BS. LêNguyễnXuânĐiền PGS.TS.BS TrầnThịBíchHương BộMônNội ...tietnieuthanhoc.com/pictures/file/CME Dalat DD/3... · NƯỚC TIỂU BẤT THƯỜNG ... Nước tiểu

Chương Trình Đào Tạo Y Khoa Liên Tục (CME)Điều Dưỡng Đa Khoa

VUNA 2012 - Dalat

BS. Lê Nguyễn Xuân ĐiềnPGS.TS.BS Trần Thị Bích Hương

Bộ Môn Nội – Đại Học Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh

MỤC TIÊU

1. Đối tượng nào cần làm xét nghiệm nướctiểu ?

2. Khi nào cần làm xét nghiệm nước tiểu ?

3. Tại sao phải làm xét nghiệm nước tiểu để3. Tại sao phải làm xét nghiệm nước tiểu đểtầm soát bệnh thận?

4. Làm sao để có một mẫu nước tiểu đúngđể làm xét nghiệm ?

THẬN VÀ HỆ NIỆU

CHỨC NĂNG CỦA THẬN

Thận lọc khoảng180 lít máu / ngày

Bài xuất ra ngoàikhoảng 1 – 1,5 lítnước tiểu / ngày

CHỨC NĂNG CỦA THẬN

Cân bằng nước – điện giải Loại bỏ độc chấtCân bằng nước – điện giải Loại bỏ độc chất

Điều hòa huyết áp Tạo máu Giúp xương vững chắc

BỆNH THẬN MẠN LÀ GÌ?

Là tất cả các bệnh lý xảy ra trên thận, làmhư hại thận và làm suy giảm chức năng thậnkéo dài ít nhất trong 3 tháng đến nhiều năm.

National Kidney Foundation

NHỮNG ĐỐI TƯỢNG CÓ NGUY CƠ CAO

BỆNH THẬN MẠN

Đái tháođường

Tăng huyết ápTiền căn gia

đình

K-DOQI Guidelines

TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

Mệt mỏi Ngứa

Đau lưngTiểu đêm

Chán ăn

K-DOQI Guidelines

TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

Phù Thiếu máu

K-DOQI Guidelines

CÁC XÉT NGHIỆM TẦM SOÁT BỆNH THẬN

K-DOQI Guidelines

TẠI SAO PHẢI LÀM XÉT NGHIỆM NƯỚC TIỂU

ĐỂ TẦM SOÁT BỆNH THẬN ?

ĐẶC ĐIỂM CỦA MỘT XÉT NGHIỆM TẦM SOÁT

� Có độ nhạy cao

� Rẻ tiền

� Dễ thực hiện

� Không cần kỹ thuật cao

LÀM GÌ KHI CÓMẪU NƯỚC TIỂU ?

� Đánh giá các tính chất vật lý.

� Khảo sát các tính chất sinh hóa.

NƯỚC TIỂU BẤT THƯỜNG

NƯỚC TIỂU BÌNH THƯỜNG

� Về lượng: 1 – 1,5 lít/ ngày

� Về màu: vàng trong

� Về mùi: có mùi khai1 khoảng thời giansau khi đi tiểu

Triệu Chứng Học Nội Khoa, 2009

NƯỚC TIỂU BẤT THƯỜNG

� Bất thường về LƯỢNG: tiểu ít, tiểunhiều.

� Bất thường về MÀU: màu đỏ, màu nâu,màu vàng sậm, đục.

� Bất thường về MÙI: mùi khai ngay saukhi đi tiểu.

� Các bất thường khác: tiểu bọt bệnh lý.


