BRUKAR-RETTLEIINGKartlegging av lesevanskarog diagnostisering av dysleksi

1

Logometrica as 2019 ISBN: 978-82-92632-32-1 Omslag 2017: Fasett as Trykk og innbinding: Attende AS, kopi og grafisk senter Finst også som nettressurs i Logos.

2

Føreord

Logos – brukarrettleiing er ein enkel, praktisk rettleiar til bruk under testing. Her finn du tabellar over oppgåvesett og deltestar, testinstruksjonar, rettleiing til skåring av resultata, praktiske tips til kalibrering av mikrofon, samt råd for sjølve gjennomføringa av testinga. I brukarrettleiinga finn du altså all den informasjonen som du treng under testinga. Bakarst i rettleiinga finn du ei forenkla framstilling av hovedkjenneteikna på dysleksi på ulike alderstrinn.

Det er viktig å merke seg at Logos – brukarrettleiing ikkje erstattar «Handbok til Logos» (2014), men supplerer denne. Brukarar av Logos må alltid gjere seg godt kjende med «Handbok til Logos» før ein nytter testen. Det er vidare «Handbok til Logos» som skal nyttast i arbeidet med å førebu seg til sertifiseringskurs.

Vi har valt konsekvent å nytta omgrepet «eleven» om testpersonen, sjølv om den som blir testa like gjerne kan vere student eller vaksen. Elevomgrepet nyttast altså av språklege omsyn, men refererer innhaldsmesseg til «testpersonen».

Ingjerd Høien-Tengesdal

Dr.philos./Fagleg leiar

3

I Før testing

1.1. Kom i gong med Logos a. Dette treng du s. 4 b. Før du installerer Logos s. 4 c. Installasjon s. 5 d. Tips til utstyr s. 5 1.2. Oversikt over oppgåvesett og deltestar s. 6

a. Tabell med oversikt over deltestar s. 7 d. Anbefalt test-rekkjefølgje s. 8

1.3. Praktiske tips til gjennomføringa s. 9 a. “Øving gjer meister” s. 9 b. Dette treng du under testinga s. 9

c. Kalibrering av mikrofon og måling av reaksjonstid s. 10 II Under testing 2.1. Generelt a. Klargjer føremålet med testinga s. 16 b. Registrering av riktig og gale svar s. 17 c. Øvingsoppgåver og pausar s. 18 d. Ofte stilte spørsmål s. 19

e. Særlege omsyn ved retesting s. 21 2.2. Testinstruksjonar og rettleiing til skåring

a. Oppgåvesett 1 (trinn 2) s. 22 b. Oppgåvesett 2 (trinn 3-5) s. 49 c. Oppgåvesett 3 (trinn 6-vaksne) s. 89

I N N H A L D

4

III Etter testing

3.1. Testprotokollar s. 126 a. Val av norm s. 126 b. Kort om Profilrapport s. 126 c. Kort om Detaljert rapport s. 128

3.2. Feilanalyse s. 130

a. Feiltypar ved bruk av fonologisk strategi s. 130 b. Feiltypar ved bruk av ortografisk strategi s. 130 c. Feiltypar som er vanleg både ved fonologisk

og ortografisk strategi s. 131

3.3. Rapportskriving og malar til rapport s. 132 a. Vurdering s. 132 b. Kartlegging s. 133 c. Diagnostisering s. 134

3.4. Tiltaksrapportar s. 136

a. Enkel tiltaksrapport s. 136 b. Fyldig tiltaksrapport s. 137

3.5. Andre funksjonar og val s. 138

Ordavkodingsmodellen s. 138 Indikatorskjema s. 140

3.6. Kort om dysleksi s. 142 a. Kjenneteikn i småskolen s. 144 b. Kjenneteikn på mellomtrinnet s. 147 c. Kjenneteikn på ungdomstrinnet og hos vaksne s. 149 d. Frå kartlegging til tiltak s. 151

Forslag til litteratur s. 152

5

Kapittel I – FØR TESTING 1.1. Kom i gong med Logos a. Dette treng du:

• Ein datamaskin med eitt av følgjande operativsystem: Windows 7, Windows 8 eller Windows 10. NB! Logos kjører per i dag ikkje på Mac.

• Abonnement på Logos (kan ein bestille frå heimesida vår www.logometrica.no).

• Headset med mikrofon! (Sjå tips til utstyr s. 5).

b. Før du installerer Logos:

• Sjekk at standard inn- (opptak av lyd) og avspeling av lyd fungerer på den datamaskinen du skal installere Logos i.

• MERK: Om inn- og avspeling ikkje fungerer, vil dette heller ikkje fungere i Logos! Logos nyttar desse standardfunksjonane.

• Logos må installerast lokalt på datamaskinen. Programmet kan ikkje installerast og/eller bli kjørt frå server.

• Sjekk om du har administrasjonsrettar på datamaskinen. Dersom datamaskinen inngår i eit lokalt (kommunalt) nettverk, er det ofte restriksjonar knytte til kven som har lov til å installere ny programvare.

• Skriv ut installasjonsrettleiinga som ligg på heimesida vår www.logometrica.no. LES DEN NØYE! Du finn den ved å velje Logos på hovudsida, og deretter Installasjonsfiler.

6

c. Installasjon og aktivering:

• Logos har 3 installasjonsfiler. Du må laste ned og installere alle tre. Du finn

programfilene på heimesida vår (www.logometrica.no), under Logos og Installasjonsfiler.

• Les og følg installasjonsrettleiinga nøye. • Ein treng ikkje passord for å få laste ned filene frå nettsida, men du må leggje

inn kundenamn og kundenøkkel første gongen du opnar Logos. • Når du aktiverer Logos vil programmet bli knytt opp til den aktuelle

datamaskinen og til den brukaren som er pålogga under installasjonen. • Viss du får hjelp av andre til å installere og aktivere Logos på maskinen din,

må vedkommande vere innlogga på din brukar, slik at Logos faktisk ligg på din brukar neste gong du sjølv loggar deg inn på datamaskinen.

d. Tips til utstyr:

• Vi anbefaler headset med Jack–plugg (sjå biletet). Dette fordi lyduttaket då enkelt kan delast mellom headsetet og dei eksterne høgtalarane ved hjelp av ein såkalla split-plugg.

• MEN: Nyare pc-ar har ofte ikkje Jack-

pluggutgang. Då må du nytte headset med USB-tilkopling. Det er dessverre per i dag ikkje mogeleg å dele lydavspeling mellom høgtalarar og headset med USB-port.

• Ein bør ta lydopptak av testinga. Dette kan ein gjere ved å bruke programmet

Audacity (som gratis kan installerast på din pc), ein digi-recorder eller ved å ta opptak med mobilen. Ved bruk av privat mobil må filene overførast til pc og slettast etter testinga.

7

1.2. Oversikt over oppgåvesett og deltestar

Logos har tre ulike oppgåvesett. Du skal bruke det oppgåvesettet som korresponderer med alder/klassetrinn til testpersonen. Innhaldet i dei ulike oppgåvesetta varierer både med omsyn til vanskegrad og innhald. I tabellen på neste side finn du ei oversikt over dei ulike deltestane i kvart oppgåvesett. Unntak frå regelen? Ja, enkelte gonger kan det vere riktig å gjere unntak frå regelen om å nytte det oppgåvesettet som korresponderer med eleven sitt trinn. Dette gjeld for eksempel om du alt har god kjennskap til eleven og veit at han/ho ikkje vil vere i stand til å gjennomføre deltestane i oppgåvesett 3. Då kan det vere pedagogisk riktig å nytte eit oppgåvesett som er meint for yngre elevar. Resultata vil framleis danne eit godt utgangspunkt for å utarbeide tiltak, men vil vere mindre eigna som grunnlag for ei diagnostisk vurdering. Dersom ein bruker eit anna oppgåvesett enn det som korresponderer med eleven sin alder, kan ein miste høvet til å fastsetje resultata opp mot riktig norm. HUGS: Det er fullt mogeleg å supplere med deltestar frå eit anna oppgåvesett enn det du har begynt testinga med. Nokre gonger vil det vere fornuftig å supplere med utvalde deltestar frå oppgåvesett 2, sjølv om testpersonen blir testa med oppgåvesett 3. Tilsvarande kan ofte deltest 1. Leseflyt og leseforståing i oppgåvesett 3 vere for vanskeleg, og ein kan då kan velje å ta denne deltesten frå oppgåvesett 2.

Logos har tre oppgåvesett: Oppgåvesett 1: Trinn 2 Oppgåvesett 2: Trinn 3, 4 og 5 Oppgåvesett 3: Trinn 6, 7, 8, 9, 10 og vaksne.

8

a. Tabell med oversikt over deltestar

I tabellen under finn du ei oversikt over kva for deltestar som inngår i dei ulike oppgåvesetta. Det er flest deltestar i oppgåvesett 2 og færrast i oppgåvesett 1.

Deltest nr.

Oppgåvesett 1

Oppgåvesett 2 Oppgåvesett 3

1 Munnleg reaksjonstid Leseflyt og leseforståing

Leseflyt og leseforståing

2 Manuell reaksjonstid Lytteforståing Lytteforståing 3 Ordidentifikasjon Ordidentifikasjon Ordidentifikasjon 4 Fonologisk lesing Fonologisk lesing Fonologisk lesing 5 Ortografisk lesing Ortografisk lesing Ortografisk lesing 6 Bokstavlesing Bokstavlesing Fonemisk medvit 7 Grafem-fonem

omkoding Grafem-fonem omkoding

Fonologisk KTM

8 Fonemsyntese Fonemsyntese Arbeidsminne 9 Fonemanalyse Fonemanalyse Å skilje mellom ord og

homofone nonord 10 Fonologisk KTM Fonologisk KTM Hurtig namngiving av

tal 11 Fonologisk

diskriminasjon Å skilje mellom ord og homofone nonord

Visuelt korttidsminne

12 Hurtig namngiving av kjende gjenstandar

Visuell analyse Omgrepsforståing

13 Omgrepsforståing Fonologisk diskriminasjon

Munnleg reaksjonstid

14 Hurtig namngiving av kjende gjenstandar

Manuell reaksjonstid

15 Omgrepsforståing Diktat 16 Munnleg reaksjons-

tid

17 Manuell reaksjons-tid 18 Diktat

9

b. Anbefalt test-rekkjefølgje Deltest

nr. Oppgåvesett 1

Deltest

nr. Oppgåvesett 2 Deltest

nr. Oppgåvesett 3

1 Munnleg reaksjonstid

15 Munnleg reaksjonstid

13 Munnleg reaksjonstid

2 Manuell reaksjonstid

16 Manuell reaksjonstid

14 Manuell reaksjonstid

6 Bokstavlesing 6 Bokstavlesing 3 Ordidentifikasjon 7 Grafem-fonem

omkoding 7 Grafem-fonem

omkoding 4 Fonologisk lesing

8 Fonemsyntese 8 Fonemsyntese 5 Ortografisk lesing 9 Fonemanalyse 9 Fonemanalyse 7 Fonologisk KTM 5 Ordidentifikasjon 3 Ordidentifikasjon 6 Fonemisk medvit 4 Fonologisk lesing 4 Fonologisk lesing 8 Arbeidsminne PAUSE PAUSE PAUSE

11 Fonologisk diskriminasjon

1 Leseflyt og leseforståing

1 Leseflyt og leseforståing

5 Ortografisk lesing 13 Fonologisk diskriminasjon

2 Lytteforståing

11 Fonologisk KTM 5 Ortografisk lesing 9 Å skilje ord og homofone nonord

12 Hurtig namngiving av kjende objekt

2 Lytteforståing 10 Hurtig namngiving av tal

13 Omgrepsforståing PAUSE 11 Visuelt korttidsminne

12 Visuell analyse 12 Omgrepsforståing 14 Hurtig namngiving

av kjende objekt 15 Diktat

11 Å skilje mellom ord og homofone nonord

10 Fonologisk KTM 15 Omgrepsforståing

18 Diktat

10

1.3. Praktiske tips til gjennomføringa

a. «Øving gjer meister» - øv deg på personar utan lesevanskar Dei første gongene du bruker Logos, er det mykje å hugse på, og berre det å administrere testen kan vere krevjande. Det er derfor svært viktig at du gjer deg godt kjent med testen og administreringa av den, før du begynner å teste elevar. Gjennomfør fleire «liksom-testingar» av kollegaer, venner og/eller familiemedlemmer. Kontroller at du har registrert svara riktig, og at mikrofonen har fungert fint (sjå s. 11-14). Når du har kontroll på alt det tekniske og administrative, er du klar for å teste personar med lese- og skrivevanskar. b. Dette treng du til testinga Utstyr:

1. Eit rom i rolege omgivnader utan vindu (evt. med gardin trekt føre).

2. Datamaskin med gyldig abonnement på Logos. 3. Headset med mikrofon. 4. Eksterne høgtalarar. 5. Høve til å gjere opptak (på pc, smarttelefon eller

digi-recorder).

HUGS! Sjekk alltid at mikrofonen verkar før eleven blir henta til testing.

11

Dokument:

6. Testinstruksjonar (del II) 7. Noteringshefte (vedlegg 1-3, finst også i Logos under Last ned) 8. Ein plan for rekkjefølgja du vil ta deltestane i (sjå tilrådinga vår s. 15).

c. Kalibrering av mikrofon og måling av reaksjonstid Det er svært viktig å forstå forholdet mellom kalibreringa av mikrofonen og registrerte tidsverdiar i Logos. Korrekt kalibrert mikrofon er ein føresetnad for påliteleg måling av reaksjonstida i Logos. Ein må derfor ta seg tid både til å forstå kalibreringsvindauga og gjere dei nødvendige tilpassingane av mikrofonen på eigen maskin. Vi har laga ein enkel og grundig videodemonstrasjon av korleis ein kalibrerer mikrofonen og rår alle til å sjå den. Filmen finn du både på heimesida vår under «Logos – Teknisk informasjon – Kalibrer mikrofon», og på YouTube. Du kan også lese om innstillingar for innspeling av lyd i Teknisk del av Logos – teori og innhald. Under gir vi berre ein forenkla gjennomgang av kalibreringsvindauget. Når du kjem inn i kalibreringsvindauget, trykkjer du på Start og seier «1-2-3». Då skal du få opp eit bilete tilnærma likt det under. Dei grøne søylene speglar av kvart av dei tre orda du sa i mikrofonen. Høgda på søyla reflekterer styrken på signalet, mens breidda på søylene viser til kor lenge mikrofonen blei aktivert for kvart ord.

Bilete 1. Eksempel på riktig kalibrering.

12

Dersom kalibreringsvindauget ditt ser ut som dette, er mikrofonen optimalt kalibrert. Sjekk likevel at søylene ikkje blir monaleg lågare om du seier /t/ - /k/ - /m/, men at du framleis får markant utslag. Kor følsam mikrofonen skal vere, kan ein justere ved hjelp av volumkontrollen til høgre i biletet. Større endringar i innstillingane kan ein gjere under Egenskaper. Du finn ein videodemonstrasjon av kalibreringa på heimesida under Logos – Teknisk informasjon. Logos måler to reaksjonstider: R1 og R2. R1 er tida frå oppgåva blir presentert i Logos til eleven begynner på svaret sitt (mikrofonen blir aktivert). R2 er tida frå oppgåva blir presentert, til eleven er ferdig med å svare (mikrofonen blir deaktivert). R2-R1 er sjølve tida eleven bruker på å uttale ordet.

Bilete 2. Illustrasjon av R1 og R2. Dersom mikrofonen anten ikkje er tilstrekkeleg følsam eller er for følsam, vil kalibreringsvindauget endre seg tilsvarande. Som ein konsekvens blir også dei registrerte tidsverdiane R1 og R2 flytta (sjå biletet neste side). I bilete 3 er mikrofonen for lite følsam, og Logos registrerer berre ein liten del av det eleven svarer. Som ein konsekvens blir dei

HUGS! Tidsregistreringa i Logos blir ikkje påverka av testleiaren si reaksjonstid. Ta derfor den tida du treng til å administrere testen.

R1

Oppgåva blir presentert. Tidsmålinga begynner.

Eleven begynner å svare. R1 blir registrert.

Eleven er ferdig med å svare. R2 blir registrert.

R2

13

to vertikale søylene, R1 og R2, ståande tett saman. I praksis vil det seie at mesteparten av av det eleven svarer, blir liggjande under triggerlinja (den raude, horisontale linja), og dermed eliminert som bakgrunnsstøy.

Bilete 3. Eksempel på for låg følsemd. Berre éin lyd blir registrert, og med ei slik kalibrering vil verken R1 eller R2 bli pålitelege når resultata i Logos skal tolkast. Ei slik kalibrering vil ofte gi vanskar med å gjennomføre deltestane Bokstavkunnskap, Grafem-fonem omkoding og Munnleg reaksjonstid. Under testinga vil du fleire gonger få opp ein dialogboks med melding om å kalibrere mikrofonen. I den detaljerte testprotokollen vil R2-R1 bli berre 0.03 sek. og 0.15 sek. på deltestane 3 og 4 (sjå bilete 4, s. 12). Dette er sikre teikn på at mikrofonen ikkje er godt nok kalibrert.

14

Bilete 4. Eksempel på feil kalibrering. Mikrofonen er her ikkje tilstrekkeleg følsamt innstilt og uttaletida til eleven i Logos blir altfor kort. Bilete 5 viser korleis kalibreringsvindauget kan sjå ut når mikrofonen er for følsamt innstilt. Du får då, i tillegg til dei tre markerte søylene, eitt eller fleire breie grøne felt over triggerlinja. Nå blir dei to vertikale søylene for R1 og R2 flytta til utkanten av biletet.

15

Bilete 5. Eksempel på for høg følsemd. Bakgrunnslyd blir registrert, og med ei slik kalibrering vil verken R1 eller R2 bli pålitelege i tolkinga av resultata i Logos. Det betyr at R1 blir registrert straks etter at oppgåva har blitt presentert, mens R2 først blir registrert når oppgåva blir avslutta eller testleiar trykkjer Stopp. Ingen av dei to registrerte reaksjonstidene gir eit riktig bilete av den reelle responstida til eleven. Under testinga kan dette gi seg utslag i at du får opp ulike dialogboksar. Når R1 er 0.01 sekund, trur Logos at eleven svarer med det same (R1 blir registrert straks). Av den grunn får du beskjed om at eleven må vente med å svare til den grøne sirkelen kjem fram på skjermen (deltesten Fonemisk medvit), eller du blir beden om å kalibrere mikrofonen (deltesten Munnleg reaksjonstid). I detaljert testprotokoll vil R2-R1 vere lik eller tilnærma identisk med R2 (sjå bilete 6). Dette er eit anna klart teikn på at mikrofonen er feil kalibrert.

