SHKOLLA E MESME SEZAI SURROI BUJONOC

PUNIM MATURE

LNDA: BIOLOGJI

TEMA: BAKTERET- FORMA, MADHSIA DHE NDRTIMI I SAJ

MENTORI: KANDIDATI:

HAMDI KAMBERI IGBALLE BISLIMI

BUJANOC, QERSHOR 2015 PRMBAJTJa

1. Hyrje32. Bakteret...43. Format e baktereve..54. Madhsia e baktereve.85 .Ndrtimi (struktura) e baktereve.96. Klasifikimi i baktereve137. Rndsia e baktereve.148. Gjenetika bakteriale.169. Riprodhimi i baktereve..1810. Sporet.19 11. Flagjelt....2012. Literatura..21

1. HYRJE

MIKROBIOLOGJIA- (micros- I vogl, bios- jet dhe logos- shkenc) sht deg e biologjis q merret me studimin e mikroorganizmave (mikrobeve) ndrtimin, funksionimin dhe ndikimin e tyre n organizmat t tjera t gjalla.Mikroorganizmat jan organizma t vogla mikroskopike njqelizore t padukshme pr syrin e njeriut. Ktu hyjn bakteret,protozoat, kepurdhat, mikroalgat, prokariotet dhe viret.

HISTORIA E MIKROBIOLOGJIS- Bakteret u zhvilluan n fillim nga Anton van Leeuenhoek n vitin 1676 me ann e nj mikroskopi njletsh t cilin e ndrtoi vet. Emri bacterium hyri shum m von n prdorim, nga Christian Ehrenbergu ne citin 1828, fjal qe rrejdh nga greqishtja e q do t thot shkop i vogl, thupr.

2.BAKTERET

- Bakteret jan organizma ubigvist do t thot i gjejm kudo n natyr: n uj, n tok dhe n ajr. Si organizma prokariot kan metabolizm t lart, andaj nga njeriu shfrytzohen pr qllime t ndryshme n t mir t njerzimit. Nuk duhet harruar se bakteriet jan organizma autotrof, por disa prej tyre jan patogjene kshtu q shkaktojn smundje t ndryshme te bimt, shtazt por edhe te njeriu. N laboratore i prdorim pr eksperimente t ndryshme me qllim t zbulimit t vecorive t ndryshme t mekanizmave t ndryshm q m von mund ti aplikojm n organizma tjer . Kan forma t ndryshme, jetojn t vetmuara n koloni. Bakteriet luajn rol shum me rndsi s bashku me saprofitt tjer n zbrthimin.- Bakteret bashk me algat e kaltrta n t gjlbr bjn n protiste t ulta,pr t cilat sht karakteristik e vecant brthama jo e diferencuar. Qelizat e prokariotve kan ndrtim m t ndrlikuar sesa virust, por, njkohsisht, jan n nj nivel m t ult t organizmit sesa qelizat ekariote (qelizat e organizmave t lart-bimve dhe shtazve).- Bakteret jan pjes prcjellse e atmosfers, e litodfers, e hidrosfers, e njkohsisht edhe e biosfrs. Gjithashtu bakteret ndodhen n cdo qeliz t indeve tona t cilat u mundsojn qelizave thithjen e oksigjenit. Kto luajn rol t rndsishm n jetn e njeriut, ndihmojn n tretjen e ushqimit dhe krijimin e vitaminave, po ato kryejn edhe furnizimin e qelizave me lnd ushqyese.Prveq ktyre ato luajn nj rol mbrojts kundr mikrobeve q sjellin smundje dhe srvisin sistemin ton t imunitetit.

