B iule tyn nr 9

L uty 2014

2

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Działania „Ciuchcia Krasińskich” Prezes Zarządu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org

Biuletyn redaguje zespół w składzie: Mikołaj Niedek, Włodzimierz Kaleta

Biuletyn wydawany jest w ramach projektu „Inteligentna energia w domu i w gminie. Kampania edukacyjna na rzecz promowania Inteligentnych Sieci Energetycznych w Polsce” współfinansowa-nego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Biuletyn FPGLD „Ciuchcia Krasińskich”

Inteligentnie, efektywnie, odnawialnie

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne 3

OZE, ISE i prosumpcja czy węgiel i atom? 8

Twórzmy koalicję na rzecz zrównoważonego rozwoju energetycznego gmin 4

Innowacje w lokalnej energetyce 11

Finansowanie ISE i przedsięwzięć efektywnych energetycznie 16

3

Eksperci prorokują, że być może już za rok, dwa zacznie w Polsce brakować prądu. Nawet najwięksi optymiści nie wykluczają, że w 2016-2017 może do tego nie dojść. Zaczną się przerwy w dostawach prądu, które w pierwszej kolejno-ści odczułby przemysł, bo dostawy dla gospodarstw domo-wych są zawsze priorytetowe. Nasuwa się zatem pytanie: jak można temu zaradzić, skoro pierwsza elektrownia ją-drowa w Polsce miałaby powstać najwcześniej za lat 15 czy 20? Energia z OZE może być wykorzystywana wcześniej i skutecznie wesprzeć krajową energetykę podczas jej ewen-tualnego kryzysu.

OZE są również perspektywicznie częścią składową inno-wacyjnego programu przebudowy sieci energetycznych. Eksperci nie mają wątpliwości: wprowadzenie inteligent-nych sieci energetycznych (smart grids) oraz inteligentnych liczników (smart metering) jest nieuniknione. W tym kon-tekście ważne jest również rozwijanie energetyki prosu-menckiej. Zakłada się m.in., że energię w dłuższej perspek-tywie czasowej powinni wytwarzać konsumenci, czyli ci, którzy z niej na co dzień korzystają, ale też ją produkują i mają możliwość sprzedawania jej w określonych okresach czasu do sieci.

Tymczasem prace nad ustawą o odnawialnych źródłach energii trwają od dawna, lecz ciągle bez finalnego efektu. Po 21 miesiącach od pierwszej publikacji projektu ustawy o OZE na stronach Rządowego Centrum Legislacji ukazał się kolejny projekt tego dokumentu w wersji 6.1 datowany na 29 stycznia 2014 r. To już czwarta koncepcja wsparcia dla wytwarzania energii elektrycznej oraz biogazu rolniczego w odnawialnych źródłach energii. Jednak już w dniu 4 lutego 2014 roku opublikowany został piąty projekt ustawy o OZE (v.6.2) wraz z uzasadnieniem, nową oceną skutków regula-cji oraz protokołem rozbieżności do projektu ustawy z 29

stycznia br. (v.6.1). Ministerstwo Gospodarki (autor projek-tu regulacji) odrzuciło uwagi Ministerstwa Rolnictwa i Roz-woju Wsi oraz Ministerstwa Środowiska w sprawie podnie-sienia ceny zakupu energii elektrycznej z mikroinstalacji z 80% średniej ceny giełdowej energii w poprzednim roku do 100%.

Finanse, tak jak w każdej dziedzinie, są więc równie ważne w obszarze wspierania energetyki inteligentnej, efektywnej i odnawialnej. W tym też roku ruszy program NFOŚiGW "Prosument", wspierający inwestycje w mikro i małe instalacje OZE w budynkach mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych. Program obejmie zakup i montaż mikro-instalacji odnawialnych źródeł energii typu prosumenckie-go do produkcji energii cieplnej i elektrycznej: kotłów na biomasę, pomp ciepła, kolektorów słonecznych, systemów fotowoltaicznych, małych elektrowni wiatrowych i układów mikrokogeneracyjnych. My również, chociaż głównie infor-macyjnie i "wirtualnie" chcemy wspierać rozwój inteligent-nych, efektywnych i odnawialnych przedsięwzięć energe-tycznych w gminach, czego przejawem jest obecne, dzie-wiąte już wydanie Biuletynu ISE. Otwiera je interesująca rozmowa ze Stanisławem Mrozikiem - ekspertem Krajowej Agencji Poszanowania Energii do spraw efektywności ener-getycznej i odnawialnych źródeł energii nt. integrowania wysiłków w celu tworzenia zrównoważonej energetyki lo-kalnej w gminach, którą szczerze rekomendujemy Państwa lekturze. To już przedostatnie wydanie obecnego cyklu Biu-letynu ISE. Do finałowego etapu zmierza też konkurs edu-kacyjny "Inteligentny Konsument - Inteligentny Samorząd - Inteligentna Sieć", którego rozstrzygnięcie nastąpi już w końcu marca br. Zapraszamy zatem do lektury biuletynu oraz na platformę www.ise.ews21.pl!

Mikołaj Niedek, redaktor.

Szanowni Państwo!

4

Rozmowa ze Stanisławem

Mrozikiem - ekspertem Krajowej

Agencji Poszanowania Energii do

spraw efektywności energetycz-

nej i odnawialnych źródeł ener-

gii w transporcie.

Czy zarządzanie energią to ważny obszar kompetencji i aktywności polskich gmin?

Troska o zapewnienie wystarczającej ilości energii, bez-pieczeństwo dostaw, ceny i koszty energii jest istotnym problemem. Jest jednak często wykorzystywana do wywie-rania nacisków politycznych. Brak natomiast rzeczowej in-formacji na ten temat, zwłaszcza na poziomie gmin. Poniżej 40% gmin uznało za ważne i konieczne opracowanie zało-żeń do zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. A do obowiązków gminy należy: planowa-nie i organizowanie zaopatrzenia w ciepło, energię elek-tryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy; planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na obszarze gminy; finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na obszarze gminy; rów-nież planowanie i organizowanie działań mających na celu racjonalizację zużycia energii, a także promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy.

Dodajmy najważniejsze w okresie wyborów, oczekiwa-nie mieszkańców na poprawę zaopatrzenia w energię i ge-neralnie obniżki cen dla klienta. Być może małe zaintereso-wanie wynika z tego, że władze gminy nie mają szans na spełnienie oczekiwań mieszkańców dlatego, że gmina nie zarządza systemem zaopatrzenia w energię na swoim tere-nie. Gminy mają obowiązek planowania, organizowania, finansowania, ale nie mają możliwości bezpośredniego od-działywania na sposób który zapewni mieszkańcom gminy energię.

W wielu gminach przerwy w dostawach prądu zdarzają się tak samo, jak to było wcześniej, z oświetleniem ulic też bywa różnie, przeważnie gorzej bo koszty opłat za energię rosną z roku na rok. Nikt nie wierzy że poprawę sytuacji spowoduje wybudowaniu nowej elektrowni jądrowej czy też elektrowni korzystającej z tradycyjnego węgla czy gazu. Również zwiększone dostawy energii produkowanej z od-nawialnych źródeł energii nie wpływają na sytuację miesz-kańców gmin. Ostatecznie konsument płaci wysoką cenę.

A jak ta sytuacja wygląda w innych krajach?

W Szwecji, gminy zarządzają dostawą energii dla swoich mieszkańców na poziomie 70%. Tylko 30% energii pochodzi ze źródeł położonych poza terenem gminy. Podobnie paliw dla transportu dostarczają położone na terenie gminy wy-twórnie bio paliw. W Niemczech jest coraz więcej gmin ma-jących całkowitą niezależność energetyczną i zerową emi-sję. Są to zielone gminy w których potrzeby w zakresie energii pokrywane są w 100% przez lokalne generatory energii i energia ta w 100% pochodzi ze źródeł odnawial-nych. Wzrasta także liczba obywatelskich spółdzielni ener-getycznych, w ostatnim roku aż o 50%. Spółdzielnie energe-tyczne zrzeszają aktualnie ponad 130 000 osób i pokrywają zapotrzebowanie roczne na energię elektryczną 160 000 gospodarstw domowych. Ponad połowa spółdzielni prowa-dzi bezpośrednią sprzedaż energii.

Wiele krajów ogłasza swoje programy energetyczne, których głównym celem jest osiągnięcie wysokiego pozio-mu niezależności energetycznej. Budowane są tam nowo-czesne systemy zarządzania energią, które zapewnią liczne korzyści dla ochrony środowiska i osiągnięcia niezależności energetycznej, obniżenia cen energii, stworzenia setek ty-sięcy nowych miejsc pracy. Powodują one także otwarcie nowego rynku na produkty i usługi związane z budową i eksploatacją nowoczesnych inteligentnych systemów, sza-cowanego na kilkadziesiąt miliardów dolarów obrotów rocznych. W Niemczech w ostatnich kilku la-tach, dzięki rozwojowi energetyki rozproszonej, powstało 370 tys. nowych miejsc pracy.

Czy można w ogóle porównywać sytuację w sektorze energetycznym w Polsce i w krajach zachodnich UE?

Podstawowe różnice w podejściu do zarządzania ener-gią w Polsce i w krajach które przystąpiły do budowy nowo-czesnych systemów energetycznych można sprowadzić do trzech głównych elementów.

Po pierwsze - projekty krajowych systemów zarządzania energią wykorzystują sieci inteligentne (ang. Smart grid) i rozproszone systemy wytwarzania energii, które przewidu-ją wykorzystanie w tych systemach najnowszych technolo-gii informatycznych (IT). Jest to możliwe dzięki użyciu inteli-gentnych urządzeń umieszczonych jako elementy sieci energetycznych. W efekcie daje to znacznie większe możli-wości funkcjonalne przy niższych kosztach. Uzyskanie zwiększonej efektywności jest możliwe dzięki zastąpieniu systemu opartego na centralnym wytwarzaniu i sterowaniu przepływem energii w sieciach przez bardziej efektywne systemy oparte na rozproszonej produkcji i zarządzaniu przepływem energii z wykorzystaniem sieci inteligentnych (ang. Smart grid). Spektakularnym przykładem gwałtowne-

TWÓRZMY KOALICJĘ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

ENERGETYCZNEGO GMIN

5

go zwiększenia efektywności i funkcjonalności, osiągniętym dzięki zarządzaniu siecią o rozproszonej strukturze jest roz-wój telefonii komórkowej. W systemie opartym na central-nym wytwarzaniu energii i jej dystrybucji do końcowych odbiorców, straty energii (liczone jako różnica ilości energii dostępnej w miejscu jej wytworzenia i ilości wykorzystywa-nej przez użytkownika końcowego) dochodzą do 70%, na-tomiast w dobrze zaprojektowanych sieciach rozproszo-nych straty energii nie przekraczają 10%. Duża część z tych 70%, po wprowadzeniu inteligentnych rozproszonych sys-temów zarządzania, staje się energią dostępną dla odbior-ców po niemal zerowych kosztach wytwarzania.