Bilete 6. Eksempel på feil kalibrering. Mikrofonen er her alt for følsamt innstilt og eleven si svartid i Logos blir alt for god/kort.

16

Kapittel II – Under testing

2. Generelt a. Klargjer føremålet med testinga Elevar og studentar som blir testa med Logos, er ofte nervøse før testinga. Dei undrar på korleis testinga vil gå, og nokre er også redde for «å skjemme seg ut». Begynn derfor alltid med ein samtale der du klargjer føremålet med testinga og fortel om kva som skal skje vidare. I den samanhengen er det også viktig å forklare at Logos inneheld svært varierte oppgåver, der nokre er enkle mens andre er vanskelege. Det er ikkje

Hugs at…

…føremålet med Logos-testinga er hovudsakleg å gjere DEG betre kvalifisert til å gjere DIN jobb!

17

meininga at testpersonen skal klare å løyse alle oppgåvene enkelt, tvert imot lærer vi som testleiar like mykje – eller kanskje faktisk meir – av å studere testpersonen sine feilsvar. Av den grunn treng ikkje testpersonen bli ille til mote om han/ho ikkje klarer ei oppgåve eller to. Ein bør vidare informere om at Logos måler reaksjonstida eller svartida på dei fleste oppgåvene. Det betyr at det er svært viktig for resultata at testpersonen er merksam, jobbar konsentrert og svarer så raskt han eller ho kan.

b. Registrering av svar Registrering av svar ved manuell respons: På deltestar der eleven svarer ved å trykkje på bestemte tastar på tastaturet (manuell respons), treng ikkje du som testleiar registrere om svaret er riktig eller feil. Logos registrerer då automatisk både om det er korrekt og tidsbruken. Registrering av svar ved munnleg respons: På deltestar der testpersonen svarer munnleg, blir tidsbruken automatisk registrert ved aktivering/deaktivering av mikrofonen. Testleiaren må likevel registrere om svaret er rett eller gale. Er svaret feil, registrerer du det ved hjelp av Neste-knappen midt i skjermbiletet. Denne knappen endrar namn under testinga og heiter først Stopp, deretter Stadfest svar, så Neste. Under presentasjonen av oppgåva heiter knappen Stopp. Du kan trykkje på Stopp-knappen når eleven har svart på oppgåva og du ønskjer å gå vidare til ny testoppgåve – før svarfristen har gått ut. Om du ikkje trykkjer Stopp, blir oppgåva ståande på skjermen til svartida går ut. Stopp-knappen endrar no namn til Stadfest svar. No stadfestar du at oppgåva er svart på ved å trykkje med høgre musetast på Stadfest svar-knappen. Knappen endrar namn på nytt, no til Neste, og ved å trykkje på den går du vidare til ei ny oppgåve. Dersom svaret er feil, blir det registrert ved at ein trykkjer ein ekstra gong på høgre musetast (over Neste-knappen) før ein trykkjer Neste.

«Svar avgitt» bekreftar ein ved å trykkje éin gong på høgre musetast over denne knappen..

«Feil svar» registrerer ein ved å trykkje ein (ekstra) gong på høgre musetast. Ny oppgåve blir henta fram ved å trykkje på venstre musetast.

Du kan stoppe presentasjonen dersom eleven er ferdig med å svare.

18

Ein liten strek/markør kjem opp over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil (sjå biletet under). Registrering av feila kan opphevast ved å trykkje ein gong til på høgre musetast. Streken som indikerer registrering av feil, vil då forsvinne.

Bilete 3. Eksempel på rett oppgåve som har blitt registrert som feil. Dersom svaret var rett, bruker du ikkje høgre musetast over Neste-knappen, men går på vanleg måte vidare til neste oppgåve. Grønn sirkel: I enkelte deltestar kjem det fram ein grønn sirkel på skjermen straks etter at oppgåva har blitt presentert. Sirkelen viser når programmet er klart for å registrere svaret. Eleven skal derfor alltid vente med å svare til den grøne sirkelen kjem til syne på skjermen. c. Øvingsoppgåver og pausar Eleven bør få rettleiing i bruk av datamaskin og mikrofon om nødvendig. Alle deltestar i Logos begynner med to øvingsoppgåver. Desse kan ein gjenta om det trengst, inntil testpersonen har forstått oppgåva. Dersom ekstra instruksjon er nødvendig, skal testpersonen få det. Men notér då kva form for ekstra hjelp som eleven får. Ta pause ved behov! Det har ikkje noko å seier for kor påliteleg testen er, om testinga blir delt opp i fleire økter eller over fleire dagar. Tvert imot. Ein får det mest presise biletet av leseferdigheita, dersom eleven er motivert, konsentrert og opplagt.

19

e. Ofte stilte spørsmål

1. Eg kjem ikkje vidare på deltest 1, Leseflyt og leseforståing. Biletet er «frose». Enkelte gløymer at ein på deltestane Leseflyt og leseforståing og Hurtig namngiving av tal/Hurtig namngiving av kjende objekt, må trykkje på m-tasten før ein kan gå vidare til neste oppgåve. Tidsbruken blir målt fram til testleiaren trykkjer på m-tasten. Resultatet blir derfor ikkje påliteleg dersom du gløymer deg ut og ikkje trykkjer straks etter at eleven er ferdig. Vi anbefaler at du gjer oppgåva på nytt. 2. Kvifor ei norm skal brukast ved testing på trinn 7 og 9? I oppgåvesett 3 (trinn 6-10 og vaksne) er det bare normer for trinna 8, 10 og vaksne. For elevar som blir testa på trinn 7 og 9 gjeld følgjande regel: I haustsemesteret skal ein nytte norma for trinnet under det trinnet som eleven går på, mens ein om våren nytter norma for trinnet over. Det betyr at dersom du testar ein elev på trinn 7 i oktober, skal resultata haldast saman med norma for trinn 6. Blir eleven testa i februar nyttast norma for trinn 8. I begge høva må ein bruke skjøn i vurderinga. Vi tilrår derfor å gjere utrekninga opp mot begge normene før ein analyserer resultata. 3. Sjølv om eg har kalibrert, får eg stadig opp ein dialogboks med beskjed om å kalibrere mikrofonen. Kvifor gjer eg det? Logos klarer ikkje å registrere eleven sitt svar. Ein vil ofte høyre eit pling-signal under gjennomføringa kvar gong testleiaren trykkjer «Stopp» eller ”Stadfest svar”. Det betyr at mikrofonen er for lite følsam, og at Logos ikkje oppfattar kva eleven svarer.

20

4. Eleven får beskjed om å vente med å svare til den grøne sirkelen kjem opp på skjermen. Men han svarer ikkje før den grøne sirkelen har komme opp. Kva er gale? Logos gir berre denne meldinga dersom programmet «trur» at eleven har svart for tidleg. Dersom meldinga kjem opp og eleven ikkje har svart, betyr det at Logos registrerer annan lyd enn stemmen til eleven. I 90% av tilfella kjem det av at mikrofonen er for følsamt innstilt. Ved å justere ned mikrofonen forsvinn problemet. I nokre få tilfelle kan det komme av feil med lydkortet på datamaskinen du bruker. I kalibreringa vil du då kunne sjå ei markert høg søyle heilt til venstre i kalibreringsvindauget. Viss eleven svarer (munnleg eller manuelt) før den grøne sirkelen har komme til syne på skjermen, vil du også få denne meldinga i testprotokollen. Logos er ikkje klar til å registrere lyd før den grøne sirkelen har komme opp. Tiltak: Testleiaren må informere om at eleven ikkje skal svare før den grøne sirkelen kjem på dataskjermen. 5. Eg får beskjed om at resultatet ikkje er påliteleg. Dersom eleven har mange feil, vil utrekning av reaksjonstida byggje på eit statistisk lågt tal korrekte svar. I slike tilfelle vil det derfor komme opp ei raud stjerne i testprotokollen og følgjande tilhøyrande tekst:

«Ver merksam på at den gjennomsnittlege tidsbruken byggjer på statistisk sett få oppgåver med korrekt svar.»

Det betyr ikkje at du må sjå bort frå resultata på denne deltesten. Eleven sin skår for korrekte svar er påliteleg, og opplysningane om tidsbruken gir framleis nyttig og riktig informasjon om tidsbruken på dei oppgåvene som han/ho klarte å svare rett på. I Detaljert testprotokoll kan du også sjå kor lang tid eleven brukte på oppgåver som det blei svart feil på. 6. Kvifor står det «Ikkje registrert» bak fleire av oppgåvene i detaljert testprotokoll?

• Dersom reaksjonstida ikkje blir registrert, vil det stå ”Ikkje registrert” bak oppgåva i ”Detaljert testprotokoll”. Årsaka kan vere feil kalibrering av mikrofonen (sjå s. 9 og film på www.logometrica.no). Ein vil då også høyre eit pling-signal når ein gjennomfører deltestinga, kvar gong testleiaren trykkjer «Stopp» eller ”Stadfest svar”. Dette viser at lyden ikkje har blitt registrert. Tiltak: Kalibrer lyden.

• Viss eleven svarer (munnleg eller manuelt) før den grøne sirkelen har komme til

syne på skjermen, vil du også få denne meldinga i testprotokollen. Logos er ikkje klar til å registrere lyd før den grøne sirkelen har komme opp. Tiltak: Testleiaren må informere om at eleven ikkje skal svare før den grøne sirkelen kjem fram på dataskjermen.

21

• På deltesten ”Munnleg reaksjonstid” svarer eleven før terningen blir vist på skjermen.

Tiltak: Forklare eleven at han/ho må vente med å svare til terningen kjem til syne på skjermen.

e. Særlege omsyn ved retesting

Om du skal reteste ein elev, må du fyrst velje aktuell elev i elevregisteret før du opnar deltestane på vanlege måte. I det deltesten opnar seg opp, vil du få to val: «Test på ny, men ta vare på dei førre testresultata» eller «Skriv over dei førre testresultata». Logos vel automatisk det fyrste alternativet.

I samband med retesting er det mange som lurer på kva for eit oppgåvesett og norm ein skal nytta. Svaret avheng av minst to ting:

1) Kor lenge er det sidan den førre testinga? 2) Kva er føremålet med retestinga?

Det hender nokre gonger at ein elev blir testa med Logos om våren, får tilpassa leseopplæring fram til sommaren, men så når ein ikkje å gjennomføre retestinga før etter sommarferien. Etter sommaren begynner eleven på eit nytt trinn, og skal ein då halde resultata opp mot ei ny norm? Dersom føremålet med testinga er å vurdere effekten av dei tiltaka som er sette i verk for eleven, får ein det mest korrekte biletet av den individuelle framgangen om ein «held målstreken konstant». Det betyr at du retestar med det same oppgåvesettet som du testa med sist, og nyttar same norma. Resultata kan då samanliknast i effektgrafen og illustrerer godt eleven si utvikling. Om føremålet med testinga derimot er å få ei ny vurdering av eleven si ferdigheit i lesing, så må ein nytte det oppgåvesettet og den norma som korresponderer med det trinnet eleven går på. Lydopptak Ein bør gjere opptak av testinga, slik at ein ikkje treng å notere feilsvara til eleven medan ein testar.

Har du tenkt over at…. …elevar som blir testa med Logos to påfølgjande år og oppnår same persentilet begge gongene, har faktisk hatt den same framgangen i lesing som medelevane?

22

TESTINSTRUKSJONAR

og rettleiing til

SKÅRING AV RESULTATA

Oppgåvesett 1

23

Deltest 1 Munnleg reaksjonstid Instruksjon: No vil du få sjå ein og ein terning på skjermen. På nokre terningar er det éin svart prikk. På dei andre terningane er det to svarte prikkar. Når terningen har éin prikk, skal du seie ”ein”. Når terningen har to prikkar, skal du seie ”to”. Sei svaret så fort du kan. Før terningen kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal svare så fort du kan. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Du skal først få to øvingsoppgåver. Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Dersom eleven ikkje har forstått oppgåva, må ein forklare meir. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet: Reaksjonstida blir registrert automatisk av Logos, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida. Før du går vidare til den neste oppgåva, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testinga, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få melding av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ei ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast,

15 testoppgåver

24

nå over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Viss du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

25

Deltest 2 Manuell reaksjonstid

Instruksjon: No vil du få sjå ei pil på skjermen. Nokre gonger peiker pila til høgre (vis det), andre gonger peiker den til venstre. Når pila peiker til høgre, trykkjer du så fort du kan på m-tasten. Når pila peiker til venstre, trykkjer du så fort du kan på z-tasten. Før pila kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Viss testpersonen ikkje har forstått oppgåva, må testleiaren forklare meir. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet: Både reaksjonstid og korrekte svar blir registrerte automatisk av Logos. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

15 testoppgåver

26

Deltest 3 Ordidentifikasjon Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ei rekkje ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen blir det vist eitt ord om gongen. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje kjenner att ordet, kan du prøve å komme fram til ordet ved å binde lydane saman, eller du kan gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter får du sjå ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! Viss testpersonen ikkje har forstått oppgåva, må testleiaren forklare meir. Kvart ord blir ståande på skjermen i 5 sekund. Dersom eleven ikkje har svart på denne tida, forsvinn oppgåva frå skjermen. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil. Testleiaren kan også velje å avslutte presentasjonen før 5 sekund har gått dersom eleven er ferdig med å svare. Dersom eleven gjer fire påfølgjande feil, bør testinga bli avslutta. Oppgåvene utan svar blir då automatisk registrerte som feil (gjeld berre trinn 2). I ”Detaljert testprotokoll” vil det stå at dei resterande oppgåvene ikkje er gjennomførte. Ein kan likevel vurdere resultata til eleven som vanleg.

Skåring av resultatet: Reaksjonstida blir registrert automatisk av Logos, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

40 testoppgåver

27

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at oppgåva er svart på (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Viss du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: I skåringa av denne deltesten blir det stilt krav om at ordet er lese korrekt og med rett intonasjon (trykklegging). Testleiaren må likevel ta omsyn til avvik i uttalen som følgje av dialektforskjellar. Slike uttalevariasjonar må aksepterast som korrekte svar. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

Viktig informasjon om deltestane 3, 4 og 5!!!!

På avkodingsprøvane (deltestane 3, 4 og 5) er det viktig at testleiaren ikkje trykkjer på «Stopp»-knappen før eleven har uttalt heile ordet. Dersom testleiaren gjer det, blir reaksjonstida (R2) kortare enn den skulle ha vore og dermed upåliteleg.

VIKTIG!!! Ikkje trykk på Stopp-knappen før eleven er heilt ferdig med å uttale ordet.

28

Deltest 4 Fonologisk lesing

Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ikkje verkelege ord, men ”tøyseord”, det vil seie ord som ikkje har noka meining. Du skal prøve om du kan lese desse ”tøyseorda”. Les dei så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen kjem det opp eitt ”tøyseord” om gongen. Nokre av ”tøyseorda” er lette å lese, andre er vanskelege. Er du ikkje sikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ”tøyseordet” blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter kjem ”tøyseordet” som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Etterpå gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart nonord blir ståande på skjermen i inntil 5 sekund. Dersom eleven ikkje har svart innan denne tida, blir presentasjonen avslutta, og ein går vidare til neste oppgåve. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir automatisk registrerte som feil. Dersom eleven gjer fire påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei oppgåvene som eleven ikkje har svart på, blir automatisk registrerte som feil (gjeld berre trinn 2). I ”Detaljert testprotokoll” vil det stå at dei resterande oppgåvene ikkje er gjennomførte. Ein kan likevel vurdere resultata til eleven som vanleg. Skåring av resultatet: Reaksjonstida blir registrert automatisk av Logos, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at

24 testoppgåver

29

namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom ei oppgåve har feil svar, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at oppgåva er svart på (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, nå over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne testen har som mål å vurdere den fonologiske avkodingsstrategien hos testpersonen. Fonologisk lesing byggjer på korrekt grafem-fonem-omkoding med tilhøyrande syntese. Dette skal også vere utgangspunktet i skåringa av deltesten. Det betyr at enkelte oppgåver kan uttalast med ulikt trykk og ulik lengde på vokalen (f.eks. /ukt/), med noko varierande vokallyd (som følgje av dialekt) og med meir eller mindre støtte i ortografisk kunnskap. Testleiaren må vidare ta omsyn til at enkelte grafem faktisk representerer meir enn eitt fonem i munnleg tale, for eksempel kan grafemet o omkodast både som /o/ og /å/. Begge alternativa skal derfor skårast som korrekt. Det same gjeld uttaleavvik som følgje av dialektforskjellar. Også desse svaralternativa skal skårast som korrekte. Dersom ei oppgåve inneheld eit grafem, som for eksempel nonordet /skilurøski/, skal oppgåva skårast om rett både når grafemet «ski» blir uttalt med /skj/-lyd og når bokstavane blir omkoda enkeltvis til korresponderande fonem. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekna ut effektivitetspersentilet.

30

Deltest 5 Ortografisk lesing

Instruksjon: Denne oppgåva inneheld også fleire ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. Men denne gongen får du berre sjå orda ei kort tid, og derfor er det svært viktig at du følgjer godt med på dataskjermen der orda kjem til syne. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje er sikker på kva for ord du såg, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter ser du ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart ord blir vist berre ei kort tid på skjermen (200 ms.). Det er derfor viktig at eleven blir gjort merksam på at ordet berre kjem til syne på skjermen ei kort tid, og at merksemda er retta mot dataskjermen. Dersom eleven skulle vere ukonsentrert, kan testleiaren trykkje på tasten ”Gjenta seinare”, og ordet blir presentert ein gong til litt seinare i testen. Dersom eleven gjer fire påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei resterande oppgåvene blir automatisk registrerte som feil når testinga er avslutta (gjeld berre trinn 2).

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut den fastsette svartida (5 sek). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

30 testoppgåver

31

Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: For at ei oppgåve skal skårast som riktig, må ordet uttalast korrekt med korrekt intonasjon. Det blir akseptert at eleven uttalar d-lyden i slutten av ord der d-lyden vanlegvis er stum (for eksempel i ord som ”bord”). Dette gjeld også for t- lyden i slutten av substantiv, bunden form (eks. biletet). I nokre ord kan ”o”-lyden bli uttalt som /å/ (for eksempel i orda ”godt” og ”over”. Dersom eleven ikkje gjer det, blir svaret registrert som feil. Likeeins skal ”gj” og ”hj” (for eksempel skal ”gjerne”, og ”hjerne” uttalast som j) og hv som /v/ (som eksempel ”hva”). I nokre ord uttalar ein e-bokstaven som /æ/ (for eksempel i ordet /der/). Her kan det også vere dialektforskjellar som ein må ta omsyn til ved skåring av resultatet. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for rekne ut effektivitetspersentilet.