3. FORMAT E BAKTEREVE

- Kur flasim pr formn e baktereve, gjithmon mendohet n morfologjin e baktereve q kultivohen n terrene ushqyese artificial. Ndr bakteret jan t njohura kto forma themelore: Sferike ose koke (lat. Coccus-frut I rrumbullakt), Cilindrike si purtekz ose shkopinj (lat. Bacillus-shkop), Spirale ose e prdredhur si tyrjel.1) Bakteret me form sferike quhen ndryshe edhe kok dhe zakonisht kan pamjen e topit dhe jan izodiametrike. Prvec ktyre formave kemi edhe forma tjera si form veshke etj. Qelizat n form topi-koket - jan organizuar n hapsir n mnyr t ndryshme, gj q ajo varet pas ndarjes, qelizat e reja bakteriale mbeten t bashkuara-grupuara, t vecuara ose marrin ndonj form dhe renditje tjetr.Renditja dhe forma e ktyre formacioneve varet nga planet e ndarjes (numri i planeve dhe mardhniet ndrmjet tyre) numri i individve q mbeten n bashksi. N lidhje me kt grup t kokeve dallojm kto forma ose organizime kokesh n hapsir:a) Mikrokoket (Micrococcus)- t cilat n preparat shihen si t vecuara, q pas ndarjes s qelizs mm vazhdojn t jetojn ndaras-larg, njra-tjetrs.

b) Diplokoket (Diplococcus)- jan ather kur pas ndarjes dy individ (dy qeliza) mbeten edhe m tutje s bashku dy nga dy-n cifte.

c) Streptokoket (Streptococcus)- sajohen kur pas ndarjes s nj numri t madh kokesh dhe planet e ndarjes qndrojn paralelisht ndrmjet vete. Si rezultat I ksaj sht nj numr I madh kokesh t renditura n form rruzash ose qaforesh (ose numratoresh). Numri I individve q merr pjes n kt varg sht i ndryshm: zakonisht sht 5 deri 6, por mund t jet edhe 40,50 e m shum.

c) Tetrakoket (Tetracoccus)- fitohen ather kur planet e ndarjes qndrojn normal njri me tjeterin dhe kur bakteret, pas ndarjes mbeten t bashkuara n grupe katrasosh.

d) Sarcinat (Sarcina)- krijohen pas ndarjes t njpasnjshm q bhen n tri drejtime dhe kur q t tri planet e ndarjes qndrojn normal njri me tjetrin. Kshtu fitohen grupet e baktereve prej nga 8 sosh, t cilat n preparat japin pamje t pakove.

e) Stafilokoket (Staphylococcus)- paraqet grupe kokesh me form t parregullt t cilat jan krijuar si rezultat I shum ndarjeve kur planet e ndarjes shtyhen n shum drejtime. Edhe n kt rast qelizat bakteriale mbeten t bashkuara dhe pamja e prgjithshme e tyre i gjason vils s hardhis (staphylen-vile,kalavesh).

2) Bakteret me form shkopi shpeshher quhen qeliza bacilforme. Pr kto jan t njohura dy tema: bacillius dhe bacterium dhe q t dy kan kuptimin e shkopit. Pr kto forma sht karakteristik se njri bosht sht m I gjat se tjetri. Format shkopthore kan edhe dimenzionin e tert-lartsin, kshtu q kto ndryshe i quajm edhe forma cilindrike. Skajet e qelizave shkpthore mund t jen t prera si p.sh. te Bacillus authracis,t rrumbullakuara ose harkore, sic sht rasti tek Escherichia coli dhe t mprehta,ashtu q qeliza merr pamje t boshtit.Termet e prmendura m lart, bacillu dhe bacterium,kan domethnie te vecant: si forma bacillus emrtohen ato bakterie q jan sporogjene (kan aftsi t krijimit t sporeve), ndrsa forma bacterium- ato q nuk e kan kt aftst pra, jan asporogjene.Sikurse edhe kokt, edhe bakeriet shkopthore i takojm (hasim) si t vequara-monobacile (monobacillus) ose vetm bacillus, pastaj si diplobacile (diplobacillus) dhe si streptobacile (streptobacillus). Disa forma shkopthore kan pamjen e palisave (n preparat duken t afruara njra pran tjetrs-si qelizat e indit palisad) apo edhe pamjen e shkronjave t mdha latine Y, L, V, (sic sht rasti te Mycobacterium tuberculosis dhe Erysipelothrix insidiosa).

