 2,15 nawiązujedo ustnej tradycji? Jeżeli sprawdzimy znaczenie tegowersetu w oryginale greckim, słowo „tradycja” ozna−cza „rzeczy dostarczone, wręczone, lub przekazaneprzez nauczanie lub wierzenia”. Słowo to dodatkowowskazuje na wyższe źródło przekazywanych infor−macji. Tak więc, w tym wersecie mowa jest o na−tchnionych słowach, które otrzymał apostoł Pawełi jego towarzysze, i które następnie wiernie przeka−zali Tesaloniczanom.

W 1 Liście do Koryntian 11,2 apostoł Paweł nawiązu−je do pouczeń, które wcześniej przekazał Koryntia−nom odnośnie publicznych nabożeństw i prywatne−go życia. Po zwiastowaniu w Tesalonice Ewangelii,pozostawił im Boże, a nie własne zasady zachowaniaw kościele i życiu prywatnym. Ciężko pracując, dbało to, aby zbory, które zakładał, otrzymały dokładneinstrukcje, pozwalające nowym wyznawcom Chry−stusa żyć i oddawać cześć Bogu zgodnie z wolą Pana(zob. 1 Kor 4,17; 7,17; 2 Tes 2,15).

Takim właśnie postępowaniem apostoł Paweł pozo−stawił przykład do naśladowania wszystkim uczniomEwangelii. Dla swojego własnego dobra, w całymprocesie nawrócenia, nowi wyznawcy Chrystusapowinni być pouczani zarówno w sprawach zachowa−nia w Kościele, jak i w życiu rodzinnym i towarzy−skim, po to, aby mogli być pewni, że postępują zgod−nie z wolą Bożą.

Powyższe teksty nawiązują właśnie do tak pojętejustnej „tradycji” (czy raczej „nauczania”) apostołaPawła i jego współtowarzyszy.

15

W jakim języku

napisano Biblię?

iblia była pisana w języku hebrajskim(prawie cały Stary Testament) i greckim(cały Nowy Testament oraz deuterokano−

niczna Księga Syracha), a niektóre jej fragmenty(m. in. z Księgi Ezdrasza 4,7−6,18 i z Księgi Daniela2,4−7,28) w języku aramejskim.

Były to języki, jakimi mówili na co dzień natchnieniprzez Boga autorzy Biblii. Do przekazywania otrzy−manego Objawienia ludzie ci używali pojęć, poprzezktóre postrzegali otaczający ich świat. Dlatego dzi−siaj dokonując przekładu na język współczesny nale−ży również objaśnić znaczenie wielu słów i pojęć.

Współcześnie korzystamy z tekstów opracowanychprzez specjalistów, co pozwala na zmniejszenie trud−ności związanych z czytaniem tekstu pisanego.Dodatkowo, dla ułatwienia teksty podzielone sąna rozdziały i wersety. Ten podział został opracowa−ny ostatecznie w XVI w. m. in. dla ułatwienia prze−szukiwania i cytowania Biblii. Autorem systemunumeracji wersetów był paryski drukarz RobertEstienne, zwany Stephanusem. Większość współcze−snych edycji Pisma Świętego używa jednegoz sześciu najczęstszych wariantów tej numeracji— różnią się one kilkoma szczegółami.

Do roku 1900 całą Biblię lub jej fragmenty wydanow 567 językach, a do roku 1928 w 856. W 1938 rokuprzekroczono „barierę” 1000 języków. Dziś ludzkośćużywa 6909 języków (Ethnologue, wyd. XVI, 2008).2479 z nich posiada przekład całości lub częściBiblii. Obecnie Biblia tłumaczona jest na 1998 języ−

16

ków, natomiast 2393 języki są pozbawione dostępudo Pisma Świętego.

W jakim języku pisał Jezus?

Pismo Jezusa jest wzmiankowane tylko raz w No−wym Testamencie, kiedy oskarżyciele pewnej kobie−ty spytali Go: „W Prawie Mojżesz nakazał nam takiekamienować. A Ty co mówisz?” (J 8,5 BT). Każdaodpowiedź Jezusa wydawała się korzystna dla prze−ciwnika. Potwierdzenie przepisu Prawa Mojżeszowe−go prowadziłoby do egzekucji kary sprzecznej z na−uczaniem o przebaczeniu. Odrzucenie nakazu uka−mienowania dawałoby okazję oskarżenia Jezusao łamanie Prawa Mojżeszowego. Reakcja Jezusabyła jednak niespodziewana: „Lecz Jezus, nachy−liwszy się, pisał palcem po ziemi” (J 8,6 BT).

