CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN dO THIẾU I-ỐT …

1CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN

UNICEF - Tháng 10 năm 2013

Bài học quá khứ và khởi động lại chương trình tốt hơn

CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN dO THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM:

Tác giả ảnh:

• Ảnhsửdụngtrongcáctrang7,8,10,11,17,20,21,25,27,28,31,32đượcchụptạiNhaTrang,VietNam.Tácgiảảnh:HoàngKhaiNhan|Nguồn:www.flickr.com

• Ảnhsửdụngtrongcáctrang5,15đượcchụptạiĐầmVua,NinhHải,NinhThuận.Tácgiảảnh:TrươngViệtHùng

Lời cảm ơn

Nhằmmụcđíchrútranhữngkinhnghiệmbáutừtriểnkhaitrongquákhứ,UNICEFViệtNamhỗtrợxuấtbảnbáocáophântíchnhữngthànhcôngcủaChươngtrìnhPhòngchốngCácrốiloạndoThiếuIốt(PCCRLTI)ởViệtNamtrongnhữngnămtrướcđây,vàthựctrạngchươngtrìnhtronghiệntại.HyvọngrằngbáocáođãgọiranhữngbàihọcquýbáucóthểgiúpchochươngtrìnhPhòngchốngCácrốiloạndoThiếuIốtởViệtNamđượchoạchđịnhlạivàpháttriểntốthơntrongtươnglai.

Báocáonàyđượcthựchiệntrongtháng9năm2012,bởibàKarenCodling,ChuyêngiadinhdưỡngvàsứckhỏecôngđồngcủaUNICEF,dựatrêntraođổivàlàmviệcvớicácđơnvịđốitácđãtừngthamgiachươngtrình,kếthợpvớitracứuvàtổngquannhiềutàiliệu,cácbáocáođiềutra,báocáođánhgiáchươngtrình.TácgiảcũngđúcrúttừnhiềukiếnthứcvàkinhnghiệmcủacánhânmìnhquanhiềunămgắnbóvớichươngtrìnhPCRLTIcủaViệtNam,baogồmnhiềulầnthamgiađánhgiátrựctiếpchươngtrình,cũngnhưcácchuyếnthămtriểnkhaithựcđịatạicácđịaphương.

XincảmơnBS.NguyễnVinhQuang,PhógiámđốcĐiềuhànhBệnhviênNộitiếtTrungương;Bs.LêPhong,PhógiámđốcTrungTâmĐàotạovàChỉĐạochuyênkhoa,bệnhviệnNộitiếtTrungƯơng;ôngNguyễnHuyQuang,PhóvụtrưởngvụPhápchế,BộYtếđãhợptácvàhỗtrợtrongquátrìnhbáocáođượcthựchiện.

CảmơnôngRogerMathisenchuyêngiadinhdưỡng&Bs.NguyễnĐìnhQuangcánbộUNICEF,đãcónhữngđónggópquantrongchobáocáo,đồngthờicảmơnsựhợptáchỗtrợtừbàFranceBégin,ChuyêngiatưvấnkỹthuậtcủaVănphòngUNICEFkhuvựcĐôngÁTháiBìnhDương,bàĐỗHồngPhương,chuyêngialĩnhvựcchínhsáchdinhdưỡng,UNICEFViệtNam.CảmơnbệnhviênNộitiếtTrungương,cơquanđầumốitriểnkhaichươngtrìnhPCCRLTIcủaBộYtếViệtNamđãđọcvàthôngquabáocáo.CảmơncơquanHợptácPhátTriểnQuốctếHoakỳ(USAID)đãhỗtrợtàichínhchobáocáonày.


Mục lục

06

04

18

26

Sự suy giảm của chương trình PCCRLTI tại Việt Nam: 2005 - 2012

Sự suy giảm

Chương trình PCCRLTI

Sự cần thiết được hoạch định lại tốt hơntừ 2013

Phòng Chống Các Rối Loạn do Thiếu i-ốt

Chương trình quốc gia

giai đoạn 1993-2005

Các từ viết tắt:

4 CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN THIẾU I-ỐT Ở VIỆT NAM: BÀI HỌC QUÁ KHỨ VÀ KHỞI ĐỘNG LẠI CHƯƠNG TRÌNH TỐT HƠN

AusAID CơquanHợpTácPháttriểnquốctếÚc

UBDT ỦyBanDântộcChínhPhủ

EQUIP QuytrìnhthẩmđịnhchấtlượngxétnghiệmIốtniệu

BVNT;BVNTTW: BệnhViệnNộiTiết;BệnhViệnNộitiếtTrungương

HCMC ThànhphốHồChíMinh

RLTI CácrốiloạnthiếuIốt

IEC Thôngtin,giáodục,truyềnthông

KAP Kiếnthức,tháiđộ,hànhvi

KIO3 potassiumiodate(Iốtnguyênliệu)

NN&PTNT BộNôngnghiệppháttriểnnôngthôn

MICS Điềutrađacụmnhiềuchỉsô

VHTT BộVănHóa,Thôngtin

BYT BộYtế

MoIT BộCôngNghiệpvàThươngMại

PCCRLTI ChươngtrìnhPhòngChốngcácrốiloạndothiếuIốt

CTMQG Tổngcôngtymuối

UBND Ủybannhândântỉnh

UNICEF QuỹNhiđồngLiênHiệpquốc

UIC NồngđộIốtniệu

VFA CụcVệsinhAnToànThựcPhẩm

WHO TổchưcYtếThếgiới

Các từ viết tắt


Vàonăm2005,hơn90%hộgiađìnhởViệtNamsửdụngmuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnhvàmứctrungvịnồngđộ

i-ốtniệuởphụnữcócondưới5tuổinằmtrongngưỡngchophép.NghịđịnhcủaChínhPhủbắtbuộcmuốidùngchongườiănphảilàmuốii-ốt(MI)đồngthờiđẩymạnhhệthốnggiámsátchấtlượngMIđểMIluônđảmbảochấtlượng.ViệtNamđãđạtđượchầuhếtcácchỉtiêuchươngtrìnhi-ốthoávàthanhtoántìnhtrạngthiếui-ốttrongphạmvicộngđồng.Tuynhiên,banămtrởlạiđây,khitiếnhànhđiềutratìnhtrạngthiếui-ốttrênphạmviQuốcgia(2008

và2009)độbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhgiảmxuốngcòn70%vànồngđội-ốtniệuchothấylượngIốtđượcănvàotrongkhẩuphầnbịgiảm.Báocáonàysẽphântíchnhữngđiểmmạnhvàđiểmyếucủachươngtrìnhvàlýdotạisaosovớinăm2005chươngtrìnhlạiđixuống.BáocáocũngthảoluậnnhữngbàihọcđúcrúttừquákhứcũngnhưcáckinhnghiêmcóthểthunhậntừchươngtrìnhcủacácnướckháctrongkhuvựcnhằmgiúpViệtNamcóthểxâydựnglạimộtchươngtrìnhhiệuquả,vớikhảnăngduytrìbềnvữnghơntrongdàihạn.

Đặt vấn đề


Ngaytừnhữngnăm1970,ViệtNamđãxâydựngmộtchươngtrìnhphòngchốngcácrốiloạndothiếuiốt(PC

CRLTI).Banđầuchươngtrìnhchỉtậpchungtại17tỉnhmiềnnúiphíaBắcnơicótỷlệbướucổcao(16-55%).Vàothờiđiểmnày,MIđượctrộnbằngphươngphápthủcôngvàcònsửdụngdầui-ốt.Tuynhiên,đếnnăm1993,điềutradịchtễhọcbướucổtrẻemtoànquốcđãđượctriểnkhaivàpháthiệnrarằngtỷlệbướucổởtrẻemlà22%vànồngđội-ốtniệutrungvịlà32mcg/l.KếtquảnàyquáthấpsovớikhuyếncáocủaWHOrằngmứci-ốtniệutrungvịcầntrênngưỡng100mcg/l1.Dựatrêncơsởdữliệuđiềutranày,ChínhPhủđãmởrộngchươngtrìnhPCCRLTItrênphạmvitoànquốcvàbanhànhquyếtđịnh481TTgvậnđộngtoàndânmuavàsửdụngMI2.Năm1999,ChínhPhủđãbanhànhnghịđịnh19vềsảnxuấtvàcungứngMI.TrongquátrìnhtriểnkhaiMIđượccoilàmộtmặt

1 WHO,UNICEF,ICCIDD.Đánhgiácácrốiloạndothiếui-ốtvàgiámsátloạitrừrốiloạn.Mộthướngdẫnchocácnhàquảnlýchươngtrình.Táibảnlầnthứ3.WHO2007

2 Quyếtđịnhsố481/TTgcủathủtướngchínhphủbanhànhvàotháng9năm1994vềviệctổchứcvàvậnđộngngườidânmuavàsửdụngMI.

hàngthiếtyếucủavùngdântộcthiểusố,vùngsâuvàđượctrợgiá.

ChươngtrìnhQuốcgiaPCCRLTIđãđượctriểnkhaitừnăm1993đến2005vớisựthamgiacủanhiềuđơnvịtuyếncơsở.VớisựcamkếtcaovềchínhtrịđểnhấnmạnhthựctrạngCRLTIlàmộtvấnđềcộngđồng,chươngtrìnhvìthếđãđượcđầutưnhữngnguồnlựcđángkể.CáchệthốngtriểnkhaicụthểcũngđãđượcthiếtlậpđểđảmbảonguồnMIsảnxuấtvàkhảnăngtiếpcậnđượccủangườidânđốivớiMI.Tuynhiên,chođếnhiệntại,cáchệthốngtriểnkhaiđãbộclôrõràngsựkhôngbềnvững.Nhiềucấuphầnchươngtrìnhkhôngcònđủmạnhnhưthờiđiểmbanđầu,kểcảcáccácquyếttâmchínhtrịởcáccấptriểnkhai.Tấtcảcácyếutốgộpnhậplạiđãlàmđỗvỡcácthànhtựuđạtđượccủachươngtrìnhsaunăm2005.

Về quyết tâm chính trị:ChươngtrìnhPCCRLTIquốcgiađãđượcthiếtkếnhưlàmột“chươngtrìnhmụctiêuquốcgia”điềunàycónghĩarằngchươngtrìnhđượcưutiênvớinguồnkinhphíđặcthù.ChươngtrìnhđượcchỉđạobởimộtBanchỉđạodựán(DA)cấptrungươngđặttại

Phòng ChốngChương trình quốc gia

giai đoạn 1993-2005Các Rối Loạn do Thiếu I-ốt


BộYtế(BYT)điềuhànhvàThứtrưởngBYTchịutráchnhiệmgiámsátcáchoạtđộng.Thôngthường,TrưởngbanchỉđạodựánlàVụtrưởnghoặcVụphóVụĐiềutrị-BYT,PhótrưởngbanvàthưkýDAlàlãnhđạoBệnhviệnNộitiết(BVNT).ChodùcómộtbanchỉđạodựánPCCRLTIvớinhiềucấuphầnthamgia,nhưngchươngtrìnhquốcgiaPCCRLTIhoạtđộngnhìnchungvẫngiốngnhưmộtchươngtrìnhYtếđơnthuần,cònhạnchếtrongphốikếthợpvớiBộ/banngànhkhácnhưBộNN&PTNT,BộCôngThương.Haibộnàyđềuliênquanđếnviệcsảnxuấtmuối,kểcảvớivớiUỷBanDântộcMiềnnúinơithựchiệnchínhsáchtrợgiáMI(mộtsốvấnđềcụthểsẽđượcđềcậpởcácphầntiếpcủabáocáo)

Tạituyếntỉnh,UỷBannhândântỉnh(UBND)chịutráchnhiệmvềchuơngtrìnhPCCRLTI.BanchỉđạoChămSócSứcKhỏeBanđầucủatỉnhkiêmluônchứcnăngcủaBanchỉđạohoạtđộngPCCRLTIởtỉnh,vàthườngcómộtphóchủtịchtỉnhlàmtrưởngban.TrungtâmYTDPđượcgiaonhiệmvụnhưđơnvịđầumốitriểnkhaichươngtrình.Trungtâmnàytrựcthuộcvì

vậyTrungtâmYTDPtỉnhvàhoạtđộngnhưlàmộtđơnvịchuyêntráchPCCRLTIcủatỉnh.

