6.2.2 การขบถายของคนสตวมกระดกสนหลง ( ซงรวมทงคนดวย ) มอวยวะขบถายคอ

ไต มอย 1 ค อยในชองทองสองขางของกระดกสนหลงระดบเอว ไตมรปรางคลายเมลดถว กวางประมาณ 6 เซนตเมตร ยาวประมาณ 10 – 13 เซนตเมตร หนาประมาณ 3 เซนตเมตร แตละขางของไตหนกประมาณ 150 กรม มทอไต ( ureter ) 2 ทอ ตอจากไตแตละขางทำาหนาทลำาเลยงนำาปสสาวะจากไตสงไปเกบทกระเพาะปสสาวะ ( urinary bladder ) กอนจะปลอยออกนอกรางกายทางทอปสสาวะ ( urethra )

รปท 6.58 แผนภาพแสดงอวยวะขบถายของคนก. อวยวะทเกยวของกบปสสาวะ ข. ผาไตออกตาม

ยาว

โครงสรางและการทำางานของไตไตมอย 2 อน ฝงตดกบกลามเนอชองทอง ในสตวมกระดกสน

หลงมไตรปรางแตกตางกน เชน ไตปลา ไตกบ มรปรางยาว ไตคนมรปรางคลายเมลดถว ถงแมวาไตจะมรปรางตางกนในสตวมกระดกสนหลง แตมหนวยไต ( nephron ) เปนสวนประกอบเหมอนกน

หนวยไตทำาหนาท และมลกษณะคลายกบเนฟรเดย ( nepphridia ) ของไสเดอนดน ทมความเกยวของกบระบบหมนเวยนเลอด โดยไดรบของเสยจากเนอเยอ จากการนำาของระบบหมนเวยนเลอด แตในสตวมกระดกสนหลงมทรวมของเสยมาเปดทงไวในบรเวณเดยว แตในไสเดอนดนมทเปดทงแตละปลองของลำาตว

เมอนำาไตมาผาตามยาว จะพบวามเนอเยอ 2 ชน ชนนอกเรยกวา คอรเทกซ ( cortex ) สวนชนในเรยกวา เมดลลา ( medulla ) ดงรปท 6.58 ข และ 6.59

รปท 6.59 แผนภาพแสดงสวนประกอบของไตคน

ชนคอรเทกซ เนอมลกษณะเปนเมดเลก ๆ เมอขยายดเปนกลมของหลอดเลอดฝอยทเรยกวา โกลเมอรลส ( glomerulus ) และถงโบวแมนสแคปซล ( Bowman s capsule ) ทำาหนาทเกยวกบการกรองของเสยออกจากเลอดและทอของหนวยไตตอนตนและตอนปลาย

รปท 6.60 แผนภาพแสดงสวนประกอบของไตคน

ชนเมดลลา ชนนเปนสวนของหลอดเลก ๆ ทตอมาจากชนคอรเทกซ ทอเหลานรวมกนอยเปนหมรปรางคลายฝาช เรยกวา พรามด ( renal pyramid ) ปลายของปรามดเปนยอดแหลมนนคอทรวมของหลอดเลก ๆ เรยกยอดแหลมนนวา พาพลลา ( renal papilla ) ซงเปดเขาสไมเนอรเคลกซ ( minor calyx ) หลาย ๆ ไมเนอรเคลกซรวมกนเปนเมเจอรเคลกซ (major calyx) จากเมเจอรเคลกซนำาไปสบรเวณทมลกษณะเปนกรวย เรยกกนวา กรวยไต ( pelvis ) ซงเปนทสงนำาปสสาวะลงไปสทอไต ( ureter ) นำาไปสกระเพาะปสสาวะอกตอหนง

โครงสรางของเนฟรอนหรอหนวยไต

เนฟรอนหรอหนวยไต ( nephron ) ทำาหนาทในการกรองของเสยออกจากเลอด และดดกลบสารทมประโยชนเขาเลอด ในไตแตละขางประกอบดวยหนวยไต ประมาณ 1.2 ลานหนวย

เนฟรอนแตละหนวยประกอบดวย1. โกลเมอรลส ( glomerurus ) เปนกลมหลอดเลอด

ฝอยพนกนเปนกอนกลม เปนหลอดเลอดทพาสารตาง ๆ มากรองออก หลอดเลอดฝอยโกลเมอรลสนแยกมาจากหลอดเลอดแดงอาฟเฟอเรนตอารเทอรโอล ( afferent arteriole ) ซงเปนแขนงยอยแยกจากรนลอารเทอรร ( renal artery ) อกทหนง หลอดเลอดฝอยน เมอออกจากโกลเมอรลสจะรวมเปนหลอดเลอดแดงเอฟเฟอเรนตอารเทอรรโอล ( afferent arteriole ) แลวแตกแขนงเปนรางแหคลมทอของหนวยไตสวนพรอกซมอล และสวนดสตอล เรยกวา หลอดเลอดฝอย เพอรทวบลาร ( peritubular capillaries ) นอกจากนหลอดเลอดฝอยเหลานยงแผลงไปคลมหวงเฮเล โดยหลอดเลอดฝอยจะโคงขนานกนไปกบหวงเฮนเล เรยกหลอดเลอดฝอยนวา วาซาเรกตา ( vasa recta ) หลงจากนหลอดเลอดฝอยเลานจะรวมกนออกมาเปนหลอดเลอดดำา สงไปยงรนลเวน ( renal vein )

