Biuletyn nr 10

lipiec 2012

Międzysektorowe inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju

Partnerskie inicjatywy sektora biznesu

Międzynarodowe inicjatywy na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji

Współpraca w dziedzinie zrównoważonej mobilności

2

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Działania „Ciuchcia Krasioskich” Prezes Zarządu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org

Zespół redakcyjny: Mikołaj Niedek, Włodzimierz Kaleta

Biuletyn wydawany jest w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” współfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Biuletyn FPGLD „Ciuchcia Krasińskich”

www.ekorozwojwgminie.

Zasada współpracy międzynarodowej Zasada współpracy międzynarodowej

SPIS TREŚCI

Słowo wstępne 3

Międzynarodowe inicjatywy na rzecz zrównowa-żonego rozwoju 4

Partnerskie inicjatywy sektora biznesu 6

Współpraca międzynarodowa w dziedzinie zrównoważonej mobilności – przykłady projektów Life+ 16

Międzynarodowe inicjatywy na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji 9

3

W ubiegłym miesiącu zakooczyła się międzynarodowa konferencja Rio+20, zorganizowana w tym samym miejscu, gdzie 20 lat temu odbywał się pierwszy „Szczyt Ziemi”, na którym przyjęto Deklarację z Rio oraz słynną „biblię” Zrów-noważonego Rozwoju SD (Sustainable Development) – Agendę 21, ustanawiającą globalny plan działao na XXI wiek. Konferencja ta wpisała się w ciąg poprzednich konfe-rencji globalnych, takich jak: Konferencja sztokholmska w sprawie środowiska człowieka (z 1972 r.), wspomniana Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Roz-wój” (Szczyt Ziemi) w Rio de Janeiro z 1992 r. i Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju w Johannesburgu z 2002 r. Wydarzenie to stanowiło również kontynuację Szczytu Milenijnego ONZ z 2000 r. oraz ustanowienia milenijnych celów rozwoju. Uczestnicy konferencji w Rio de Janeiro odnowili zobowiązanie do wspierania realizacji zrównowa-żonego rozwoju, wezwano wszystkie paostwa, podmioty gospodarcze i społeczne do tego, by zrównoważony rozwój był dla nich priorytetem. Przyjęta na Szczycie Deklaracja koocowa zawiera przede wszystkim zobowiązania paostw do kontynuacji działao na rzecz budowy globalnej, zielonej gospodarki. Deklaracja podkreśla, że w czasie 20 lat od poprzedniego szczytu w Rio w 1992 r. postęp we wprowa-dzaniu zrównoważonego rozwoju był nierównomierny, a do przyspieszenia potrzebne jest m.in. wzmocnienie mię-dzynarodowej współpracy w dziedzinach finansów, handlu, transferu technologii z uwzględnieniem praw intelektual-nych, innowacyjności czy rozbudowania kompetencji.

W dokumencie uznano, że uzyskanie zrównoważonego rozwoju zależy od współpracy sektorów publicznego i pry-watnego. Poparto też regulacje prawne, promujące odpo-wiedzialny biznes i wezwano sektor prywatny do angażo-wania się w takie praktyki. Zaznaczono też, że zmiany kli-matyczne mają charakter trwałego kryzysu, a ich skala jest tak duża, że dotyka wszystkie kraje, utrudniając jednocze-śnie paostwom rozwijającym się wejście na ścieżkę zrów-noważonego rozwoju. Chod wiele nadziei liczących na bar-dziej ambitne działania i konkretne rozwiązania okazało się płonnych, kluczowa jest międzysektorowa i międzynarodo-wa wola podejmowania działao na rzecz zrównoważonego rozwoju w skali globalnej i lokalnej. Łącznikiem tych pozio-mów jest zasada współpracy międzynarodowej, której po-święcamy niniejszy, 10-ty numer Eko-biuletynu.

We współczesnym świecie „globalnej wioski” żadna jed-nostka terytorialna, w szczególności samorządy, nie są osobnymi i samoistnymi bytami, a wszelkie obszary działa-nia i aktywności, w szczególności te związane ze środowi-skiem i jego ochroną, są międzynarodowo i globalnie zapo-średniczone i wzajemnie powiązane. Współpraca zatem, nie tylko międzysektorowa – publiczno-prywatno-społeczna – ale także międzynarodowa, wnosi istotną war-

tośd dodaną do skuteczności i efektywności podejmowa-nych działao na rzecz ekorozwoju. Płaszczyzną współpracy mogą byd metody rozwiązywania problemów ekologiczno-społecznych, wymiana doświadczeo i dobrych praktyk, wsparcie finansowe, pozyskanie know-how i zasobów or-ganizacyjnych, technicznych i finansowych. Przykładem mogą byd projekty w ramach Programu LIFE+.

Zasada współpracy międzynarodowej dotyczy zatem wspólnego rozwiązywania europejskich i globalnych pro-blemów ochrony środowiska. Sztandarowym przykładem są tu wspólne wysiłki w ramach konwencji klimatycznych i ochrony bioróżnorodności. Według Klaudii Giordano to ścisła i konsekwentna kooperacja, oznaczająca dążenie do współpracy i konsensusu rozwiązywania globalnych i trans-granicznych problemów ochrony środowiska. Coraz czę-ściej przedmiotem współpracy międzynarodowej stają się też działania na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji. Kwestie te akcentowano, w kontekście zasady partnerstwa międzysektorowego, szczególnie mocno na Szczycie Ziemi w Johannesburgu w 2002 r. Najważniejsze aspekty i wytyczne w tym zakresie, jak również ogólnie w obszarze działao na rzecz zrównoważonego rozwoju, pod-jęte w dokumentach tych międzynarodowych konferencji, jak również w deklaracjach i dokumentach strategicznych sektora biznesu, którego rola w praktycznych działaniach ekorozwojwych jest kluczowa, przypominamy na łamach Biuletynu.

Kwestia udziału jednostek samorządu terytorialnego w inicjatywach i projektach międzynarodowych posiada od 2000 roku regulację prawną w postaci ustawy dnia 15 września 2000 r. o zasadach przystępowania jednostek sa-morządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeo społeczności lokalnych i regionalnych. Ustawa ta określa zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą przystępowad do międzynarodowych zrzeszeo społeczności lokalnych i regionalnych, stwierdzając, że jednostki samo-rządu terytorialnego mogą przystępowad do zrzeszeo i uczestniczyd w nich w granicach swoich zadao i kompeten-cji, działając zgodnie z polskim prawem wewnętrznym, po-lityką zagraniczną paostwa i jego międzynarodowymi zobo-wiązaniami.

Zapraszamy zatem do lektury, jak również do zadawa-nia pytao na podjęte zagadnienia w ramach modułów te-matycznych szkoleo „Ekorozwój w Gminie” prowadzonych na platformie szkoleniowej www.ekorozwoj.ews21.pl

Redaktor dr Mikołaj Niedek

Szanowni Czytelnicy!

4

P ierwszym, kompleksowym raportem zdającym sprawę z negatywnych oddziaływao na środowisko ze strony działalności gospodarczej, w wymiarze globalnym, był raport Sekretarza Generalnego ONZ

U Thanta pt. Człowiek i jego środowisko opublikowany w 1969 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ podjęło w związku z tym decyzję o zorganizowaniu pierwszej międzynarodowej kon-ferencji, poświęconej problematyce ekologicznej, która odbyła się w Sztokholmie w 1972 roku. W rok po tej konfe-rencji zostało sformułowane i oficjalnie zadeklarowane sta-nowisko reprezentantów sektora przedsiębiorstw, w spra-wie koncepcji zrównoważonego rozwoju, wyrażone Mani-feście z Davos, przyjętym na Trzecim Europejskim Sympo-zjum Zarządzania w 1973 roku. Za jego najistotniejsze prze-słanie należy uznad oficjalne zakwestionowanie powszech-nie funkcjonującej tezy Miltona Friedmana: The business of business is business, głoszącej, że jedynym celem działalno-ści przedsiębiorstw jest działalnośd gospodarcza i maksy-malizacja zysku. Uczestnicy sympozjum przyjęli stanowisko, że zadaniem kierownictwa przedsiębiorstwa, poza zapew-nieniem efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa, jest swoistego rodzaju służba społeczna. Przedsiębiorstwo po-winno służyd zarówno klientom, współpracownikom, inwe-storom, jak i całemu społeczeostwu a także równoważyd interesy zainteresowanych jego działalnością podmiotów (interesariuszy). W aspekcie formalnym Manifest ten moż-na uznad za pierwszą, oficjalną reakcję reprezentatywnych kręgów sektora przedsiębiorstw na podjętą na konferencji sztokholmskiej, przez globalne kręgi polityczne, problema-tykę ekologiczno-społeczną świata i możliwych sposobów jej rozwiązywania, jakie prezentuje koncepcja zrównoważo-nego rozwoju (sustainable development). W aspekcie me-rytorycznym Manifest z Davos stanowi wyraz początkowe-go etapu uświadamiania sobie przez wiodące przedsiębior-stwa ciążącej na nich odpowiedzialności wobec społeczne-go i przyrodniczego otoczenia, konkretnie zaś za powstałe w wyniku działalności biznesowej problemy społeczne i środowiskowe, w skali globalnej, krajowej i lokalnej.

Kwestie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw zostały także podjęte przez OECD (Organisation of Econo-mic Cooperation and Development). W roku 1976 kraje sto-warzyszone OECD opracowały Wytyczne dla przedsię-biorstw wielonarodowych (OECD Guidelines for Multinatio-nal Enterprises), zaktualizowane w roku 2000. Celem ich opracowania było zobligowanie międzynarodowych korpo-racji do postępowania zgodnego z polityką paostw, w któ-rych działają. Wytyczne obejmują wiele aspektów tej dzia-łalności: jawnośd informacji, uczciwą konkurencję, stosunki pracy, ochronę środowiska, zwalczanie korupcji, ochronę konsumentów. W wyrażonych tam powinnościach przed-siębiorstw wobec ochrony środowiska figuruje zalecenie

nawiązywania komunikacji (konsultacji) ze społecznościami lokalnymi w zakresie prowadzonej polityki ochrony środo-wiska, m. in.: za pośrednictwem partnerstwa inicjatyw zwiększających publiczną świadomośd znaczenia środowi-ska naturalnego oraz jego ochrony.

W 1987 r. opublikowany został raport pt. Nasza wspólna przyszłośd, który powstał w wyniku prac Specjalnej Komisji ONZ Środowisko i Rozwój, pod kierunkiem premier Norwe-gii Gro H. Brundtland, prowadzącej badania globalnych uwarunkowao równoważenia rozwoju świata. W dokumen-cie tym wskazuje się na potrzebę kooperacji międzysekto-rowej, w celu powstrzymania destruktywnych tendencji w środowisku, w szczególności zaś na „zmianę poziomu rozu-mienia i gotowości do współdziałania panującej wśród lu-dzi, organizacji i rządów”. Podjęto wtedy decyzję o organi-zacji kolejnej międzynarodowej konferencji, poświęconej problematyce ekologicznej, społeczno-gospodarczej i zrów-noważonego rozwoju. Konferencja ONZ pt. Środowisko i Rozwój UNCED (United Nations Conference on Environment and Development) została zorganizowana w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r. Na konferencję tę rządy paostw człon-kowskich ONZ sporządziły narodowe raporty o stanie śro-dowiska w ich krajach, prowadzonej polityce ekologicznej paostwa i efektach podejmowanych działao. Obok oficjal-nie przyjętych tam, międzynarodowych dokumentów, jak: Deklaracja z Rio, Agenda 21 – globalny program działao, Deklaracja o ochronie lasów i dwóch konwencji – O ochro-nie klimatu i O ochronie różnorodności biologicznej – przyję-to tam także Kartę Biznesu na rzecz Zrównoważonego Roz-woju (The Business Charter for Sustainable Development), propagującą ideę i koncepcję zarządzania organizacją go-spodarczą, z uwzględnieniem wymogów środowiskowych.