32

Deltest 6 Bokstavlesing

Instruksjon: I denne oppgåva skal du seie namnet til bokstavane. Du skal ikkje seie lydane, men kva bokstavane heiter. Ser du bokstaven ”b”, seier du /be/. Følg godt med på dataskjermen. Straks du ser ein bokstav, seier du kva han heiter. Du skal først få to øvingsoppgåver. Kvar bokstav blir ståande på skjermen i 2 sekund. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Testleiaren kan trykkje på ”Stopp”-knappen for å avslutte presentasjonen, etter at eleven har svart på oppgåva. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det

25 testoppgåver

33

er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Verdiar som blir målte: Ein legg berre reaksjonstida (R1) til grunn når ein skal rekne ut persentilverdien. Dette kjem av at testen har høg takeffekt (svært mange hadde alt rett på denne deltesten). Testleiaren må likevel leggje merke til om det er bokstavar eleven ikkje kan. Denne kunnskapen er viktig med tanke på det vidare arbeidet med eleven.

34

Deltest 7 Grafem-fonem-omkoding Instruksjon: I denne oppgåva får du sjå ein bokstav eller ei bokstavgruppe på skjermen. Så hurtig som mogeleg skal du seie kva for ein lyd som går saman med den bokstaven eller bokstavgruppa. Hugs på at du ikkje skal seie namnet til bokstaven, men lyden. For eksempel, dersom du ser bokstaven ”b”, skal du seie /b/, ikkje /be/. Ser du bokstavane ”øy”, skal du seie /øy/, ikkje bokstavnamna /ø/ og /y/ . Du skal først få to øvingsoppgåver. Kvart grafem blir ståande på skjermen i 2 sekund. Eleven får to øvingsoppgåver med tilbakemelding, deretter gjennomfører han/ho testoppgåvene. Dersom eleven seier lyden korrekt, skårar ein svaret som korrekt. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek

25 testoppgåver

35

kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Dersom eleven seier bokstavnamnet i staden for bokstavlyden, skal svaret skårast som feil. Men i slike tilfelle skal ein minne eleven på at han/ho skal seie lyden som høyrer saman med bokstaven, ikkje bokstavnamnet. Dersom eleven framleis seier namnet på bokstaven, skal svaret skårast som feil. Det er likevel viktig å notere seg om eleven seier riktig bokstavnamn. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R1) for (korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1), dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

36

Deltest 8 Fonemsyntese

Instruksjon: No skal du få høyre fleire lydar som skal bindast saman til eit ord. Først høyrer du eit lydsignal, og deretter kjem bokstavlydane. Når siste bokstavlyden i ordet er gitt, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då kjem det ikkje fleire bokstavlydar. Bokstavlydane skal du, så hurtig du kan, binde saman til eit vanleg ord. Er du usikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at oppgåva er svart på. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

12 testoppgåver

37

Vurdering av feil svar: I noteringsheftet finst ei oversikt over riktige svar på denne deltesten. Likevel kan det på nokre pc-ar vere vanskeleg å høyre om stemma i Logos seier «m» eller «n» i ordet «mykje». Både «nye» og «mykje» er derfor godkjende svaralternativ. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for rekne ut effektivitetspersentilet.

38

Deltest 9 Fonemanalyse Instruksjon: No skal du få høyre nokre ord, eitt om gongen. Nokre gonger skal du seie den siste lyden i ordet, andre gonger skal du seie alle lydane i ordet i riktig rekkjefølgje. Når den siste lyden er lesen opp, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Sei svaret så fort du kan. Dersom du er usikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Eleven får to øvingsoppgåver med tilbakemelding. Det er viktig at testleiaren er sikker på at eleven forstår kva han/ho skal gjere før testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, må du stadfeste det. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13 Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

15 testoppgåver

39

Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sek. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

40

Deltest 10 Fonologisk korttidsminne

Instruksjon: I denne oppgåva får du høyre nokre tal, og du skal deretter gjenta dei i same rekkjefølgje som dei blir lesne opp. Kvar gong høyrer du først eit pling. Då må du høyre godt etter, for straks etter lydsignalet blir tala lesne opp. Når det siste talet i oppgåva er lese, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då skal du seie alle tala i same rekkjefølgje som dei blei lesne opp. Er du usikker, kan du gjette. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi ytterlegare forklaringar.) Du skal først få to øvingsoppgåver. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Det er viktig at eleven følgjer nøye med når tala blir lesne opp. Dersom ytre omstende distraherer eleven, kan ein gjenta testoppgåva seinare (bruk ”Gjenta”-tasten). Viss ein elev gjer tre påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei oppgåvene som er utan svar, blir registrerte som feil når testinga er slutt. Skåring av resultatet Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom svaret på ei oppgåve er feil, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-

12 testoppgåver

41

knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Eleven må gi att heile talrekkja med tala i rett rekkjefølgje for å få korrekt svar. I noteringsheftet finn du ei oversikt over riktig talrekkjefølgje. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent. Dersom deltesten blei avslutta før alle oppgåvene var gjennomførte, vil det i ”Detaljert testprotokoll” stå at oppgåva ikkje er gjennomført. Oppgåver som ikkje er gjennomførte, blir rekna som feil. Talet på korrekte svar dannar grunnlaget for rekne ut persentilverdien.

42

Deltest 11 Fonologisk diskriminasjon Instruksjon: I denne oppgåva får du høyre to ord opplesne i høyretelefonen. Du skal kvar gong avgjere om orda er heilt like, eller om dei er litt forskjellige. Venstre peikefinger held du på z-tasten, mens du held høgre peikefinger på m-tasten. Dersom orda er like, trykkjer du på m-tasten. Dersom dei er forskjellige, trykkjer du på z-tasten. Før orda blir presenterte, høyrer du eit lydsignal. Det betyr at no må du høyre godt etter. Svar så fort du kan. Har du forstått kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Då er vi klare. Følg nøye med på skjermen! No begynner vi! Øvingsoppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Om noko er uklart, må testleiaren gi fleire forklaringar. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet Logos skårar alle resultata, både prosent korrekte svar og reaksjonstid. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og reaksjonstida (R1) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

30 testoppgåver

43

Deltest 12 Hurtig namngiving av kjende gjenstandar Instruksjon: På dataskjermen vil du no få sjå ei rekkje bilete av kjende gjenstandar. Det er berre fem forskjellige gjenstandar, men du får sjå dei fleire gonger. Du skal seie namnet på gjenstandane så fort som mogeleg. Begynn oppe til venstre på skjermen (testleiaren peiker), hald så fram bortetter linja, og gå vidare til neste linje til du har sagt namna på alle gjenstandane. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Øvingsoppgåva blir gjennomført med tilbakemelding. Det er ikkje nødvendig å seie namnet på alle gjenstandane i øvingsoppgåva. Men det er viktig at eleven forstår oppgåva før testleiaren avsluttar øvingsoppgåva ved å trykkje på ”m”-tasten. Viss eleven er usikker på eitt eller fleire av bileta som dei skal seie namnet på, må testleiaren avklare kva biletet viser før testoppgåva startar. Testoppgåva blir gjennomført. Dersom eleven hoppar over ei linje i testoppgåva, må testleiaren peike på riktig linje og eleven held fram der. Skåring av resultatet Berre tida blir registrert. Tida blir målt frå eleven får presentert oppgåva til testleiaren trykkjer på m-tasten. Registrering av feil: Sjølv om det er tida som er det mest interessante på denne deltesten, så er det mogeleg å registrere feil svar ved å høgreklikke med musa mens eleven nemner dei ulike gjenstandane. Pass på at musepeikaren då er plassert utanfor sjølve testbiletet. Vurdering av feil svar: Føremålet med denne testen er å kartleggje kor hurtig elevane kan gjenkalle og seie namnet på dei ulike gjenstandane. I utgangspunktet skal elevane kjenne namnet på dei gjenstandane som blir viste på skjermen, og oppgåva måler tida det tek å hente fram det riktige namnet. Men testleiaren må sjølvsagt merke seg om eleven også har vanskar med å seie namnet på gjenstandane. Artikulasjonsvanskar, fremmendspråkleg bakgrunn, vanskar med å aktivere fonologiske representasjonar i langtidsminnet er eksempel på faktorar som vil gjere oppgåva vanskelegare.

1 testoppgåve

44

Verdiar som blir målte: Tida gir ein opp i minutt, og det er berre tida ein bruker for å fastsetje persentilverdien.

45

Deltest 13 Omgrepsforståing

Instruksjon: I denne oppgåva skal du få høyre nokre ord, eitt om gongen. Før orda blir lesne opp, vil du høyre eit pling. Du skal forklare kva orda betyr. Det kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen når du skal svare. Du kan bruke den tida du treng. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Er du klar? Då begynner vi! Dei to øvingsoppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Skåring av resultatet Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på denne oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså: Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart feil på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, nå over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen, og den stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Om du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

22 testoppgåver

46

Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eit svar er korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På neste side finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om eleven forstår omgrepet eller ikkje. Sidan føremålet med testen er å kartleggje omgrepsforståinga, og ikkje ferdigheita til å forklare omgrepet eller finne eit synonym, vil også elevar som bruker det aktuelle omgrepet korrekt i ei setning, få riktig på denne prøven. Tilsvarande vil også elevar som peiker på olbogen utan å kunne forklare kva olboge er, få riktig på oppgåva. I nokre tilfelle kan det vere behov for at testleiaren følgjer opp med nokre fleire spørsmål. Verdiar som blir målte: Resultatet på testen er prosent korrekte svar, og talet på korrekte svar dannar også grunnlaget for å finne persentilverdien.

47

Eksempel på godkjende svar, Omgrepsforståing Øvingsoppgåver: A. alder : kor gammal ein er

B. motta: få

Testoppgåver: 1. due: fugl

2. søvnig: trøtt

3. kvist: lita grein

4. overalt: alle stader

5. forby: ikkje tillate

6. travelt: har mykje å gjere

7. fjerne: ta bort

8. trist: lei seg

9. kåpe: eit klesplagg

10. gjest: ein som kjem på besøk

11. koffert: noko til å ha tøy og gjenstandar i, noko ein har med seg på

tur

12. ofte: det motsette av sjeldan, noko som skjer mange gonger

13. invitere: be

14. yngste: den som har lågast alder, den som er minst

15. ulykke: uhell, det skjer noko alvorlig

16. album: bok til samling av fotografi, frimerke eller liknande

17. adresse: namn på stad der ein bur

18. bustad: hus

19. spandere: gje

48

20. ambulanse: sjukebil

21. skulder: kroppsdel mellom nakke og overarm

22. framand: ein som er ukjend

49

TESTINSTRUKSJONAR

og rettleiing til

SKÅRING AV RESULTATA

Oppgåvesett 2

50

Deltest 1. Leseflyt og leseforståing

Instruksjon: I denne oppgåva vil det bli vist korte lesetekstar på dataskjermen, éin tekst om gongen. Før teksten blir vist, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal lese kvar tekst høgt og så nøyaktig som mogeleg. Når du har lese ferdig éin tekst, trykkjer eg straks på denne tasten (m-tasten). (Testleiaren viser m-tasten). Teksten vil då forsvinne. Deretter kjem det nokre spørsmål i høyretelefonen. Før eit spørsmål blir lese opp, vil du høyre eit lite pling-signal. Etter at spørsmålet er lese opp, kjem det ein grøn sirkel (runding) til syne på skjermen. Då skal du seie svaret. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Er du klar? Sjå på skjermen! Då startar vi! Øvingsoppgåva blir gjennomført. I samband med oppgåva kan testleiaren gi rettleiing dersom det trengst. Føremålet med øvingsoppgåva er å sikre seg at eleven forstår kva han/ho skal gjere. Deretter kjem det fem tekstavsnitt på skjermen, eitt om gongen. Eleven skal lese teksten så hurtig og korrekt som mogeleg, og straks han/ho har lese ferdig eit tekstavsnitt, trykkjer testleiaren på m-tasten. Då blir det stilt tre tilhøyrande spørsmål. Eleven svarer på spørsmåla, og ein går deretter vidare til neste tekstavsnitt. Det som eleven les høgt, bør registrerast på ein digital lydopptakar eller i eige innspelingsprogram på datamaskinen (for eksempel Audacity) til bruk i analysen av etterarbeidet. Skåring av resultatet A. Leseflyt Tida måler ein frå oppgåva blir presentert til testleiaren trykkjer på m-tasten. Dersom eleven har lesefeil, må testleiaren registrere det. Teksten vil forsvinne frå skjermen når testleiaren trykkjer på m-tasten. Tida mellom presentasjonen av teksten og trykkinga på m-tasten blir registrert automatisk. Men det er svært viktig at testleiaren sit klar med ein finger på m-tasten når eleven har komme til den siste setninga i tekstavsnittet og trykkjer straks siste

5 oppgåver 3 spørsmål til kvar

51

ordet er avkoda. Spørsmåla til teksten kjem automatisk og straks etter at testleiaren har trykt på m-tasten. Registrering av feil: Testleiaren registrerer lesefeil ved å trykkje på høgre musetast mens eleven les. Pass på at musepeikaren er plassert utanfor sjølve testbiletet (testfeltet). Testleiaren trykkjer éin gong på høgre musetast kvar gong eleven les feil. Du treng ikkje trykkje samtidig med at eleven les feil. Det er summen av lesefeil i kvart avsnitt som blir registrert. Ein liten strek vil blinke éin gong over Neste-knappen når du registrerer ein feil. Dette for å stadfeste at feilen er registrert. Når ein feil er registrert, kan den ikkje annulerast. Men testleiaren kan la vere å registrere neste feillesing, og på den måten korrigere det endelege talet på lesefeil.

Vurdering av feil svar: Alle lesefeil skal registrerast kvar gong. Det betyr at dersom eleven les Peter i staden for Petter, så vil han/ho få feil på dette namnet kvar gong det blir lese. Men dersom eleven straks korrigerer eit feil svar, blir feillesinga ikkje registrert som feil. Om eleven hopper over ei linje i teksten, skal testleiar straks peike på rett stad og sånn føre eleven tilbake til rett linje og ord. Testleiaren bør også merke seg særtrekk ved lesemåten til eleven (for eksempel prosodi, trykklegging) og noterer desse informasjonane i noteringsheftet. Ord som blir lesne med feil intonasjon, skal skårast som feil. Verdiar som blir målte: På denne deltesten måler ein både korrekt lesne ord i prosent, lesetid i minutt, og kor mange ord som blir lesne korrekt i minuttet. Talet på korrekt lesne ord pr. minutt gir informasjon om leseflyt og dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetsskåren. B. Leseforståing Tida som eleven bruker på å svare, blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, stadfestar testleiaren svaret. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen frå Stadfest svar til Neste. Men det er den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida. Namnet på tasten gir ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før

52

du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Om du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eleven sitt svar er korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På neste side finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om svaret er i samsvar med innhaldet i teksten. Verdiar som blir målte: Resultatet gir ein opp i prosent korrekte svar og med korresponderande persentilverdi.

53

Eksempel på godkjende svaralternativ til «Fisketuren». Øvingsoppgåver: A. Dei skulle fiske Dei skulle fiske aure B. Dei fiska med stong Dei fiska med fluge C. Glatt

Testoppgåve 1:

1. Han kunne ikkje symje Han hadde ikkje redningsvest 2. Ein fiskar Ein gammal fiskar Ein mann som sat i ein båt 3. Han rodde inn mot bryggja Han rodde alt han orka Testoppgåve 2: 4. Kleda var tunge Støvlane var tunge

Han hadde ikkje redningsvest

5. Dei vart livredde Dei ringde etter lege 6. Til legen

54

Testoppgåve 3: 7. Du må ikkje drukne Petter, Petter guten min 8. Dei hadde ikkje redningsvest Dei hadde vore uforsiktige på den glatte bryggja 9. Dei høyrde sirena frå sjukebilen Testoppgåve 4: 10. Dei såg at fiskaren hadde komme bort til Petter

Dei såg at fiskaren hadde ein lang krok Dei såg ein fiskar 11. Han ville prøve å få tak i Petter med kroken 12. Alle svar som viser at eleven forstår kva han/ho har lese, og kan gjere prediksjonar Testoppgåve 5: 13. Petter begynte å kaste opp vant 14. Dei forstod at Petter ikkje var død Dei visste at ein død person ikkje kastar opp vant 15. Det er viktig å bruke redningsvest Må vere forsiktig Viktig å hente hjelp når det skjer ei ulykke

55

Deltest 2 Lytteforståing Instruksjon: På denne oppgåva skal du lytte til ein tekst i høyretelefonen. Før teksten kjem, vil du høyre eit pling. Prøv om du kan hugse kva som blir lese opp. Etter kvart tekststykke skal du svare på nokre spørsmål. Før eit spørsmål blir lese opp, vil du også høyre eit lite pling. Etter at spørsmålet er ferdig stilt, kjem det ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då kan du svare på spørsmålet. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Er du klar? Då startar vi! Øvingsoppgåva blir gjennomført. I samband med øvingsoppgåva kan testleiaren gi rettleiing dersom det trengst. Når eleven har forstått oppgåva, presenterer testleiaren dei resterande fem tekstavsnitta. Etter kvart tekstavsnitt får eleven tre spørsmål. Spørsmåla blir lesne opp i Logos. Eleven svarer. Dersom testleiaren ønskjer å avslutte ein deltest før den er ferdig gjennomført, må han/ho trykkje på ”Lukk” etter at eit av lesestykka er presentert, eller etter at presentasjonen av eit av spørsmåla er fullført. Ein får ikkje avslutta testen under opplesinga av ein tekst eller ved avspeling av ei lydfil. Skåring av resultatet: Ein måler ikkje tidsbruken på denne deltesten, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, stadfestar testleiaren at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen, frå Stadfest svar til Neste. Men det er den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida. Namnet på tasten gir ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

5 oppgåver 3 spørsmål til kvar

56

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Du vil då først stadfeste du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Om du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eleven sitt svar er korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På neste side finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om svaret er i samsvar med innhaldet i teksten. Verdiar som blir målte: Resultatet gir ein opp i prosent korrekte svar med tilhøyrande persentilverdi

57

Eksempel på godkjende svaralternativ, Fotballkampen Øvingsoppgåver: A. Dei skulle spele fotball

Dei skulle på fotballkamp B. Det var den første kampen han spelte etter at han kom heim frå sjukehuset C. Han fall stygt

Han øydela foten Han snubla og fall

Testoppgåve 1: 1. Det blei teke røntgenbilete av foten 2. Han gipsa foten 3. No kunne han trene opp foten igjen

No ville han snart kunne spele fotball igjen Testoppgåve 2: 4. Han måtte trene forsiktig i starten 5. For å trene opp musklane i foten 6. Fleire månader Testoppgåve 3: 7. Han var spent på om han var like bra no som før ulykka

Han var spent på om foten var sterk nok 8. Han var ein av dei beste spelarane på laget 9. Ho var redd for at Ola skulle bli for ivrig Testoppgåve 4: 10. Per 11. Dei var spente på om ballen gjekk i mål 12. Alle svar som viser at eleven forstår kva han/ho har lese og kan gjere prediksjonar,

blir godtekne

58

Testoppgåve 5: 13. Han fekk ikkje vondt i foten

Han kunne sparke like hardt no som før ulykka 14. Fordi dei hadde spelt godt 15. Viktig å trene, viktig ikkje å gi opp

59

Deltest 3 Ordidentifikasjon Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ei rekkje ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen blir det vist eitt ord om gongen. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje kjenner att ordet, kan du prøve å komme fram til ordet ved å binde lydane saman, eller du kan gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter får du sjå ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Kvart ord blir ståande på skjermen i inntil 5 sekund. Dersom eleven ikkje har begynt å svare innan denne tida, kjem det eit pling i høgtalaren som fortel at tidsfristen har gått ut. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir automatisk registrerte som feil. Viss eleven derimot begynner å svare innan tidsfristen, får han eller ho 5 sekund i tillegg for å avslutte svaret sitt. Ordet forsvinn likevel frå skjermen etter 5 sekund. Reaksjonstida blir målt frå ordet kjem på skjermen til eleven er ferdig med å svare (R2). Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

40 testoppgåver

60

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: I skåringa av denne deltesten blir det stilt krav om at ordet er lese korrekt og med rett intonasjon (trykklegging). Testleiaren må likevel ta omsyn til uttaleavvik som følgje av dialektforskjellar. Slike variasjonar blir rekna som korrekte svar. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å fastsetje effektivitetspersentilet.