3) Bakteret me form spirale pr dallim nga kokt dhe shkopthat i gjejm si t vecuara dhe karakterizohen me nj ose m shum t prdredhura, ashtu q japin pamjen e tyrjels. Kto jan baktere cilindrike t lakuara. N baz t numrit t spiralizmave, dendsis dhe amplitudave dallojm format: vimbiro spirillum dhe spiroketa. Forma vibrio ka vetm nj t prdredhur ose nj gjysm t saj-nj spiralizin. Kur mikroorganizmi ka nj numr t madh t prdredhurash me amplituda t mdha, flitet pr formn spirillum (p.sh. S.volutans). Format e spiroketave (Spirochaetae) kan nj numr t madh spiralizmash,por ktu amplitudat jan t vogla, gjithashtu i kemi edhe spiroketat tek t cilat skaj jan t zgjatura dhe t kthyera n form cengeli. N fund ndr bakteret takohet edhe forma pjezore, e cila karakterizohet me dimensionin e gjatsis shum m t mdha sesa t gjersis. Ktu bjn pjes bakteret sulfurike dhe ato t hekurit.

4.MADHSIA E BAKTeReVe

- Bakteret jan mikroorganizma me dimensione t vogla. Ato maten me micrometer. N 1 cm mund t vendosen afro 550 miliard qeliza t E.coli. Po t zmadhohen 1000 her, nj qeliz duket sa madhsia e piks n shkrim t makins, po t zmadhohej njri pr aq her do t arrinte gjatsin 1850 metra. Madhsia mesatare e baktereve kok silllet prej 0,5 deri 1,2 mkm. Dimensionet e baktereve shkopthore prcaktohen me llogaritjen e gjatsis dhe t gjersis. Edhe te kto forma ekziston nj laramani e madhe prej 0,5 deri 8 mkm, ndrsa gjersin prej 1 deri 2 mkm. Disa filamente t baktereve arrijn gjatsin deri 100 mkm. Duhet t theksohet se shumica e formave sporogjene jan baktere m t mdha se sa ato asporogjene, sepse me gjasa dimensionet e t parve i kushtzohen prania e sporeve, madhsia e t cilave shpeshher e arrijn at t kokv. Poashtu, ktu nuk duhet prjashtuar rastet kur paraqitn baktere t mdha-gjigante, sic sht Beggiatoa mirabilis, e cila ka diametr prej 50 mkm ndrsa gjatsin 1 cm.Format spirale (t lakuara) kryesisht jan baktere t mdha. Gjatsia e tyre sht e ndryshme, por ajo mesatara sillet prej 9 deri n 15 mkm. Disa sporokete apotogjene mund t arrijn gjatsin edhe 500 mkm. Edhe te bakteret sic ishte rasti edhe te virust, kemi bakteret e imta- me madhsi afro 1 mkm, ato t mesme- prej 1-5 mkm dhe bateret e mdha prtej 5 mikronave madhsi.

5.NDRTIMI (STRUKTURA) E BAKtereve

- N baz t forms s thjesht ndryshueshmris s vogl morfologjike si dhe dimenzioneve mikroskopike bakteret do t mund t karakterizoheshin si organizma shum t thjesht t bots s gjall.Sic dihet zhvillimi i cfardo funksioni n sistemin e gjall sht I lidhur ngusht me strukturat e caktuara si: kapsullat, muri qelizor, membrana citoplazmatike, organoidet me natyr membranore (analogt e mitokondrieve,analogt e retikolumit endoplazmatik, mezozomet), pastaj nukleoidi, ribozomt, flagjelt, fimbriet etj. Duke prdorur metodat e prmendura si t vecuara ose t kombinuara, sht arritur prfundimi se n prbrje bakteret jan shum t ndrlikuara. Kshtu p.sh. sht konstatuara se E.coli prmban afro 5000 komponim t ndryshm organike. Qeliza bakteriale sht e tipit prokariont, q do t thot se nuk kan brtham t diferencuar nga citoplazma dhe se i mungojn organelet tipike qelizore: mitokondriet,aparati I Golxhit, rrjeti endoplazmatik, kloroplastet dhe plastidet etj.N strukturn qelizore bakteriale dallojm:mbshtjellsit e jashtm (mikrokapsollat, makrokapsollat dhe mbshtjellsin jargor) dh murin qlizor;protoplastin, n kuadr t t cilit dallohen: membrana citoplazmatike, citoplazma, nukleoidi, krijesat membranore intraceiuiare (mezozomt, anlogt e mitokondrieve, krijesat membranore n form dardhe, analogt e retikulumit endoplazmatik t lmueshm kokrrzor, e tilakoidt), ribozomet, vakuolat, granulat. T disa baktere ndodhen edhe vazhdimet e membrans qelizore flagjelt e fimbriet dhe sporet bakteriale- endosporet. (fig.1). Ndrkaq qeliza e ekuariotve ka nj struktur m t ndrlikuar (fig.2).

