Prabu   Kalimantara

Uwong yen wis darbe samubarang tur rumangsa digdaya kerep-kerepe banjur takabur.

Semono uga Prabu Kalimantara, ratu saka nagara Nusantara utawa Cempaka Kawedhar

iki. Wujude buta, sekti mandraguna. Isih enom, gegayuhane ngrabi widadari lan

nguwasani tribawana.

Ana ing negarane sing gedhe lan jembar laladane, Prabu Kalimantara mbawahake

wadyabala raseksa kang seneng ulah kaprajuritan, prigel-prigel nggunakake sanjata lan

kedhotan. Para nayakane prasasat ora ana kang ora duwe kasekten.

Para agul-aguling praja mau, ing antaraning kaya ta Arya Sarotama, Ardadhedhali,

Tunggulnaga, lan Karawelang. Sang nata uga kagungan titihan garudha yaksa aran

Banarata, ndadekake Prabu Kalimantara saya diwedeni dening para ratu saindenging

ndonya.

Ringkesing crita lelakone Prabu Kalimantara iki, nuju sawijining dina sang prabu nglurug

perang menyang Suralaya ngirid bala yaksa sagelar-sapapan. Sang Prabu nedya nyuwun

widadari sajodho kang bakal dikarsakake minangka garwa prameswari.

Para wadya dorandara maune iya padha nyoba arep mbalekake bala raseksa kang

nggunggahi kahyangan iku. Nanging wadya dorandara tetela ora kongang nadhahi

yudane para manggala perang wadyabalane Prabu Kalimantara sing racak-racake padha

dhugdheng kuwi.

Wadya dorandara keseser perange, dhinawuhan padha mundur. Kori Selamatangkep age-

age ditutup. Para raseksa ngepung rapet Repatkepanasan. Bathara Guru lan Bathara

Narada banjur nganakake pirembugan, netepake manawa perlu golek jago kanggo

ngundurake para raseksa Prabu Kalimantara sawadya iku.

Untung dene wadya raseksa kang ngepung Repatkepanasan kuwi isih bisa disemayani.

Bathara Narada banjur golek sraya marang Wukir Retawu padhepokane Begawan

Manumayasa.

Sang begawan iku apeputra loro, yakuwi Bambang Sekutrem lan Bambang Sriyadi utawa

Bambang Sriyati. Kekarone marisi sipat lan budi luhure kang rama.

Hyang Narada, sarawuhe ing Pratapan Wukir Ratawu banjur ngendika marang Begawan

Manumayasa yen ngersakake mundhut putrane Begawan Manumayasa, ya Bambang

Sekutrem, kinarsakake minangka jago kanggo munah satru sekti Prabu Kalimantara

sawadya kang ngunggahi Suralaya. Sadurunge budhal, dewa maringi nugraha sanjata

panah aran Pasopati marang Bambang Sekutrem.

Sawise matur sendika, Sekutrem banjur methuki Prabu Kalimantara sawadyabalane kang

kandheg ana jaba amarga gapura lawang seketheng Selamatangkep ditutup dening

Bathara Cingkarabala lan Bathara Balaupata, dewa loro kang tugase njaga gapurane

kahyangan.

Bareng weruh ana satriya ijen tanpa rowang marepegi, Prabu Kalimantara cingak. “We

lha dalah! Kok iki para dewa mung ngajokake jago manungsa lumrah. Sing jenenge para

dewa dhewe, kang padha nduweni kadigdayan wae wis ora ana sing kuwawa nandhingi

yadaningsun, kok iki.…” mangkono batine Prabu Kalimantara.

 Prabu Kalimantara banjur ndhawuhi titihane, garudhayaksa Banarata supaya nladhung

Sekutrem. Ananging Sekutrem wis siap. Jemparing Pasopati linepasake ngenani Garudha

Banarata lan Prabu Kalimantara pisan. Prabu Kalimantara nggereng sarosane, banjur

ambruk ndhepani bantala, nemahi pati bebarengan karo titihane.

Kaget semu gumun weruh ratu-gustine tiwas, para manggalayuda, Arya Sarotama lan

Ardadhedali sawadya ngroyok Sekutrem. Ananging sing dikroyok iku satriya srayaning

dewa sing banget prigel ulah sanjata. Wadya raseksa padha sirna gempang tan mangga

puliha.

Lan eloking lelakon, dene kuwandane Prabu Kalimantara banjur malih dadi senjata

pusaka Jamus Kalimasada. Kuwandane para manggala uga dadi gegaman kang tembene

dadi pusakane Pandhawa.