VIKTIG!!! Ikkje trykk på Stopp-knappen før eleven er heilt ferdig med å uttale ordet.

Viktig informasjon om deltestane 3, 4 og 5

På avkodingsprøvane (deltestane 3, 4 og 5), der eleven svarer munnleg, er det viktig at testleiaren ikkje trykkjer på «Stopp»-tasten før eleven har uttalt heile ordet. Dersom testleiaren gjer det, vil reaksjonstida ikkje vere påliteleg. Sjølv gode lesarar treng minst 600 ms for å avkode eit ord (R2). Dersom resultata i Standard testprotokoll og Detaljert testprotokoll viser resultat for R2 og R2-R1 som er lågare, tyder dette på at testleiaren har brote av tidsregistreringa før eleven har fullført uttalen av heile ordet (nonordet).

61

Deltest 4 Fonologisk lesing Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ikkje verkelege ord, men ”tøyseord”, det vil seie ord som ikkje har noka meining. Du skal prøve om du kan lese desse ”tøyseorda”. Les dei så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen kjem det opp eitt ”tøyseord” om gongen. Nokre av ”tøyseorda” er lette å lese, andre er vanskelege. Er du ikkje sikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ”tøyseordet” blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter kjem ”tøyseordet” som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Etterpå gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart nonord blir ståande på skjermen i inntil 5 sekund. Dersom han/ho ikkje har begynt å svare innan denne tida, kjem eit pling i høgtalaren idet tidsfristen går ut. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil. Viss eleven derimot begynner å svare innan tidsfristen, får han eller ho 5 sekund i tillegg for å bli ferdig med svaret sitt. Nonordet forsvinn likevel frå skjermen etter 5 sekund.

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

24 testoppgåver

62

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne testen har som mål å vurdere den fonologiske avkodingsstrategien til testpersonen. Fonologisk lesing byggjer på korrekt grafem-fonem-omkoding med tilhøyrande syntese. Dette skal også vere utgangspunktet i skåringa av deltesten. Det betyr at enkelte oppgåver kan uttalast med ulikt trykk og ulik lengde på vokalen (f.eks. /ukt/), med noko varierande vokallyd (som følgje av dialekt) og med meir eller mindre støtte i ortografisk kunnskap. Testleiaren må vidare ta omsyn til at enkelte grafem faktisk representerer meir enn eitt fonem i munnleg tale, for eksempel kan grafemet o omkodast både som /o/ og /å/. Begge alternativa skal derfor skårast som korrekte. Det same gjeld uttaleavvik som kjem av ulike dialektar. Også desse svaralternativa skal skårast som korrekte. Dersom ei oppgåve inneheld eit grafem, som for eksempel nonordet /skilurøski/, skal oppgåva skårast om riktig både når grafemet «ski» blir uttalt med /skj/-lyd og når bokstavane omkodast enkeltvis til korresponderande fonem. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

63

Deltest 5 Ortografisk lesing

Instruksjon: Denne oppgåva inneheld også fleire ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. Men denne gongen får du berre sjå orda ei kort tid, og derfor er det svært viktig at du følgjer godt med på dataskjermen der orda kjem til syne. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje er sikker på kva for ord du såg, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter ser du ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart ord blir berre vist ei kort tid på skjermen (200 ms.). Det er derfor viktig at eleven blir gjort merksam på at ordet berre kjem til syne «i ein blink», og at merksemda er retta mot skjermen. Dersom eleven skulle vere ukonsentrert, kan testleiaren trykkje på tasten ”Gjenta seinare”, og ordet blir presentert ein gong til litt seinare i testen. Sjølv om ordet forsvinn frå skjermen, kan eleven framleis svare på oppgåva.

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

36 testoppgåver

64

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: For at ei oppgåves skal skårast som riktig, må ordet uttalast korrekt med riktig intonasjon. Det blir godteke at eleven uttalar d-lyden i slutten av ord der d-lyden vanlegvis er stum (for eksempel i ord som ”bord”). Dette gjeld også for t- lyden i slutten av substantiv, bunden form (eks. biletet). I nokre ord blir uttalt ”o”- lyden som /å/ (for eksempel i orda ”godt” og ”over”. Dersom eleven ikkje gjer det, blir svaret registrert som feil. Like eins skal ”gj” og ”hj” (for eksempel skal ”gjerne”, og ”hjerne” blir uttalt som j) og hv som /v/ (som eksempel ”hva”). I nokre ord blir uttalt e-bokstaven som /æ/ (for eksempel i ordet /der/). Her kan det også vere dialektforskjellar som ein må ta omsyn til når resultatet skal skårast. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

65

Deltest 6 Bokstavlesing

Instruksjon: I denne oppgåva skal du seie namnet til bokstavane. Du skal ikkje seie lydane, men kva bokstavane heiter. Ser du bokstaven ”b”, seier du /be/. Følg godt med på dataskjermen. Straks du ser ein bokstav, seier du kva han heiter. Du skal først få to øvingsoppgåver. Kvar bokstav blir ståande på skjermen i 2 sekund. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Testleiaren kan trykkje på ”Stopp”-knappen for å avslutte presentasjonen, etter at eleven har svart på oppgåva. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

25 testoppgåver

66

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Verdiar som blir målte: Ein legg berre reaksjonstida (R1) til grunn når ein skal rekne ut persentilverdien. Dette kjem av at testen har høg takeffekt (svært mange hadde alt rett på denne deltesten). Testleiaren må likevel merke seg om det er bokstavar eleven ikkje kan. Denne kunnskapen er viktig med tanke på det vidare arbeidet med eleven.

67

Deltest 7 Grafem-fonem-omkoding Instruksjon: I denne oppgåva får du sjå ein bokstav eller ei bokstavgruppe på skjermen. Så hurtig som mogeleg skal du seie kva for ein lyd som går saman med den bokstaven eller bokstavgruppa. Hugs på at du ikkje skal seie namnet til bokstaven, men lyden. For eksempel, dersom du ser bokstaven ”b”, skal du seie /b/, ikkje /be/. Ser du bokstavane ”øy”, skal du seie /øy/, ikkje bokstavnamna /ø/ og /y/ . Du skal først få to øvingsoppgåver. Kvart grafem blir ståande på skjermen i 2 sekund. Eleven får to øvingsoppgåver med tilbakemelding, deretter gjennomfører han/ho testoppgåvene. Seier eleven lyden rett, blir svaret skåra som korrekt. Testoppgåvene blir gjennomførte.

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du

25 testoppgåver

68

går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Dersom eleven seier bokstavnamnet i staden for bokstavlyden, skal svaret skårast som feil. Men i slike tilfelle skal ein minne eleven på at han/ho skal seie lyden som høyrer saman med bokstaven, ikkje bokstavnamnet. Dersom eleven framleis seier namnet på bokstaven, skal svaret skårast som feil. Det er viktig å notere seg om eleven likevel seier riktig bokstavnamn. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R1) for (korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekne ut av effektivitetspersentilet.

69

Deltest 8 Fonemsyntese

Instruksjon: No skal du få høyre fleire lydar som skal bindast saman til eit ord. Først høyrer du eit lydsignal, og deretter kjem bokstavlydane. Når siste bokstavlyden i ordet er gitt, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då kjem det ikkje fleire bokstavlydar. Bokstavlydane skal du, så hurtig du kan, binde saman til eit vanleg ord. Er du usikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

12 testoppgåver

70

Vurdering av feil svar: I noteringsheftet finn testleiaren ei oversikt over riktige svar på denne deltesten. Likevel kan det på nokre pc-ar vere vanskeleg å høyre om stemma i Logos seier «m» eller «n» i ordet «mykje». Både «nye» og «mykje» er derfor godkjende svaralternativ. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

71

Deltest 9 Fonemanalyse Instruksjon: No skal du få høyre nokre ord, eitt om gongen. Nokre gonger skal du seie den siste lyden i ordet, andre gonger skal du seie alle lydane i ordet i riktig rekkjefølgje. Når den siste lyden er lesen opp, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Sei svaret så fort du kan. Dersom du er usikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Eleven får to øvingsoppgåver med tilbakemelding. Det er viktig at testleiaren er sikker på at eleven forstår kva han/ho skal gjere før testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

15 testoppgåver

72

Verdiar som blir målte: Ein gir opp korrekte svar i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

73

Deltest 10 Fonologisk korttidsminne Instruksjon: I denne oppgåva får du høyre nokre tal, og du skal deretter gjenta dei i same rekkjefølgje som dei blir lesne opp. Kvar gong høyrer du først eit pling. Då må du høyre godt etter, for straks etter lydsignalet blir tala lesne opp. Når det siste talet i oppgåva er lese, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då skal du seie alle tala i same rekkjefølgje som dei blei lesne opp. Er du usikker, kan du gjette. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi ytterlegare forklaringar.) Du skal først få to øvingsoppgåver. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Det er viktig at eleven følgjer nøye med når tala blir lesne opp. Dersom ytre omstende distraherer eleven, kan testoppgåvene blir tekne opp att seinare (bruk ”Gjenta”-tasten). Viss ein elev gjer tre påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei oppgåvene som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil når testinga er over. Skåring av resultatet Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet endrar seg, får du ein indikasjon på kva ein forventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

12 testoppgåver

74

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva er blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Eleven må gi att heile talrekkja korrekt med tala i rett rekkjefølgje for å få riktig svar. I noteringsheftet finn du ei oversikt over riktig rekkjefølgje. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent. Dersom deltesten blei avslutta før alle oppgåvene var gjennomførte, vil det i ”Detaljert testprotokoll” stå at oppgåva ikkje er gjennomført. Oppgåver som ikkje er gjennomførte, blir rekna som feil. Talet på korrekte svar dannar grunnlaget for å rekne ut persentilverdien.

75

Deltest 11 Å skilje mellom ord og homofone nonord Instruksjon: På skjermen kjem det opp to ord, men berre eitt av dei er stava riktig. Du skal finne det ordet som er riktig. Venstre peikefinger held du på z-tasten, mens du held høgre peikefinger på m-tasten. Dersom det rette ordet står til venstre, trykkjer du så fort du kan på z-tasten. Står det rette ordet til høgre, trykkjer du på m-tasten. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før du får sjå orda, kjem det ein liten prikk på skjermen. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi ytterlegare forklaringar.) Er du klar? Då startar vi! Dei to øvingsoppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene.

Skåring av resultata Logos skårar alle resultata, både prosent korrekte svar og reaksjonstid. Korrekte svar gir ein opp i prosent, og reaksjonstida er R1. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida dannar grunnlag for å rekna ut effektivitetspersentilet. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og reaksjonstida (R1) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekna ut effektivitetspersentilet.

30 testoppgåver

76

Deltest 12 Visuell analyse Instruksjon: I denne oppgåva vil du sjå to bokstavrekkjer som står overfor kvarandre. Nokre gonger er dei heilt like, andre gonger er dei litt forskjellige. For eksempel kan første, midtre eller siste bokstaven i ei rekkje vere ulik den andre. Du skal samanlikne dei to bokstavrekkjene og avgjere om dei er like eller litt forskjellige. Venstre peikefinger held du på z-tasten, mens du held høgre peikefinger på m-tasten. Dersom bokstavrekkjene er like, trykkjer du på m-tasten. Dersom dei er forskjellige, trykkjer du på z-tasten. Du trykkjer så fort du har funne ut om bokstavrekkjene er like eller forskjellige. Du skal først få to øvingsoppgåver. Har du forstått kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Då er vi klare. Følg nøye med på skjermen! No begynner vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Deretter gjennomfører ein testoppgåvene. Skåring av resultata Logos skårar alle resultata, både prosent korrekte svar og reaksjonstid. Korrekte svar gir ein opp i prosent, og reaksjonstid er R1. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet. Verdiar som målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og reaksjonstida (R1) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

24 testoppgåver

77

Deltest 13 Fonologisk diskriminasjon Instruksjon: I denne oppgåva får du høyre to ord opplesne i høyretelefonen. Du skal kvar gong avgjere om orda er heilt like, eller om dei er litt forskjellige. Venstre peikefinger held du på z-tasten, mens du held høgre peikefinger på m-tasten. Dersom orda er like, trykkjer du på m-tasten. Dersom dei er forskjellige, trykkjer du på z-tasten. Før orda blir presenterte, høyrer du eit lydsignal. Det betyr at no må du høyre godt etter. Svar så fort du kan. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar). Du skal først få to øvingsoppgåver.

Desse oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding. Om noko er uklart, må testleiaren gi fleire forklaringar. Testoppgåvene blir gjennomførte.

Skåring av resultata Logos skårar alle resultata, både prosent korrekte svar og reaksjonstid. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og reaksjonstida (R1) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

30 testoppgåver

78

Deltest 14 Hurtig namngjeving av kjende gjenstandar Instruksjon: På dataskjermen vil du nå få sjå ei rekkje bilete av kjende gjenstandar. Det er berre fem forskjellige gjenstandar, men dei kjem fram fleire gonger. Du skal seie namnet på gjenstandane så fort som mogeleg. Begynn oppe til venstre på skjermen (testleiaren peiker), hald så fram bortetter linja, og gå vidare til neste linje til du har sagt namna på alle gjenstandane. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Øvingsoppgåva blir gjennomført med tilbakemelding. Det er ikkje nødvendig å seie namnet på alle gjenstandane i øvingsoppgåva, men det er viktig at eleven forstår oppgåva før testleiaren avsluttar ved å trykkje på ”m”-tasten. Viss eleven er usikker på eitt eller fleire av bileta, skal testleiaren seie namnet og fortelje kva biletet viser før testoppgåva startar. Testoppgåva blir gjennomført. Dersom eleven hoppar over ei linje i testoppgåva, må testleiaren peike på riktig linje og eleven held fram her.

Skåring av resultata Berre tida skal registrerast. Tida blir målt frå oppgåva blir vist til testleiaren trykkjer på m-tasten. Registrering av feil: Sjølv om det er tida som er det mest interessante på denne deltesten, så er det mogeleg å registrere feil svar ved å høgreklikke med musa mens eleven nemner dei ulike gjenstandane. Pass på at musepeikaren då er plassert utanfor sjølve testbiletet. Vurdering av feil svar: Føremålet med denne testen er å kartleggje kor hurtig elevane kan minnast og seie namnet på dei ulike gjenstandane. I utgangspunktet skal elevane kjenne namnet på dei gjenstandane som blir viste på skjermen, og oppgåva måler tida det tek å hente fram det riktige namnet. Men testleiaren må sjølvsagt merke seg om eleven også har vanskar med å seie namnet på gjenstandane. Artikulasjonsvanskar, fremmendspråkleg bakgrunn, og vanskar med å aktivere fonologiske representasjonar i langtidsminnet er eksempel på faktorar som kan gjere det vanskeleg å namngi gjenstandane.

1 testoppgåve

79

Verdiar som blir målte: Tida gir ein opp i minutt, og det er berre tida som blir brukt for å rekne ut persentilverdien.

80

Deltest 15 Omgrepsforståing Instruksjon: I denne oppgåva skal du få høyre nokre ord, eitt om gongen. Før orda blir lesne opp, vil du høyre eit pling. Du skal forklare kva orda betyr. Det kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen når du skal svare. Du kan bruke den tida du treng. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi ytterlegare forklaringar.) Er du klar? Då begynner vi! Dei to øvingsoppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene.

Skåring av resultata Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, må du stadfeste at han/ho har svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen, frå Stadfest svar til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså: Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen.

22 testoppgåver

81

Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eleven har svart rett eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På den neste sida finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om eleven forstår omgrepet eller ikkje. Sidan føremålet med testen er å kartleggje omgrepsforståinga og ikkje om han/ho kan forklare omgrepet eller finne eit synonym, vil også elevar som bruker det aktuelle omgrepet korrekt i ei setning, få riktig på denne prøven. Tilsvarande vil også elevar som peiker på olbogen utan å kunne forklare kva ein olboge er, svare rett på oppgåva. I nokre tilfelle kan det vere behov for at testleiaren følgjer opp med fleire spørsmål. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent, og talet på korrekte svar dannar også grunnlaget for å rekne ut persentilverdien.