Fig.1. Fig.2.

Fig.1 A. Diagrami i strukturs s qelizs prokariote: (A) Struktura e qelizs s bacilusit n mikroskop t drits, a-endospora; b-kapsolla; c-muri qelizor; c-membrana e citoplazms; d-inkluzionet dhe granulat e volutins; e-flagjelt; -shtresa jargore. B. Struktura e qelizs bakteriale n mikroskop elektronik; BG-trupi bazal, CA- agregati i citoplazms, Cvv-muri qelizor, Chr-kromozomi, F-flagjeli, Fi-fimbria, FS-mbshtjellsi I flagjelit, K-kapsolla, I-shtresa intermediare.

Fig.2 Diagrami I strukturs s qelizs eukaryote t protisteve: Pjesa e siprme paraqet strukturn e qelizave me flagjlt (flagjelalt, zoosporet tek algat dhe kpurdhat, qeliza e lvizshme t mikromiciteve). Pjesa e poshtme tregon strukturn e qelizave vegjetative t algave dhe t kpurdhave.

- Sic dihet qelizat bakteriale jan t mbrojtura me murin qlizor. Shum baktere nga ana e jashtme e murit tajojn mbshtjellsit t cilt mund t jen me trashsi dhe konzistenc t ndryshme. Ato jan mikrokapsollat, makrokapsollat dhe shtresat jargore.

Mikrokapsollat- mund t konsiderohen si pjes t murit qelizor. Ato jan shum t holla, trashsia e tyre nuk kalon 0,2 mkm (ndrkaq makrokapsollat dhe shtresat jargore jan m t trasha dhe te disa baktere ato e tejkalojn trashsin e vet qelizs. Mikrokapsollat jan gjetur te bakteret gramnegative dhe jan t prbra prej heteropolisaharideve. Ndryshe quhen edhe antigjene ose endotoksine, pasi q kushtzojn specifitetin antigjenetik t llojeve t ndryshme t baktereve. Sinteza e mikrokapsollave bhet n citoplazm, por n t merr pjes edhe muri qelizor.

Makrokapsollat- prbhen prej heteropolisaharideve n t cilat n mnyr t alternuar jan t lidhura molekulat e glukozs dhe t acidit glukurinik, sic sht rasti te Sreptococcus pneumonia. Te Bacillus-i makrokapsollat prbhen prej polipeptideve.

Mbshtjllsit jargor- prbhen prej homopolisaharideve-dekstranit , prkatsisht levanit (te. Leuconstac mesenteroides rrespektivisht t Streptococcus salivarius).

Roli I kapsollave- qndron n mbrojtjen e qelizs bakteriale. Kt e dshmon m s miri fakti se bakteret potogjene q kan kapsollat jan rezistente ndaj fagocitozs.

Shum komponente t kapsollave largohen, nxirren jasht n form jarge. Kshtu, bakteret homofermentativ i qumshtit Leuconstoc mesentorides krijojn sasi t mdha t dekstranit, i cili n mjeksi prdoret pr t zvendsuar plazmn e gjakut. Bakteret e toks q tajojn shtresa jargore e bjn tokn t shkrift, t prpunueshme, pasi fermented e ktyre baktereve zbrthejn edhe materiet shum rezistente.

Muri qlizor- sht nj struktur e ngurt kompakte q rrethon dhe mbron pjesn m delikate dhe biokimikisht m aktive t qelizs- protoplastin. Pasi ka fortsi dhe elasticitt, muri ia jep bakteres formn konstant. Muri sht, n t vrtt, nj rrjet ose nj molekul e madhe n form trajse ose thesi I njohur me emrin Sacculus. Nse analizohet kimikisht, ather konstatohet se muri qelizor i baktereve sht nj kompleks I peptideve dhe I polisaharideve q quhet peptidoglukan murein (latin. murus-mur).Muri qelizor paraqet nj skelet i cili qelizs I jep fortsi dhe form konstante, dhe nse nuk e prmban murin qelizor ather qeliza do t ndrrojn formn, dhe do t rrumbullakohet.