Mógł to być język aramejski, ponieważ posługiwałasię nim większość mieszkańców Jerozolimy, ziemijudzkiej i Galilei. Bardziej prawdopodobny jest jed−nak język hebrajski, w którym był zapisany Dekalogoraz większość ksiąg świętych. Ewangelista Łukaszinformuje o czytaniu przez Jezusa zwoju Izajaszai wygłoszeniu przez Niego komentarza w synagodzew Nazarecie (Łk 4,16−27). W liturgii synagogalnejfragmenty Pisma Świętego były czytane w językuhebrajskim, natomiast objaśniano je w języku ara−mejskim. Mieszkańcy Galilei utrzymywali kontaktyhandlowe z mieszkańcami okolicznych regionóworaz z podróżującymi szlakami handlowymi.W czasach rzymskich wśród Galilejczyków znajo−mość greki i łaciny — przynajmniej bierna — niebyła zatem czymś wyjątkowym.

17

Fakty i ciekawostki

dotyczące Biblii

iblia jest w rzeczywistości zbiorem 66 ksiąg,napisanych przez 44 autorów na przestrzeniponad 1500 lat. 39 ksiąg Starego Testamen−

tu powstało pomiędzy 1400 a 400 r. p.n.e., a 27 ksiągNowego Testamentu pomiędzy 50 a 100 r. n.e.

Biblia została podzielona na rozdziały przez Stephe−na Langtona około 1228 roku. Stary Testament zo−stał podzielony na wersety przez R. Nathana w 1448roku, a Nowy Testament przez Roberta Estienne(Stephanusa) w 1551 roku. Biblia Genewska (1560)była pierwszą Biblią w całości podzieloną na rozdzia−ły i wersety. Pierwszą polską Biblią korzystającąz numeracji wersetów była Biblia Brzeska (1563).

Pierwszą drukowaną Biblią w historii była BibliaGutenberga (1452−1455), która jest kompletnym wy−daniem Pisma Świętego po łacinie w tłumaczeniuśw. Hieronima.

Poniżej znajduje się kilka ciekawostek dotyczącychBiblii (na przykładzie Biblii Warszawskiej).

Księgi Biblii 66

Księgi Starego Testamentu 39

Księgi Nowego Testamentu 27

Środkowa księga Starego Przypowieści SalomonaTestamentu (in. Księga Przysłów)

Środkowa księga Nowego 2 list do TesaloniczanTestamentu

Stary Testament 23 207 wersetów

Nowy Testament 7 957 wersetów

Środkowy wers Biblii Psalm 102,1

Środkowy werset Starego 2 Księga Kronik 20,18Testamentu

18

Środkowy werset Nowego Dzieje Apostolskie 7,7Testamentu

Najkrótszy werset Starego 1 Księga Kronik 1,25Testamentu

Najkrótszy werset Nowego Ewangelia Jana 11,35Testamentu

Najdłuższy werset w Biblii Księga Estery 8,9

Werset zawierający wszystkie Księga Ezdrasza 7,21litery alfabetu z wyjątkiem J

Werset zawierający wszystkie Księga Daniela 4,37litery alfabetu z wyjątkiem Q

Wersety podobne/identyczne Księga Psalmów107,8.15.21.31

Liczba rozdziałów w Biblii 1 188

Liczba rozdziałów w Starym 928Testamencie

Liczba rozdziałów w Nowym 260Testamencie

Środkowy rozdział Starego Księga Joba 28Testamentu (in. Księga Hioba)

Środkowy rozdział Nowego List do Rzymian 13Testamentu

Najkrótszy rozdział Biblii Psalm 117

Najdłuższy rozdział w Biblii Psalm 119

Rozdziały podobne/ 2 Księga Królewska 19/identyczne w Biblii i Księga Izajasza 37

Liczba słów w Starym 592 439Testamencie

Liczba słów w Nowym 181 253Testamencie

Najdłuższe słowo w Biblii 18 znaków: Maher−shalal−−hash−baz (Iz 8,1−3);(w BW imię podzielone jestna kilka słów)

Bóg śpiewa (za KJV Bible) Księga Sofoniasza 3,17(„śpiewa” nie występujew BW)

Król, który panował najkrócej 7 dni: król Zimri(1 Krl 16,15)

Słowa występujące w Biblii „wieczność”, „babka”tylko raz (odmiany tych słów

występują: „wieczny”,„babce”) — Koh 3,111 Krl 15,10

19

Historia przekładów Biblii

ierwszym przekładem Biblii (Starego Testa−mentu, gdyż Nowy Testament wówczasjeszcze nie istniał), dokonanym w III−II w.