2. โบวแมนสแคปซล ( Bowman s capsule ) เปนสวนของทอหลอดไตทพองออกเปนกระเปาะคลายถวย ลอมรอบกลมหลอดเลอดฝอยโกลเมอรลสไว โบวแมนแคปซลประกอบดวยผนงบาง ๆ 2 ชน ผนงหลอดเลอดฝอยโกลเมอรลสจะแนบชดกบเยอชนในของโบวแมนแคปซล ชองวางระหวางเยอ 2 ชนของโบวแมนแคปซล เรยกวา ชองวางภายในแคปซล ( Intracapsular space ) ชองวางนตดตอกบสวนทเปนทอของหนวยไต ( convoluted tubule )

3. ทอของหนวยไต ( Renal tubule หรอ convoluted tubule ) ประกอบดวย 3 สวน คอ

3.1 ทอขดสวนตน หรอ พรอกซมอล คอนโวลเตด ทวบล ( proximal convolutrd tubule ) มลกษณะเปนทอขดไปมาเปนบรเวณทมการดดซมสารกลบเขากระแสเลอดไดมากทสด ( ราว 65 % ) ซงเกดขนทงโดยวธแอกทฟทรานสปอรต และพาสซฟทรานสปอรต

3.2 หวงเฮเลน หรอ เฮนเลสลป ( Henle s loop ) เปนหลอดโคงรปตวย อยถดจากทอขดสวนตน เฮนเลสลปยนเขามาในเนอไตสวนเมดลลา

3.3 ทอขดสวนทาย หรอ ดสตอล คอนโวลเตด ทวบล ( distal convoluted tubule ) เปนทอขดไปมาคลายทอขดสวนตน อยถดจากหวงเฮนเลเขามาในเนอไตชนคอรเทกซ

ตอนปลายของทอขดสวนทาย จะเปดเขาสทอรวม หรอคอลเลกตง ดกท ( collecting duct ) หรอ คอลเลกตงทวบล ( collecting tubule ) ตอจากนนจะเปดออกสกรวยไต ( pelvis ) และสงไปยงทอไต ( ureter ) เพอนำานำาปสสาวะไปเกบทกระเพาะปสสาวะ เพอรอเวลาขบถายทงไป ทงทอขดสวนตนและทอขดสวนทาย สวนใหญอยในชนคอรเทกซ แตหวงเฮนเลและทอรวมอยในชนเมดลลา

รปท 6.61 แสดงตำาแหนงเนฟรอนทอยในไต

รปท 6.62 โครงสรางของเนฟรอนหรอหนวยไต

หลอดเลอดทนำาเลอดเขาสไตนน คอ รนลอารเทอร ( renal artery )รบของเสยทเกดจากเมแทบอลซมของเซลลทวรางกายปะปนมาดวย เมอหลอดเลอดนเขาไตจะแตกแขนงเปนอารเทอรโอล ( arteriole ) และเปนหลอดเลอดฝอยซงแตละเสนจะขดเปนโกลเมอรลส อยในโบวแมนสแคปซล เลอดในโกลเมอรลสจะถกกรองโดยใชผนงหลอดเลอดฝอยทำาหนาทเปนเยอกรอง โดยมแรงดนเลอดและประสทธภาพของหลอดเลอดฝอยเปนตวทำาใหเกดการกรอง แทนทจะใชแรงดงดดของโลกเปนตวทำาใหเกดการกรอง เชน ในกระดาษกรองทำาใหของเหลวหลายชนดออกมาสโบวแมนสแคปซลได ของเหลวเหลาน ไดแก สารประกอบโมเลกลเลก ของเหลวทผานออกมาสทอของหนวยไตเรยกวา ของเหลวทกรองได ( glomerular filtrate ) ของเหลวทผานออกมาน คำานวณแลวไดประมาณวนละ 180 ลตร เปนอยางตำา หากรางกายปลอยของเหลวทงหมดนทงไป รางกายคงตองขาดนำาในปรมาณมาก รวมทงตองสญเสยเกลอแรบางชนดออกไปดวย แตในความเปนจรงแลวรางกายเสยนำาออกมาในรปของนำาปสสาวะเพยงวนละประมาณ 1.5 ลตรเทานนเอง เพราะสวนหนงของของเหลวทกรองออกจากโกลเมอรลสเมอออกไปตามทอของหนวยไตกจะถกหลอดเลอดฝอยทออกมาจากโกลเมอรลส ออกมาสานเปนตาขายเอาไวดดกลบเขาสนำาเลอด ดงรปท 6.62 วนหนง ๆ นำาถกดดกลบถง 90 % เหลอปลอยออกมาเปนนำาปสสาวะเพยงประมาณ 10 % ยงทอของหนวยไตยาวการดดกลบยงมมากขน มพบวาในหนทะเลทราย ( kangaroo rat ) ทอของหนวยไตโดยเฉพาะบรเวณ เฮนเลส ลป ( Henle s loop ) ยาวมาก หนเหลานไมมการดมนำาเลยตลอดชวต แตใชนำาทปะปนเขาไปกบอาหาร และนำาทเกดจากเมแทบอลซมอาหาร กสามารถดำารงชพอยได แสดงวาการดดนำากลบ ททอของหนวยไตในหนเหลานเกดมาก