MA.K- MakrokapsollaMI.K- Mikrokapsolla MQ- Muri qelizorM.C- Membrana e citoplazms

6. KLASIFIKIMI I BAKTEREVE

Renditja taksonomike e baktereve.Pr renditjen taksonomike t baktereve sht prdorur po si shkallzim hierarkik q sht prdorur n biologji pr t klasifikuar bimt dh kafsht e larta.

8. Species (lloji) sht njsia m e ult t klasifikimit t baktereve, t cilat jan identike ndrmjet tyre9. Genus (gjinia) prmbledh nj grup llojsh me karakteristika t prbashkta10. Familia (familja) prmbledh grupe t afrta gjinish11. Ordo (rendi) prmbledh grupe t afrta familjesh12. Classis (klasa) prmbledh grupe t afrta rendesh13. Divisio (ndarja ose tipi) prmbledh grupe t afrta klasash14. Rengum (mbrtria) sht grupimi m i madh biologjik q n rastin e baktereve sht prokariote

Kritert e klasifikimit t baktereveKritert mbi t cilat mbshtetet klasifikimi I baktereve prbhen nga karakteristikat e tyre morfologjik, strukturor, metabolik, gjenetik dhe sipas ngjyrimit t Gram-it.

7. RNDSIA BAKTeReVe

- Ruajtja e peshs ideale: sipas shkenctarve t universitetit Cornell bakteret q ndodhen n rrugn e sistemit trets t personave mbipesh ndodhen n nj gjendje t ndryshme przierjeje. Bakteret ndihmojn n tretjen e karbohidrateve t prziera si drithrat.- Parandalimi i injeksionit: shtresat e baktereve t mira duket sikur na mbrojn nga ato t kqijat. Eksperimentet t mdha klinike tregojn se disa lloj bakteresh q gjenden n penis mund t zhduken me an t synetit dhe n kt mnyr ulet dhe mundsia e ngjitjes s virusit HIV.- Parandalimi I kancerit t fytit: Helikobakter pilori, sht nj bakter q vendoset n zona t ndryshme t stomakut dhe t zorrve. Kt bakter q sht shkaktari kryesor I ulcers s stomakut mjekt e kontrollojn me an t antibiotikve. Por prvec ksaj ky bakter ka edhe ant pozitive.Sipas t dhnave epidemiologjike dhe studimeve laboratorike ky bakter ju mbron ndaj smundjes reflu dhe disa llojeve t kancerit t fytit.- Mbrojtje ndaj alergjis: sipas nj studimi t br nga mikrobiologu i universitetit Michigan Gary Huffnagle u zbulua se tek minjt bakteret e t cilave jan dmtuar nga antibiotikt risku i shfaqjs s alergjis sht m I madh. Nse bazohemi n teorin sistemi imunitar prdor bakteret e zorrve pr t zhdukur toksinat. Kur ky sistem prishet ather shfaqet alergjia.

Ndihmojn n procesin e tretjes-nxjerrjen jasht t lndeve t panevojshme:Mikrobet i krijojn trupit mundsin pr t sintetizuar vitaminat e nevojshme pr stomakun, rregullojn sistemin imunitar, si dhe nivelin e serotonins. Ato ndikjon n mnyrn e tretjes s ushqimeve, po ashtu edhe n ndryshimin e peshs trupore. Pjesa m e madhe e mikrobeve q jetojn n trupin e njeriut qndrojn n aparatin trets. Ato hyjn ndrmjet gojs me ushqimet q n muajt e par t jets, madje edhe q para lindjes me lndt q prthithen nga trupi I nns.