Po drugie - właściwe określenie celu, który należy osią-gnąć w rezultacie zbudowania i eksploatowania krajowego systemu zarządzania energią. We wszystkich krajach reali-zujących nowoczesne systemy zaopatrzenia w energię ce-lem głównym jest uzyskanie niezależności energetycznej. A istotne jest to, że cel ten jest realizowany przez uzyskiwa-nie niezależności energetycznej na poziomie regionu czy jednostek o charakterze naszych gmin. Osiągnięcie nieza-leżności energetycznej, w sensie ekonomicznym, polega na pozostawieniu na potrzeby własne gminy, regionu czy kra-ju pewnej, najczęściej dużej, części środków finansowych płaconych za energię dostawcom nośników energii pocho-dzącym spoza regionu, to nowe miejsca pracy dla miesz-kańców regionu czy kraju, to tworzenie rynku sprzedaży produktów i usług oferowanych w oparciu o najnowsze technologie, to w końcu tańsza energia. Wskaźnik określa-jący poziom niezależności energetycznej jest dobrym roz-wiązaniem z punktu widzenia modelu zrównoważonego rozwoju gdyż określa on w sposób syntetyczny trzy aspekty efektywności: ekonomiczną, środowiskową i społeczną.

Po trzecie - konsekwentne stosowanie, przy realizacji przedsięwzięć na wszystkich poziomach, zasad wynikają-cych z modelu zrównoważonego rozwoju. A więc zapew-nienie ekonomicznej, środowiskowej i społecznej efektyw-ności przedsięwzięć. Dla oceny efektywności realizowanych przedsięwzięć należy wprowadzić ocenę ilościową nie tylko elementów ekonomicznych i społecznych, które stosunko-wo łatwo jest zmierzyć korzystając z oszacowania kosztów i

przychodów, ale również dla oceny efektywności środowi-skowej, co jest znacznie trudniejsze.

Wytwarzanie i wykorzystanie nośników energii w spo-sób zapewniający poprawę ochrony środowiska (efektywność środowiskową) możemy zmierzyć poprzez szacowanie kosztów związanych z usuwaniem skutków ne-gatywnego wpływu działalności człowieka na środowisko, a więc wzrostu kosztów opieki zdrowotnej, naprawy szkód w infrastrukturze powodowanych przez szkodliwe emisje a także korzyści dla gminy, regionu czy kraju pojawiających się na skutek przyciągania przez region pewnych zasobów, w tym również finansowych, dzięki poprawie jakość życia w gminie, regionie czy kraju (do ilościowej oceny efektywno-ści środowiskowej stosuje się metodę CBA – Costs Benefit Analysis). W praktyce, ilościowa ocena aspektów środowi-skowych przy stosowaniu modelu zrównoważonego rozwo-ju, ma swoje odzwierciedlenie w formie opłat, podatków czy subsydiów związanych ze stosowaniem określonych rozwiązań technicznych.

Jak na tle powyższych obserwacji wygląda nasz krajowy system zarządzania energią? Praktycznie 100% energii elek-trycznej wytwarzamy w Polsce centralnie. Nie ma informa-cji o prowadzonych pracach nad zaprojektowaniem nowo-czesnego krajowego systemu zarządzania energią w opar-ciu o sieci inteligentne i rozproszone wytwarzanie energii, nawet na poziomie koncepcyjnym. Jeżeli chodzi o niezależ-ność energetyczną, to jej ocenę ograniczamy w praktyce do jednego nośnika, do energii elektrycznej. Ocena jest pozy-tywna bo w tym sektorze jesteśmy prawie w 100% nieza-leżni od importu surowców do jej produkcji. Natomiast w sektorze transportu, który w nowoczesnej gospodarce ma największy udział w zużyciu energii i emisji zanieczyszczeń, nasz kraj jest niemal w 100% uzależniony od importu su-rowców służących do produkcji paliw stanowiących nośnik energii w transporcie drogowym, lotniczym i morskim.

W naszej konstytucji mamy zapis o tym, że w Polsce ob-owiązuje model zrównoważonego rozwoju. Przedstawiciele administracji rządowej również zapewniają, że w Polsce stosowany jest model zrównoważonego rozwoju. W prak-tyce nie jest on stosowany. Na żadnym szczeblu zarządza-nia i przy podejmowaniu decyzji, w tym przy ocenie ofert składanych w ramach zamówień publicznych, kryteriów i zasad wynikających ze stosowania modelu zrównoważone-go rozwoju. Nie prowadzi się prac badawczych, analiz staty-stycznych i obserwacji zmierzających do zgromadzenia da-nych umożliwiających ilościowe szacowanie kosztów i ko-rzyści (analiza CBA). W konsekwencji, w polskich uwarun-kowaniach, niemożliwe wręcz jest zaprojektowanie i stoso-wanie mechanizmów zapewniających włączenie kosztów zewnętrznych do procesów rynkowych czy też do podejmo-wania decyzji o wydatkowaniu środków finansowych na rozwój zgodnie z zasadami wynikającymi z modelu zrówno-ważonego rozwoju. Brak tych ilościowych szacunków po-woduje, że nie ma możliwości oceny w sposób jednoznacz-ny efektywności społecznej i środowiskowej w powiązaniu z efektywnością ekonomiczną.

6

Potrzebujemy projektu systemu zarządzania energią dla Polski na miarę współczesnych wyzwań i nowocze-snych technologii. Jak zaprojektować, zbudować i oddać do użytkowania taki system?

Podstawowa zasady przy realizacji tego rodzaju przed-sięwzięcia są proste i jednoznaczne. Projektować tak, ażeby objąć całość, wszystkie elementy składające się na system. Widzieć system z lotu ptaka (top down analysis). Budować, wdrażać, wprowadzać w życie zaprojektowany system, za-czynając od możliwie małego i krytycznego dla realizacji całości systemu elementu składowego, od fundamentu systemu (bottom up analysis) a następnie dodawać kolejne elementy. Elementem krytycznym i warunkiem decydują-cym o końcowym sukcesie takiego podejścia jest precyzyj-ne zdefiniowanie na poziomie projektu złączy (z ang. Inter-faces) pomiędzy elementami składającymi się na objęty projektem system.

Być może, ku zaskoczeniu niektórych, ośmielę się stwierdzić, że projekt takiego systemu jest prawie gotowy. W każdym razie jego przygotowanie dla Polski na poziomie szczegółowości umożliwiającej przejście do fazy wdrażania wydaje się przedsięwzięciem stosunkowo prostym, a koszty przygotowania projektu, w stosunku do kosztów całego przedsięwzięcia niewielkie. Opracowanie projektu systemu nie powinno trwać dłużej niż 8 do 12 miesięcy, a koszty jego wykonania nie powinny przekroczyć 1 miliona złotych. Mam na myśli wykorzystanie powszechnie znanych, publi-kowanych na konferencjach i przyjętych do realizacji przez wiele krajów, koncepcji architektury systemów opartych na sieciach inteligentnych z ang. smart grids. Idąc śladami in-nych krajów powinniśmy na podstawie tak opracowanego projektu uzyskać decyzję rządu, która zatwierdzi realizację projektu przez najbliższych kilkanaście lat. Dla jasności przedstawionych propozycji dodam, że opracowanie pro-jektu dla krajowego systemu zarządzania energią nie ma związku z podejmowaniem decyzji czy budować czy nie budować elektrownię jądrową czy też elektrownię korzy-stającą z tradycyjnego węgla. Opracowanie projektu po-winno być powierzone instytucji lub organizacji niezależnej od występujących na rynku producentów energii, dystrybu-torów i innych jednostek działających na rynku energii. Wy-konawca opracowania powinien wykorzystać do opracowa-nia projektu wszelkie dostępne źródła informacji i eksper-tów zarówno krajowych jak i międzynarodowych.

Dla przykładu, w USA koncepcja architektury systemu i tego najmniejszego elementu, krytycznego przy wdrażaniu i stanowiącego fundament systemu, została zdefiniowana i znajduje się w fazie wdrażania. Informacja dla wdrażają-cych jest upowszechniona i dostępna dla wszystkich zainte-resowanych przez Internet.

W naszych warunkach, wzorując się na amerykańskiej koncepcji, tym kluczowym elementem systemu od którego należy rozpocząć budowę nowoczesnego krajowego syste-mu zarządzania energią powinien być inteligentny system zarządzania energią w gminie. W systemie zarządzania energią w gminie należy wykorzystać koncepcję sieci inteli-

gentnej (smart grid). Oczywiście pierwsze systemy dla gmin powinny mieć charakter rozwiązań prototypowych służą-cych do zdobycia pierwszych doświadczeń i demonstrowa-nia przyjętych rozwiązań innym zainteresowanym gminom i osobom zaangażowanym w kierowaniu, najpierw przygo-towaniem projektu, a następnie budową krajowego syste-mu zarządzania energią.

Co należy więc zapewnić gminie, aby rozpocząć budo-wę takiego systemu?

Prace nad systemem dla gminy można rozpocząć rów-nolegle z prowadzeniem prac dla projektu krajowego syste-mu zarządzania energią. Po pierwsze należy określić cel budowy takiego systemu. Powinno nim być najbardziej efektywne zaopatrzenie w energię mieszkańców gminy w warunkach wynikających ze stosowania modelu zrównowa-żonego rozwoju. A więc zapewnienie najlepszej ekonomicz-nej, środowiskowej i społecznej efektywności przedsięwzię-cia. Określenie celów systemu dla gminy powinno mieć charakter uzgodnień pomiędzy gminą a kierownictwem systemu krajowego w powiązaniu z określeniem warunków realizacji: w tym prawno-organizacyjnych i zasobów po-trzebnych do realizacji przedsięwzięcia.

Po drugie - gmina na terenie której zostanie zbudowany prototypowy system zarządzania energią z wykorzystaniem sieci inteligentnych musi otrzymać możliwość prawne, fi-nansowe i organizacyjne zarządzania energią na terenie gminy ze wszystkimi atrybutami technicznymi, ekonomicz-nymi, społecznymi i środowiskowymi, które takie zarządza-nie umożliwiają. Powyższe możliwości powinny uwzględ-niać stosowanie systemowego podejścia do zarządzania gminą, w tym swobodę integrowania różnych działań i dzia-łalności gwarantujących swobodę dysponowania zasobami ludzkimi, finansowymi, rzeczowymi i informacyjnymi dla potrzeb najbardziej efektywnego zaopatrzenia w energię. Dla przykładu systemowe, zintegrowane podejście do za-rządzanie energią spowoduje rozpatrywanie przy budowie

7

systemu zarządzania energią relacji tego systemu z budo-wą energooszczędnego domu komunalnego, z systemem oświetlenia ulicznego, rozwiązaniami z dziedziny komunika-cji (prywatnej i publicznej), z systemami chłodzenia i ogrze-wania czy przetwarzania odpadów, a nawet ukierunkowa-niem produkcji rolnej.

Prototypowy charakter budowanego systemu związany jest z poniesieniem kosztów niewspółmiernie większych od kosztów wprowadzania do eksploatacji sprawdzonych roz-wiązań standardowych. Konieczne jest zatem wsparcie fi-nansowe ze środków przewidzianych na rozwój najnow-szych technologii i wprowadzanie rozwiązań zapewniają-cych efektywność zarządzania energią na najwyższym po-ziomie. Pilotowy i demonstracyjny charakter systemu wy-maga, zawieszenia obowiązku stosowania przez gminę rea-lizującą projekt, tych przepisów i regulacji których stosowa-nie ogranicza swobodę dysponowania zasobami służącymi do wytwarzania, gromadzenia, dystrybucji i sprzedaży no-śników energii oraz przepisów powodujących ograniczenie możliwości stosowania urządzeń, systemów i instalacji wy-korzystujących nośniki energii na terenie gminy.