หนาทการทำางานของหนวยไต

หนวยไตทำาหนาทกรองของเสยออกจากเลอด และกำาจดออกเปนนำาปสสาวะ กระบวนการเกดนำาปสสาวะเกดจาก 3 กระบวนการคอ

1. การกรองทโกลเมอรลส ( Glomerulus filtration ) เกดจากการกรองของเสยออกทโกลเมอรลส ซงเปนหลอดเลอดฝอยทอยในโบวแมนสแคปซล ผนงหลอดเลอดฝอยโกลเมอรลสจะยอมใหสารโมเลกลเลกผานไปไดพรอมกบนำา การกรองผานโกลเมอรลสเกดจากแรงดนเลอดดนของเหลวจากหลอดเลอดฝอยผานเยอบผวของโบวแมนสแคปซล เขาสชองวาง ( lumen ) ของโบวแมนสแคปซล และเขาสทอของหนวยไต

การกรองสารจะเกดขนผานเยอบ 3 ชน คอก. ผนงของหลอดเลอดฝอยโกลเมอรลส (

endothelial cell of capillary ) ซงมรขนาด 60 – 100 นาโนเมตร จงปองกนไมใหเซลลเมดเลอดผานไปและยอมใหสารขนาดเลกผานไปโดยการแพร

ข. ชนเบสเมนตเมมเบรน ( basement membrane ) ของโกลเมอรลสหรอเรยกวา ลามนาเดนซา ( lamina densa ) หรอเบซลลามนา ( basal lamina ) เปนตวกรองสารโปรตนขนาดใหญไว จงชวยจำากดผานของโปรตนขนาดใหญ

ค. เยอบผนงของโบวแมนสแคปซล ( epithelial cell of Bowman s capsule ) ซงมเซลลพเศษ คอ โพโดไซต ( podocyte ) ชวยเลอกสารทจะกรองผาน

ทงผนงหลอดเลอดฝอยโกลเมอรลส และเซลลทเยอบผนงโบวแมนสแคปซล จะประกอบกนเปน เยอกรอง ( filtration membrane ) เซลลโพโดไซต ซงประกอบกนเปนเยอบโบวแมนสแคปซล ซงสมผสกบหลอดเลอดฝอยนนมการแตกกงกานเปนจำานวนมากคลายนวมอ อาจเรยกวา ฟตโพรเซส ( food processes ) หรอเพดเซล ( pedicel ) เพดเซลจะปกคลม

อยทผวหลอดเลอดฝอยสวนใหญ ชองระหวางฟตโพรเซสเปนชองเลก ๆ เรยกวา ฟลเตรชนสลต ( filtration slits ) หรอ ชองสลต ( slit pore ) จงเปนตวกรองของเหลวออกจากเลอด

รปท 6.63 แสดงเยอในการกรองทโกลเมอรลส

เยอกรองจะยอมใหของเหลวและสารโมเลกลเลก ๆ ทละลายในพลาสมาผานออกมาได ไดแก นำา กลโคส กรดอะมโน วตามน เกลอแร เชน โซเดยม โพแทสเซยม คลอไรด ไบคารบอเนต และยเรย แตไมยอมใหสารโมเลกลใหญ เชน โปรตน ไขมน และเมดเลอดผานออกมาได ของเหลวทกรองผานโกลเมอรลสออกมา เรยกวา ของเหลวทกรองได หรอโกลเมอรลารฟตเตรต ( Glomerular filtrate ) ซงมองคประกอบคลายพลาสมาในเลอด ยกเวน ไมมเมดเลอด โปรตนและไขมน

2. การดดกลบททอของหนวยไต ( Tubular reabsorption ) ของเหลวทกรองผานโกลเมอรลสวนละ 180

ลตร ถกดดกลบเขากระแสเลอดถง 99 % เหลอเปนนำาปสสาวะทงไปวนละ 1.5 ลตร

เซลลเยอบผวททอของหนวยไต มบทบาทในการดดสารกลบ เนองจาก มไมโครวลไล ( microvilli ) จำานวนมากเพอเพมพนทผวในการดดซม และยงมไมโทคอนเดรยมากเพอใหพลงงานในการดดกลบแบบแอกทฟ ทรานสปอรต