Jim Mangggala Arya Dhandhun   Wacana

Ana ing crita-crita pedhalangan –kejaba ing lakon Babad Wanamarta– jenenge paraga

wayang siji iki arang-arang banget kepurungu, beda karo jeneng-jenenge para Pandhawa

lan Kurawa. Pancen dudu paraga lumrah, karuan iki sawijining tokoh manggalaning para

jim kang urip ing kraton kajiman ing alas gung liwang-liwung, Alas Mrentani utawa

Mertani alias Alas Wanamarta.

Lakon kasebut, sing kalebu lakon carangan, versine sajake ora mung trima siji loro.

Minangka conto, pambabade alas sing sateruse dadi negara Amarta utawa Batanakawarsa

utawa Indraprastha kuwi ana sing nyritakake yen sing mrentahake iku Pabu Duryudana,

ratu Astina. Pamrihe ora kok dimen Pandhawa bisa duwe nagara, nanging supaya

Pandhawa sirna dimangsa sato wana galak utawa jim setan peri prayangan. Jalaran Alas

Mrentani ngono kondhang gawat keliwat-liwat, wingit kepati-pati.

Crita liya, sing ndhawuhake mbabad alas wingit kuwi Sri Bagendha Matswapati, raja

Wiratha minangka tandha panarima marang lelabuhane Pandhawa mbengkas reruweting

praja. Nalika mbabad alas kuwi, Pandhawa uga dibantu dening wadyabala Wiratha.

Intine lakon Babad Wanamarta iku salah sijine ngene: alas werit sing nedya kababat

mau, kraton kajiman kebak brekasakan. Tetunggule jim cacah lima, sing jeneng-jenenge

biasane dicritake kadidene: sing pembayun jim Prabu Yudhisthira, panenggake jim Arya

Dhandhun Wacana, panengah jim Raden Dananjaya, uga sok ana sing nyebutakake jim

Kumbang ali-ali. Warujune jim Nangkula-Sadewa.

Nalika Alas Mrentani wiwit dibabad Bratasena, jim Dandhun Wacana duka yayah sinipi,

prentah marang kabeh andhahane supaya ngrangket Bratasena. Bratasena banjur

dijalasutra nganti ora bisa ngglawat. Isane mung kari sambat-sambat ngundang Permadi.

Nalika iku Permadi kang diutus ngupadi Sena, sawise sowan Begawan Abiyasa, winisik

murih marang pratapan Pringcendhani, ketemu pendhita ula gedhe Begawan Wilwuk.

Ana kono pinundhut mantu kadhaupake karo putrine sing sesilih Endang Jimabang, lan

pinaringan pusaka lenga jayengkaton, sing kasiate bisa kanggo meruhi kabeh alaming jim

setan peri prayangan.

Saka Pringcendhani, Premadi nerusake laku. Tekan Alas Mrentani krungu sesambate

ingkang raka. Merga wis nggadhuh Jayengkaton, Permadi uninga yen Sena lagi kerangket

ing jalasutra, banjur diuwalake saka bebandan, lan dicaosi lenga jayengkaton.

Sawise bisa weruh alaming lelembut, Bratasena genti nglabrag setan brekasakan sing

ngreridhu anggone babad alas. Kabeh jim setan kaprawasa, padha lumayu marang ratu-

gustine.

Sabanjure jim Prabu Yudhisthira sasedulur masrahake kratone marang Pandhawa

sakadang. Jim Prabu Yudhisthira manunggal sajiwa marang pambareping Pandhawa. Jim

Dhandhun Wacana nunggal sajiwa karo Bratasena sing wiwit kuwi asmane uga banjur

nunggak semi karo jenenge manggalaning jim Alas Wanamarta iku. Jim Kumbang Ali-ali

manunggal karo Permadi, lan jim Nangkula-Sadewa manunggal karo si kembar

warujuning Pandhawa.

Wayang Arya Dhandhun Wacana iku, sing gagrag Jogja apadene Solo, wujude pancen

memper karo Werkudara. Bedane, ing gelunge Dhandhun ngagem pasren garudha

mungkur. Kampuhe biasane parang rusak, dudu poleng bang-bintulu, lan ora duwe kuku

Pancanaka.

