Upload
lyminh
View
223
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
1 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
1
Biobased Economy Noordoost Nederland
Amsterdam, 2013
Eindrapport
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
2
This document shall be treated as confidential. It has been compiled for the exclusive, internal use by our client and is not complete without the underlying detail
analyses and the oral presentation. It may not be passed on and/or may not be made available to third parties without prior written consent from Roland Berger Strategy
Consultants. RBSC does not assume any responsibility for the completeness and accuracy of the statements made in this document.
© Roland Berger Strategy Consultants
This document shall be treated as confidential. It has been compiled for the exclusive, internal use by our client and is not complete without the underlying detail
analyses and the oral presentation. It may not be passed on and/or may not be made available to third parties without prior written consent from Roland Berger Strategy
Consultants. RBSC does not assume any responsibility for the completeness and accuracy of the statements made in this document.
© Roland Berger Strategy Consultants
Inhoud Pagina
Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
2
A. Noordoost Nederland wil de lokale potentie van de Biobased Economy ontsluiten door in te spelen op regionale sterktes
B. De potentie van de Biobased Economy in Noordoost Nederland bedraagt naar schatting EUR 2 mld in 2030
C. Door te focussen op ontwikkeling van vier ketens wordt de economische potentie van de regio het best ontsloten
D. Succesvolle ontwikkeling van de Biobased Economy vergt dat innovatievragen van het bedrijfsleven door regionaal kennisaanbod worden geadresseerd
E. Om innovatie in de gekozen BBE ketens succesvol te ontwikkelen is nu een sterk gerichte en verbindende aanpak nodig
Appendix: Lijst van interviews
Bijlage: Profielen van BBE stakeholders in Noordoost-Nederland en van andere BBE regio's
3
11
25
35
59
76
Los document
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
3 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
3
A. NOORDOOST NEDERLAND WIL DE LOKALE POTENTIE VAN DE BIOBASED ECONOMY ONTSLUITEN DOOR IN TE SPELEN OP REGIONALE STERKTES
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
4 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
4
In de Biobased Economy worden onder meer voedsel, chemicaliën en energie op hoogwaardige wijze uit biomassa ge(co)produceerd
Bron: Overheidsvisie op de biobased economy
BBE CONCEPT A
Concept van de Biobased Economy
Primaire biomassa
(zoals duurzaam
beschikbare delen van
planten, algen)
(Thermo)chemische conversie
Food & feed
PRODUCTIE BIOMASSA CONVERSIE BIOMASSA PRODUCTIE BIOBASED PRODUCTEN
Elektriciteit en
warmte
Biochemische conversie
Specialty chemicals
Brandstoffen
AFVAL
Base chemicals
& materials
AFVAL
Tertiaire residuen
(zoals dierlijk vet,
mest, GFT)
Secundaire residuen
(procesreststromen
zoals: bieten pulp,
bier bostel)
Primaire residuen
(reststromen zoals:
bermgras,
dunningshout)
Pharmaceuticals
Neutraceuticals
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
5 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
5
Studies wijzen op een groot economisch potentieel, mits de Biobased Economy voortvarend wordt ontwikkeld
Studies economisch potentieel Biobased Economy
Bron: Innovatieplatform; Platform Groene Grondstoffen; WUR; Desk research
ECONOMISCHE POTENTIE A
NEDERLAND
Studie voor het Innovatieplatform wijst op een directe economische potentie van de biobased economy van EUR 2-5 mld in 2020 en een hoge indirecte economische bijdrage
Onderzoek uitgevoerd voor het Platform Groene Grondstoffen wijst op een potentiele extra bijdrage aan de economie tussen de 1,2 en de 1,6 mld EUR in 2020
EUROPA2)
Extra inkomsten landbouw-sector (EUR m/jr)
Extra inkomsten energie- en chemiesector (EUR m/jr)
Positief effect op de handelsbalans (EUR mld/jr)
Vermeden gebruik fossiele brandstoffen (PJ/jr)
1) Door PGG respectievelijk NatLowTech en IntHighTech genoemd; 2) Biobased economy, WUR, 2008
400 150
200 800
113 770
2 2
Scenario met beperkte inzet op BBE1)
Additioneel in scenario met forse inzet op BBE1)
"Het aandeel biobased grondstoffen in huidige
producten kan groeien met zo'n 86 miljard Euro"
"Het huidige aandeel van de biobased economy in Europa bedraagt naar
schatting 315 miljard Euro"
"Gegeven de gunstige uitgangssituatie van Nederland, lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat Nederland
bovenmatig kan profiteren van de ontwikkeling van een biobased economy"
"Voor veel producten produceert Nederland al een groter dan
proportioneel aandeel"
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
6 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
6
Ook Noordoost Nederland wil door goed in te spelen op hun lokale sterktes de kansen van de Biobased Economy benutten
1
Bron: SER Noord-NL; WTC voor de BBE; NOM; natuurenmilieu.nl; Interviews
1 REGIO POTENTIE A
Voordelen voor Noordoost Nederland om in te zetten op de biobased economy
De BBE biedt regio's de kans hun bestaande economische sectoren te behouden en te versterken
ECONOMISCHE GROEI
ROBUUSTE ECONOMIE
De BBE legt de basis voor grotere economische verwevenheid tussen sectoren en maakt daarmee de economie robuuster
HOOG-WAARDIGE ARBEID
De BBE verhoogt de werkgelegenheid en laat het aandeel hoogwaardige arbeid toenemen en daarmee de productiviteit
DUURZAME SAMENLEVING
De BBE kan een grote bijdrage leveren aan de verduurzaming van de samenleving
TOELICHTING VOORDEEL
"Het aanboren van nieuwe markten op basis van (voorheen) inferieure grondstoffen en/of
biomassa-reststromen is een pure noodzaak."1)
"In de biobased economy staat de verwevenheid tussen agro en chemie centraal, waarbij logistiek een
belangrijke bemiddelende rol speelt […] En dat zijn nog maar de gevolgen die we nu kunnen overzien."2)
"De water- chemie-, energie en agrifoodsector zijn sectoren die in het Noorden een groei aan
hoogwaardige werkgelegenheid in gang kunnen zetten en die daarom kunnen rekenen op krachtige
ondersteuning vanuit de NOM."3)
"De biobased economy biedt grote kansen om duurzame welvaarts- en welzijnsgroei te realiseren
in Nederland en daarbuiten."4)
1) SER Noord-NL; 2) WTC voor de BBE; 3) NOM; 4) Natuurenmilieu.nl;
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
7 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
7
RB heeft in een eerste fase de innovatievraag en -aanbod in de voor Noordoost NL economisch belangrijke BBE sectoren geïnventariseerd
Doelen en aanpak voor fase 1
A DOELEN EN AANPAK
Inschatting
economische
potentie
Inventarisatie
innovatievraag &
kennisaanbod
Focus regionale
BBE ketens op
lokale sterktes
REGIONALE POTENTIE
BIOBASED ECONOMY
ECONOMISCHE GROEI
ROBUUSTE ECONOMIE
HOOGWAARDIGE ARBEID
DUURZAME SAMENLEVING
• Analyse van economische sterktes in de regio
• Inschatting economisch potentieel van BBE in regionale hoofdsectoren
DOELEN AANPAK
• Inventarisatie van de BBE innovatie-vraag in gekozen ketens
• Inventarisatie van kennisaanbod bij regionale kennisinstellingen
• Selectie van biobased ketens die goed aansluiten bij economische sterktes in de regio
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
8 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Business plan
Fase I (huidige focus) Inventarisatie en focus BBE in NO Nederland
Fase II (buiten scope) Opzetten regionale samenwerking
GO / NO GO
• Visie en strategisch perspectief • Founding fathers en partners • Strategisch onderzoeksprogramma • Kennisoverdracht, IP en onderwijs • Operationeel plan • Financieel plan
Partner commitment
• Inventariseren stakeholder requirement en draagvlak ontwikkeling
• Partner selectie voor publiek-private samenwerking
• Opstellen en ondertekenen 'Letters of Intent'
A VERVOLGAANPAK
Visie Roland Berger op twee mogelijke fases van ontwikkeling van de BBE in NO-NL
Inschatting
economische
potentie van
de BBE voor
de regio
Noordoost
Nederland
Inventarisatie
innovatievraag
& kennisaanbod
in de regio
Focus
regionale
BBE ketens
op lokale
sterktes
In een tweede fase kan de verdere uitwerking van de regionale samenwerking in een actieplan plaatsvinden
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
9 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
In de uitvoering van deze studie is gebruik gemaakt van informatie uit desk research, interviews en enquêtes
Beschrijving bronnen (selectie)
DESK RESEARCH
ONDERZOEKORGANISATIES • SER (Incl. SER Noord) • NOM • Wageningen University • IEA • Rathenau • PGG/BBP • ….
DATABASES EN MONITORS • CBS - Statline • Eurostat • LISA • BvDEP / Reach / Amadeus • BBE magazine • Biobased chemicals – IEA • ….
STUDIES EN ONDERZOEKEN • Biobased economy en de
farmaceutische industrie – WUR, 2009
• Biobased economy – State-of-the-art-assessment – WUR, 2008
• ….
VISIES EN AGENDA´S • BBE in Noordoost NL –
Chemie ontmoet Agro • Biobased economy in de
energietransitie – Overheid • Punt op de horizon –
Topsector Chemie • Agrifood en BBE Noord-
Nederland - NOM • Green Deal KvK NO-NL • ….