Gmina musi uzyskać prawo do negocjowania i ustalania cen energii i jej nośników kupowanych i sprzedawanych na terenie gminy, a także swobodę przy stosowania subsy-diów, zachęt, opłat, kar i podatków jako mechanizmów umożliwiających przeniesienie kosztów zewnętrznych na operacje rynkowe. Gmina musi mieć również możliwość swobodnego stosowania rozwiązań motywacyjnych zmie-rzających do osiągnięcia celów stawianych przed budowa-nym systemem zarządzania energią.

Po trzecie - na etapie budowania koncepcji systemu, kierujący projektem dla gminy musi uzgodnić z kierującym projektem krajowego systemu zarządzania energią złącza z systemem krajowym: Interface techniczny (np. standardy przesyłania); Interface finansowy (motywacja z poziomu centralnego – subsydia na poziomie centralnym) Interface rzeczowy (rodzaje urządzeń na styku systemów i urządze-nia komunikujące się zdalnie pomiędzy systemami); Inter-face informacyjny.

Po czwarte - kierujący realizacją systemu dla gminy musi mieć możliwość zarządzania projektem co oznacza prawo

do autonomicznego wykonywania funkcji: planowania, or-ganizowania, motywowania i kontroli przy wykorzystaniu zasobów ludzkich, finansowych, rzeczowych i informacyj-nych będących w dyspozycji projektu. Oddziaływanie krajo-wego systemu zarządzania energią na system zarządzania energią w gminie powinno odbywać się poprzez motywo-wanie. Wszelkie inne kontakty powinny mieć charakter rynkowy.

Po piąte – realizacja systemu powinna się odbywać z zachowanie norm prawnych i zasad ogólnie obowiązują-cych, które nie ograniczają możliwości zarządzania zaopa-trzeniem w energię na terenie gminy, na przykład stosowa-nie prawa zamówień publicznych czy obowiązek przestrze-gania zasad wynikających z modelu zrównoważonego roz-woju.

To może podsumujmy dotychczasowe rozważania - co należy już "od jutra" zacząć robić, aby wizja zrównoważo-nej i bezpiecznej energetycznie gminy, ze szlachetnej wizji zaczęła stawać się rzeczywistością?

Niewątpliwie jest już najwyższa pora, żeby rozpocząć w Polsce prace zmierzające do uruchomienia prototypu małe-go lokalnego systemu zarządzania zaopatrzeniem w ener-gię przy wykorzystaniu sieci inteligentnej. Nie należy mylić tego systemu z systemem inteligentnego opomiarowania. Najwyższa pora, bo już za chwilę trudno będzie dogonić uciekającą czołówkę, a ceny energii w Polsce okażą się du-żo wyższe od cen energii w innych krajach europejskich. Dobrze byłoby nie zapominać, przy okazji prac nad takim nowoczesnym systemem zarządzania, że wybierając kon-kretne urządzenia czy technologie nie znajdziemy jedynych urządzeń, które należy zastosować, ani technologii zawsze słusznych, uniemożliwia to nieustanny postęp technolo-giczny i system rynkowy.

Natomiast nie ulegają zmianie cele stawiane przed sys-temem. Również sposób określania kryteriów służących do oceny przydatności zastosowania poszczególnych rozwią-zań czy urządzeń nie powinien ulegać zmianom. Kryteria powinny być określane w sposób gwarantujący stosowanie zasad wynikających z modelu zrównoważonego rozwoju. Nie zmieni się również metodyka prowadzenia prac nad rozwiązaniem prototypowym, która zakłada że po pierwsze trzeba określić cel, jaki zamierzamy osiągnąć. Cel powinien być określony w sposób mierzalny po to, żebyśmy, po za-kończeniu pracy nad prototypem, mogli dokonać pomiaru uzyskanych rezultatów i ocenić czy cel został osiągnięty. Poza stosowaniem przyjętej dla realizacji prac nad syste-mem metodyki, dla osiągnięcia końcowego sukcesu muszą być zapewnione warunki umożliwiające realizację przedsię-wzięcia, no i zapewnione skuteczne wykonanie. Pozostaje na koniec zasadnicze pytanie które pozostawiam bez odpo-wiedzi. Kto powinien podjąć niezbędne decyzje? Może po-trzebna jest uchwała sejmu, a może wystarczy uruchomić program w ramach istniejących funduszy wspierających rozwój najnowszych technologii w obszarze czystej energii?

Dziękujemy za rozmowę!

8

K oniec stycznia 2014 r. był szczególny jeśli chodzi o legislacyjne projekty uregulowań odnoszących się do przyszłości polskiej energetyki. Rada Mini-strów przyjęła 28 stycznia 2014 r. uchwałę w

sprawie Programu Polskiej Energetyki Jądrowej, a dzień później Rządowe Centrum Legislacji ogłosiło kolejny projekt ustawy o OZE. Jednak już w dniu 4 lutego 2014 roku opubli-kowany został kolejny projekt ustawy o OZE (v.6.2) wraz z uzasadnieniem, nową oceną skutków regulacji oraz proto-kołem rozbieżności do projektu ustawy z 29 stycznia br. (v.6.1).

Program atomowy

Program Polskiej Energetyki Jądrowej (PPEJ) przewidu-je, że w Polsce powstaną dwie elektrownie jądrowe. Pierw-sza z nich ma zacząć działać do końca 2024 r. Druga powin-na być gotowa do 2035 r. W Programie znalazł się też har-monogram działań niezbędnych do powstania w Polsce tych elektrowni. Jego zapisy ustalają również role i zakres odpowiedzialności instytucji odpowiadających za wdraża-nie PPEJ, kwestie bezpieczeństwa jądrowego oraz możliwo-ści finansowania inwestycji itp.

Przyjęcie powyższej uchwały stanowi krok w kierunku budowy elektrowni atomowej, choć nie przesądza osta-tecznie o realizacji takiej inwestycji. Program PPEJ to pierw-szy kompleksowy dokument dotyczący energetyki jądrowej w Polsce. Do końca 2015 r. wykonany ma zostać projekt techniczny inwestycji oraz uzyskanie wymaganych uzgod-nień. Według zapisów w PPEJ do końca 2016 roku ma zo-stać wyznaczona lokalizacja pierwszej elektrowni oraz mają zostać zawarte kontrakty na dostawę odpowiedniej tech-nologii. Budowa pierwszej elektrowni miałby się rozpocząć w 2019 roku. Po 2025 roku powstałyby kolejne bloki pierw-szej elektrowni i rozpoczęłaby się budowa drugiej elek-trowni. Jej budowa powinna zakończyć się w 2035 roku.

Po pierwsze bezpieczeństwo i dywersyfikacja

Wprowadzenie innych, niż węgiel, źródeł energii w pol-skiej energetyce jest konieczne i podyktowane wymogami bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju. Problemy i kontrowersje rodzą jednak kwestie - jakie to mają być źró-dła. Podstawowa linia sporu przebiega między zwolennika-mi energetyki odnawialnej i jądrowej. Niektórzy eksperci, m.in. dr. inż. Andrzej Strupczewski, prof. nadzw. Narodo-wego Centrum Badań Jądrowych i wiceprezes Stowarzysze-nia Ekologów na Rzecz Energetyki Nuklearnej dywersyfika-cję energii ujął w postaci alternatywy: albo odnawialne źró-dła, albo energia jądrowa. Obydwa te kierunki działań są kosztowne i w istotnym zakresie wzajemnie się wykluczają.

Eksperci prorokują, że być może już za rok, dwa zacznie

w Polsce brakować prądu. Nawet najwięksi optymiści nie wykluczają, że w 2016-2017 może do tego nie dojść. Zaczną się przerwy w dostawach prądu, które w pierwszej kolej-ności odczułby przemysł, bo dostawy dla gospodarstw do-mowych są zawsze priorytetowe. Nasuwa się zatem pyta-nie: jak można temu zaradzić, skoro pierwsza elektrownia jądrowa w Polsce miałaby powstać najwcześniej za lat 15 czy 20? Energia z OZE może być wykorzystywana wcześniej i skutecznie wesprzeć krajową energetykę podczas jej ewentualnego kryzysu.

OZE są również perspektywicznie częścią składową in-nowacyjnego programu przebudowy sieci energetycznych. Eksperci nie mają wątpliwości: wprowadzenie inteligent-nych sieci energetycznych (smart grids) oraz inteligentnych liczników (smart metering) jest nieuniknione. W tym kon-tekście ważne jest również rozwijanie energetyki prosu-menckiej. Zakłada się m.in., że energię w dłuższej perspek-tywie czasowej powinni wytwarzać konsumenci, czyli ci, którzy z niej na co dzień korzystają, ale też ją produkują i mają możliwość sprzedawania jej w określonych okresach czasu do sieci.

Ustawa o OZE – zielone miejsca pracy czekają już długo

Tymczasem prace nad ustawą o odnawialnych źródłach energii trwają od dawna, lecz z nie najlepszym skutkiem. Po

OZE, ISE I PROSUMPCJA CZY WĘGIEL I ATOM?

9

21 miesiącach od pierwszej publikacji projektu ustawy o OZE na stronach Rządowego Centrum Legislacji ukazał się kolejny projekt tego dokumentu w wersji 6.1 datowany na 29 stycznia 2014 r. To już czwarta koncepcja wsparcia dla wytwarzania energii elektrycznej oraz biogazu rolniczego w odnawialnych źródłach energii. Jednak już w dniu 4 lutego 2014 roku opublikowany został piąty projekt ustawy o OZE (v.6.2) wraz z uzasadnieniem, nową oceną skutków regula-cji oraz protokołem rozbieżności do projektu ustawy z 29 stycznia br. (v.6.1). Ministerstwo Gospodarki (autor projek-tu regulacji) odrzuciło uwagi Ministerstwa Rolnictwa i Roz-woju Wsi oraz Ministerstwa Środowiska w sprawie podnie-sienia ceny zakupu energii elektrycznej z mikroinstalacji z 80% średniej ceny giełdowej energii w poprzednim roku do 100% i podało uzasadnienie swojego stanowiska w postaci przykładu obliczeniowego.

Zwolennicy OZE są przekonani, że za opieszałość rządu w tworzenia prawa dotyczącego OZE zapłacimy blisko 9 mld zł. W latach 2015-2020, kiedy miałby obowiązywać nowy system wsparcia energetyki odnawialnej (OZE), za-płacilibyśmy za niego łącznie 24 mld zł. Tymczasem gdyby-śmy pozostali przy obecnym osiągniecie podobnego efektu kosztowałoby to nas od 35 do 50 mld zł – wynika z analiz Ministerstwa Gospodarki. Resort gospodarki oszacował ponadto, że dzięki rozwojowi energetyki odnawialnej bę-dziemy co roku zwiększać zatrudnienie o blisko 10 tys. osób. W tej sferze gospodarki ostatnie lata, z braku regula-cji prawnej OZE można niestety spisać na straty. Za brak wdrożenia dyrektywy o OZE grozi Polsce 134 tys. euro kary za każdy dzień zwłoki, co rocznie daje kwotę 200 mln zł.