BẤT THƯỜNG VỀ LƯỢNGTIỂU ÍT

Khi lượng nước tiểunhỏ hơn 400 ml mỗingày

Nguyên nhân:

� Do uống nước quáít

� Nếu xuất hiện độtngột có thể là triệungột có thể là triệuchứng của suy thậncấp


BẤT THƯỜNG VỀ LƯỢNGTIỂU NHIỀU

Nguyên nhân:

� Uống nhiều nước

� Bệnh đái tháođườngđường

� Dùng lợi tiểu

� Bệnh lý ống thận

Khi lượng nước tiểu trên3 lít/ngày


BẤT THƯỜNG VỀ MÀUTIỂU ĐỎ

Khi nước tiểu có màuđỏ, màu ánh hồng, màu

xá xị

Nguyên nhân tiểu đỏ bệnh lý:

� Bệnh lý tại thận

� Sỏi đường tiết niệu

� Ung thư đường tiết niệu

Không phải mọi tiểuđỏ đều là bệnh lý


BẤT THƯỜNG VỀ MÀUTIỂU ĐỤC

Tiểu đục thường làtriệu chứng báo hiệucủa:

�Nhiễm trùng tiểu�Nhiễm trùng tiểu

�Sỏi niệu

�Lao hệ niệu

Nước tiểu không còn trong


BẤT THƯỜNG VỀ MÙI

Có mùi khai ngay sauđi tiểu thường donhiễm trùng tiểu.

Nước tiểu có mùi hôiNước tiểu có mùi hôithường gặp trongung thư đường tiếtniệu.


CÁC BẤT THƯỜNG KHÁCTIỂU BỌT BỆNH LÝ

Khi dội cầu thấy bọttrào lên hay khi lắclọ đựng nước tiểu

thấy có bọt

TIỂU ĐẠM


KHẢO SÁT TÍNH CHẤT SINH HÓASINH HÓA

TỔNG PHÂN TÍCH NƯỚC TIỂU

Nguyên lý hoạt động

TƯƠNG TỰ NHƯ QUE THỬ THAI

CÁCH THỰC HIỆN

BẢNG KẾT QUẢ

Tổng phân tích nước tiểu10 chỉ số

Chỉ số Giá trị bình thường

Tỉ trọng 1,005 – 1,030

pH 4,5 - 8

Máu < 25 / µ

Bạch cầu < 25 / µ

Protein Âm tính / vết

Glucose Âm tính

Ketone Âm tính

Bilirubin Âm tính

Urobilinogen < 0,5 mg/dL

Nitrite Âm tính

BẤT THƯỜNG CÁC CHỈ SỐCHỈ SỐ BỆNH LÝ KHÔNG BỆNH LÝ

Tỉ trọngThấp: Đái tháo nhạt, RL chứcnăng ống thậnCao: Giảm thể tích

Thấp: chứng khát nhiềuCao: uống nước ít

pHThấp: toan hóaCao: nhiễm trùng tiểu

Thấp: chế độ ăn nhiều đạmCao: ăn ít đạm, vừa ăn xongCao: nhiễm trùng tiểu Cao: ăn ít đạm, vừa ăn xong

MáuBệnh cầu thận, bệnh ống thận, NT tiểu, sỏi, tăng canxi niệu, chấn thương hệ niệu, u

Kinh nguyệt, chấn thương do sonde tiểu, vận động thể lực

Bạch cầuNhiễm trùng tiểu, viêm cầu thận, viêm đài thận

Sốt

Nitrite Nhiễm trùng tiểu _

Hiren P.Patel, Pediatr Clin N Am 53 (2006), 325 - 337

BẤT THƯỜNG CÁC CHỈ SỐ

CHỈ SỐ BỆNH LÝ KHÔNG BỆNH LÝ

ProteinBệnh cầu thận, bệnh ống thận, nhiễm trùng tiểu, bệnh thận mạn

Đạm niệu tư thế, sốt, tập luyệnthể lực

ĐườngĐái tháo đường, hội chứngFanconi

_Fanconi

Ketones Đái tháo đườngChế độ ăn hạn chếcarbonhydrate

Bilirubin Viêm gan, tắc mật _

Urobilinogen Viêm gan, tán huyết nội mạch _


CÂU HỎI ?