Karta Biznesu, przygotowana została w 1991 r. przez Międzynarodową Izbę Handlu (International Chamber of Commerce), która reprezentując stanowisko sektora przed-siębiorstw, powołała Radę Biznesu na rzecz Zrównoważo-nego Rozwoju (Business Council for Sustainable Deve-lopment), obejmującą grupę osób z kadr zarządzających 48 największych korporacji światowych. Rada ta opracowała i

MIĘDZYNARODOWE INICJATYWY NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

5

ogłosiła raport pt. Zmiana Kursu (Changing Course) i wym. wyż. Kartę, zawierającej 16 zasad, która została podpisana przez 1200 przedsiębiorstw z ponad 50 krajów. Zasada 15 tego dokumentu – Prowadzenie dialogu ze społeczeostwem – zaleca otwarcie się przedsiębiorstwa na dialog z pracow-nikami i społeczeostwem na temat potencjalnych zagrożeo dla środowiska wynikających z procesów produkcyjnych i eksploatacyjnych dostarczanych dóbr i usług. Z kolei w ra-porcie Zmiana Kursu, zostało wprowadzone pojęcie eko-efektywności (eco-efficiency) i zostało sformułowane zale-cenie internalizacji kosztów zewnętrznych w cenach pro-duktów. Wytyczne, zawarte w tych dwóch dokumentach stały się podstawą opracowania pierwszych norm zarządza-nia środowiskowego przez Brytyjski Instytut Normalizacyj-ny (Norma przemysłowa BS-7750:94), UE (Environmental Management and Audit Scheme), później zaś przez Między-narodowy Instytut Standaryzacji (serii ISO/DIS 1400x).

W 1994 roku, 21 lat po ogłoszeniu Manifestu z Davos, przedstawiciele sektora przedsiębiorstw z Europy, Japonii, i USA sformułowali tzw. Deklarację z Caux. W założeniach jej twórców ma ona stanowid światowy standard w zakresie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Celem ini-cjatywy było określenie ogólnego zakresu odpowiedzialno-ści przedsiębiorstw nie tylko za obecne działania, ale także za przyszłośd społeczeostw. Deklaracja składa się z trzech części: Preambuły, Zasad ogólnych i Zasad postępowania wobec interesariuszy: klientów, pracowników, inwestorów i właścicieli, dostawców, konkurentów i wspólnot lokal-nych. W preambule Deklaracji, podobnie jak w manifeście z Davos, zostało podtrzymane stanowisko, że prawa i siły rynkowe nie są wystarczającymi (chod koniecznymi) wy-znacznikami działalności gospodarczej. Preambuła postulu-je także: koniecznośd zachowania zasad i wartości etycz-nych w podejmowaniu decyzji ekonomicznych przez przed-siębiorstwa; uznanie sektora przedsiębiorstw za niezwykle silny czynnik przemian społecznych, w kontekście równo-ważenia rozwoju gospodarczego o aspekty społeczne i śro-dowiskowe; uznanie poszanowania godności i interesów

interesariuszy za fundamentalne wartości. Zasada pierwsza (ogólna) postuluje odejście od odpowiedzialności jedynie wobec udziałowców (akcjonariuszy), na rzecz odpowie-dzialności wobec interesariuszy (stakeholders). Kolejne za-sady dotyczą respektowania wartości etycznych w global-nej działalności gospodarczej: równomiernego i sprawiedli-wego rozwoju społeczno-gospodarczego we wszystkich krajach (regionach) działania korporacji; respektowanie wartości moralnych (zaufanie, otwartośd, szczerośd, dotrzy-mywanie obietnic, prawdomównośd, przejrzystośd); posza-nowanie reguł prawnych; poszanowanie środowiska; wsparcie wielostronnej wymiany handlowej; powstrzyma-nie się od działao korupcyjnych. Element współpracy (resp. partnerstwa) podkreślony jest w ostatniej części Deklaracji. Postuluje się tam zaangażowanie przedsiębiorstwa w pro-blemy lokalnej społeczności i podejmowanie wspólnie z lokalnymi organizacjami inicjatyw prospołecznych i proeko-logicznych (zrównoważonego rozwoju). W roku 1997 Sesja Specjalna Zgromadzenia Ogólnego ONZ zwołała w Nowym Yorku konferencję podsumowującą realizację Agendy 21, na której stwierdzono, że pomimo pewnych postępów, wiele tendencji jest o wiele gorszych, niż w roku 1992.

W roku 2002 w Johannesburgu odbył się kolejny Szczyt Ziemi. Zorganizowany był, tak jak poprzednie pod auspicja-mi ONZ. Na konferencji przewodniczący ONZ Kofi Annan podkreślił, że obecna sytuacja stwarza możliwośd do ode-grania historycznej roli przez sektor przedsiębiorstw w rea-lizacji zrównoważonego rozwoju, w kooperacji z rządami paostw, organizacjami pozarządowymi i związkami zawo-dowymi. Na konferencji przyjęto dwa dokumenty: Deklara-cja Johannesburska w sprawie zrównoważonego rozwoju oraz Plan Działania. W dokumentach tych dużą wagę przy-kłada się do międzysektorowej współpracy i zawiązywania trójsektorowych partnerstw. Na konferencji przyjęto ponad 200 tzw. Partnership Agreements w ramach inicjatywy Bu-siness Action for Sustainable Development – porozumieo między społecznościami lokalnymi a przedsiębiorstwami prywatnymi, z udziałem organizacji pozarządowych, ukie-runkowanych na wdrażanie długoterminowych, lokalnych inwestycji.

W wymienionych wyżej deklaracjach przedstawiciele sekto-ra przedsiębiorstw wyrażają swoje poparcie dla pozagospo-darczych celów i działao przedsiębiorstw, ukierunkowanych na zrównoważony rozwój. Ogólnie można określid to jako afirmację społecznej i środowiskowej odpowiedzialności przedsiębiorstw i sektora przedsiębiorstw jako całości, przez reprezentantów tego sektora. W Manifeście z Davos dominującą wartością jest służba społeczeostwu, czyli przy-znanie przez sektor przedsiębiorstw, że ma on pewne zobo-wiązania względem społeczeostwa. Kara Biznesu i Deklara-cja z Caux postuluje otwarcie się przedsiębiorstw na po-trzeby i interesy innych podmiotów społecznych i dialog z interesariuszami. W tej ostatniej ma także miejsce wezwa-nie do współpracy i partnerstw przedsiębiorstw z organiza-cjami pozarządowymi i lokalnymi społecznościami.

6

I nicjatywy w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu CSR uważa się za odpowiedź sektora bizne-su, wielu firm, na wyzwania zrównoważonego roz-woju, i to w skali zarówno globalnej, jak i lokalnej.

CSR może posiadad wymiar płytszy, gdzie prospołeczne i proekologiczne równoważenie działalności firmy przejawia się w podejmowaniu określonych w czasie i przestrzeni projektów CSR-owych, oraz głębszy, gdzie zaangażowanie firmy na rzecz zrównoważonego rozwoju ma charakter strategiczny i obejmuje kluczowe dla działalności danej fir-my obszary, jak. np. ekologizację techniki, technologii i zor-ganizowania produkcji (czyli równoważenie wzorca produk-cji), stosunek do pracowników (wynagrodzenie, warunki pracy, godzenie życia zawodowego i rodzinnego, elementy socjalne), stosunek do społeczności lokalnej i lokalnego środowiska przyrodniczego. Często przedsięwzięcia CSR-owe (a tak jest w większości przypadków) nie mają związku z ekologizacją profilu produkcyjnego firmy czy spektrum świadczonych usług czy też z pracownikami firmy. Takie działania trudno nazwad zrównoważonym podejściem do działalności firmy, chod na pewno takie działania są rów-nież ważne, gdyż firma mogłaby przecież nie podejmowad żadnych działao z zakresu CSR i skupiad się wyłącznie na maksymalizacji produkcji, sprzedaży czy zysku. Ponieważ to sektor biznesu (działalności gospodarczej, w tym przemysł) ponosi zasadniczą odpowiedzialnośd za degradację środo-wiska naturalnego, stąd zmiany w tym sektorze są kluczo-we dla powodzenia realizacji koncepcji Sustainable Deve-lopment. Na pewno jednak koncepcja CSR nie wyczerpuje koncepcji i możliwych działao zrównoważonego rozwoju, które obejmują również działania podmiotów sektora pu-blicznego i pozarządowego.

Równolegle do formułowanych i oficjalnie deklarowa-nych przez sektor przedsiębiorstw intencji wspierania i działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, z uwzględnie-niem zasady współpracy i partnerstwa, na przestrzeni ostatnich 30 lat powstało wiele międzynarodowych organi-zacji, inicjatyw i programów, propagujących społeczną i środowiskową odpowiedzialnośd przedsiębiorstw. Do naj-bardziej znaczących organizacji, o globalnej skali działania, posiadających największy wpływ na mobilizację przedsię-biorstw w kierunku działao na rzecz zrównoważonego roz-woju należą organizacje: Social Venture Network (SVN), International Business Leaders Forum (IBLF), World Busi-ness Council for Sustainable Development (WBCSD), World Economic Forum (WEF). Inicjatywy te i organizacje stawiają sobie za cel:

promowanie społeczno-ekologicznej odpowiedzialności przedsiębiorstw

podejmowanie międzysektorowych inicjatyw partner-

skich

równoważenie wzorców produkcji o aspekty społeczne (etyka biznesu) i ekologiczne (działania na rzecz efektyw-ności ekologicznej).

Dwie z wyżej wymienionych zostaną bliżej omówione.

SVN została założona w 1987 roku jako sieciowa organi-zacja przedsiębiorców uznających, że sektor przedsię-biorstw może stanowid fundamentalną siłę w rozwiązywa-niu problemów społecznych. SVN stanowi forum wymiany koncepcji, doświadczeo, efektów i ocen w zakresie społecz-nej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Zrzeszone w niej przedsiębiorstwa są przekonane, że rozumienie wartości, interesów i potrzeb poszczególnych interesariuszy oraz od-powiednie dostosowanie strategii przedsiębiorstwa do tych potrzeb czyni ich przedsiębiorstwa bardziej konkurencyjny-mi. W latach 1995 – 1999 SVN wypracowała tzw. System Społecznej Odpowiedzialności przedsiębiorstw (SSO), będą-cy syntezą doświadczeo przedsiębiorstw założycielskich tej organizacji. Prezentuje on w sposób kompleksowy zbiór zagadnieo, zasad i procedur, mających pomóc zaintereso-wanym organizacjom we wdrażaniu strategii i systemów zarządzania społeczną odpowiedzialnością. Wytyczne SSO proponują jedynie kierunek możliwych prospołecznych i proekologicznych zmian w działalności przedsiębiorstwa, który każdorazowo powinien byd zaadaptowany do we-wnętrznych i branżowych uwarunkowao i możliwości. W części poświeconej zaangażowaniu społecznemu, SVN otwarcie wzywa do tworzenia inicjatyw partnerskich ze społecznością lokalną i organizacjami pozarządowymi. W punkcie 9 SVN zaleca tworzenie partnerstw z organizacjami pozarządowymi w zakresie marketingu społecznie odpo-wiedzialnego. Za istotny element rozwoju odpowiedzialno-ści przedsiębiorstwa i nawiązania współpracy z interesariu-szami dokument typuje niezależny audyt społeczny, analo-giczny do audytu finansowego. Audyt ten według SVN po-winien byd prowadzony corocznie przez reprezentatywną grupę interesariuszy i publikowany w formie raportu, zdają-cego sprawę ze społecznego (etycznego) zaangażowania przedsiębiorstwa. Umożliwia to monitoring relacji z grupa-mi interesariuszy, szczególnie tych o charakterze etycznym, jak też periodyczne porównywanie zmian (postępu/regresu) w tym obszarze działalności przedsiębiorstwa.