ทพรอกซมอลทวบล มการดดกลบมากทสด ประมาณ 65 % ของของเหลวทกรองได

การดดกลบทพรอกซมอลทวบล ไดแก สารอาหารพวกกลโคส กรดอะมโน และวตามน และดดกลบ NaCl ทงสารอาหารและ NaCl ถกดดกลบแบบแอกทฟทรานสปอรต สวนนำา K+ และ HCO-

3 ดดกลบแบบพาสซฟทรานสปอรต

การดดกลบทหวงเฮนเลสวนวกลง ( descending limp of loop of henle ) ดดนำากลบโดยวธออสโมซส

การดดกลบทหวงเฮนเลนสวนวกขน (ascending limp of loop of henle ) ดดกลบ NaCl ทงแบบพาสซฟทรานสปอรต และแอกทฟทรานสปอรต

การดดกลบทดสตอลทวบล มการดดกลบนำา แบบพาสซฟทรานสปอรต โดยการแพร สวน NaCl และ HCO-

3 ดดกลบแบบแอกทฟทรานสปอรต

การดดกลบททอรวม มการดดกลบนำาโดยออสโมซส และยอมใหนำายเรยผานออกโดยการแพร

การดดสานบางอยางกลบเขากระแสเลอด ถกควบคมโดยฮอรโมนไดแก ฮอรโมนแอลโดล

เตอรโรน ( aldosterone ) ซงหลงจากชนคอรแทกซของตอมหมวกไต ฮอรโมนนไปกระตนดสตอลทวบล และทอรวม ใหเพมการ

ดดนำาและ Na+ กลบคนเลอดมากขน ทำาใหปรมาตรเลอดและความดนเลอดเพมขน

การหลงฮอรโมนแอลโดสเตอโรน ถกกระตนจากความดนเลอดลดลง เมอความดนเลอดลดลง เซลลของจกซตาโกลเมอรลารคอมเพลกซ ( Juxtaglomerular complex ) ( ซงอยบรเวณหลอดเลอดแดงอาฟเฟอเรนตอารเทอรโอล ทนำาเลอดเขามายงโกลเมอรลส มาสมผสกบดสตอลทวบล ) จะหลงเอนไซม เรนน ( renin ) ออกมากระตนการเปลยนพลาสมาโปรตน คอ แองจโอเทนซโนเจน ( angiotensinogen ) ใหเปนแองจโอเทนซน II ( angiotensin II ) แลวแองจโอเทนซน II จงไปกระตนตอมหมวกไตใหหลงฮอรโมนแอลโดสเตอโรน

3. การหลงสารททอของหนวยไต ( Tubular secretion ) มสารบางชนดทหลง ( secrete ) จากเลอดเขาสฟลเตรต หรอของเหลวทกรองไดในทวบล

ทพรอกซมอลทวบล มการหลงสารไดแก H+ , K+ , NH4 การหลง H+ เพอรกษาระดบ pH ในของเหลวในรางกาย

ใหคงท การหลง K+ เกดเมอความเขมขนของ K+ สงเกนไป เพราะ

จะทำาใหการสงกระแสประสาทบกพรอง และความแรงในการหดตวของกลามเนอ

ลดลง ทดสตอลทวบล มการหลงสาร ไดแก H+ , ยาบางชนด เชน

เพนซลลน และยาพษ- การหลง K+ เพอควบคมระดบความเขมขนของ K+

และ Na+ ในรางกาย โดยแปรผนการหลง K+ และการดดกลบ Na+

- การหลง H+ เพอควบคม pH ในเลอด โดยควบคมการหลง H+ และ การดดกลบ HCO-

3

รปท 6.64 แสดงรายละเอยดของการทำางานของหนวยไต ในการกรองสาร filtrate การดด

สารกลบ ( reabsorption ) รวมทงการหลงสารบางชนด ( secretion )

รปท 6.65 แผนภาพแสดงการดดกลบของสารและการหลงสารทสวนตาง ๆ ของทอหนวย

ไต ก. สวนรป ข. แสดงใหเหนถงหลอดเลอดฝอยสานตวเปนรางแหตลอดทอ

ของหนวยไตเพอดดสารตาง ๆ กลบเขาหลอดเลอด

ตารางแสดงสารทกรองไดผานโกลเมอรลส

สาร ปรมาณ ( g / 100 cm3 )