1. Bình thường mà kết quả trả về bất thường?

2. Bất thường mà kết quả trả về là bình thường?

CÓ

1. Dương tính giả

2. Âm tính giả

CÓ


DƯƠNG TÍNH GIẢ - ÂM TÍNH GIẢ

CHỈ SỐ DƯƠNG TÍNH GIẢ ÂM TÍNH GIẢ

Tỉ trọngDây nhiễm trong quá trình lấymẫu/lưu trữ

_

pHCao: Các vi sinh sản xuất men urease (Proteus), nước tiểu đểlâu

Thấp: do pha trộn các thuốcthử kế cận nhau.

lâuthử kế cận nhau.

MáuDây nhiễm các chất oxy hóa, nhiễm trùng tiểu vi khuẩn sinhmen peroxidase

Nồng độ cao acid ascorbic (vitC), tỉ trọng cao

Bạch cầuDây nhiễm dịch âm đạo, tácnhân oxy hóa, Trichomonas

Dùng vit C, nhiều đạm, nhiềuđường, tỉ trọng cao, cephalosporin, tetracycline.

NitriteDây nhiễm, thuốc chuyển nướctiểu sang màu đỏ, tiểu máu đạithể

Ăn nhiều rau, vi khuẩn khôngsinh men nitrate reductase, thiếu thời gian chuyển nitrate


DƯƠNG TÍNH GIẢ - ÂM TÍNH GIẢCHỈ SỐ DƯƠNG TÍNH GIẢ ÂM TÍNH GIẢ

ProteinSốt, tập thể lực, nước tiểu kiềm, nước tiểu cô đặc, hiện diện tếbào, vi khuẩn trong nước tiểu.

Nước tiểu loãng, protein trọnglượng phân tử thấp

Đường Các tác nhân oxy hóa mạnh Ascorbic acid, tỉ trọng cao

Ketones Captopril, methyldopaNước tiểu để lâu, que thử bịẩm.

Bilirubin Rifampin, chlorpromazineAscorbic acid, nước tiểu để lâu

dưới ánh sáng

Urobilinogen Nước tiểu kiềm, SulfonamideKháng sinh phổ rộng, nước tiểu

để lâu dưới ánh sáng


TẠI SAO PHẢI CHÚ Ý ĐẠM/NIỆUTRONG TẦM SOÁT BỆNH THẬN ?� Đạm là một chất quan trọng trong cơ thể

� Một số ít đạm được lọc qua nước tiểu nhưngđược tái hấp thu hoàn toàn.

� Khi thận bị tổn thương, đạm thoát ra nước� Khi thận bị tổn thương, đạm thoát ra nướctiểu.

� Nếu bạn bị tiểu đạm kéo dài thì đó là dấuhiệu của bệnh thận mạn.

National Kidney Foundation

ĐỐI TƯỢNG NÀO CẦN LÀM XÉT NGHIỆM NƯỚC TIỂU?

Đối với người có triệuchứng:

� Mệt mỏi, chán ăn.

� Đau lưng

Đối với những ngườikhông có triệu chứngbệnh thận nhưng cónguy cơ cao bệnh thậnmạn:

� Rối loạn đi tiểu

� Phù

� Nước tiểu bất thường

mạn:

� Tăng huyết áp

� Đái tháo đường

� Có người thân bị bệnhthận mạn

KEEP, Kidney Early Evaluation ProgramK-DOQI Guidelines

KHI NÀO CẦN LÀM XÉT NGHIỆM NƯỚC TIỂU?