Pháp luật: Nghịđịnh19vềsảnxuấtvàcungứngMIdùngchongườiăn3đãđượcbanhànhtheoyêucầucủaBYTvàcăncứtheoLuậtBảovệsứckhoẻnhândân.NghịđịnhnàyđãđượchỗtrợbởimộtThôngtưliênBộngày20tháng11năm1999vớiHướngdẫnvề“ThựchiệnNghịđịnh19/1999/ND-CPcủaChínhphủ”.Nghịđịnh19nhằmloạibỏtìnhtrạngthiếui-ốtvàCRLTIbằngcáchquyđịnhviệcsảnxuấtvàcungứngMIdùngchongườiăn.Trongđóquyđịnhrằngtấtcảcácmuốidùngchongườiăntrựctiếpvà“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”phảicói-ốt.Tuynhiênnóngoạitrừ“Muốithường”làmuốikhôngtrộnthêmi-ốt,baogồmmuốihạt,muốinấu,muốixay,muốihầmvàcácdạngmuốikhácđượcsảnxuấttừnướcbiểnhoặckhaitháctừcácmỏmuối.NóicáchkhácNghịđịnh19banhànhnhằmyêucầumuốitrênthịtrườngchongườidùngtrực

3 Nghịđịnhsố.19/1999/ND-CPbanhànhngày10tháng4năm1999vềviệcsảnxuấtvàcungứngmuốiiốtchongườiăn.


tiếp(vàmuốidùngchếbiếnthựcphẩm)phảilàMI,nhưngkhôngbắtbuộcIốthóachocácloạiMuốithườngkhác.Đólàcácdạngmuốimàtheonhiềucáchkhácnhausẽtrựctiếpđếnbànăncủangườidânnhưmuốitinhchế,muốiđónggói.Thựcvậy,theocáchtrên,Nghịđịnh19khôngyêucầuIốthóachotấtcảcácmuốimàngườitiêudùngăn,vàkhôngthựcsựhỗtrợviệcngăncảnngườidânkhôngsửdụngmuốikhôngtrộnIốt..

Nghịđịnh19quyđịnhvaitròvàtráchnhiệmcủacácBộvàcơsởsảnxuấtliênquanđến“muốiăn”,muốimàchủyếulàmuốithườngđãđượcbổsungi-ốt.HơnnữanghịđịnhyêucầutấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốiănnhưMIphảixinphépvàđượccấpgiấychứngnhậnđủtiêuchuẩnvàđiềukiệntừBYT.Cácđơnvịsảnxuấtmuốithườngkhôngcầntheoquyđịnhnày.Đếcógiấychứngnhậnnóitrên,đơnvịsảnxuấtMIphảicóhệthốngkiểmsoátchấtlượngnộikiểm(baogồmcả“dụngcụcầnthiếtvàhóachấtđể

kiểmtratừnglôsảnxuất”)giúpđảmbảoMIsảnxuấtrađạtchuẩnvềchấtlượngvàvệsinhđãđượcbanhành.Tuynhiênnghịđịnh19cấmcáccơsởsảnxuấtmuốitựýmuaioostnguyênliêu(KIO3),cáccơsởnàychỉcóthểtiếpcậnKIO3từchươngtrìnhPCCRLTIquốcgiathôngquaBVNT.DođókếtquảcủaviệcbanhànhNghịđịnh19làtạoramộthệthốngriêngbiệtđểsảnxuấtMI,hơnlàđãđưađượcyêucầusảnxuấtMIvàotoànbộhệthốngsảnxuấtmuốiănhiệnhữuởViệtNamnhưmongmuốn.Hơnnữa,cáccơsởsảnxuấtMIthựctếphảituânthủnhiềuquyđịnhhơnsovớicáccơsởsảnxuấtmuốithường,vàchựusựgiámsátchặtchẽhơnthehướnglệthuộcvàosựchỉđạocủachươngtrìnhPCCRLTIquốcgia,điềunàyvôtìnhcóthểtrởthànhyếutốcảntrởchohoạtđộngsảnxuâtmuốivớimộtsốcơsở.

MộtvấnđềnữacủaNghịđịnh19lànêukhôngrõràngvềviệcliệumuốisửdụngtrongchếbiếnthựcphẩmcóphảibắtbuộcbổsungi-ốthaykhông.Mặcdùquyđịnhrằng“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”phảicói-ốt,nhưngđãkhôngcóđịnhnghĩarõràngvềthuậtngữnày.Câu“muốiđượcsửdụngtrongchếbiếnthựcphẩm”đượcnhiềungườihiểulà“muốiđượcsửdụngtrongnấuăn”.VănbảnhướngdẫnchoNghịđịnh19đềcậpviệckhuyếnkhíchsửdụngmuốii-ốtchochănnuôi(Điều1.5nêu“Khuyếnkhíchsửdụngmuốiăncủaconngườitrongchănnuôi“),nhưngkhôngđềcậpgìvềMIchochếbiếnthựcphẩm.đâylàmộthạnchếlớncủaNghịđịnh19vìsửdụng‘giavịmặn’thaycho‘muối’làhiệntượngphổbiếnởViệtNam.

Sản xuất muối và hệ thống iốt hóa muối: Muốiđượcsảnxuấtkhắpcảnướctừmuốibiểnvàmuốitừmỏkhaithácmuối,vớiphầnlớnsảnxuấttạiMiềnNambằngcáchbốchơisửdụngnănglượngmặttrời.Nóđượcsảnxuấtbởihệthốngcáccơsởsảnxuấttưnhân,cáccơsởsảnxuấtthuộcTổngcôngtyMuốiQuốcgia(CTMQG)(mộtcôngtytrướcđâythuộcsởhữunhànước)vàcáccơquanchínhquyềntỉnh.CTMQGđãsảnxuấtkhoảng30%sảnlượngmuốiquốcgiavàonăm2003.ViệtNamkhôngsẵncómộtdanhsáchđầyđủtấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốidùlượngsảnxuấtrấtlớnkhoảng1triệutấnmuốimỗinăm,trongđóchỉkhoảng300.000tấnsẽchongườidùngtrựctiếp.Lượngmuốicònlạiđượcsửdụngbởingànhcông


nghiệp(200.000tấn),tiêuthụchochănnuôigiasúchaychếbiếnthựcphẩm(400.000tấn),vàphụcvụxuấtkhẩu(100.000tấn).Nhậpkhẩumuốiđượckiểmsoátchặtvàchỉcómuốicôngnghiệpcaocấpcóthểđượcnhậpkhẩutheohệthốnghạnngạch.Nhậpkhẩumuốiănhoặcchonguyênliệuthựcphẩmlàkhôngđượcphép.

SảnxuấtMIđượcthựchiệnbởi75cơsởsảnxuấtđãđăngkýtrongnăm2003.Nhưđãđềcậpởtrên,tấtcảcáccơsởsảnxuấtMIđầutiênphảiđăngkývớichươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.Vàothờiđiểmđó,chỉcó26trongsố75cơsởsảnxuấtnàylàđăngkýtheochươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.Sốcònlạiđượcđăngkýdướichínhquyềnđịaphươnghoặctưnhân.TấtcảcáccơsởsảnxuấtđãđăngkýsẽđượcnhậnKIO3miễnphítừchươngtrìnhPCCRLTIquốcgia.BVNTmuaKIO3dựatrênsốlượngKIO3yêucầutrongcácnămtrước.CáccơsởsảnxuấtMIphảicóđơnxinKIO3vàđếnHàNộiđểnhậnnếuđãđượcchấpthuận.Năm2003,lượngMIđượcsảnxuấtlà206.501tấn,dựatrênlượngKIO3đãcungcấp.Consốnàytươngứngvớikhoảng71%nhucầumuốichongườidùngtrựctiếpcủaViệtNam.CáccơsởsảnxuấtcủaCTMQGđãsảnxuấtkhoảng55%tổnglượngMIvàphầncònlạidocáccơsởsảnxuấttưnhânvàcáctỉnhsảnxuất.Cácsốliệucũngchothấycáccơsởsảnxuấttưnhânvàcáccơsởtuyếntỉnhđãsảnxuấtkhoảng125.000tấnmuốikhôngchứai-ốt(dựatrêntổnglượngmuốicầnchongườidùngtrựctiếp)vàCTMQGđãsảnxuấtthêm11.000tấnmuốikhôngcói-ốtchongườidùng.Nhìnchung,khôngthểkiểmsoátđượcviệcsảnxuấtmuốikhôngcói-ốtdướihệthốngđãđượcthànhlập,bởikhôngsẵncódanhsáchtấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốiđanghoạtđộng.Cáchduynhấtđểkiểmsoátsựlưuhànhcủamuốiănkhôngcói-ốtcóthểlàthôngquagiámsátthịtrường,hoạtđộngnàyhiệnkhônghiệnhữunhưmộthoạtđộngthườngxuyên.

Vàothờiđiểmđó,mộtkhíacạnhkháccủahệthốngsảnxuấtmuốiởViệtNamlàhoạtđộngsảnxuấtmuốivềtổngthểnằmdướisựchỉđạovàhỗtrợcủaBộNN&PTNT,trongkhisảnxuấtMIcơbảnđượcquảnlývàhỗtrợbởiBYT.ĐiềunàyvôtìnhtạorahaihệthốngsảnxuấtmuốiởViệtNam,vớiMIđượccoilàmộtloại“hànghóaytếđặcbiệt”hơnlàmộtloạimuối.Ngoàira,cómộtsựcạnhtranhnhấtđịnhgiữaBộNN&PTNTvàBYTdochươngtrìnhMIđượccoi

làhạnchếthươngmạivàảnhhưởngxấuchongườisảnxuấtmuốivàcácngànhcôngnghiệpmuốitạiViệtNam.Nhưđãđềcập,sựkếtnốigiữaBYT/BVNT,BộNN&PTNTvàCTMQGlàrấthạnchếvàthôngtinkhôngđượcchiasẻthườngxuyêngiữacácbên.

Hệ thống trợ cấp muối: TỷlệbaophủMItạiViệtNamtạithờiđiểmđódườngnhưđãđượchỗtrợđángkểbởitrợcấpcủaChínhphủchocáchạngmụccầnthiếtchongườidânsốngởkhuvựcmiềnnúi,hảiđảovàvùngđồngbàodântộcthiểusố.Nghịđịnh204điềuchỉnh“chínhsáchtrợcấp”đốivớiMI(vàcácmặthàngkhácnhưhạtgiống,phânbónvàdầuthắpsáng)vànhằmmụcđíchđảmbảorằngnhữngngườisốngtrongkhuvựchỗtrợcóthểmuaMIvớicùngmộtgiáđượcápdụngtạithịxãmiềnnúi.Vìvậy,Nghịđịnh20quyđịnhrằngcáckhoảnhỗtrợcóthểđượcápdụngchochiphívậnchuyển,chiphítrộni-ốtvớimuốivàcácchiphíbaobì.CáckhoảnhỗtrợđãđượcgiaochoUBNDtỉnh,sauđóchuyểnxuốngchocáccơsởsảnxuấtMIđịaphương,nhữngcơsởmàđượcđánhgiálàcơsởtốtnhấtchosảnxuấtMIhoặcthuộcCTMQG.BYTquảnlýcácchươngtrìnhhỗtrợchođếnnăm2000vàsauđólàdoỦybandântộcquảnlý.Hệthốnghỗtrợcókhoảng12triệungườihưởnglợivàonăm2004-39%dânsốcủaViệtNam.ViệctrợcấpchỉđượcápdụngchoMIhạtthôvàMIchưatinhchế.