Manumayasa Cikal-bakale Pandhawa lan   Kurawa

Ana sawatara versi crita bab sapa leluhure Pandhawa lan Kurawa. Ana sing ngandharake

yen iku Bharata, putrane Prabu Duswanta lan Dewi Sakhuntala. Mula, Pandhawa lan

Kurawa uga sinebut darah Bharata. Crita liya nyebutake yen kang nurunake iku Bambang

Bremani, putrane Bathara Brama kang dhaup karo Dewi Srihunon, putrane Bathara

Wisnu. Bremani banjur peputra Bambang Parikenan lan Parikenan peputra Manumayasa.

Manumayasa iku satriya linuwih, kinasihan ing Bathara Guru.

Nalika semana ngarcapada, nadyan wis akeh manungsane, kahanane durung tumata.

Mula Bathara Guru ngersakake mranata kahananing para titah iku. Banjur miji para

dewa. Sang Hyang Kanekaputra matur yen ngarcapada kudu ana kang mimpin. Nanging

sapa? Miturut Bathara Kanekaputra, ora ana liya maneh kejaba ya mung Manumayasa

iku.

Bathara Guru sarujuk, nanging isih sumelang. Yen mung Manumayasa dhewe kang

ditugasi, apa bakal bisa ngleksanakake jejibahane kanthi becik? Sawise rembugan

sawatara suwene, Bathara Guru lan Kanekaputra sarujuk ngutus Sang Hyang Ismaya

melu tumurun marang ngarcapada ngancani Manumayasa.

Yen ana pewayangan, Bathara Ismaya kuwi jenenge sing luwih populer Semar. Maune

uga salah sawijining dewa kang dedunung ing kahyangan. Wiwit dina kuwi Ismaya

kadhawuhan tumurun ing ngarcapada kanthi tugas ngemong Manumayasa nganti saanak-

turune besuk, amarga anak-turune Manumayasa iku wis dipesthekake dening jawata

bakal dadi pemimpine para manungsa, pemimpin kang kudu njejegake kautaman.

Supaya anak-turune Manumayasa tansah bisa lumaku ing garis kautaman, Ismaya kudu

tlaten ngemong. Kudu tansah ngelikake yen ana kang arep nalisir saka bebener.

Sabanjure Semar mapan ing Karangdhempel (uga ana kang ngarani Klampis Ireng). Dene

Manumayasa banjur yasa padhepokan ing Wukir Retawu. Semar kerep sowan menyang

Retawu, prasasat meh saben dina.

Sawise sawatara taun Manumayasa lan Ismaya manggon ana ngarcapada, Bathara Guru

lan Bathara Narada bali ngrembug bab Manumayasa lan Ismaya. Pamanggihe Bathara

Guru, Manumayasa kudu duwe sisihan supaya duwe keturunan kang besuk dadi

pemimpine bangsa manungsa. Mula, wanita kang dadi sisihane Manumayasa iku aja

mung sembarang wanita, ning kudu wanita sing duwe pribadi luhur, supaya bisa

nurunake anak-anak kang uga becik pakartine.

Bathara Guru lan Narada akhire sarujuk nurunake widadari kang duwe sipat ora mung

darbe rupa sulistya, ning uga pribadi luhur lan pantes dadi sisihane Manumayasa lan

Ismaya. Widadari kang diturunake yakuwi Dewi Kaniraras lan Dewi Kanastri. Nalika

tumurun ing ngarcapada, kekarone memba rupa dadi macan.

Nuju sawijining dina, Manumayasa didherekake Semar, mbebedhag sato ana ing alas.

Dumadakan kepethuk macan loro kang lagi nggereng-nggereng sajak arep mangsa

Manumayasa lan Semar. Manumayasa nuli ndudut jemparing loro pisan. Jemparing

linepasake, ngenani macan sakloron, sanalika badhar dadi widadari.

Dewi Kaniraras lan Dewi Kanastri banjur nyembah marang Manumayasa, lan matur yen

kekarone kadhawuhan dening jawata tumurun ing ngarcapada.

Gancaring carita, Dewi Kaniraras nuli kapundhut garwa dening Manumayasa. Dewi

Kanastri dadi bojone Semar. Manumayasa apeputra loro, yakuwi Sekutrem lan Sriyati.

Sekutrem nurunake para ratu Astina, kalebu Pandhawa lan Kurawa. Sriyati nurunake para

raja Mandaraka.