A BRONNEN
ONLINE QUESTIONNAIRE EN INTERVIEWS
ONLINE QUESTIONNAIRE EN INTERVIEWS • Online enquête onder 150+ bedrijven actief in de BBE • Online enquête onder 60+ vakgroepen op kennisinstellingen
(universiteiten en hogescholen) actief op gebied van BBE • Resultaten van de interviews zijn niet terug te leiden tot
individuele bedrijven
• Meer dan 35 interviews met bedrijven, professoren/lectoren
en publieke stakeholders
• Interviews voornamelijk in Noordoost Nederland maar ook in
Duitse grensregio
• Zie appendix voor overzicht interviewees
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
10 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Een brede afspiegeling van het bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid in de regio heeft aan dit onderzoek bijgedragen
Partijen betrokken bij het onderzoek
Samenwerkingsverbanden
A BRONNEN
Biorenewables Business Platform
Overheden Bedrijfsleven (selectie) Kennisinstellingen (onderzoek en onderwijs)
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
11 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
11
B. DE POTENTIE VAN DE BIOBASED ECONOMY IN NOORDOOST NEDERLAND BEDRAAGT NAAR SCHATTING EUR 2 MLD IN 2030
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
12 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
12
Het Noordoosten van Nederland is goed voor 26% van de Nederlandse toegevoegde waarde en 28% van de arbeidsplaatsen
Economische bedrijvigheid in Noordoost Nederland, 2011
Regio niet in scope
Regio in scope
74%
26%
72%
28%
1
BRUTO TOEGEVOEGDE WAARDE
134 mld EUR
AANTAL ARBEIDS-PLAATSEN
2,3 mln banen
Bron: CBS; LISA; Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
A B BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
LAND-OPPERVLAKTE
2,0 mln ha 52% 48%
Bijdrage Noordoost Nederland
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
13 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
13
Noordoost Nederland heeft in de sectoren energie en delfstoffen, chemie en materialen en agrofood een sterke nationale positie
Economische sterkte van belangrijke BBE sectoren van Noordoost-Nederland, 2011
Omvang BRP [EUR m]
1) BRP – Bruto Regionaal Product; op basis van extrapolatie CBS data met behulp van LISA data
Relatieve bijdrage aan BRP1), tov sector in rest van NL [Index 100 = bijdrage sector in rest Nederland]
Bron: CBS; LISA
BBE sector
B
Geen Food/Feed
Energie en brandstoffen Chemie en materialen
CHEMIE EN
MATERIALEN
0
40
80
120
160
200
240
280
Chemische industrie – Basischemicalien
Aardolie-industrie
Landbouw – tuinbouw
Landbouw - akkerbouw Landbouw – fruitteelt
3.500 9.000 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 -500
Chemische industrie – verf Chem. industrie:
Zeep&reiniging
Milieudienstverlening - afvalinzameling Energie- en waterleiding-bedrijven
Overige industrie:
Recycling
Chemische industrie –landbouw-chemicalien
Milieudienstverlening - afvalwater Machine-industrie Burgerlijke- en utiliteitsbouw Kunststofindustrie – platen
Kunststofindustrie:
Verpakking Kunststofindustrie – bouw
Chemische industrie – farmaceutisch
Voedings- en genotmiddelen-industrie
Elektrotechnische industrie Papierindustrie
Textiel- en lederindustrie Kunststofindustrie - overig
Landbouw – veehouderij
Chemische industrie – vezels
Delfstoffenwinning
Rubberindustrie
AGROFOOD
ENERGIE EN
DELFSTOFFEN
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
14 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
INTERNATIONAL PURE PROPULSION
14
De kracht van de sectoren AgroFood, Chemie en materialen en Energie blijkt ook uit de vele bedrijven in deze sectoren in de regio
Selectie bedrijven in Noordoost Nederland per sector naar bedrijfsgrootte
1 B
OMVANG BEDRIJF KLEIN
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
AgroFood
GROOT
Chemie en materialen
Energie en brandstoffen
Bron: Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
15 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
15
Vooral de sterke sectoren in Noordoost Nederland hebben een hoog potentieel bij transitie naar de Biobased Economy
Focussectoren bij de ontwikkeling van de Biobased Economy in Noordoost-Nederland
1 1 B
Bron: CBS; LISA; Roland Berger analyse
• Machine industrie
• Utiliteitsbouw
• Elektrotechnische industrie
BIOBASED ECONOMY
POTENTIEEL OP LANGE
TERMIJN
Hoog
• Chemie en Materialen –
(Basischemie en
landbouwchemicaliën)
• Pharma
• Aardolieindustrie
• Financiële diensten
• Zakelijke diensten
• Fruitteelt
ECONOMISCHE
STERKTES
Boven
gemiddeld
Beneden
gemiddeld
Laag
LAAG
MIDDEN
HOOG
BBE potentie
• Chemie en Materialen (kunststoffen, textiel, papier & karton, verf)
• Akkerbouw en tuinbouw
• Chemie en Materialen (zeep en
reiniging)
• Afvalverwerking (inzameling,
waterzuivering, recycling)
• Delfstoffenwinning • Energie- en waterbedrijven
• Voedings- en genotmiddelen • Chemie en Materialen (vezels,
rubber) • Veehouderij
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
16 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
16
Sectoren in Noordoost Nederland zijn dan ook bij uitstek gebaat bij de regionale ontwikkeling van de Biobased Economy
Aandeel regionale economie dat impact BBE ondervindt
1 1 B
NOORDOOST NEDERLAND REST VAN NEDERLAND
2011: EUR 386 mld
Bruto Regionaal Product
2011: EUR 134 mld
Bruto Regionaal Product
11%
6%
7%
5%
Laag
Midden
Hoog
83%
88%
7%
5%
11%
6%
Laag
Midden
Hoog
88%
83%
BBE IMPACT BBE IMPACT
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
Bron: CBS; LISA; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
17 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
17
Om het economisch potentieel in te schatten is voor ieder van de door de BBE geraakte sectoren een economische analyse verricht
1 1 B
Inschatting effect Biobased Economy op economische sectoren (illustratief)
Huidige bijdrage aan Bruto Regionaal Product
1
Economisch sector-potentieel BBE transitie3)
2
Economisch risico bij te late inzet BBE transitie
3
Verschil in Bruto Regionaal Product als gevolg van BBE
4
1) Inclusief sectoren akkerbouw en veeteelt 2) Inclusief sectoren chemische producten, papier en karton en rubber en kunststoffen 3) Inclusief extra toegevoegde waarde stroomopwaarts (i.e. agro) activiteiten
ECONOMISCHE ANALYSE STRUCTUUR
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
Chemie en materialen
AgroFood
Energie en brandstoffen
PHARMA
AGRO1)
VOEDING EN
LEVENSMIDDELEN
CHEMIE EN
MATERIALEN2)
TRANSPORT
BRANDSTOFFEN
WARMTE EN
ELEKTRICITEIT
BBE GERAAKTE SECTOREN
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
18 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
18
De ontwikkeling van de BBE heeft door substitutie van aardolie door biomassa significante gevolgen voor de lokale economie (1/2)
Agro
Delfstoffen-winning
(olie en gas)
Voeding & levens-
middelen
Pharma
Chemie & Materialen
Aardolie-producten
Chemie
1 1 B
Transport-brandstoffen
Warmte & elektriciteit
SCHEMATISCH ECONOMISCH MODEL (VERSIMPELD) AMBITIES NL PRODUCTIEAANDEEL BBE
Import agroproducten
Import olie
Import kolen, gas en elektriciteit
– –
+
–
o
–
–
+ o –
Toenemende volumes agv BBE
Gelijkblijvende volumes agv BBE
Afnemende volumes agv BBE
+
–
20% 30% 10%
10% 4% 20%
30% 16%
0%
2030 2020 2010
ONBEKEND
ONBEKEND • Verlagen import eiwitten
(o.a. sojaschroot)
• Verlagen import mest en nutriënten
• Vergroten aandeel natuurlijke bestanddelen en ontwikkelen van functional foods (bijv. neutraceuticals)
• Ontwikkelen van drop-in chemical substitutes voor fossiele basischem.
• Ontwikkelen van nieuwe biobased chemicaliën met nieuwe functies
Toelichting economische ontwikkeling door BBE
• Ontwikkelen van tweede generatie biobrandstoffen obv lignocellulose, algen of solar fuels
• Verlagen brandstoffen import
• Efficiënt benutten van reststromen voor omzetting in biogas/groen gas
• Verlagen afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
Bron: PGG; Punt op de horizon; VNCI; Europese en Nederlandse overheidsvisie op brandstoffen en energie; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
19 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
19
De ontwikkeling van de BBE heeft door substitutie van aardolie door biomassa significante gevolgen voor de lokale economie (2/2)
1 1 B
VAN EEN OIL BASED ECONOMY…. … NAAR EEN BIOBASED ECONOMY1)
Agro & veeteelt
Delfstoffen-winning
(olie en gas)
Voeding & levens-
middelen
Pharma
Chemie & Materialen
Aardolie-producten
Chemie
Transport-brandstoffen
Warmte & elektriciteit
Import agroproducten
Import olie
Import kolen, gas en elektriciteit
Voeding & levens-
middelen
Pharma
Chemie & Materialen
Aardolie-producten
Chemie
Transport-brandstoffen
Warmte & elektriciteit
Import agroproducten
Import olie
Import kolen, gas en elektriciteit
1) Effecten als gevolg van verschuiving en toename in vraag eindconsumptie niet meegenomen
Toelichting economische ontwikkeling door BBE (illustratief)
Agro & veeteelt
Delfstoffen-winning
(olie en gas)
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
Bron: Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
20 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx 20
Door BBE ontwikkeling in Nederlandse sectoren neemt de vraag naar en toegevoegde waarde van de (binnenlandse) agrosector toe
Inschatting NL agro substitutie toegevoegde waarde fossiel [EUR mld ]
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND B
Totaal 48,7
Warmte en
elektriciteit 12,9
Transport-
brandstoffen 2,2
Chemie en
Materialen 10,9
Voeding en
levensmiddelen 13,5
Pharma 1,5
Agro 7,7
2009 TOEGEVOEGDE WAARDE (TW) 2030 BBE IMPACT1,2) 2030 TW INCL BBE IMPACT
3,6
0,4
0,2
1,2
1,8
52,3
13,3
2,4
12,1
13,5
1,5
9,5
1) Extra toegevoegde waarde door Agro substitutie 50/50 verdeeld tussen agro en afnemende sectoren 2) BBE impact enkel door lokale agro substitutie – Groei, import en productiviteitstijging sectoren (al dan niet als gevolg van BBE) buiten beschouwing
Ambitie
sectoren
vooralsnog
onbekend
+23%
+11%
+9%
+3%
+7%
Bron: Desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
21 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
21
Afhankelijk van de ambitie kan tot 31% van de nationale BBE impact in Noordoost Nederland vallen
1 B BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND
BBE impact NL en scenario's Noordoost Nederland [mld EUR]
2030 BBE IMPACT (Toegevoegde Waarde) VOLGERAMBITIE1) LEIDERAMBITIE2)
Totaal 3,6
Warmte en
elektriciteit 0,4
Transport-
brandstoffen 0,2
Chemie
en materialen 1,2
Voeding en
levensmiddelen
Pharma
Agro 1,8
1) Ambitie op basis van nominaal aandeel (2009) Noordoost Nederland in toegevoegde waarde Nederlandse economie 2) Gaat uit van aandeel 25% boven nationale ambitie
26%
26%
26%
24%
28%
10%
33%
AMBITIE SCENARIO'S NOORDOOST NEDERLAND 31%
33%
33%
30%
35%
13%
41%
Bron: Desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
22 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx 22
Afhankelijk van regionale ambitieniveaus, draagt de BBE in 2030 tot ~1.300 mln EUR aan de toegevoegde waarde van Noordoost NL bij
Inschatting NO-NL agro-fossiel substitutie toegevoegde waarde in BBE sectoren
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND B
Totaal 1,0
Warmte en
elektriciteit 0,1
Transport-
brandstoffen 0,1
Chemie en
Materialen 0,3
Voeding en
levensmiddelen
Pharma
Agro 0,5
2030 Extra toegevoegde waarde voor volger en leider scenario [EUR mld] 2009, Noordoost Nederland:
EUR 134 mld
Toegevoegde waarde
1,3
0,1
0,1
0,4
0,7 BBE
Leiderambitie
Bron: CBS; Roland Berger analyse
Volgerambitie
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
23 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Stimulering van de regionale BBE kan voorkomen dat op de langere termijn een industrieel potentieel van ~2 mld EUR verloren gaat
Inschatting omvang regionale economie "at risk" [mld EUR toegevoegde waarde]
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND B
Totaal 14,0 0,3
Warmte en
elektriciteit 3,4
Transport-
brandstoffen 0,6
Chemie en
Materialen 2,9 0,1
Voeding en
levensmiddelen 3,8
Pharma 0,2
Agro 3,1 0,2
2030 ECONOMIE INCL. BBE TRANSITIE BEIDE AMBITIES
12,1
3,3
0,5
1,8
3,8
0,2
2,5
EXCL. BBE TRANSITIE1) ECONOMIE "AT RISK"
1,9 0,3
0,1
0,1
1,1 0,1
0,0
0,0
0,6 0,2
1) Als lokaal geen invulling kan worden gegeven aan de BBE ambities zal een deel van de industrie uitwijken, waarmee (huidige) toegevoegde waarde verdwijnt
Impact op sec-
toren vooralsnog
onbekend
Naast ontwikkeling van de BBE, zijn er ook andere ontwikkelingen die de sectoren sterk beïnvloeden. Zo is de opkomst van Shale gas belangrijk voor 'Chemie en materialen", omdat de productiekosten sterk dalen als er goedkoop gas beschikbaar is. De BBE kan een strategisch voordeel zijn als het gebruikt wordt als unieke positionering van de resulterende producten
31%
55%
9%
5%
xx% Deel van het Totaal (Volgerambitie)
Volgerambitie
Leiderambitie
Bron: Desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
24 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Om het economisch potentieel van de regio te ontsluiten is een sterke focus op ketenontwikkeling van agro richting chemie nodig
Sectoren met grootste economische potentieel verdienen focus
ECONOMIE "AT RISK" (TW1) [EUR mld])
Impact op
sectoren
vooralsnog
onbekend
SECTOR
31%
55%
86%
xx % Deel van totaal toegevoegde waarde
Sector met grote BBE potentie
Bron: Desk research; RB analyse
AGRO
CHEMIE EN MATERIALEN
Verder ontwikkelen
AGRO – CHEMIE KETENS
FOCUS OP AGRO-CHEMIE KETENS
9%
5%
Totaal 1,9 0,3
Warmte en
elektriciteit 0,1
Transport-
brandstoffen 0,1
Chemie en
Materialen 1,1 0,1
Voeding en
levensmiddelen 0,0
Pharma 0,0
Agro 0,6 0,2
Volger ambitie
Leider ambitie
1) Toegevoegde waarde
BBE POTENTIE NOORDOOST NEDERLAND B
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
25 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
25
C. DOOR TE FOCUSSEN OP ONTWIKKELING VAN VIER KETENS WORDT DE ECONOMISCHE POTENTIE VAN DE REGIO HET BEST ONTSLOTEN
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
26 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
26
Lokale toegang tot biomassa is een belangrijke voorwaarde voor de succesvolle ontwikkeling van een regionaal biobased cluster
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
VERKOPEN VAN TECHNOLOGIE EN DIENSTEN CONVERTEREN EN OPWAARDEREN CULTIVEREN EN VOORBEWERKEN
Drie bronnen van verwaarding economisch potentieel Biobased Economy
VORMT RANDVOORWAARDE DOOR:
• Proeftuin voor ontwikkeling
• Demonstratie technologie
• Ondersteunend industrieel ecosysteem (leveranciers, logistiek e.d.)
VORMT RANDVOORWAARDE DOOR:
• Toegang tot significante biomassastromen
• Betrouwbare aanvoer van constante kwaliteit
• Lokaal verbouwd (lage energiedichtheid) of geïmporteerd (hoge dichtheid, bijvoorbeeld pyrolyseolie)
RELEVANTE SECTOREN
• Chemie • Voeding en genotmiddelen • Pharma • Materialen • ….