NgoàiviệcápdụnghỗtrợchonguồncungcấpMI,UBNDcấptỉnhđượckhuyếnkhíchđưaracácquyđịnhcủađịaphươngcấmsảnxuất,bánvàphânphốiMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Tuynhiênkhôngtìmthấymộtvănbảnpháplýủnghộchođịaphươngracácquyđịnhnày.Vớichínhsáchtrợcấp,cáccơsởsảnxuấtmuốiđượclựachọnthamgiasảnxuấtMItrợcấpđượchỗtrợtiềnđểsảnxuất.Muốikhôngi-ốtcũngbịcấmtạimộtsốkhuvựctrợcấp,chúngcơbảnđảmbảocáchộgiađìnhcócơhộichỉsửdụngMI.Tạinhiềutỉnh,chẳnghạnnhưHòaBìnhvàHàGiangthuộcvùngnúiphíaBắc,nơiđạtmứcbaophủ100%hộgiađìnhdùngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Đócóthểđượcxemnhưlàkếtquảcủachínhsáchtrợcấpgiá.

4 Nghịđịnhchínhphủsố20/1998/ND-CPbanhànhngày31tháng3năm1998vềpháttriểnthươngmạimiềnnúi,hảiđảovàvùngđồngbàodântộcthiểusố.


KhiBYTquảnlýhệthốngtrợcấpthìnguồnngânsáchkhoảng4triệuUSDđếntrựctiếptừngânsáchcủachươngtrìnhPCCRLTI,nhưngkhiUỷbanDântộcđãtiếpnhậnquảnlý,kinhphítrợcấpđãđượcchuyểngiaochoUỷbanDântộcvàngânsáchchươngtrìnhCRLTIquốcgiađãgiảmtươngứngtừ5.1triệuUSDxuống1,1triệuUSD.

Hệ thống đảm bảo chất lượng MI:MộthệthốngrộngrãivàhiệuquảđảmbảochấtlượngnộikiểmvàngoạikiểmđãđượcthiếtlậpchoMI.YêucầuđảmbảochấtlượngnộibộđượcquyđịnhtạiNghịđịnh19vàhướngdẫncủathựchiệnNghịđịnh,tấtcảcáccơsởsảnxuấtMIđãđăngkýcómộtphòngthínghiệmtạichỗđểkiểmtratừnglôMIbằngsựchuẩnđộđểđảmbảomứcđội-ốtthíchhợp.Vàothờiđiểmđó,muốiđượcbổsungi-ốtởmức40ppm±5ppm(ppmtươngứngvới1phầntriệu)ởnơisảnxuấtvớimụctiêuđạtítnhất20ppmởhộgiađình.Ngoàira,mộtthànhviêncủabanPCCRLTItuyếntỉnh/đơnvịsẽkiểmtrathườngxuyên(thườnglàhailầnmỗitháng)đểlấymẫuxétnghiệmchuẩnđộtạiphòngthínghiệmmuốicủatỉnh,việcnàycóởtấtcảcáctỉnh.Năm2003,11%ngânsáchchươngtrình

PCCRLTIquốcgia(khôngbaogồmtỷlệchichomuaKIO3)đãđượcchichohoạtđộng“thanhkiểmtra”theokhuônkhổcáctiêuchícủahệthốnggiámsátđảmbảochấtlượng.ĐiềuđótạonênkhảnăngcũngnhưcơhộichocócácchiphíchohoạtđộnggiúpđảmbảochấtlượngcủaMItheochuẩn,chodùmụctiêucủagiámsátngoạikiểmkhôngphảilàđơnthuầnđilàmthêmcáctestkiểmtranồngđội-ốt.Thanhkiểmtrangoạikiểmphảilàcáchoạtđộngthẩmđịnhtaynghềđểchứngminhrằnghệthốngđảmbảochấtlượngnộikiểmcủacơsởsảnxuấtlàđanghoạtđộnghiệuquả.

Dùchưacómộtđiềutrađầyđủtrongnăm20085,cuộckhảosáttiếnhànhởmộtsốtỉnhphíaNamởthờiđiểmđóghinhậnchỉcó7.1%trongtổngsốmẫumuốihộgiađìnhcómứci-ốtlàkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh(nồng

5 TrongbáocáoquốcgiatạithờiđiểmđócóchobiếttỷlệhộgiađìnhsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhnhưngkhôngthốngkêtỷlệhộgiađìnhkhôngsửdụngMIhoặcsửdụngMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Dođókhôngthểphânbiệtgiữamuốikhôngcói-ốtvàmuốii-ốtkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh.Nhưcáccuộcđiềutraquốcgiađomỗimẫubằngcáchchuẩnđộ,tuynhiênrõrànglàcóthểlấythôngtinnàytừcácdữliệuthô.


đôii-ốttrongkhoảng5-15ppm)6.Dữliệunàykhácaosovớimộtsốnướckháctrongkhuvực,chẳnghạnnhưIndonesiavàPhilippines,nơicótỷlệcaocáchộgiađìnhphủMInhưngchưađápứngcáctiêuchuẩnquốcgiaquyđịnhvềhàmlượng.

Thông tin, giáo dục và truyền thông: Mộtlượngđángkểcácthôngtin,giáodụcvàtruyềnthông(IEC)vềMIvàCRLTIđãđượcthựchiệnởtấtcảcáccấp.Cáccơquanytếtuyếntỉnhđượchướngdẫn,hỗtrợđểthựchiệncáchoạtđộngtruyềnthôngnhưsựpháttriểncủacácđàiphátthanh,ápphíchvàloaphátthanh.Tronggiaiđoạnđầucủachươngtrìnhthôngđiệpchínhđềcậpđếnvấnđềbướucổ,vídụnhư“ănMIđểphòngngừabướucổ”vàcuộckhảosátquốcgianăm2000chothấy99%sốngườibiếtrằngthiếui-ốtgâyrabướucổtrongkhichỉcó21%biếtrằngnógâyrachậmpháttriểntrítuệ.Cácthôngtingiáodụctruyềnthôngtậptrungvềbệnhbướucổđãđượcthaythếvớisựtậptrungvàothôngđiệpchậmpháttriểntrítuệ.

6 BáocáođiềutraKAPvềsửdụngMItạicáctỉnhMiềnnam,thựctrạngthiếuhụti-ốt3nămsaukhihoànthànhchươngtrìnhmụctiêuquốcgiaphòngchốngbướucổ,BVNT,tháng12năm2008.

Tuynhiêntrongnăm2005/6mặcdù99%sốngườiđượchỏitrongcuộckhảosátquốcgiavẫnđềcậpđếnbệnhbướucổdohậuquảcủathiếui-ốt,vàkhoảng46%biếtrằngnócũnggâyrachậmpháttriểntrítuệ.Nhữngnỗlựctruyềnthôngđãkhôngthểgiảmthiểucáclýdotiêuthụmuốikhôngchứai-ốt,tuynhiênnăm2005/634%sốngườithamgiađiềutranóirằnghọcóthóiquensửdụngmuốikhôngchứai-ốtvà24,5%nóirằngMIcómùivàvịkhôngngon.Trongnăm2003,33%ngânsáchchươngtrìnhPCCRLTI(khôngbaogồmtỷlệchichoKIO3)đãđượcchichotruyềnthông.

Các kết quả của chương trình giám sát:MộtđiểmmạnhcủachươngtrìnhPCCRLTIcủaViệtNamlàhợpphầngiámsátvàđánhgiá.HệthốnggiámsátđãđượcpháttriểnvớisựhỗtrợcủaCơquanpháttriểnquốctếAustraliavànướcBỉ,vớimộtsốđầutưcủaUNICEFtrongnăm1995.Hệthốnggiámsátnàyđượcxuấtbảnthànhtàiliệuđểphổbiếnrộngrãi.HệthốngbaogồmcáccuộcđiềutrađượcthựchiệnbởibanchỉđạoPCCRLTItuyếntỉnh,mỗinăm3lầnvàothángTư,thángBảyvàthángMười.DữliệuđượcthuthậpbaogồmmứcbaophủMItrêncáchộgiađình,việcsửdụngcácgiavịmặnkhác,kiếnthức,tháiđộvàthựchành(KAP)vàmứci-ốtniệu.DữliệuđiềutraKAPđượcgửiđếnTrungươngđểphântích,trongkhichuẩnđộcủamuốiđượcthựchiệnởcấptỉnh.Bảyphòngthínghiệmkhuvựctrênkhắpcảnướcđãcókhảnăngđonồngđội-ốtniệutrongsựtrợgiúpcủaPhòngthínghiệmquốcgiatạiBVNT.BVNTTrungươnggửitrảlạikếtquảphântíchxuốngtuyếntỉnh.Trongmộtsốtrườnghợp,tỉnhcóthôngtinlạichocấpxã.Cáckếtquảcủa3vònggiámsátđượctổnghợpvàtrìnhbàytrongHộinghịPCCRLTIquốcgiavàotháng11mỗinăm,vàđượcghinhậntrongBáocáoThườngniêncủaChươngtrìnhPCCRLTI.

Ngoàira,cáccuộcđiềutrachọnmẫuhộgiađìnhvàtrườnghọcđãđượcthựchiệnbanămmộtlần.Cáccuộcđiềukiểunàyđãđượcthựchiệntrongcácnăm1997,1998,2000,2003và2005/6vàcáccuộcđiềutratạitrườnghọcđãđượcthựchiệntrongcácnăm1993,1998,2000,2003và2005/6.Cáccuộcđiềutrathuthậpcácmẫumuốitừcáchộgiađình7đểđánh

7 Trongcácđiềutratạitrườnghọc,họcsinhmangcácmẫumuốicủagiađìnhcủamìnhđến


70

75

80

85

% H

ộ g

ia đ

ình

90

95

78

83

93

2000 2003 2005/6

Biểu đồ 1: Các kết quả của chương trình PC CRLTI quốc gia 1993 – 2005: Mức bao phủ của MI đủ tiêu chuẩn phòng bệnh

Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012

giáđộbaophủmuốii-ốttrêncáchộgiađìnhvàdữliệuvềi-ốtniệu.Trongcáccuộcđiềutrahộgiađìnhmứcnồngđội-ốtniệucủaphụnữcócondưới5tuổiđượcthuthập(đạidiệnchophụnữthuộcđộtuổisinhđẻ).Trongcáccuộcđiềutratạitrườnghọc,mứcnồngđội-ốtniệucủatrẻemtuổitừ8-10tuổiđượcthuthập.Dữliệubướucổ(quakhámlâmsàngvàsiêuâm)cũngđượcthuthậptừcáccuộcđiềutratạitrườnghọc.

Haihệthốngthuthậpdữliệuđãtạoramộtlượngđángkểthôngtinphụcvụđánhgiásựthànhcôngcủachươngtrình.Đặcbiệtcáckếtquảcủacáccuộcđiềutrahộgiađìnhđượcsửdụngđểđiềuchỉnhchươngtrình.Vídụ,mứcbaophủthấphơnđãđượcxácđịnhtạiphíaNamvớicácnguồnlựcđượctăngcườngđểtạolênmộtsốthànhcông.Cácdữliệugiámsátbanămdườngnhưđãđượcsửdụngtươngđốiít,mặcdùnótươngquanvớisốliệuđiềutraquốcgia.Năm2003,33%ngânsáchchươngtrìnhPCCRLTI(khôngbaogồmtỷlệchichoKIO3)đã

đượcchichođiềutragiámsát.ĐiềuquantrọngcầnlưuýlàhệthốnggiámsátđượctàitrợvàhỗtrợhoàntoànbởichươngtrìnhPCCRLTI,nhưngkhônghoạtđộnggiámsátnàođượclồngghépvàocáchệthốngkhácđangtồntại.Bởivậy,khichươngtrìnhPCCRLTIkếtthúc,tấtcảcáchoạtđộnggiámsátđãbịngừnglại.