WBCSD powstała w 1995 jako koalicja 120 międzynaro-dowych przedsiębiorstw z ponad 30 krajów i ponad 20 branż. Na koniec roku 2004 stanowiła ona już koalicję 170 ponadnarodowych korporacji, posiadającą 50 krajowych i regionalnych oddziałów. Misja WBCSD brzmi: oferowanie przywództwa biznesowego jako katalizatora zmian w kie-runku zrównoważonego rozwoju i promocja znaczenia

PARTNERSKIE INICJATYWY SEKTORA BIZNESU

7

efektywności ekologicznej, innowacji i społecznej odpowie-dzialności przedsiębiorstw. Zakres tematyczny działania WBCSD jest bardzo szeroki i obejmuje m. in. takie zagad-nienia jak efektywnośd ekologiczna (eco-efficiency), spo-łeczna odpowiedzialnośd przedsiębiorstw i etyka biznesu. WBCSD stoi na stanowisku, że skutecznośd realizacji polity-ki zrównoważonego rozwoju może zapewnid wyłącznie kształtowanie partnerskiej kooperacji międzysektorowej i aktywne zaangażowanie i włączenie organizacji pozarządo-wych. Wychodząc z założenia o fundamentalnym znaczeniu sektora przedsiębiorstw dla realizacji celów ekorozwojo-wych, za jeden z podstawowych obszarów działania WBCSD uznaje równoważenie wzorców produkcji i konsumpcji, upatrując istotną rolę do odegrania w zakresie równoważe-nia konsumpcji po stronie NGOs. W roku 1998 WBSCD pod-jęła dwuletni program promujący koncepcję społecznej odpowiedzialności sektora przedsiębiorstw i badający spo-sób rozumienia i postrzegania tej koncepcji przez reprezen-tantów sektora. W konkluzji stwierdzono, że: strategia CSR wymaga otwartego dialogu i konstruktywnego partnerstwa z rządem na różnych szczeblach, organizacjami międzyrzą-dowymi i pozarządowymi, innymi podmiotami społeczeo-stwa obywatelskiego oraz – w szczególności – ze społeczno-ściami lokalnymi. W wyniku przeprowadzonego projektu stworzone zostały wytyczne przekształcania przedsiębior-stwa w kierunku równoważenia działalności gospodarczej o aspekty społeczne i środowiskowe. Projekt zaleca racjonal-ne partnerstwo z interesariuszami przedsiębiorstwa. Po-dobne stanowisko prezentuje World Economic Forum. Spo-śród ankietowanych przez WEF korporacji, uczestniczących w podjętej przez tą organizację inicjatywie Global Corpora-te Citizenship Inititative, ponad 90% uznało partnerstwo między sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym za ważny instrument podejmowania wyzwao rozwojowych na świecie. Uzasadniając to stanowisko przedsiębiorstwa uznały, że złożonośd i współzależnośd problemów rozwojo-wych, z jakimi przedsiębiorstwa się spotykają jest zbyt du-ża, zaś zasoby i legitymacja, aby te problemy rozwiązywad, jest zbyt rozproszona między tymi sektorami, aby mogły byd one rozwiązane tylko przez jeden sektor. Organizacja WBCSD we współpracy z International Chamber of Com-merce na Szczycie Ziemi w Johannesburgu podjęła inicjaty-wę pt. Business Action for Sustainable Development, która promując partnerstwo międzysektorowe podjęła ponad

dwieście projektów lokalnych partnerstw międzysektoro-wych na rzecz zrównoważonego rozwoju, w różnych dzie-dzinach.

Obok organizacji stricte biznesowych, promujących współpracę międzysektorową i partnerstwo na rzecz zrów-noważonego rozwoju, funkcjonują na forum globalnym inicjatywy i organizacje multisektorowe, promujące analo-giczne wartości. Ideę partnerstwa forsuje szczególnie orga-nizacja European Partners for the Environment (EPE). Zo-stała ona utworzona w 1994 przez szereg organizacji sekto-ra prywatnego (m.in. Unilever, Procter&Gamble, Sony In-ternational (Europe)), publicznego (UNEP, International Council for Local Environmental Initiatives ICLEI, Dutch Na-tional Sustainability Plan) i pozarządowego (European Envi-ronmental Bureau, WWF-EPO, Klub Gaja-Poland) oraz orga-nizacje handlowe (European Trade Union Confederation) i społeczno-eksperckie (m. in. Wuppertal Institute). Organi-zacja posiada sied ośrodków na świecie, z centralą w Bruk-seli. Za swój główny cel organizacja ta obrała promowanie współpracy międzysektorowej w Europie, dla tworzenia podstaw jej trwałego i zrównoważonego rozwoju. Za stra-tegiczne cele partnerstwa zostały wytypowane:

redukowanie ryzyka, związanego z: reputacją; inwesto-waniem; bezpieczeostwem

tworzenie innowacji w sferze: procesów produkcyjnych; produktów i usług; rynków

stymulowanie postępu w wymiarze: etycznym; socjal-nym; zatrudnienia; kultury; zdrowia; środowiska; praw przyszłych generacji

odbudowa zaufania społecznego do władz publicznych i do przedsiębiorstw prywatnych

Do obszarów zainteresowania EPE należą m. in.:

zrównoważona produkcja i konsumpcja

odpowiedzialne zakupy, uwzględniające wymogi: analizy cyklu życia produktu, zrównoważonego i etycznego han-dlu, efektywności ekologicznej

zrównoważony rozwój, oparty na: odmaterializowanej, opartej na wiedzy i ukierunkowanej na usługi gospodar-ce oraz na nowej formie synergii między organizacjami sektorowymi.

Charakter międzysektorowy ma również inicjatywa Eu-ropean Eco-Efficiency Initiative EEEI (Europejska Inicjatywa Efektywności Środowiskowej) powołana przez organizacje WBCSD, EPE i Komisję Europejską. Celem tej inicjatywy jest promowanie zintegrowania koncepcji efektywności ekolo-gicznej z działalnością gospodarczą przedsiębiorstw euro-pejskich i polityką gospodarczą UE.

Istotną inicjatywą o zasięgu globalnym, przywiązującą duże znaczenie do idei i zasady partnerstwa w realizacji CSR i zrównoważonego rozwoju, jest Global Compact. Pro-gram ten został powołany przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana na Światowym Forum Ekonomicznym w

8

styczniu 1999 roku, w ramach Programu ONZ ds. Rozwoju UNDP. Wystąpił on z apelem do liderów światowego bizne-su o wsparcie budowy społecznych i ekonomicznych pod-staw równoważenia światowego wzrostu gospodarczego. Inicjatywa spotkała się z pozytywną reakcją sektora przed-siębiorstw. Po przeprowadzeniu serii konsultacji międzysek-torowych na forum globalnym została zainicjowana faza operacyjna programu w lipcu 2000 roku w Nowym Jorku. Podobnie jak wyżej wymienione inicjatywy Global Compact nie jest instrumentem regulacyjnym, ani prawnie wiążącym kodeksem postępowania, lecz dobrowolną platformą war-tości, stworzoną dla promocji wiedzy i doświadczeo z zakre-su CSR. Idea Global Compact wyraża się w dziewięciu zasa-dach, bazujących na Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ, Karty Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz ustaleo Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Przyłączając się do tej inicja-tywy przedsiębiorstwa zobowiązują się do przestrzegania i realizowania zasad:

1. Prawa człowieka

2. Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społecznośd międzynarodową

3. Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowie-ka przez przedsiębiorstwo

4. Standardy pracy

5. Poszanowanie wolności stowarzyszania się

6. Eliminacja wszystkich form pracy przymusowej

7. Zniesienie pracy dzieci

8. Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze za-trudnienia

9. Środowisko naturalne

10. Prewencyjne podejście do środowiska

11. Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialności ekologicznej

12. Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii

13. Przeciwdziałanie korupcji

Global Compact promuje dwa rodzaje partnerstwa mię-dzysektorowego: 1. Tematyczne – jest ono organizowane pod auspicjami Global Compact, pomiędzy Narodami Zjed-noczonymi, rządami paostw, przedstawicielami sektora przedsiębiorstw, organizacjami pracodawców, organizacja-mi pozarządowymi i dotyczy konkretnych problemów i kon-fliktów o charakterze społecznym i ekologicznym; 2. Dodat-kowe – podejmowane z inicjatywy organizacji gospodar-czych (przedsiębiorstw). Specyfika inicjatyw partnerskich jest inna w przypadku przedsiębiorstw ponadnarodowych, a inna w przypadku sektora małych i średnich przedsię-biorstw (MSP). Generalnie Global Compact skupia się na dużych, globalnych korporacjach, mających dużą siłę spraw-czą, chod docenia rolę sektora MSP we wdrażaniu celów tej inicjatywy. W scharakteryzowanych organizacjach, progra-mach i inicjatywach z zakresu społecznej odpowiedzialności

przedsiębiorstw (CSR) przywiązuje się dużą wagę do part-nerstwa z zewnętrznymi interesariuszami przedsiębiorstwa, jako formy równoważenia działalności gospodarczej o aspekty społeczne i środowiskowe. Programy te zachęcają przedsiębiorstwa do zawiązywania i rozwijania projektów partnerskich i podkreślają korzyści, jakie mogą z tego od-nieśd organizacje gospodarcze. Mogą one stanowid ideową, koncepcyjną i merytoryczną pomoc dla przedsiębiorstw i innych organizacji zainteresowanych podejmowaniem przedsięwzięd międzysektorowych, także tych ukierunkowa-nych na równoważenie wzorców konsumpcji i produkcji.

Projekty i programy społecznej odpowiedzialności bizne-su CSR są głównie inicjatywą pomiotów sektora biznesu i mogą byd adresowane do społeczności lokalnej, na rzecz środowiska i rozwiązywania wielorakich problemów. Jed-nostki samorządowe mogą byd partnerem przedsiębiorstw w tych inicjatywach (razem z organizacjami pozarządowy-mi). Spośród wielu programów, standardów i inicjatyw CSR-wych do jednostek miejskich skierowana jest inicjatywa Global Compact Cities Programme, która to inicjatywa była dotychczas skierowana głównie do dużych firm. Według inicjatorów Program dostarcza miastom unikalny model innowacyjnych rozwiązao do podejmowania złożonych i długofalowych wyzwao zrównoważonego rozwoju. Model bazuje na dziesięciu zasadach Global Compact (z zakresu praw człowieka, standardów pracy, ochrony środowiska i przeciwdziałania korupcji), opierając się na założeniu, że każde miasto, gdziekolwiek jest położone, posiada możli-wośd rozwiązania pojawiających się problemów. Model ten obejmuje tworzenie efektywnych grup międzysektorowych z udziałem przedstawicieli biznesu, władz lokalnych i społe-czeostwa obywatelskiego, w celu opracowania praktycz-nych rozwiązao w tych dziedzinach, w których poprzednie inicjatywy jednosektorowe nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Polecamy stronę http://www.globalcompact.org.pl/Global-Compact-w-Polsce/Miasta-i-samorzady

9

O bok organizacji, programów, inicjatyw i standar-dów, dotyczących realizacji przedsięwzięd na rzecz równoważenia rozwoju społeczno-gospodarczego, szczególne miejsce zajmują ini-

cjatywy podejmujące konkretne przedsięwzięcia i działania w zakresie równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji. Wiele z nich dokonywane jest w formule międzysektorowej kooperacji, którą często zaleca się dla celów podniesienia skuteczności i efektywności ekonomicznej tych przedsię-wzięd. Przedsięwzięcia te podejmowane mogą byd w róż-nych sektorach gospodarczych, podejmowane są zaś w szczególności w takich dziedzinach, jak: gospodarka odpa-dami, planowanie przestrzenne i budownictwo, transport, energetyka (w tym odnawialna), przemysł chemiczny, pro-dukty żywnościowe. W krajach OECD prowadzony jest przez tę organizację wieloletni program badawczy dotyczą-cy równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji. Proble-matyką zrównoważonych wzorców konsumpcji i produkcji OECD zajmuje się w sposób kompleksowy od roku 1994. Szczególne miejsce zajmują tu wzorce konsumpcji dominu-jące w gospodarstwach domowych. Istnieje szereg inicja-tyw międzysektorowych, realizowanych głównie w formie kampanii, które za swój przedmiot obierają promowanie bardziej zrównoważonych modeli konsumpcji i produkcji. WBCSD w 1995 r. wystąpiła z inicjatywą programu poświę-conego zrównoważonej konsumpcji i produkcji (SP&C), jako odpowiedź sektora przedsiębiorstw na apel UNCSD i Agen-dy 21. Celem tego programu było:

stworzenie biznesowej interpretacji koncepcji SP&C;

dostarczenie przykładów podejmowania przez przedsię-biorstwa działao w kierunku równoważenia produkcji i konsumpcji;

wypróbowanie strategii promujących równolegle troskę o środowisko, satysfakcjonowanie żądao klientów, za-spokajanie społecznych potrzeb i osiąganie celów bizne-sowych.