Wielu inwestorów planujących np. założenie w naszym kraju farm wiatrowych decyzje o rozpoczęciu budowy uza-leżniają od sytuacji prawnej, sytuacji na rynku energii i sta-bilności systemu wsparcia dla OZE. Potwierdzają, że w mo-mencie, kiedy ceny zielonych certyfikatów wzrosły do po-ziomu, który gwarantuje zwrot kapitału sytuacja na rynku OZE nieco się poprawiła. Zaraz jednak dodają, że nie tylko oni, ale wszyscy inwestorzy, którzy mają przygotowane projekty inwestycyjne OZE czekają na wejście w życie sto-sownej ustawy. Od kształtu nowych regulacji będzie zależa-ła opłacalność nowych projektów.

W ostatnich projektach ustawy o OZE podkreślono, że priorytetowym efektem planowanej ustawy będzie zapew-nienie realizacji celów w zakresie rozwoju OZE wynikają-cych z dokumentów rządowych, tj. Polityki energetycznej Polski do 2030 r. Kolejnym ważnym efektem będzie wdro-żenie schematu zoptymalizowanych mechanizmów wspar-cia dla producentów energii elektrycznej z OZE lub biogazu rolniczego, ze szczególnym uwzględnieniem generacji roz-proszonej opartej o lokalne zasoby OZE. Jak najszybsze uchwalenie ustawy o OZE stworzy wyjątkową możliwość dostosowania przyjętych rozwiązań prawnych do standar-dów prawniczych rynku energii odnawialnej obowiązują-cych w innych krajach UE. Wciąż jednak pozostaje otwarte pytanie: kiedy te zapisy, mniej czy bardziej kontestowane, ale jednak, wejdą w końcu w życie.

Wsparcie dla OZE i prosumpcji

Narodowy Fundusz Ochrony środowiska zdecydował się na wsparcie dla OZE nie czekając na przepisy ustawy o od-nawialnych źródłach energii. Według informacji z Narodo-wego Funduszu planowane jest przekazanie w 2014 roku ok. 1 mld zł w formie dotacji i pożyczek na projekty związa-ne z promocją alternatywnych źródeł energii oraz zwiększa-nie efektywności energetycznej W br. na wsparcie NFOŚiGW mogą m.in. liczyć małe i średnie instalacje do 40 MW mocy, których właściciele chcą ograniczyć emisje za-nieczyszczeń do atmosfery. Fundusz może umorzyć do 15 proc. wartości takich inwestycji. Od stycznia br. ruszył też program "Bocian", wspierający rozproszone odnawialne źródła energii, np.: biogazownie, wiatraki, małe elektoro-wie wodne, kotłownie na biomasę, systemy fotowoltaicz-ne, czy instalacje do pozyskiwania energii ze źródeł geoter-malnych. Oprocentowanie pożyczek w „Bocianie” to 3-miesięczny WIBOR minus 100 pkt bazowych, nie mniej niż 2 proc.

W tym też roku ruszy program "Prosument", wspierają-cy inwestycje w mikro i małe instalacje OZE w budynkach mieszkalnych jedno- i wielorodzinnych. Projekt realizowany przez NFOŚiGW w ramach programu priorytetowego „Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii. Część 4) Prosument - linia dofinansowania z przeznacze-niem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źró-deł energii ma budżet - na lata 2014-2020 - to ok. 600 mln zł, z możliwością zawierania umów do 2018 r. Program obejmują zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źró-deł energii typu prosumenckiego do produkcji energii ciepl-

10

nej i elektrycznej: kotłów na biomasę, pomp ciepła, kolek-torów słonecznych, systemów fotowoltaicznych, małych elektrowni wiatrowych i układów mikrokogeneracyjnych.

Pośród założeń programu brakuje jednak kluczowych ustaleń,. m.in. struktury finansowania inwestycji- tj. jaka część kosztów będzie sfinansowana z dotacji, a jaka z prefe-rencyjnego kredytu na 1%. Jak poinformował Ryszard Ochwat z NFOŚiGW bez nowelizacji prawa ochrony środo-wiska Narodowy Fundusz nie może uruchomić systemu pożyczek. Beneficjenci czy potencjalni wnioskodawcy za-stanawiają się co robić. Część z nich będzie z decyzją czekać na ostateczny kształt prawa aby odpowiednio dostosować swoje projekty do nowych przepisów.

Być może w tym roku ruszy także program w ramach PolSEFF-u, czyli programu finansowania rozwoju energii zrównoważonej w Polsce. Oferta skierowana byłaby do sektora MŚP, zainteresowanego inwestycjami w nowe technologie i urządzenia obniżające zużycie energii lub wy-twarzające energię ze źródeł odnawialnych. Budżet tego Funduszu ma wynieść 60 mln zł. Czy do tego czasu przepisy ustawy o OZE, na co czekają wszyscy zainteresowani roz-wojem energii z niekonwencjonalnych źródeł energii, wej-dą w końcu w życie?

OZE potrzebne także na wsi

Skoro tak wiele problemów z OZE mają inwestorzy w miastach, to co dopiero mówić o problemach w tej sferze na wsiach? Rolnicy zużywają w Polsce 6% całego bilansu energii, a z uwagi na oddalenie od źródeł jej wytwarzania płacą najwyższe ceny i mają największe problemy z zapew-nieniem dostawy energii o odpowiedniej mocy i jakości. Sytuacja będzie się niestety pogarszała z uwagi na zanie-dbania w zakresie rozbudowy wiejskich sieci rozdzielczych

energii elektrycznej i gazu oraz nieuchronnego odchodze-nie od taryfowania (wsparcia niższymi taryfami). Rozwiąza-niem są odnawialne źródła energii (OZE) i mikrosieci oraz inteligentne sieci energetyczne.

W ich budowaniu ma pomóc rolnikom projekt „Odnawialne źródła energii w gospodarstwach rolnych i inteligentnych sieciach” (akronim – OZERISE), realizowany m.in. przez Instytut Energetyki Odnawialnej, będącym ko-ordynatorem projektu. Ideą tego projektu jest zachęcenie i wsparcie rolników w zastępowaniu konwencjonalnych źró-deł energii ekologicznymi rozwiązaniami technologicznymi oraz pokazanie korzyści wynikających z wykorzystania od-nawialnych źródeł energii dla rolnictwa i obszarów wiej-skich w lokalnych grupach (mikrosieci, lokalne grupy bilan-sujące, zintegrowane źródła OZE u współpracujących rolni-ków).

Zadaniem projektu jest też praktyczne potwierdzenie, że stosowanie minimum jednego źródła OZE zmniejsza koszty prowadzenia gospodarstw rolnych, jest źródłem do-datkowych dochodów ze sprzedaży nadwyżek energii, a także sposobem na ochronę środowiska. Korzyści te się zwielokrotniają, jeżeli pojedyncze dotychczas OZE funkcjo-nują w lokalnych systemach zintegrowanych.

Oferta uczestnictwa w projekcie dotyczy w szczególno-ści gospodarstw, które rozważają zainstalowanie urządze-nia energetyki odnawialnej, np. małej elektrowni wiatro-wej, kolektora słonecznego, systemu fotowoltaicznego, kotła na biomasę lub biogazowni, bądź też już posiadają OZE. W sposób priorytetowy kwalifikowane będą zgłosze-nia od grup sąsiedzkich kilku rolników z jednej miejscowo-ści lub z jednej gminy. Czy rolnicy ruszą gremialnie, aby uczestniczyć w tym projekcie? Część z nich również czeka na nową ustawę.

11

M odel prosumenta w energetyce jest ściśle po-wiązany z rozwojem inteligentnych sieci ener-

getycznych i inteligentnego opomiarowania. Rozwiązania tego typu mają umożliwić prosumentom dokonywanie pra-widłowych rozliczeń wytwarzanej, zużywanej, kupowanej i sprzedawanej energii elektrycznej.

Smart Grids

Wprowadzenie przez operatorów systemów dystrybu-cyjnych elektroenergetycznych zaawansowanych syste-mów pomiarowych AMI (Advanced metering infrastructu-re) stanowić ma gwarancję prawidłowego funkcjonowania systemu generacji rozproszonej (wielość źródeł wytwarza-nia energii), którego istotnym elementem jest operowanie zbiorem wielu informacji pomiarowych, ich przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie tych infor-macji (skomunikowanie). Prawidłowe i przejrzyste funkcjo-nowanie tego systemu ma być swoistą zachęta dla inwesto-rów chcących realizować projekty związane z wytwarza-niem energii elektrycznej w mikroinstalacjach i małych in-stalacjach. Spójny system zbierania i analizowania informa-cji pomiarowych ma także zminimalizować ryzyko wystą-pienia tzw. przeciążeń, czyli sytuacji, kiedy rozproszone małe źródła energii elektrycznej w szczytowych godzinach swojej produkcji mogą przeciążyć sieć elektroenergetyczną. Regulator rynku paliw i energii (Prezes Urzędu Regulacji Energetyki URE) zapowiada wdrożenie modelu regulacji sieciowych tworzących warunki dla otwarcia sieci dystrybu-cyjnych na energetykę rozproszoną, w tym prosumencką. Na stronie Urzędu Regulacji Energetyki: www.ure.gov.pl, zawarte są informacje na temat wdrażania systemu inteli-gentnych sieci i inteligentnego opomiarowania: http://ise.ure.gov.pl/.

Inteligentna sieć energetyczna (ang. smart grid) to sys-tem, który przy użyciu nowoczesnych technologii teleinfor-matycznych pozwala na stałe monitorowanie produkcji i zużycia energii w czasie rzeczywistym (równoważenie po-pytu i podaży energii elektrycznej w określonych jednost-kach czasu). Użycie specjalnych liczników (tzw. liczników inteligentnych – ang. smart meter) oraz systemu informa-tycznego umożliwia automatyczne przesyłanie informacji o awariach. Inteligentna sieć energetyczna to przede wszyst-kim zmiana w sposobie zarządzania dystrybucją energii na bardziej efektywny i bezawaryjny, poprzez bieżącą wymia-nę informacji między wszystkimi uczestnikami sieci, czyli tymi, którzy produkują energię, przesyłają ją i konsumują.

System ISE, który już został wprowadzony w wielu pań-stwach w Europie, jest również jednym ze sposobów, który ma ustrzec odbiorców przed przerwami w dostawie energii (tzw. blackout'ami) m.in. dzięki rozwojowi systemu rozpro-szonych źródeł energii odnawialnej (OZE) oraz wyrównaniu jej dobowego zużycia, poprzez tzw. zarządzanie popytem na energię. Inteligentne liczniki w czasie rzeczywistym po-kazują dokładne zużycie energii i automatycznie przekazują te dane dostawcy. Wszystko to pozwala efektywnie zarzą-dzać podażą energii elektrycznej i jej rezerwami.

Inteligentny (zdalny i automatyczny) pomiar energii elektrycznej eliminuje potrzebę manualnej kontroli stanu liczników i w przyszłości oznacza zaprzestanie rozliczania kupowanej energii elektrycznej w oparciu o prognozy zuży-cia i faktury zaliczkowe. Odbiorcy będą też mogli zobaczyć ilość zużytej energii na koncie w Internecie i to w rozbiciu na godziny oraz pory dnia. Płatność za bieżące zużycie energii elektrycznej daje możliwość lepszego planowania budżetów domowych. Odbiorca będzie mógł śledzić jak poszczególne urządzenia domowe wpływają na zużycie energii. Przy odpowiednio dostosowanej instalacji elek-trycznej i zamontowaniu stosownego oprogramowania (tzw. inteligentne sieci domowe HAN) odbiorcy energii elektrycznej będą mogli zarządzać pracą konkretnych ob-wodów elektrycznych i korzystać z określonych urządzeń elektrycznych w czasie, kiedy energia jest najtańsza. Inteli-gentne liczniki pomogą w świadomym gospodarowaniu energią elektryczną, a tym samym pozwolą lepiej zarządzać wydatkami w gospodarstwie domowym.