Các kết quả của chương trình PC CRLTI giai đoạn 2003-2005

ChươngtrìnhPCCRLTIđãgiúpViệtNamđạtđượccáccamkếtvớichươngtrìnhMItoàncầuvàloạibỏCRLTItrongvòngmộtthậpkỷ.Dữliệutừcáccuộcđiềutraquốcgianăm2000,2003và2005/6chothấymứcbaophủhộgiađìnhsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhtăngtừ78%năm2000lên93%vàonăm2005/6.[Xembiểuđồ1](mụctiêutoàncầulà>90%).NhưlàkếtquảcủatỷlệbaophủcaocủaMI,mứctrungvịnồngđội-ốtniệucủacảphụnữvàtrẻemtuổiđihọcđãduytrìtrongphạmvikhuyếnnghịtoàncầu(>100mcg/L)suốtkhoảngthờigianđó.Ngoàira,tỷlệbướu


cổởtrẻemtuổiđihọcđãgiảmtừ12,9%năm1998xuống3,5%năm2005/6[Xembiểuđồ2].(mụctiêutoàncầuvàquốcgialàgiảmtổngtỷlệbướucổxuốngdưới5%).

MộtmốiquantâmlớntrongthờikỳnàylàmứcbaophủthấphơncủaMIvànồngđội-ốtniệuởkhuvựcĐôngNamBộvàsôngvùngđồngbằngsôngCửuLong.Dođónhiềunỗlựcthúcđẩyđãđượcthựchiệntạicácvùngnàybaogồmtăngcườngthôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvàđảmbảochấtlượngMI.

Sựđadạnghóacácsảnphẩmi-ốt,vídụnhưnướcmắmi-ốtcũngđãđượcthảoluận.Tìnhhìnhđượccảithiệnnhưtrongcácconsốthểhiệndướiđây,mặcdùngaycảvàonăm2005/6,phổcậpMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh(>90%)làkhôngđạtđượcvàtrungvịnồngđộngi-ốtniệucủaphụnữvẫncònởdưới100mcg/LởĐồngbằngsôngCửuLong[Xembiểuđồ3&4].Mứci-ốtniệucủatrẻemtuổiđihọccũngthấphơnmứckhuyếnnghịtoàncầutạiđồngbằngsôngCửuLongmặcdùtổngtỷlệbướucổlàthấphơnmụctiêutoàncầu(<5%)ởtấtcảcácvùng(khôngthểhiệntrênbiểuđồ).

Tỷ

lệ p

hần tră

m (

%)

Nồng đ

ộ iố

t niệ

u tru

ng v

ị (µ

g/L

)

2000 2003 2005/6

160

123

Phụ nữ1998 2000 2003 2005 Trẻ em

146

113126

139130140

120

100

80

60

40

20

0

1412.9

10.1

6

3.6

12

10

8

6

4

2

0

Nguồn:báocáohoạtđộngPCRLTHItạiViệtNam,BVNTTW,07/2012.NB,nồngđộiốtniệutốiưuchophụnữđộtuổisinhsảnvàtrẻemđượcthểhiệnởcộtmàuxanhlamtrongbiểuđồthứhai

Biểu đồ 2: Các kết quả của chương trình PC CRLTI quốc gia 1993 – 2005: Các tác động tới sức khỏe

Tỷ lệ bướu cổ ở trẻ em 8-10 tuổi Nồng độ iốt niệu trung vị


% H

ộ g

ia đ

ình

120

97 96 99100

MN Phía bắc

Bắctrung bộ

Namtrung bộ

Tây Nguyên Đôngnam bộ

ĐB SôngCửu Long

ĐB Sông hồng

2000 2003 2005/6

80

60

40

20

0

81

9282 82

96 99

79

9895 95

90

98

66

7888

55

70

88

Biểu đồ 3: Tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh theo vùng

Nguồn:Giámsátrốiloạnthiếuhụtiốtnăm2000,chươngtrìnhquốcgiaPCRLTHI;nghiêncứuvềkiếnthức,tháiđộ,thựchànhvềkiểmPCRLTHInăm2003,BVNTTW;báocáonghiêncứuquốcgiavềRLTHI2005-2006,BVNTTW


260244

209

152

182

130

154

212

130 134144

106

148

242

126

86 86103

49

Optimal range for UIC ofreproductive age women

6372

Nồng đ

ộ iố

t niệ

u tru

ng v

ị (ʯ

g/L

) 300

250

200

150

100

50

0MN

Phía bắcBắc

trung bộNam

trung bộTây Nguyên Đông

nam bộĐB SôngCửu Long

ĐB Sông hồng

2000 2003 2005/6

Biểu đồ 4: I-ốt niệu của các bà mẹ có con dưới 5 tuổi


MộtvấnđềkháctronggiaiđoạnnàylànhiềuloạigiavịmặnđượcsảnxuấtđãkhôngsửdụngMIlàmnguyênliệu,giốngnhưsựkhôngrõràngtrongNghịđịnh19vềvấnđềnày.MốiquantâmđặcbiệtlàviệctiêuthụgiavịmặnthaythếmuốiănlàphổbiếnnhưngcácgiavịmặnnàythườngkhôngchứahoặclàmtừMI.CáccuộcđiềutraquốcgiatheodõinhữngthànhtựucủachươngtrìnhPCCRLTIghinhậnrằnggầnnhư100%sốhộtrongtấtcảcácvùngcủaViệtNam,ngoạitrừcáckhuvựcmiềnnúiphíaBắcđãsửdụngnướcmắm,vàrấtítnướcmắmcóchứai-ốt.Ngoàira,khoảngmộtnửasốhộgiađìnhởvùngmiềnnúiphíaBắcvàĐồngbằngsôngHồngtiêuthụbộtcanh.Khôngnhưcácgiavịmặnkhác,phầnlớncácloạibộtcanhđãđượclàmtừMI(tuynhiênkhôngcócácsốliệucụthể)

Mộtnghiêncứunăm20048chothấytổnglượngtiêuthụmuối(kểcảmuốiăntrựctiếp,

8 TạVănBìnhvàcộngsự.“ĐiềutrabanđầuvềthựctrạngsửdụnggiavịmặntạimộtsốvùngthuộckhuvựcĐồngBằngSôngCửuLong,2004”từ“mộtsốnghiêncứukhoahọctớidựánquốcgiathựchiệnbởiBVNTTrungương,1969-2004”,BVNTTrungương,NhàxuấtbảnYhọc,HàNội.

muốitừnướcmắm,bộtcanh,nướctương)củangườidânởđồngbằngsôngCửuLonglà10,99±5.18g/ngày,trongđó5.06gđếntừmuốivà3.6g±2.33đếntừnướcmắm.DođókhoảngmộtphầnbatổnglượngtiêuthụmuốiởđồngbằngsôngCửuLongđếntừnướcmắm.Ướctínhcũngchothấyởnồngđội-ốtmuốihiệntạitheoquyđịnh,nghĩalàkhẩuphầnIốtcủangườidânnơiđâysẽchỉđạt50%nhucầui-ốtcủahọ.TuyngườiViệtNamcócácmôhìnhtiêuthụmuốivàcácgiavịmặn,nhưngkếtquảnghiêncứuchobiếtlượngmuốiăntổngthể(từtấtcảcácnguồn)làtươngđốigiốngnhau,daođộngtừ10-14gramtrênmộtngườimỗingàytạisáutỉnh9.[Xembiểuđồ5]

9 ViệnDinhDưỡng,1992


MộtnghiêncứusâuhơnvềlượngnatritiêuthụtạimộtquậncủaHàNộichothấylượngmuốitiêuthụtrungbìnhlà10,8±3,3g/ngày.Nghiêncứucũngchothấycácgiavị(bộtcanh)vànướcmắmchiếmkhoảng67%lượngnatrisovớichỉ6%từmuối.Thựcphẩmchếbiếnkhácđónggópkhoảng11,6%lượngmuốitiêuthụvớiphầnlớntừmìănliền10[Xemhình6].Dovậycáchtốiưuđểđảmbảocólượngi-ốttiêuthụthíchhợplàđảmbảotấtcảcácloạithựcphẩm,đặcbiệtlàcácgiavịmặn,phảiđượcchếbiếnvớiMI.Điềunàysẽdễdànghơnvàantoànhơnsovớiviệccốgắngxácđịnhcácmứci-ốtchogiavịmặnkhácnhautrongtrườnghợpkhôngcóthôngtinchitiếtvềmôhìnhtiêuthụmuốivàgiavịmặncủangườidânViệtNam.Mộtnghiêncứuđãchỉrarằngsựmấti-ốttừnướcmắm(loạidùngMIđểsảnxuất)làtốithiểuvàkhôngcótácđộngtiêucựcđángkểđếnmàusắchayhươngvịcủanướcmắm11.

10 ViệnDinhDưỡng,Điềutralượngmuốitiêuthụtừkhẩuphầnănvàcácnguồnởngườitrưởngthànhtuổitừ25-64,2010

11 Chanthilathvàcộngsự.Ổnđịnhi-ốtvàchấtlượngcảmquancủacálênmenvànướcmắmđượcsảnxuấtvớiviệcsửdụngMI.ThựcphẩmvàDinhdưỡng,Bulletin,2009.

Gra

m m

ột

ng

ườ

i mỗ

i ng

ày

18

16

14

12

10

8

6

4

2

0Hà Bắc

(phía bắc)Nghệ An

(Bắc Trung Bộ)

Huế(Bắc

Trung Bộ)

Quảng Nam - Đà Nẵng

(Nam Trung Bộ)

Hà Tây(Đồng bằng sông Hồng)

Hà Nội(Đồng bằng sông Hồng)

Biểu đồ 5: Tổng lượng muối tiêu thụ tại một số tỉnh miền Bắc và miền Trung

Nguồn:ViệndinhdưỡngTrungương1992.NB.(têncủakhuvựcđượcghitrongngoặc)


Biểu đồ 6: Các nguồn của lượng Natri tiêu thụ tại huyện Thanh Oai – Hà Nội

Nguồn:ĐiềutrachếđộănvànguồncủalượngNatritiêuthụởngườitrưởngthành,độtuổi25-64năm2010,ViệnDinhdưỡngQuốcgia.