Dobi t baktereve:

- N prodhimin e buks dhe produkteve t tjera drithore- Prodhimi i kosit nga qumshti bhet nprmjet veprimtaris s mikroflors s fermentimit laktik- Nga fermentimi alkoolik i lngut t rrushit prodhohet vera - Prodhimi i birrs duhet t kaloj n proceset e fermentimit me maja- Prodhimi i alkoolit etilik (etanolit) t pastr nga produktet ushqimore q prmbajn sheqerna (drithra, patate, etj) bhet me ann e fermentimit alkoolik me maja alkoolike, etj.

Dobia e proceseve t fermentimit tek njeriu:sht provuar shkencrisht se n aparatin trets t njeriut gjendet nj mikroflor, q kryen si proceset e fermentimit, ashtu edhe ato t kalbzimit. Kur proceset e fermentimit mbizotrojn mbi ato t kalbzimit, krijohet nj ambient acid, I cili sht mbyts pr mikroflorn e kalbzimit dhe t baktereve t tjera t dmshme pr organizmin. Mikroflora e zorrve sht edhe nj fabrikuese e shklqyer e vitaminave. Midis t tjerave, vitamina t kompleksit B dhe vitamin K. Vitamina B1, e prodhuar nga kjo mikroflor sht shum e asimilueshme nga organizmi pr proceset e tij biologjike. Duke studiuar kto veprimtari t mikroflors s zorrve, nga mesi i shekullit t 20-t u zbulua se antibiotikt e rinj, t prdorur kundr smundjeve infektive e shkatrronin mikroflorn.

8. GJENETIKA BAKTERIALE

Bakteret zotrojne dy struktura gjenetike: kromozomin dhe plazmidin. T dy kto struktura konsistojn n nj AND dyfijzore cirkulare. Kromozomi bakterial ndodhet n brthamz (nukleoid). Ai sht I organizuar n disa unaza t stabilizuara nga nj brtham ARN-je. Plazmidet jan molekula AND-je autonome t lokalizuara n citoplazmn bakteriale. Ato jan t afta t shumzohen n mnyr t pavarur n brendsi t bakterit strehues dh t transmetohen n brezat pasardhs n mnyr t qndrueshme.

Acidi dezoksiribonukleil (AND) sht bartsi i informacionit gjenetik, duke qen prgjegjs pr transmetimin e karaktereve t trashgueshme. Materjali gjenetik I nj qelize t gjall, pra AND-ja, sht e qndrueshm, por n t njjtn koh zotron dhe aftsin pr tu modifikuar.

Mutacioni prfaqson nj modifikim t menjhershm t informacionit gjenetik, ku gjenoma e nj bakteri mutant sht e ndryshme nga gjenoma e bakterit nga i cili ka prejardhjen.Nj mutacion mund t realizohet si pasoj e nj prej dy mekanizmave molekurar t mposhtm:

1. Kur ndodh zvendsimi I nj baze t vetme,2. Kur ndodh shtimi ose humbja e nj baze t vetme ose e nj segmenti t AND-s.

Transformimi- sht dukuria e modifikimit gjenetik q vjen si pasoj e deprtimit t nj molecule AND lakuriqe n nj bakter.Shum baktere mund t prfitojn gjene t reja, duke u transformuar gjenetikisht prmes shtimit t fragmenteve t AND-s molekulare (p.sh. plasmidi) nga nj bakter tjetr.

Konjugimi- Shum baktere mund t transferojn nj pjes t kromozomit t vet n nj qeliz marrse, me t ciln sht n kontakt t drejtprdrejt. Konjugimi zakonisht realizohet prmes urs intercitoplazmatike t formuar midis dy baktereve, q jan n kontakt me njri-tjetrin.

Transduksioni- sht dukuria e transportimit t AND-s nga nj qeliz dhuruese n nj marrse, prmes bakterofagut.Bakterofagt jan viruse q infektojn baktere.

9.riPRODHIMI I BAKTEREVE

1. Rirodhimi aseksual m I zakonshm ndodh me ndarjn binare.

2. Riprodhimi seksual- ndodh nga kombinimi I dy AND-ve t nxjerra nga dy burime t ndryshme. - Bashkimi mes baktereve ndodh ndrmjet lidhjeve t vogla (ura). AND-ja transferohet nga nj bakter n nj tjetr, duke u futur faktori riprodhues. Kjo zakonisht ndodh me plazmidet pasi ato prmbajn kopjen gjenetike.

