UNIVERZITET U PRIZRENU

EDUKATIVNI FAKULTET U PRIZRENU

BOSANSKI JEZIK I KNJIŽEVNOST

SEMINARSKI RAD

Predmet: Historija bosanskog jezika

Tema: Misija Ćirila I Metodija

Profesor: Studnent:

Ahmet Ksumović Denisa Dani

Prizren 2014

Seminarski rad

Sadržaj:

Uvod ............................................................................. 3

Staroslovenski jezik ...................................................... 4

Državno politički razlozi kneza

Rastislava za misiju Ćirila i Metodija ............................ 6

Brača Ćirilo i Metodije .................................................. 7

Sudbina misije ............................................................... 8

Zaključak ...................................................................... 13

Literatura ...................................................................... 14

2

Seminarski rad

UVOD

Ćirilo i Metodije, bili su braća iz Soluna koji su širili pismenosti hrišćanstvo među

Slovenima, zbog čega su ostali upamćeni kao apostoli.

Staroslavenski jezik je prvi pisani jezik svih Slavena. Tvorac mu je Konstantin. Nastao je

u drugoj polovini 19. vijeka. Staroslavenski jezik je služio skoro svim Slavenima kao

nadregionalni, nadnacionalni, zajednički književni jezik a po svojim osobinama nije se

podudarao ni sa jednim živim narodnim govorom Slavena toga doba .

Godine 863. Ćirilo sastavio prvo slovensko pismo poi menu glagoljica. Kao monasi,

misionarski rad su započeli u Moravskoj i za taj posao se ozbiljno pripremali pa su najpre

sastavili slovensku azbuku glagoljicu od 38 slova.

Metodije je u Moravskoj preveo na slovenski jezik Bibliju. Nakon njegove smrti u

Moravskoj je zabranjena slovenska liturgija a knez Svetopluk je prognao njegove učenike.

Prevodom liturgijskih i biblijskih knjiga Ćirilo i Metodije su udarili temelje slovenskoj

pismenosti.

3

Seminarski rad

STAROSLOVENSKI JEZIK

Staroslovenski jezik, kojim se u ono vreme govorilo, prvi je i najstariji pisani (književni)

jezik Slovena. Nastanak prvih knjiga vezan je za misionarski rad braće Konstantina Filozofa

(Ćirila) i Metodija među moravsko-panonskim Slovenima. Prve knjige napisane staroslovenskim

jezikom bili su prevodi hrišćanskih tekstova sa grčkog jezika.

Originalni rukopisi prvih staroslovenskih tekstova nisu očuvani do naših dana. Najstariji

spomenici staroslovenskog jezika kojima se danas raspolaže predstavljaju kasnije prepise, s kraja

X i XI veka, i to napisane različitim azbukama: jedni glagoljicom, a drugi ćirilicom.

O staroslovenskom jeziku, njegovom nastanku, razvoju i sudbini, saznajemo iz različitih

izvora od kojih su najbitniji: „Žitije Ćirilovo“, „Žitije Metodijevo“ (na staroslovenskom), „Žitije

sv. Klimenta“ (na grčkom), „Svedočanstvo Anastasija, papskog bibliotekara i sekretara“ – koji je

i lično poznavao Ćirila, pisma rimskih papa Jovana VIII (872 – 882) i Stefana V (885 – 891)

bavarskim crkvenim velikodostojnicima i moravskom knezu Svetopluku, „Rimske legende“ (na

latinskom). “i1Ćirilo je sastavio prvo slovensko pismo poi menu glagoljica. Nemalo nakon toga

je nastala i ćirilca, koja se tako zove po Ćirilu jer se (pogrešno) smatralo da je i to pismo Ćirilo

sastavio. “

“Postojala su tri tipa glagoljice. Stari tip glagoljice, koji je nastao i upotrebljavao se na istoku.