Gia vị 35%

Nước mắm 32%

MSG 7%

Muối 6%

Nước tương 0%

Gia vị khác 1%

Mì ăn liền 8%

Muối rau 2%

Bánh mỳ 0%

Thực phẩm qua chế biến khác 2%

Thực phẩm tự nhiên 7%


Việcpháthànhkếtquảcủacáccuộcđiềutraquốcgianăm2005/6chothấyViệtNamđãđạtđượcmụctiêuchươngtrình

MuốiI-ốttoàncầu(tỷlệbaophủvớimuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh>90%),mứctrungvịi-ốtniệucủaphụnữtoànquốcvàtạinămtrongsốbảyvùngsinhtháicủaViệtNamđềunằmtrongphạmvikhuyếnnghịvàtổngtỷlệbướucổtrẻemđãgiảmxuốngdướimứcmụctiêuquốcgiavàtoàncầulà5%.ChínhphủViệtNamđãhạcấpđộưutiênchươngtrìnhPCCRLTItừmộtchươngtrìnhmụctiêuquốcgiathànhloạihìnhhoạtđộngytếthườngxuyên.Quyếtđịnhnàyđãdẫnđếnnhữngsựthayđổitrongquảnlý,cơcấugiámsát,cắtgiảmngânsáchvàbanhànhmộtNghịđịnhmới.Thựctế

đódẫnđếnsựsuygiảmđángkểđộbaophủmuốii-ốtvàmứci-ốtniệu,đếnmứcCRLTIlạinổilênnhưmộtvấnđềytếcộngđồnggaygắtởViệtNam.Trêntoànquốc,mứctrungvịi-ốtniệulà83mcg/Ltrongnăm2008,thấphơnkhoảngantoàncầncó(100-199mcg/L),vàlàmứcthấpnhấttrongkhoảngthờigianmườinămqua.ChưađếnmộtnửadânsốViệtNamhiệnđangđượcdùngmuốii-ốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh.[Xembiểuđồ7]

Trên toànquốc, độbaophủ của việc sửdụngmuối iốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh giảmkhoảng20%,từ92%xuống70%giữanăm2005và2008/9.TạikhuvựcMiềnNúiphíabắcmứcđộbaophủvẫnđượcduytrìvàtạikhuvựcĐông

Sự suy giảmSự suy giảm của chương trình PCCRLTI tại Việt Nam: 2005 - 2012


NamBộmứcđộbaophủlạicósựgiatăng,điềunàycóthểdonhữnglỗlựcđangđượcthựchiệnnhằmgiatăngsựbaophủmuốiiốttạicácvùngnày,nhữngvùngmàtrướcđâycótỷlệbaophủlàthấp.Tuynhiên,trongtấtcảcácvùngkhácthìtỷ lệbaophủđãgiảmvàtạiHàNội (trướcđây

không được đo lường nhưmột khu vực riêngbiệttrongcáccuộcđiềutraquốcgia),mứcđộbaophủđãgiảmtừ100%xuốngmứcthấpnhấtsovớibấtkỳkhuvựcnàokhác,26%.TạithànhphốHồChíMinhmứcđộbaophủcũngchỉđạt54%.[Xemhình8]

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

% H

ộ g

ia đ

ình

1994

24.9 33.4

61.2

72.8 77.582.5

92.8

60.5

45.1

1995 1997 1998 2000 2003 2005 2008/9 2011

Biểu đồ 7: Tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh của các hộ gia đình qua các năm

Nguồn:nghiêncứuRLTHItoànquốcvànghiêncứutheocụmnăm2011


100

MN phía bắc

Hà Nội ĐB Sônghồng

Namtrung bộ

Tây Nguyên

TP.HCM Đôngnam bộ

ĐB Sôngcửu long

quốc gia

2005 2008/9

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

% H

ộ g

ia đ

ình

98 98 100

26

94 94

73 68

9590

67

8184

88 92

7570

54

Biểu đồ 8: Mức bao phủ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh năm 2005 và 2008/9


Mứci-ốtniệucũngđãgiảmnhưngkhôngnhấtthiếttươngứngvớisựsụtgiảmvềmứcđộbaophủcủaviệcsửdụngmuốiiốtđủtiêuchuẩnphòngbệnh.VídụnhưsụtgiảmmứciốtniệulớnnhấtlàởkhuvựcMiềnnúiphíaBắc,nơicótỷlệbaophủmuốii-ốtđủtiêuchuẩnlạiđượcduytrìổnđịnhvàtrongkhiđótạiHàNội,nơimứcđộbaophủmuốiiốtđủtiêuchuẩngiảmnhiềunhấtthìmứciốtniệulạithayđổigầnnhưkhôngđángkể.Chomọilýdohoặcmọisựchưađồngnhấtgiảithíchkếtquảvềsụtgiảmnồngđộiốtniệu,cómộtsựthậtcụthểlàphụnữởcáckhuvựckhácnhaucủaViệtNamđangbịthiếui-ốt(ngoạitrừkhuvựcmiềnnúiphíaBắc)ởthờiđiểmnăm2008,trongkhiởnăm2005,tìnhtrạngnàychỉxảyrađốivớiphụnữthuộc2khuvực[Xemhình9]

250

200

150

100

208

120107100

129

69

106100

125

95 103

7362 56

7857

122

83

50

0MN

phía bắcHà Nội ĐB Sông

hồngNam

trung bộTây

NguyênTP.HCM Đông

nam bộĐB Sôngcửu long

quốc giaNồ

ng

độ

i ố

t n

iệu

tru

ng

bìn

h (

µg

/L)

2005 2008/9

Biểu đồ 9: Mức i-ốt niệu trung vị của phụ nữ độ tuổi sinh đẻ năm 2005 và 2008/9

Nguồn:báocáonghiêncứuRLTHItoànquốc2008/9,BVNTTW


Tìnhhìnhthậmchícònđángbáođộnghơnsovớicácconsốởtrênđãchỉra.I-ốtlàvichấtrấtcầnthiếtchosựhoạtđộngchínhxáccủatuyếngiáp.Khilượngiốtănvàovàogiảmxuốngdướimứckhuyếncáo,tuyếngiápcóthểkhôngcònkhảnăngtổnghợpđủlượnghormonetuyếngiápgâyracáctácđộnglênnãođangpháttriểncủatrẻsơsinhvàcáctáchạikhác,đượcgọichunglàrốiloạndothiếui-ốt.Giaiđoạnquantrọngnhấtliênquanđếnsựthiếuhụti-ốtlàtừthờiđiểm3thángthainghénthứ2đếnnămthứbasaukhisinh.Vìvậy,mứcđội-ốtthườngđượcđoởtrẻemtrongđộtuổiđihọchoặcphụnữđộtuổisinhđẻđểđưaracácdựbáovềtìnhtrạngi-ốtcủatoànthểmộtcộngđồng.ĐócũnglàlýdovìsaophụnữmangthaiđượcchọnlàmnhómcanthiệpưutiêncủacácchươngtrìnhPCCRLTI.Thiếui-ốttrongthờikỳmangthaidẫnđếnhậuquảsuygiảmpháttriểnkhôngthểphụchồiởnãobộcủatrẻBanghiêncứuquymônhỏ,thựchiệnđonồngđội-ốttrongnướctiểucủaphụnữmangthai,đãđượcthựchiệntrongkhoảngthờigiantừnăm

2008đếnnăm2010tạimộtsốtỉnh,vùngmiềnkhácnhaucủaViệtNam.MộtvàikhảosáttìnhhìnhtạihaikhuvựccáctỉnhmiềnNam,thànhphốHồChíMinh12,mộttỉnhthuộcđồngbằngsôngCửuLong(miềnNam)13,vàmộttỉnhkhácởđồngbằngsôngHồng(miềnBắc)14.Tấtcảchỉrarằngmứctrungvịnồngđội-ốtniệucủaphụnữmangthaiđãthamgianghiêncứulàthấphơnnhiềusovớimứctốiưu.Ngoàira,83%,70%và78%phụnữởtỉnhHàNam,tỉnhĐồngThápvàcáctỉnhmiềnNamlầnlượtchokếtquảcónồngđội-ốtthấphơnmứctốithiểuđượcđềnghị150mcg/L.[Xemhình10]

12 BệnhviệnNộitiếtTrungương.2008BáocáokhảosátKAPvềsựsửdụngI-ốttạicáctỉnhPhíaNam,tìnhtrạngthiếuhụti-ốtsau3nămhoànthànhdựánmụctiêuquốcgiaphòngchốngbướucổ.HàNội,tháng12năm2008.

13 SởYtếĐồngTháp.ĐiềutraKiếnthức,tháiđộvàthựchành(KAP)vềmuốii-ốttạitỉnhĐồngThápnăm2009

14 Fishervàcộngsự.TìnhtrạngI-ốttronggiaiđoạncuốithờikỳthainghénvàcácyếutốtâmlýxãhộiliênquantớiviệcsửdụngmuốii-ốttạivùngnôngthônmiềnBắcViệtNam.WHOBulletin.2011


CónhiềulýdochosựsụtgiảmđángkểmứcđộbaophủcủaviệcsửdụngMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhvànồngđội-ốtniệu.

‘Sự hạ cấp độ quan trọng của chương trình’: Nhưđãnóiởtrên,trongnăm2005,chươngtrìnhPCCRLTIđãđượcthayđổitừmột“chươngtrìnhmụctiêuquốcgia”thànhloạihìnhhoạtđộngytếthườngxuyêncủangànhytếcôngcộng.Nhưlàmộtphầncủaquátrìnhnày,BanChỉđạophòngchốngCRLTITrungươngdướisựgiámsátcủaThứtrưởngBộYtếđãbịgiảithểvàsốlượngcánbộlàmviệctrựctiếpchoChươngtrìnhPCCRLTIgồmchủyếulàtừBVNTđãđượcthunhỏlại.BVNTđượcgiaonhiệmvụlàtổchứccấptrungươngđểtưvấnvàthựchiệncáchoạtđộngkiểmsoátbệnhbướucổ,nhưngnhiềuhoạtđộngcấptrungươngnhưđàotạo,giámsátbịcắtgiảmmạnhdongânsáchvànhânviênhạnchế.Việcbảotrìcácphòngthínghiệmi-ốtniệucấpvùng,cấptỉnh

cũngbịhạnchế.TráchnhiệmchínhtrongviệctriểnkhaihoạtđộngPCCRLTIđượcchuyểngiaochoUBNDtỉnh.

Tuynhiên,trongnăm2009,Trungtâmđàotạovàđịnhhướngcáchoạtđộngchămsócsứckhỏe(TDHCAC)củaBVNTđãđượcgiaonhiệmvụthựchiệnChươngtrìnhmụctiêuquốcgiaphòng,chốngvàkiểmsoátbệnhtiểuđường.ĐiềunàychophépBVNTkhởiđộnglạimộtsốhoạtđộngcủachươngtrìnhI-ốttheochươngtrìnhtiểuđường.ChươngtrìnhTiểuđườngcũngđãchophéptăngcườngmứcđộhoạtđộngcủachươngtrìnhI-ốtởcấptỉnhvàkíchhoạtsựhoạtđộngcủamộtsốphòngthínghiệmnộitiếttrongkhuvựcvàcấptỉnh.NgânsáchchochươngtrìnhI-ốtđãgiảmđángkểkhibịhạcấp,từkhoảng670,000USDmỗinămvàogiaiđoạntrướcnăm2005xuốngcònkhoảng285.000USDmỗinămchogiaiđoạn

Đông nambộ

6051.5 53 55

71 67

TP.HCM Tây nam bộ Các tỉnhphía nam

(tổng)

Hà Nam (ĐBSông hồng)

Đồng Tháp(ĐB Sông cửu long)

250

200

150

100

50

0

Nồ

ng

độ

i ố

t n

iệu

tru

ng

bìn

h (

µg

/L)

Optimal range for UIC of pregnant women

Nguồn:(cộtđỏ)báocáoKAPvềsửdụngIốtởcáctỉnhphíanam,tìnhtrạngthiếuhụtIốtsau3nămkếtthúcchươngtrìnhQuốcgiavềPCbướucổ,BVNTTW,tháng12/2008;(cộtxanhlam)tìnhtrạngsửdụngIốtởphụnữcuốithaikìvàcácyếutốtâmlíxãhộiquyếtđịnhsửdụngmuốiIốtởvùngnôngthônphíabắcViệtNam,báocáocủaWHO,2011(cộtxanhlácây)điềutraKAPvềsửdụngmuốiIốtởĐồngThápnăm2009,SởYtếtỉnhĐồngTháp.