SP&C zostało uznane za wspólny cel biznesu, konsumen-tów i rządu: „to długoterminowe przedsięwzięcie, wymaga-

jące partnerstwa między różnymi interesariuszami”. Defini-cja WBCSD tej formuły implikuje potrzebę międzysektoro-wej kooperacji: „zrównoważona produkcja i konsumpcja angażuje biznes, rząd, społeczności i gospodarstwa domo-we, w celu przyczynienia się do podniesienia jakości środo-wiska poprzez efektywną produkcję i efektywne zużycie zasobów naturalnych, minimalizację odpadów i optymaliza-cję produktów i usług. WBCSD uznaje potrzebę podjęcia przez biznes przywództwa w promowaniu zrównoważo-nych wzorców konsumpcji i produkcji, godzących społeczne potrzeby z ekologicznymi ograniczeniami. Biznes może naj-lepiej zmierzad w tym kierunku poprzez odpowiedzialne zarządzanie środowiskiem, zwiększoną konkurencyjnośd i dochodową działalnośd”. SP&C uznano za ściśle skorelowa-ne z kategorią eko-efektywności. Za podstawowe właściwo-ści SP&C zostały uznane:

integralne powiązanie z agendą zrównoważonego roz-woju (Agendą 21)

permanentne doskonalenie efektywności zużycia energii i zasobów

zmiany w systemie zaopatrzenia i zamówieo dóbr i usług

stosowanie perspektywy całego cyklu życia produktu, a nie postrzeganie jedynie jego aspektów.

Agenda 21 – wytyczne dla globalnego i lokalnego partnerstwa

Dokument pt. Agenda 21 został przyjęty na konferencji Środowisko i rozwój w Rio de Janeiro w 1992 r. Stanowi on zbiór zaleceo i wytycznych, dotyczących działao, które po-winny byd podejmowane na przełomie XX i XXI w., w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju świata. Pod względem postulowanej współpracy między różnymi podmiotami społecznymi i politycznymi, dokument ten zna-cząco rozszerza wytyczne zawarte w Deklaracji z Rio. Agen-da 21 składa się z czterech części, podejmujących zagadnie-nia: 1. socjalne i ekonomiczne; 2. ochrony i zarządzania za-sobami naturalnymi dla celów realizacji zrównoważonego rozwoju; 3. wzmacniania roli głównych grup społecznych i organizacji; 4. możliwości realizacyjnych Agendy.

Kwestie partnerstwa i współpracy sektorowej podjęte zostały najpełniej w części trzeciej, zawierającej zalecenia dla czterech grup społecznych: organizacji pozarządowych, władz lokalnych, pracowników i związków zawodowych, przemysłu i biznesu. Agenda 21 postuluje koniecznośd two-rzenia:

międzysektorowego partnerstwa (lobbingu) na rzecz SD,

systemu informowania o stanie realizacji SD, monitorin-

MIĘDZYNARODOWE INICJATYWY NA RZECZ RÓWNOWAŻENIA WZORCÓW

KONSUMPCJI I PRODUKCJI

10

gu i inwentaryzacji procesu użytkowania zasobów natu-ralnych,

strategii i programów SD na poziomach: globalnym, kra-jowym, regionalnym, lokalnym,

skoordynowanego systemu zarządzania realizacją SD, funkcjonującego w sektorze publicznym, biznesowym i pozarządowym.

W myśl wytycznych Agendy 21, poza sektorem pao-stwowym i gospodarczym, duża i ważna rola w realizacji zrównoważonego rozwoju została przyznana władzom lo-kalnym (samorządowym) i pozarządowym organizacjom. Za jedno z najważniejszych zadao społeczeostwa w dążeniach do zastąpienia niezrównoważonych modeli rozwoju, roz-wojem trwałym i przyjaznym dla środowiska, Agenda uzna-ła potrzebę aktywizacji wszystkich grup społecznych w ob-rębie wspólnego celu. Według Agendy: Możliwości stwo-rzenia takiego poczucia więzi w społeczeostwie zależed bę-dą od chęci wszystkich grup społecznych do udziału w au-tentycznym społecznym partnerstwie i dialogu, z uwzględ-nieniem niezależności, odpowiedzialności i szczególnych możliwości każdej z tych grup. Kwestii równoważenia wzor-ców konsumpcji (w tym także produkcji) poświęcony jest w Agendzie 21 specjalny rozdział. Stwierdzono w nim nie-zrównoważenie funkcjonujących na poziomie globalnym modeli konsumpcji i produkcji, powodujących wysoki sto-pieo degradacji zasobów naturalnych i emisji zanieczysz-czeo. Agenda zwraca uwagę na rażące dysproporcje w po-ziomie konsumpcji, pomiędzy krajami pierwszego, drugiego i trzeciego świata. Wynikają one – jak się w niej stwierdza – z nadmiernego popytu i niezrównoważonego stylu życia w bogatych krajach. W związku z tym Agenda zaleca:

podejmowanie działao na poziomie międzynarodowym, z dominującą rolą paostw rozwiniętych, m. in. w zakresie transferu przyjaznych środowisku technologii do paostw rozwijających się,

podejmowanie badao modeli konsumpcji i możliwości ich równoważenia przez organizacje różnych sektorów i poziomów działania (globalnych i lokalnych),

zwiększenie efektywności wykorzystania energii i surow-ców oraz minimalizowanie powstawania odpadów,

pomoc jednostkom i gospodarstwom domowym w naby-waniu towarów nieszkodliwych dla środowiska, poprzez prowadzenie specjalnych programów informacyjnych dla konsumentów.

Agenda zaleca rozwijanie współpracy między sektorem publicznym (rządowym) i prywatnym oraz organizacjami międzynarodowymi w zakresie ustalania kryteriów i meto-dyk oceny efektów środowiskowych cykli produkcyjnych i konsumpcyjnych. Wyniki takich badao powinny byd udo-stępniane decydentom i konsumentom.

Pod adresem sektora publicznego (rządowego) i prywat-nego łącznie, postuluje się: zachęcanie producentów, we współpracy z sektorem przemysłu (biznesu) do umieszcza-

nia na produktach informacji o ich oddziaływaniu na środo-wisko: Rządy i instytucje w sektorze prywatnym powinny promowad trwałą i zrównoważoną konsumpcję, programy propagandowe i inne metody, takie jak odpowiednia rekla-ma produktów i usług, które opierają się na przychylnych środowisku technologiach i prowadzą do zrównoważenia modeli konsumpcji i produkcji. Pod adresem sektora poza-rządowego – organizacji konsumenckich – kierowane jest zalecenie uświadamiania konsumentom konsekwencji zdrowotnych i środowiskowych używania poszczególnych produktów. Agenda zaznacza, że zrealizowanie tych zamie-rzeo wymaga połączonych wysiłków rządów, konsumentów i producentów. Podkreśla szczególne znaczenie gospo-darstw domowych i kobiet w realizacji wyż. wym. kierun-ków działao.

Wytyczne wobec sektora przedsiębiorstw

Rozdział pt. „Umocnienie roli biznesu i przemysłu w osiąganiu trwałego i zrównoważonego rozwoju” rozpoczy-na się od stwierdzenia: biznes i przemysł, w tym korporacje międzynarodowe, a także ich organizacje przedstawiciel-skie, powinny w pełni stad się uczestnikami procesu wdra-żania i oceny działao zalecanych w Agendzie 21 (...) i uznad zarządzanie ochroną środowiska za jeden z najważniejszych zbiorowych priorytetów i za klucz do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju. W celu realizacji tych postula-tów Agenda proponuje dwa obszary działao: 1) Promowa-nie czystszej produkcji; 2) Propagowanie odpowiedzialnej przedsiębiorczości gospodarczej. Celem pierwszego obsza-ru jest osiągnięcie większej efektywności wykorzystywania zasobów naturalnych, zwiększenie wykorzystania surow-ców wtórnych i odzysku surowców oraz zmniejszenie ilości odpadów przypadających na jednostkę produkcji. Dla jego osiągnięcia Agenda zaleca:

poszerzenie współpracy rządu, przedsiębiorstw, przemy-słu i korporacji międzynarodowych;

stworzenie przez stronę rządową: korzystnych instru-mentów prawnych i ekonomicznych dla utrzymania wy-znaczonych standardów ochrony środowiska; propago-wania czystszej produkcji, z uwzględnieniem sektora ma-łych i średnich przedsiębiorstw; popieranie dobrowol-

11

nych i prywatnych inicjatyw w tym zakresie;

współpracę sfery biznesu ze środowiskami naukowymi celem wypracowania metod internalizacji kosztów śro-dowiskowych;

sporządzanie przez przedsiębiorstwa i korporacje rapor-tów dotyczących ich wpływu na środowisko i kodeksów dobrych praktyk na rzecz zrównoważonego rozwoju;

współpracę przedsiębiorstw ze związkami zawodowymi i pracownikami celem podnoszenia ich wiedzy i kompe-tencji w zakresie ochrony środowiska;

współpracę organizacji międzynarodowych z sektorem przedsiębiorstw, środowiskami naukowymi, władzami paostwowymi i lokalnymi na rzecz kształtowania ekolo-gicznej świadomości społecznej.

W tym kontekście Agenda upatruje także miejsce dla organizacji pozarządowych – propagowanie informacji do-tyczącej czystszej produkcji – razem z organizacjami nauko-wymi, handlowymi i międzynarodowymi, głównie poprzez rozwijanie krajowych i międzynarodowych sieci informacyj-nych.

W części dotyczącej odpowiedzialnej przedsiębiorczości, Agenda stawia dwa główne cele: zachęcenie przedsiębior-ców do prowadzenia monitoringu procesu wykorzystywa-nia przez nie zasobów naturalnych oraz zwiększenie liczby przedsiębiorstw, które by zaakceptowały i realizowały poli-tykę zrównoważonego rozwoju.