Mając wiedzę na temat profilu swojego zużycia odbiorcy bardziej świadomie będą poszukiwać ofert na rynku energii dostosowanych do ich potrzeb, z kolei przedsiębiorstwa obrotu energią elektryczną wzmogą aktywność w kierunku wprowadzenia ofert cenowych dostosowanych do potrzeb klientów mierzonych poziomem zużycia energii. W konse-kwencji doprowadzi to do racjonalizacji zużycia energii, poprawy efektywności jej użytkowania i wzrostu konkuren-

INNOWACJE W LOKALNEJ ENERGETYCE

12

cji na rynku energii elektrycznej.

ISE w gminie

Ustawa z dnia 8 marca 1999 r. o samorządzie gminnym stanowi w art. 2: „Art. 2. 1. Gmina wykonuje zadania pu-bliczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność; 2. Gmina posiada osobowość prawną; 3. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej”. Z kolei art. 7 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy przewiduje, iż zaspokajanie zbiorowych po-trzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szcze-gólności zadania własne obejmują sprawy: wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektrycz-ną i cieplną oraz gaz. Art. 18.1 ustawy – Prawo energetycz-ne stanowi, iż do zadań własnych gminy w zakresie zaopa-trzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe nale-ży:

1) planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy;

2) planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy;

3) finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicz-nych znajdujących się na terenie gminy;

4) planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy. Zaś art. 19 ww. ustawy stwierdza, iż projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe powinien określać przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycz-nej i paliw gazowych. Z powyższych przepisów wyni-ka, iż wdrażanie systemu inteligentnych sieci (ISE) oraz inteligentnego opomiarowania może leżeć w sferze zainteresowania gminy.

Kwestia dostarczania energii elektrycznej w tym obo-wiązek opomiarowania spoczywa na operatorach syste-mów dystrybucyjnych zaopatrujących odbiorców w energię elektryczną, którzy mają zapewnione w swoich taryfach środki na realizację tych zadań. Działania gminy nie mogą zastępować ustawowej powinności dystrybutorów energii elektrycznej (wydatkowanie środków publicznych przez samorząd podlega ścisłym rygorom prawnym). Działania regulatora rynku paliw i energii w zakresie promowania i wdrażania inteligentnych sieci i inteligentnego opomiaro-wania skierowane są przede wszystkim do dystrybutorów energii a nie do gmin.

Zatem w kontekście samorządu możemy w tym zakresie mówić o działaniach, które wprost nie mieszczą się w sferze obowiązku a bardziej w sferze działań fakultatywnych słu-żących pośredniej realizacji przez gminę innych postulatów ustawodawcy (efektywność energetyczna, ochrona środo-wiska, bezpieczeństwo energetyczne, rozwój OZE). Można

więc przyjąć, że jeśli określone przedsięwzięcie służy reali-zacji przez gminę jej zadań to finansowe partycypowanie w tym względzie znajdzie swoje uzasadnienie, niemniej wszystko musi odbywać się zgodnie z zasadami dotyczący-mi prawidłowości wydatkowania środków publicznych. Ro-lą gminy w powyższym zakresie jest na pewno pobudzanie świadomości mieszkańców gminy będących odbiorcami energii w zakresie korzyści wypływających z inteligentnego opomiarowania. Wdrożenie ISE na terenie gminy to także szansa na poprawę jakości energii elektrycznej na danym terenie, co warunkuje pozyskanie nowych inwestycji prze-mysłowych.

Dodatkowo wyposażenie infrastruktury komunalnej w inteligentną sieć we współpracy z dystrybutorem energii elektrycznej przynieść może znaczącą redukcję wydatków na energię, czym można uzasadnić zasadność przeprowa-dzenia określonych inwestycji w tym zakresie. ISE to też szansa na aktywizację mieszkańców gminy, na upodmioto-wienie ich na rynku energii poprzez umożliwienie im wy-twarzania energii elektrycznej w mikroźródłach (energetyka prosumencka). Konkludując i odnosząc się do istoty pytania: Gmina ma kompetencje i możliwości do wspierania na swoim terenie rozwoju ISE, natomiast nie można temu na razie przypisać przymiotu bezwzględnego obowiązku. ISE mogą być dla gmin środkiem do osiągnięcia określonych (nawet obowiązkowych) celów, ale wprowa-dzenie związanego z tym systemu nie jest – wyartykułowa-nym wprost w przepisach prawa – obowiązkiem.

Energetyka prosumencka

Energetyka prosumencka to model systemu energetycz-nego, w którym odbiorca energii elektrycznej jest nie tylko jego użytkownikiem (konsumentem), ale także aktywnym uczestnikiem – producentem energii, który może przy tym

13

ewentualne nadwyżki wyprodukowanej energii odstąpić innym odbiorcom. Prosument to podmiot zaangażowany w tworzenie (współtworzenie) określonego produktu oraz jego bezpośredni konsument (współkonsument). Jednym z podstawowych celów polityki energetycznej jest rozwój energetyki prosumenckiej (obywatelskiej), co zwiększyć ma bezpieczeństwo energetyczne kraju oraz efektywność ener-getyczną (ograniczenie strat poprzez produkcję energii elektrycznej w miejscu jej zużywania).

Przedstawiony w dniu 17 września 2013 r. przez Mini-sterstwo Gospodarki dokument: „Schemat zoptymalizowa-nych mechanizmów wsparcia dla wytwórców energii elek-trycznej z odnawialnych źródeł energii lub biogazu rolnicze-go”, zawierający podstawowe założenia projektowe w za-kresie wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z odna-wialnych źródeł przewiduje dedykowane, dodatkowe wsparcie w celu stworzenia zdywersyfikowanej struktury wytwarzania energii elektrycznej oraz wykorzystania krajo-wych zasobów energetycznych. Cel ten ma być realizowany poprzez wprowadzenie rozwiązań umożliwiających rozwój małoskalowej energetyki prosumenckiej, służącej zaspoka-janiu własnych potrzeb energetycznych przez odbiorców. Przyjęte w powyższym dokumencie propozycje działań obejmują:

Zwolnienie z obowiązku rejestrowania działalności go-spodarczej polegającej na wytwarzaniu energii elektrycz-nej w mikroinstalacji.

Zwolnienie z obowiązku uzyskania koncesji na wytwarza-nie energii elektrycznej w mikroinstalacji.

Stworzenie programów dedykowanych wsparciu inwe-stycyjnemu dla powstawania nowych mocy w mikroe-nergetyce.

Wprowadzenie obowiązku zakupu nadwyżek energii elektrycznej, która została wytworzona w mikroinstalacji przez kolejnych 15 lat, po cenie 80% średniej ceny sprze-daży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, ogłoszonej przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (Prezesa URE).

Promowanie wykorzystania energii ze źródeł odnawial-nych w nowo oddanych budynkach lub poddanych gene-ralnemu remontowi (od dnia 1 stycznia 2015 r.).

Ułatwienia związane z przyłączeniem do sieci dla mikro-instalacji.

Przewidziane w powyższym zakresie postulaty znalazły swój wyraz w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r., poz. 1059 z pózn. zm.), gdzie istotne elementy ustawowego wsparcia drobnych produ-centów energii elektrycznej wprowadzone zostały na mocy ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 984).

Mikroinstalacje

Mikroinstalacja to odnawialne źródło energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 40 kW, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu zna-mionowym niższym niż 110 kV lub o łącznej mocy zainsta-lowanej cieplnej nie większej niż 120 kW. Za przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej nie pobiera się opłat. Art. 7 ust. 8d4 przywołanej wyżej ustawy stanowi, iż „W przypadku gdy podmiot ubiegający się o przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej jest przyłączony do sieci jako odbiorca końcowy, a moc za-instalowana mikroinstalacji, o przyłączenie której ubiega się ten podmiot, nie jest większa niż określona w wydanych warunkach przyłączenia, przyłączenie do sieci odbywa się na podstawie zgłoszenia przyłączenia mikroinstalacji, złożo-nego w przedsiębiorstwie energetycznym, do sieci którego ma być ona przyłączona, po zainstalowaniu odpowiednich układów zabezpieczających i układu pomiarowo-rozliczeniowego. W innym przypadku przyłączenie mikroin-stalacji do sieci dystrybucyjnej odbywa się na podstawie umowy o przyłączenie do sieci. Koszt instalacji układu za-bezpieczającego i układu pomiarowo-rozliczeniowego po-nosi operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycz-nego”. Przepis powyższy znajduje zastosowanie niezależnie od tego czy podmioty te są osobami fizycznymi, czy przed-siębiorcami.

Art. 9u ustawy – Prawo energetyczne wskazuje w spo-sób jednoznaczny, iż wytwarzanie energii elektrycznej w mikroinstalacji przez osobę fizyczną niebędącą przedsię-biorcą, a także sprzedaż tej energii przez tę osobę, nie jest działalnością gospodarczą i nie wymaga uzyskania koncesji na jej wytwarzanie i sprzedaż. Energię elektryczną wytwo-rzoną w mikroinstalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania sprzedawcy z urzędu (przedsiębiorstwo prowadzące obrót energią elektryczną) i oferowaną do sprzedaży przez osobę,

14

o której mowa w art. 9u, jest zobowiązany zakupić ten sprzedawca. Zakup tej energii odbywa się po cenie równej 80% średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej w po-przednim roku kalendarzowym, o której mowa w art. 23 ust. 2 pkt 18 lit. b. ustawy – Prawo energetyczne (cena gwarantowana).

Wsparcie dla OZE - plany na przyszłość

Przedstawione przez resort gospodarki założenia projek-towe w zakresie wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z OZE przewidują wdrożenie systemu aukcji dla nowych i zmodernizowanych instalacji OZE. Funkcjonujący w Polsce system wsparcia OZE wynika z postanowień ustawy – Pra-wo energetyczne i oparty jest o obowiązek:

uzyskania (zakupu) i przedstawienia do umorzenia świa-dectw pochodzenia energii elektrycznej z OZE (tzw. zie-lone certyfikaty) lub uiszczenia opłaty zastępczej, ustala-nej przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (Prezesa URE);

zakupu energii elektrycznej pochodzącej z OZE przez wskazane w ustawie przedsiębiorstwo obrotu energią elektryczną po ustalonej przez Prezesa URE cenie;

przesyłu i odbioru energii elektrycznej przez operatora sytemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego (OSD).