Biểu đồ 10: Mức i-ốt niệu trung vị của phụ nữ có thai trong 3 nghiên cứu


2006-201115.Ngânsáchcắtgiảmcónghĩalàkhôngcòntiềnhỗtrợchocáctỉnh.KinhphícũngkhôngcònđểmuađủlượngKIO3theonhucầu.CácsốliệutừBVNTchothấylượngKIO3muađãgiảmkhoảng20%sovớinhucầuquốcgia[Xembiểuđồ11].Thiếungânsách

15 Sovớingânsáchkhoảng5triệuUSDtrướcnăm2000,khingânsáchchocácchươngtrìnhtrợcấpđãđượcbaogồmtrongngânsáchchươngtrìnhPCCRLTIvàmộtngânsáchkhoảng1triệuUSDsaunăm2000khingânsáchchocácchươngtrìnhtrợcấpđãđượcchuyểngiaochoUỷbanDântộc.

muaKIO3bịtrầmtrọngthêmbởisựgiatăngmạnhgiáKIO3trênthịtrườngquốctếtrongnăm2009,2010và2011.KIO3nhưlàmộtđầuvàocơbảnchochươngtrìnhPCRLTI.SựthiếuKIO3đãgâyhiệuứnglàmgiảmbớtnhiềuhoạtđộngchươngtrìnhkhácbaogồmcảhoạtđộnggiámsát,vàtruyềnthông...vv

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

2006

Tỷ lệ không được cấp Tỷ lệ được cấp

2007 2008 2009 2010 20110%

% of K

IO3 theo n

hu c

ầu

26%

74% 76% 76%

49% 44%

17%

24% 24%

51% 56%83%

Biểu đồ 11: Lượng KIO3 theo nhu cầu quốc gia



TìnhtrạngthiếuKIO3cólẽnhưlàmộtlýdochínhcủasựsuygiảmđộbaophủMIghilạibởicuộcđiềutraquốcgianăm2008/9vàkhảosátcụmđachỉtiêu(MICS)năm2011.KhônggiốngnhưcáccuộcđiềutraquốcgiatrướccủaBVNT(chỉđiềutramứcbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnh),điềutraMICSđềcậpcảtỷlệhộgiađìnhsửdụngmuốikhôngchứai-ốtvàmuốii-ốtkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh(sửdụngdụngcụxétnghiệmnhanh),cácdữliệuchothấytrongnăm2011hơnmộtphầnba

hộgiađìnhsửdụngmuốikhôngchứai-ốt(và16%sửdụngMIkhôngđủtiêuchuẩnphòngbệnh).Tỷlệmuốikhôngchứai-ốtđặcbiệtcaoởvùngMiềnnúiPhíaBắcvàvùngđồngbằngsôngCửuLong.TrongkhivùngĐồngbằngsôngCửuLongcótruyềnthốnglàkhuvựccómứcbaophủthấp,vùngMiềnnúiphíaBắcđãcómứcbaophủMIđủtiêuchuẩnphòngbệnhtrên95%giữanăm2000và2005/6.[Xembiểuđồ12].

Biểu đồ 12: Mức tiêu thụ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh của các hộ gia đình năm 2011

ĐB Sông Hồng

Không sử dụng muối Muối không i-ốt 0-15ppm >15ppm

Miền núiTrung du

Ven biểnBắc miền

trung

Cao Nguyên Đôngnam bộ

ĐB sôngCửu long

Chungtoàn quốc

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

% H

ộ g

ia đ

ình

27.8

13.4

57

40

21.1

3830.6

17

50.2

88.1

56.5

42.4

8.3

45.636.7

15.8

45.1

23.4

15.97.83.3

Nguồn:Điềutracumđachỉsố2011,Tổngcụcthốngkê


Những thay đổi trong chương trình trợ cấp: MứcđộbaophủMIthấptrongkhuvựcmiềnnúiphíaBắcrấtcóthểđãphảnánhnhữngthayđổitrongtrongcáchthứccủachươngtrìnhhỗtrợmuốiIốt.TrongkhitrướcđócácchươngtrìnhhỗtrợđượcquảnlýbởiUỷbanDântộcvàcáckhoảntrợcấpchosảnxuấtvàvậnchuyểnMIđãđượctraotrựctiếpchocáccơsởsảnxuấtmuối,thìtrongnăm2010theoQuyếtđịnh120,cáckhoảntrợcấpđãđượcchuyểntrựctiếpđếncáctỉnh.UBNDtỉnhsauđócónhiệmvụmuasắmcácmặthàngtrợcấpchongườidântrongtỉnhhoặchọcóthểcungcấptiềntrựctiếpchocácgiađìnhđểmuahàngvớigiácảbìnhthường.MộtsốtỉnhbáocáođãchọngiảiphápthứhainhưngcáchộgiađìnhkhôngnhấtthiếtphảisửdụngtiềntrợcấpđóđểmuaMI.HệthốngmớicũngcónghĩalàmộtsốnhàsảnxuấtmuốikhôngcònnhậnđượcđơnđặthàngMIchocácchươngtrìnhtrợcấpvàhoặcchuyểnsangsảnxuấtmuốithường(đặcbiệtlàdosựthiếuhụtcủaKIO3)hoặcđãđóngcửahoàntoànvìcáccơsởnàyđãmấtđilợithếcạnhtranhmàhọđượchưởnglợitừhệthốngtrợcấp.TổngngânsáchchohoạtđộngtrợcấptừTrungươngcũngcóthểđãbịgiảmsovớimongướccủađịaphương..

Sự thay thế Nghị định 19 bởi Nghị định 163: MộtlýdonữachosựgiảmmứcbaophủMIlàNghịđịnh19đãđượcthaythếbằngNghịđịnh

163vàotháng12năm2005.MặcdùNghịđịnh19đãcómộtvàiđiểmyếu,nhưngNghịđịnh163cònbộclộnhữngđiểmyếuhơn.Nhữngđiểmyếunàyliênquanđếnviệc“sảnxuấtvàcungứngMIchongườitiêudùng”,nhưngkhácvớiNghịđịnh19lànókhôngyêucầui-ốthóamuốichongườiăn,thayvàođónóthiếtlập“cácđiềukiệnđểsảnxuấtvàcungứngMIđủtiêuchuẩnchongườiăn”vàchỉravaitròvàtráchnhiệmcủaBYT,BộNN&PTNT,BộCôngnghiệpvàThươngmại(BộCôngThương),BộVănhóavàThôngtin(BộVHTT)vàUBNDtrongviệcđảmbảorằngMIlàsẵncó.Nghịđịnh163đưaracácđiềukiệnvàtiêuchuẩnchoMIđểđảmbảorằngMIlàchấtlượngcaovàhợpvệsinhvàngăncấmviệcsảnxuất,lưuthông,kinhdoanhMIgiảvàMIchấtlượngkém.NghịđịnhnàycũngkêugọiBYTvàBộVHTTkhuyếnkhíchngườidânsửdụngMInhưngkhôngyêucầui-ốthóatấtcảcácmuốichongườiăn(hoặcchếbiếnthựcphẩm),vàcũngkhôngyêucầuBYTcungcấpKIO3miễnphí.ỞkhíacạnhcấpKIO3,thựctếnghịđịnhnàycóthểđượcxemlàmộtlợithếchocácnhàsảnxuấtmuối,vìnókhôngcấmhọtựmuaKIO3chosảnxuất(điềunàylàkhôngchophéptheoNghịđịnh19).TiếclàdườngnhưBVNTvàcảcáccơsởsảnxuấtmuốikhôngnhậnrađiểmmậpmờnàybởiđãkhôngcóbấtcứthôngtưnàocủacácbộngànhhướngdẫnthihànhNghịđịnh163.


ChươngtrìnhPCCRLTIViệtNamđượcthiếtkếvàthựchiệntừnăm1993đếnnăm2005đãkhôngbềnvững.Nódựa

trêncácchươngtrìnhtrợcấpMIvàcáccơsởsảnxuấtMIchỉsảnxuấtMIdocáccơsởnàyđượccungcấpmiễnphíKIO3.Cácđặcthùtrongquảnlýngànhkhiếncácvănbảnpháplýchưahỗtrợđượcmụcđíchi-ốthóatoànbộcácloạimuốiđangđượcgọilà“Muốithường”màngườidâncóthểăn.HệthốngtheodõivàđánhgiátốtđãcungcấpdữliệutốtvềtìnhhìnhđểthúcđẩycácđịaphươngđảmbảosựsẵncócủaMIcũngnhưkhuyếnkhíchmuavàsửdụng..Tuynhiên,tạikhuvựcĐôngNamBộvàĐồngbằngsôngCửuLongnơisựkiểmsoátcủachínhquyềnlàkhôngmạnhvàcáccơsởsảnxuấtmuốitưnhânchiếmphổbiến,lạikhôngcócáchoạtđộngtrợgiá,thìđộbao

phủMIvẫnthấphơnmứctrungbìnhquốcgialàđươngnhiên.MộtkịchbảntiềmnăngkháclàcótỷlệhộgiađìnhsửdụngMIcao,nhưngmọigiađìnhcũngđồngthờisửdụngmuốivànướcmắmkhôngi-ốt,khiấytìnhtrạngthiếuhụti-ốtcũngkhóđượccảithiện.Trongnăm2005,chươngtrìnhPCCRLTIđãbịhạcấpđộưutiênnhưngnếuNghịđịnhmới163vềMIđượcsửađổitheohướngtíchcựcnhưkếhoạchbanđầu(ủnghộbởiUNICEFvàcácđơnđốitác),cóthểlàsaumộtgiaiđoạnchuyểntiếpkhókhăn,chươngtrìnhPCRLTIsẽduytrìtrơlạivìkhiấyngànhsảnxuấtmuốisẽtựchitrảchiphísảnxuấtMI,vànguồnphânphốivàlưuthôngmuốikhôngchứai-ốtrathịtrườngsẽbớtđi..ThậttiếclàchươngtrìnhPCCRLTIcủaViệtNamhiệnđangtụtlạiởmộtvịtrítươngtựnhưkhinóbắtđầuvàonăm1994,khimứcbaophủcủaMIlà

Chương trình PCCRLTI

từ 2013được hoạch định lại tốt hơnSự cần thiết


íthơn50%vàmứctrungvịnồngđội-ốtniệurấtthấp.ĐiềuítỏicònlạitừnhữngthànhcôngcủachươngtrìnhPCCRLTIdườngnhưchỉlàcáckiếnthứctrongcáccơsởsảnxuấtmuốiđểđảmbảosảnxuấtMIchấtlượng,kiếnthứccủacôngchúngvềlợiíchcủaMIvàkinhnghiệmsửdụngMI.Ngoàira,còncónhữngbàihọccógiátrịvềnhữnggìkhôngnênlàmvàlàmthếnàođểchươngtrìnhcóthểtồntạitốthơn.

SựsụtgiảmđángkểcủamứcbaophủMIvànồngđội-ốtniệuđãtạolênmốiquantâmcủacáccơquanytếtạiViệtNam.HiệntạicósựnhấttrírằngchươngtrìnhPCCRLTIphảiđượctáixâydựnglại.Trêntoànthếgiới,việci-ốthóamuốiđãchứngtỏlàmộtchiếnlượchiệuquảđểloạibỏCRLTI.DođómụctiêucủaViệtNamlàphảitạorađượcmộtmôitrườngmàviệci-ốthóamuốilàcóhiệuquảvàbềnvững.Nhữngđềxuấtchoviệcthiếtkếmộtchươngtrìnhmớinhưthếnàosẽđượcthảoluậndướiđây,dựatrênnhữngbàihọckinhnghiệmrútraởViệtNamvàkinhnghiệmcủacácnướckháctrongkhuvực.