Pod adresem sektora przedsiębiorstw, przemysłu i kor-poracji międzynarodowych kierowane są zalecenia: opraco-wania w skali międzynarodowej wspólnej polityki zrówno-ważonego rozwoju; nawiązanie przez nie partnerskich sto-sunków z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) celem wymiany doświadczeo w zakresie zarządzania i proekologicznych technologii. Wymagania wobec tego sektora oddaje pkt. 30.26: Sfery biznesu i przemysłu oraz korporacje międzynarodowe powinny wspierad odpowie-dzialne i etyczne zarządzanie produktami i procesami z punktu widzenia zdrowia, bezpieczeostwa i zagadnieo ochrony środowiska. Aby to osiągnąd, sfery biznesu i prze-mysłu powinny rozszerzyd systemy samokontroli przez wprowadzenie odpowiednich przepisów, stworzenie kodek-sów i nowe przedsięwzięcia, we wszystkich elementach pla-nowana i procesu podejmowania decyzji, popierając otwar-tośd i dialog z pracownikami i społeczeostwem.

Agenda koncentruje się na szerokiej skali działania i wskazuje ogólną potrzebę współpracy sektora przedsię-biorstw (korporacji) z sektorem MSP, instytucjami nauko-wymi i społecznościami. Można uznad, iż sugerowana tu zrównoważona działalnośd sektora przedsiębiorstw obej-muje współpracę z pewną częścią interesariuszy: organiza-cjami międzynarodowymi, władzą publiczną (rządową i sa-morządową), społeczeostwem (jako całością), sektorem naukowo-badawczym, sektorem podwykonawców MSP. Główny akcent położony jest na współpracę międzynarodo-wą i kooperację na linii rząd – biznes, a stosunkowo mniej uwagi poświęca się współpracy i partnerstwu z sektorem NGOs. Zalecenia Agendy w tej części stanowią wytyczne dla rozwoju zarządzania środowiskowego oraz partnerstw na rzecz zrównoważonego rozwoju o charakterze krajowym i międzynarodowym (resp. ponadnarodowym), a w mniej-szym stopniu partnerstw regionalnych i lokalnych.

Wytyczne wobec organizacji pozarządowych

W rozdziale skierowanym do sektora pozarządowego, już w tytule „Umocnienie roli organizacji pozarządowych – partnerów w działaniach na rzecz trwałego i zrównoważo-nego rozwoju” figurują one jako partner przedsięwzięd ma-jących równoważyd rozwój gospodarczy o aspekty społecz-ne i ekologiczne. Agenda przypisuje istotną rolę NGOs w kształtowaniu i rozwoju demokratycznego uczestnictwa społeczeostwa w procesach rozwoju społeczno-gospodarczego. Ich wiarygodnośd opiera się na odpowie-dzialnej i konstruktywnej roli, jaką odgrywają w społeczeo-stwie. Za największy atrybut NGOs Agenda uznaje ich nie-zależnośd, wywołującą w członkach społeczeostwa chęd aktywnego uczestnictwa w ich działaniach.

Agenda uznaje, iż NGOs posiadają duże możliwości prze-prowadzania ekspertyz i działao na polu realizacji społecznie aprobowanego i proe-kologicznego rozwoju. Potencjał ten, poprzez globalną sied NGOs powinien zostad wykorzystany i przystosowany do wsparcia działao rządów, we współpracy z organizacjami międzynarodowymi z jednej, a władzami lokalnymi z dru-giej strony. Za główne cele do osiągnięcia w tym zakresie Agenda wyznaczyła:

1. Stworzenie przez społeczeostwa, rządy i instytucje mię-dzynarodowe mechanizmów umożliwiających nawiązy-wanie skutecznych partnerstw dla zrównoważonego rozwoju;

2. Stworzenie przez ONZ i rządy możliwości udziału NGOs w procedurach formułowania polityki i podejmowania decyzji dotyczących ich realizacji;

3. Stworzenie na szczeblu poszczególnych paostw (do roku 1995) możliwości dwustronnego dialogu między rządem (i władzami lokalnymi) a organizacjami pozarządowymi i ich sieciami;

4. Stworzenie przez rządy i organizacje międzynarodowe możliwości uczestnictwa NGOs w kształtowaniu koncep-cji, tworzeniu i ocenie mechanizmów oraz procedur for-

12

malnych, mających na celu przegląd realizacji Agendy 21 na wszystkich jej szczeblach.

Wysokośd kosztów tych działao zależed będzie – zda-niem Agendy – od ewolucji poglądów na temat optymal-nych form partnerstwa i dialogu między instytucjami rządo-wymi a NGOs. Organizacje międzynarodowe i sektor pry-watny powinny w miarę możliwości i potrzeb wspierad fi-nansowo i organizacyjnie sektor pozarządowy, szczególnie w paostwach rozwijających się. Rządy z kolei powinny stworzyd korzystne środowisko prawne dla tworzenia przez NGOs grup konsultacyjnych i zapewnienia im możliwości podjęcia działao prawnych w celu ochrony interesów pu-blicznych.

Agenda postuluje wyjście naprzeciw inicjatywom oby-watelskim ze strony organizacji międzynarodowych, rzą-dów paostw i władz lokalnych, poprzez rozwój dialogu oby-watelskiego i umożliwienie NGOs aktywnej partycypacji w ich działaniach. Uznaje, iż organizacje pozarządowe mogą pełnid funkcje: opiniodawcze, doradcze, monitorujące, kon-trolne – szczególnie wobec realizacji samej Agendy – oraz podejmowad działania z zakresu zadao publicznych. Doku-ment przykłada zasadniczą wagę do wiarygodności i nieza-leżności organizacji społecznych, jako warunku ich poważ-nego traktowania przez pozostałe podmioty społeczne. Z drugiej strony Agenda apeluje o przychylne nastawienie i wsparcie działao NGOs nie tylko ze strony władz i organiza-cji międzynarodowych, ale i samego społeczeostwa. Jak sugeruje – bez właściwego klimatu społeczno-polityczno-prawnego rozwój i skutecznośd działao NGOs będzie nie-możliwa.

Za szczególnie istotne należy uznad zalecenie zapewnie-nia możliwości podjęcia działao prawnych przez NGOs, jako uczestników grup konsultacyjnych, dla celów ochrony inte-resu publicznego w przypadku jego naruszenia przez działa-nia władz publicznych lub przedsiębiorstw. Agenda w tym miejscu nie odnosi się bezpośrednio się do współpracy NGOs z sektorem przedsiębiorstw, apelując jedynie o wsparcie finansowo-organizacyjne ze strony przedsię-biorstw i administracji publicznej oraz dostęp do ich danych i informacji dotyczących stanu środowiska.

Reasumując można stwierdzid, że Agenda 21:

Przyznaje znaczącą rolę organizacjom pozarządowym w tworzeniu ekorozwoju

Uznaje posiadanie przez NGOs znaczącego potencjału merytorycznego i edukacyjnego w zakresie ochrony śro-dowiska i realizacji SD, który powinien byd wykorzystany, szczególnie w zakresie kształtowania świadomości pu-blicznej

Postuluje aktywną partycypację NGOs jako strony opi-niodawczo-doradczej w działaniach władz krajowych i lokalnych.

Wytyczne wobec władz publicznych

W Agendzie 21 stosunkowo dużo zaleceo adresowanych

jest pod kątem sektora rządowego:

opracowywanie strategii działao wewnętrznych, promu-jących zrównoważone modele konsumpcji i produkcji

rozpowszechnianie informacji o konsekwencjach decyzji i nawyków konsumpcyjnych w celu zwiększenia zapo-trzebowania na produkty przyjazne środowisku

wykorzystanie przez administrację centralną systemu zamówieo publicznych do wprowadzania do obrotu pro-duktów proekologicznych

kształtowanie przychylnej środowisku polityki cen, z wy-korzystaniem instrumentów ekonomicznych, dostosowa-nych do warunków poszczególnych paostw.

W aspekcie rozwoju zrównoważonego biznesu, zalece-nia Agendy skierowane pod adresem rządów dotyczą:

wspierania zakładania i działalności przedsiębiorstw za-rządzanych w sposób zrównoważony, poprzez połącze-nie instrumentów prawnych i ekonomicznych i uspraw-nienie procedur administracyjnych;

zachęcanie do powoływania funduszy inwestycyjnych dla projektów i programów zrównoważonego rozwoju we współpracy z sektorem prywatnym;

wspieranie szkoleo w zakresie środowiskowych aspek-tów zarządzania przedsiębiorstwem, we współpracy ze środowiskami naukowymi i organizacjami międzynaro-dowymi.

13

W rozdziale pt. „Wykorzystanie inicjatyw władz lokal-nych w realizowaniu zaleceo Agendy 21”, Agenda kieruje zalecenia pod adresem władz lokalnych, które mogą zna-cząco przyczynid się do rozwiązania wielu problemów spo-łecznych i środowiskowych. Głównym tego warunkiem jest ich ścisły kontakt ze społecznością lokalną i kooperacja władz lokalnych. Za główne zadania władz lokalnych Agen-da uznała:

1. Osiągnięcie porozumienia ze społecznością lokalną od-nośnie „Lokalnej Agendy 21” (pierwotnie do roku 1996);

2. Zintensyfikowanie współpracy międzynarodowej między władzami lokalnymi

3. Poszerzenie współpracy w zakresie wymiany informacji i doświadczeo i koordynacja działao władz lokalnych;

4. Zapewnienie udziału organizacji kobiecych i młodzieżo-wych w procesach decyzyjnych i planowaniu działao wykonawczych.

Wedle Agendy: władze lokalne powinny podjąd dialog ze społecznościami, organizacjami lokalnymi i przedsiębior-stwami prywatnymi w celu przyjęcia „lokalnej Agendy 21”. Na drodze konsultacji i konsensusu, władze lokalne, za po-średnictwem osób, organizacji gospodarczych i społecz-nych, uzyskają dostęp do informacji niezbędnych do opra-cowania najlepszych strategii. Konsultacje zwiększą ekolo-giczną świadomośd obywateli w ich znajomości problemów środowiskowych. Programy, polityka, przepisy i wytyczne władz lokalnych zmierzające do realizacji zaleceo Agendy 21 będą podlegały ocenie i modyfikacji na podstawie pro-gramów przyjętych na szczeblu lokalnym.Agenda zaleca rozwijanie współpracy i tworzenie spółek między lokalnymi związkami publiczno-prawnymi a organizacjami międzyna-rodowymi (UNDP, UNEP, Bank Światowy, międzynarodowe związki miast). Dokument zaleca gromadzenie informacji o strategiach władz lokalnych, prowadzenie konsultacji mię-dzysektorowych i międzypaostwowych. Generalnie ta częśd Agendy sugeruje ukierunkowanie aktywności władz lokal-

nych na współpracę regionalną, krajową i międzynarodo-wą. Współpraca ze społecznością lokalną i lokalnym sekto-rem NGOs ma dotyczyd głównie opracowania i realizacji „lokalnej Agendy 21”. Nie zostały tu wyszczególnione orga-nizacje ekologiczne, lecz jedynie młodzieżowe i kobiece, mające poszerzyd swój udział w działaniach lokalnej admi-nistracji (samorządu).

Globalny Program Działao Agenda 21 zakładał okres jej realizacji do 2000 r. Zasadniczo nie został on zrealizowany. Można uznad, że powody te miały charakter zarówno eko-nomiczny, jak i światopoglądowy. Nie oznacza to jednak, że program merytoryczny Agendy uległ dezaktualizacji. Na kolejnym Szczycie Ziemi w Johannesburgu w 2002 r., pod-trzymano cele i wytyczne Agendy 21, jako obowiązujące w następnym dziesięcioleciu. Agenda 21 posiada nadal moc inspirującą dla działao organizacji sektora pozarządowego, gospodarczego i samorządowego. Zdaniem T. Borysa Agen-da 21 może i powinna nadal stanowid podstawę, jak rów-nież sposób realizacji koncepcji zrównoważonego rozwo-ju, tym bardziej, że na analogicznym Szczycie Ziemi Rio + 20 nie udało się osiągnąd ponownie takiego konsensusu mię-dzysektorowego i międzynarodowego i przyjąd tak kom-pleksowego planu działania, jak 20 lat temu.