p.n.e. wśród Żydów w Egipcie na język grecki, byłaSeptuaginta. Nazwa „Septuaginta” nawiązuje do legen−dy, która sprawozdaje, że przekład dokonywany byłprzez 72 tłumaczy w ciągu 72 dni i wszystkie tłumacze−nia były zgodne co do słowa. Ponadto, po roku 538 n.e,językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stałsię aramejski. Tak powstawały targumy, które były nietyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swo−bodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Następnym znanym przekładem jest Wulgata(z łac. versio vulgata — wersja dla wszystkich,popularna). Tego łacińskiego przekładu dokonałmiędzy 382−406 r.n.e. św. Hieronim na poleceniepapieża Damazego I. Tłumaczenie, po kolejnychzmianach, zostało uznane za urzędowy tekstPisma Świętego w Kościele Rzymskokatolickim.

Od II do VII w. dokonano wielu innych przekładówm. in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski,gocki, ormiański i arabski. Dla ludów słowiańskichduże znaczenie miał dokonany w IX w. przekładna język staro−cerkiewno−słowiański, dokonanyprzez Cyryla i Metodego, którzy prowadzili w misjechrystianizacyjne na ziemiach zamieszkanych przezSłowian.

Pierwszym przekładem Biblii na język narodowy(niemiecki) była Biblia Lutra (1534). Postulatdra Marcina Lutra o konieczności posługiwania sięjęzykami narodowymi w kulcie religijnym i literatu−rze (zamiast używania martwego języka łacińskie−go), dał większości narodów Europy północneji środkowej impuls do rozwijania kultur narodowych.

20

Historia polskich tłumaczeń Biblii

Ślady istnienia polskich przekładów datuje sięna XIII wiek, należy do nich, między innymi, przekazo Psałterzu królowej Kingi, który jednak nie za−chował się do naszych czasów. Najstarszymi zacho−wanymi rękopisami przekładów ksiąg świętychna język polski są: Psałterz floriański (inacz. Psał−terz królowej Jadwigi), pochodzący z 1395−1405 roku,Psałterz puławski (z końca XV w.) oraz Psałterzkrakowski (1470), zwany także Psałterzem Wietora.Pierwszym całościowym przekładem Starego Testa−mentu na język polski jest Biblia królowej Zofii,czwartej żony Władysława Jagiełły, zwanej inaczejBiblią Szaroszpatacką (1455).

W 1551 roku Stanisław Murzynowski dokonał prze−kładu Nowego Testamentu (luterańska Biblia Kró−lewiecka). Pierwszy pełny, drukowany przekładcałego Pisma Świętego na język polski (z Wulgaty)ukazał się w Krakowie w 1561 roku. Jest to BibliaLeopolity, zwana też Szarffenbergowską.

W 1563 roku powstała kalwińska Biblia Brzeskafunkcjonująca też pod nazwą Biblia Radziwiłłowska.Jej przekładu dokonano z inicjatywy księcia MikołajaKrzysztofa Radziwiłła zwanego Czarnym. Kilka latpóźniej, w roku 1570 powstał przekład Szymona Bud−nego związanego ze wspólnotą Braci Polskich (aria−nie). Biblia ta zwana jest (znów od miejsca druku) —Biblią Nieświeską. Przekład Nowego Testamentupowstał w 1577 (Marcin Czechowic) i 1606 (WalentySzmalec). Wiadomo też, że całość Biblii przełożyłkalwin Marcin Janicki, ale rękopis przekładu zaginął.

W XVI w. powstał również przekład Jakuba Wujka,katolickiego księdza jezuity, który w kilku miejscachporównywał tekst łaciński z pierwowzorami greckimi(1593 — Nowy Testament), a w przypadku psalmów(1596) również z hebrajskim. Wydanie całości PismaŚwiętego w przekładzie Wujka ukazało się już po jego

21

śmierci w 1599 roku. Poddane zostało jednak cenzu−rze zakonnej i Biblia ta została pod względem tłuma−czenia dopasowana ponownie do Wulgaty. Pierwotnejej brzmienie dzisiaj nie jest już znane. Przekład tenzastąpił nieudaną Biblię Leopolity i pełnił rolę podsta−wowego polskiego przekładu katolickiego przez 367lat, aż do opracowania Biblii Tysiąclecia.

W roku 1632 został wydany luterański przekładPisma Świętego (będący poprawioną wersją BibliiBrzeskiej), dokonany przez Daniela Mikołajewskie−go, znany pod nazwą Biblii Gdańskiej.

Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzystalat Biblią polskich protestantów. Jednak pozostawiładrobny niesmak wśród biblistów przez wstawieniefrazy nie występującej w żadnych manuskryptachźródłowych 1 J 5,7−8 (zob. A Plain Introduction to theCriticism of the New Testament, Cambridge 1883,wyd. III, s. 654). Dodatkowa fraza (tzw. Comma Jo−hanneum) zapewne miała służyć odpieraniu poglą−dów ariańskich, znajdujących swój wyraz w przekła−dzie wspomnianego Szymona Budnego. BibliaGdańska używana była przez polskich ewangelikóww kościołach, w tym jako współczesny reprint z 1959roku, aż do 1975 roku, do wydania Biblii Warszaw−skiej, ale i obecnie jest wciąż czytana w domachi doceniania przez wielu ludzi.

Nowy Testament i Psalmy z około 1860 roku, toprotestancki przekład Bolesława Goetze, powstałyprzy współpracy tłumaczy związanych z BraćmiPlymuckimi (Plymouth Brethren) i TrynitarnymTowarzystwem Biblijnym. Zawiera również kwestio−nowane wiersze tzw. Comma Johanneum (1 J 5,7−8).

Na przełomie XIX i XX wieku powstał nowy przekładTory i większości pozostałych ksiąg Starego Testamen−tu, wydany na podstawie języków oryginalnych przezIzaaka Cylkowa. Przed przekładem Cylkowa w 1891roku w Wiedniu ukazało się tłumaczenie Biblii Hebraj−

22

skiej pt. Pismo Święte wszystko Starego Przymie−rza żydowskie i polskie, nakładem A. Reicharda.

Kolejne prace nad przekładem Biblii zostały podjętedopiero w XX wieku.

W 1947 roku powstał przekład Nowego Testamentuks. Eugeniusza Dąbrowskiego, z komentarzem.Źródłem tłumaczenia była na początku Wulgata, na−stępnie tłumaczenie z języka greckiego (1961). Był towięc jeden z pierwszych polskich katolickich przekła−dów z języków oryginalnych. Przekład wydany zostałrównież w nietypowych formach: pismem Braille’adla niewidomych i w postaci pierwszej w historii pol−sko−łacińskiej synopsy, zestawiającej teksty paralelne.

W roku 1956 ukazał się Nowy Testament w prze−kładzie ks. Seweryna Kowalskiego. Było to dziełocałkowicie literackie i współczesne. Tłumacz świado−mie nie zastosował archaizmów znanych z Biblii Jaku−ba Wujka. Takie działanie zatarło różnice między sty−lami poszczególnych ksiąg. Wiele wydań zawierałomateriały pomocnicze: skorowidz nazw, osób i pojęć,spis wypowiedzi Jezusa, a także spis perykop, czylifragmentów Pisma Świętego przeznaczonych do czy−tania i objaśniania podczas danego nabożeństwa.

Przekład ks. Seweryna Kowalskiego od lat 70. XX w.był wypierany przez wydania Biblii Tysiąclecia orazNowego Testamentu ks. Kazimierza Romaniu−ka (późniejszej Biblii Warszawsko−Praskiej).

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, toprzekład Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiegoz naukowym komentarzem i ekskursami (dodatkamiodbiegającymi od głównego przedmiotu dzieła),wydawany od 1958 roku. W tymże roku pojawiły siępierwsze tomy poświęcone geografii, historii i kultu−rze Nowego Testamentu, a ostatnie tomy NowegoTestamentu zakończono publikować w 1979 roku.Stary Testament jest wydawany nadal od 1962 roku.

23

Każdy z tomów zawiera szczegółowy komentarz,przewyższający czasami wielokrotnie rozmiaremsam tekst. Komentarz naukowy uzupełnia bibliogra−fia, skorowidze i mapy.

W 1965 roku wydana została Biblia Tysiąclecia,nazwana tak z okazji 1000−lecia chrztu Polski (1966).Był to pierwszy, całkowicie katolicki przekład doko−nany przez zespół benedyktynów tynieckich z Kra−kowa pod kierownictwem o. Augustyna Jankowskie−go OSB. Stary Testament tłumaczony był przedewszystkim z Septuaginty, a Nowy Testament z Wul−gaty. Wykorzystując osiągnięcia i rozwój poszczegól−nych dyscyplin biblistyki, w każdym z kolejnychpięciu wydań wprowadzano zmiany poprawiającejakość przekładu, opierając się o języki oryginalne.