82

Eksempel på godkjende svar. Omgrepsforståing Øvingsoppgåver: A. alder : kor gammal ein er

B. motta: få

Testoppgåver 1. due: fugl

2. søvnig: trøtt

3. kvist: lita grein

4. overalt: alle stader

5. forby: ikkje tillate

6. travelt: har mykje å gjere

7. fjerne: ta bort

8. trist: lei seg

9. kåpe: eit klesplagg

10. gjest: ein som kjem på besøk

11. koffert: noko til å ha tøy og gjenstandar i, noko ein har med seg på

tur

12. ofte: det motsette av sjeldan, noko som skjer mange gonger

13. invitere: be

14. yngste: den som har lågast alder, den som er minst

15. ulykke: uhell, det skjer noko alvorleg

16. album: bok til ¨samle fotografi, frimerke eller liknande i

17. adresse: namn på stad der ein bur

18. bustad: hus

19. spandere: gje

83

20. ambulanse: sjukebil

21. skulder: kroppsdel mellom nakke og overarm

22. framand: ein som er ukjend

84

Deltest 16 Munnleg reaksjonstid Instruksjon:

No vil du få sjå ein og ein terning på skjermen. På nokre terningar er det éin svart prikk. På dei andre terningane er det to svarte prikkar. Når terningen har éin prikk, skal du seie ”ein”. Når terningen har to prikkar, skal du seie ”to”. Sei svaret så fort du kan. Før terningen kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal svare så fort du kan. Forstår du kva du skal gjere? Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Dersom eleven ikkje har forstått oppgåva, må han/ho få fleire forklaringar. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultata Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut den presentasjonstida (2 sek) som eleven har fått opplyst. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså: Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast,

15 testoppgåver

85

no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Resultatet gir ein opp i prosent korrekte svar og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

86

Deltest 17 Manuell reaksjonstid

Instruksjon: No vil du få sjå ei pil på skjermen. Nokre gonger peiker pila til høgre (vis det), andre gonger peiker den til venstre. Når pila peiker til høgre, trykkjer du så fort du kan på m-tasten. Når pila peiker til venstre, trykkjer du så fort du kan på z-tasten. Før pila kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Viss testpersonen ikkje har forstått oppgåva, må testleiaren gi fleire forklaringar. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultata Logos registrerer både reaksjonstid og korrekte svar automatisk. Verdiar som blir målte: Resultatet gir ein opp i prosent korrekte svar og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

15 testoppgåver

87

Deltest 18 Diktat Testleiaren gir eleven svararket til diktatprøven. Svararket finn du bakarst i noteringsheftet. Her finn du også ein kopi av oppgåvene. Testleiaren lukker no ned Logos og gir elevane følgjande instruksjon: Instruksjon: No skal eg lese opp nokre setningar for deg. I kvar setning er det eit ord som du skal skrive ned på arket som du har fått utdelt. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Testleiaren les oppgåvene, og eleven lyttar og skriv det ordet han blir beden om å skrive. Dersom eleven ikkje oppfattar ordet, kan testleiaren gjenta setninga éin gong. Dersom eleven viser store vanskar under gjennomføringa, kan testleiaren velje å avslutte etter fleire påfølgjande stavefeil. Ved registreringa i Logos lukkar ein då deltesten etter den siste oppgåva som det er svart på. Dei resterande oppgåvene blir automatisk registrerte som feil. Logos reknar likevel ut testresultatet til eleven, sjølv om det ikkje er svart på alle oppgåvene. Når alle testoppgåvene er gjennomførte, får testleiaren oppgåvearket og legg det tilbake i noteringsheftet. Oppgåvene blir retta og registrerte i Logos først etter at eleven har gått.

Skåring av resultata:

Denne deltesten måler berre kor korrekt svaret er, og testleiaren rettar diktatarket og registrerer feil svar i Logos. I Logos opnar du deltesten som vanleg og hentar opp første oppgåve. Her stadfestar du at det er svart på oppgåva ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Dersom oppgåva er feil, trykkjer du ein gong til på høgre musetast (sjå under). Sidan deltesten ikkje måler tidsbruken, har det ikkje noko å seie om du bruker kort eller lang tid på registreringa. Neste oppgåve hentar du fram ved å trykkje på Neste-knappen.

25 testoppgåver

88

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, registrerer du det ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså: Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Ordet må vere korrekt skrive for å bli skåra som riktig. Diktatprøven gjer det også mogeleg å vurdere handskrifta til eleven. Det kan for eksempel vere interessant å sjå om eleven blandar store og små bokstavar i det same ordet, og om bokstavane er skrivne tydeleg og korrekt. Vidare bør ein leggje merke til korleis dei ulike diktatorda er plasserte i forhold til kvarandre. Slike opplysningar er nyttige for å få vite om det bør setjast i verk pedagogiske tiltak for å betre handskrifta. I nokre tilfelle er handskrifta så dårleg at det vil vere mest fornuftig å bruke datamaskin når skriveoppgåvene skal gjennomførast. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent, og det er denne verdien som dannar grunnlaget for å rekne ut persentilet.

89

TESTINSTRUKSJONAR

og rettleiing til

SKÅRING AV RESULTATA

Oppgåvesett 3

90

Deltest 1. Leseflyt og leseforståing

Instruksjon: I denne oppgåva vil det bli vist korte lesetekstar på dataskjermen, éin tekst om gongen. Før teksten blir vist, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal lese kvar tekst høgt og så nøyaktig som mogeleg. Når du har lese ferdig éin tekst, trykkjer eg straks på denne tasten (m-tasten). (Testleiaren viser m-tasten.) Teksten vil då forsvinne. Deretter kjem det nokre spørsmål i høyretelefonen. Før eit spørsmål blir lese opp, vil du høyre eit lite pling-signal. Etter at spørsmålet er lese opp, kjem det ein grøn sirkel (runding) til syne på skjermen. Då skal du seie svaret. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Er du klar? Sjå på skjermen! Då startar vi! Øvingsoppgåva blir gjennomført. I samband med den kan testleiaren gi rettleiing dersom det trengst. Føremålet med øvingsoppgåva er å sikre seg at testpersonen forstår kva han/ho skal gjere. Deretter presenterer testleiaren fire tekstavsnitt på skjermen, eitt om gongen. Testpersonen skal lese teksten så hurtig og korrekt som mogeleg, og straks han/ho har lese ferdig eit tekstavsnitt, trykkjer testleiaren på m-tasten. Då kjem det opp fem tilhøyrande spørsmål. Testpersonen svarer på spørsmåla, og ein går deretter vidare til neste tekstavsnitt. Ein bør gjere opptak av lesinga ved hjelp av ein digital lydopptakar eller eit innspelingsprogram på datamaskinen (for eksempel Audacity), slik at ein kan gå tilbake til opptaket og gjere ein nærmare analyse av lesefeila.

4 testoppgåver 5 spørsmål til kvar

91

Skåring av resultatet A. Leseflyt Tida blir målt frå oppgåva kjem på skjermen til testleiaren trykkjer på m-tasten. Dersom testpersonen har lesefeil, må testleiaren registrere det. Teksten vil forsvinne frå skjermen når testleiaren trykkjer på m-tasten. Tida mellom presentasjonen av teksten og til det blir trykt på m-tasten, blir registrert automatisk. Men det er svært viktig at testleiaren sit klar med ein finger på m-tasten når eleven har kome til den siste setninga i tekstavsnittet, og at han trykkjer straks det siste ordet er avkoda. Spørsmåla til teksten kjem automatisk og straks etter at testleiaren har trykt på m-tasten. Registrering av feil: Lesefeil blir registrerte ved at testleiaren trykkjer på høgre musetast, mens eleven les. Pass på at musepeikaren er utanfor sjølve testbiletet (testfeltet). Testleiaren trykkjer éin gong på høgre musetast kvar gong eleven les feil. Du treng ikkje trykkje samtidig med at eleven les feil. Det er summen av lesefeil i kvart avsnitt som blir registrert. Ein liten strek vil blinke éin gong over Nest-knappen når du registrerer ein feil. Dette for å stadfeste at feilen er registrert. Når ein feil er registrert, kan den ikkje annullerast. Men testleiaren kan la vere å registrere neste feillesing, og på den måten korrigere for talet på lesefeil.

Vurdering av feil svar: All lesefeil skal registrerast kvar gong. Det betyr at dersom eleven les det same ordet feil fleire gonger, blir kvar feillesing registrert som eit ikkje-korrekt svar. Men dersom eleven straks korrigerer eit feil svar, blir feillesinga ikkje registrerast som feil. Om eleven hopper over ei linje i teksten, skal testleiar straks peike på rett stad og sånn føre eleven tilbake til rett linje og ord. Testleiaren bør også merke seg særtrekk ved måten eleven les på (for eksempel prosodi, trykklegging) og notere desse informasjonane i noteringsheftet. Ord som blir lesne med feil intonasjon, skal skårast som feil. Verdiar som blir målte: På denne deltesten måler ein både talet på korrekt lesne ord i prosent, lesetid i minutt, og talet på korrekt lesne ord i minuttet. Talet på korrekt lesne ord pr. minutt gir informasjon om leseflyt og dannar grunnlag for å rekne ut effektivitetsskåren. B. Leseforståing Tida blir ikkje målt i tilknyting til eleven sitt svar, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, stadfestar testleiaren at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen, frå Stadfest svar til Neste. Men det er den same knappen du som testleiar trykkjer

92

på heile tida. Namnet på tasten gir ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså: Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringal, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om svaret til eleven er korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På den neste sida finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om svaret er i samsvar med innhaldet i teksten. Verdiar som blir målte: Resultatet gir ein opp i prosent korrekte svar og med korresponderande persentilverdi.

93

Eksempel på godkjende svaralternativ til «Bisamfunnet».

Øvingsoppgåver: A. Honningen inneheld drue- og fruktsukker

B. Fruktsukker er bra mot forkjøling fordi det har ein slimløysande verknad Testoppgåve 1:

1. Vokscellene er sekskanta rom

2. Cellene blir nytta til å oppbevare honningen

3. Befruktninga er avhengig av varmt vêr

4. Dei ubefrukta egga utviklar seg til dronar

5. Dei befrukta egga gir nye dronningar og arbeidsbier

Testoppgåve 2:

6. Arbeidsbiene samlar nektar og gjer alt anna arbeid i bisamfunnet

7. Honningblæra er matlager for honning

8. Det meste av fordøyelsen skjer i mellomtarmen

9. Biene samlar pollen som næring til yngelproduksjon i kuben

10. Dei bruker korger på utsida av bakbeina til transport

Testoppgåve 3:

11. Vengene til biene er glasklare. I det rette lyset skin dei i alle fargane i regnbogen

12. Under flukt er vengene festa saman med små krokar

13. Den ”gamle” dronninga vil drepe dei nye dronningane for å hindre dei i å

overta bikuben

94

14. Viss bisamfunnet er stort, vil arbeidsbiene hindre den ”gamle” dronninga

å kjempe mot dei nye dronningane, og den ”gamle” dronninga må forlate kuben

15. Biene svermar når den gamle dronninga forlèt bikuben med ein skare av

arbeidsbier.

Testoppgåve 4:

16. Svermen heng som regel ei tid i eit tre eller oppunder takskjegget på ein bygning og

ventar på eit nytt eigna husrom

17. Ei av oppgåvene til birøktaren er å riste bisvermen ned i ei øskje og gi biene ein ny

bikube.

18. Etter ”sverming” blir dronane kasta ut av bikuben

19. Arbeidsbiene og dronninga kan overvintre

20. Dronningane kan bli 4-5 år gamle

95

Deltest 2 Lytteforståing Instruksjon: På denne oppgåva skal du lytte til ein tekst i høyretelefonen. Før teksten kjem, vil du høyre eit pling. Prøv om du kan hugse kva som blir lese opp. Etter kvart tekststykke skal du svare på nokre spørsmål. Før eit spørsmål blir lese opp, vil du også høyre eit lite pling. Etter at spørsmålet er ferdig stilt, kjem det ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då kan du svare på spørsmålet. Du skal først få ei øvingsoppgåve. Er du klar? Då startar vi! Øvingsoppgåva blir gjennomført. I samband med øvingsoppgåva kan testleiaren gi rettleiing dersom det trengst. Når eleven har forstått oppgåva, kjem det opp fem tekstavsnitt med tilhøyrande spørsmål. Spørsmåla blir automatisk lesne opp i høyretelefonen etter at tekststykket er slutt. Eleven svarer. Dersom testleiaren ønskjer å avslutte ein deltest før den er ferdig gjennomført, må han/ho trykkje på ”Lukk” etter at eit av lesestykka er presentert, eller etter at presentasjonen av eit av spørsmåla er fullført. Ein får ikkje avslutta testen under opplesinga av ein tekst eller ved avspelinga av ei lydfil.

Skåring av resultatet: Tida blir ikkje målt på denne testen, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, stadfestar testleiaren at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen, frå Stadfest svar til Neste, men det er den same knappen du som testleiar trykkjer på heile

5 testoppgåver 4 spørsmål til kvar

96

tida. Namnet på tasten gir ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Du vil då altså først stadfeste at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eleven har svart korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På den neste sida finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om svaret er i samsvar med innhaldet i teksten. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent med tilhøyrande persentilverdi.

97

Eksempel på godkjende svaralternativ til «Kimbrarane si vandring» Øvingsoppgåver:

A. Kimbrarane budde på Jylland i Danmark.

B. Dei var blitt så mange at det ikkje var mat nok til alle.

Testoppgåve 1:

1. Kimbrarane hadde med seg reiskapar og utstyr i vognene sine.

2. Mennene bar våpen for at dei skulle vere førebudde til kamp.

3. Dei drog sørover mot grensa til Romerriket.

4 Vakttårna var bustader for soldatane

Testoppgåve 2:

5. Romarane var ikkje redde kimbrarane fordi dei stolte på soldatane, og dei var godt

utrusta med våpen.

6. Det første møtet enda med siger til kimbrarane.

7. Dei ville begge vere den beste hærføraren.

8. Marius blei utpeikt til leiar og skulle stanse kimbrarane

98

Testoppgåve 3:

9. Dei frykta kimbrarane fordi dei hadde høyrt at dei var kjemper, og dei skreik frykteleg.

10. Dei skulle ikkje få høve til å flykte..

11. Dei ville skremme fienden.

12. Dei slo leir i nærleiken av kimbrarane.

Testoppgåve 4:

13. Dei måtte vinne over romarane for å erobre nytt land.

14. Marius og høvdingen for kimbrarane blei einige om tid og stad for det avgjerande

slaget.

15. Kimbrarane kunne ikkje sjå skikkeleg når dei hadde sola i ansiktet.

16. Støvet frå slagmarka hindra dei i å skrike så fælt.

Testoppgåve 5:

17. Romarane vann kampen over kimbrarane.

18. Dei som blei tekne til fange, blei førte til Roma og kom på slave-marknaden der.

19. Det siste og avgjerande slaget mellom kimbrarane og romarane fann stad i år 110

før Kristi fødsel.

20. Kimbrarane hadde vore på vandring i 20 år.

99

Deltest 3 Ordidentifikasjon

Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ei rekkje ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen blir det vist eitt ord om gongen. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje kjenner att ordet, kan du prøve å komme fram til ordet ved å binde lydane saman, eller du kan gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter får du sjå ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Kvart ord blir ståande på skjermen i inntil 5 sekund. Dersom eleven ikkje har begynt å svare innan denne tida, kjem det eit pling i høgtalaren som fortel at tidsfristen har gått ut. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir automatisk registrerte som feil. Viss eleven derimot begynner å svare innan tidsfristen, får han eller ho 5 sekund meir til disposisjon for å avslutte svaret sitt. Ordet forsvinn likevel frå skjermen etter 5 sekund. Reaksjonstida blir målt frå ordet blir vist på skjermen til eleven er ferdig med å svare (R2).

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut den presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

56 testoppgåver

100

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: I skåringa av denne deltesten blir det stilt krav om at ordet er lese korrekt og med rett intonasjon (trykklegging). Testleiaren må likevel ta omsyn til uttaleavvik som kjem av dialektforskjellar. Slike variasjonar i uttalen blir godtekne og registrerte som korrekte svar. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet. Viktig informasjon om deltestane 3, 4 og 5

På avkodingsprøvane (deltestane 3, 4 og 5), der eleven svarer munnleg, er det viktig at testleiaren ikkje trykkjer på «Stopp»-tasten før eleven har uttalt heile ordet. Dersom testleiaren gjer det, vil reaksjonstida ikkje vere påliteleg. Sjølv gode lesarar treng minst 600 ms for å avkode eit ord (R2). Dersom resultata i Standard testprotokoll og Detaljert testprotokoll viser resultat for R2 og R2-R1 som er lågare, tyder dette på at testleiaren har brote av tidsregistreringa før eleven har fullført uttalen av heile ordet (nonordet).

VIKTIG!!! Ikkje trykk på Stopp-knappen før eleven er heilt ferdig med å uttale ordet.

101

Deltest 4 Fonologisk lesing Instruksjon: Denne oppgåva inneheld ikkje verkelege ord, men ”tøyseord”, det vil seie ord som ikkje har noka meining. Du skal prøve om du kan lese desse ”tøyseorda”. Les dei så hurtig og nøyaktig som mogeleg. På dataskjermen kjem det opp eitt ”tøyseord” om gongen. Nokre av ”tøyseorda” er lette å lese, andre er vanskelege. Er du ikkje sikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Før ”tøyseordet” blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter kjem ”tøyseordet” som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Etterpå gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart nonord blir ståande på skjermen i inntil 5 sekund. Dersom han/ho ikkje har begynt å svare innan denne tida, kjem eit pling i høgtalaren idet tidsfristen går ut. Oppgåver som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil. Viss eleven derimot begynner å svare innan tidsfristen, får han eller ho 5 sekund meir til å bli ferdig med å svare. Nonordet forsvinn likevel frå skjermen etter 5 sekund.

Skåring av resultatet: Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at

28 testoppgåver

102

namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Vurdering av feil svar: Denne testen har som mål å vurdere den fonologiske avkodingsstrategien til testpersonen. Fonologisk lesing byggjer på korrekt grafem-fonem-omkoding med tilhøyrande syntese. Dette skal også vere utgangspunktet i skåringa av deltesten. Det betyr at enkelte oppgåver kan blir uttalte med ulikt trykk og ulik lengde på vokalen (f.eks. /ukt/), med noko varierande vokallyd (som følgje av dialekt) og med meir eller mindre støtte i ortografisk kunnskap. Testleiaren må vidare ta omsyn til at enkelte grafem faktisk representerer meir enn eitt fonem i munnleg tale, for eksempel kan grafemet o omkodast både som /o/ og /å/. Begge alternativa skal derfor skårast som korrekte. Det same gjeld uttaleavvik på grunn av dialektforskjellar. Også desse svaralternativa skal skårast som korrekte. Dersom ei oppgåve inneheld eit grafem, som for eksempel nonordet /skilurøski/, skal oppgåva skårast om riktig både når grafemet «ski» blir uttalt med /skj/-lyd og når bokstavane blir omkoda enkeltvis til korresponderande fonem. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlag for å rekne ut effektivitetspersentilet.