นำา โปรตน ยเรย กรดยรก แอมโมเนย กลโคส โซเดยม คลอไรด ซลเฟต

90 – 930.01 – 0.02

0.03 0.003

0.00010.1

0.320.370.003

จากตารางแสดงสารทกรองไดผานโกลเมอรลส จะเหนวาโกลเมอรลสกรองสารทเปนประโยชนตอรางกาย สารทกรองไดนถาผานไปยงโบวแมนสแคปซล และถกกำาจดออกไปทงหมด รางกายจะสญเสยสารทมประโยชนไปหลายชนด แตในความเปนจรง คนทมไตทำางานปกตจะสญเสยสารทมประโยชนออกไปเพยงเลกนอยเทานน เพราะเมอสารทกรองไดผานมายงทอของหนวยไต จะถกดดกลบเขาหลอดเลอดฝอยทหนวยไต การดดกลบมทงกระบวนการทไมใชพลงงาน เชน การดดนำา และกระบวนการทตองใชพลงงานโดยกระบวนการแอกทฟทรานสปอรต ไดแก การดดกลบกลโคส กรดอะมโน และแรธาตทจำาเปนตอรางกายเขากระแสเลอด สวนสารอน ๆ จะปะปนไปกบนำาปสสาวะ

ทอของหนวยไตสามารถดดกลบสารบางอยางทกรองไดกลบคนเขาสหลอดเลอดฝอยในปรมาณดงน

สาร สารทกรองได % การดดกลบของสาร

นำากลโคสโซเดยมยเรย

180 ลตร180 กรม630 กรม54 กรม

9910099.544

ไตนอกจากจะทำาหนาทกำาจดของเสยแลว ยงควบคมสมดลของแรธาตกบสารตาง ๆ ในรางกาย อกทงสมดลของนำาดวย

ตารางเปรยเทยบสารในของเหลวทกรองผานโกลเมอรลสไดกบนำาปสสาวะ

สาร ของเหลวทกรองได ( g/100 cm3 )

นำาปสสาวะ ( g/100 cm3 )

90 – 930.01 – 0.02

950

นำา โปรตน ยเรย กรดยรก แอมโมเนย กลโคส โซเดยม คลอไรด ซลเฟต

0.030.003

0.00010.1

0.320.37

0.003

20.050.05

00.60.6

0.15

จากตารางจะเหนไดวา ในแตละวนรางกายคนเรากำาจดสารตาง ๆ ออกจากรางกาย เชน นำา แอมโมเนย ยเรย กรดยรก โซเดยม คลอไรด และซลเฟต

สารทพบในของเหลวทกรองได แตไมพบในปสสาวะ ไดแก กลโคสและโปรตน

สารทพบไดในนำาปสสาวะและยงมความเขมขนสงกวาในของเหลวทกรองได คอ ยเรย แอมโมเนย กรดยรก โซเดยม คลอไรด ซลเฟต

เหตทปรมาณแรธาตในนำาปสสาวะ และในของเหลวทกรองไดแตกตางกนไมมากนก เมอเปรยบเทยบกบยเรย คอ แรธาตเหลานนมประโยชนตอรงกาย หนวยไตจงดดกลบเขาสหลอดเลอด แตยเรย

เปนของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซม ทำาใหรางกายตองกำาจดทงไป

เหตทปรมาณยเรยในนำาปสสาวะแลในของเหลวทกรองไดมความแตกตางกนมาก เพราะยเรยเปนของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมรางกายจงกำาจดออกทางปสสาวะ

จากขอมลในตารางจะเหนไดวาในนำาปสสาวะมสารหลายชนดทมความเขมขนสงกวาความเขมขนสงกวาในของเหลวทกรองได สารตาง ๆ เหลาน คอ ของเสยทรางกายตองกำาจดทงไป ซงจะเหนไดจากตวอยางของยเรยคนมความเขมขนสงกวาในของเหลวทกรองไดถง 60 เทา

เหตทสตวกนเนอมปรมาณยเรยในนำาปสสาวะสงกวาสตวกนพชเพราะเมอเนอสตวถกยอยจะกลายเปนกรดอะมโน แลวถกดง – NH2 ออกมารวมกบ CO2 กลายเปนยเรย ซงสตวกนพชไดรบแตคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญเมถกยอยแลวของเสยทออกมาจงไมใชยเรย

ททอของหนวยไตนอกจากดดนำากลบแลว ยงดดสารอน ๆ ทจำาเปนสำาหรบรางกายกลบเขาสระบบหมนเวยนเลอดอก เชน กลโคส กรดอะมโนและแรธาตตาง ๆ ทจำาเปน การดดกลบนใชกระบวนการแอกทฟทรานสปอรต ซงมการใชพลงงาน เนองจากเปนการนำาสารจากบรเวณทมความเขมขนนอยกวาไปยงบรเวณทมความเขมขนมากกวา นอกจากนนหนวยไตยงหลงสารบางชนด เชน K+ และ H+ เพอปรบความสมดลของความเปนกรดเบสในรางกายดวย

รปท 6.66 แสดงการทำางานของหนวยไต ในการกรองสาร การดดสารกลบ รวมทงการหลง

สารบางชนด

สวนประกอบของเลอดในหลอดเลอดเขาไต กบหลอดเลอดทออกจากไต มความแตกตางกนทเลอดในหลอดเลอดเขาไตมของเสยปนอยมากกวาเลอดในเสนเลอดทออกจากไต