RELEVANTE SECTOREN
• Landbouw • Veeteelt • Bosbouw • Tuinbouw • Logistieke toegang (in het
bijzonder havens) • ….
RANDVOORWAARDE ONTWIKKELING
RANDVOORWAARDE ONTWIKKELING
RELEVANTE SECTOREN
• Machine industrie • Technische dienstverlening • Zakelijke dienstverlening • …
LOKALE BIOMASSA STARTPUNT BEPALEN REGIONALE FOCUS
Bron: Interviews; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
27 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Noordoost Nederland beschikt over een groot biomassa aandeel – Vooral aardappelen, suikerbieten, gras en hout komen veel voor
Zetmeelaardappelen
Beschikbaarheid biomassa in Nederland op basis van (landbouw)areaal1)
Suikerbieten Hout (bos)
98%
47.000 ha
48.000 ha
Overig NL
NO-NL
52% 48%
180.000 ha
344.000 ha
NO-NL
Overig NL
Totaal NO-Nederland
Totaal Nederland
30.000 ha
82.000 ha
63%
37% Overig NL
NO-NL
38% 62%
Overig NL
NO-NL
Totaal NO-Nederland
Totaal Nederland
Totaal NO-Nederland
Totaal Nederland
2%
Grasland
Totaal NO-Nederland
Totaal Nederland
632.000 ha
1.016.000 ha
1) Kleuring provincies geeft het areaal van de feedstock weer; de provincie met het grootste areaal is donkerblauw, provincies zonder de feedstock zijn wit
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
Bron: CBS; LEI; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
28 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
28
Door BBE ketens te selecteren op basis van veelvoorkomende biomassa, kan focus worden aangebracht in de rest van de keten
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
BIOMASSA1)
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
PLATFORM
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
GRAS KOOLHYDRATEN
Eiwitten Org. zuren
Houtgewas (bijv. miscanthus)
Reststromen (bijv.snoeihout, riet)
Gewas (bijv.koolzaad)
Residuen (bijv.vetten)
Aquatisch (bijv.algen)
C5/C6 suiker
Lignine Eiwitten
Org. zuren
Diervoeder
Papier, Textiel Isolatiemateriaal
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
C5/C6 suikers
Hydrolyse
Ethanol
Zetmeel Eiwitten
Neutra- ceuticals, Voedsel,
Diervoeder, Plastics, Lijmen,
Additieven
Fractioneren: versnipperen, pelletiseren, pulpen, malen, etc.
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Basis Chemicaliën
Fractioneren malen, homogeniseren, etc.
Kunstmest
Vezels
Zetmeel (bijv. aardappel)
Suiker (bijv.suikerbiet)
Hydrolyse
Fractioneren: scheiden, malen kneuzen, verwarmen, etc.
Gras / Loof (incl. maaisel)
AD2)
Chemische building blocks,
Polymeren, Resins
Ethanol
Sucrose
Katalytische upgrading
Fermentatie
FT3), DME, Methanol, Diesel, Benzine
Elektriciteit, Groen gas, Warmte
Vezels
Papier, Textiel, Comp.
Neutra- ceuticals,
Cosmetica, Antivirals,
Aquacultuur, Biomat. Harsen
Kunstmest, Glycerine, Biodiesel
Fractioneren: persen, drogen, etc.
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Chemicaliën Polymeren Coatings Solvents
Plasticizers Lubricants
Hydrogenering Verestering
Dier- voeder
FT3)
synth.
Flavours
Olie/Lipides
Chemische reactie
Pyrolyse, HTU4), vergassing, verbranding
AD2) Bio- katalyse
Pyrol.
Fermentatie
Katalytische upgrading
1) Schema is niet uitputtend, specifieke teelt zoals afkomstig van bijvoorbeeld tuinbouw is niet opgenomen vanwege ruimtegebrek. Tuinbouw levert potentieel aan platfor-men: Vezels, eiwitten, org. zuren, suikers en zetmelen; 2) AD = Anaerobe vergisting 3) FT synthese = Fischer-Tropsch synthese; 4) HTU = hydro thermal upgrading
Bron: Interviews; Desk research; Roland Berger analyse
HOUTEN OLIËN
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
29 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
29
Vier ketens sluiten goed aan op de beschikbare biomassa, kennis en bedrijvigheid in de regio Noordoost Nederland
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
BIOMASSA1)
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
PLATFORM
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
GRAS KOOLHYDRATEN
Eiwitten Org. zuren
Houtgewas (bijv. miscanthus)
Reststromen (bijv.snoeihout, riet)
Gewas (bijv.koolzaad)
Residuen (bijv.vetten)
Aquatisch (bijv.algen)
C5/C6 suiker
Lignine Eiwitten
Org. zuren
Diervoeder
Papier, Textiel Isolatiemateriaal
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
C5/C6 suikers
Hydrolyse
Ethanol
Zetmeel Eiwitten
Neutra- ceuticals, Voedsel,
Diervoeder, Plastics, Lijmen,
Additieven
Fractioneren: versnipperen, pelletiseren, pulpen, malen, etc.
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Basis Chemicaliën
Fractioneren malen, homogeniseren, etc.
Kunstmest
Vezels
Zetmeel (bijv. aardappel)
Suiker (bijv.suikerbiet)
Hydrolyse
Fractioneren: scheiden, malen kneuzen, verwarmen, etc.
Gras / Loof (incl. maaisel)
AD2)
Chemische building blocks,
Polymeren, Resins
Ethanol
Sucrose
Katalytische upgrading
Fermentatie
FT3), DME, Methanol, Diesel, Benzine
Elektriciteit, Groen gas, Warmte
Vezels
Papier, Textiel, Comp.
Neutra- ceuticals,
Cosmetica, Antivirals,
Aquacultuur, Biomat. Harsen
Kunstmest, Glycerine, Biodiesel
Fractioneren: persen, drogen, etc.
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Chemicaliën Polymeren Coatings Solvents
Plasticizers Lubricants
Hydrogenering Verestering
Dier- voeder
FT3)
synth.
Flavours
Olie/Lipides
Chemische reactie
Pyrolyse, HTU4), vergassing, verbranding
AD2) Bio- katalyse
Pyrol.
Fermentatie
Katalytische upgrading
Bron: Interviews; Desk research; Roland Berger analyse
HOUTEN OLIËN
1
4
2 3
RESTSTROMENKETEN
1) Schema is niet uitputtend, specifieke teelt zoals afkomstig van bijvoorbeeld tuinbouw is niet opgenomen vanwege ruimtegebrek. Tuinbouw levert potentieel aan platfor-men: Vezels, eiwitten, org. zuren, suikers en zetmelen; 2) AD = Anaerobe vergisting 3) FT synthese = Fischer-Tropsch synthese; 4) HTU = hydro thermal upgrading
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
30 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
30
Door ontwikkeling van deze vier ketens wordt de route van agro naar chemie en materialen volledig ontsloten
Huidige scope van activiteiten
BBE ontwikkelpotentieel
PHARMA
FOOD
FEED
CHEMIE
MATERIALEN
BRANDSTOF
ENERGIE
HOUTKETEN
GRAS-
KETEN
VERWAARDEN VAN RESTSTROMEN
HERGEBRUIKEN VAN MINERALEN
KOOLHYDRATEN-
KETEN
Top-down
Bottom-up
FOCUS APPLICATIE
(55% VAN
ECONOMY AT RISK)
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
RESTSTROMEN-
KETEN
Bron: Interviews; Roland Berger analyse
Ontwikkeling in applicatiegebieden
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
31 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
31
De gekozen ketens versterken elkaar onderling waardoor het lokale economische cluster tevens een robuuster geheel vormt
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
GRAS-
KETEN
RESTSTROMENKETEN
KOOL-
HYDRATEN-
KETEN
HOUTKETEN
• Sluiten ketens • Vergassingstechnologie • Restwarmte benutting
Systeemintegratie biotechnologie en
chemische technologie
• Sluiten ketens • Vergistingstechnologie • Restwarmte benutting
Na suiker gelijke routes
mogelijk
Toelichting op onderlinge versterking van de vier BBE ketens
Sterke relatie bedrijfsvoering
tussen veeteelt sector en food/feed industrie
Inzet van organische (gras) sappen in food/feed sector
Scheiding en verwerking van vezels voor materialen (papier, composieten, etc.)
Bron: Interviews; Desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
32 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
In iedere keten heeft de regio al een groot aantal actieve bedrijven – Dit biedt een basis voor verdere ontwikkeling van de BBE
Bron: Desk research; RB analyse
Grasketen Koolhydratenketen
Illustratie bedrijfsactiviteit per keten in Noordoost Nederland
Reststromen Houtketen
AGRO- EN
ZUIVELSECTOR
FOOD/FEED
INDUSTRIE
PAPIER- EN VEZEL-
INDUSTRIE
GASINDUSTRIE
SLEUTELSECTORSAMENWERKINGS-VERBANDENSELECTIE BEDRIJVEN
Woodspirit
BOSBOUW
ENERGIE EN
BRANDSTOFFEN
PAPIER- EN VEZEL-
INDUSTRIE
BOUW EN
CONSTRUCTIE
SLEUTELSECTORSAMENWERKINGS-VERBANDENSELECTIE BEDRIJVEN
AGRO-FOOD
AFVAL(WATER)
VERWERKING
PAPIERINDUSTRIE
EN CHEMIE
GASINDUSTRIE
SLEUTELSECTORSAMENWERKINGS-VERBANDENSELECTIE BEDRIJVEN
AGRO- EN
ZUIVELSECTOR
FOOD/FEED
INDUSTRIE
(FIJN)CHEMIE
VEZELINDUSTRIE
SLEUTELSECTORSAMENWERKINGS-VERBANDENSELECTIE BEDRIJVEN
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
33 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Iedere regio binnen Noordoost Nederland heeft een specifieke bijdrage en positionering binnen het te vormen BBE cluster
Grasketen Koolhydratenketen
Verdeling bedrijfsactiviteit per keten in Noordoost Nederland
Reststromen Houtketen
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
• Huidige proeffabriek in Friesland met ondersteuning vanuit regio Noord Nederland
• Groot potentieel voor graslanden in Gelderland en Overijssel
• Sterk cluster momenteel rondom Noord Nederland
• Uitbreiding van toepassing in chemie en materialen betekent uitbreiding cluster richting Delfzijl en Drenthe (Emmtec)
• Clusters rondom Delfzijl (o.a. Woodspirit – BioMCN) en rondom Enschede (o.a. BTG)
• Uitbreiding van toepassing in chemie en materialen betekent uitbreiding cluster richting Drenthe (Emmtec)
• Potentieel voor verwaarding van reststromen kan door hele regio plaatsvinden
Bron: Desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
34 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
34
Het gekozen cluster van ketens maakt de BBE propositie van NO-NL onderscheidend ten opzichte van andere NL regio's
BBE clusters in Nederland
1
2 3
REGIO
NOORDOOST
NEDERLAND
PROFIEL
1
ZUID-VLEUGEL
Biomassa Import en gebruik reststromen tuinbouw (Westland)
Technieken Focus op fermentatie (BE-Basic en BPF) rondom Delft
Applicaties Inzet biobased feedstock in basischemie
Kennislink Sterke link met TU-Delft; relatie met Biobased Delta
2
BIOBASED DELTA
Biomassa Gebruik lokale agroproducten (o.a. suikerbieten)
Technieken Brede focus op product- en procesontwikkeling
Applicaties O.a. perf materials, agrochemicals, groene coatings
Kennislink TU Delft, Universiteit Gent, WUR
3
REGIO ZUID (Limburg)
Biomassa Binnen het Chemelot Institute focus op latere stappen in de waardeketen
Technieken Vooral procesontwikkeling en upscaling technology
Applicaties Biomedical materials en biobased building blocks
Kennislink Universiteit Maastricht en TU Eindhoven
Onderscheidend kenmerk Noordoost-Nederland
NOORDOOSTNEDERLAND
Lokale agroproducten (koolhydraten, grassen en houten) Biomassa
Applicaties Krachtige positie in food/feed en energie
Beweging richting chemie
Universiteit Twente, Rijksuniversiteit Groningen Kennislink WUR1)
Technieken Focus op thermische en biokatalytische processen
Bron: Desk research; RB analyse
1) Wageningen University
FOCUS OP REGIONALE KETENS C
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
35 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
35
D. SUCCESVOLLE ONTWIKKELING VAN DE BBE VERGT DAT INNOVATIEVRAGEN VAN HET BEDRIJFSLEVEN DOOR HET REGIONALE KENNISAANBOD WORDEN GEADRESSEERD
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
36 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
36
De innovatievraag en het kennisaanbod zijn per keten met elkaar vergeleken via een online enquête en interviews
Innovatievraag bij bedrijven
Bron: Online enquête; interviews
Kennisaanbod bij universiteiten/hogescholen
Innovatievraag en kennisaanbod
150 bedrijven met biobased activiteiten in de regio zijn uitgenodigd voor een online enquête en een selectie is geinterviewd1)
CUMULATIEVE BBE-GELIEERDE OMZET2)
(PARTICIPERENDE BEDRIJVEN)
1088 EUR M
ONDERZOEKERS ACTIEF IN 'BBE ONDERZOEK' (PARTICIPERENDE GROEPEN)
112 FTE
Meer dan 60 vakgroepen van de universiteiten en hogescholen zijn uitgenodigd voor een online enquête over hun onderzoek. Een selectie is geinterviewd1)
1) In totaal zijn meer dan 35 interviews gehouden onder bedrijven, kennisinstellingen en publieke stakeholders; 2) Betreft een inschatting van de bedirjven
Resthout(bijv. snoeihout)
Afvalstromen(bijv.RWZI slib)
Koolhydraten(bijv. aardappel)
Groen(bijv. gras)
Fractioneren: scheiden, malen, homogeniseren, etc.