103

Deltest 5 Ortografisk lesing

Instruksjon: Denne oppgåva inneheld også fleire ord som du skal lese så hurtig og nøyaktig som mogeleg. Men denne gongen får du berre sjå orda ei kort tid, og derfor er det svært viktig at du følgjer godt med på dataskjermen der orda kjem til syne. Nokre av orda er lette å lese, andre er vanskelege. Dersom du ikkje er sikker på kva for ord du såg, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før ordet blir vist, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter ser du ordet som du skal lese. Er du klar? Då startar vi! To øvingsoppgåver blir presenterte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Kvart ord står berre ei kort tid på skjermen (200 ms). Det er derfor viktig at eleven blir gjort merksam på at ordet berre kjem til syne «i eit blink», og at merksemda er retta mot skjermen. Dersom eleven er ukonsentrert, kan testleiaren trykkje på tasten ”Gjenta seinare”, og ordet blir presentert ein gong til litt seinare i testen. Sjølv om ordet forsvinn frå skjermen, kan eleven framleis svare på oppgåva. Skåring av resultatet Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (5 sek.). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

48 testoppgåver

104

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Vurdering av feil svar: For at ei oppgåves skal skårast som riktig, må ordet blir uttalt korrekt med riktig intonasjon. Det blir godteke at eleven uttalar d-lyden i slutten av ord der d-lyden vanlegvis er stum (for eksempel i ord som ”bord”). Dette gjeld også for t- lyden i slutten av substantiv, bunden form (eks. biletet). I nokre ord blir ”o”-lyden uttalt som /å/ (for eksempel i orda ”godt” og ”over”. Dersom eleven ikkje gjer det, blir svaret registrert som feil. Like eins skal ”gj” og ”hj” (for eksempel skal ”gjerne”, og ”hjerne” blir uttalt som j) og hv som /v/ (som eksempel ”hva”). I nokre ord blir e-bokstaven uttalt som /æ/ (for eksempel i ordet /der/). Her kan det også vere dialektforskjellar som ein må ta omsyn til når resultatet skal skårast. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

105

Deltest 6 Fonemisk medvit

Instruksjon: No får du høyre fleire ord, eitt om gongen. Du skal finne kva for ord du får, dersom ein oppgitt lyd blir teken bort. Sei svaret så fort du kan straks den grøne sirkelen kjem til syne på skjermen. Dersom du er usikker, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før ordet blir lese opp, vil du høyre eit pling. Er du klar? Då startar vi! Eleven får to øvingsoppgåver med tilbakemelding. Det er viktig at testleiaren er sikker på at eleven forstår kva han/ho skal gjere før testoppgåvene blir gjennomførte.

Skåring av resultatet Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast,

15 testoppgåver

106

no over Neste-knappen), så hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg tidsbruk (R2 for korrekte svar) i sek. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R2) dannar grunnlag for å rekne ut effektivitetspersentilet. Skåring av resultatet: Testleiaren skårar svaret til eleven. Talet på korrekte svar gir ein opp i prosent, og datamaskinen registrerer reaksjonstida (R1). Effektivitetsspersentilet blir rekna ut med utgangspunkt i korrekte svar og reaksjonstid.

107

Deltest 7 Fonologisk korttidsminne Instruksjon: I denne oppgåva får du høyre nokre tal, og du skal deretter gjenta dei i same rekkjefølgje som dei blir lesne opp. Kvar gong høyrer du først eit pling. Då må du høyre godt etter, for straks etter lydsignalet blir tala lesne opp. Når det siste talet i oppgåva er lese, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då skal du seie alle tala i same rekkjefølgje som dei blei lesne opp. Er du usikker, kan du gjette. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Du skal først få to øvingsoppgåver. Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med tilbakemelding, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Det er viktig at han/ho følgjer nøye med når tala blir lesne opp. Dersom ytre omstende distraherer eleven, kan testoppgåva gjentakast seinare (bruk ”Gjenta”-tasten). Viss ein elev gjer tre påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei oppgåvene som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil når testinga er avslutta. Skåring av resultatet: Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13).

12 testoppgåver

108

Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), så hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Vurdering av feil svar: Eleven må gi att heile talrekkja korrekt med tala i rett rekkjefølgje for å få riktig svar. I noteringsheftet finn du ei oversikt over riktige talrekkjefølgjer. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent. Dersom deltesten blei avslutta før alle oppgåvene var gjennomførte, vil det i ”Detaljert testprotokoll” stå at oppgåva ikkje er gjennomført. Oppgåver som ikkje er gjennomførte, blir rekna som feil. Talet på korrekte svar dannar grunnlaget for å rekne ut persentilverdien.

109

Deltest 8 Arbeidsminne

Instruksjon: No skal du få høyre nokre ord. Du skal gjengi orda i motsett rekkjefølgje. Når siste ordet er lese opp, kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen. Då skal du seie alle orda i motsett rekkjefølgje. Dersom du er usikker, kan du gjette. Har du forstått kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Du skal først få to øvingsoppgåver. Før ordet blir lese opp, vil du høyre eit pling. Sei svaret så fort du kan. Er du klar? Då startar vi! Dei to øvingsoppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Skåring av resultatet: Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), så hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du

12 testoppgåver

110

ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Vurdering av feil svar: Eleven må gi att heile talrekkja korrekt med tala i rett rekkjefølgje for å få riktig svar. I noteringsheftet finn du ei oversikt over riktige talrekkjefølgjer. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent. Dersom deltesten blei avslutta før alle oppgåvene var gjennomførte, vil det i ”Detaljert testprotokoll” stå at oppgåva ikkje er gjennomført. Oppgåver som ikkje er gjennomførte, blir rekna som feil. Talet på korrekte svar dannar grunnlaget for å rekne ut persentilverdien.

111

Deltest 9 Å skilje mellom ord og homofone nonord Instruksjon: På skjermen kjem det opp to ord, men berre eitt av dei er stava riktig. Du skal finne det ordet som er riktig. Venstre peikefinger held du på z-tasten, mens du held høgre peikefinger på m-tasten. Dersom det rette ordet står til venstre, trykkjer du så fort du kan på z-tasten. Står det rette ordet til høgre, trykkjer du på m-tasten. Du skal først få to øvingsoppgåver. Før du får sjå orda, kjem det ein liten prikk på skjermen. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Er du klar? Då startar vi! Dei to øvingsoppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Deretter gjennomfører eleven testoppgåvene

Skåring av resultata Logos skårar alle resultata, både prosent korrekte svar og reaksjonstid. Korrekte svar gir ein opp i prosent, og reaksjonstid er R1. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida, dannar grunnlaget for å rekne ut av effektivitetspersentilet. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og reaksjonstida (R1) i sekund. Talet på korrekte svar dividert med reaksjonstida (R1) dannar grunnlaget for å rekne ut effektivitetspersentilet.

40 testoppgåver

112

Deltest 10 Hurtig namngiving av tal Instruksjon: På dataskjermen vil du no få sjå fleire rekkjer med tal. Det er berre fem forskjellige tal, men dei kjem fram fleire gonger i ulik rekkjefølgje. Du skal seie namnet på tala så fort som mogeleg. Begynn oppe til venstre på skjermen (testleiaren peiker), og hald fram til du har lese alle tala på sida. Når du er ferdig, trykkjer du så fort du kan på ”m”-tasten (testleiaren viser denne). Du skal først få ei øvingsoppgåve. Før tala kjem fram, vil du få sjå ein liten prikk. Straks etter kjem tala til syne på skjermen. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Er du klar? Då startar vi! Øvingsoppgåva blir gjennomført med tilbakemelding. Det er ikkje nødvendig å nemne alle tala i øvingsoppgåva, men det er viktig at testpersonen har forstått oppgåva før testleiaren avsluttar oppgåva ved å trykkje på ”m”-tasten. Testoppgåva blir gjennomført. Dersom testpersonen hoppar over ei linje i oppgåva, må testleiaren peike på riktig linje og eleven held fram her.

Skåring av resultata Berre tida blir registrert. Tida blir målt frå oppgåva blir presentert til testleiaren trykkjer på m-tasten. Registrering av feil: Sjølv om det er tida som er det mest interessante på denne deltesten, så er det mogeleg å registrere feil svar ved å høgreklikke med musa mens eleven nemner dei ulike gjenstandane. Pass på at musepeikaren då er plassert utanfor sjølve testbiletet. Vurdering av feil svar: Føremålet med denne testen er å kartleggje kor hurtig elevane kan minnast og seie namnet på dei ulike gjenstandane. I utgangspunktet skal elevane kjenne namnet på dei gjenstandane som blir viste på skjermen, og oppgåva måler tida det tek å hente fram det riktige namnet. Men testleiaren må sjølvsagt merke seg om eleven også har vanskar med å seie namnet på gjenstandane. Artikulasjonsvanskar, fremmendspråkleg

1 testoppgåver

113

bakgrunn, vanskar med å aktivere fonologiske representasjonar i langtidsminnet er eksempel på faktorar som vil gjere det vanskelegare å hente fram namnet. Verdiar som blir målte: Tida gir ein opp i minutt,, og det er berre tida ein bruker for å rekne ut persentilverdien.

114

Deltest 11 Visuelt korttidsminne Instruksjon: På skjermen vil det no komme til syne nokre bokstavar. Bokstavane står etter kvarandre i ei rekkje, og dei er synlige berre ei kort tid. Sjå nøye på skjermen! Først kjem det til syne ein liten prikk. Deretter får du sjå bokstavane. Du skal seie bokstavane i den same rekkjefølgja som dei blir viste på skjermen. Dersom du ikkje er sikker på kva for bokstavar det var, kan du gjette. Du skal først få to øvingsoppgåver. Følg nøye med på dataskjermen! Er du klar? Då startar vi! Testoppgåvene blir gjennomførte. Dersom eleven gjer tre påfølgjande feil, bør testinga avsluttast. Dei oppgåvene som det ikkje er svart på, blir registrerte som feil.

Skåring av resultata Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut svartida. Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-

14 testoppgåver

115

knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), så hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Vurdering av feil svar: Eleven må gi att heile talrekkja korrekt med tala i rett rekkjefølgje for å få riktig svar. I noteringsheftet finn du ei oversikt over riktige talrekkjefølgjer. Verdiar som blir målte: Berre korrekte svar blir målte, og resultatet dannar grunnlaget for persentilverdien.

116

Deltest 12 Omgrepsforståing Instruksjon: I denne oppgåva skal du få høyre nokre ord, eitt om gongen. Før orda blir lesne opp, vil du høyre eit pling. Du skal forklare kva orda betyr. Det kjem ein grøn sirkel til syne på skjermen når du skal svare. Du kan bruke den tida du treng. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Er du klar? Då begynner vi! Eleven gjennomfører testoppgåvene. Skåring av resultata Tida blir ikkje målt, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, må du stadfeste at han/ho har svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Neste-knappen endrar namn under testen, frå Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen

30 testoppgåver

117

Vurdering av feil svar: Denne deltesten kan vere litt vanskeleg å skåre. Når ein skal vurdere om eleven har svart korrekt eller ikkje, er det viktig å understreke at ulike svaralternativ kan godkjennast. På den neste sida finn du eksempel på godkjende svar. Det er likevel opp til testleiaren å vurdere om eleven forstår omgrepet eller ikkje. Sidan føremålet med testen er å kartleggje omgrepsforståinga, og ikkje om eleven kan forklare omgrepet eller finne eit synonym, vil også elevar som bruker det aktuelle omgrepet korrekt i ei setning, få riktig på denne prøven. Tilsvarande vil også elevar som peiker på olbogen utan å kunne forklare kva ein olboge er, få riktig på oppgåva. I nokre tilfelle kan det vere behov for at testleiaren følgjer opp med nokre fleire spørsmål. Verdiar som blir målte: Resultatet på testen er prosent korrekte svar, og talet på korrekte svar dannar også grunnlag for å rekne ut persentilverdien.

118

Eksempel på godkjende svar. Omgrepsforståing Øvingsoppgåver:

A. alder: kor gammal ein er, tid som noko har vore til i

B. engasjert: ta sterk del i, blande seg inn i, vekt sterk interesse, tilsett for ei viss tid,

bydd opp til dans Testoppgåver: 1. kapittel: del, avsnitt i bok eller liknande

2. ufør: vanfør, skadd, funksjonshemma, udyktig

3. bevege: flytte, røre, skjelve, dirre, begeistre, gjere inntrykk på, overtale

4. meny: spisekart, matliste, liste over programval

5. sjonglør: ein som er flink til å gjere kunststykke med for eksempel ballar

6. dirigent: leiar for kor eller orkester, ordstyrar, møteleiar

7. penicillin: medisin, bakteriedrepande legemiddel

8. kamera: fotoapparat, filmapparat

9. scene: speleplass på eit teater, avsnitt som ein film eller ei akt i eit teaterstykke

består av, situasjon, opptrinn, oppgjer, trette, sene til fiskesnøre,

muskelsene, senestrekk

10. produsere: lage, dyrke, yte, tilverke

11. konsentrert: trengt saman, fortetta, samla, har samla tankane sine om

noko bestemt, merksam

12. tradisjon: munnleg overlevering, segn, sed og skikk, hevdvunnen sedvane,

folkeminne

13. komplett: fullt, fullstendig, heil

14. rapport: melding, referat

15. desperat: frå seg av raseri, fortvilt, rasande, ustyrleg, vill

119

16. invitere: by inn, be

17. pinleg: ubehageleg, plagsam, nøyaktig, omhyggeleg

18. dokument: skriftstykke, skriftleg utgreiing, sakspapir

19. kanal: kunstig vassveg, stor vassleidning, sund, luftkanal under taket,

tårekanal, samband, kontakt ved forhandlingar, TV-kanal

20. kampanje: felttog, agitasjon, intensivt arbeid for ei sak

21. risiko: fare, vågnad, tap, ansvar

22. spandere: koste på seg, gi, by på, ofre, bruke

23. elegant: smakfull, stilig, velkledd, fin, flott

24. magnet: gjenstand som trekkjer til seg andre gjenstandar, overført tyding: noko

tillokkande

25. kombinere: setje saman to eller fleire, samordne

26. stress: psykisk press, påkjenning, slitasje

27. skeptisk: tvilande, tilbakehalden

28. teoretisk: tenkt, tenkjeleg, hypotetisk

29. sjenert: unnseleg, blyg

30. streik: arbeidsnedlegging

120

Deltest 13 Munnleg reaksjonstid Instruksjon: No vil du få sjå ein og ein terning på skjermen. På nokre terningar er det éin svart prikk. På dei andre terningane er det to svarte prikkar. Når terningen har éin prikk, skal du seie ”ein”. Når terningen har to prikkar, skal du seie ”to”. Sei svaret så fort du kan. Før terningen kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal svare så fort du kan. Du skal først få to øvingsoppgåver. Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Dersom eleven ikkje har forstått oppgåva, må ein forklare meir. Testoppgåvene blir gjennomførte. Skåring av resultata Logos registrerer reaksjonstida automatisk, men testleiaren må registrere feil svar. Når eleven har svart, trykkjer testleiaren på Stopp-knappen for å avslutte presentasjonen. Dersom testleiaren ikkje trykkjer på Stopp-knappen, vil oppgåva bli ståande ut presentasjonstida (2 sek). Før du går vidare til neste oppgåve, må du stadfeste at det er svart på oppgåva. Det gjer du ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Deretter kan du hente fram ei ny oppgåve ved å trykkje på Neste-knappen. Merk: Stopp-knappen endrar namn under testen, frå Stopp til Stadfest svar og deretter til Neste. Det er altså den same knappen du som testleiar trykkjer på heile tida, men ved at namnet blir endra, får du ein indikasjon på kva ein ventar av deg som testleiar. Om du skulle trykkje feil, vil du få beskjed av programmet (for nærmare forklaring sjå s. 13). Registrering av feil: Dersom det blir svart feil på ei oppgåve, må du som testleiar registrere det. Det gjer du ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stoppar du oppgåva (Stopp), deretter stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast,

15 testoppgåver

121

no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Dersom du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

122

Deltest 14 Manuell reaksjonstid

Instruksjon: No vil du få sjå ei pil på skjermen. Nokre gonger peiker pila til høgre (vis det), andre gonger peiker den til venstre. Når pila peiker til høgre, trykkjer du så fort du kan på m-tasten. Når pila peiker til venstre, trykkjer du så fort du kan på z-tasten. Før pila kjem til syne, vil du få sjå ein liten prikk på skjermen. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? (Viss ikkje, må testleiaren gi fleire forklaringar.) Er du klar? Då startar vi! Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing, deretter gjennomfører eleven testoppgåvene. Skåring av resultata Både reaksjonstid og korrekte svar blir registrerte automatisk av Logos. Verdiar som blir målte: Korrekte svart gir ein opp i prosent og gjennomsnittleg reaksjonstid (R1, for korrekte svar) i sekund.

15 testoppgåver

123

Deltest 18. Diktat Testleiaren gir eleven svararket til diktatprøven. Arket finn du bakarst i noteringsheftet. Her finn du også ein kopi av testoppgåvene. Testleiaren lukkar no ned Logos og gir elevane følgjande instruksjon: Instruksjon: No skal eg lese opp nokre setningar for deg. I kvar setning er det eit ord som du skal skrive ned på arket som du har fått utdelt. Du skal først få to øvingsoppgåver. Forstår du kva du skal gjere? Dei to første oppgåvene blir gjennomførte med nødvendig rettleiing. Testleiaren les oppgåvene, og eleven lyttar og skriv det ordet han blir beden om å skrive. Dersom eleven ikkje oppfattar ordet, kan testleiaren gjenta setninga éin gong. Dersom eleven viser store vanskar under gjennomføringa, kan testleiaren velje å avslutte etter fleire påfølgjande stavefeil. Ved registreringa i Logos lukkar ein då deltesten etter den siste oppgåva som eleven har svart på. Dei resterande oppgåvene blir automatisk registrerte som feil. Logos reknar likevel ut testresultatet til eleven sjølv om han/ho ikkje har svart på alle oppgåvene. Når alle testoppgåvene er gjennomførte, får testleiaren arket med oppgåvene og legg det tilbake i noteringsheftet. Oppgåvene skal først rettast og registrerast i Logos etter at eleven har gått.