6.2.3 ไตกบการรกษาสมดลของนำาถารางกายไดรบนำายอย หรอมนำาในเลอดนอย จะทำาใหปรมาตร

ของเลอดลดลง ความเขมขนของเลอดจงเพมขน ทำาใหแรงดนออสโมตกของเลอดสงขน ตวรบร ( receptor ) ในไฮโพทาลามสทไวตอการเปลยนแปลงแรงดนออสโมตกจะกระตนตอมใตสมองสวนทาย ใหปลอยฮอรโมนแอนตไดยเรตก ( antidiruetic hormone , ADH ) หรอ เอดเอชออกมาเขาสกระแสเลอด และสงไปยงทอของหนวยไตสวนดลตอลทวบลและทอรวม ทำาใหเกดการดดนำากลบเขาเลอดมากขน ทำาใหปรมาตรของเลอดเพมขน และลดแรงดนออสโมตกของเลอดพรอมกบขบถายปสสาวะออกนอยลง

ในกรณดมนำามาก เลอดเจอจาง แรงดนออสโมตกของเลอดลดลงจะยบยงการปลอย ADH จากตอมใตสมองสวนทาย ทำาใหดส

ตอลทวบลและทอรวมดดนำากลบคนนอยลง ทำาใหขบปสสาวะทเจอจางออกไปมาก

นำาในเลอดนอย แรงดนออสโมตก ตอมใตสมอง ในเลอดสง สวนทาย

หลง ADH มาก

ทอของหนวยไตดดนำากลบมาก

ขบปสสาวะเขมขนสง

ตอมใตสมองหยด แรงดนออสโมตกปรมาณนำาในเลอด

หลงฮอรโมน ในเลอดลดลงเปน มากเปนปกต

ปกต

ในกรณทตอมใตสมองทำางานผดปกต มาสามารถปลอย ADH ออกมาอยางเพยงพอ จะทำาใหการดดนำากลบของหนวยไต เกดไดนอยกวาปกต หรอไมสามารถดดกลบได ทำาใหขบถายปสสาวะมากกวาปกต ทเรยกวาโรคเบาจด ( diabetes insipidus ) อาจถายปสสาวะถงวนละ 20 ลตร คนไขจงตองดมนำามากกวาปกต เพอชดเชยนำาทสญเสยไป

รางกายอาจสญเสยนำาไดทางอนอก เชน การระเหยทางเหงอ หรอการหายใจ ถาหากรางกายไมไดรบนำาเขาไปทดแทน อาจเปน

อนตรายตอรางกายได ดงนน จงมกลไกกระตนใหรางกายเกดความตองการนำาเพมขน นอกเหนอจากกลไกทลดการสญเสยนำา

กลไกทกระตนใหรางกายเกดความตองการนำา ในขณะทสญเสยนำาออกไปจากรางกายมาก ๆ หลงเลนกฬา หรอเสยเหงอ คอความรสก กระหายนำาและจะรสกกระหายนำาเพมขนเรอย ๆ ถารางกายสญเสยนำาออกไปเรอย ๆ อาการกระหายนำาจงเปนสญญาณเตอนใหทราบวารางกายตองการนำา โดยม ศนยควบคมการกระหายนำาอยทไฮโพทาลามส ซงจะรบรตอภาวการณขาดนำาของรางกาย เมอไฮโพทาลามสถกกระตน จงเกดอาการกระหายนำาขน กลไกการควบคมสมดลของนำาในรางกาย แสดงไวในรปท 6.67

รปท 6.67 การควบคมสมดลของนำาในรางกาย

ในกรณทดมนำาทะเลหรอกนเกลอเขาไปมาก ๆ ทำาใหแรงดนออสโมตกของเลอดสงตอมใตสมองสวนทายจะหลง ADH ออกมามากขนเพอไปควบคมทำาใหทอของหนวยไตดดนำากลบคนมามากขนเพอใหปรมาณนำาในเลอดมากเปนปกตแรงดนออสโมตกของเลอดจงลดลงเปนปกต

นอกจากทอของหนวยไตจะดดนำากลบเขาหลอดเลอดแลวยงสามารถดดสารอน ๆ กลบเขาหลอดเลอดไดอกดวยโดยการควบคมของฮอรโมนแอลโดสเตอโรน ( aldossterone ) จากตอมหมวกไต ( adrenal gland )

รปท 6.68 แสดงการควบคมการทำางานของไตโดยอาศยฮอรโมน

การหลงฮอรโมนแอลโดสเตอโรน ถกกระตนจากความดนเลอดทลดลงหรอความเขมขนของ Na+ ตำาลง เมอความดนเลอดลดลงหรอความเขมขนของ Na+ ลดลง เซลลของจกซตาโกลเมอรลาร แอพพาราตส ( Juxtaglomerular apparatus , JGA ) ซงอยบรเวณหลอดเลอดแดงอาฟเฟอเรนตอารเทอรโอล ทนำาเลอดเขามา