Lignine
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Vezels
Anaerobe vergisting
Koolhydraten,suikers
(Hemi-)cellulose
PyrolysePyrolyse, HTU,
vergassing, verbranding
BiocrudeDiesel
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
Ervaring met voorbehandeling van biomassa reeds voldoende ontwikkeld
De innovatievraag geeft aan dat ook hier gewerkt wordt aan verhoging van de toegevoegde waarde van de keten
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Ervaring met vergisting van biomassa reeds voldoende ontwikkeld. Wel veel interesse in thermische en meer efficiënte conversie stappen
OBSERVATIES
PLATFORM
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
EiwittenOrg. zuren
Diervoeder
Karton, papier,Isolatiemateriaal
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Kunstmest
Vezels
Fractioneren: scheiden, malenkneuzen, verwarmen, etc.
Gras / Loof(incl. maaisel)
ADPyrolyse
Primaire focus Bedrijvigheid Innovatievraag
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Grotendeels vraag uit papier/karton industrie.Vraag voor innovatie vanuit andere chemische applicaties ontbreekt
Inzet in vergisting reeds volwassen toepassing: veel bedrijvigheid en beperkte innovatievraag
Gras bevat veel eiwitten. Bedrijven in voedings-industrie geven aan deze potentie te willen ontsluiten
Ondanks toenemend belang van fractioneren grasfracties, is innovatie-vraag naar fysieke voorbehandeling bij bedrijfsleven beperkt
CONCLUSIES
PLATFORM
Primaire focus
Neutra-ceuticals,Voedsel,
Diervoeder,Plastics,Lijmen,
Additieven
C5/C6suiker
ZetmeelEiwitten
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Fractioneren malen, homogeniseren, etc.
Zetmeel(bijv. aardappel)
Suiker(bijv.suikerbiet)
Chemischebuildingblocks,
Polymeren,Resins
Ethanol
Katalytischeupgrading
Fermentatie
Dier-voeder
Bio-catalyse
Hydrolyse
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
Gebruik in Food/Feed is hoog – voornamelijk Neutraceuticals en veevoeder. Gebruik in chemie en materialen blijft achter bij potentieel, innovatievraag in applicatie is echter wel hoog
Ter discussie: Achterblijvende innovatie-vraag in conversie is opmerkelijk gezien interesse in chemie en materialen toepassing
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bedrijvigheid Innovatievraag
CONCLUSIES
AD
PLATFORM
Primaire focus
Houtgewas(bijv. miscanthus)
Reststromen(bijv.snoeihout, papierslib)
C5/C6suiker
Lignine
Hydrolyse
Voorbewerken en fractioneren:versnipperen, pelletiseren, pulpen, malen, etc.
Chemischebuildingblocks,
Polymeren,Resins
Ethanol
Katalytischeupgrading
Fermentatie
DME,Methanol,Diesel, BenzineElektriciteit,
Groen gas, Warmte
Vezels
Karton,papier,
vul-middel
Biomat.Harsen
Flavours
Chemischereactie
Pyrolyse, HTU,vergassing,verbranding
ChemicaliënPolymeren, CoatingsSolvents, Plasticizers
Lubricants
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
Primaire interesse bij bedrijven ligt nu nog op verdere innovatie in thermische conversie. Innovatie in chemische of biologische conversie nog beperkt mogelijk door vroeg stadium ontwikkeling
Ketenapplicatie nu gericht op onderkant waardepyramide – wel al innovatie op chemische applicatie, waar bedrijvigheid nu nog klein is
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bedrijvigheid Innovatievraag
CONCLUSIES
Innovatievraag in voorbehandeling is beperkt, mogelijk doordat import biomassa vaak al is voorbehandeldPLATFORM
Relevante vakgroepen
CHEMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
BRANDSTOF
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
PLATFORM
Sustainable Process Technology
Engineering Fibrous Smart materials, Construction Management & Engineering
FYSIEK Membrane Technology Group
Thermal EngineeringTHERMISCH
CHEMIE/MAT GCRE, PT, BB, MF, BPC, SOC3)SPT2)
ENERGIEProducts and Processes for Biotechnology, MF3), Combustion Science and Engineering, Gas Conversion Technology, Energy and Sustainability Research
RESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
PLATFORM
FYSIEK Membrane Technology Group
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
Microbiele Fysiologie, Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology, Biotransformation and Biocatalysis
CHEMISCH Sustainable Process Technology GCRE, SOC, PT, BPC, BOC2)
FOOD/FEED Microbiele Fysiologie
CHEMIE/MATGreen Chemical Reaction Engineering, Product Technology, Synthetic OrganicChemistry, Microbiele Fysiologie, Biocatalysis in Polymer Chemistry
Relevante vakgroepenRESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
PLATFORM
FYSIEK
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
CHEMISCHSustainable Process Technology, Thermal Engineering
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
Thermal Engineering
GCRE, SOC, PT, BOC2)
Microbiele Fysiologie, Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology, Biotransformation and Biocatalys, Biocatalys in Polymer Chemistry
Green Chemical Reaction Engineering, Product Technology, Synthetic OrganicChemistry, Microbiele Fysiologie, Biocatalysis in Polymer Chemistry
Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
HTC, ESRIG, GCRE2,3)
TE, SPT, IM, PT4) PPB, ESRIG, CSE, GCT3,5)
Relevante vakgroepenRESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
PLATFORM
FYSIEK
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
CHEMISCH Sustainable Process Technology
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
Thermal Engineering
Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
Catalytic Processes and Materials, Inorganic Membranes
Energy and Sustainability Research, Combustion Science and Engineering
Thermal Engineering
Membrane Technology Group
Combustion Science and Engineering
Construction Management and Engineering
ESRIG, CSE, GCT2)
Relevante vakgroepenRESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
RESTSTRO-MENKETEN
4
GRASKETEN 1
KOOLHYDRA-TENKETEN
2
HOUTKETEN 3
INNOVATIEVRAAG EN KENNISAANBOD D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
37 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
37
In de grasketen geeft het bedrijfsleven aan vooral vraag te hebben naar innovaties in de toepassingen food/feed en chemie/materialen
INNOVATIEVRAAG – GRASKETEN
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Eiwitten Org. zuren
Diervoeder
Karton, papier, Isolatiemateriaal
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Kunstmest
Vezels
Fractioneren: scheiden, malen kneuzen, verwarmen, etc.
Gras / Loof (incl. maaisel)
AD Pyrolyse
Primaire focus
Bedrijvigheid en innovatievraag in de grasketen
Bedrijvigheid Innovatievraag
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bron: Enquêtes; interviews; Roland Berger analyse
Grotendeels vraag uit papier/karton industrie. Vraag voor innovatie vanuit andere chemische applicaties ontbreekt
Inzet in vergisting reeds volwassen toepassing: veel bedrijvigheid en beperkte innovatievraag
Gras bevat veel eiwitten. Bedrijven in voedings-industrie geven aan deze potentie te willen ontsluiten
Ondanks toenemend belang van fractioneren grasfracties, is innovatie-vraag naar fysieke voorbehandeling bij bedrijfsleven beperkt
CONCLUSIES
PLATFORM
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
38 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
38
CASE EXAMPLE: Grassa heeft een mobiele grasraffinagemachine ontwikkeld – Mechanische bewerking vraagt om verdere innovatie
Voorbeeld van een innovatie in de grasketen
Grassa! - Samenwerkingsverband
Bron: Grassa; Roland Berger analyse
• Heeft een mobiele grasraffinagemachine ontwikkeld die lokaal tot 500 kg gras per uur kan verwerken
• Dient lokaal als meststof met veel belangrijke mineralen. Sluit hiermee de kringloop maximaal
Vers gemaaid gras
Persen
Vezels Grassap • Waardevolle grondstof voor
papier- en kartonindustrie
Eiwitten
• Zuur toevoegen • Verwarmen
• Wordt toegevoegd aan diervoeding - vervangt geïmporteerd sojaschroot
Restsap
Biomassa/intermediate
Eindproduct
CASE EXAMPLE – GRASKETEN D
VOORBEELD VAN OPENSTAANDE INNOVATIEVRAAG
Hoe kan de mechanische verwerking van gras de betrouwbaarheid, capaciteit en efficiëntie van het productie-proces verhogen? (Dit is nu lastig in verband met de natte en kleverige structuur van gras)
Gras- en Groenvoeders Hoogland Marrum
Sanovation
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
39 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
39
Regionaal kennisaanbod in het kader van de grasketen
Voor de grasketen is het kennisaanbod het grootst in de ontwikkeling van nieuwe toepassingen voor chemie en materialen
Relevante vakgroepen
CHEMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
BRANDSTOF
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
PLATFORM
KENNISAANBOD – GRASKETEN D
Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
FYSIEK Membrane Technology Group
THERMISCH Thermal Engineering, Sustainable proces engineering
CHEMIE/MAT GCRE, PTE, BB, MF, BPC, SOC3) EFSM, CME, PT, SPT2)
ENERGIE Products and Processes for Biotechnology, Microbiele Fysiologie, Combustion Science and Engineering, Gas Conversion Technology, Energy and Sustainability Research
RESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
1) Reseachactiviteit op basis van FTE's; 2) EFSM = Engineering Fibrous Smart materials, CME = Construction Management & Engineering, PT = Prodcution technology, SPT = Sustainable Process Technology; 3) GCRE = Green Chemical Reaction Engineering, PTE = Product Technology, BB = Biotransformation and Biocatalysis, MF = Microbiele Fysiologie, BPC = Biocatalysis in Polymer Chemistry, SOC = Synthetic Organic Chemistry
Bron: Universiteiten; enquêtes; interviews
UT RUG
Belangrijk gebied voor keten
Product Technology
Products and Processes for Biotechnology, Biotransformation and Biocatalysis
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
40 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
40
In de grasketen moet het kennisaanbod voor food/feed uitgebreid worden – Onderzoek naar chemische toepassingen loopt volop
MATCHING – GRASKETEN D
Innovatievraag Kennisaanbod1) Conclusies
Vergisting voor het verkrijgen van energie is reeds een volwassen technologie met hoge activiteit en beperkte innovatievraag
Er is veel aandacht voor de winning van energie uit gras, zowel bij het eindproduct als bij de thermische conversietechnieken
Onderzoek naar toepassingen in de food/feed is nog beperkt Huidige food/feed onderzoek richt zich voornamelijk op koohydraten-conversie
Grote vraag naar innovatie in de applicatie food/feed – Bijvoorbeeld in de ontsluiting van de potentie van de eiwitten in gras in hoogwaardige (dier-) voedingsproducten
Onderzoek naar de ontwikkeling van hoogwaardige food/feed eindproducten is nodig – Uitbreiding onderzoek of contact met andere universiteit nodig
De kennisinstellingen kunnen een rol spelen bij de opschaling van de energie-uit-grastoepassingen – Ook sociale wetenschapsgroepen spelen hierin een rol
Grote vraag naar innovatie vanuit de papier- en kartonindustrie – De vraag naar ontwikkeling van andere (hogere toegevoegde waarde) chemische toepassingen is nog beperkt
Sterke aandacht bij universiteiten voor de chemie-en-materialen-toepassing, zowel voor de vezels als de eiwitten uit gras
De kennisinstellingen vertolken hier een voortrekkersrol om de chemie en materialen toepassingen te ontwikkelen – Bedrijven in de regio kunnen zich hier bij aansluiten en de agenda actief sturen
Bron: Enquête; interviews; universiteiten; Roland Berger analyse
1) Kennisaanbod van Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen
Innovatievraag en kennisaanbod in de grasketen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
41 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
41
INNOVATIEVRAAG – KOOLHYDRATENKETEN
Primaire focus
Neutra- ceuticals, Voedsel,
Diervoeder, Plastics, Lijmen,
Additieven
C5/C6 suiker
Zetmeel Eiwitten
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Fractioneren malen, homogeniseren, etc.