Prawo energetyczne stanowi w tym względzie, iż od-biorca przemysłowy, przedsiębiorstwo energetyczne, od-biorca końcowy oraz towarowy dom maklerski lub dom maklerski są obowiązani uzyskać i przedstawić do umorze-nia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki świadectwo po-chodzenia, wydane dla energii elektrycznej wytworzonej w źródłach znajdujących się na terytorium RP lub zlokalizowa-nych w wyłącznej strefie ekonomicznej lub uiścić opłatę zastępczą, w terminie określonym w ust. 5, obliczoną w sposób określony w ust. 2. Sprzedawca z urzędu jest obo-wiązany, w zakresie określonym w przepisach wydanych na podstawie ust. 9, do zakupu energii elektrycznej wytworzo-nej w odnawialnych źródłach energii przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania tego sprzedawcy, oferowa-nej przez przedsiębiorstwo energetyczne, które uzyskało koncesję na jej wytwarzanie lub zostało wpisane do reje-stru.

Operator systemu elektroenergetycznego, w obszarze swojego działania jest obowiązany zapewnić wszystkim podmiotom pierwszeństwo w świadczeniu usług przesyła-nia lub dystrybucji energii elektrycznej wytworzonej w od-nawialnych źródłach energii oraz w wysokosprawnej koge-neracji, z zachowaniem niezawodności i bezpieczeństwa krajowego systemu elektroenergetycznego. Potwierdze-niem wytworzenia energii elektrycznej w OZE jest świadec-two pochodzenia tej energii, wydawane przez Prezesa URE wytwórcom „zielonej energii”. Wypełnienie obowiązku za-kupu tej energii następuje poprzez przedstawienia przez zobowiązany do tego podmiot Prezesowi URE do umorze-nia określonej ilości świadectw pochodzenia. Prawa mająt-

kowe wynikające ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i stanowią towar giełdowy, o którym mowa w ustawie z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz. U. z 2010 r. Nr 48, poz. 284 z późn. zm.). Analogiczne zasady jak powyżej obowiązują w zakresie wsparcia produkcji biogazu rolniczego („brązowe certyfikaty”) i zbliżone – w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji („żółte i czerwone certyfikaty”).

Przedstawione przez Ministerstwo Gospodarki założenia w zakresie wsparcia wytwarzania energii elektrycznej z OZE mają uwzględniać:

1) Wypełnienie zobowiązań wynikających z Pakietu Kli-matycznego przy optymalizacji kosztów z tym zwią-zanych.

2) Stabilność systemu wsparcia dla inwestorów.

3) Ukierunkowanie systemu wsparcia według kryterium kosztów wytwarzania energii elektrycznej w określo-nych rodzajach odnawialnych źródeł energii.

4) Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elek-trycznej (energetyka rozproszona).

5) Maksymalne wykorzystanie krajowych zasobów energetycznych.

6) System gwarantowanych taryf mający na celu ogra-niczenie poziomu wsparcia do kosztów faktycznie ponoszonych przez inwestorów (przy zachowaniu zasad transparentności i konkurencyjności).

7) Możliwość kontrolowania ilości i struktury produkcji energii elektrycznej z OZE oraz całkowitych kosztów wsparcia tej produkcji.

Istotnym z punktu widzenia ochrony praw nabytych jest przyjęcie w opracowywanych projektach utrzymania obec-nego systemu wsparcia dla istniejących już instalacji OZE,

15

przy czym przewiduje się możliwość zaproponowania inwe-storom nowych rozwiązań w celu optymalizacji rachunku ekonomicznego. Opracowywany projekt przewiduje rów-nież wdrożenie systemu aukcji dla nowych i zmodernizowa-nych instalacji OZE (ich przedmiotem ma być określona ilość energii elektrycznej produkowana przez określony czas). Elementem aukcji ma być cena referencyjna za jed-nostkę energii elektrycznej z uwzględnieniem zainstalowa-nej mocy. Aukcje mają na celu zminimalizowanie ryzyka nadmiernego wsparcia (np. z przypadku zmów cenowych). Oferty przekraczające cenę referencyjną będą odrzucane.

Istotnym założeniem projektowanego systemu jest wprowadzenie rozwiązań umożliwiających rozwój małoska-lowej energetyki prosumenckiej służącej zaspokajaniu wła-snych potrzeb energetycznych przez odbiorców, na co skła-da się przede wszystkim:

zwolnienie z obowiązku prowadzenia działalności gospo-darczej polegającej na wytwarzaniu energii elektrycznej w mikroinstalacji (do 40 kW);

zwolnienie z obowiązku uzyskania koncesji na wytwarza-nie energii elektrycznej w mikroinstalacji;

stworzenie programów dedykowanych wsparciu inwe-stycyjnemu dla nowych mikroinstalacji;

wprowadzenie obowiązku zakupu nadwyżek energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacjach;

promowanie wykorzystania energii z OZE w nowo odda-nych lub remontowanych budynkach;

ułatwienia związane z przyłączaniem do sieci mikroinsta-lacji.

Podkreślenia wymaga okoliczność, że powyższe założe-nia dotyczą projektu ustawy o odnawialnych źródłach ener-gii, który nie znajduje powszechnego uznania. Jego treść może zmieniać się w procesie legislacji w sposób dynamicz-ny i finalna wersja modelu wsparcia OZE (po wejściu w ży-cie stosownej ustawy) może się znacząco różnić od zaryso-wanych wyżej postulatów.

Z punktu widzenia gmin istotne znaczenie w powyższym względzie ma fakt jak ustawodawca określi zasady wsparcia mikroinstalacji i przedsięwzięć związanych z energetyką prosumencką. Energetyka rozproszona (wielość źródeł o stosunkowo niedużej mocy) jest obszarem, który z punktu widzenia możliwości finansowych i organizacyjnych gminy

daje największe szanse powodzenia.

Obszary ekoinnowacyjności

Mając na uwadze powyżej zidentyfikowane rodzaje działań na rzecz wspierania energetyczno-efektywnościowych rozwiązań, można wyróżnić trzy obsza-ry i kierunki rozwoju innowacyjności ekologicznej:

1) Innowacyjność technologiczna - wyrażająca się w sto-sowaniu rozwiązań technicznych i technologicznych, które ze swej natury nastawione są na uzyskanie określonego efektu ekologicznego przy jednoczesnym zapewnieniu sprawnej obsługi w zakresie sprostania zapotrzebowaniom na paliwa i energię. Ekotechnologie polegają na wdrażaniu takich rozwiązań technologicznych, które obok realizacji celu do jakiego zostały stworzone gwarantują osiągnięcie określonego celu ekologicznego - są to innymi słowy: tech-nologie przyjazne środowisku. Wprowadzanie nowych roz-wiązań (ekotechnologii) w tym zakresie ma służyć popra-wieniu efektywności energetycznej, zmniejszeniu zanie-czyszczenia środowiska i poprawieniu wskaźników ekono-micznych w zakresie gospodarowania paliwami i energią. Należą do nich zarówno technologie pozwalające wykorzy-stywać odnawialne źródła energii, jaki i rozwiązania zaa-wansowanej teleinformatyki, do których należą inteligent-ne sieci energetyczne ISE.

2) Innowacyjność ekonomiczna i organizacyjna - przeja-wia się w koncepcji takiego modelu zarządzania gminą, któ-ry gwarantuje osiągnięcie celów ekologiczno-energetycznych przy pożądanym systemie ich finansowa-nia. W tym obszarze należy wspomnieć o właściwej polity-ce kadrowej gwarantującej realizację wymagających przed-sięwzięć gospodarczych. W niektórych samorządach (urzędach gmin) funkcjonują samodzielne stanowiska (zespoły, wydziały), które realizują głównie zadania oscylu-jące wokół spraw związanych z polityką energetyczną gmi-ny, jak:

organizowanie przetargów na zakup paliw i energii,

analiza ekonomiczno-techniczna zużycia energii pod ką-tem jej oszczędzania,

wyszukiwanie instrumentów finansowania określonych przedsięwzięć,

audyt zasobów energetycznych gminy,

edukacja ekologiczna i proefektywnościowa.

3) Innowacyjność społeczno-edukacyjna - zakłada uru-chomienie mechanizmów pobudzających zachowania i na-wyki społeczne, które same przez się realizować będą okre-ślone cele lub eliminować działania niepożądane. W kon-tekście wdrażania inteligentnego opomiarowania (smart metering) do tego typu działań należy zarządzanie popytem i powiązana z nim edukacja odbiorców energii w zakresie optymalnego wykorzystania taryf energii i użytkowania domowego sprzętu AGD.

16

W ostatnich latach uruchomionych została wiele programów i funduszy, zarówno krajowych,

jak i europejskich, mających na celu finansowe wsparcie przedsięwzięć rozwojowych w zakresie inteligentnej i zrów-noważonej energetyki, efektywności energetycznej i ener-getyki odnawialnej. Inicjatywy te wpisują się w polskie i europejskie dokumenty strategiczno-polityczne, programo-we i prawne dotyczące działań na rzecz ochrony klimatu, m. n. w cele pakietu klimatycznego UE 3x20.

Program ISE NFOŚiGW - pierwszy konkurs za nami

Program Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE), wdrażany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, przewiduje realizację przedsięwzięć ISE w formie pilotażowej, której istotnym elementem jest bilansowanie energii - jej zapotrzebowania i dostaw.

Pierwotnie w ramach programu planowane były dwa konkursy, których całkowita alokacja miała wynieść 340 mln zł. Jednak decyzją Zarządu NFOŚiGW, w styczniu 2014 roku, po wyselekcjonowaniu beneficjentów po pierwszym konkursie, zmniejszono alokację do 171 878 tyś zł i anulo-wano drugi konkurs. Zmieniono również wytyczne dla tego programu. Okres wdrażania programu przewidziano na lata 2012 – 2017, przy czym alokacja środków przewidziana jest do końca 30.06.2014, a płatności w ramach programu będą realizowane do 31.12.2017 r. Budżet konkursu pochodzi z opłat i kar zastępczych naliczanych przez Prezesa URE zgod-nie z ustawą Prawo Energetyczne, za nieosiąganie zakłada-nych poziomów uzysku energii ze źródeł odnawialnych przez przedsiębiorstwa energetyczne.

Zgodnie z wytycznymi programu w ramach pojedyncze-go projektu ma nastąpić wdrożenie w przestrzeni pilotażo-wej co najmniej jednego rozproszonego źródła energii od-nawialnej oraz uzyskanie w wyniku działań ISE redukcji CO2 o 1000 ton w skali rocznej. Łącznie planowane wartości wskaźnika, wynikające z umów zawartych w roku 2014 wy-noszą 35 tyś Mg/rok. Przestrzenie pilotażowe, w których będzie realizowany projekt i prowadzone bilansowanie (tj. optymalizacja zużycia energii) mogą być definiowane za-równo poprzez ilość odbiorców energii, tzw. „olicznikowanie” jak i funkcjonalność sieci (elektryczne, cieplne, gazowe). Intencją wdrożenia programu jest opty-malizacja i racjonalizacja zużycia energii elektrycznej, gazo-wej, cieplnej i ciepłej wody użytkowej w przestrzeniach pilotażowych a w konsekwencji ograniczenie lub uniknięcie emisji zanieczyszczeń do powietrza i emisji CO2. W każdej przestrzeni pilotażowej będzie realizowana (również jako warunek konieczny) inwestycja z zakresu rozproszonych odnawialnych źródeł energii.

Co jest finansowane?

