T.C.

KAHRAMANMARAS SÜTÇÜ IMAM ÜNIVERSITESI

BODUR MEYVE YETISTIRICILIGININ GELISTIRILMESINE YÖNELIK ALT YAPI PROJESI

ARASTIRMA PROJELERI YÖNETIM BIRIMI BASKANLIGI

MAYIS 2007 KAHRAMANMARAS

BODUR MEYVE YETISTIRICILIGININ

GELISTIRILMESINE YÖNELIK ALT YAPI

PROJESI

PROJE NO: 2004/6-3 YRD.DOÇ.DR. YUSUF NIKPEYMA PROF. DR. S. ÇAGLAR PROF. DR. C. GENÇOGLAN PROF. DR. H. DEGIRMENCI ARAS. GÖR. G. HASPOLAT ARAS. GÖR. S. KÖSETÜRKMEN

MAYIS 2007

KAHRAMANMARAS

Sayfa No IÇINDEKILER

1

IÇINDEKILER

……………………………………………………………1

ÖNSÖZ

……………………………………………………………2

SEKILLER DIZINI

……………………………………………………………3

EKLER DIZINI

……………………………………………………………4

ÖZET

……………………………………………………………5

ABSTRACT

……………………………………………………………5

GIRIS

……………………………………………………………6

ALT YAPI TESISI

……………………………………………………………7

SONUÇ

……………………………………………………………13

KAYNAKLAR

……………………………………………………………14

EKLER

……………………………………………………….…...15

ÖNSÖZ: Bu proje Kahramanmaras ili ve çevresinde bodur meyve yetistiriciliginin gelistirilmesine yönelik olarak üniversitemizde yapilacak arastirmalara altyapi olusturmak üzere “bodur elma” ve “bodur kiraz” bahçelerinin kurulmasini amaçlamistir. Bu proje kapsaminda 2005 yili ilkbaharinda alt yapisi hazirlanmis olan 20 dekarlik parselde bölgemiz için yeni çesit ve anaçlarla elma ve kiraz fidanlari dikilmistir. Bahçelerde bodur yetistiricilik için gerekli olan sik sikim terbiye sistemleri uygulanmis ve damla sulama sistemi kurulmustur. Kurulan bahçede Ziraat Fakültesi lisans ögrencileri 2006 ve 2007 yilinda sik sik uygulama yapma olanagini bulmus ve iki adet yüksek lisans çalismasi yürütülmüstür. Ayrica bu bahçeler bölgemizde bodur meyve yetistirmek isteyen kisilere ve üreticilerimize demonstre edilmistir. Bahçelerin gelecek yil ekonomik verime yatmasiyla birlikte ticari bodur meyve yetistiriciliginde karsilasilan sorunlarinin çözümüne yönelik arastirmalarin yapilmasi hedeflenmistir. Böylece bu alt yapi projesi kapsaminda kurulan bahçeler bölgemizde eksikligi çekilen modern bahçelere örnek olacak ve üzerinde arastirmalar yapilacak gelismeyi göstermistir. Bu proje KSÜ Arastirma Projeleri Yönetim Birimince desteklenmistir.

2

Sayfa No SEKILLER DIZINI Sekil 1. Proje bahçesi kurma hazirligi…………………………………………..

10

Sekil 2. Bodur meyve bahçesinden görünümler…………………………………

11

Sekil 3. Bodur elma ve kiraz bahçesinin çiçek ve meyveleri……………………. 12

3

Sayfa No

EKLER DIZINI

EK 1 Drenaj Raporu ……………………………………………………………. 15 EK-2 Elma Bahçesi Dikim Plani……………………………………………….. 16 EK-3 Kiraz Bahçesi Dikim Plani …………………………………………….. 17 EK-4 Toprak Analiz Raporu…………………………………………………….. 18

4

ÖZET Bu proje ile Kahramanmaras ili ve çevresinde bodur meyve yetistiriciliginin gelistirilmesine yönelik olarak, Üniversitemizde yapilacak arastirmalara altyapi olusturmak üzere 20 dekarlik bir alanda “bodur elma” ve “bodur kiraz” bahçesi kurulmustur. Elmalarda M.9 üzerine asili agirlikli olarak Gala grubu ile Red Chief, Golden Deliicous, Granny Smith ve Red Fuji çesitleri, Kirazda ise Gisela 5 üzerine asili Giorgia, Lapins ve E. Burlat çesitleri dikilmistir. Bahçelerin drenaji yapilmis ve damla sulama sistemleri kurulmustur. Fidanlarin terbiyesi modern yetistiriciligin gereklerine göre yapilmistir. Dikilen elmalardan ilk yildan itibaren meyve alinmis, Giorgia ve Lapins kiraz çesitleri de ikinci yilda meyveye yatmistir. Tesis edilen bahçelerde bu süre içinde Tarimsal Yapilar ve Sulama Bölümünden bir yüksek lisans arastirmasi tamamlanmis, Bahçe Bitkileri Bölümünden bir yüksek lisans arastirmasi ise sürmektedir. Bodur meyve bahçelerinde iki yil boyunca Ziraat Fakültesi lisans ögrencileri pratik egitim yapmistir. Ayrica bu bahçeler yöremizdeki üreticilere demonstre edilmeye baslanmistir.