MỖI 6 – 12 THÁNG ĐỐI VỚI CÁC ĐỐI TƯỢNG CÓ NGUY CƠ CAO BỆNH THẬN MẠN

ÍT NHẤT 1 LẦN/NĂM ĐỐI VỚI NGƯỜI BÌNH THƯỜNG

NGAY KHI CÓ BẤT THƯỜNG NƯỚC TIỂU, TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG BỆNH THẬN

CÓ NGUY CƠ CAO BỆNH THẬN MẠN

ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 1: SAU 5 NĂM PHÁT HIỆN BỆNH

ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2: NGAY KHI PHÁT HIỆN BỆNH

Làm sao để có mẫu nước tiểuđúng để làm xét nghiệm ?

1. Tiêu chuẩn lọ đựng nước tiểu

2. Kỹ thuật lấy nước tiểu

3. Tiêu chuẩn của mẫu nước tiểu

Thời gian lưu mẫu4. Thời gian lưu mẫu

Clinical Laboratory Manual (BWH), 2009AACC, American Association for Clinical Chemistry

TIÊU CHUẨN CỦA LỌ ĐỰNG NƯỚC TIỂU

� Làm bằng nhựa

� Lọ phải sạch, không dị vật,không phản ứng với cácchất có trong nước tiểu

� Lọ phải kín để tránh lây� Lọ phải kín để tránh lâynhiễm bởi môi trường bênngoài

� Thể tích tối thiểu chứa đượclà 50 ml, đáy rộng, đườngkính miệng lọ ít nhất là 4cm

� Sử dụng 1 lầnClinical Laboratory Manual (BWH), 2009

AACC, American Association for Clinical Chemistry

Kỹ thuật lấy nước tiểuLấy nước tiểu giữa

dòngLấy nước tiểu qua

sonde tiểu

Lấy nước tiểu qua chọc hút bàng quang

trên xương mu

Thường dùng nhấtBN tự lấy mẫu

BN không tự tiểu đượcĐiều dưỡng lấy mẫu

Không đặt sonde tiểu đượcBác sĩ lấy mẫu


Lấy nước tiểu giữa dòng

Kỹ thuật lấy:

� Bộc lộ lỗ tiểu: Nam, nữ

� Rửa sạch lỗ tiểu bằng xà phòng và nướcsạch.

� Lấy nước tiểu giữa dòng.

� Hứng đủ lượng nước tiểu cần lấy.


Lấy nước tiểu qua sonde tiểuSonde Nelaton

� Đặt sonde Nelaton đúng kỹ thuật và đảm bảovô khuẩn.

� Hứng nước tiểu vào lọ đựng nước tiểu.

� Rút sonde Nelaton


Lấy nước tiểu qua sonde tiểuSonde Foley


TIÊU CHUẨN CỦA MẪU NƯỚC TIỂU

Thể tích nước tiểu tối thiểu cần lấy là 10 –12 ml


Thời gian lưu mẫu

� Sau khi lấy, mẫu nước tiểu phải đượcđưa đến phòng xét nghiệm ngay trongvòng 1 giờ

� Nếu để quá lâu, các sản phẩm trong� Nếu để quá lâu, các sản phẩm trongnước tiểu sẽ bị biến đổi.

� Sự biến đổi phụ thuộc thời gian, ánhsáng, nhiệt độ.


Những điều cần nhớ

� Phải làm xét nghiệm nước tiểu để tầm soátbệnh thận.

� Đối tượng cần tầm soát là những người cónguy cơ cao bệnh thận mạn.nguy cơ cao bệnh thận mạn.

� Thời điểm xét nghiệm tùy từng đối tượng.

� Phải đạt đủ các tiêu chuẩn của 1 mẫu nướctiểu đúng để làm xét nghiệm.

CHÂN THÀNH CẢM ƠN !CHÂN THÀNH CẢM ƠN !

Documents

BS. LêNguyễnXuânĐiền PGS.TS.BS TrầnThịBíchHương BộMônNội ...tietnieuthanhoc.com/pictures/file/CME Dalat DD/3... · NƯỚC TIỂU BẤT THƯỜNG ... Nước tiểu