W przestrzeni pilotażowej mogą być też realizowane inne przedsięwzięcia inwestycyjne mające wpływ na zwiększe-nie efektu ekologicznego /energetycznego, przykładowo:

inteligentne sieci oświetleniowe z zastosowaniem ener-gooszczędnego oświetlenia,

rozproszone odnawialne źródła energii,

mikrogeneracja, kogeneracja oraz trójgeneracja gazowa,

urządzenia magazynujące energię (m. in. zbiorniki aku-mulacyjne oraz infrastruktura dla gromadzenia energii elektrycznej z/dla samochodów elektrycznych),

montaż statycznych kompensatorów mocy biernej w ramach budowy/przebudowy sieci elektroenergetycz-nych służących przyłączeniu odnawialnych źródeł ener-gii,

opomiarowanie i działania inwestycyjne dla energii gazo-wej w przestrzeniach pilotażowych, w których występuje współpracująca z warstwą telekomunikacyjną/ teleme-tryczną przynajmniej jedna z warstw: energii elektrycz-nej, energii cieplnej, ciepłej wody użytkowej.

Elementami obowiązkowymi przy realizacji przedsię-wzięć w przestrzeniach pilotażowych są kampanie informa-cyjno–edukacyjne realizowane w celu poszerzenia wiedzy i podniesienia świadomości odbiorców. Doświadczenia i wyniki zebrane podczas realizacji programu mają pozwolić w przyszłości na wdrażanie idei inteligentnych sieci energe-tycznych na szeroką skalę.

Dofinansowanie przeznaczone jest na działania inwesty-cyjne oraz nieinwestycyjne związane z wdrażaniem ele-mentów ISE w obszarach pilotażowych.

W ramach działań inwestycyjnych dofinansowaniu mo-gą podlegać koszty:

wdrażania rozproszonych odnawialnych źródeł energii, inteligentnych energooszczędnych systemów oświetlenia, urządzeń kompensujących moc bierną, urządzeń magazy-nujących energię oraz stacji ładowania samochodów elek-trycznych,

prac przygotowawczych związanych z wdroże-niem ISE jak np. opracowanie dokumentacji technicznej, projektów budowlanych i wykonawczych,

nabycia lub wytworzenia nowych środków trwałych wraz z ich montażem i uruchomieniem,

nabycia materiałów lub robót budowlanych,

nadzoru inwestorskiego,

FINANSOWANIE ISE I PRZEDSIĘWZIĘĆ EFEKTYWNYCH ENERGETYCZNIE

17

wartości niematerialnych i prawnych, w tym: koszty systemów, programów, specyfikacji, opracowania standar-dów,

sprzętu informatycznego niezbędnego do wdrożenia ISE,

oprzyrządowania i urządzeń: urządzenia warstwy pomia-rowej i telekomunikacyjnej, urządzenia sieci domowej, których instalacja pozwoli określić przestrzeń pilotażową współrzędnymi geograficznymi.

Kluczowa telekomunikacja

Kluczową rolę we wdrażaniu ISE pełni warstwa teleko-munikacyjna/telemetryczna, której zadaniem jest dwukie-runkowy, bezpieczny przesył danych: od odbiorcy i urzą-dzeń do centrów decyzyjnych, jak i w kierunku przeciwnym. Warstwa ta umożliwia realizację działań zwrotnych - zarzą-dzanie i sterowanie siecią oraz interakcję z odbiorcą końco-wym (zarządzanie podażą i popytem na energię). Wydatki na działania informacyjne, w tym raporty i seminaria doty-czących wdrażania inteligentnych sieci energetycznych podlegają również refundacji w ramach działań nieinwesty-cyjnych.

Program skierowany został do przedsiębiorców, jedno-stek samorządu terytorialnego, uczelni, instytutów badaw-czych, Polskiej Akademii Nauk i tworzonych przez nią jed-nostek organizacyjnych, konsorcjów naukowo - przemysło-wych (jako partnerów dla lidera przedsięwzięcia), realizują-cych w przestrzeniach pilotażowych przedsięwzięcia speł-niające cele programu ISE. Lider przedsięwzięcia składa wniosek o dofinansowanie w imieniu swoim i partnerów i zobowiązany jest do zawarcia porozumień z partnerami współrealizującymi przedsięwzięcie, które regulują m.in. ponoszenie wydatków kwalifikowanych oraz sposób prze-kazywania dotacji. Lider przedsięwzięcia odpowiedzialny jest za całość realizacji rzeczowej i finansowej przedsię-wzięcia.

Dofinansowanie udzielane jest w formie dotacji, której wysokość zależy od rodzaju realizowanego działania oraz rodzaju beneficjenta. Dla działań „miękkich” - przed i pore-alizacyjnych - dofinansowanie sięga 70% kosztów kwalifiko-wanych zaś dla działań inwestycyjnych, górny limit wynosi odpowiednio od 30% dla dużych przedsiębiorstw do 50% dla mikro i małych przedsiębiorstw, samorządów, uczelni i instytutów badawczych.

W programie ISE w przeciwieństwie do wielu innych programów wdrażanych przez NFOŚiGW nie jest stosowa-ne kryterium efektywności kosztowej. Projekty oceniane są według dwóch kryteriów merytorycznych: wielkość efektu ekologicznego oraz gotowość realizacyjna przedsięwzięcia. Program ISE dopuszcza dużą różnorodność potencjalnych przedsięwzięć. W ramach Programu ISE realizowane mogą być przedsięwzięcia wysoce innowacyjne, co oznacza, że mogą być one droższe od standardowych inwestycji reali-zowanych powszechnie na szeroką skalę. Koszt redukcji CO2 jest tu zatem zdecydowanie wyższy w porównaniu do innych typowych przedsięwzięć dofinansowywanych za-

zwyczaj przez NFOŚiGW.

Więcej o programie oraz informacja o kolejnym nabo-rze na stronie NFOŚiGW - http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-krajowe/programy-priorytetowe/ise/

W oczekiwaniu na Program PROSUMENT

Celem programu Prosument, opracowanym przez NFOŚiGW jest osiągnięcie efektu ekologicznego polegające-go na ograniczeniu lub uniknięciu emisji CO2 w wyniku zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych po-przez zakup i montaż małych lub mikroinstalacji odnawial-nych źródeł energii (do 40 kWe i 300 kWt). W momencie przygotowywania tej publikacji, trwały jeszcze prace nad uszczegółowieniem tego programu. W projekcie konkursu planowane do dofinansowania są następujące rodzaje przedsięwzięć:

źródła ciepła opalane biomasą, pompy ciepła oraz kolek-tory słoneczne o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt,

systemy fotowoltaiczne, małe elektrownie wiatrowe oraz mikrokogeneracja o zainstalowanej mocy elektrycz-nej do 40 kWe.

Dodatkowe wymagania to: wysoka jakość instalowa-nych urządzeń, gwarancja producenta głównych urządzeń na co najmniej 5 lat, rękojmia wykonawcy na co najmniej 3 lata, zaprojektowanie i montaż przez osoby posiadające uprawnienia.

Beneficjentem programu mogą być osoby fizyczne po-siadające prawo do dysponowania budynkiem mieszkal-nym oraz wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe. Wnioski będzie można składać w trybie ciągłym od momentu ogło-szenia konkursu. Wnioski składane są w banku, który za-warł umowę o współpracy z NFOŚiGW lub za pośrednic-twem jednostek samorządu terytorialnego. Instrumentem finansującym będzie kredyt z dotacją do 100% kosztów kwalifikowanych zakupu i montażu małych lub mikro insta-lacji odnawialnych źródeł energii.

18

Maksymalna kwota dofinansowania na przedsięwzięcie wynosi:

w przypadku osób fizycznych:

a) jedno źródło energii cieplnej lub elektrycznej -100 000 tys. zł, b) kilka źródeł energii cieplnej lub elektrycznej -150 000 tys. zł,

w przypadku spółdzielni lub wspólnot mieszkaniowych:

a) jedno źródło energii cieplnej lub elektrycznej -300 000 tys. zł, b) kilka źródeł energii cieplnej lub elektrycznej - 450 000 tys. zł,

Oprocentowanie kredytu w skali roku: 1%

JASPERS

JASPERS (Joint Assistance to Support Projects in Europe-an Regions) to inicjatywa Unii Europejskiej obejmująca po-moc w procesie przygotowania dużych projektów infra-strukturalnych. Zadaniem JASPERS jest pomaganie państ-wom członkowskim w przygotowywaniu wysokiej jakości projektów przeznaczonych do finansowania w ramach unijnych funduszy strukturalnych i spójności. JASPERS jest uzupełnieniem pracy nad przygotowywaniem projektów wykonywanej przez podmioty krajowe i lokalne. Główną rolą JASPERS jest dostarczanie technicznych ekspertyz "upstream" w planowaniu i przygotowywaniu projektów, a także ich ocenie. Dlatego pomoc jest oferowana od wczesnych etapów rozwoju projektu i ma szeroki zasięg sektorowy i geograficzny w ramach uprawnień JASPERS.

Główne dziedziny objęte pomocą techniczną JASPERS to te, w których doświadczenie jego partnerów jest wysoko cenione, a mianowicie: sieci transeuropejskie (TEN), sektor transportu poza TEN, systemy transportu intermodalnego i ich interoperacyjność, zarządzanie ruchem drogowym i powietrznym, czysty transport miejski i publiczny. Wśród priorytetów JASPERS znajduje się również ochrona środo-wiska, w tym efektywność energetyczna i energia odna-wialna. Zespół specjalistów doradza w dziedzinie mechani-zmów finansowych, takich jak partnerstwa publiczno - pry-watne. Z obszaru energetyki są to m.in. projekty dotyczące sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej, sieci przesyło-wych (połączenie elektroenergetyczne Polska-Litwa), a tak-że przesyłu i dystrybucji gazu.

Pomoc udzielana przez JASPERS jest bezpłatna dla bene-ficjentów i opiera się na wsparciu z Europejskiego Banku

Inwestycyjnego (EBI) i Europejskiego Banku Rozbudowy i Rozwoju (EBOR) w postaci zasobów ludzkich w połączeniu ze środkami finansowymi z budżetu pomocy technicznej Komisji Europejskiej.

Szczegółowe informacje na temat Inicjatywy JASPERS dostępne są na stronie internetowej http://jaspers.europa.eu/

HORYZONT 2020

W grudniu 2013 r. Parlament Europejski i Rada Unii Eu-ropejskiej przyjęły "Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji na lata 2014-2020 (The Framework Programme for Research and Innovation). Horyzont 2020 to największy w historii Unii Europejskiej program na rzecz badań i innowacji. Jego łączny, siedmio-letni budżet wynosi blisko 80 mld euro. Program stanowi narzędzie wdrażania Unii Innowacji, flagowej inicjatywy strategii wzrostu Europa 2020, mającej na celu zwiększenie konkurencyjności Europy na świecie. Na program składają się trzy filary, w ramach których określono tematy szczegó-łowe, w tym jednym z głównych obszarów jest energia, który dotyczy następujących tematów:

Redukcja zużycia energii oraz redukcja śladu węglowego

Tania, niskowęglowa energia elektryczna

Paliwa alternatywne i mobilne źródła energii

Jednolita, inteligentna europejska sieć energetyczna

Nowa wiedza i nowe technologie

Szybkie podejmowanie decyzji i zaangażowanie sektora publicznego

Wdrażanie na rynek innowacji energetycznych i ICT.