Takva glagoljica zvala se obla, pooblom obliku slova.Na zapadu se kod zapadnih Južnih

Slavena razvija novi tip glagoljice, tzv. uglasta glagoljica. Staroslovenski jezik imao je dva svoja

pisma, stariju glagoljicu i nešto mlađu ćirilicu.”2

1 Dzevad Jahić; “Gramatika Bosanskoga jezika “str. 22.2 Dzevad Jahić; “Gramatika Bosanskoga jezika “str. 22.

4

Seminarski rad

Prema kazivanju u „Žitiju Ćirilovom“ i „Žitiju Metodijevom“, velikomoravski knez Rastislav

(842 – 871) uputio je poslanstvo vizantijskom caru Mihailu (842 – 867) sa porukom kako su se

slovenski narodi odrekli paganstva i pridržavaju se hrišćanstva, ali da nemaju ljude koji bi

hrišćanske zakone bliže objasnili narodu na jeziku koji im je razumljiv

Velika Moravska, u vreme Svatopluka. en.wikipedia.org

5

Seminarski rad

863. godine vizantijski car Mihailo poslao je u Moravsku versko-kulturnu misiju koju su

predvodili Konstantin Filozof (u monaštvu Ćirilo) i iguman Metodije, braća iz Soluna, učeni

ljudi sa iskustvom u ovakvim poslovima.

Svoj izbor car Mihailo je obrazložio time što su misionarska braća rodom iz Soluna, inače

drugog po važnosti grada u Vizantiji, u kome je u to vreme živelo mnogo Slovena. Smatra se da

su braća iako po narodnosti Grci, već u detinjstvu naučili slovenski jezik (negde se spominje i da

im je majka bila slovenskog roda).

Pre polaska misije u Moravsku, Ćirilo i Metodije sa svojim saradnicima sastavili su

azbuku za slovenski jezik (glagoljicu) i preveli bogoslužbeno jevanđelje.

U Moravsku su stigli 863. ili najkasnije 864. godine. Dodeljeni su im učenici koje su naučili

slovenskoj pismenosti i pripremili ih za sveštenike.

Državno-politički razlozi kneza Rastislava za misiju Ćirila i Metodija

Šireći pismenost među Slovenima, Ćirilo i Metodije radili su i na uvođenju slovenskog

bogosluženja, kao i na organizovanju nacionalne crkve. To je naišlo na otvoreno neprijateljstvo

latinsko-nemačkog sveštenstva, koje ih je optuživalo za jeres – jer je u to vreme vladalo

mišljenje da su u pismenosti dopuštena samo tri jezika: jevrejski, grčki i latinski. U stvari, oni su

u radu Ćirila i Metodija videli i neposrednu opasnost za svoje gospodstvo nad slovenskim

narodom

Ovakav stav nemačkog sveštenstva nije bio potpuno neosnovan. Naime, moravski knez Rastislav

je odlučio, da se obrati vizantijskom caru Mihailu ne samo iz religioznih i kulturnih razloga, već

6

Seminarski rad

i državno-političkih. Sloboda i samostalnost njegove kneževine bili su ugroženi s jedne strane

stalnim ratovima sa nemačkim carem Ludvigom, a s druge, sve većim kulturnim i crkvenim

pritiscima nemačkog sveštenstva.

Nama danas, možda nezamislivo, ali u ono vreme politička samostalnost nije se mogla

zamisliti bez crkvene samostalnosti. U Moravskoj su hrišćanstvo širili bavarski misionari, a ona

je potpadala pod Salcburšku nadbiskupiju, centar širenja zapadnog hrišćanstva. U tom smislu,

jasno je da je knez Rastislav imao na umu i oslobođenje crkvene zavisnosti od Nemačke, a to je

bilo moguće samo ako bi nemačko sveštenstvo zamenio domaćim sveštenstvom

Braća Ćirilo i Metodije

Za vreme boravka u Rimu Konstantin se razboleo. Stupivši u grčki manastir, pod

monaškim imenom Ćirilo, umro je 14. februara 869. godine.

Posle Ćirilove smrti, Metodije odlazi u Panoniju, Metodije, stariji brat, rođen je oko 815.

godine. Najpre je bio visoki državni činovnik, upravnik slovenske kneževine – oblast u dolini

Strume, a kasnije se povukao u manastir, zakaluđerio se i postao iguman.