Zetmeel (bijv. aardappel)
Suiker (bijv.suikerbiet)
Chemische building blocks,
Polymeren, Resins
Ethanol
Katalytische upgrading
Fermentatie
Dier- voeder
Bio- katalyse
Hydrolyse
Ook in de koolhydraatketen hebben bedrijven voornamelijk interesse om te innoveren in food/feed en chemie en materialen
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Bedrijvigheid en innovatievraag in de koolhydratenketen
Bron: Enquêtes; interviews; Roland Berger analyse
Gebruik in Food/Feed is hoog – voornamelijk neutraceuticals en veevoeder. Gebruik in chemie en materialen blijft achter bij potentieel, innovatievraag in applicatie is echter wel hoog
Ter discussie: Achterblijvende innovatie-vraag in conversie is opmerkelijk gezien interesse in chemie en materialen toepassing
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bedrijvigheid Innovatievraag
CONCLUSIES
AD
PLATFORM
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
42 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
42
CASE EXAMPLE: Het Carbohydrate Competence Center onder-zoekt onder meer conversie van koolhydraten naar biopolymeren
Voorbeeld van een innovatie in de koolhydratenketen
Carbohydrate Competence Center - Samenwerkingsverband
CASE EXAMPLE – KOOLHYDRAATKETEN
Bron: WUR; CCC; Roland Berger analyse
• Biopolymeren (zoals zetmelen) zijn typisch water- en hittegevoelig. Voor biocomposteerbare plastics is dit een voordeel, omdat ze snel afgebroken kunnen worden. Voor andere toepassingen (bijvoorbeeld een biobased PET-fles) is dit een nadeel vanwege de beperkte duurzaamheid
• Één project van het Carbohydrate Competence Center onderzoekt nieuwe chemische en polymeermengtechnieken voor polymeren die wel kunnen dienen als grondstof voor bijvoorbeeld PET-flessen
D
VOORBEELD VAN OPENSTAANDE INNOVATIEVRAAG
Hoe kunnen nieuwe commercieel aantrekkelijke eindproducten in de koolhydratenketen ontwikkeld worden? En hoe verhouden de productiekosten zich met die van 'op aardolie gebaseerde processen'?
• Isoleren suikers • Chemische
omzettingen
Grondstof voor PET-flessen
Furanen Suikerbieten FDA1)
• Alternatief voor tereftaalzuur
Biomassa/intermediate Eindproduct
1) FDA = 2,5-Furaan-dicarboxylzuur
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
43 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
43
Regionaal kennisaanbod in het kader van de koolhydratenketen
Voor de koolhydratenketen is er veel onderzoek in conversietechnieken en in de chemie en materialen applicatie
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
PLATFORM
D KENNISAANBOD – KOOLHYDRATENKETEN
FYSIEK Membrane Technology Group
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
1) Researchactiviteit op basis van FTE's; 2) GCRE = Green Chemical Reaction Engineering, SOC = Synthetic Organic Chemistry, PTE = Product Technology, BPC = Biocatalysis in Polymer Chemistry, BOC = Bio-Organic Chemistry
Microbiële Fysiologie, Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology, Biotransformation and Biocatalysis
CHEMISCH Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
GCRE, SOC, PTE, BPC, BOC2)
FOOD/FEED Microbiële Fysiologie, Moleculaire genetica, Celbiologie
CHEMIE/MAT Green Chemical Reaction Engineering, Product Technology, Synthetic Organic Chemistry, Microbiele Fysiologie, Biocatalysis in Polymer Chemistry
Bron: Universiteiten; enquêtes; interviews
Relevante vakgroepen
UT RUG
Belangrijk gebied voor keten
RESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
44 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
44
De aansluiting binnen de koolhydratenketen is zeer goed voor chemie en materialen, maar kan beter bij conversie en food/feed
MATCHING – KOOLHYDRATENKETEN D
Innovatievraag Kennisaanbod1) Conclusies
De universiteiten zijn zeer actief in onderzoek naar toepassingen binnen chemie en materialen
Alle bedrijven actief in toepassingen van koolhydraten in chemie en materialen, geven unaniem aan een hoge innovatievraag te hebben in de ontwikkeling van het nieuwe biobased platform chemicaliën
De universiteiten vervullen een voortrekkersrol en kan de actieve bedrijven goed helpen met deze perspectiefrijke toepassing
Veel bedrijven zijn actief met koolhydraten toepassen voor food/feed (klassieke toepassing) – Zij hebben een hoge innovatievraag
De universiteiten bieden veel kennis op de toepassing van koolhydraten in de food/feed
Vooral voor toepassing binnen food/ feed, kunnen universiteiten samen met het bedrijfsleven innoveren als het kennisaanbod groter wordt – Uitbreiding onderzoek of contact met andere universiteiten nodig
Grote bedrijvigheid, maar achterblijvende innovatievraag rondom conversietechnieken
Veel aandacht voor chemische en biologische conversietechnieken
De beperkte vraag toont aan dat de universiteiten de bedrijven meer kunnen betrekken bij hun onderzoek
Bron: Enquete; interviews; universiteiten; Roland Berger analyse
Innovatievraag en kennisaanbod in de koolhydratenketen
1) Kennisaanbod van Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
45 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
45
In de houtketen is de bedrijvigheid het grootst onderin de waarde-piramide – De innovatievraag is wel hoog bij alle applicaties
INNOVATIEVRAAG – HOUTKETEN
Primaire focus
Houtgewas (bijv. miscanthus)
Reststromen (bijv.snoeihout, papierslib)
C5/C6 suiker
Lignine
Hydrolyse
Voorbewerken en fractioneren: versnipperen, pelletiseren, pulpen, malen, etc.
Chemische building blocks,
Polymeren, Resins
Ethanol
Katalytische upgrading
Fermentatie
DME, Methanol, Diesel, Benzine Elektriciteit,
Groen gas, Warmte
Vezels
Karton, papier,
vul- middel
Biomat. Harsen
Flavours
Chemische reactie
Pyrolyse, HTU, vergassing, verbranding
Chemicaliën Polymeren, Coatings Solvents, Plasticizers
Lubricants
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Bedrijvigheid en innovatievraag in de houtketen
Bron: Enquêtes; interviews; Roland Berger analyse
Primaire interesse bij bedrijven ligt nu nog op verdere innovatie in thermische conversie. Innovatie in chemische of biologische conversie nog beperkt mogelijk door vroeg stadium ontwikkeling
Ketenapplicatie nu gericht op onderkant waardepiramide – Er is wel al innovatie op chemische applicatie, waar de bedrijvigheid nu nog klein is
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bedrijvigheid Innovatievraag
CONCLUSIES
Innovatievraag in voorbehandeling is beperkt, mogelijk doordat geïmporteerde biomassa vaak al is voorbehandeld PLATFORM
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
46 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
46
CASE EXAMPLE: Woodspirit verwerkt hout tot biomethanol in een biomassaraffinaderij
Voorbeeld van een innovatie in de houtketen
Woodspirit - Samenwerkingsverband
CASE EXAMPLE – HOUTKETEN
Bron: BioMCN; Roland Berger analyse
• Woodspirit bouwt een biomassaraffinaderij, die in 2017 in productie gaat
• De fabriek verwerkt per jaar 800.000 ton afvalhout uit de bosbouw en houtverwerkende industrie tot 250 miljoen liter biomethanol per jaar en drie nuttige bijproducten
Biomassa/intermediate Eindproduct
Afvalhout Droge biomassa
• Droging • Verkleining • Torrefactie
Syngas
• Vergassing
Reiniging
Bio-methanol
Groene stroom
Gezuiverd water
Wegenzout
D
VOORBEELD VAN OPENSTAANDE INNOVATIEVRAGEN
• Hoe kunnen functionele moleculen direct uit hout en biomassa worden afgescheiden, zonder dat deze eerst naar simpele moleculen afgebroken worden? Hiermee kan potentieel met minder energieverbruik en lagere kosten een hoogwaardig eindproduct worden gemaakt
• Is riet een geschikte biomassa voor deze keten? Biorenewable Business Platform start onderzoek
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
47 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
47
Regionaal kennisaanbod in het kader van de houtketen
In de houtketen focust het onderzoek zich op conversietechnieken en de applicaties chemie, brandstof en energie
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
PLATFORM
D KENNISAANBOD – HOUTKETEN
FYSIEK
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
CHEMISCH Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
Thermal Engineering, Sustainable Process Technology
GCRE, SOC, PTE, BOC2)
Microbiele Fysiologie, Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology, Biotransformation and Biocatalys, Biocatalys in Polymer Chemistry
Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
GCRE2), HTC, ESRIG5)
TE, SPT, IM6) ESRIG5), PPB, CSE, GCT7)
Bron: Universiteiten; enquêtes; interviews
Relevante vakgroepen
UT RUG
Belangrijk gebied voor keten
1) Researchactiviteit op basis van FTE's; 2) GCRE = Green Chemical Reaction Engineering, SOC = Synthetic Organic Chemistry, PTE = Product Technology, BOC = Bio-Organic Chemistry; 3) EFSM = Engineering Fibrous Smart materials, CME = Construction Management & Engineering; PT = Production Technology 4) MF = Microbiele Fysiologie, BPC = Biocatalysis in Polymer Chemistry 5) HTC = Hoge Temperatuur Conversieprocessen, ESRIG = Energy and Sustainability Research Institute Groningen; 6) TE = Thermal Engineering, SPT = Sustainable Process Technology, IM = Inorganic Membranes; 7) PPB = Products and Processes for Biotechnology, CSE = Combustion Science and Engineering, GCT = Gas Conversion Technology
Green Chemical Reaction Engineering
EFSM, CME, PT3) GCRE, SOC, PTE2), MF, BPC4)
RESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
48 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
48
De universiteiten verrichten veel onderzoek binnen de houtketen en dat sluit goed aan bij de innovatievraag
MATCHING – HOUTKETEN D
Ook in deze keten zijn de universiteiten sterk gericht op toepassingen van houten binnen chemie en materialen
De bedrijvigheid in de houtketen binnen chemie en materialen is (nog) beperkt, maar de innovatievraag is zeer hoog
De universiteiten vervullen een voortrekkersrol en kunnen het bedrijfsleven van dienst zijn in deze groeiende sector
Binnen conversietechnieken is de vraag naar innovatie binnen thermische conversie het grootst – voor chemische en biologische applicatie is de vraag nog beperkt
De universiteiten zetten sterk in op thermische, katalytische, chemische en biologische conversie
Het onderzoek voldoet in de innovatiebehoefte van de regio en verricht daarnaast fundamenteel onderzoek voor toekomstige toepassingen
Voor brandstoffen uit hout is de innovatievraag hoog; bij energie is deze kleiner (volwassenere technologie), maar de bedrijvigheid is zeer groot in beide applicaties
Op deze relatief volwassen toepassingen vindt nog steeds veel onderzoek plaats
Het kennisaanbod sluit goed aan bij de vraag en de universiteiten leveren naast fundamentele kennis ook technische innovaties
Bron: Enquete; interviews; universiteiten; Roland Berger analyse
Innovatievraag en kennisaanbod in de houtketen
1) Kennisaanbod van Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen
Innovatievraag Kennisaanbod1) Conclusies
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
49 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
49
In de reststromenketen laat de innovatievraag zien dat er gewerkt wordt aan het verhogen van de verwaarding van de reststromen
INNOVATIEVRAAG – RESTSTROMENKETEN
Primaire focus
Resthout (bijv. snoeihout)
Afvalstromen (bijv.RWZI slib)
Koolhydraten (bijv. aardappel)
Groen (bijv. gras)
Fractioneren: scheiden, malen, homogeniseren, etc.