Dene Semar, tetep dadi abdi kang setya. Semar duwe anak telu: Gareng, Petruk, lan

Bagong kang uga banjur melu dadi abdine para anak-turune Manumayasa. Nanging uga

ana kang kandha, yen sejatine Gareng, Petruk, lan Bagong kuwi dudu anake Semar,

amarga dumadine saka dipuja

Pregiwa-Pregiwati anake Arjuna lan Endang

Manuhara

Endang Pregiwa iku anake Arjuna lan Endang Manuhara. Dheweke

duwe sedulur tunggal bapa biyung sing jenenge Endang Pregiwati.

Ing lakon Pregiwa-Pregiwati, kekarone bebarengan lunga nggoleki bapakne

menyang Amarta, kairingan Cantrik Janaloka minangka pangiringe.

Ing tengahing laku ngupadi bapakne iku, katelune sapatemon kalawan Kurawa

sing nembe ngupadi patah kembar kanggo minangkani wewaton nglamar Dewi

Siti Sendari. Ancase Kurawa, Dewi Siti Sendari bakal didhaupake kalawan

pangeran pati Astina sing jenenge Leksmanamandrakumara.

Nalika Janaloka kacipuhan ngadhepi Kurawa ing sawijining andon yuda sing ora

imbang, Endang Pregiwa banjur ngejak mlayu Endang Pregiwati, nyingkir saka

papan andon yuda. Endang Pregiwa lan adhine wusana sapatemon kalawan

Abimanyu. Sabanjure Abimanyu ngadhepi Kurawa sawise Janaloka nemahi pati.

Lan nalika iku Gathotkaca mbiyantu Abimanyu saengga kekarone kasil

ngasorake para Kurawa. Gathotkaca sing weruh Pregiwa lan Pregiwati banjur

tuwuh rasa tresna ing atine. Endang Pregiwa nglanggati krenteging rasa tresa

ing atine Gathotkaca lan wusana kekarone didhaupake. Gathotkaca lan Endang

Pregiwa nurunake anak siji sing jenenge Arya Sasikirana utawa Sasikirna.

Dene Endang Pregiwati sabanjure dilamar dening Pancawala sawise kedadeyan

rajapati. Gathotkaca ditutuh mateni Pancawala nggunakake keris sing disilih

saka Arjuna, saengga antuk paukuman kanthi cara dirante.

Nanging Gathotkaca kasil ndhudhah sejatining kedadeyan rajapati iku.

Gathotkaca kasil nemokake bukti yen sing mateni Pancawala ora liya

Leksmanamandrakumara, anake Duryudana utawa Suyudana, sing pancen

pengin sesandhingan kalawan Endang Pregiwati.

Wusana, Gathotkaca diluwari saka paukuman lan Pancawala diwaluyakake

maneh dening Sri Kresna amarga pancen durung tekan pepesthene nemahi pati.

Dhaupe Endang Pregiwati lan Pancawala, anake Prabu Yudhistira, lumaku

kanthi regeng lan agung kadidene dhaupe anak raja.

Pancawala ing crita pedhalangan Jawa mujudake anake Prabu Yudhistira utawa

Puntadewa, raja ing Indraprasta/Amarta/Amerta, lan Dewi Drupadi, anake Prabu

Drupada raja ing Pancala.

Miturut crita Hindhu, Dewi Drupadi duwe sisihan akeh utawa nglakoni poliandri,

yaiku dadi sisihane Pandhawa sing nurunake anak dhewe-dhewe. Ing

Mahabarata, Pancawala uga sinebut Pancakumara utawa Pandhawasuta,

tegese anake para Pandhawa. Lan saka dhaupe Dewi Drupadi kalawan para

Pandhawa banjur nurunake Pratiwindya (anake Yudhistira), Srutasoma (anake

Bima), Srutakirti (anake Arjuna), Srutanika (anake Nakula) lan Srutakarman

(anake Sadewa).

Pancawala banjur dhaup karo Dewi Pregiwati. Ing perang Baratayuda,

Pancawala mehak Pandhawa. Pancawala urun kridha mbela Pandhawa nalika

pasanggrahane Pandhawa dirabasa Kurawa, yaiku ing Baratayuda babak katelu

utawa Ranjapan. Pancawala bebarengan para senapati Pandhawa ngadhepi

panempuhe Kurawa.

Nalika Aswatama nylundup mlebu wewengkon Karaton Astina sedya mateni

Parikesit, Pancawala mati dening Aswatama. Pancawala raket pasedulurane

karo Anantasena, anake Bima lan Dewi Urangayu, anake Hyang Mintuna.