Deklaracja i Plan Działania z Johannesburga

Międzynarodowa Konferencja „Rio + 10 – Szczyt Ziemi w Johannesburgu” (RPA) obyła się w dniach 26 sierpnia – 4 września 2002 r. Uczestnicy konferencji – reprezentanci paostw, przedsiębiorstw, społeczności i organizacji poza-rządowych – przyjęli dwa dokumenty, które podkreślają znaczenia partnerstwa międzysektorowego dla realizacji zrównoważonego rozwoju: Deklaracja Johannesburska na rzecz Zrównoważonego Rozowju (Johannesburg Declara-tion on Sustainable Development) i Plan Wdrożeo (Plan of Implementation). Deklaracja daje wyraz poczuciu odpowie-dzialności jej sygnatariuszy za dalszą realizację zrównowa-żonego rozwoju – jego gospodarczego, społecznego i ekolo-gicznego wymiaru – na szczeblu lokalnym, krajowym, regio-nalnym i globalnym. Deklaracja podtrzymuje zobowiązanie do kontynuowania realizacji Deklaracji z Rio i Agendy 21. Za najważniejsze cele realizacji SD zostały, poza likwidacją ubóstwa, uznane: zmiana wzorców produkcji i konsumpcji oraz ochrona i właściwe zarządzanie zasobami naturalnymi. Realizacji tych celów powinna służyd współpraca partnerów społecznych: Uznajemy, że zrównoważony rozwój wymaga długofalowej perspektywy i szerokiego udziału społecznego w formułowaniu polityki, podejmowaniu decyzji i ich wdra-żaniu na wszystkich szczeblach. Jako partnerzy społeczni, sygnatariusze zobligowali się do podejmowania działao na rzecz: stabilnego partnerstwa ze wszystkimi głównymi gru-pami, respektując ich niezależnośd i ważne role, jakie od-grywają. Szczególna odpowiedzialnośd została położona na prywatny sektor przedsiębiorstw – przedsiębiorstwa za-równo duże, jak i małe – w dążeniu do tworzenia zrówno-ważonych i sprawiedliwych społeczności i społeczeostw. W raporcie ze Szczytu Ziemi podkreślono różnicę między kon-ferencją z Rio w 1992 r. a Johannesburską, która polegała

14

na przypisaniu dużej roli sektorowi przedsiębiorstw w po-dejmowaniu działao na rzecz zrównoważonego rozwoju. Podkreślone zostało znaczenie dobrowolności tych działao i podejmowania wspólnych inicjatyw z innymi podmiotami – partnerstw (partnerships). Partnerstwo międzysektorowe – pomiędzy rządem, biznesem, społecznościami lokalnymi i pozarządowymi organizacjami – zostało na konferencji uję-te jako sposób realizacji SD (partnerships to make things happen). Podkreślono jego znaczenie dla rozwoju badao, standardów i rozwiązao dla celów realizacji SD. Według Deklaracji partnerstwa powinny bazowad na zasadach ta-kich jak: przejrzystośd, własnośd, równowaga (sustainability) i partycypacja głównych grup społecznych oraz byd dobrze zarządzane pod względem finansowym.

Na konferencji sektor przedsiębiorstw wyraził uznanie dla strony rządowej za wprowadzanie mechanizmów ryn-kowych do procesu równoważenia działalności gospodar-czej o aspekty środowiskowe oraz wyraził potrzebę współ-pracy w zakresie transferu technologii oraz współpracy z innymi podmiotami społecznymi w ramach partnerskich inicjatyw i projektów. Reprezentanci biznesu (i przemysłu) uznali potrzebę publikowania raportów w celu budowy za-ufania i wsparcia dla podejmowanych działao i podkreślili znaczenie konsumentów, szczególnie młodych w procesie równoważenia rozwoju gospodarki. Obok kształtowania zrównoważonych modeli produkcji i prowadzenia działal-ności gospodarczej, szczególna rola przyznana została kon-sumentom, których odpowiednie wybory mogą stymulo-wad proekologiczną transformację gospodarki.

Partnerstwo dla równoważenia wzorców produkcji i konsumpcji

Rozwinięcie i uszczegółowienie celów wyrażonych w Deklaracji zawiera Plan Wdrożeo. Za konieczny warunek osiągania celów SD uznaje się w nim partnerstwo, które ujmuje się z jednej strony jako współpracę międzynarodo-wą (międzyrządową) na linii Północ-Południe, z drugiej strony jako współpracę pomiędzy stroną publiczną a pod-miotami społecznymi. We wprowadzeniu do Planu podkre-ślono także znaczenie etyki dla realizacji SD i Agendy 21. Potrzebie zmian niezrównoważonych modeli produkcji i konsumpcji poświęcona jest specjalna, druga częśd Planu. W celu równoważenia obecnie dominujących wzorców, już na wstępie tej części, zaleca się podejmowanie wspólnej, aczkolwiek zróżnicowanej (common but differentiated - z uwagi na specyfikę podmiotów) odpowiedzialności przez rządy, organizacje międzynarodowe, sektor prywatny (biznesu), organizacje pozarządowe i wszystkie grupy spo-łeczne, które mogą odegrad aktywną rolę w zmianie tych wzorców. Podstawowe tezy tej części Planu, mające zna-czenie w perspektywie tematu rozprawy, można przedsta-wid w punktach:

Dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, w wymiarze globalnym konieczne są fundamentalne zmiany sposo-bów produkcji i konsumpcji. Wszystkie kraje powinny promowad zrównoważone wzorce produkcji i konsump-

cji. Szczególnie aktywna rola przypada w tym zakresie rządom, międzynarodowym organizacjom, sektorowi prywatnemu i znaczącym grupom społecznym (resp. or-ganizacjom pozarządowym).

Należy popierad i podejmowad 10-letnie programy wspo-magające regionalne i krajowe inicjatywy przyspieszające zmianę modeli produkcji i konsumpcji w kierunku bar-dziej zrównoważonym. Wymaga to takich działao jak:

- opracowanie odpowiednich instrumentów, polityk, mierników i sposobów monitorowania, włączając analizę cyklu życia produktów, opierającą się na podstawach naukowych;

- szerokie stosowanie zasady „zanieczyszczający pła-ci”;

- rozwijanie polityk produkcji i konsumpcji, celem doskonalenia produktów i usług, zmniejszania ich negatywnego oddziaływania na zdrowie i środowi-sko;

- rozwijanie programów podnoszących świadomośd znaczenia zrównoważonej produkcji i konsumpcji, szczególnie wśród młodzieży, poprzez edukację, publiczną informację konsumencką, reklamę i me-dia, uwzględniając krajowe, regionalne i lokalne uwarunkowania kulturowe;

- wsparcie rozwoju eko-efektywności i inwestowania w czystą produkcję ze wszystkich możliwych źródeł oraz rozwój międzynarodowego transferu innowa-cyjnych ekologicznie technologii;

- rozwijanie współpracy publiczno-prywatnej w za-kresie zbierania i upowszechniania dobrych przy-kładów zarządzania środowiskowego, przedsię-wzięd ekologicznie efektywnych i wdrożeo przyja-znych środowisku technologii.

15

Należy wkomponowad kwestię równoważenia wzorców produkcji i konsumpcji w politykę zrównoważonego roz-woju, programy, strategie.

Wyżej wymienione zalecenia adresowane są do wszyst-kich partnerów społecznych – publicznych, prywatnych i pozarządowych. Sugeruje się w nich, że wyznaczone cele z zakresu SD można osiągnąd poprzez partnerskie – zintegro-wane i skoordynowane współdziałanie. Bezpośrednio do sektora przedsiębiorstw odnosi się punkt 18 Planu, postu-lujący rozwój społecznej i środowiskowej odpowiedzialno-ści przedsiębiorstw poprzez:

zachęcanie sektora przedsiębiorstw (przemysłu) do po-dejmowania dobrowolnych inicjatyw na rzecz społeczeo-stwa i środowiska, poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego, kodeksy postępowania, publiczne raportowanie nt. kwestii społecznych i środo-wiskowych;

rozwijanie dialogu pomiędzy przedsiębiorstwami a wspólnotami w których funkcjonują i innymi interesariu-szami;

zachęcanie instytucji finansowych do uwzględniania uwarunkowao SD w procesie podejmowania decyzji;

rozwijanie programów i partnerstw tworzących miejsca pracy, oferujące szkolenia i programy edukacyjne.

Sektora publicznego bezpośrednio dotyczy punkt 19 Pla-nu, zalecający;

uwzględnianie kwestii SD w procesie podejmowania de-cyzji na poziomie krajowym i lokalnym, w zakresie inwestowania w infrastrukturę, rozwoju przedsiębiorstw i w zamówieniach (zakupach) publicznych;

promowania internalizacji środowiskowych kosztów ze-wnętrznych, stosowania instrumentów ekonomicznych i respektowania zasady „zanieczyszczający płaci”;

promowanie polityki zamówieo publicznych, premiującej upowszechnianie przyjaznych dla środowiska dóbr i usług;

stosowanie procedur ocen oddziaływania na środowisko.

W wymiarze szczegółowym, Plan Wdrożeo upatruje zna-czącą rolę inicjatyw partnerskich, w tym partnerstwa pu-bliczno prywatnego i partycypacji społecznej w równowa-żeniu rozwoju takich sektorów gospodarczych, jak: energe-tyczny, transportowy, chemiczny i gospodarka odpadami.

Za priorytetowe zobowiązania dla Polski wynikające z Konferencji w Johannesburgu uznano 6 grup działao:

1. zmianę wzorców produkcji i konsumpcji,

2. racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych oraz zapewnienie ochrony różnorodności biologicznej,

3. wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,

4. minimalizację niekorzystnego wpływu chemikaliów na zdrowie ludzkie,

5. realizację zobowiązao dotyczących pomocy dla paostw najuboższych,

6. tworzenie instytucjonalnych ram dla zrównoważonego rozwoju.

Spośród wytypowanych priorytetów, za najbardziej zna-czący pod względem pośrednich i bezpośrednich implikacji dla systemu zarządzania środowiskiem w Polsce zostały uznane zmiany funkcjonujących obecnie wzorców produk-cji i konsumpcji.

16

W ramach programu Komisji Europejskiej LIFE+ samorządy lokalne i regionalne mogą podej-mowad różne przedsięwzięcia w zakresie ochrony przyrody i środowiska, w tym także

w zakresie zarządzania mobilnością, monitorowania ruchu i planowania transportu, niskoemisyjnych pojazdów i ograni-czania hałasu związanego transportem oraz w dziedzinie zanieczyszczenia powietrza. Wiele projektów tego typu jest realizowanych w formule współpracy międzynarodowej, pozwalającej zebrad i wymieniad wiele konstruktywnych doświadczeo i unikad „wynajdywania koła na nowo”.