Lignine
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
Vezels
Anaerobe vergisting
Koolhydraten, suikers
(Hemi-) cellulose
Pyrolyse Pyrolyse, HTU,
vergassing, verbranding
Biocrude Diesel
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
Bedrijvigheid en innovatievraag
Bron: Enquêtes; interviews; Roland Berger analyse
Ervaring met voorbehandeling van biomassa reeds voldoende ontwikkeld
De innovatievraag geeft aan dat ook hier vraag is naar verhoging van de toegevoegde waarde van de keten
RELATIEVE SCORE
LAAG HOOG
Bedrijvigheid Innovatievraag
Ervaring met vergisting van biomassa reeds voldoende ontwikkeld. Wel veel interesse in thermische en meer efficiënte conversie- stappen
CONCLUSIES
PLATFORM
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
50 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
• Groot Zevert Vergisting werkt aan de productie van biogas uit mest, waarbij 10% weiconcentraat (een bijproduct van kaas) bijgemengd kan worden. Hiermee wordt een extra reststroom verwaard
50
CASE EXAMPLE: Groot Zevert Vergisting heeft een speciaal proces voor mestvergisting en gebruikt het restdigestaat voor veevoer
Voorbeeld van een innovatie in de reststromenketen
Groot Zevert Vergisting
CASE EXAMPLE – RESTSTROMENKETEN
Bron: Groen Gas Nederland; Groot Zevert Vergisting; Roland Berger analyse
• Diervoeder
• Kweek van
• Het digestaat dat na vergisting over blijft, kan gebruikt worden als kweekstof voor eendenkroos, een eiwitbron in veevoer. De kringloop is zo maximaal gesloten
Vee
Weiconcentraat
Mest
Biogas
Elektriciteit
Digestaat
Eendenkroos
• Kaasproductie
• Vergisting
Biomassa/ intermediate
Eindproduct
VOORBEELD VAN OPENSTAANDE INNOVATIEVRAAG
Welke nieuwe afvalstromen, die niet van belang zijn voor een van de andere ketens, kunnen nog verwaard worden?
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
51 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
51
Regionaal kennisaanbod in het kader van de reststromenketen
In de reststromenketen ligt de onderzoeksfocus meer op de toepassing energie dan brandstof
THERMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
BRANDSTOF
ENERGIE
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
A
PP
LIC
AT
IE
PLATFORM
D KENNISAANBOD – RESTSTROMENKETEN
FYSIEK
CHEMISCH Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
CHEMISCH Sustainable Process Technology, Catalytic Processes and Materials
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
Thermal Engineering, Sustainable Process Technology
Aquatische Biotechnologie, Products and Processes for Biotechnology
Catalytic Processes and Materials, Inorganic Membranes
Energy and Sustainability Research, Combustion Science and Engineering
Membrane Technology Group
Combustion Science and Engineering, Green Chemical Reaction Engineering
Construction Management and Engineering
Thermal Engineering ESRIG, CSE, GCT2)
Bron: Universiteiten; enquêtes; interviews
Relevante vakgroepen
UT RUG
Belangrijk gebied voor keten 1) Reseachactiviteit op basis van FTE's; 2) ESRIG = Energy and Sustainability Research Institute Groningen, CSE = Combustion
Science and Engineering, GCT = Gas Conversion Technology
RESEARCHACTIVITEIT1)
LAAG HOOG
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
52 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
52
Er wordt veel onderzoek door de universiteiten in de reststromen-keten verricht – Sterke bijdrage aan verdere ontwikkeling keten
MATCHING – RESTSTROMENKETEN D
Beide universiteiten verrichten veel onderzoek in de reststromenketen
De reststromenketen is een relatief volwassen keten en de bedrijven hebben gemiddeld een lagere innovatiebehoefte dan in de andere ketens
De universiteiten dragen bij aan de verdere ontwikkeling van de keten. Veel bedrijven kunnen ook groeien met minder aandacht voor innovatie
Veel technieken die gebruikt worden in de reststromenketen zijn ook relevant voor toepassingen in andere ketens
Alle onderzoekers die bijdragen aan de innovaties in de reststromen-keten doen ook onderzoek dat relevant is voor andere ketens – De keten is duidelijk overkoepelend
Onderzoek en bedrijvigheid in de reststromenketen is waardevol voor de verdere ontwikkeling van de drie andere ketens
Vooral binnen de applicatie brandstoffen is de innovatievraag hoog
Beide universiteiten verrichten veel onderzoek naar toepassingen in brandstoffen in de reststromenketen
De kennisinstellingen dragen sterk bij aan de verdere ontwikkeling van de keten
Bron: Enquete; interviews; universiteiten; Roland Berger analyse
Innovatievraag en kennisaanbod in de reststromenketen
1) Kennisaanbod van Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen
Innovatievraag Kennisaanbod1) Conclusies
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
53 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
53
De relatieve volwassenheid van de reststromenketen vormt zowel een kans als een risico voor de ontwikkeling van de BBE
MATCHING – RESTSTROMENKETEN D
Impact van de reststromenketen op de andere ketens binnen de biobased economy
Bron: Roland Berger analyse
Kans – Gewenste ontwikkeling
• Bedrijven uit de reststromenketen trekken bedrijvigheid naar de regio ('stepping stone'-principe)
• Innovatie levert naast de huidige technieken die moleculen afbreken ook technieken om complexe moleculen als geheel uit biomassa te extraheren
• De reststromenketen richt zich op niches van stromen die op geen andere manier te verwaarden zijn
Huidige situatie
• De reststromen-keten is op dit moment de grootste biobased keten in Noordoost Nederland
• De technieken voor vergisten en verbranden van reststromen zijn al goed ontwikkeld
• De keten is goed georganiseerd en krijgt veel subsidie voor het verder vergroenen van de energievoorziening
Risico – Ongewenste ontwikkeling
• De reststromenketen kan zo hard groeien dat zij een concurrent wordt voor de andere biobased ketens in de vraag naar biomassa
• Focus op innovatie in de restromensector levert op korte termijn geld op. Dit kan innovatie in de andere ketens verdringen als er geen goede langetermijnvisie is
Gras Kool-hydraten
Hout
Rest-stromen
Bedrijvigheid Innovatie
Ontwikkeling
Gras Kool-hydraten
Hout Rest-
stromen
Concurrentie biomassa Verdringen innovatie
Ontwikkeling
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
54 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
54
Bedrijfsleven en universiteiten kunnen samen applicaties met hoge waarde ontwikkelen en bestaande technieken verder ontwikkelen
Samenvatting technische innovatievragen voor ontwikkeling van de BBE
Bron: Enquêtes en interviews
MATCHING D
TECHNISCHE INNOVATIEVRAGEN KENNISAANBOD UNIVERSITEITEN
1 Ontwikkeling van applicaties met hoge toegevoegde waarde binnen chemie en materialen
• De Universiteit Twente heeft een leidende rol in onderzoek naar primaire thermische conversie, (synthetische) vezels en katalytische engineering
• De Rijksuniversiteit Groningen heeft een leidende rol in bio- en chemokatalytische conversie (inclusief koolhydra-ten) voor ontwikkelen applicaties met hoge TW1)
2 Ontwikkeling van applicaties met hoge toegevoegde waarde binnen food/feed
• De Rijksuniversiteit Groningen is goed in conversie van koolhydraten
• Intensiveren samenwerking met Wageningen lijkt op zijn plaats, gezien focus van die universiteit
3 Doorontwikkeling van applicaties met lager toegevoegde waarde zoals energie en brandstoffen
• De Universiteit Twente heeft een leidende rol in onderzoek naar energieapplicaties
• De Rijksuniversiteit Groningen is goed in energieopwekking in de g(r)asketen
1) Toegevoegde waarde
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
55 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
55
Niet-technisch gedreven innovatievragen van bedrijven zijn voornamelijk ketenontwikkeling en wet- en regelgeving
Prioriteit van overige innovatievragen [% van bedrijven]
Wet- en regelgeving
19%
53%
Logistiek
5%
Ketenontwikkeling
Ethiek
(bv food for fuel)
46%
Belangrijkste overige innovatievragen voor ontwikkeling van de BBE
Hoe wordt de gehele keten van biomassa tot applicatie ingericht en worden rendementen en risico's verdeeld?
Belangrijkste innovatievragen
Bron: Enquêtes en interviews
Hoe kunnen aanvoerkosten van biomassa beperkt worden? – Deze zijn nu vaak een beperkende kostenpost voor businesscases
Rondom primaire biomassa kan verdrukking van voedselproductie plaatsvinden – Zijn hier alternatieven voor?
OVERIGE INNOVATIEVRAAG BEDRIJVEN
Implicaties
Weinig bedrijven actief zijn met primaire biomassa omzetten in energie – Weinig issues rondom ethiek
Hoe wordt wet- en regelgeving gecreëerd die duidelijk is, gewenste innovaties toestaat en de sector waar nodig stimuleert?
Er moet meer transparantie in de keten komen om gezamenlijk eraan te werken
Behoefte aan duidelijkheid, visie en een aanspreekpunt met betrekking tot wet- en regelgeving voor de biobased economy
Behoefte aan een verbindende strategie voor de aanvoer of lokale levering van biomassa
D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
56 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
56
Beide universiteiten verrichten veel onderzoek op niet-technische gebieden die de innovatievragen kunnen oplossen
MATCHING – OVERIGE INNOVATIEVRAGEN D
Bron: Enquete; interviews; universiteiten; Roland Berger analyse
Innovatievraag en kennisaanbod voor niet-technische vraagstukken
1) Kennisaanbod van Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen
Innovatievraag Conclusies
Universiteit Groningen • Het Groningen Energy en
Sustainability Programma – meer dan 15 groepen die werken aan volgende thema's: – Energy markets and regulation – Social dynamics of
sustainability – Gas innovation and smart
systems – Energy Transition
Universiteit Twente • Legal and Economic Governance
Studies • Philosophy • Twente Centre for Studies in
Technology and Sustainable Development
Kennisaanbod1)
Hoe wordt de gehele keten van biomassa tot applicatie ingericht en worden rendementen en risico's verdeeld?
Hoe kunnen aanvoerkosten van biomassa beperkt worden? – Deze zijn nu vaak een beperkende kostenpost voor businesscases
Rondom primaire biomassa kan verdrukking van voedselproductie plaatsvinden – Zijn hier alternatieven voor?
Hoe wordt wet- en regelgeving gecreëerd die duidelijk is, gewenste innovaties toestaat en de sector waar nodig stimuleert?