Skåring av resultata:

Berre om svara er korrekte eller ikkje, blir målte på denne deltesten, og testleiaren rettar diktatarket og registrerer feil svar i Logos. I Logos opnar du deltesten som vanleg og hentar opp den første oppgåva. Her stadfestar du at eleven har svart på oppgåva ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen. Dersom svaret er feil, trykkjer du ein ekstra gong på høgre musetast (sjå under). Sidan deltesten ikkje måler tidsbruken, har

35 testoppgåver

124

det ikkje noko å seie om du bruker kort eller lang tid på registreringa. Neste oppgåve hentar du fram ved å trykkje på Neste-knappen. Registrering av feil: Dersom det er svart feil på ei oppgåve, registrerer du det ved å trykkje ein gong med høgre musetast på Neste-knappen, før du går vidare til ny oppgåve. Altså; Først stadfestar du at det er svart på oppgåva (ved å trykkje éin gong med høgre musetast over Stadfest svar-knappen), så registrerer du at svaret er feil (ved å trykkje enda ein gong på høgre musetast, no over Neste-knappen), før du til slutt hentar opp ei ny oppgåve (Neste). Ein liten strek kjem til syne over Neste-knappen og stadfestar at oppgåva har blitt registrert som feil. Om du ønskjer å oppheve denne registreringa, kan du enkelt gjere det ved å trykkje ein gong til på høgre musetast over Neste-knappen. Vurdering av feil svar: Ordet må vere korrekt skrive for å bli skåra som riktig. Diktatprøven gjer det også mogeleg å vurdere handskrifta til eleven. Det kan for eksempel vere interessant å sjå om eleven blandar store og små bokstavar i det same ordet, og om han/ho har skrive bokstavane tydeleg og korrekt. Vidare bør ein leggje merke til korleis dei ulike diktatorda er plasserte i forhold til kvarandre. Slike opplysningar er nyttige når ein skal vurdere om det trengst pedagogiske tiltak for å betre handskrifta. I nokre tilfelle kan handskrifta vere så dårleg at det vil vere mest fornuftig å bruke datamaskin i skriveoppgåver. Verdiar som blir målte: Korrekte svar gir ein opp i prosent, og det er denne verdien som dannar grunnlaget for å rekne ut persentilet.

125

Kapittel III – Etter testing

«Viss det i sannhet skal lykkes å føre et menneske hen til et bestemt sted,

må man først og fremst passe på å finne han der hvor han er

- og begynne der.» Søren Kierkegaard

126

3.1. Testprotokollar

a. Val av norm

Før du kan analysera testresultata, må du velje kva for ei norm resultatet skal haldast opp imot. Hovudregelen er at eleven skal vurderast opp mot den norma som korresponderer med trinnet han eller ho går på. Det er likevel nokre unntak.

På trinn 3-5 blei normene innhenta om våren (i april-mai). Elevar som blir testa før haustferien bør difor haldast opp mot norma for trinnet under. Det betyr at for ein elev på trinn 4 skal ein i september vurdere resultatet opp mot norma for trinn 3.

I oppgåvesett 3 (trinn 6-10+vaksne) er det ikkje normer for trinna 7 og 9. For desse trinna gjeld følgjande regel: I haustsemesteret skal ein nytte norma for trinnet under, mens ein om våren skal nytta norma for trinnet over. Det betyr at om du testar ein elev på trinn 7 i oktober, skal resultatet haldast opp mot norma for trinn 6. Blir eleven testa i februar, skal ein nytte norm 8. I begge høva må ein bruke skjøn, og helst kjøre resultatet opp mot begge normene.

b. Kort om profilrapporten Profilrapporten i Logos gir ei forenkla framstilling av hovudtendensen i testresultata. Du kan likevel aldri vurdere leseferdigheita hos ein elev på bakgrunn av profilrapporten, men dokumentet kan vere nyttig i samband med foreldresamtalar m.m.

127

Til venstre i skjermbiletet finn du ei oversikt over dei deltestane som testpersonen har blitt testa med. Ved sida av ser du eit liggjande histogram/søylediagram, som viser eleven sin totale skår på den aktuelle deltesten. X-aksen referer til persentilverdiar. Eit persentil fortel deg kor mange i vald normering som skåra likt eller dårlegare enn eleven du har testa. I eksempelet over vil det seie at når eleven sitt persentil på deltest 9. Fonemanalyse er 68, så betyr det at 68% av elevane hadde like mange riktige svar eller færre. Tilsvarande var det berre 1% av elevane i normeringa som skåra likt eller dårlegare enn eleven over på deltest 11. Å skilje mellom ord og homofone nonord.

Ein har to hjelpelinjer i histogrammet: Ei ved persentil 15 og ei ved persentil 30. Desse to hjelpelinjene markerer overgangen frå «ingen vanskar» til «moderate vanskar» (svart linje ved persentil 30), og frå «moderate vanskar» til «monalege vanskar» (raud linje ved persentil 15). Persentilverdiar under 15 gir altså indikasjonar om at eleven har betydelege vanskar med den målte ferdigheita. Tilsvarande indikerer persentilverdiar mellom 15 og 30 moderate vanskar. Hugs at for deltestane Hurtig namngjeving av kjende objekt (deltest 12, oppgåvesett 1; deltest 14, oppgåvesett 2), Hurtig namngjeving av tal (deltest 10, oppgåvesett 3), Munnleg reaksjonstid (deltest 1, oppgåvesett 1; deltest 16, oppgåvesett 2; deltest 13, oppgåvesett 3) og Manuell reaksjonstid (deltest 2, oppgåvesett 1; deltest 17,

128

oppgåvesett 2; deltest 14, oppgåvesett 3) går grensa for betydelege vanskar ved persentil 10. Tilsvarande går grensa for moderate vanskar ved persentil 20.

c. Kort om detaljert testprotokoll Detaljert testprotokoll består av ein tabell og ei oppgåveliste for kvar deltest i Logos. Tabellen gir informasjon om korleis eleven skårar både med omsyn til presisjon, tidsbruk og effektivitet, samtidig som ein får informasjon om gjennomsnittet for dei same måla.

Tabellen: Første kolonne i tabellen fortel deg kva for verdi som er målt.

129

Den andre kolonnen gir opplysningar om talet på korrekte svar. Den første verdien i kolonne 2 viser kor mange korrekte svar eleven har, oppgitt i prosent (87,50 i eksempelet over). Den neste verdien viser snittverdien. Og som du ser, var snittet 94,86% korrekte svar på deltest 3. Til sist i kolonne 2 får ein vite kva eleven sin skår tilsvarer i persentil, altså 12. Det betyr at berre 12% av elevane på det aktuelle trinnet hadde eit lågare tal på korrekte svar enn eleven som her blei testa! Den tredje kolonnen gir informasjon om tidsbruken (R2). Igjen viser den første verdien i kolonnen den gjennomsnittlege tidsbruken til eleven per ord (i sek). Ifølgje tabellen brukte denne eleven i snitt 2,15 sekund på å lese eit ord. Til sammenlikning brukte dei andre elevane på trinnet i snitt 1.31 sekund (verdi nummer 2 i kolonne 3). På same måten som for presisjon (kolonne 2), oppgir den siste verdien eleven sitt persentil. I dette tilfellet fekk eleven eit persentil for tidsbruk på berre 03. Med andre ord var det berre 3% av elevane på det same trinnet som brukte like lang eller lengre tid på å lese orda. I kolonne fire får ein informasjon om sjølve uttaletida (R2-R1). Denne kolonnen inngår ikkje i alle testane. Men også her finn ein først informasjon om eleven si gjennomsnittlege uttaletid (1.19), deretter kjem snittverdien (0.59), før persentilet står til slutt (6). Den aller siste kolonnen, i dette tilfelle kolonne fem, syner effektivitetsmålet. Dette målet kombinerer graden av presisjon med tidsbruken.

Oppgåvelista Oppgåvelista under tabellen gir ei oversikt over dei oppgåvene som inngår i deltesten. Bak kvar oppgåve står det R eller G for rett eller gale svar. Ein får óg informasjon om tida (R2) eleven brukte på å svare på den aktuelle oppgåva, samt sjølve uttaletida (R2-R1).

3.2. Feilanalyse I tillegg til å vurdere resultata i dei ulike testprotokollane, må ein også gjennomføre ein analyse av dei lese- og skrivefeila som eleven gjer. For å kunne gjennomføre ein feilanalyse av lesefeila, må ein ha eit lydopptak av korleis eleven les under testinga. Analysearbeidet gjer ein i etterkant av sjølve testinga, og ein er derfor avhengig av å kunne lytte til feilsvara på nytt. På bakgrunn av ein analyse av lese- og skrivefeil får ein viktig informasjon om kva for type avkodingsstrategi eleven bruker, og i tillegg betre for forståing

130

av årsaka bak dei skrivefeila som eleven gjer. Denne informasjonen er sjølvsagt også vesentleg når ein skal utarbeide dei pedagogiske tiltaka. I Logos – teori og innhald finn ein ei grundig innføring i korleis slike feilanalysar kan skje. Her skal ein kun sjå på dei vanlegaste feiltypane.

a. Feiltypar ved bruk av fonologisk strategi: Fonologiske feil: Fonologiske feil er feillesingar der responsordet er lydleg i slekt med stimulusordet, for eksempel ”dag”–”tak”, ”ski”-”svi”. Feillesinga fortel at den fonologiske strategien ikkje fungerer tilfredsstillande. Det kan vere vanskeleg å vite om ein har å gjere med ein visuell eller ein fonologisk feil. Det er derfor viktig å sjå på feilmønsteret i eit samla perspektiv. Neologismer: Enkelte gonger blir eit ord avkoda som nonord, for eksempel blir “riste” til “riske”, “sjeldan” til “selkan” osv. Desse feila blir kalla neologistiske feil, og dei viser at lesaren primært nyttar den fonologiske strategien i arbeidet med å avkode stimulusordet. Feila fortel også at denne strategien ikkje fungerer tilfredsstillande. Feiltypen kan vidare indikere at lesaren ikkje er van med å reflektere over om orda som han/ho les, er meiningsberande. Regulariseringsfeil: Når eit ord blir lese ut direkte i samsvar med dei vanlege reglane for grafem-fonem-korrespondanse, kallar vi feiltypen for regulariseringsfeil. Eit eksempel på regulariseringsfeil er viss ”det” på blir lese som det/. Regulariseringsfeil er typisk for elevar som manglar ortografisk kunnskap om ord, og som derfor primært nyttar den fonologiske strategien under avkodingsprosessen. Mange regulariseringsfeil indikerer at lesaren ikkje har tileigna seg ein velfungerande ortografisk strategi.

b. Feiltypar ved bruk av ortografisk strategi: Visuelle feil: Visuelle feil er feillesingar der responsordet liknar stimulusordet visuelt, for eksempel ”han”-”har”, ”liker”-”leiker”. Feila indikerer mangelfull ortografisk avkoding. Avleiingsfeil: Enkelte lesarar har ein tendens til å sløyfe eller leggje til endingar i orda dei les. For eksempel les dei “sola” som “sol”, “benk” kan bli til “benken”, “kjærleik” til “kjærleg” osv. Slike avleiingsfeil ser ein særleg i samband med bruken av den ortografiske strategien.

131

Funksjonsord-erstatningar: Enkelte gonger hender det at responsordet er eit heilt anna ord enn stimulusordet. Dette hender oftast ved lesing av funksjonsord. Ordet ”under” blir for eksempel lese som ”på”, ”og” blir til ”eller” osv. Responsordet treng ikkje ha nokon likskap med stimulusordet, verken visuelt eller fonologisk. Funksjonsord-erstatningar opptrer spesielt når lesaren bruker den ortografiske strategien, men lesefeila viser at denne strategien ikkje fungerer tilfredsstillande. c. Feiltypar som er vanleg både ved bruk av fonologisk og ortografisk strategi: Semantiske feil: Dette er lesefeil der responsordet er semantisk i slekt med stimulusordet, for eksempel ”gåve” blir lese som ”pakke”, ”buss” blir til ”bil”. Denne forma for lesefeil viser at eleven har tilgang til den semantiske identiteten til ordet, men at vedkommande ikkje maktar å hente fram korrekt fonologisk identitet. Utelatingar, tillegg og forvekslingar av bokstavar: Mange svake lesarar legg til eller utelèt ein eller fleire bokstavar i ordet. Feila viser at avkodingsstrategien som eleven nyttar, ikkje fungerer tilfredsstillande. Feiltypen overlappar gjerne med andre feilkategoriar, for eksempel avleiingsfeil. Reversaler: Reversalfeil er lesefeil der bokstavrekkjefølgja i eit ord blir kasta om. Ofte skil ein mellom to former for reversalar, komplette og inkomplette. Ved komplette reversalar kjem alle bokstavane i ordet i feil rekkjefølgje, for eksempel “skal” blir lese som “laks”. Ved inkomplette reversalar er det berre ein eller nokre få reversalar i ordet, for eksempel “sol” blir lese som “slo”. Reversalfeil er vanskelege å forklare og kan truleg ha ulike årsaker, alt frå visuelle vanskar, vanskar med syntesen eller fonologiske vanskar. Reversalfeila kan også vere utslag av at lesaren er usikker med omsyn til kva som er riktig leseretning. Tolking av reversalfeil må derfor ta utgangspunkt i ein meir samla analyse av feilmønster ved ordavkodinga. For analyse av stavefeila viser vi til Logos – teori og innhald, og skjema for analyse av stavefeila i vedlegg 1.

132

3.3 Rapportskriving og malar til rapportar Resultata frå Logos-testinga skal alltid dokumenterast i ein rapport. Omfanget av denne vil variere avhengig av føremålet med testinga. I Logos er det tre malar til rapporten: Vurdering, Kartlegging og Diagnostisering. Desse malane er likevel noko langt meir enn berre malar, dei er «halvferdige» rapportar. For når du opnar ein av malane etter å ha valt elev, kjem både personalia, alle hovudresultata, og ei framstilling av dei ulike deltestane opp automatisk. Dette lettar etterarbeidet med Logos veldig. a. Vurdering Vurderingsrapporten er ein enkel rapport meint for vidareformidling av hovudtendensen i Logos-resultata. Denne rapporttypen er godt eigna for intern bruk ved skolen, men gjerne også som grunnlag ved foreldresamtaler. Mottakaren av rapporten vil oftast vere kontaktlæraren, alternativt ein ekstralærar som skal gi eleven forsterka opplæring i lesing. Rapporten gir berre att den samanfattande vurderinga til testleiaren, utan å gå i detaljar om persentil og/eller normverdiar. Tanken er at denne rapporten skal vere lett forståeleg også for personar utan spesialpedagogisk bakgrunn.

133

Intensjonen med denne rapporten er å danne eit grunnlag for tiltak. Rapporten skal derfor munne ut i ei tilråding om kva for delferdigheiter som må styrkjast, kva det bør kompenserast for, og kva for omfang tiltaka bør ha. Kva det eventuelt vil ha å seie for læringa i andre fag, bør også drøftast.

Figur 4. Utdrag frå rapporttypen Vurdering, før redigering.

b. Kartlegging Kartleggingsrapporten er tenkt til bruk i ei meir omfattande kartlegging av lesevanskar hos ein elev. Rapport hentar automatisk opp namn, testdato og ein enkel presentasjon av dei ulike deltestane. I tillegg har den òg med hovudresultata frå dei ulike deltestane i Logos. Rapporten skal likevel supplerast med meir utfyllande analysar av forskjellar i tidsbruk og presisjon, og ein lingvistisk analyse av dei lesefeila som ein elev gjer. I den endelege oppsummeringa og konklusjonen må ein også ta omsyn til relevante bakgrunnsinformasjonar, og til eventuelle andre forhold som kan vere årsaker til lesevanskane.

134

Figur 5. Utdrag frå rapporttypen Kartlegging, før redigering. Ein komplett kartleggingsrapport er eit godt utgangspunkt for å arbeide ut eit individuelt-tilrettelagt undervisningsopplegg i form av tilpassa opplæringsplan (TOP) og individuell opplæringsplan (IOP). c. Diagnostisering Diagnostiseringsrapporten er meint for bruk i ei grundig diagnostisering av dei lesevanskane som eleven har. Også i denne rapporten blir det automatisk generert ei rekkje opplysningar om testresultata, men ein fullverdig diagnoserapport må supplerast med andre informasjonar og vurderingar i tillegg. Dette arbeidet bør ein spesialpedagog gjere, ein leksolog, logoped el.l.

135

Figur 6. Utdrag frå rapporttypen Diagnostisering, før redigering. Rapporten skal i tillegg til å gi ein fullstendig presentasjon av alle deltestane i Logos, gi grundige tolkingar og detaljerte analysar av eleven sine sterke og svake sider. Samtidig må ein gjere greie for tidlegare utgreiingar og gi fyldig informasjon om bakgrunn og tiltak som er gjort. Rapporten bør innehalde feilanalysar av lese- og skrivefeil, og i tillegg ei grundig tolking av forskjellar i meistring på tvers dei lingvistiske dimensjonane. I denne typen rapport er det venta at ein både drøftar og konkluderer med eit svar på om lesevanskane tyder på dysleksi. Dersom det er andre utfordringar eller diagnosar, må det drøftast for seg kva dei kan ha å seie for utviklinga av leseferdigheita. Til slutt i rapporten må ein med eigne ord samanfatte kva som synest å liggje til grunn for lesevanskane, og vise korleis desse

136

kjem til uttrykk. I rapporten bør ein også gi klare instruksjonar og god rettleiing om det vidare arbeidet med eleven.

3.4. Tiltaksrapportar Hovudføremålet med å nytte Logos er å få betre kunnskap om kva for tiltak som vil vere effektive for å råde bot på lesevanskane. Ein rapport må derfor alltid munne ut i forslag til vidare arbeid med eleven. Forslaga skal vere basert på alder, motivasjon, tidlegare trening og resultat i Logos. Det er viktig at tiltaka er konkrete, slik at den som har ansvar for gjennomføringa, forstår nøyaktig kva han/ho skal gjere, korleis og kvifor. I Logos finst to typar tiltaksrapportar, Enkel tiltaksrapport og Fyldig tiltaksrapport. Tilsvarande som for dei andre rapportane blir også desse genererte automatisk og med utgangspunkt i testpersonen sine resultat i Logos.