Bằngchứngvàsựphântíchđểhỗtrợthayđổi:

KhichươngtrìnhmụctiêuquốcgiaPCCRLTIđượcchuyểnthànhdạngcủacáchoạtđộngytếthườngxuyênởViệtNam,dườngnhưđãthiếumộtphântíchthấuđáotạisaochươngtrìnhđãthànhcông,cũngnhưchươngtrìnhcầnnhữnggìđểduytrìbềnvữngnhữngkếtquảđạtđược.Cóthểquyếtđịnhthayđổiđượcnhanhchóngthựchiệnchỉdựatrêncơsởrằngchươngtrìnhđãhoàntấtcácmụctiêu;vàmộtsựhiểulầmrằngCRLTIđãđượcxửlýhoàntấtmàkhôngcóphântíchvàđánhgiákỹlưỡng.Đểtránhmộtsailầmtươngtự,việcthiếtkếchươngtrìnhmớiphảiđượcdựatrênmộtsựhiểubiếtđầyđủ,(i)tạisaochươngtrìnhđãthànhcôngtronggiaiđoạnlàchươngtrìnhmụctiêuquốcgia?(ii)lýdotạisaogiaiđoạnthứhaithấtbại?và(iii)Thựctrạngtìnhhìnhhiệnnayrasao?.Sựđồngthuậnđangànhtrongphântíchvàđánhgiánàylàcầnthiếtvìhợptácliênngànhlàđiềukiệnđểchươngtrìnhmớicóthểthànhcông.Tấtcảcácbênđềucầnmộthiểubiếtchungvềbứctranhtoàndiệncủachươngtrìnhhiệntại,vànhữnggìcầnphảilàm.Điềunàycũngcòncầnthiếtđểvậnđộngchonhữngthayđổiởmứccaonhất.Đánhgiánàycũngphântíchvềnhữngđiểmtốtvàchưatốt


củachươngtrìnhtrongquákhứ.CuộckhảosátquốcgiavềCRLTInăm2013đangdiễnra.CuộckhảosátsẽcungcấpdữliệuđạidiệntheovùngvềMI,mứcbaophủcủagiavịmặnvànồngđội-ốtniệu.Khảosátnàycũngthuthậpthôngtinvềsựtiêuthụmuốikhôngchứai-ốtvàkiếnthức,tháiđộvàthựchànhvềCRLTInhưtrongcáccuộcđiềutratrướcđây.Dođó,cuộcđiềutrasẽcungcấpthôngtincậpnhậtvềtìnhhìnhhiệntại.

Một“hiếmkhuyết”trongcôngtácthôngtinchươngtrình,đólàchưahiểuđầyđủvàgắnkếtchươngtrìnhvớicáchthứcmàngànhcôngnghiệpmuốiđanghoạtđộngtạiViệtNam.ChươngtrìnhPCRLTIđãkhôngcótrongtaydanhmụccủatấtcảcáccơsởsảnxuấtmuối,địađiểm,nhấtlàcáccơsởsảnxuấtmuốikhôngchứai-ốt!CầnnắmbắtcơhộiđểđốichiếuthôngtintừBộNN&PTNT,CTMQGvàBYTvềhoạtđộngsảnxuấtcủangành,đặcbiệtlàđểhiểuđượcmuốikhôngchứai-ốtđếntừđâuvàlàmthếnàođểngănchặnnóvàmuốidùngtrongchếbiếnthựcphẩmcónguồngốcvàđượcsửdụngnhưthếnào.Cũngcầnthiếtphảihiểuthấuđáocáchhệthốngtrợcấpmuốiđanghoạtđộngvànhữngkếhoạchtrongtươnglailàgì.

Thiếtlậpsựbắtbuộcvề,Iốtmuốihóatoàndân:Kinhnghiệmquốctếchothấyđểcácchươngtrìnhtăngcườngvichấtdinhdưỡngvàothựcphẩmthànhcông(chomụctiêuytếcôngcộng)cácchươngtrìnhđócầnmangtínhbắtbuộcvàphổcập.Phântíchcácchươngtrìnhi-ốthóamuốichothấytrongmộtthậpkỷ,cácnướccóluậtbắtbuộcđạtsựgiatănglớnhơnvềmứcbaophủhộgiađình(từ49%đến72%)sovớisựgiatăngởcácnướcmàởđói-ốthóamuốilàchươngtrìnhtựnguyện(40%đến49%)16.Ngoàira,trongtrườnghợpcủaMI,tấtcảmuốichoconngườivàđộngvật,kểcảmuốiđểchếbiếnthựcphẩm,cầnphảiđượci-ốthóatrêncơsởbắtbuộc.CáchduynhấtđểđạtđượcđiềunàyởViệtNamlàthôngqualuậtpháp.CómộtsốyếutốdườngnhưđãlàmnghịđịnhbịđichệchhướngtạithờiđiểmNghịđịnhsố163đượctrìnhduyệtvàchỉnhsửa.Dườngnhưviệci-ốthóamuốitrướcđâybịcoilàmâuthuẫnvớisựpháttriểncủangànhcôngnghiệpmuốicũngnhưthươngmạitrongnướcvàquốctếliênquantớimuối.Nhậnthứcnàyđếntừthựctếlà(i)sảnxuấtMIđãđượchỗtrợvàđiềuphốibởiBYT,tráivớiBộNN&PTNT,bộđãhỗtrợngànhcôngnghiệpmuốinóichung,(ii)KIO3đượccungcấpmiễnphíchỉchocácnhàsảnxuấtMIđãđượcphêduyệtchứkhôngcấpchotấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốithường,và(iii)hệthốngtrợcấpđãcungcấplợithếcạnhtranhchocáccơsởsảnxuấtMIđượclựachọn.Cũngcóthểđãtừngcósựhiểulầmrằngviệci-ốthóamuốibắtbuộcsẽviphạmcácquyđịnhcủaTổchứcThươngmạiThếgiới.

BứctranhđượcphứctạplênbởicáchphânloạimuốiởViệtNam,khôngcómộttênphânloạichínhxác“Muốichongườiănvàdùngtrongthựcphẩm”haycóthểgọilà“Muốicấpthựcphẩm”trongcácdanhmụcphânloạihiệnhành.Vìvậy,Nghịđịnh19chỉphânbiệtgiữa“Muốithường”,loạimàdườngnhưbaohàmlàtấtcảcácmuối,vàloạinữalàMuốichứai-ốt.ViệcnàytạoramộtlỗhổnglớnlàmviệcđảmbảomụctiêutấtcảmuốisửdụngchongườiănphảilàMItrởlêntháchthứcgấpbội.Tốiưunhấtlàcó1danhmụcgọilàMuốicấpthựcphẩmđểphânbiệtvớicácmuốikhác,chẳng

16 HortonS.,Mannar,V.,Wesley,a.Sựtănglượngchấtdinhdưỡng(Sắtvài-ốthóamuốiăn)CopenhagenConsensusBestPracticePaper2008.(http://www.copenhagenconsensus.com/Default.aspx?ID=1303,accessed20February2013).


hạnnhưmuốichongànhcôngnghiệp(muốiphithựcphẩm),vàtấtcảcácloạimuốicấpthựcphẩmsẽlàMI.Việcnàycũngđãđượctranhluậnrằngmọingườinêncóquyềnlựachọnloạimuốimàhọmuốndùng.NhữngngườinhưvậytranhluậnchoquyềnlựachọntựnguyệncùngvớicácchiếndịchgiáodụcvềMIkèmsựsẵncóliêntụccủamuốikhôngchứai-ốt.Tuynhiên,kinhnghiệmquốctếchothấyrằngcácchiếndịchytếcộngđồngnhằmmụcđíchgiáodụccôngchúngđểchọnsảnphẩmtốtvàlànhmạnh,thayvìnhữngsảnphẩmkémlànhmạnhhiếmkhithànhcông.Vìvậy,đểbảovệsứckhỏecộngđồng,điềucầnthiếtcơbảnlài-ốthóatấtcảmuốichoconngườiănvàsửdụngtrongthựcphẩm.Ngoạitrừlàdànhmộtsốtrườnghợpngoạilệrấtcụthểnhưmuốihữucơhaymuốiytếchocácnhucầuđặcbiệt,muốikhôngi-ốtchonhữngnhómthiểusốđặcbiệtcónhucầusửdụng,hoặcnhómcóphảnđốiquákhích.

LuậtsửađổiởViệtNamnênbaogồmmộtkháiniệmrõràngvềthuậtngữmuốii-ốtdùngchochếbiến/sảnxuấtthựcphẩm.ĐiềunàyđểgiúpgiảiquyếtthựctếlàthóiquensửdụngcácgiavịmặnthaychomuốirấtphổbiếnởViệtNam17.NếuchỉcómuốiănlàMIthìcókhảnănglàmộtsốbộphậndâncưsẽkhôngcóđủlượngi-ốtđểngănchặnsựthiếuhụti-ốt.Bộtcanhđãđượcthườngxuyênbổsungi-ốtvàmộtnghiêncứuởTháiLanvàLàođãchứngminhrằngnướcmắmcóthểđượcbổsungvớiMImàkhôngcótácdụngtiêucựcđếnmùivịmàusắc18.Ngoàira,VănbảnphápluậtcóthểgồmmộtđiềukhoảnchophépmiễntrừkhôngdùngMItrongquytrìnhchếbiếnnếunhàsảnxuấtcócácbằngchứngvềmộttácđộngtiêucựcdoMIgâynênchosảnphẩm.Luậti-ốthóamuốicủaPhilippinescóđiềukhoảnnày.MộtkhitấtcảmuốidùngtrongchếbiếnthựcphẩmbắtbuộcphảilàMI,côngtáctriểnkhaivàgiámsátsẽdễdànghơnrấtnhiềusovớiviệcphảiracácquyđịnh(liênquanđênIốthóa)chotừngsảnphẩmvàđơnlẻ..

Cáccuộcthảoluậnliênquanđếncáchxâydựngluậtbắtbuộci-ốthóamuốiđangđượctiếnhành.Luậtnàynêntránhnhữngđiểmyếu

17 Việndinhdưỡngquốcgia.ĐiềutravềlượngtiêuthụNatriquakhẩuphầnănvàcácnguồnởngườitrưởngthành,tuổitừ25-64.Năm2010

18 Chanthilathvàcộngsự.Ổnđịnhi-ốtvàchấtlượngcảmquancủacálênmenvànướcmắmđượcsảnxuấtvớiviệcsửdụngMI.ThựcphẩmvàDinhdưỡng,Bulletin,2009.

củaNghịđịnh19(vàNghịđịnh163)theocáchthiếtlậpsựbắtbuộci-ốthóađốivớitấtcảcácMuốicấpthựcphẩmtrongdanhmụcthựcphẩmmàthôngthườngđượckiểmsoátbởihệthốngkiểmtrathườngxuyênvềvệsinhantoànthựcphẩm.Làmnhưvậysẽkhôngbiếnhoạtđộngi-ốtmuốihóabịtáchbiệtnhưmộtchươngtrìnhđơnlẻ.MộtcáchđểlàmđiềunàycóthểchỉđơngiảnlàthiếtlậpmộtquychuẩnkỹthuậtquốcgiachoMuốicấpthựcphẩm,trongđóbaogồmsựi-ốthóa.ViệcnàysẽthaythếcácquychuẩnkỹthuậtquốcgiahiệnhànhđốivớiMI19.MộttùychọnkhácđangđượcthảoluậnlàđưaramộtNghịđịnhvềtăngcườngvichấtdinhdưỡngvàothựcphẩmtheoLuậtAntoànthựcphẩmvừađượcthôngqua,trongđóviệctăngcườngvichấtvàomuốiăn,bộtmìvàcácloạithựcphẩmquantrọngkhácchẳnghạnnhưdầuăn.ĐâylàcáchmàPhilippinesđãlàm,trongđótăngcườngvichấtlàbắtbuộcđốivớigạo,bộtmì,dầuănvàđường,vàmộtsốthựcphẩmkháctheoquiđịnhcủaBYTnướcnày.