Mlađi brat, Konstantin, rođen je 826. ili 827. godine. Pokazao je darovitost za nauku, pa ga je

carica Teodora dovela u Carigrad gde je zajedno sa budućim carom Mihailom studirao kod

najboljih profesora i naučnika onog vremena. Po završetku studija bio je bibliotekar i arhivar

Carigradske patrijaršije, ali je ubrzo pozvan da na Velikoj školi u Carigradu predaje filozofiju

(otuda mu nadimak Filozof).

Konstantin je pre moravske misije učestvovao u dvema sličnim misijama: arapskoj – u Maloj

Aziji i zajedno sa Metodijem u hazarskoj – između Crnog i Kaspijskog mora, gde je pronašao

kosti sv. Klimenta, rimskog pape iz I veka.

7

Seminarski rad

Nakon 40 meseci rada u Moravskoj, Ćirilo i Metodije su sa učenicima krenuli na put u Rim –

verovatno radi posvećenja učenika u sveštenike. U „Žitiju Ćirilovom“ opisan je lep prijem misije

u Rimu, gde je papa primio slovenske knjige i osvetio ih, a prilikom posvećenja slovenskih

učenika pevana je liturgija na slovenskom jeziku.

kod kneza Kocelja, a 870. biva postavljen za panonsko-moravskog arhiepiskopa. Ovo je naišlo

na otpor nemačkih biskupa koji su na prevaru zatvorili Metodija, koji je nakon četiri godine

tamnovanja oslobođen na nagovor pape Jovana VIII.

Sudbina misije

874. godine Metodije se vraća u Moravsku gde su se odigrale krupne političke promene:

kneza Rastislava je uz pomoć Nemaca sa prestola svrgao njegov sinovac Svetopluk (Svatopluk),

inače protivnik slovenske pismenosti.

Metodije je umro 6. aprila 885. godine, nakon čega se menja odnos pape prema

slovenskom bogosluženju, a učenici Ćirila i Metodija bivaju zatvoreni, prodavani kao roblje i

zlostavljani.

Prognani iz Moravske, učenici Ćirila i Metodija stvorili su najjače žarište staroslovenske

pismenosti u Makedoniji kod Ohridskog jezera.. Na čelu razvoja slovenske pismenosti našli su se

Kliment i Naum. Tu je osnovan niz manastira i škola u kojima je negovana tradicija Ćirila i

Metodija u pogledu jezika i pisma.

Iz Makedonije staroslovenska pismenost se širila po Bugarskoj (u čijem je sastavu bila

Makedonija). U istočnoj Bugarskoj, na dvoru cara Simeona u Preslavu, dolazi do odstupanja od

Ćirilove i Metodijeve jezičke norme. Tu je najverovatnije došlo i do napuštanja grafičke tradicije

Ćirila i Metodija – te je glagoljica zamenjena ćirilicom.

8

Seminarski rad

U godini koju je UNESKO proglasio godinom Ćirila i Metodija, mnoge evropske države će

obeležiti jubilej – 1150 godina od dolaska solunske braće u Veliku Moravsku (danas Češka i

Slovačka).

Tim povodom, u Narodnoj biblioteci Srbije otvorena je izložba pod nazivom „Rasejaše

reči među narode nove“. Postavku čini više desetina srpskih ćirilskih rukopisa i ranih

štampanih knjiga od 12. do 18. veka.

Autori izložbe su mr Milanke Ubiparip, Jovane Stanojlović i mr Miroslava Lazića, a cilj

izložbe jeste da se, u meri u kojoj to dozvoljavaju fondovi Narodne biblioteke,

prikažu najznačajnije faze u razvoju srpskog ćiriličnog pisma tokom epohe rukom pisanih

knjiga. Autori su nastojali da ukažu na raznovrsnost sadržaja srednjovekovne izvorne i prevodne

književnosti, kao i da istaknu značajne elemente likovno-umetničkog oblikovanja,

prenose Večernje novosti.