W latach 80. XX w. powstało dźwiękowe wydanieBiblii, oparte o tekst drugiego i trzeciego wydaniaBiblii Tysiąclecia. Jedynie przy nagraniu Księgi Psal−mów korzystano z przekładu Czesława Miłosza.W 2004 Wydawnictwo „Pallottinum” opublikowałoEwangelie na płytach CD. Tekst czwartego wydaniaopublikowany został w Internecie w 1998 i w 2003.Ten sam tekst wydano też na płycie CD (1996−1998)oraz w ramach przeznaczonego dla biblistów amery−kańskiego programu Bible Works. Istnieje też kilkawydań nieautoryzowanych tekstu IV wydania. Nato−miast tekst piątego wydania ukazał się w 2006 w pol−skim programie e−Biblia.

Biblia Tysiąclecia jest oficjalnym tłumaczeniem litur−gicznym Kościoła Rzymskokatolickiego w Polsce.

Natomiast w 1975 roku powstał nowy protestanckiprzekład Biblii — Biblia Warszawska, zwana rów−nież Nowym Przekładem lub „Brytyjką” jako, że wyda−na została przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzy−stwo Biblijne (obecnie Towarzystwo Biblijne w Pol−sce). W niektórych wersjach na końcu Starego Testa−mentu zostały umieszczone księgi deuterokanonicz−

24

ne. Prace nad przekładem trwały 25 lat. Dziś jest topodstawowe tłumaczenie wykorzystywane podczasnabożeństw w Kościołach protestanckich w Polsce.

W tym samym czasie powstał kolejny katolicki prze−kład — Biblia Poznańska. Wydawana w latach 1973−75 w kilku tomach (dostępna również w wydaniu jed−notomowym, a także edycjach pamiątkowych i biblio−filskich), jest współczesnym przekład Biblii z językóworyginalnych. Inicjatorem i kierownikiem zespołuredakcyjnego był ks. prof. Aleksy Klawek. Biblia Po−znańska posiada bardzo szczegółowe i obszerne obja−śnienia oraz komentarze. Nie zawiera odnośnikówdo zbliżonych wersetów. Przez biblistów jest uznawa−na za najlepszy polski przekład Pisma Świętego.

Rok później (1976) ukazał się Nowy Testamentks. Kazimierza Romaniuka.

Słowo Życia z roku 1989, to protestancki przekładNowego Testamentu, powstały w środowisku ewan−gelicznym, którego założeniem jest oddanie przesła−nia Jezusa Chrystusa we współczesnym, zrozumia−łym języku. Nie jest to klasyczny przekład, raczejparafraza tekstu. Słowo Życia zostało opracowanena podstawie anglojęzycznego przekładu z językagreckiego — Living New Testament.

W roku 1991 został wydany protestancki Nowy Testa−ment, Współczesny Przekład z języka greckiego,wzorowany na analogicznych wydaniach zachodnich,kierujący się zasadą ekwiwalencji dynamicznej (do−kładne i wierne oddanie sensu). Opracowany przezKomisję Przekładu Nowego Testamentu, z inicjatywyBrytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego(dziś Towarzystwo Biblijne w Polsce). W roku 1975ukazała się Ewangelia Mateusza, a potem CzteryEwangelie (1978). Ciekawostką jest istnienie wersjiNowego Testamentu w dialekcie kaszubskim.

Grecko−polski Nowy Testament z roku 1993, tokatolicki przekład interlinearny z kodami gramatycz−

25

nymi, autorstwa ks. prof. Remigiusza Popowskiegoi prof. Michała Wojciechowskiego.

W roku 1995 ukazała się Biblia Lubelska. Jest toprzekład z języków oryginalnych, który jest wydawa−ny cyklicznie w formie zeszytów. Od roku 1995 uka−zało się ich ponad 20, obejmują tłumaczenia Ewan−gelii, listów św. Pawła oraz częściowo Stary Testa−ment. Zeszyty zawierają również komentarze i omó−wienia tekstów biblijnych.

W 1997 r., nakładem Towarzystwa Biblijnego w War−szawie, ukazało się współczesne, katolickie tłumacze−nie Pisma Świętego. Przekład jest efektem 35−letniejpracy ks. bpa Kazimierza Romaniuka. Tłumacz nadałswojemu dziełu nazwę Biblii Warszawsko−Praskiej.Przekład ten oceniany jest jako najbardziej zrozumia−ły polski przekład współczesny, dokonany z językóworyginalnych. Tytuł tłumaczenia nawiązuje do objęciaprzez bpa Romaniuka Diecezji Warszawsko−Praskiej.Nowy Testament ukazał się w roku 1976.