3. Riprodhimi me spore.

10. SPORET (ENDOSPORET)

Nj numr I caktuar bakteriesh n kushte t caktuara sht n gjendje t krijoj sporet (endosporet).Ednosporet jan truptha q krijohen n brendi t qelizs.Sporet jan m rezistente ndaj kushteve t pavolitshme t ambientit t jashtm, sic jan: nxehtsia, ftohtsia, tharrja, osmoza, ndikimi i kemikaleve etj.Format shkopthore zakonisht jan sporogjene (m rrall kokt dhe spiralet).

Krijimi i spores, sporulimi- bhet ather kur harxhohet ushqimi n ambientin jetsor. Sporulimi sht nj form e mekanizmit mbrojtsh I cili paraqet me rastin e keqsimit t kushteve jetsore. Ndryshe, sporet paraqesin krijesa, rrespektivisht forma konzervuese pr tejkalimin e kushteve t pavolitshme.

Vetit e spores- Forma e spores zakonisht sht sferike, pastaj eliptike dhe cilindrike.

Pozita e spores- N qeliz mund t jet qndrore, n mes, ekscentrike, terminale dhe subterminale.

Madhsia e spores- zakonisht sht m e vogl se ajo e qelizs e cila sht krijuar. Format sporogjene jan dimensione m t mdha sesa asporogjene.

11. FLAGJELT

- N kuadr t t gjitha baktereve nj numr I madh ka aftsi t lvizjes aktive. Kjo lvizje sht e kushtzuar me prezencn e organeleve t posaqme lokomore. Mirpo, duhet theksuar se nj numr i vogl bakteresh ka aftsi t lvizjes aktive dhe nuk ka organele lokomotore. N ann tjetr, bakteret e lvizshme lvizjen e tyre e kryejn me ndihmn e organeleve t posaqme: me fijn aksiale dhe me flagjelt. N pranin e flagjelve dallohen kto baktere:a) monotrihe (monipolare)- kur bakteri I ka nj flagjel n nj skaj,b) amfitruhe (bipolare)- kur n t dy skajet ndodhet vetm nj flagjel,c) lofotrihe- kur qeliza ka nj grup flagjelsh, kemi politrihen monopolare, ndrsa nse n t dy skajet ndodhet nga nj (gjithsej dy) grupe ather sht politrihe bipolare.d) peritrihe- kur npr tr siprfaqen e trupit te bakteret ndodhen flagjelt e shumt.Gjatsia e flagjelve- rndom sht m e madhe se gjatsia e qelizs. Gjatsia e flagjelve sht prej 6 deri 9 mkm.Trashsia (diametri)- trashsia e flagjelve sht shum e vogl: prej 12 deri 19 mm. Mnyra e lvisjes- Te format spirale t cilat kan politrihe bipolare (lofotrihe), sht konstatuar te xhufkat e flagjelve me ant e lira paraqesin bazat e kupave t kthyera n t njjtin drejtim, ndrsa qeliza n drejtimin e kundrt. Shpejtsia e rrotullimit t flagjelve sht prej 40 deri 60 her n sekond prkatsisht afro 3000 her n minut.Shpejtsia e lvizjes- sht relativisht e madhe. Brenda nj sekonds bakteri sht i aft t tejkaloj gjatsin e vet pr disa her.Fimbriet (qimet)- jan shtojca t citoplams, zakonisht t shumnumrta t drejta, shum t holla dhe m t shkurtra sesa flagjelt.Fimbriet kan natyr proteinike Njsit proteinike me bashkimin e tyre formojn fimbrien e cila ka pamjen e nj gypi t vogl. Kto jan fimbrit kapilare, ndrsa nj tip tjetr jan ato seksuale, t cilat shrbejn pr dorzimin e informatave gjenetike prej qelizs n qeliz me rastin e shumzimit seksual-fimbrie t kopulimit.

LITERATURA:

Mikrobiologjia mjeksore- Ergys R. , Gentian S. , Neyla B. Universiteti i Tirans

Mikrobiologjia e prgjithshme- Dr. Muj Plakolli

Mikrobiologjia industriale- Grup autorsh

21