ยงโกลเมอรลส จะหลงเอนไซมเรนน ( rennin ) ออกมากระตนการเปลยนแองจโอเทนซโนเจนใหเปนแองจโอเทนซน II แองจโอเทนซน II จงไปเพมความดนเลอดโดยทำาใหหลอดเลอดแดงอารเทอรโอลหดตว นอกจากน แองจโอเทนซน II ยงกระตนตอมหมวกไตใหหลงฮอรโมนแอลโดสเตอโรน เพอไปกระตนการดดกลบ Na+ ทดสตอลทวบล และการดดกลบ Na+ ทำาใหเกดการดดกลบของนำาเพมขน ดงนนความเขมขนของ Na+ ในเลอดจงเพมขนรวมทงปรมาตรและความดนเลอดจงเพมขนดวย มผลไปยบยงการหลงเอนไซมเรนน กลไกการควบคมโดยฮอรโมนนจงเปนกลไกการควบคมแบบยอนกลบ ดงรปท 6.68

บางกรณรางกายผดปกต นอกจากปลอยนำาและของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมออกมาแลวยงอาจมนำาตาลและโปรตนปะปนออกมาดวย แสดงถงความผดปกตของรางกายซงอาจเกดทบรเวณทอของหนวยไตหรอความผดปกตของฮอรโมนกได ดงนนในรายทสงสยวานำาปสสาวะจะมสารตาง ๆ ตดออกมาหรอไมนน แพทยมกของกรวดนำาปสสาวะ โดยใหคนไขนนงดรบประทานอาหารประมาณ 12 ชวโมง แลวจงเกบนำาปสสาวะไปตรวจ pH ตรวจโปรตนหรออบบมน และตรวจนำาตาล

การวด pH ของนำาปสสาวะใชกระดาษวด pH จมลงในนำาปสสาวะแลวมาเปรยบเทยบสการตรวจอลบมนใชกระดาษกรอง กรองนำาปสสาวะเพอกรองฝนหรอตะกอน

กอนทดสอบอลบมน รนนำาปสสาวะทกรองแลวประมาณ 5 ลกบาศกเซนตเมตร นำาไปอนใหรอนจนเกอบเดอด แลวเตมกรดอะซตกเขมขน 3 % 12 หยดลงในหลอดทดสอบ เขยาเบา ๆ ใหเขากน หากมตะกอนขนเกดขนแสดงวาในนำาปสสาวะมอลบมน

การตรวจนำาตาลในปสสาวะ

ใสสารละลายเบเนดกต 5 ลกบาศกเซนตเมตร ลงในหลอดทดลอง เตมนำาปสสาวะลงไป 8 หยด เขยาเบา ๆ นำาหลอดทดลองนไปใสนำาทกำาลงเดอด หากสารละลายสฟาไมเปลยนส แสดงวาไมมนำาตาลกลโคส หากสารละลายมสนำาเงนแกมเขยว เขยวแกมเหลอง เหลองสมหรอสมแดงหรอแดง แสดงวามปรมาณนำาตาลในนำาปสสาวะมากขนตามลำาดบ

ในการทดลองนเปนวธตรวจสอบงาย ๆ เพอแสดงวานำาปสสาวะมนำาตาลหรอไม แตในการตรวจสอบของแพทยนนตองตรวจสอบมากกวาน ไมวาจะเปนความถวงจำาเพาะ ส สารตาง ๆ โปรตนตาง ๆ และปรมาณนำาตาลในปสสาวะรวมทงระยะเวลาในการเกบนำาปสสาวะเอาไปผนวกกบการตรวจอาการอน ๆ จงจะวนจฉยโรคได

6.2.4 ความผดปกตทเกยวเนองกบไตนว เปนโรคหนงในหลาย ๆ โรคทเกยวของกบไต นวเกดจาก

การตกตะกอนของเกลอแรตาง ๆ ในนำาปสสาวะ การตกตะกอนนทำาใหเกดเปนกอน อดตนในทอปสสาวะ การดมนำาสะอาดวนละมาก ๆ อาจชวยใหกอนนวกอนเลก ๆ หลดออกมากบนำาปสสาวะ หรอนำาไปทำาใหเกลอแรตาง ๆ ไมสามารถตกตะกอนได พบวาการเปนนวมความสมพนธกบอาหาร เชน การกนผกบางชนด เชนใบชะพล ผกโขม ซงมสารออกซาเลตปรมาณสง จงมโอกาสเปนโรคนวไดงายกวาปกต ในปจจบนการรกษานวขนกบการตดสนใจของแพทยวาจะใชยาหรอผาตดหรอใชคลนเสยงความถสงสลายนว นวอาจปองกนไดดวยการกนอาหารประเภทโปรตน ไมวาจะเปนเนอสตว ไข นม รวมทงถวตาง ๆ อาหารเหลานมธาตฟอสฟอรส ซงเปนตวชวยไมใหออกซาเลตจบตวกนเปนผลก รวมทงพยายามหลเลยงทจะไมกนอาหารทมออกซเลตสง