Rok 1997 to wydanie kompletnego przekładu PismaŚwiętego w Przekładzie Nowego Świata (Nowy Te−stament — 1994) z języków oryginalnych, niemniej pol−ski przekład jest tłumaczeniem z języka angielskiego(1984) z uwzględnieniem języków oryginału. Tego tłu−maczenia, traktowanego jako nierzetelny i kontrowersyj−ny, dokonał anonimowy Komitet Przekładu Biblii Nowe−go Świata. Dzieło napisane jest w języku współczesnym.

W ramach Prymasowskiej Serii Biblijnej w roku2000 ukazał się Nowy Testament, Przekładna Wielki Jubileusz Roku 2000. TłumaczenieNowego Testamentu dokonane przez ks. prof. Remi−giusza Popowskiego SDB (KUL). Treść wyróżnia sięciągłym tekstem wszystkich ksiąg Nowego Testa−mentu. W roku 2008 tłumaczenie wydano jako NowyTestament dla moderatorów, w którym zaimplemen−towano szeroko znany przewodnik do praktycznegostudium biblijnego, Serendipity Bible.

26

W 2001 r. opublikowano Ekumeniczny PrzekładNowego Testamentu i Psalmów (pierwsza częśćBiblii Ekumenicznej) dokonany przez biblistówz polskich Kościołów chrześcijańskich, pod auspicja−mi Towarzystwa Biblijnego w Polsce. Treści nadanowspółczesne brzmienie, tak aby był łatwiejszydo czytania dla współczesnego czytelnika.

W opracowaniu przekładu wzięli udział tłumaczeskupieni wokół Międzywyznaniowego Zespołu Tłu−maczy, powołanego w 1985 roku. Prace rozpoczętow roku 1994. Dwudziestu tłumaczy reprezentowałosiedem Kościołów, a konsultacje były prowadzonew sumie z jedenastoma Kościołami.

Wbrew dotychczasowej praktyce Towarzystwa Biblij−nego w Polsce zamieszczono wstępy do poszczegól−nych ksiąg. Z przekładu usunięto niektóre wersety,mające słabsze potwierdzenie w zachowanych rękopi−sach, a obecne w starszych tłumaczeniach. Poprawio−ne wydanie zawiera także odnośniki do miejsc paralel−nych w Biblii, oraz przypisy dotyczące wyjaśnieńsłów, lub alternatywnych wariantów. Pominięto obja−śnienia o charakterze doktrynalnym.

Obecnie trwają prace nad Starym Testamentem, któryzgodnie z zamierzeniami Towarzystwa Biblijnego, mazostać wydany w pięciu, publikowanych co rok, tomach:Pięcioksiąg, Księgi Historyczne, Księgi Dydaktyczne(2008), Księgi Prorockie i Księgi Deuterokanoniczne.

Hebrajsko−polski Stary Testament — Pięciok−siąg, to specjalistyczny przekład pięciu pierwszychksiąg Starego Testamentu. Pierwsze wydanie ukaza−ło się w roku 2003. Było ono poprzedzone wydaniemw 2000 roku interlinearnego przekładu Księgi Ro−dzaju. Redaktorem przekładu jest dr Anna Kuśmirekz Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.Przekład jest wydaniem interlinearnym; zawieraznajdujące się obok siebie języki: hebrajski oryginał,jego transliteracja oraz polskie tłumaczenie. Aparat

27

naukowy uzupełniają kody gramatyczne i indeksrdzeni wyrazowych. Sposób przekładu z języka he−brajskiego ma charakter dosłowny.

Biblia Ewangeliczna, Przekład Dosłowny/Lite−racki, jaki ukazał się w 2004 roku, to protestanckiprzekład na współczesny język polski, jeden z dwóchdokonanych przez Ewangeliczny Instytut Biblijny.Charakteryzuje się wiernością tekstowi oryginalne−mu, a uzupełniony jest o komentarz filologicznyi kulturowy. Do roku 2006 opublikowano jedynieNowy Testament. Przekład literacki jako cały NowyTestament ukazał się w roku 2007.

Polskie wydanie Biblii Jerozolimskiej ukazało sięw 2006 r. Sam tekst Biblii nie był tłumaczony, posłu−żono się piątym wydaniem Biblii Tysiąclecia. Przetłu−maczone zostało jedynie wprowadzenie, przypisyi marginalia (na podstawie La Bible de Jerusalem,Paris 1996). Wydanie zaopatrzono w mapy, tablicechronologiczne, tablice miar i monet, objaśnieniado kalendarzy biblijnych. Słowo wstępne zredagowałPrymas Polski, kard. Józef Glemp.