Wiele rożnych, dotychczas zrealizowanych, projektów LIFE dotyczyło zintegrowanych działao w zakresie transpor-tu, sprzyjających tworzeniu wydajnych i dostępnych dla wszystkich systemów transportu, pozwalających osiągnąd właściwą równowagę między potrzebami gospodarczymi, środowiskowymi i społecznymi. Jednym z przykładów tego typu projektów może byd włoskie miasto Novara, gdzie ro-snące natężenie ruchu drogowego powodowało znaczny hałas i problemy związane z jakością powietrza. Władze miejskie opracowały w odpowiedzi rozwiązanie oparte o plan „mobilności tradycyjnej”. W jego ramach zaangażowa-no mieszkaoców, przedsiębiorców i odwiedzających, którzy wraz z samorządem lokalnym pracowali nad ograniczeniem korzystania z samochodów, zwiększeniem wykorzystania transportu publicznego i obniżeniem ogólnego śladu ekolo-gicznego miasta. Stworzono zieloną strefę z nowymi strefa-mi ruchu tylko dla pieszych, ścieżkami rowerowymi, inteli-gentną sygnalizacją świetlną i flotą niskoemisyjnych auto-busów. Z kolei celem innego projektu pt. „Bruksela przyja-zna rowerzystom” było doprowadzenie do zmiany nasta-wienia do korzystania z rowerów w mieście z wykorzysta-niem czterech grup docelowych, a mianowicie: ogółu spo-łeczeostwa, szkół, władz publicznych i prywatnych przed-siębiorstw. Wdrożono plan zachęcania przedmiotowych grup do częstszego korzystania z rowerów, który obejmo-wał wiele imprez masowych adresowanych do szerokiego kręgu odbiorców. Najbardziej znaczącym spośród nich było „Dzyo, dzyo”, które na stałe wpisało się w doroczną bruk-selską niedzielę bez samochodu, podczas której obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów silnikowych do centrum miasta. Przed zakooczeniem okresu realizacji projektu LIFE wyko-rzystanie rowerów w Brukseli wzrosło o 20 %. Mimo powo-dzenia projektu LIFE, kluczem do realizacji ogólnego celu będą znaczne inwestycje w dostosowanie infrastruktury i stałe nakłady finansowe ze strony lokalnych władz.

Monitorowanie ruchu i planowanie mobilności

Innym ważnym zadaniem samorządów lokalnych i regio-nalnych jest monitorowanie i analizowanie rożnych typów użytkowników transportu. Opracowywane przez nie dane

są niezbędne do planowania systemów transportu zorgani-zowanych z poszanowaniem zasady zrównoważonego roz-woju. Samorządy lokalne i regionalne i ich partnerzy wyko-rzystywali LIFE do prezentacji nowych podejśd w dziedzinie monitorowania skutków dla sieci transportowych. Dobrym przykładem jest tu powszechne zainteresowanie włoskim projektem autostrady zrealizowanym przez samorząd (LIFE04 ENV/IT/000547). Realizacja przez samorząd teryto-rialny Bolonii autostrady LIFE była okazją do opracowania nowej metody monitorowania wpływu ruchu drogowego na jakośd powietrza. Do gromadzenia danych dotyczących mobilności, warunków otoczenia, zanieczyszczenia środo-wiska, robot drogowych i bezpieczeostwa w czasie rzeczy-wistym wykorzystano nową, homeostatyczną otwartą me-todę bilansowania ruchu. Zebrane dzięki niej dane wyko-rzystywano do usprawnienia ruchu drogowego, co pozwoli-ło ograniczyd poziomy zanieczyszczenia. Projekt umożliwił ponadto opracowanie wytycznych mających na celu popra-wę planowania mobilności wokół dużych miast; zachęcają one na przykład do stosowania prostych znaków drogo-wych kierunku, co może pozwolid na zmniejszenie liczby zatorów drogowych i wypadków.

W Hiszpaoskim projekcie GESMOPOLI (LIFE05 ENV/E/000262) zastosowano nowe podejście do rozwijania al-ternatyw dla samochodów osobowych dla osób pracują-cych w strefach przemysłowych. Powodzenie projektu, któ-ry realizowany był na sześciu obszarach przemysłowych w pobliżu Barcelony, zależało od współpracy między władza-mi regionalnymi i przedsiębiorstwami stref przemysłowych. Dlatego powołano komitety ds. mobilności z udziałem przedstawicieli przedsiębiorstw z rożnych stref. Ich skutecz-

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA W DZIEDZINIE ZRÓWNOWAŻONEJ MOBILNOŚCI – PRZYKŁADY

PROJEKTÓW LIFE+

17

nośd była stymulowana przez obecnośd na miejscu menad-żerów ds. mobilności, którzy pełnili funkcję bezstronnych moderatorów przy wypracowywaniu nowych form współ-pracy między przedsiębiorstwami w dziedzinie mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju. W jednym przypadku udało się doprowadzid do zawarcia porozumieo na rzecz mobilności, które gwarantują zobowiązania odno-śnie do celów projektu GESMOPOLI w perspektywie wykra-czającej poza trzyletni okres realizacji projektu LIFE. Innym ważnym osiągnięciem było stworzenie zestawu wytycznych dla menadżerów ds. mobilności, które stanowią cenne wskazówki do wykorzystania w innych miejscach Europy.

Odnawialne paliwa w transporcie publicznym

Inne dwa włoskie projekty LIFE ukazują, w jaki sposób lokalne, regionalne i inne organy ds. transportu mogą ogra-niczyd swą zależnośd od paliw kopalnych z korzyścią dla taborów transportu publicznego. Projekt ETRUSCAN w pro-wincji Viterbo poświęcony był pracy nad wprowadzaniem nowych, przyjaznych dla środowiska autobusów, w których napęd wykorzystuje połączenie biopaliw z energią elek-tryczną ze światła słonecznego. Dzięki pomocy finansowej UE samorządy lokalne zakupiły dwa zakłady produkcji bio-paliw. Oba zakłady przetwarzają zużyty olej roślinny na bio-paliwo i razem wytwarzają wystarczającą ilośd paliwa (ok. 1 500 litrów rocznie) na potrzeby dwóch nowych autobusów hybrydowych. Energia elektryczna na potrzeby autobusów produkowana będzie przez dwa fotowoltaiczne moduły wytwarzające elektrycznośd, która zasilad będzie akumula-tory autobusów. Każde ogniwo fotowoltaiczne będzie wy-twarzad 20 kWh energii elektrycznej na potrzeby nowych niskoemisyjnych autobusów. Przewiduje się, że projekt po-zwoli na zmniejszenie wpływu na środowisko łaocucha do-staw związanego z transportem paliwa od producenta do użytkownika. W ciągu dwóch lat autobusy będą wykorzy-stywane przez co najmniej 460 dni i przewiozą około 20 000 pasażerów.

Celem rozpoczętego w 2007 r. projektu MHy-Bus w re-gionie Emilia-Romagna było zorganizowanie pierwszej re-gionalnej usługi połączeo autobusowych z wykorzystaniem napędu wodorowo-metanowego i propagowanie wykorzy-stywania tego typu technologii za pomocą Śródków polityki regionalnej. Studium przygotowawcze wykonane przez sa-morząd regionalny wykazało, że wprowadzenie alternatyw-nych paliw dla autobusów (mieszanek wodoru z gazem ziemnym) mogłoby znacznie obniżyd emisje CO2 i innych substancji zanieczyszczających powietrze. W ramach pro-jektu pojazd, który do tej pory jako główne paliwo wykorzy-stywał gaz ziemny, przerabiany jest obecnie, tak, aby mógł wykorzystywad mieszankę wodoru z metanem. Jego wydaj-nośd będzie starannie monitorowana pod kątem oceny możliwości wprowadzenia tej bardziej przyjaznej dla klima-tu technologii w skali całego taboru autobusowego miasta.

Ograniczanie hałasu

Uciążliwośd hałasu związanego z transportem stanowi dla europejskich samorządów lokalnych i regionalnych co-raz większe wyzwanie. W ramach projektu SPAS opracowa-no nowe narzędzie informatyczne umożliwiające lokalnym planistom i decydentom spełnianie wymogów unijnej dy-rektywy dotyczącej hałasu (2002/49/WE). Nowatorskie oprogramowanie stworzone w ramach projektu i wdrażane przez administrację miasta Lyon we współpracy z partnera-mi z pięciu innych paostw członkowskich wykazało, w jaki sposób dane dotyczące natężenia ruchu, nawierzchni dróg i gospodarki przestrzennej mogą byd wykorzystywane przez władze miejskie do realizacji pomiarów hałasu. Informacje zgromadzone w ramach projektu zostały następnie wyko-rzystane do opracowania planów działania w zakresie ogra-niczenia hałasu. Ponadto elementy systemu informacji geo-graficznej

Projektu GIpSyNOISE pozwoliły zlokalizowad czarne punkty ruchu drogowego – miejsca o dużym zagrożeniu hałasem a przez zestawienie i porównanie źródeł na temat hałasu związanego z transportem z danymi społeczno-gospodarczymi wykazano użytecznośd narzędzia opracowa-nego w ramach LIFE do włączania elementów kontroli po-ziomu hałasu przy tworzeniu nowych projektów urbani-stycznych. LIFE pomógł też władzom lokalnym we wspiera-niu różnorodnych praktycznych działao w zakresie ochrony przed hałasem, które stanowiły uzupełnienie narzędzi pla-nowania TIK, takich jak np. technologia GIpSyNOISE. Dobrą ilustrację tego typu działao stanowi projekt z miasta Graz (LIFE00 ENV/A/000240) w Austrii, gdzie współfinansowanie UE wykorzystano do wdrożenia środków ograniczania hała-su na ulicach miasta. Obejmowały one instalację urządzeo spowalniających

ruch, podnoszenie świadomości społecznej w zakresie poziomu hałasu związanego z ruchem drogowym oraz zor-ganizowanie programu „dyskretny kierowca”, w ramach którego przeszkolono 350 kierowców taksówek i 210 kie-rowców autobusów ze sposobów zmniejszania emisji hała-su pojazdów.

18

Poprawa jakości powietrza

Samorządy lokalne i regionalne mają wpływ na jakośd lokalnego powietrza poprzez regulowanie lub ograniczanie ruchu drogowego w szczególnych miejscach. Planowanie kontroli daje dalsze możliwości dbania o to, by zanieczysz-czające lub niebezpieczne procesy nie były prowadzone w pobliżu stref mieszkalnych lub innych obszarów chronio-nych. Wiele projektów LIFE poświęcono kwestii zanieczysz-czenia powietrza, należał do nich m.in. niemiecki projekt PARFUM, którego celem było ograniczenie problemów związanych z drobnymi cząstkami pyłu pochodzącymi z transportu towarów i pojazdów ciężarowych o dużej ła-downości na obszarach miejskich. Zanieczyszczenie powie-trza drobnym pyłem lub pyłem zawieszonym jest powodo-wane przede wszystkim przez ruch drogowy, a dokładniej rzecz biorąc przez powtórne zawieszenie cząstek pochodzą-cych z pyłu drogowego i spalin. Te niewielkie cząstki stano-wią poważne zagrożenie dla zdrowia, gdyż są w stanie prze-nikad w głąb płuc, powodując choroby układu oddechowe-go, a nawet uszkadzając układ krążenia. LIFE PARFUM w Bremen próbował ograniczyd zagrożenie dla zdrowia powo-dowane zanieczyszczeniami pyłem przez wdrażanie i oce-nianie zestawu nowych rozwiązao wykorzystujących nisko-emisyjne pojazdy i transport publiczny. W projekcie uczest-niczyli partnerzy z sektora prywatnego, jak np. firma kurier-ska DHL, a lokalny samorząd zapewnił ulgi parkingowe i priorytetowy dostęp do stref o dużym natężeniu ruchu dla niskoemisyjnych pojazdów dostawczych. Również nowe instalacje paliwowe buduje się w taki sposób, by zachęcad do zwiększania wykorzystywania silników napędzanych gazem ziemnym. Wnioski z działao pilotażowych przepro-wadzonych w Bremen porównano z podejściem zastosowa-nym w Niderlandach i we Włoszech w celu wyłonienia wspólnych wniosków i wykorzystania ich do opracowania przyszłych opcji kontroli jakości powietrza. Inny międzyna-rodowy projekt LIFE o podobnej tematyce przeprowadzony został przez zarządzających transportem z samorządu au-striackiego miasta Klagenfurt. Wykorzystano w nim do-świadczenia dawniejszego projektu LIFE, który miał na celu zarówno ocenę możliwości nowego systemu pochłaniania dźwięku i cząstek stałych przeznaczonego do zwalczania zanieczyszczeo powodowanych przez pył zawieszony, jak i ograniczenie problemu hałasu w pobliżu sieci transporto-wych. Technologia SPAS łączy filtry cząstek z ekranem wyci-szającym w celu pochłaniania cząstek pyłu i dźwięku zwią-zanych z ruchem drogowym.