Anahtar Kelimeler: Bodur meyve bahçesi, elma, kiraz.

ABSTRACT

This project was carried out to develop dwarf fruit culture in Kahramanmaras province and its surroundings. This Project covered an area of 20 da of dwarf apple and dwarf sweet cherry orchard in the university campus area.

The apple orchard consisted of mainly Gala apples with few rows of Red Chief, Golden Deliicous, Granny Smith and Red Fuji cultivars on M.9 rootstock, and for cherry, E. Burlat, Giorgia and Lapins cultivars on Gisela 5 rootstock.

A drainage system and drip irrigaton system were established. Tree trainings were done according to modern systems. Feathered apple trees have set fruits on the very first year of the plant establisment and Giorgia and Lapins sweet cherry trees have set fruits in the second year.

Two master thesis were conducted during the past two years one from the Agricultural Structure and Irrigation Department and one from the Horticulture Department. The undergraduate students of the Agriculture Faculty have done thier practices in the newly planted orchards. Also the orchards have been playing a demonstrative role for the benefit of the local farmers.

Key word: Dwarfed fruit orchard, apple, sweet cherry.

5

GIRIS

Bu proje ile Kahramanmaras ili ve çevresinde bodur meyve yetistiriciliginin gelistirilmesine yönelik olarak, üniversitemizde yapilacak arastirmalara altyapi olusturmak üzere “bodur elma” ve “bodur kiraz” bahçelerinin kurulmustur Günümüzde meyvecilikte ileri ülkeler bu iki meyve türünde geleneksel yetistiricilikten vazgeçerek bodur yetistiricilik yapmaya baslamistir. Bu yönelimde esas etken bodur meyve bahçelerinin daha kazançli bir yatirim olmasidir. Çünkü, sik dikim yapilan bu bahçelerde birim alandan erken yasta ve fazla verim alinmaktadir. Özellikle bahçe bakimi (budama, ilaçlama ve derim isleri) kolaylasmakta ve elde edilen ürünler de daha kaliteli olmaktadir Ülkemizde de meyve yetistiricilerinin özellikle elma ve kiraz türlerinde iç ve dis rekabete açik üretim yapabilmeleri için bodur yetistiriciligi tercih etmeleri gereklidir. Ancak, bodur meyve yetistiriciliginin ilk yatirim giderleri: (a) yüksek fidan maliyeti (b) birim alan dikilen fidan sayisinin fazlaligi (c) direk - tel gereksinimi ve (d) özellikle damla sulama sistemi gerektirmesi nedenleriyle oldukça fazladir. Ülkemizin çok yagis alan bölgeleri disinda, damla sulama sistemi bodur meyve yetistiriciliginin ayrilmaz bir unsuru olarak düsünülmektedir. Zira, bodur agaçlarin kökleri yüzeysel olup, su stresine son derece duyarlidir ve su düzenindeki aksamalar agaç gelisimini ve verimi hemen olumsuz etkilemektedir. Bu durum üreticilerin bu yeni üretim sekline yönelmesini etkilemektedir. Halbuki, bodur meyve bahçelerinin erken yasta (3-4. yil) verime yatmalari sonucunda elde edilen gelirle yapilan yatirim kisa sürede karsilanarak bahçeler hemen kazanç getirmektedir. Bu amaçla demonstratif çalismalarin da önemi büyüktür. Bu alt yapi projesi ile, bölgemizde bodur elma ve kiraz yetistiriciliginin ticari anlamda yapilmasina katkida bulunmak üzere genis ölçekli (20 dekar) bir meyve bahçesi kurularak:

1) Bodur yetistiricilik ile ilgili ileri arastirma çalismalarina alt yapi olusturulmus

2) Lisans ve lisan üstü ögrencilerin uygulama yapabilecekleri modern bir bahçe kurulmus

3) Üniversitemiz arazisinde yöredeki üreticilere yönelik demonstratif bir çalisma olanagi gerçeklestirilmistir.