Nowa Biblia Gdańska z roku 2007, to przekładprotestancki, dokonany na podstawie Biblii Gdań−skiej. Pracom patronuje Śląskie Towarzystwo Biblij−ne. W roku 2007 ukazał się Nowy Testament orazniektóre księgi Starego Testamentu.

Najnowszy, całościowy przekład Pisma Świętegoz języków oryginalnych, dokonany przez biblistówTowarzystwa św. Pawła, przy współpracy zaproszo−nych polonistów, nosi nazwę Biblii Paulistów, któ−rej pełne wydanie ukazało się w 2008 roku.

Prace rozpoczęto w roku 1996, a w roku 2005 wyda−no Nowy Testament i Księgę Psalmów. Przekładopatrzono wstępami i komentarzami oraz zastosowa−no odnośniki do podobnych fragmentów i przypisy.Dodatkową zaletą jest słownik z objaśnieniami naj−ważniejszych pojęć oraz tabele chronologiczne

28

i mapki. Tekst nie zawiera archaizmów, jest zrozu−miały dla współczesnego czytelnika, jednocześniezachowuje wierność wobec oryginału oraz stosujenowatorskie formy zmieniające brzmienie niektó−rych znanych tekstów.

Uwspółcześniona Biblia Gdańska to przedsię−wzięcie Fundacji Wrota Nadziei z 2008 roku. Do tejpory ukazał się kompletny Nowy Testament, opa−trzony przypisami. Tłumaczenie powstało na podsta−wie Biblii Gdańskiej.

Przekłady literackie

Biblia w języku polskim ma również swoje interesu−jące przekłady literackie. Największym uznaniembiblistów cieszą się tłumaczenia Czesława Miłosza(m. in. Psalmy, Pieśń nad pieśniami, Księga Hioba— wydane w całości w 2003 r.) oraz RomanaBrandstaettera (m. in. Księga Joba czy Psalmywydawane w latach 1964−1986) czy Artura Sandau−era (przekład Księgi Rodzaju). Cenione są przedewszystkim za walory językowe.

Adaptacje językowe i gwarowe

W oparciu o tekst Biblii Tysiąclecia ukazywały sięteż adaptacje językowe i gwarowe. W roku 1993 opu−blikowano Swięté Pismiona Nowego Testameńtuw tłumaczeniu Eugeniusza Gołąbka na język kaszub−ski. Ślązacy doczekali się w roku 2000 Biblii Ślązo−ka, a w gwarze górali Skalnego Podhala ukazał sięNowy Testament (2002−2005).

Na odrębnie wyszczególnienie zasługuje Dobra Czy−tanka wg św. ziom’a Janka z roku 2006. Jest toprzekład Ewangelii Jana na slang młodzieżowy, ilu−strowany komiksowymi rysunkami. Przekład nie majednego autora. Tworzyła go młodzież szkolna orazstudenci Uniwersytetu Warszawskiego, pedagodzyi poloniści, a także filolodzy klasyczni, którzy dopilno−wali zachowania zgodności przekładu z oryginałem.

29

Wybrane przykłady

tłumaczeń Biblii (J 4,3−9)

Biblia Brzeska (1563)

3. Opuścił Judę i szedł zasię do Galilejej. 4. I przy−szło mu prawie przejdź przez Samarją. 5. A tak przy−szedł do miasta Samarjej, które zową Sychar, podlefolwarku, który dał Jakub Józefowi, synowi swemu.6. I był tam stok Jakubów; a przetoż Jezus będącspracowany z drogi, siadł tak u stoku, a było jakobyo szóstej godzinie. 7. Zatym przyszła niewiasta sama−rytańska, aby czyrpała wodę, ku której rzekł Jezus:Daj mi pić! 8. Bo zwolennicy jego szli byli do miasta,aby kupili co jeść. 9. Tedy mu rzekła ona samarytań−ska niewiasta: Jakoż ty Żydem będąc, żądasz odemnie picia, któram jest niewiasta samarytańska?Gdyż Żydowie nie towarzyszą z Samarytany.