Na okres 2014-2020 przypada 5931 milionów euro, któ-re mają być przeznaczone na badania energetyczne, nie związane z energią atomową. Ponad 200 milionów euro z tej sumy przeznaczone będzie działania związane z Euro-pejskim Instytutem Innowacji .

Pierwszy Program Pracy (Work Programme) ‘Czysta i bezpieczna energia oraz wydajność energetyczna’ jest po-dzielony na następujące części:

a) Wydajność energetyczna

Wydajność energetyczna to oczywisty kierunek rozwoju dla Europy. Kwestia ta omawiana jest zarówno w krótko-terminowych jak i długoterminowych dokumentach poli-tycznych UE. Państwa członkowskie UE planują obniżyć konsumpcję energii pierwotnej do roku 2020. Działania badawcze w tym obszarze dotyczyć będą głównie budyn-ków, przemysłu, ogrzewania i chłodzenia, MŚP, wykorzy-stania ICT, współpracy z sektorem telekomunikacyjnym, a także usług i produktów energetycznych.

b) Technologie niskowęglowe

Wytworzenie i urynkowienie przystępnych cenowo i efektywnych rozwiązań technologicznych, które pozwolą

19

gospodarce UE stać się gospodarką niskowęglową, to kwe-stia kluczowa. Działania badawcze w tym obszarze dotyczyć będą: technologii fotowoltaicznych, wiatrowych, energii generowanej pływami oceanicznymi, elektrowni wodnych, geotermalnych, biopaliw, paliw alternatywnych, technolo-giach CCS itp.

c) Inteligentne miasta i społeczności

Zrównoważony rozwój terenów miejskich to również jedna z kluczowych kwestii dla UE. Wymaga on stosowania nowych, wydajnych i przyjaznych użytkownikowi technolo-gii i usług. Jest to zwłaszcza ważne w obszarach takich jak energetyka, transport i ICT. Wdrażanie takich technologii wymaga zintegrowanego podejścia – połączenia wysiłków w zakresie badań, rozwoju i wdrażania na rynek. Rezulta-tem działań w tej części programu mają być technologie dla inteligentnych miast o wysokim potencjale komercyjnym i rynkowym. Więcej informacji o programie na stronie: http://ec.europa.eu/research/participants/portal/desktop/en/home.html

Realizacja przedsięwzięć w formule ESCO

„ESCO" oznacza: Energy Saving Company lub Energy Service Company. Firmy typu ESCO realizują kompleksowe usługi w zakresie gospodarowania energią (usługi związane ze zmniejszeniem zużycia i zapotrzebowania na energię dla swoich klientów - użytkowników energii) w oparciu o kontrakty wykonawcze i udzielają gwarancji uzyskania oszczędności. W zakres usług ESCO mogą wchodzić nie tyl-ko przedsięwzięcia zwiększające efektywność wykorzysta-nia energii, ale również konserwacja i naprawa urządzeń, skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła, nowe technologie, alternatywne wytwarzanie energii elektrycz-nej, jeżeli tylko zapłata za te usługi pochodzi z osiągniętych oszczędności.

Koszty wdrożenia energooszczędnych przedsięwzięć ponosi firma ESCO, która następnie, w trakcie trwania kon-traktu, uczestniczy w podziale korzyści z tych inwestycji lub modernizacji. Innymi słowy, inwestor spłaca koszt inwesty-cji / modernizacji z oszczędności w kosztach eksploatacji wynikających z działań inwestycyjnych / modernizacyjnych.

Firma ESCO przystępuje do realizacji prac tylko wtedy, gdy ma zagwarantowany zadowalający ją zwrot środków zaangażowanych w realizację całego projektu. Jeżeli prze-pływ pieniędzy do firmy ESCO z oszczędności energii w okresie trwania kontraktu byłby mniejszy niż wszystkie poniesione koszty, firma ESCO ponosi straty.

Dla osiągnięcia celów inwestycji / modernizacji niezbęd-ne jest wykonanie audytu energetycznego (analizy tech-niczno-ekonomicznej przedsięwzięcia) i wykazanie efektów ekonomicznych i ekologicznych.

Firmy ESCO mogą oferować następujące usługi:

doradztwo techniczne,

definiowanie kontraktu,

analizy energetyczne,

zarządzanie projektem,

finansowanie projektu,

szkolenie,

gwarancje wykonania,

monitoring wyników,

eksploatacja i dbanie o poziom oszczędności,

zarządzanie ryzykiem.

Formułę ESCO można realizować w przypadku moderni-zacji systemu cieplnego, gospodarki odpadami i wodno-ściekowej oraz urządzeń energetycznych w obiektach ko-munalnych, przemysłowych i zasobach mieszkaniowych w celu osiągnięcia efektów ekologicznych i ekonomicznych poprzez zmniejszenie kosztów eksploatacji.

W przedsięwzięciu typu ESCO mogą też brać udział dwie (inwestor i firma ESCO) lub trzy strony: inwestor, firma za-rabiająca na usłudze zmniejszenia kosztów energii, instytu-cja finansowa dostarczająca pieniędzy na realizację inwe-stycji.

Charakterystyczne dla działalności firm ESCO jest:

oferowanie kompletnej usługi, w tym badania możliwo-ści, zaprojektowania przedsięwzięcia, instalowania, fi-nansowania, eksploatacji i napraw oraz monitorowania energooszczędnych technologii,

oferowanie klientowi kontraktu na podział kwoty zaosz-czędzonego rachunku, w którym klient (użytkownik energii) płaci za usługę z części rzeczywiście zaoszczędzo-nego rachunku,

funkcjonowanie dzięki wynikom ze zrealizowanego przedsięwzięcia, chociaż są różne metody ich określania,

przejmowanie największego ryzyka przedsięwzięcia: technicznego, finansowego i eksploatacyjnego.

Firma ESCO bierze na siebie prawie całe ryzyko:

technologiczne wyboru energooszczędnych przedsię-

20

wzięć i uzyskanych w praktyce oszczędności,

techniczne z wyboru urządzeń i aparatury,

ekonomiczne z oceny efektywności przedsięwzięć,

finansowe ze zdolności klienta do regularnego płacenia rachunku i wywiązania się ze zobowiązań finansowych (kredyty, dzierżawa, itp),

eksploatacyjne i utrzymania ruchu z przejęcia odpowie-dzialności za eksploatację urządzeń, trwałość i niezawodność urządzeń, właściwy i bezawaryjny po-ziom obsługi, szkody wyrządzone klientowi i innym z tytułu przerwy w zasilaniu, a nawet klęsk żywiołowych (pożary, powodzie, kradzieże, itp.).

Podstawową korzyścią z realizacji przedsięwzięć popra-wiających efektywność energetyczną w formule ESCO, z punktu widzenia przedsiębiorstwa, jest podział ryzyka nie-powodzenia inwestycji z firmą ESCO. Zależnie od przyjętej formuły, przedsiębiorstwo niczym nie ryzykuje, a firma ESCO ponosi pełne ryzyko finansowe i operacyjne (formuła podziału oszczędności) lub przedsiębiorstwo bierze na sie-bie ryzyko finansowe, a firma ESCO operacyjne (formuła gwarantowanych oszczędności). Ponadto realizacja inwe-stycji w formule ESCO jest neutralna dla budżetu przedsię-biorstwa – spłata inwestycji następuje z wygenerowanych oszczędności, przedsiębiorstwo otrzymuje kompleksową usługę przygotowania projektu, realizacji i eksploatacji, a gospodarką energetyczną w zakresie zrealizowanego pro-jektu zajmuje się wyspecjalizowana firma. Ważne jest też to, że formuła wynagrodzenia oparta na rzeczywistych osz-czędnościach wymusza efektywne zarządzanie gospodarką energetyczną oraz dotrzymanie odpowiednich standardów jakościowych i ilościowych. Po zakończeniu umowy przed-siębiorstwo może w pełni korzystać z efektu obniżenia kosztów zużycia energii. Szacuje się, że wprowadzenie roz-wiązań poprawiających efektywność energetyczną mogło-by przynieść w skali kraju zmniejszenie zapotrzebowania na moc rzędu 6 GW.

Jak skutecznie pozyskiwać dotacje na projekty efektywno-ściowe?

Poszczególne programy mogą mieć różne wymogi co do wytycznych dla wniosku projektowego, czyli układu infor-macji, zakresie, kosztorysowania i harmonogramowania projektu, w zależności od sfery i ich własnej specyfiki (np. doradcze, inwestycyjne, współpracy regionów, itp.). W

każdym wypadku format wniosku projektowego, oraz spe-cyficzne warunki są narzucane przez instytucję wdrażającą i załączone do dokumentów wymaganych w ramach doku-mentacji projektowej. Przed przystąpieniem do pisana wniosku, należy bezwzględnie zapoznać się z wytycznymi konkursów i stricte się do nich stosować, ponieważ każdy konkurs ma swoją specyfikę i różnią się od siebie. Często, pomimo bardzo dobrych projektów pod względem meryto-rycznym, zostają one odrzucone ze względów formalnych, bo lider/ koordynator projektu nie zapoznał się z wytyczny-mi. Są dwie metody właściwego doboru konkursu oraz po-mysłu projektu:

1. Pierwszą jest posiadanie pomysłu, a następnie po-szukiwanie odpowiedniego konkursu, jednak czasami okazuje się, że nie ma konkursów, które pokrywają dany obszar wiedzy.

2. Drugą metodą jest przeszukiwanie konkursów pod kątem różnych zaproszeń do składania wniosków.

Zatem pierwszym krokiem w procesie przygotowywania projektu jest posiadanie pomysłu, który kwalifikuje się do wsparcia. Pomysł musi wpisywać się w cele danego naboru wniosków oraz programu. Następnie należy zapoznać się ze szczegółowym opisem tego programu, priorytetów i dzia-łań. Projektodawca musi spełniać wszystkie określone w programie kryteria (odnoszące się do beneficjentów, plano-wanych działań itd.), które wpływają na kwalifikowalność całego projektu. Należy przeanalizować także inne progra-my i strategie (polityki) związane z danym obszarem, jakie-go będzie dotyczył projekt oraz odnieść się do nich podczas formułowania projektu.

W wielu programach dobranie odpowiedniego partnera i nawiązanie współpracy w ramach konsorcjum jest jednym z podstawowych wymogów. Partnerzy powinni się nawza-jem uzupełniać, lecz muszą działać w celu rozwiązania jed-nego wspólnego problemu objętego projektem. Istotnym aspektem jest, by zarówno koordynator projektu, jak i inne osoby zaangażowane w proces planowania, dobrze znały problem, jaki ma być przedmiotem współpracy, co może pomóc w ujęciu wszystkich aspektów danego przedsięwzię-cia, a także w dobraniu odpowiednich osób i partnerów do projektu.

Partnerzy często odgrywają różne role w projekcie. Tworząc konsorcjum głównym kryterium doboru partne-rów powinno być ich odpowiednie doświadczenie - nie wy-starczy, że zna się poszczególnych partnerów oraz ich do-świadczenie w pracy nad projektami. Role, zadania oraz zakres odpowiedzialności partnerów powinny być dokład-nie opisane we wniosku. Każdy z partnerów musi odgrywać jasną i odpowiednio dobraną rolę mając na uwadze cele projektu. Niektóre konkursy narzucają typy partnerów np. jednostki naukowe, przemysł czy MŚP, a nawet różnorod-ność pod względem kraju pochodzenia.

21