6

ALT YAPI TESISI

Dikim için yapilan islemler

2005 yili ocak ayinda, dikim yapilmasina karar verilen parselin toprak islemesi ve tesviye isleri yapilarak dikime hazir hale getirilmistir.. Ayni zamanda elma ve kiraz parsellerinin çukurlari açilmistir. Nisan ayi basinda ise arazinin drenaj islemleri yapilarak yagmur sularinin bahçe içinde göllenmesi önlenmistir (EK 1). Fidan dikimleri nisan ayi basinda tamamlanmistir.

Elma bahçesi için dikimden önce telli terbiye sistemi kurulmustur. (Sekil 1 c).

Elma parseli bilgileri ve dikim araliklari asagidaki gibidir. - Parsel eni: 56 m, parsel uzunlugu: 190 m -; Bahçe büyüklügü 10 dekar - Fidan dikim araligi: 3.5 m x 0.90 cm - Dikilen fidan sayisi: 3150 adet Elma dikim plani EK-2’de verilmistir. Elma bahçesinde M9 anacina asili agirlikli olarak Gala grubu ile Red Chief, Golden Delicous, Granny Smith ve Red Fuji çesitlerinin dallanmis fidanlari dikilmistir (Sekil 1 c-d).

Kiraz parseli bilgileri ve dikim araliklari asagidaki gibidir. - Parsel eni: 85 m, parsel uzunlugu: 125 m. - Dikilen fidan sayisi: 900; bahçe büyüklügü 10 dekar - Fidan dikim araligi: 4.5 m x 2.5 m

Kiraz dikim plani EK 3’ de verilmistir. Kiraz bahçesinde Gisela 5 anacina asili Giorgia, Lapins ve E. Burlat çesitleri dikilmistir ( Sekil 2b).

7

Dikimden Sonra Yapilan Islemler

Fidan dikiminden sonra bitki besleme uygulamasi için toprak analizi yapilmistir (EK 4). Fidanlarin sürgün gelismesinin çok kuvvetli olmasi yüzünden ilk yil azotlu gübreleme yapilmamistir. Nisan 2005 yilinin nisan ayi sonunda 20 dekarlik alana damla sulama sistemi kurulmustur (Sekil 1 ve Sekil 2 a,b).

Bodur elma fidanlarina ince ig terbiye sistemi, bodur kirazlara ise doruk dalli terbiye sistemi uygulanmistir (Büyükyilmaz ve ark, 1995). Elmalarda dal açilari kürdanla veya tellere ip ile baglamak yoluyla açilmistir. Kirazlarda ise dal açilari ilk yil kürdan ile açilmis, ikinci yil ip ile egilmislerdir. Kirazlarda dik büyüyen doruk dallarda lider göz birakilmis, hemen altindaki 6-8 göz köreltilmis (debudding) ve alttan çikan sürgünler mandalla terbiye edilmistir. Tüm bu uygulamalar lisans ögrencileri tarafindan uygulama derslerinde yapilmis ve ögrencilere beceri kazandirilmistir.

Tutmayan fidanlar ilk yil belirlenmis ve ikinci yil içinde fidancilik firmasi tarafindan bedelsiz olarak saglanan yenileri dikilmistir. Anaç karisikligi olan bazi siralar için yeniden fidan talebinde bulunmustur.

2007 yili basindan damla sulama kontrol biriminin üzeri örtülmüs, ofis ve malzeme deposu olarak bir adet prefabrik bina yerlestirilmistir. 2007 nisan ayinda sulama araliginin belirlenmesi amaciyla bahçeye tansiyometre yerlestirilmis (Yildirim, 1994) ve Avsar Yerleskesine kurulan Meteoroloji Sistemi yardimiyla belirlenen dönemlerde ilaçlamalar yapilmistir.

Verimlilik

Bodur anaçlarin en önemli özelligi agaçlari erken yasta meyveye yatirmasidir (Tukey, 1983). Elmalarda M.9 anaci üzerine asili ve dallandirilmis fidanlarla dikim yapildigindan ilk yil (dikimden 6 ay sonra) ilk meyveler elde edilmis (Sekil 3a sag), ikinci yil ise fidanlar tamamen meyveye yatmislardir. Üçüncü yil ilkbahari iklim kosullari olumsuz geçmis ve çiçeklenme çok uzamistir, ancak yine de önemli ölçüde meyve alinmasi beklenmektedir. Meyve tutumunun çok iyi oldugunun görülmesi üzerine elma bahçesinde seyreltme islemi planlanmistir (Sekil 3b sag) .

Benzer sekilde Gisela 5 kiraz anaci da kirazlari erken yasta meyveye yatirmistir. Giorgia ve Lapins çesitleri birinci yilda meyve gözleri olusturmus, ikinci yilda ise çiçek açmistir (Sekil 3 a sol). Üçüncü yil ilkbaharinda ise çiçeklenme çok basarili bir sekilde gerçeklesmis olup (Sekil 3 b sol) meyve tutumu gerçeklesmistir.