Meerdere economische groepen hebben expertise op het inrichting en vormgeven van de keten
Economische groepen kunnen logistieke vraagstukken oplossen of de logistieke beperkingen inzichtelijk maken
Ethiek en filosofie kan bedrijfsleven ondersteunen om toekomstige maatschappelijke discussies in goede banen te leiden
Veel 'Legal' en 'regulation' groepen, die voorstellen voor aanpassingen aan wet- en regelgeving kunnen opstellen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
57 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
57
De twee universiteiten zijn complementair in hun expertises voor innovatie over de gehele keten – Goede match met innovatievraag
INNOVATIE-VRAAG1)
Verdeling van expertises en matching innovatievraag en kennisaanbod
KENNIS-AANBOD
Fundamenteel Technisch/engineering Maatschappelijk
Bio-& chemo katalytisch
Thermisch
• Ontwikkeling van applicaties met hoge toegevoegde waarde binnen chemie en materialen
• Ontwikkeling van applicaties met hoge toegevoegde waarde binnen food/feed
• Doorontwikkeling van applicaties met lagere toegevoegde waarde zoals energie en brandstoffen
• Inrichting van de gehele keten (biomassa tot applicatie) en verdeling rendement en risico's
• Creëren wet- en regelgeving die duidelijk is, gewenste innovaties toestaat en de sector waar nodig stimuleert
1) Geformuleerd als acties; 2) Verdeling op hoofdlijnen; 3) Leidende rol is gebaseerd op onderzoeksactiviteit (maat voor betrokken aantal onderzoekers)
• De Universiteit Twente heeft een leidende3) rol in onder-zoek naar primaire thermische conversie, synthetische vezels, energieapplicaties en katalytische engineering
• De Rijksuniversiteit Groningen heeft een leidende3) rol in onderzoek naar bio- en chemokatalytische conversie (inclusief koolhydraten) en het ontwikkelen van applicaties in chemie en materialen
• De Rijksuniversiteit Groningen heeft een leidende3) positie met het Groningen Energy en Sustainability Programma
• Op de Universiteit Twente zijn meerdere vakgroepen actief
Bron: Online enquête; interviews; universiteiten
EXPER-TISE2)
MATCHING D
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
58 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
58
Als aan de innovatievraag voldaan wordt, verwachten bedrijven 10-15% groei en kan het potentieel van de BBE ontsloten worden
Mogelijkheden voor de regionale BBE bij invulling van de innovatievraag
Bron: Enquêtes; Interviews; Roland Berger analyse
MOTIVATIE INVULLEN INNOVATIEVRAAG D
Indien aan de innovatievraag kan worden voldaan…
…verwachten bedrijven flinke omzetgroei op de korte termijn…
…en wordt op de lange termijn het potentieel van de BBE ontsloten
GRAS
KOOL-HYDRATEN
HOUT
INNOVATIE-VRAAG
KENNIS-AANBOD
Weet niet 15%
meer dan 20% groei 23%
10-20% groei 32%
0-10% groei 28%
Tijdelijke krimp 2%
GEMIDDELDE VERWACHTE GROEI
10-15%
Verwachte verandering van de
omzet…
…in de komende 3 jaar bij invulling
innovatiebehoefte [% van bedrijven]
Impact op
sectoren
vooralsnog
onbekend
1,9
0,1
0,3
0,1
0,1 1,1
0,0
0,0
0,6 0,2
Potentie BBE ("Economy at risk") EUR mld
REST-STROMEN
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/ MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
AGRO
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
59 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
59
E. OM INNOVATIE IN DE GEKOZEN BBE KETENS SUCCESVOL TE ONTWIKKELEN IS NU EEN STERK GERICHTE EN VERBINDENDE AANPAK NODIG
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
60 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
Potentie van de BBE in NONL (economie "at risk")…
60
Noordoost Nederland kan de potentie van de Biobased Economy ontsluiten door op vier ketens te richten
POTENTIE MET KETENONTWIKKELING E
Potentie van BBE in Noordoost Nederland (NONL) en vier benoemde ketens
…wordt ontsloten door te richten op vier ketens
Huidige scope van activiteiten
BBE ontwikkelpotentieel
PHARMA
FOOD
FEED
CHEMIE
MATERIALEN
BRANDSTOF
ENERGIE
HOUT-
KETEN
GRAS-
KETEN
VERWAARDEN VAN
RESTSTROMEN
HERGEBRUIKEN VAN MINERALEN
KOOLHY-
DRATEN-
KETEN
REST-
STROMEN-
KETEN
Bron: Interviews; desk research; Roland Berger analyse
Sector met grote BBE potentie
Volger ambitie
Leider ambitie
Totaal 1,9 0,3
Warmte en
elektriciteit 0,1
Transport-
brandstoffen 0,1
Chemie en
Materialen 1,1 0,1
Voeding en
levensmiddelen 0,0
Pharma 0,0
Agro 0,6 0,2
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
61 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
✓
61
De regio heeft alle ingrediënten in huis voor de succesvolle ontwikkeling van de regionale BBE in de gekozen ketens
TOEGANG TOT BIOMASSA STERKE BEDRIJVIGHEID
EXCELLENTE KENNIS ACTIEF CLUSTER
• Noordoost Nederland beschikt over grote hoeveelheden eigen biomassa voor economische ontwikkeling keten
• De regio beschikt over goede logistiek en toegangspoorten voor aanvoer/import van biomassa
• Noordoost Nederland beschikt over relatief grote economische sector in de gekozen ketens
• Bedrijven zijn actief op zoek naar en betrokken bij biobased innovatie in de ketens
• Kennisinstellingen zijn toegankelijk voor bedrijven en bezig met valorisatie
• Noordoost Nederland beschikt over actieve en vooraanstaande kennisinstellingen die actief zijn in de verdere ontwikkeling van de keten
• In de regio zijn stevige initiatieven geïnitieerd om de ketenontwik- keling actief te promoten
• Ontwikkelde initiatieven worden breed gesteund door alle belanghebbenden in de keten, inclusief regionale bestuurders
Fermentatie
Neutra-ceuticals,Voedsel,
Diervoeder,Plastics,Lijmen,
Additieven
BIOMASSA (AGRO)
FYSIEK
CHEMISCH
THERMISCH
PLATFORM
CHEMISCH
BIOLOGISCH
PHARMA
FOOD/FEED
CHEMIE/MAT
BRANDSTOF
ENERGIE
GRAS KOOLHYDRATEN
EiwittenOrg. zuren
Houtgewas(bijv. miscanthus)
Reststromen(bijv.snoeihout, riet)
Gewas(bijv.koolzaad)
Residuen(bijv.vetten)
Aquatisch(bijv.algen)
C5/C6suiker
LignineEiwitten
Org. zuren
Diervoeder
Karton, papier,Isolatiemateriaal
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
C5/C6suikers
Hydrolyse
Ethanol
ZetmeelEiwitten
Fractioneren: versnipperen, pelletiseren, pulpen, malen, etc.
Biogas, Groen gas, Elektriciteit, Warmte
BasisChemicaliën
Fractioneren malen, homogeniseren, etc.
Kunstmest
Vezels
Katalytischeupgrading
Zetmeel(bijv. aardappel)
Suiker(bijv.suikerbiet)
Hydrolyse
Fractioneren: scheiden, malenkneuzen, verwarmen, etc.
Gras / Loof(incl. maaisel)
Chemischebuildingblocks,
Polymeren,Resins
Ethanol
Sucrose
Katalytischeupgrading
Fermentatie
FT, DME,Methanol,Diesel, Benzine
Elektriciteit, Groen gas, Warmte
Vezels
Karton, papier
Neutra-ceuticals,
Cosmetica,Antivirals,
Aquacultuur,Biomat.Harsen
Kunstmest,Glycerine,Biodiesel
Fractioneren: persen, drogen, etc.
PR
E-T
R.
CO
NV
ER
SIE
AP
PL
ICA
TIE
HydrogeneringVerestering
Dier-voeder
FTsynth.
Flavours
Olie/Lipides
Chemischereactie
Pyrolyse, HTU,vergassing,verbranding
ChemicaliënPolymerenCoatingsSolvents
PlasticizersLubricants
AD
Pyrol.
1
4
GRASKETEN
RESTSTROMENKETEN
ADBio-
catalyse
2
KOOLHYDRATEN-
KETEN
HOUTKETEN
3
HOUTEN OLIËN
Voorwaarden voor verdere ontwikkeling BBE
✓ ✓
✓
KETENONTWIKKELING E
Bron: Interviews; desk research; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
62 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
62
Succesvolle inzet van alle ingrediënten vergt nauwe samenwerking, zowel in de ketens als tussen de stakeholders…
Samenwerking tussen bedrijven in verschillende 'klassieke' waardeketens
De ontwikkeling van de biobased economy vereist samenwerking tussen bedrijven die in de klassieke
ketens geen relatie met elkaar hebben
Samenwerking tussen het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid
Vergaande samenwerking nodig voor verdere ontwikkeling regionale BBE
AGRO-
FOOD
CHEMIE
BRAND-
STOFFEN
ENERGIE
De ontwikkeling van de biobased economy kan alleen tot stand komen bij intensieve samenwerking tussen de drie
partners
ILLUSTRATIEVE KETEN
BEDRIJFSLEVEN
OVERHEID
KENNISINSTELLINGEN
KETENONTWIKKELING E
Bron: Interviews; Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
63 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
63
… in de praktijk is de benodigde coördinatie echter beperkt en ontstaan knelpunten in de verdere ontwikkeling van de BBE
Knelpunten bij de verdere ontwikkeling van de biobased economy
KETEN-COÖRDINATIE
MAATSCHAP-PELIJKE
COÖRDINATIE
Knelpunten Uitwerking
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
KETENONTWIKKELING E
2 Gebrek aan transparantie in de keten
53% van de bedrijven geeft aan dat ketenontwikkeling een innovatiebehoefte is. Zonder uitgewerkte business-case voor de hele keten is het risico om te starten te groot
3 Gebrek aan middelen 56% van de bedrijven heeft onvoldoende middelen of capa-citeit binnen de R&D afdeling – Subsidies worden over te veel partijen verdeeld, waardoor kritische massa niet ontstaat
51% van de bedrijven geeft aan dat wet- en regelgeving een drempel is voor verdere innovatie
4 Gebrek aan profiel voor BBE regio
Bedrijven geven aan dat huidige BBE initiatieven een 'lappendeken' zijn – De regio is onvoldoende profilerend en dit staat de vorming van een succesvol cluster in de weg
1 Gebrek aan gezamenlijke visie
Bedrijven geven aan dat er geen gedeelde visie is tussen de zowel ketenpartners als de maatschappelijke kolommen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
64 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
64
Om de coördinatieproblemen structureel op te lossen moeten alle stakeholders gezamenlijk een gecoördineerde aanpak ontwikkelen
TRANSPARANTIE IN DE KETEN GEZAMENLIJKE VISIE
BESCHIKBAARHEID MIDDELEN
Voorwaarden voor verdere ontwikkeling BBE
1 2
3 4 ÉÉN PROFIEL VOOR BBE REGIO
• Opstellen gecoördineerd lange-termijn beleid
• Opstellen gezamenlijke onderzoeksagenda
• Opstellen industrie roadmap
• Bedrijven en kennisinstellingen moeten elkaar en elkaars expertise kennen
• Gezamenlijke aanpak voor opstartproblemen nieuwe waardeketens
• Maak gezamenlijke business-cases mogelijk
• Kijk specifiek naar wet- en regelgeving voor alle ketens
• Kapitaalkrachtige partners kunnen financiële stimulans voor de ontwikkeling BBE verstrekken
• De regio etaleert krachten en successen gezamenlijk
• Betrokkenen beseffen dat BBE-clusteridentiteit soms naast eigen identiteit kan komen te staan
BEDRIJFSLEVEN
OVERHEID
KENNISINSTELLINGEN
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
KETENONTWIKKELING E
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
65 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
65
RB voorstel: gebruik de vier ketens als startpunt voor het opstellen van een gemeenschappelijke visie met alle stakeholders
Voorstel Roland Berger voor startpunt visie…
Huidige scope van activiteiten
BBE ontwikkelpotentieel
PHARMA
FOOD
FEED
CHEMIE
MATERIALEN
BRANDSTOF
ENERGIE
HOUT-
KETEN
GRAS-
KETEN
VERWAARDEN VAN
RESTSTROMEN
HERGEBRUIKEN VAN MINERALEN
KOOLHY-
DRATEN-
KETEN
REST-
STROMEN-
KETEN
…om tot een roadmap, beleidsagenda en onderzoeksagenda te komen
BELEIDSAGENDA
• Waarborg coördinatie tussen alle deelnemende overheden
• Garandeer aandacht voor stimuleringsbeleid, vergunningen en uitdragen visie en propositie naar Den Haag en buitenland
INDUSTRY ROADMAP
• Stel per keten één of twee 'trekkers' aan die de visie opstellen, daarna de andere bedrijven consulteren
• Stel voor elke keten een roadmap op
ONDERZOEKSAGENDA
• Stel verdeling expertisegebieden tussen universiteiten en hogescholen op
• Stel aanpak op voor aandachtsgebieden en 'hotspots' • Stem investeringen en projecten onderling af
Voorstel Roland Berger voor startpunt voor gemeenschappelijke visie
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
KETENONTWIKKELING – VISIE E
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
66 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
66
RB voorstel: Breid bestaande initiatieven uit en werk met de ketenpartners en de universiteiten concrete businesscases uit
TER DISCUSSIE Voorstel Roland Berger voor aanpak opstellen businesscase
Keten Voorbeeld sterk initiatief Voorstel voor uitbreiding initiatief
RESTSTROMEN
• Er lopen al veel initiatieven – Opstellen businesscases niet meer nodig
• Creëer een platform van bedrijven die willen participeren en wissel best-in-class ervaringen uit
• Start gezamenlijke projecten om meer reststromen te verwerven of om nieuwe reststromen te verwaarden
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
GRAS • Breid omvang uit en stel commerciële businesscase
op • Onderzoek verdere verwaarding eiwitten en vezels
KOOLHYDRATEN
• Waarborg continuïteit van het CCC • Implementeer directe betrokkenheid bedrijven bij
opstellen innovatieagenda, breid dit verder uit naar het MKB en bouw de businesscases
HOUT
• Betrek kennisinstellingen bij intensiever onderzoek naar hogere verwaarding
• Inventariseer beschikbaarheid biomassa bij grootschalige productie en verwerk dit in de lange-termijn businesscase