Do przeprowadzenia testów wykorzystano tunel drogo-wy; projekt skutecznie wykazał, w jaki sposób zanieczysz-czone pyłem powietrze można oczyścid przez zastosowanie specjalnych elementów filtrujących w ekranach wyciszają-cych i urządzeniach wentylacyjnych na koocach tuneli. Wy-niki projektu LIFE wykazały korzystne zmniejszenie zarów-no pyłów jak i hałasu. Współpracę między przedsiębior-stwami transportowymi uznano za czynnik, który zdecydo-wał o powodzeniu projektu LIFE CEDM, w ramach którego powstał ośrodek przyjaznego środowisku transportu towa-rów w mieście. Projekt CEDM został wyróżniony, jako jeden

z siedemnastu najlepszych projektów LIFE Środowisko w latach 2008-2009, jego najważniejsze cele polegały na zwalczaniu niekorzystnych skutków zagęszczenia ruchu we włoskim mieście Lukka. CEDM polegał na sfinansowaniu przez lokalny samorząd instalacji nowej bazy logistycznej (znanej jako punkt tranzytowy), której lokalizacja umożliwia łatwy dostęp do głównej sieci transportowej miasta, ale która znajduje się poza starym miastem Lukki. Wielkie kon-tenery rozładowuje się w punkcie tranzytowym, a do do-starczania towarów do centrum miasta wykorzystuje się tabor mniejszych ciężarówek (w tym pojazdów niskoemisyj-nych). Model TIK, który koordynuje wszystkie przewozy ładunkowa przechodzących przez punkt tranzytowy, po-zwala zmniejszyd ruch pojazdów napędzanych benzyną i olejem napędowym w centrum miasta aż o 66%. Innym projektem LIFE polegającym na testowaniu niskoemisyj-nych pojazdów (we współpracy

z samorządem lokalnym) był grecki projekt IMMACULA-TE w mieście Saloniki. Ta inicjatywa na rzecz mobilności zgodnej z zasadami zrównoważonego rozwoju osiągnęła swe cele przez połączenie ekologicznie czystych pojazdów (rowerów z elektrycznym wspomaganiem, skuterowa elek-trycznych i hybrydowych samochodów osobowych) z inny-mi innowacyjnymi rozwiązaniami transportu miejskiego, jak np. rozszerzenie informacji na temat transportu, stoso-wanie systemów zarządzania, technologie kart elektronicz-nych i programy zarządzania mobilnością. Wreszcie projekt KALAIR w ramach LIFE Kraje trzecie, wdrożony przez agen-cję ochrony środowiska miasta Kaliningradu (ECAT), polegał na opracowaniu modelu (ARIA REGIONAL) do badania za-nieczyszczenia powietrza powodowanego ruchem drogo-wym na obszarze rosyjskiej enklawy. Zespół odpowiedzial-ny za projekt badał również wpływ wywierany przez zmiany

19

składu paliwa, udoskonalenia techniczne w pojazdach, możliwośd zwiększenia wykorzystania transportu publicz-nego i zarządzanie przepływem ruchu, w tym kwestie pierwszeostwa. Dzięki modelom przyszłych scenariuszy ruchu drogowego władze miejskie mogły ocenid korzyści wynikające z rożnych strategii w ograniczaniu zanieczysz-czenia powietrza związanego z ruchem drogowym do 2015 r.

Dofinansowanie LIFE w dziedzinie zrównoważonej mo-bilności można uzyskad na inwestycje infrastrukturalne, pojazdy pokazowe, odpowiedni personel, kampanie infor-macyjne kierowane do społeczeostwa, narzędzia budowa-nia potencjału i wiele innych działao związanych z wprowa-dzaniem skutecznych planów działania na rzecz ekorozwo-jowych systemów transportu.

Przykłady innych dobrych praktyk przedsięwzięd ekoro-zwojowych, realizowanych z wykorzystaniem zasady współ-pracy międzynarodowej w projektach Programu LIFE+ znaj-dują się w publikacji „LIFE i samorządy lokalne” dostępnej na stronach Komisji Europejskiej pod podanym linkiem.

Samorządy lokalne i regionalne mają do odegrania klu-czową rolę we wdrażaniu europejskiej polityki ochrony śro-dowiska i realizacji jej ambitnych celów. Wiele spośród lo-kalnych i regionalnych samorządów to pionierzy w dziedzi-nie wdrażania przyszłościowej i innowacyjnej polityki śro-dowiskowej. Europejskie gminy i regiony dysponują nie-zbędnymi narzędziami do podejmowania działao. Na prze-strzeni 18 lat istnienia unijnego Programu LIFE samorządy lokalne i regionalne były jednymi z jego najważniejszych motorów, pełniąc rolę liderów w 385 projektach programu LIFE Środowisko, a partnerów organizacji pozarządowych i beneficjentów z sektora prywatnego przy kolejnych 220.

LIFE+ jest jedynym instrumentem finansowym Unii Eu-ropejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinanso-

waniu projektów w dziedzinie ochrony środowiska. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspól-notowego prawa ochrony środowiska, realizacja polityki ochrony środowiska oraz identyfikacja i promocja nowych rozwiązao dla problemów dotyczących ochrony środowi-ska. W szczególności, LIFE+ wspiera wdrażanie szóstego Programu Działania Środowiskowego Wspólnoty, włącznie z jego strategiami tematycznymi, oraz zapewnia wsparcie finansowe dla środków i przedsięwzięd wnoszących war-tośd dodaną w dziedzinie ochrony przyrody i środowiska paostw członkowskich UE. Program ten jest realizowany w latach 2007 – 2013 i stanowi kontynuację programu LIFE, realizowanego w latach 1992 - 2006.

Instrument finansowy LIFE+ jest bardzo wymagającym programem, obejmującym różnorodne zagadnienia poczy-nając od ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, przez zmiany klimatu, ochronę powietrza, ochronę gleb i wód, przeciwdziałanie hałasowi, ochronę zdrowia aż po działania mające na celu wzrost świadomości społecznej w dziedzinie środowiska. 6 sierpnia 2012 r. mija termin skła-dania aplikacji o dofinansowanie projektów w ramach Pro-gramu Life+ ze środków NFOŚiGW. Więcej szczegółów od-nośnie programu LIFE+ można uzyskad na stronie http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life/

20

Projekty międzynarodowe

Zasada współpracy międzynarodowej jest wykorzystywana w procesie realizacji wielu projektów z zakresu zrównowżo-nego rozwoju. Poniżej przykłady kilku aktualnie realizowanych projektów, w których udział bierze Stowarzyszenie Gmin „Energie Cites”.

Celem projektu „Ogród nad głową - czyli szwajcarskie „zielone dachy” i „żyjące ściany” modelem i inspiracją dla inno-

wacyjnych działao polskich samorządów (gmin) na rzecz oszczędności energii i ochrony klimatu” jest przekazanie polskim gminom know-how i najlepszych szwajcarskich praktyk w wykorzystaniu zielonych dachów/żyjących ścian do: redukcji emisji CO2, zwiększenia energoefektywności budynków, retencji wody opadowej dla oszczędności energii w systemach ściekowych i odtwarzania strat powierzchni zielonej zw. z intensywną zabudową. Projekt nawiązuje do trendów moderni-stycznej architektury XXw, zapoczątkowanych przez urodzonego w Szwajcarii, światowej sławy architekta, Le Corbusier’a, czyli koncepcji „ogrodów na dachach”, jako kompensacji przestrzeni zielonej zajętej przez budynek. Działania realizowane w projekcie obejmują m. i. wyjazd studyjny do Szwajcarii („paostwa zielonych dachów i ścian”). W Bazylei ok. 25% pow. dachowej pokryte jest roślinnością. Projekt będzie realizowany do maja 2014 r. i finansowany z Funduszu Partnerskiego Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Beneficjentami projektu będą samorządy i społeczności lokalne w gminach będących członkami Stowarzyszenie Gmin Polska Sied „Energie Cites” oraz sygnatariuszami „Porozumienia Burmistrzów”.

Celem projektu „Green Twining” jest wsparcie wdrażania inicjatywy Komisji Europejskiej pn. Porozumienie Burmi-

strzów, które jest inicjatywą angażującą miasta i gminy w działania na rzecz ochrony klimatu. Sygnatariusze Porozumienia zobowiązują się do przekroczenia celów unijnej polityki klimatyczno-energetycznej ustalonych dla 2020 r. poprzez ograni-czenie na swoim terenie emisji dwutlenku węgla o co najmniej 20%. W tym celu muszą opracowad i wdrożyd Plan Działao na rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) oraz zaangażowad w działania społecznośd lokalną, np. organizując lokalne dni energii. Cel ten jest osiągany poprzez wymianę doświadczeo, twinning pomiędzy „miastami doświadczonymi” (miasta hiszpaoskie) a „miastami uczącymi się” (37 miast z nowych Paostw Członkowskich UE, w tym 7 z Polski) oraz bezpośrednie wsparcie ze strony krajowego koordynatora. Działania realizowane w projekcie obejmują: ocenę potrzeb uczestniczących w nim samorządów lokalnych w zakresie zrównoważonego planowana energetycznego oraz jego realizacji; opracowanie szczegółowej strategii wzmocnienia kompetencji samorządów lokalnych w ww. zakresie; wsparcie w opracowaniu i rozpo-częciu wdrażania Planu działao na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) (w tym szkolenia, helpdesk); twinning pomiędzy „miastami uczącymi się” i „miastami doświadczonymi” dot. opracowania i wdrażania SEAPów (obejmujący wizyty studyj-ne, wymianę personelu, doradztwo). W projekcie uczestniczy 10 partnerów z 6 krajów. Projekt będzie realizowany do marca 2014 i jest dofinansowany ze środków Programu IEE (Intelligent Energy Europe – Inteligentna Energia dla Europy).

Celem projektu NET-COM jest wsparcie wdrażania inicjatywy Komisji Europejskiej pn. „Porozumienie Burmistrzów”

poprzez ułatwianie współpracy sieciowej i wymiany doświadczeo pomiędzy sygnatariuszami Porozumienia i ich potencjal-nymi partnerami. W ramach projektu NET-COM planowana jest realizacja takich działao, jak: utworzenie Polskiej Platfor-my Dialogu nt. Porozumienia Burmistrzów skupiającej polskich sygnatariuszy Porozumienia oraz organizacje, które mogą wesprzed je w realizacji celów Porozumienia, organizacja spotkao członków Platformy, mająca na celu wymianę poglą-dów, wiedzy i doświadczeo w zakresie planowania energetycznego i zarządzania energią na szczeblu lokalnym, organiza-cja warsztatów dla przedstawicieli miast i gmin mających podnieśd ich kompetencje w ww. zakresie i pomóc w opracowa-niu i wdrożeniu Planów Działao na rzecz Zrównoważonej Energii, opracowanie i realizacja Planu Działao na rzecz wdraża-nia Porozumienia Burmistrzów w Polsce, którego celem jest usprawnienie wdrażania tej ambitnej inicjatywy na szczeblu krajowym, promocja Porozumienia Burmistrzów i zachęcenie kolejnych miast do aktywnego włączenia się w realizację celów unijnego pakietu klimatyczno-energetycznego i poprawę jakości życia swoich mieszkaoców. Projekt będzie realizo-wany do listopada 2013 r.

Więcej informacji na stronie: http://www.pnec.org.pl/

21