Naša prva sačuvana knjiga je Miroslavljevo jevanđelje, sa kraja 12. veka, a po

najnovijim istraživanjima, postoji još starija, nastala početkom 11. veka. To je Marijino

9

Seminarski rad

jevanđelje. Kako ove knjige nisu u vlasništvu Biblioteke, napravili smo reprodukcije da

ilustrujemo prvu fazu pismenosti – objašnjava Ubiparip. – Obe knjige svedoče i o međusobnom

prožimanju glagoljice i ćirilice u srpskim sredinama u dugom vremenskom periodu.

Marijino jevanđelje se čuva u Moskvi, a dva lista se nalaze u bečkoj biblioteci.

Zanimljivo je da su ta dva lista bila zalepljena na korice jedne ćirilske knjige i otkrivena su

prilikom restauracije.

- Marijino jevanđelje je rukopis pisan staroslovenskim jezikom. Međutim, poslednja istraživanja

uverljivo pokazuju da je pisar bio čovek sa štokavskog govornog područja. To znači da je ovo

jevanđelje spomenik koji prvi čuva tragove srpske redakcije staroslovenskog jezika. Dakle, to je

najstariji spomenik u kome možemo da vidimo na koji način je staroslovenski jezik primljen na

štokavskom govornom području – rekla je autorka izložbe za Novosti.

Početka 13. veka, inače najstarija knjiga u rukom pisanom fondu Biblioteke, Ivićevo

četvorojevanđeljeiz 1570, prizrenski prepis Dušanovog zakonika, nastao u prvoj četvrtini 16.

veka, kao iarhijerejski činovnik iz 1688. godine.

Izložba pokazuje razvoj pisma od takozvanog ustavnog, koje je monumentalno, preko

poluustavnog, do kancelarijskog Među izloženim originalnim rukopisima posebno mesto

ima Beogradski parimejnik, s brzopisa, kojim su pisani neki noviji rukopisi.

Među eksponatima su rukopis romana „Aleksandrida“, s početka 15 veka,

zatim prizrenski pravni spisi, jerusalimski tipik, kao i pojedini primerci starih štampanih

knjiga, od cetinjskog Oktoiha, prvog izdanja na srpskoslovenskom jeziku, štampanog 1494.

godine na Cetinju, preko prvog srpskog bukvara, štampanog u mileševskoj štampariji krajem 16.

veka, „Prazničnog mineja“ Božidara Vukovića, objavljenog nešto kasnije u Veneciji, sve do

1818. kada je objavljen „Rečnik“ Vuka Karadžića.

10

Seminarski rad

Međutim, Ćirila je u Rimu zadesila bolest koja je imala smrtni ishod 869. tako da Metodije sam

nastavlja započeti projekat. Početkom sledeće godine Rastislav gubi vlast i nakon perioda

nestabilnosti na njegovo mesto dolazi Svetopluk I. Prve godine Svetoplukove vladavine su

obeležene odmeravanjem snaga sa Francima. U tom periodu se postavlja pitanje jezika na kome

će Sloveni biti pokrštavani, jer je u to vreme bila raširena tzv. trojezična hereza, odnosno

mišljenje da su jedini sveti jezici koji dolaze u obzir kada je crkvena služba u pitanju latinski,

grčki i hebrejski. Samim tim u Moravskoj se gubi crkvena služba na slovenskom jeziku, za

razliku od slovenskih krajeva u kojima je prevlast imala Vizantija, koja je tolerisala lokalne

dijalekte u crkvenoj službi (Fine 1983, 114). Nakon Rastislavljevog gubitka vlasti, Metodije biva

uhapšen, ali ga papa Jovan VIII oslobađa. Međutim, više ne uživa podršku papstva u vezi sa

svojim projektom bogosluženja na slovenskom jeziku (Fine 1983, 127). Bez obzira na to on

nastavlja započeti rad, ali umire 885. godine nakon čega i njegovi učenici bivaju proterani iz

Moravske (Fine 1983, 127). Deo Metodijevih učenika koji su prodati u ropstvo otkupio je

vizantijski car i poslao ih kao misionare u Bugarsku (Šanjek 1983, 124).