โรคไตวาย เปนโรคทไตไมสามารถทำางานได ของเสยซงเปนของเหลวจะถกสะสมอยในรางกายไมสามารถขบถายออกมาทางปสสาวะได ทำาใหการรกษาสมดลของนำา แรธาตและความเปนกรด –

เบสของสารในรางกายผดปกต โรคไตวายอาจมสาเหตมาจากการสญเสยเลอดในปรมาณมาก อาจเกดจากการเปนโรคเบาหวาน อาจเกดจากการตดเชอทรนแรง เมอไตวายจะตองใชไตเทยม ( artificial kidney ) ซงเปนอปกรณททำาหนาทแทนไตทำาการฟอกเลอด หรออาจใชการผาตดเปลยนไต เมอผาตดไตเหลอเพยงขางเดยวกสามารถทำางานไดเชนกน แตปญหาการเปลยนไตอยทรางกายผรบ อาจปฏเสธไตทไดจากผอน ซงอาจแกปญหานได ถาไตจากผทอยใกลชดทางพนธกรรม หรอผทเปนคแฝดหรอแกไขระบบการไมยอมรบสงแปลกปลอมของภมคมกนรางกาย โดยการใชยากดระบบภมคมกน หรอทงฉายส และใชยากดระบบภมคมกนไปพรอม ๆ กน

ในปจจบนคนทเปนโรคไตพการ สามารถมชวตอยไดโดยใชเครองไตเทยมทำาหนาทกรองของเสยออกจากเลอดแทนไต โดยการตอไตเทยมกบหลอดเลอดบรเวณแขนของผปวย จากแรงดนในหลอดเลอดนดนเลอดใหเขาสถงเซลโลเฟนของเครองไตเทยม ถงนมเยอบางมากและมรเลก ๆ ยอมใหสารทมโมเลกลขนาดเลกผานเขาออกได และถงนแชไวในนำายาทมสวนประกอบคลายเลอดยกเวนไมมของเสย ทำาใหเกดการแลกเปลยนสารและเกลอแรระหวางนำาเลอดและนำายาทใช ของเสยในนำาเลอดจะซมผานเยอเซลโลเฟนออกมาสนำายา สวนเลอดทถายของเสยออกแลวจะกลบเขาสหลอดเลอดดำา ทตอกบทอซงออกมาจากไตเทยม การใชไตเทยมกรองของเสยเชนนจะใชเวลาครงละ 3 – 6 ชวโมง อาทตยละ 2 – 3 ครง

การใชเครองไตเทยม อาศยหลกการในการแยกโมเลกลขนาดเลกออกจากโมเลกลใหญ รวมทงหลกการแพรของสารละลายโดยใหสารละลายผานเยอบาง ๆ ซงโมเลกลขนาดใหญจะผานเขาหรอออกไมได

เยอทใชจงเปนสวนประกอบสำาคญอยางหนงของเครองไตเทยมจะตองมสมบตคลายผนงของหลอดเลอด หรอแผนเซลโลเฟน

ซงสารทมโมเลกลเลกโดยเฉพาะของเสย เชน ยเรย ซมผานเขาออกได

นำายาทใชแชถงเซลโลเฟนจะมสวนประกอบคลายเลอด แตไมมของเสยเพอใหของเสยในเลอดซมผานถงเซลโลเฟนออกมาในถงนำายา ในขณะทำาการฟอกเลอด และปรมาณของเสยในเลอดลดลงกวาเดม เปนการรบของเสยจากเลอด

เมดเลอดแดงซงอยในเลอดจะไมสามารถผานถงเยอเซลโลเฟนออกมาเพราะขนาดของเมดเลอดแดงใหญกวารของกระดาษเซลโลเฟน

แตไตเทยมจะทำาหนาทเหมอนไตธรรมชาตอยางสมบรณนนเปนไปไมไดเพราะนอกจากไตจะทำาหนาทฟอกเลอดแลว ยงควบคมรกษาระดบความดนโลหต รกษาปรมาณนำาในรางกายใหสมดล นอกจากนยงสรางสารทชวยกระตนการสรางเมดเลอดแดงอกดวย ซงไตเทยมทำาหนาทเหลานไมได

รปท 6.69 ก. เครองไตเทยม ข. แสดงการทำางานของเครองไตเทยม

การใชเครองไตเทยม ในทางการแพทย แพทยจะใชเครองไตเทยมชวยผปวยซงไตไมทำางาน ขณะทรอการรกษาหรอรอการผาตดเปลยนไตชวระยะเวลาหนงเทานน เนองจากการใชไตเทยมแตละครงตองเสยคาใชจายสงมากในปจจบนมการใชเครองไตเทยมอยางแพรหลายในหลายประเทศ