Begge tiltaksrapportane genererer forslag til individuelle tiltak for deltestar der testpersonen skårar under persentil 30. Dersom fleire deltestar ser ut til å måle same underliggjande ferdigheit, vil desse bli lagt fram samla i tiltaksrapportane. Det vil likevel alltid gå fram av ein tiltaksrapport kva for deltest det er som har utløyst tiltaka, (og som eleven altså har skåra under persentil 30 på). a. Enkel tiltaksrapport Enkel tiltaksrapport viser tiltaka i ein tabell med oversikt over mål, metode og relevant materiell. Rapporten inneheld inga fullstendig liste over alle aktuelle tiltak, men gir eksempel på tiltak som kan vere eigna. Det er testleiaren sitt ansvar å supplere og/eller redigere dei

137

pedagogiske tiltaksrapportane i samsvar med den samla vurderinga som blei gjort då Logos-rapporten blei tolka. I tiltaksrapportane vil forslag til tiltak for deltestar som testpersonen skåra under persentil 15 (betydelege vanskar) på, bli lagde fram først, mens forslag til tiltak for deltestar med persentilskår mellom 15 og 30 (moderate vanskar) blir presenterte etterpå.

b. Fyldig tiltaksrapport Fyldig tiltaksrapport inneheld ein presentasjon av så vel teori, som ulike metodar og tilnærmingsmåtar som er eigna i arbeidet med å styrkje leseferdigheita. Delar av innhaldet i denne rapporten er henta frå dei dokumenta som før låg under «Forslag til pedagogiske tiltak». Men til forskjell frå tidlegare versjonar tek vi no berre med omtalen og forslaga til tiltak for å hjelpe denne eleven med dei vanskane som han/ho har.. Rapporten gir rettleiing til deg som testleiar, i tillegg til eksempel på oppgåver. Du får også nyttig informasjon om ei rekkje andre faktorar, som effekten av tidlegare tiltak, kva organiseringa av undervisninga har å seie, tips til samarbeid med andre lærarar, spesifikke tiltak for minoritetsspråklege elevar m.m., som er viktige i ei individuelt tilrettelagt opplæring.

138

3.5. Andre funksjonar og val a. Ordavkodingsmodellen Ordavkodingsmodellen til Høien og Lundberg har ei sentral rolle i Logos. Det kan også vere nyttig å støtte seg til modellen i arbeidet med å tolke resultata. Vi har derfor lagt inn ei interaktiv utgåve av ordavkodingsmodellen i Logos! Det betyr at du ved å velje Testresultat og deretter Ordavkodingsmodell, kjem til ein ordavkodingsmodell som kan fargeleggjast, lagrast og/eller skrivast ut. Fargelegginga gjer du sjølv på bakgrunn av resultata til eleven i Logos.

139

Du kan velje mellom fargane grønt, oransje eller raudt. Grøn farge indikerer ingen vanskar, oransje tyder på moderate vanskar, mens raudt reflekterer betydelege vanskar. Nokre gonger ikkje alle prosessane i modellen målte, og ein kan då la den aktuelle prosessen stå «tom» eller blank. Ein ferdig utfylt modell gir ei god visuell framstilling av korleis eleven meistrar ordavkodinga.

140

b. Indikatorskjemaet I tilknyting til utgreiinga om lesevanskar og dysleksi, skal du nytte Indikatorskjemaet. Indikatorskjemaet finn du i Logos under Testresultat. Skjemaet er oppretta i PDF-format og krev derfor at du anten har eit program på maskinen din som kan lese slike filer, alternativt at du opnar det i nettlesaren din. Dei lilla felta i biletet under er felt som kan redigerast, og som skal fyllast ut av testleiaren. Diagnostisering av dysleksi er likevel noko langt meir enn å fylle ut eit skjema. Skjemaet har som intensjon å samanfatte resultata i Logos og hjelpe testleiaren med å sjå resultata til eleven i lys av forventa vanskar ved dysleksi. I ei diagnostisk vurdering må ein i tillegg til Logos-resultata også vurdere utbytte som eleven har av den opplæringa som er gitt, generelle føresetnader for læring, progresjon i begynnaropplæringa i lesing og eventuelle tilleggsvanskar. Diagnostisering av dysleksi kan du lese meir om i Logos – teori og innhald.

141

142

3.6. Enkelt om dysleksi Då Gert, 9 år, blei spurd om korleis det er å lese for ein som har dysleksi, svarte han omtrent slik:

«Det er vanskeleg……Eg kjenner ikkje igjen orda….. Så prøver eg å lese likevel, men då forstår eg ikkje kva det står. Slik var det mykje før! Men nå kjenner eg igjen fleire ord, og då er det lettare.».

På sin enkle måte er denne skildringa ganske treffande. Dysleksi er nemleg omfattande vanskar med evna til hurtig og presis gjenkjenning av ord1. Og i mangel av ein slik velfungerande ortografisk ordavkodingsstrategi (heilordlesing), held derfor mange med dysleksi fram med å lese ved hjelp av såkalla fonologisk omkoding (lydering). Det er dette Gert (i sitatet over) referer til som å «prøve å lese likevel…». Men dessverre er den fonologiske strategien ofte eit dårleg alternativ, då den både er svært krevjande å bruke og oftast svakt fungerande hjå elevar med dysleksi. Som eit resultat bryt leseforståinga saman. Høien og Lundberg (1997) har definert dysleksi slik: «Dysleksi er ei vedvarande forstyrring i kodinga av skriftspråket, forårsaka av ein svikt i det fonologiske systemet.»

Fonologi er lydlære eller læra om språklydane sine funksjonar. Å ha ein svikt i det fonologiske systemet betyr derfor at det blir vanskeleg å handtere, forstå og/eller ordne

143

lydane (fonema) i språket. Denne ferdigheita har gjerne tilknyting til fonemisk medvit, og det er vanskar med fonemisk medvit som gjer at barn med dysleksi har problem med å lytte ut første eller siste lyden i eit ord eller seie om det finst /k/ i «pakke». Vanskar med fonologien i språket representerer sjølve kjernen av dei dyslektiske vanskane, og dei kjem derfor til syne ved hjelp av fleire deltestar i Logos. Det er denne fonologiske svikten som gjer automatiseringa av bokstavkunnskapen så vanskeleg, samstundes som bruken av den fonologiske strategien og rettskrivinga blir svært krevjande. Under finn de ei oversikt over dei mest vanlege kjenneteikna på dysleksi. Men hugs at tabellane berre gir att eit utval av kjenneteikn på ulike tidspunkt, ikkje alle. For meir fyldig omtale av dysleksi, sjå Logos – teori og innhald.

144

a. Kjenneteikn på dysleksi i småskolen

Lesevanskar Typisk

Omfattande vanskar med automatisering av bokstavkunnskapen. Vanskane varer gjerne fleire år.

Bruker lang tid på å kople riktig lyd til bokstavteikna. Forvekslar bokstavar, byter om på bokstavlydar.

Lydplukking. Hakkete lesing av ord der kvar bokstav blir omkoda enkeltvis, utan tilhøyrande syntese (samanbinding).

«de’-å» i staden for /då/ Ved dobbel konsonant blir bokstavlyden teken oppatt to gonger («i»- «k»-«k»-«j»-«e»)

Lydering (fonologisk lesing) er deira hovudstrategi.

Lydrett omkoding. Uttalar stumme lydar. Mangelfull kunnskap om diftongar og uttale av komplekse grafem (skj, kj, gj osv.). Omkodar helst kvar bokstav aleine.

Få eller ingen ordbilete (manglar ortografisk strategi).

Lyderer kvar bokstav i høgfrekvente ord som «eg», «og» «det», «er», «ikkje» m.fl.

Les svært seint.

Har mange lesefeil. Utelèt bokstavar, forvekslar bokstavar, tillegg av bokstavar, ombytting av bokstavrekkjefølgja i ordet.

Høg grad avhengig av kontekst. Bruker bilete og illustrasjonar effektivt, både til å kunne seie kva det neste ordet i teksten blir, men også som støtte for å memorere den.

Memorerer teksten. Har tilsynelatande svært god effekt av repetert lesing. Men om du plukkar ut enkle ord eller setningar tilfeldig i teksten, tvingar det eleven tilbake til

145

lydering.

Les tilsynelatande tekst betre enn enkle ord.

Det er lettare å memorere meiningsbærande tekst, enn enkle ord.

Dårleg leseforståing * Veit ikkje kva teksten handla om, fordi alle kreftene blei brukte på avkodinga. Har ikkje eigentleg vanskar med forståinga.

Skrivevanskar Typisk

Utelet bokstavar

Vender formlike bokstavar (b-d, t-f, n-u)

Kutter endinger

Skriv lydrett «sgule» (skule), «ær» (er), «go» (god), «åg» (og)

Orda er gjerne fonologisk feilanalyserte «rine» (ringe), «snort» (snart),

Bruker namnet på bokstaven i den fonologiske analysen, og utelèt derfor fleire vokalar.

«dg» (deg), «gr» (går), «tg» (ting)

Har vanskar med å forma bokstavane, vanskar med samanhengjande skrift.

Ein del skriv med stor skrift og har lange mellomrom midt i ordet. Det kan derfor vere vanskeleg å sjå kvar eit ord sluttar og eit nytt begynner. Bokstavane kan vere noko harde og kantete.

Skrivinga krev svært mykje energi. Skriv gjerne på skrå på arket.

Skriv så lite som mogleg.

Snakkar høgt med seg sjølv, mens ein skriv.

146

Tilleggsvanskar Typisk

Automatisering av omgrep Namn på fargar, vekedagar, måltider, årstider, tidsomgrep

Automatisering av multiplikasjonstabellen

Snakkar «rundt» omgrep på grunn av vanskar med å gjenkalle av kjente namn og omgrep

«Sånn vi rører med» (visp) «Sånn som vi har framfor vinduet» (gardin) «Sånn vi kan ha på maten» (krydder)

Forvekslar fonologisk lydlike ord, trass i kjend meiningsforskjell

Seier refleksvest i staden for redningsvest

Forenklar uttalen av fonologisk komplisert ord

Det er viktig å hugse på at personar med dysleksi ikkje er ei homogen gruppe. Det betyr at det er like store individuelle variasjonar blant dyslektikarar, som blant andre elevar, både med omsyn til evna til å lære, forstå og kompensere. Vidare veit vi at omfanget av dei dyslektiske vanskane også kan variere mykje, frå å vere relativt milde til svært omfattande. Av den grunn vil talet på kjenneteikn og omfanget av tilleggsvanskar variere mykje, og det er ikkje venta at ein elev skal ha alle.

147

b. Kjenneteikn på dysleksi blant elevar på mellomtrinnet (trinn 5-7)

Lesevanskar Typisk

Fonologisk lesing er framleis hovudstrategien, sjølv om evna til fonologisk lesing er dårleg (ein byter til ortografisk strategi innan desse åra).

Mangelfull kunnskap om bruken av lang og kort vokal ved enkel og dobbel konsonant. Mangelfull kunnskap om komplekse grafem (skj, kj, gj osv.).

Har få ordbilete. Har ikkje automatisert dei 100-200 mest høgfrekvente orda.

Unøyaktig lesing. Forvekslar ord som liknar kvarandre visuelt (han – har, får – frå, mor – rom osv.). Kuttar endingar, legg til endingar eller bruker feil ending. Erstattar og forvekslar småord og funksjonsord (ei, på, i).

Unaturleg lesetempo – svært hurtig eller svært langsam.

Ein kan gjerne høyre ei klar veksling i strategibruk.

Les kjende ord raskt (ortografisk strategi), men skifter til lydering (fonologisk strategi) i møte med ukjende ord.

Dårleg leseflyt. Hakkande, nølande og/eller gjer fleire repetisjonar. Tek lite omsyn til teiknsetjing (komma, punktum, spørsmålsteikn osv.) og tek gjerne pause ved slutten av linja, heller enn ved slutten av setninga (punktum).

Redusert leseforståing. Forstår godt ved lytting, men ein har lite «overskot» til å tenkje på innhaldet når ein les sjølv.

God støtte i konteksten. Støttar seg til bilete og illustrasjonar for å kunne seie på førehand kva det neste ordet i teksten

148

blir. Tippar gjerne også på bakgrunn av innhaldet i teksten.

Slit med å oppretthalde konsentrasjonen.

Skrivevanskar Typisk

Skriv lydrett og manglar kunnskap om bruken av dobbel konsonant.

«åkså» (også), «låve» (love) «tak» (takk), «ikje» (ikkje), «kann» (kan)

Ufullstendig fonologisk analyse. «rine» (ringe), «snort» (snart),

Utydeleg handskrift. Kan vere vanskeleg å lese både for andre og dei sjølv.

Korte setningar og lite variert språk. Kan «miste» enkelte av orda i ei setning.

«Osså kom eim å mida.» (Og så kom eg heim og spiste middag)

Tilleggsvanskar Typisk

Automatisering av omgrep. Engelske gloser, namn på ordklassar (substantiv, verb) og/eller rekneartar (addisjon, subtraksjon) o.l.

Automatisering av multiplikasjonstabellen. Får ikkje «gangesertifikatet», men kan vere god å rekne.

Retningsaspektet. Må tenkje seg om før ein veit kva som er høgre og kva som er venstre.

Vanskar med å setje ord på tankar og idear.

«Eg kan det, men klarer ikkje forklare det.»

Forvekslar fonologisk lydlike ord, trass i kjend meningsforskjell.

Initiativ – intensiv,

Forenklar uttalen av fonologisk kompliserte ord.

149

c. Kjenneteikn på dysleksi blant elevar på ungdomstrinnet og hos vaksne

Lesevanskar Typisk

Ortografisk lesing er hovudstrategien, men lesinga er gjerne litt upresis og unøyaktig.

Kuttar og/eller legg til endingar. Forvekslar ord som er visuelt i slekt (han – har, far – frå, mor – rom osv.)

Har ein svakt fungerande fonologisk back-up strategi.

Tempoet blir skrudd merkbart ned i møte med lange, ukjende ord.

Dårleg leseflyt. Ujamnt tempo, hakker, nøler, repeterer ord/ stavelsar og tek lite omsyn til tegnsetting.

Unaturleg lesetemp.

Les svært fort eller veldig seint. Eleven bruker lang tid eller gjer mange feil.

Sekundære vanskar med leseforståinga.

God støtte i forståinga. Overvakar eiga lesing, korrigerer feillesing på bakgrunn av forståing og metakognisjon.

Skrivevanskar Typisk

Framleis ein del lydrett staving. Mangelfull kunnskap om skrivemåten av ord.

Manglar kunnskap om skrivemåten til irregulære ord.

Generelt, geni, kompliment.

Tekstane er ofte korte og ber preg av oppramsing.

Kan stå i klar kontrast til eleven sitt munnlege språk. Mykje blir lagt «implisitt» inn i teksten.

Lite variasjon i språket, få synonymer. Munnleg språk.

Utydeleg handskrift. Kan vere vanskeleg å lese både for

150

andre og dei sjølv.

Tilleggsvanskar Typisk

Vanskar med automatisering og korrekt bruk av nye omgrep.

Framandspråk, fagterminologi (adjektiv, økosystem, stratosfæren, klorofyll)

Vanskar med automatisering av multiplikasjonstabellen.

Har ennå ikkje automatisert den lille multiplikasjonstabellen

Vanskar med å hugse namn på politikarar, skodespelarar osv.

Forvekslar fonologisk lydlike ord, trass i kjend meiningsforskjell.

Initiativ – intensiv

Forenklar uttalen av fonologisk kompliserte ord.

”Repsentant” (representant), ”anesti» (anestesi)

Tabellane over viser berre eit lite utval av dei mest vanlege kjenneteikna på dysleksi. Lista er på ingen måte fullgod, og ein elev kan ha dysleksi sjølv om han/ho har få av kjenneteikna i tabellen over. Det er viktig å hugse på at gruppa elevar med dysleksi ikkje er noka homogen gruppe. Ein vil derfor alltid finne store individuelle variasjonar. Tabellane over har berre som mål å supplere resultata i Logos og hjelpe testleiaren å sjå det store biletet av mogelege teikn på dysleksi. Vidare kan ein gjennom betre kjennskap til desse særtrekka også vere med å oppdage elevar med dysleksi tidlegare, slik at dei får ei tilrettelagt opplæring på eit mykje tidlegare tidspunkt.

Du kan lære meir om dysleksi ved å lese kapittelet om dysleksi i Logos – Teori og innhald. Spesialpedagogar bør også lese boka Dysleksi – frå teori til praksis av Høien og Lundberg (2012).

151

d. Frå kartlegging til tiltak Målet med å kartleggje er å forstå. Og gjennom auka innsikt i sterke og svake sider hos elevane kan ein tilpasse opplæringa individuelt. Gjennom bruk av Logos får ein ei detaljert oversikt over den einskilde eleven sine sterke og svake sider, samstundes som Logos gjer forslag til tiltak. Og sjølv om ein ikkje har noko «quick fix» i møte med elevar med dysleksi, så har forsking vist at individuelt tilrettelagt opplæring er den beste hjelpa vi kan gi. Tiltaksrapportane i Logos er heilt og fullt baserte på dei resultata som eleven har på dei ulike deltestane. Det betyr at Logos foreslår tiltak for å styrke fonemsyntesen, dersom ein elev skårar dårleg på denne deltesten. Men eleven sitt resultat kan vere dårleg grunna vanskar med merksemd eller konsentrasjon. Ein skal då ikkje iversetta tiltak for å styrke fonemsyntesen! Av den grunn må testleiar alltid tilpasse og gjere eit utval blant tiltaka på bakgrunn av kjennskap til eleven. Men sjølv om målet alltid vil vere å styrke eleven si lese- og skriveferdighet, så betyr ikkje det at ein skal vente med kompenserande tiltak. Tvert imot. Det er svært viktig at elevar med lesevanskar får tilgang til lydbøker/smartbøker og rettskrivingsprogram for nettbrett/pc. På den måten sikrar ein at eleven kan følgje same faglege utvikling i faga som medelevane. Vidare vil bruk av rettskrivingsprogram bidra til å styrkje gjenkjenninga av ord, samstundes som teksten blir ryddig og oversikteleg.

152

LYST Å LÆRE MEIR? VI ANBEFALER:

På norsk:

Handbok til Logos (2014). Logometrica.

Høien T. & Lundberg I. (2012). Dysleksi, frå teori til praksis. Gyldendal Akademiske.

På engelsk:

Flanagan D.P. & Alfonso V.C. (2011). Essentials of Spesific Learning Disability Identification. Wiley & Sons.

Mather N. & Wendling B. J. (2012). Essentials of Dyslexia Assessment and Intervention. Wiley & Sons.

Pennington B. (2009). Diagnosing Learning Disorders. The Guildford Press.

Pugh P. & McCardle P. (2009). How Children Learn to Read. Psychology Press.

Shaywitz S. (2003). Overcoming Dyslexia. Alfred Knopf.