Geografski posmatrano, najznačajniji domet rada Ćirila i Metodija je bio na Balkanskom

poluostrvu, gde njihovi učenici nastavljaju započeti projekat. Naime, Klimenta i Nauma je

bugarski vladar Boris Mihajlo pozvao u svoju zemlju i uputio ih da nastave svoj rad – Kliment u

Ohridu, a Naum u Pliski i Preslavu. Njihov rad biva krunisan krajem IX i početkom X veka

stvaranjem ćirilice kojoj su dali ime po svom učitelju Konstantinu. Danas se ćirilicom služi oko

250 miliona ljudi u svetu, a pismo se koristi na oko 60 jezika.

Koliki je uticaj moravskopanonska misija imala kroz istoriju slikovito govori činjenica da se u

Hrvatskoj čak do XIX veka zadržala sporadična upotreba glagoljice, dok se crkvenoslovenski

jezik u liturgiji glagoljaških crkava zadržao čak do 1965. (Šenjek 1983, 128). U Bosni je

glagoljska pismenost bila zastupljena sve do kraja srednjeg veka (Šenjek 1983, 128).

U moderno doba moravskopanonska misija postaje važna oslonac za stvaranje modernih

nacionalnih identiteta slovenskih država u 18. i 19. veku, koji se u značajnoj meri temelje na

idejama o zajedničkom poreklu slovenskih naroda zasnovanim na jezičkoj srodnosti i

zajedničkoj istoriji. Ono što je zanimljivo je da i danas kada usled globalizacije u izvesnim

zemljama bar u teoriji pojam nacije gubi na važnosti ustupajući mesto nadnacionalnom,

panevropskom kolektivitetu, srećemo ponovnu evokaciju dela Ćirila i Metodija. Solunska braća

su 1980. godine proglašeni svecima zaštitnicima Evrope (Šanjek 1983, 122). Kada imamo na

11

Seminarski rad

umu vrednosni sistem Evropske Unije, koji veliča nadnacionalni kolektivitet kroz zajedničku

istoriju i kulturnu baštinu (Olsen 2002, 249), jasni su razlozi za pomenuto proglašenje. Ono što

svakako treba podvući je da je bez obzira na različite sisteme vrednosti modernih nacionalnih

država u povoju iz 18. i 19. veka i današnje EU, ideja moravskopanonske misije našla svoje

mesto u oba konteksta što govori o njenom vanvremenskom značaju. Ćirila su za sveca

proglasile i katolička, i pravoslavna crkva, a ono što je takođe zanimljivo, postoji planinski vrh

na ostrvu Livingston (u oblasti Antarktika) koji je nazvan po Konstantinu.

12

i

Zaključak

Kao ilustracija važnosti panonskomoravske misije može poslužiti činjenica da se nakon smrti

Metodija i progona njegovih učenika iz centralne Evrope ka Balkanu, zapadni Sloveni vraćaju na

bogosluženje i pismo na latinskom (Jovanović 2013, 11). Koliko god da je bilo prepreka misiji dvojice

Solunaca, oni su uspevali da pronađu način da svoju misiju sprovedu u delo, što govori o izuzetnim

karakteristikama njihovih ličnosti, jer da nije bilo tako njihov projekat bi verovatno u startu bio osuđen

na propast. U literaturi možemo pronaći zaključke da je njihova misija ipak okončana neuspehom, ali

da li je zaista tako? Nakon smrti Metodija kao izuzetnog diplomate, poliglote i vanserijski obrazovanog

čoveka koji je mogao da parira svojim kompetencijama najvažnijim ličnostima svog vremena, misija

gubi potporu. Ipak, rad Ćirila i Metodija se pokazao toliko plodnim, da je i pored faktičkog kraha uspeo

da izvrši ogroman uticaj ne samo na Slovene već i na čitavu Evropu.

LITERATURA:

1. Dzevad Jahić, gramatika bosanskoga jezika. Zenica 2000.

2. http://sinhro.rs/1150-godina-od-dolaska-cirila-i-metodija-u-veliku-moravsku/

#.U0kYr1WSwuw

3. Ham, Josip “staroslovenska gramatika, Zagreb 1974