KETENONTWIKKELING – TRANSPARANTIE E
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
67 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
67
RB voorstel: coördineer de inzet van publieke middelen, wet- en regelgeving, financiering en het creëren van een markt
Drievoudige inzet van publieke middelen
1
2 3
1 Wet- en regelgeving Aanpassingen om aan te sluiten bij visie • Voor het gehele ontwikkeltraject • Voor specifieke vergunningsaanvragen • Met betrekking tot ruimtelijke ordening
2 Financiering Bijdrage aan financiering van het gehele ontwikkel-traject (tot commercieel aantrekkelijk punt) • Investeren om maatschappelijk rendement te
verwezenlijken • Verlaagt risico voor het bedrijfsleven, waardoor
zij meer ontwikkeltrajecten kan inzetten
3 Creëren van een markt Vooraf garanderen van voldoende marktvraag door: • Doelstellingen voor vergroenen verankeren in
wet- en regelgeving (bijv. bijmengverplichting) • Optreden als 'first buyer'
Stimuleren van BBE
Finan-ciering
Creëren van markt
Wet- en regelgeving
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
KETENONTWIKKELING – MIDDELEN E
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
68 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
NOORDOOST NEDERLAND
Lokale agroproducten (koolhydraten, grassen en houten)
Biomassa
Applicaties Krachtige positie in food/feed en energie
Beweging richting chemie
Technieken
Universiteit Twente, RUG Kennislink WUR
68
RB voorstel: Ontwikkel een profiel dat uitgaat van de krachten en de onderscheidende elementen ten opzichte van andere clusters
1
2 3
REGIO
NOORDOOST
NEDERLAND
1 Zuidvleugel
2 Biobased delta
3 Regio zuid (Limburg)
Onderscheidend kenmerk Noordoost-Nederland
Voorstel profiel Noordoost Nederland
STARTPUNT PROFIEL SCHERP PROFIEL AAN EN DETAILLEER MET ALLE STAKEHOLDERS
BEDRIJFSLEVEN
OVERHEID
KENNISINSTELLINGEN
• Creëer een identiteit voor de biobased economy in de regio met alle stakeholders
• Verwerk gezamenlijke visie (roadmap, onderzoekagenda en beleidsagenda) in profiel
• Etaleer krachten van de regio stimulerings-beleid, behaalde successen en huidige bedrijvigheid
Bron: Online enquête; interviews; Roland Berger analyse
KETENONTWIKKELING – PROFIEL E
Focus op thermische en bio- en chemokatalytische processen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
69 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
✓
✓
✓ ✓ ✓
✓
✓ ✓
✓
69
Andere regio's pakken de noodzaak tot coördinatie voor een succesvolle BBE op door samenwerkingsverbanden op te zetten
Voorbeelden van andere regio's die BBE samenwerkingsverbanden hebben opgezet
BIOBASED DELTA ZEELAND & BRABANT
CHEMELOT LIMBURG
IAR FRANKRIJK
TRANSPARANTIE IN DE OPERATIONELE KETEN
• Inzet op schaalsprongprojecten
• Levert testfaciliteiten
2 • Brengt 57 kennis-intensieve bedrijven samen op één campus
• Brengt 35 grote industriële bedrijven, 70 MKB's en 4 universiteiten bijeen
BESCHIKBAARHEID MIDDELEN
• EUR 400 m investeringen in 2011 gegarandeerd (merendeel privaat)
3 • Bijdrages van bedrijven, provincie en universiteiten
• R&D investering van meer dan 1 miljard gerealiseerd sinds 2006
ÉÉN PROFIEL VOOR BBE REGIO
• Duidelijk imago naar buiten via website en publicaties
4 • Profilering als één van de zeven open inno-vatie campussen
• Uitstraling naar buiten o.a. via zichtbaar middel-punt Les Sohettes
GEZAMENLIJKE VISIE
1 • Oprichting InSciTe (Institute for science and technology) door verschillende partners
• Strategische werkvelden gekozen waar partners gezamenlijk in onderzoeken
• Focus op o.a. biofuels en bio-polymeren
• Ambities voor banen en investeringen ✓
✓
✓
KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING E
Bron: Desk research, Roland Berger analyse
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
70 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
70
Door de in Noordoost Nederland aanwezige ingrediënten effectief te coördineren kan een leidende BBE positie worden gerealiseerd
Autonome groei cluster
• Door schaal en synergie effecten
ontstaat een zichzelf versterkende
groei van het cluster
• Cluster neemt leidende positie
• Potentieel van de biobased
economy wordt ontsloten
• Vier kritische elementen zijn
aanwezig in de regio
– Toegang tot biomassa
– Sterke bedrijvigheid
– Actief cluster
– Excellente kennis
Vorm stabiel cluster Realiseer kritische massa
Ontwikkelingsproces autonoom groeiende clusters
• Vorm samenwerkingsverband
dat werkt aan:
FOCUS NEXT STEPS
2030
1. Gezamenlijke visie
2. Transparantie in de keten
3. Beschikbaarheid middelen
4. Één profiel voor BBE regio
KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING E
✓
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
71 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
71
Een succesvolle samenwerkingsvorm heeft een gemeenschappe-lijke visie, verdeling van verantwoordelijkheden en commitment
KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING E
Een samenwerkingsvorm die de BBE in Noordoost Nederland vorm en inhoud kan geven (voorstel Roland Berger):
• Werkt volgens een gemeenschappelijke visie
• Werkt op het hoogste organisatieniveau aan – Het profiel van de regio en de communicatie daarvan – Het realiseren van aanpassingen in wet- en regelgeving
• Is op operationeel niveau opgedeeld per keten en werkt daar aan – Ketenintegratie – Gezamenlijke onderzoeksprogramma's – Kansen op samenwerkingsverbanden tussen de partners en externe partijen
• Heeft commitment (financieel en organisatorisch) van alle partners
• Heeft een gemeenschappelijke procedure voor het IP dat voortkomt uit een van de onderzoeksprogramma's
• Is voornamelijk een virtuele organisatievorm met weinig overheadkosten. Mogelijk komen er in een later stadium pilot projecten met infrastructuurdeling
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
72 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
72
De exacte structuur is afhankelijk van het doel en de betrokkenheid van de partners – Drie voorbeelden illustreren dit
InSciTe Center for Medical Imaging North East Netherlands
Center for Translational Molecular Medicine
Bestuurlijke vennootschap
Functioneel
1) Service Level Agreement
Raad van Toezicht
R&D
program-ma
Onder-nemers facili-teiten
Cheme-lot
Campus
SLA
1)
Onder-wijs/
trainings
faciliteiten
Infra-struc-tuur
Directeur
Staf
Research Com-mittee
Raad van bestuur
Raad van Toezicht
Interna-tionale advies-
raad (weten-
schappe-lijk)
CMI advies-
raad (klinisch)
Project Groep
Oncologie
Project Groep Cardio-
vasculaire ziekten
Project Groep Neuro
(musculaire) ziekten
Bestuurlijk orgaan gepland
Program-ma
Committee
Oncologie
Program-ma
Committee
Infectie-ziekten
Program-ma
Committee Cardio-
vasculair
Program Committee
Neuro-degenera-
tief
Raad van Toezicht
Raad van bestuur
Interna-tionale advies-
raad (weten-
schappe-lijk
Alge-mene bijeen-komst van
partners
Voorbeelden van governancestructuren van Publiek-private samenwerkingsverbanden
E
• Gericht op delen van infrastruc-tuur, onderzoeksprogramma's en stimuleren ondernemerschap
• Gericht op gemeenschappelijke onderzoeksprogramma's
• Gericht op gemeenschappelijke onderzoeksprogramma's
KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
73 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
73
In de vervolgfase wordt de publiek private samenwerking verder uitgewerkt samen met andere 'trekkers'
1
2
3
Ontwikkel een business plan (BP)
Bouw het samenwerkingsverband
Public affairs
Operatio-
naliseer START
1A. Ontwikkel een korte versie van
het businessplan die het concept
neerlegt
1B. Stel het volledige business plan
op waarin alle wensen van de
partners worden opgenomen
2A. Versterk samenwerkingsverband
tussen trekkers
2B. Bouw samenwerkingsverband
met toegewijde partners en verzamel
letters of intent
Start
project
Samenwerkingsverband
gevormd en korte versie
BP klaar
Businessplan naar
alle stakeholders/
investeerders
Businessplan gevali-
deerd door stakehol-
ders/ investeerders
~2-4
maanden
~2-4
maanden
~3-12
maanden
Voorstel voor aanpak van fase 2 – Opzetten samenwerkingsverband
Houdt toezicht op alles rondom het samenwerkingsverband en stuur de
beeldvorming actief
Bij elkaar
brengen
'trekkers' voor
schrijven
businessplan
0
~2-3
maanden
Benader
'trekkers'
Afhankelijk van de keuze voor de invulling van de tweede fase kan er zo spoedig mogelijk een financieringsplan voor de uitvoering van die fase worden opgesteld
E KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
74 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
74
Roland Berger stelt op basis van de gehouden interviews een long list van bedrijven voor die geschikt zouden zijn als medetrekkers
1 0 TREKKERS Ontwikkel een business plan Benader 'trekkers' CONCEPT
LONG LIST
BETROKKEN
BEDRIJVEN
• Friesland
Campina
• Avebe
• Suikerunie
• Akzo Nobel
• Teijin
• Staatsbosbeheer
• BioMCN
• BTG
• Eska Graphic
Board
• Twence
• …
• Business plan wordt geschreven met
selecte groep bedrijven die meerdere
ketens kunnen overzien
• Voor ketenspecifieke stukken worden
andere bedrijven geconsulteerd
• Na afronden business plan kunnen
andere bedrijven participeren in het plan
BETROKKEN
PROVINCIES
• Alle provincies (Overijssel, Groningen,
Gelderland, Friesland en Drenthe)
• Optioneel: NOM, Oost N.V.
• Alle provincies (Overijssel, Groningen,
Gelderland, Friesland en Drenthe)
• Optioneel: NOM, Oost N.V.
BETROKKEN
KENNIS-
INSTELLINGEN
• Universiteit Twente
• Rijksuniversiteit Groningen
• Universiteit Twente
• Rijksuniversiteit Groningen
• Optioneel: Universiteit Wageningen
• Optioneel: Hogescholen
Gefaseerde benadering van bedrijven voor opstellen businessplan
KETENONTWIKKELING – OPZET SAMENWERKING E
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
75 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
75
De projectstructuur heeft een beperkte bezetting en splitst overkoepelende en ketenspecifieke verantwoordelijkheden
BACKUP – PROJECTSTRUCTUUR FASE 2 E
Voorstel Roland Berger voor governance van projectstructuur van fase 2
Stuurgroep
Werkgroep grasketen
Werkgroep houtketen
Werkgroep koolhydra-tenketen
Werkgroep reststromen-
keten
Bezetting en verantwoordelijkheden
• Beperkte selectie founding fathers • Geven leiding aan project en bewaken visie/strategie • Bouwen het profiel van de regio • Coördineren eerste stappen voor aanpassingen in
wet- en regelgeving (lobby en direct voor provinciale wetgeving)
• Houden zicht op kansen voor Europese en nationale subsidiering van het samenwerkingsverband, onderzoeksprogramma's en initiatieven
• Elke groep bevat een beperkte selectie uit bedrijfsleven en kennisinstellingen
• Beschrijven en starten onderzoeksprogramma's, die per keten worden opgezet – Bedrijven bepalen richting van programma vanuit innovatievraag
• Werken aan ketencoördinatie en starten de ontwikkeling van businessplannen
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
76 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
76
APPENDIX Lijst van interviews
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
77 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
77
Negen bedrijven en dertien publieke stakeholders zijn geïnterviewd over de biobased economy in Noordoost Nederland
PERSOON
Publieke Stakeholders
STAKEHOLDER PERSOON
Ton Runneboom
Energy Valley
Gemeente Enschede
Gemeente Groningen
NOM
Provincie Drenthe
Gerrit van Werven
dhr. Van Oort
dhr. Volkers
Eisse Luitjens
Jacqueline Dijksterhuis, Roel Haverkate
dhr. Brummelman
Provincie Friesland Hans Konst
Provincie Gelderland dhr. Van den Broek
Provincie Groningen Yvonne van Mastrigt
Provincie Overijssel
PPM Oost dhr. Schoonderbeek
Stichting TKI-BBE mevr. Van Dam Mieras
BioRenewables Business Platform
Bedrijven
BEDRIJF
AkzoNobel
BTG
Forbo-Novilon
FrieslandCampina
Gasunie
Parenco
Stork
Stramproy Green Coal
Tri-O-Gen
Marco Waas
Rene Venendaal
Jolien Stevens
Emmo Meijer
Ulco Vermeulen
Joris Spaan
Marco Derksen
dhr. Timmermans
Jos van Buijtenen
Suikerunie Frank van Noord
2 "A4rb_Business+Photo" – 2012-02_v02 – do not delete this text object! colored
78 Eindrapport (lang) Biobased Economy Noordoost-Nederland (sept 2013).pptx
78
Vijftien wetenschappers zijn geïnterviewd over de biobased economy in Noordoost Nederland
Kennisinstellingen
KENNISINSTELLING
API Institute
Deutsches Institute für Lebensmitteltechnik
IFA Agrosience
Jacobs University Bremen
Rijksuniversiteit Groningen
PERSOON
Jan Jager
Volker Heinz
Roland Kubiak
Marcelo Fernandez- Lahore
Rien Herber
Gert-Jan Euverink
Dick Janssen
Rijksuniversiteit Groningen
Rijksuniversiteit Groningen
Rijksuniversiteit Groningen Erik Heeres
Marco Fraaije
Lubbert Dijkhuizen
Rijksuniversiteit Groningen
Rijksuniversiteit Groningen
Gerrit Brem Universiteit Twente
Leon Lefferts Universiteit Twente
Kennisinstellingen
KENNISINSTELLING
Universiteit Twente
Universiteit Twente
Van Hall Larenstein
PERSOON
Kitty Nijmeijer
Sacha Kersten
Hans Derksen