Bitkisel Gelisim

Bahçe topraginin daha önce meyvecilik için kullanilmamis olmasi nedeniyle ilk yillardaki sürgün gelismesi her iki meyve türünde de çok kuvvetli olmus (Sekil 2 a,b), bu yüzden dal egmelerine önem verilmis ve azotlu gübreleme yapilmamistir (Faust, 1989).

8

Uygulamalar

Meyve bahçesi tesisinden itibaren 2 yil içinde Ziraat Fakültesi ögrencileri toplam 23 kez uygulama yapmak amaciyla bahçeye getirilmistir. Bahçe hakkinda bilgi almak isteyen 14 üretici çesitli tarihlerde bahçeye davet edilerek pratik bilgi verilmistir.

Bodur meyve bahçesi, terbiyesinin tamamlanip tam verime yatmasiyla birlikte 2008 ilkbaharindan itibaren üreticilere yönelik demonstratif çalismalar yapilabilecektir.

Arastirmalar

Tarimsal Yapilar ve Sulama Bölümünden bir yüksek lisans çalismasi 2005 yilinda yürütülmüs, Bahçe Bitkileri bölümünden bir yüksek lisans çalismasi da devam etmektedir.

Proje süresi sonunda bodur meyve bahçeler Ziraat Fakültesinin çesitli bölümlerinin yapabilecegi ileri arastirma çalismalarina uygun hale gelmistir.

9

SONUÇ

Bu proje kapsaminda KSÜ Avsar Yerleskesine 20 dekarlik alanda kurulmus olan bodur meyve bahçeleri projenin amacinda belirtilen ölçütlere ulasmistir.

Gerçeklesen bu proje ile Üniversitemizde hem Ziraat Fakültesinin ileri arastirmalarina hem de ögrencilerimizin pratik egitimine olanak saglayacak bir alt yapi kurulmustur.

Ayrica, bu örnek bahçede 2008 ilkbaharindan itibaren gerek çiçeklenme döneminde gerekse meyve döneminde üreticilere yönelik demonstratif çalismalar yapilacaktir. Elde edilen bilgiler KSÜ web sitesinde de yayinlanacaktir.

13

KAYNAKLAR Öz, F., Büyükyilmaz, M, Burak, M., 1995. Bodur Meyve Yetistiriciligi. Atatürk Bahçe

Kültürleri Merkez Arastirma Enstitüsü, Yayin No: 73, 54 s. Tukey, H. B., 1983. Dwarfed Fruit Trees. Cornell University Press Ltd.. Third Printing,

562 s. Burak, M. ve Ergun, M. E., 1997. Elma Raporu (Meyvecilik). Yedinci Bes Yillik

Kalkinma Plani Özel Ihtisas Komisyonu Raporu. T.C. Basbakanlik DPT Müstesarligi Yayin No: 2469-ÖIK:516.

Faust, M., 1989. Physiology of Temperate Zone Fruit Trees. John Wiley & Sons, New York, 338 s.

Yildirim, O., 2003. Sulama Sistemlerinin Tasarimi. A. Ü. Ziraat Fak. Yay.No:1536, Ankara. Yildirim, O., 1994. Bahçe Bitkilerinin Sulanmasi. A. Ü. Ziraat Fak. Yay.No:1281, Ankara

14

Sekil 1. Proje bahçesi kurma hazirligi.

a) Arazinin ilk görünümü (Ocak 2005) b) Bahçe yeri hazirligi (Subat 2005)

c) Direklerin dikilmesi (Subat 2005) ç) Tel ve direk sistemin in kurulmasi (Subat 2005)

d) Dikilmis olan dalli elma fidanlari (Nisan 2005) e) Damla sulama pompaj sistemi (Nisan 2005)

10

Sekil 2. Bodur meyve bahçesinden görünümler.

a) Elma bahçesinden bir görünüm (Mart 2006)

b)Sagda, bodur kiraz fidanlari 1 yasinda; solda, terbiye edilmis 2 yasli bir kiraz fidani (Nisan 2007).

11

Sekil 3 Bodur elma ve kiraz bahçesinin çiçek ve meyveleri.

a) Solda, çiçeklenme döneminde kiraz bahçesi (Nisan 2006); Sagda, i lk elma meyveleri (Agustos 2005

b) Solda, ilk kiraz meyveleri (Mayis 2006); sagda, Gala grubu elmalarin meyve baglama sekli (Haziran 2006)

12

EK- 1. Bodur elma bahçesi dikim plani

16

EK- 2. Bodur kiraz bahçesi dikim plani

17