MộtcâuhỏinữaphảitrảlờilàChínhphủsẽtiếptụccungcấpmiễnphíchoKIO3choviệci-ốthóamuốinữahaykhông.ViệtNamhiệnlànướcduynhấttrongcáckhuvựcĐôngÁ,TháiBìnhDươngvàkhuvựcNamÁ20màchiphíchoKIO3làdochínhphủchịutráchnhiệm,ngoạitrừAfghanistanvàCộnghòaDânchủnhândânTriềuTiên21.Nếuviệci-ốthóatấtcảcácmuốicấpthựcphẩmlàyêucầubắtbuộc,thìnhànướcsẽkhôngcầnphảichitrảcáckhoảnchiphíchoKIO3vàthậmchímột“sânchơi”sẽđượctạora,trongđótấtcảcáccơsởsảnxuấtcónhữngkhoảnchiphítươngtựnhauchoviệciốthóa,nhữngkhoảnchiphínàyhọcóthểchọntựchitrảhoặctínhthêmvàogiáchonhữngngườitiêudùng,vàviệcnàycũngsẽgiúpngânsáchnhànướctránhtrợcấpchoviệciốthóamuốixuấtkhẩurakhỏiViệtNam.Đâylàmộtxemxétquantrọng,sẽảnhhưởngđếntínhbềnvữngcủaviệciốthóamuốitạiViệtNam.BộNN&PTNThayCTMQGcóthểtạothuậnlợichocáccơsởsảnxuấtmuốitrongviệctiếpcậnKIO3bằngcáchhànhđộngnhưcácđạilýnhậpkhẩuKIO3,vìKIO3khôngđược

19 Quychuẩnkỹthuậtquốcgiavềmuốii-ốt.2011.QCVN9-1:2011/BYT

20 UNICEFphânloạikhuvực21 UNICEFEAPRORàsoátluậtphápquốcgiachochươngtrình

muốiiốttoàncầu:NamÁ,ĐôngÁvàTháiBìnhDương.Tháng12013


bántheocáchkháctạiViệtNam.

ĐểđiềuluậttốiưuđượcthôngquathìsựhỗtrợcủamộtloạtcácBộ,ngànhlàđiềucầnthiếttrongđóbaogồmBộTưpháp,BộTàichínhvàBộNN&PTNT.NhữngbộnàycótráchnhiệmthẩmđịnhvàquyếtđịnhcuốicùngliênquanđếnNghịđịnh163năm2005.Dođó,cầnthiếtphảiđốithoạivàvậnđộngcácBộnàyđểđảmbảosựủnghộcủahọtrướckhitrìnhđiềuluậtmớivềviệciốthóamuốibắtbuộc.

ĐiềuphốivàQuảnlýchươngtrình:DườngnhưsẽkhôngxảyravàcókhảnăngphảntácdụngkhichươngtrìnhPCCRLTIđượctáilậpnhưmộtchươngtrìnhmụctiêuquốcgia.Tuynhiên,Chươngtrìnhnàykhôngnênlàmộtchươngtrìnhđộclập,lýtưởngnhấtlàsẽlàmộtphầncủachươngtrìnhtăngcườngvichấtvàothựcphẩmnóichunghoặcchươngtrìnhvichấtdinhdưỡng,hoặccũngcóthểlàmộtphầncủachươngtrìnhphòngchốngbệnhkhôngtruyềnnhiễm(BKTN)liênquanđếngiảmbéophìvàlượngmuốiăn.Cónhữngưuvànhượcđiểmcủatấtcảcácgiảiphápvàtấtcảnhữngưu,nhượcđiểmnàycầnđượcxemxéttrướckhimộtquyếtđịnhđượcđưara.NếuđượcghéplàmộtphầncủachươngtrìnhphòngchốngBKTN,việciốthóamuốinênđượcphốihợpvớimộtchiếndịchđểgiảmlượngmuốivànatritiêuthụ,baogồmcảcácbiệnphápđểgiảmhàmlượngmuối/natritrongthựcphẩmđãchếbiến,giámsátlượngnatrivài-ốttiêuthụ,giáodụccộngđồngăngiảmmuối/natriđảmbảorằngnhữngkếtquảgiảmtiêuthụnatriđượckếthợpvớisựtăngdầnhàmlượngi-ốttrongmuốivàcácsảnphẩmkhácchứanatri.Cónhưvậythìtìnhtrạngdinhdưỡngi-ốtmớiđượcduytrì.

TùythuộcvàocáchchươngtrìnhMIđượcquảnlý,cầncómộtBanchỉđạoliênngànhcóchứcnănggiámsátđốivớiviệcphổcậpMIvàloạitrừCRLTI(vàcóthểcảcáctráchnhiệmkhác).BanchỉđạonàysẽcầnđóngmộtvaitròmạnhmẽcủaBộNN&PTNT,CTMQGvàBộCôngThươngsovớiBanchỉđạoquốcgiagiaiđoạntrước,đểphảnánhsựghinhậnrằngiốthóamuốisẽđượcthựchiệnnhưmộtkhíacạnhbìnhthườngcủahoạtđộngsảnxuấtmuốitạiViệtNam.BYTvàBVNTnênchỉlàcácthànhviênchủchốtcủaBanchỉđạo,lýtưởngnhấtlàmộtbộkhácBYT,hoặcBộNN&PTNTnên

chủtrìBanchỉđạođểtạođiềukiệnthuậnlợichoviệchợptácliênBộ;BộKếhoạchvàĐầutưcũngcóthểthíchhợpchovịtrínày,đặcbiệtlànếuphổcậpmuốiiốtđượcthựchiệnnhưmộtphầncủachiếnlượcnhằmgiảmBKTN.

TráchnhiệmcủaviệcđảmbảochấtlượngMInêngiaochochínhcáccơsởsảnxuấtmuối(giámsátnộikiểm)vàCụcVệSinhAnToànThựcPhẩm(VFA)làtổchứcchínhphủchínhchịutráchnhiệmkiểmsoátthựcphẩm(giámsátngoạikiểm).TấtcảcáccơsởsảnxuấtmuốicấpthựcphẩmnênđượctheodõibởiVFAvàcáccơsởnàycầnđượctheodõitrêntấtcảcáclĩnhvựccủaviệcsảnxuấtthựcphẩmchấtlượng,baogồmcảcácyêucầukỹthuậtquốcgiachomuốicấpthựcphẩmbaogồmnộidungi-ốt.Việcđolườngcácmẫumuốichứai-ốtcầnđượctiếnhànhtrongcácphòngthínghiệmcủaVFAởcấptrungươnghoặccấptỉnh,phùhợpvớicácquytrìnhkiểmsoátthựcphẩmthôngthường.Hệthốngđảmbảochấtlượngchocácphòngthínghiệmcầnđượcthựchiệnthườngxuyên.BộNN&PTNT,CTMQGhoặcVFAcầnhỗtrợcáccơsởsảnxuấtmuốiđểthihànhcáchệthốngđảmbảochấtlượngcầnthiếttrongcácphòngthínghiệmtạinhàmáysảnxuấtcủahọ.Bấtkỳyêucầunàochoviệcđăngkýchứngchỉcủacáccơsởsảnxuấtmuốicầnđượcápdụngchotấtcảcácnhàsảnxuấtmuốicấpthựcphẩm,chứkhôngphảichỉnhữngcơsởsảnxuấtMI.VFAcầnphốihợpvớiBộNN&PTNT,BộCôngThươngvàBanChỉđạokhicầnthiết.

BYTnênđóngvaitròthiếtlậpcáctiêuchuẩnkỹthuậtchoMuốicấpthựcphẩm,KIO3vàtheodõicáckếtquảcủachươngtrìnhnhưđộbaophủMIđủtiêuchuẩn,cácgiavịmặntrêncáchộgiađìnhvànồngđội-ốtniệucủacácnhómđốitượngđích,đặcbiệtlàphụnữtrongđộtuổisinhđẻvàphụnữmangthai.Sựđolườngcủahaichỉsốnàycầnđượcđưavàocáccuộckhảosátquốcgiađượcđánhgiácaohiệncónhưcáccuộcđiềutradinhdưỡngquốcgia,BKTN/cácđiềutravềbệnhtiểuđường.Chỉnhữngthôngtinmàcóthểhướngdẫnthựchiệnchươngtrìnhphảiđượcthuthậpvàtấtcảcácdữliệuthuthậpphảiđượcbáocáochotấtcảcácbênliênquanvàđượcsửdụngđểxácđịnhcácvấnđề.Khôngnênduytrìbalượtgiámsátnặngnề,thayvàođó,nguồntàilựccầnđượcsửdụngđểđảmbảotấtcảmuốiởkhâusảnxuấtlàđủ


tiêuchuẩni-ốt,vàMIphảiđượcsửdụnglàmnguyênliệuchếbiếncácgiavịmặn,cácthựcphẩmđãchếbiếnkhác.

PhòngthínghiệmcủaBVNTnênđượcthiếtlậpnhưcácphòngthínghiệmgiámsátquốcgiavềtiếtniệuvàbàitiếtnatri.Nógiúpkiểmtravàđảmbảochấtlượngchocácphòngthínghiệmcấpkhuvựcvàcấptỉnhtrongphântíchi-ốtniệu,bàitiếtnatri.VìxétnghiệmIốtniệuchỉlàmđếntrongcáccuộcđiềutraquốcgiađịnhkỳ,nêncóthểgiảmsốlượngcáclaboIốtniệukhuvựcvàcấptỉnh.Bấtkỳphòngthínghiệmnàomàthườngxuyênthựchiệncácphântíchi-ốtniệu,vàphòngthínghiệmthamchiếuquốcgiatrongBVNTnênghidanhvàochươngtrìnhđảmbảochấtlượngEQIUPcủaTrungtâmkiểmsoátvàphòngngừadịchbệnhHoaKỳchosựphântíchi-ốtniệu22.

NếutấtcảcácMuốicấpthựcphẩmđượci-ốthóa,nhưvậychỉcóMIlàsẵncóđểmua,nênsẽkhôngcầnthiếtphảiduytrìhệthốngtrợcấpđốivớiMI.Nhưmộtlựachọn,cáccộngđồngbị

22 http://www.cdc.gov/labstandards/equip.html

thiệtthòicóthểtiếptụcđượcnhậntiềntrợcấpchoMI,sauđócóthểđượcsửdụngđểmuaMItừthịtrường.Việcsửdụngcácchiếnlượcnhưphiếugiảmgiáđểđảmbảorằngchỉcácmụccụthểmớiđượcmuavàdokhôngcòncácloạimuốikhácnữatrênthịtrườngnênvấnđềhiệntạicủaviệctiềntrợcấpđượcsửdụngđểmuacácsảnphẩmkhácsẽkhôngcòntồntại.

Cùngvớiđó,nếutấtcảcácloạimuốithựcphẩmđượci-ốthóasẽkhôngcòncầnmộtkhoảnngânsáchlớnchothôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvềCRLTIvàMI.TuynhiêncấpTrungươngvàcáctỉnhvẫncầnkhuyếnkhíchnângcaohiểubiếtcủangườidânvềgiátrịcủaMIđểngănngừathiếuhụti-ốtvàkhuyếnkhíchcôngchúngkhôngnênmuamuốikhôngchứai-ốtkhichúngtrênthịtrường.Thôngtin,giáodụcvàtruyềnthôngvềMInênđượcphốihợpvớigiáodụcvềviệcgiảmlượngtiêuthụnatri/muốivàvaitròcủaMItrongviệcbảovệpháttriểnnãobộtốiưucầnđượcnhấnmạnhchứkhôngphảilàphòngchốngbướucổ.


UNICEF VIET NAM81ATranQuocToan,HaNoi,VietNamTel: (+84.4)3.942.5706-11/ Fax: (+84.4)3.942.5705Email: [email protected] us: www.unicef.org/vietnam

www.facebook.com/unicefvietnamwww.youtube.com/unicefvietnamwww.flickr.com/photos/unicefvietnam

Documents

CHƯƠNG TRÌNH PHÒNG CHỐNG CÁC RỐI LOẠN dO THIẾU I-ỐT …