(Kalvin Publishing, Clifton, New Jersey, 2003)

Biblia Jakuba Wujka (1599)

3. Opuścił Żydowską ziemię, i szedł zasię do Galilejej.4. A musiał przejść przez Samaryą. 5. Przyszedł tedydo miasta Samarjej, które zową Sychar: blizko folwar−ku, który dał Jakób Józefowi synowi swemu. 6. A byłatam studnia Jakóbowa. Jezus tedy spracowany z dro−gi, siedział tak nad studnią. Godzina była jakoby szó−sta. 7. Przyszła niewiasta z Samarjej czerpać wodę.Rzekł jej Jezus: Daj mi pić. 8. Bo uczniowie jego ode−szli byli do miasta, aby kupili strawy. 9. Rzekła mutedy ona Samarytańska niewiasta: Jakoż ty Żydembędąc, prosisz u mnie pić, któram jest niewiasta Sa−marytanka? bo Żydowie nie obcują z Samarytany.

(B. G. Teubner, Lipsk, Warszawa, 1874)

30

Nowy testament ks. Eugeniusza Dąbrowskiego(1947)

3. opuścił Judeę i odszedł znowu do Galilei. 4. A wypa−dło mu iść przez Samarię. 5. Przybywa więc do pew−nego miasta samarytańskiego, zwanego Sychar, nie−daleko posiadłości, którą dał Jakub Józefowi, synowiswemu. 6. I była tam studia Jakubowa, a Jezus znużo−ny podróżą siedział przy studni. Godzina była mniejwięcej szósta. 7. A oto nadchodzi jakaś niewiasta sa−marytańska, by zaczerpnąć wody. Rzecze jej Jezus:Daj mi pić. 8. (Uczniowie bowiem jego poszli do mia−sta, aby kupić żywności.) 9. Mówi mu tedy niewiastasamarytańska: Jakże to ty, będąc Żydem, możeszprosić o wodę mnie, niewiastę samarytańską? —Żydzi bowiem nie przestają z Samarytanami. —

(Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 1965)

Biblia Tysiąclecia (1965)

3. — opuścił Judeę i odszedł znów do Galilei.4. Trzeba Mu było przejść przez Samarię. 5. Przybyłwięc do miasta samarytańskiego zwanego Sychar,w pobliżu pola, które dał Jakub synowi swemu, Józe−fowi. 6. Było tam źródło Jakuba. Jezus zmęczonydrogą siedział sobie przy źródle. Było to około szó−stej godziny. 7. [Wówczas] nadeszła kobieta z Sama−rii, aby zaczerpnąć wody. Jezus rzekł do niej: Daj Mipić! 8. Jego uczniowie bowiem udali się przedtemdo miasta, by zakupić żywności. 9. Na to rzekłado Niego Samarytanka: Jakżeż Ty, będąc Żydem,prosisz mnie, Samarytankę, [bym Ci dała] się napić?Żydzi bowiem i Samarytanie unikają się nawzajem.

(Wydawnictwo Pallottinum, Poznań, 2005)

31

Biblia Warszawska (1975)

3. Opuścił Judeę i odszedł z powrotem do Galilei.4. A musiał przechodzić przez Samarię. 5. Przybyłwięc do miasta samarytańskiego, zwanego Sychar,blisko pola, które Jakub dał swemu synowi Józefowi.6. A była tam studnia Jakuba. Jezus więc, zmęczonypodróżą, usiadł sobie przy studni; było to około szó−stej godziny. 7. Wtem przyszła niewiasta samarytań−ska, aby nabrać wody. Jezus rzekł do niej: Daj mipić! 8. Uczniowie jego bowiem poszli do miasta, bynakupić żywności. 9. Wtedy niewiasta samarytańskarzekła do niego: Jakże Ty, będąc Żydem, prosiszmnie, Samarytankę, o wodę? (Żydzi bowiem nieobcują z Samarytanami).

(Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa, 2004)

Dobra Czytanka według św. Ziom’a Janka(2006)

3.(Jezus) Wyszedł z Judei i wrócił do Galilei.4. Musiał przebić się przez Samarię. 5. Więc przy−szedł na samarytańskie blokowisko (Sychar) bliskodziałki, którą Jakub odpalił swojemu synowi Józko−wi. 6. I tam było ujęcie wody Jakuba. Więc Jezuszmachany podróżą, glebnął se przy studni; to byłokoło dwunastej. 7. A tu wbija się samarytańska laska,żeby nabrać wody. Jezus powiedział do niej: Daj mipić! 8. Bo jego ekipa poszła do miasta, żeby kupićżarcie. 9. Wtedy ta panna powiedziała mu: Pogięłocię? Jesteś Żydem i prosisz mnie, Samarytankę,o wodę? (bo Żydzi nie zadają się z Samarytanami)

(Dobra Czytanka, Warszawa, 2006)