Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr

8/9/2019 Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr

1/196

BLMSEL BR MAKALE

NASIL YAZILIR

VE YAYIMLANIR?

ROBERT A. DAY

EVR

GLAY AfiKAR ALTAY


2/196

Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr ve

Yaymlanr?

An ISI Publication How to Write and

Publish A Scientific Paper

ROBERT A. DAY

EVR : GLAY AfiKAR ALTAY

Birinci Basm : Aralk 1996 (2000 Adet)

kinci Basm : Nisan 1997 (2000 Adet)

nc Basm : Aralk 1997 (2000 Adet)

Drdnc Basm : Aralk 2000 (5000 Adet)

Copyright 1979, 1983, 1988, 1994 Robert A. Day

Copyright TBTAK 1996

Oryx Pressin izni ile.

Btn Haklar Sakldr.


3/196

A. M. Cell fiengr'n* nsz

Bir merm veya havdisi bir baflkasna aktarmak, ilk bakflta ok basit ve zel bir eitim

gerektirmeden yaplabilecek bir ifl gibi gzkr. Bu dflncenin ne kadar yanlfl olduunu, benen arpc bir flekilde, befl yaflndaki olum babaannesiyle telefonda konuflurken grdm:

Parmayla duvarda birbirinin stnde duran Bremen mzkaclarnn resmini gstererek Bak,babaanne, onlar var ya, artk Bremen'e gitmeyecekler, ormanda bulduklar evde oturacaklar,nk hrszlar kat diyordu. Bunu yaparken, telefon hattnn br ucunda olanbabaannesinin duvardaki resmi grmesine imkn olmadn, kendisinin hangi konudanbahsettiini bu sylediklerinden karmasnn zor olacan, hrszlarla evin ne iliflkisi

olduundan habersiz olduunu dflnemiyordu, Babaannesine bu konuda hazrlayc temelbilgi vermedii gibi, takdim flekli de babaannesinin onun neyi gsterdiini bilmesine engelteflkil ediyordu. Bu merm ve havdis tebliindeki gln bir baflka tezahrn niversitedeyaptm yazl imtihanlarda her yl gryorum. mtihan kd sahibinin yazd baz cmle

ve kelimelerden, sorunun cevabn belki bilebileceini, ancak bunu yazdklarndan karmannmmkn olmadn tesbit ettikten sonra, kendisini arp konufltuumda; bazan cevabbildii halde, ifadede glk ekmifl olduunu gryorun. Nihayet, muhtelif dzeylerde

jeolog, corafyac veya jeofiziki olarak arafltrma yapan meslektafllarma yaptklararafltrmalar uluslararas dzeyde niin duyurmadklarn sorduumda, aldm en yaygncevap, biz iflte bunu yazamyoruz oluyor. Niin yazamyorsunuz? sorusuna ise hitatminkr bir cevap alabildiimi hatrlamyorum.

Telefonda, rendii masal babaannesine anlatamayan befl yaflndaki olum, imtihanda,

vermek istedii cevabn ifadeden ciz renci ve bulgusunu yayna dkmekte zorlanan

bilimcinin dertleri ortaktr. Her biri, bir havdisi nasl tebli edeceini bilememektedir. Birhavdisi duyurmaya yeltenirken, yaplmas gereken ilk ifl bahis konusu havdis baflkasnasunulmaa deer mi demez mi, bunu bilmee alflmaktr. Gazete haberciliinin temel ilkesi

kabul edilen bir kpek bir adam srmflsa, bunun haber deeri yoktur, ama adam kpeisrmflsa bu haberdir, bu basit soruyu dile getirir. Bilimde, yayn yaplacak konu gzdengeirilerek, duyurulmas arzu edilen bulgunun duyurulmaa deer olup olmad nceden

dflnlr. Bunu dflnmek demek, iinde yayn yaplacak konunun o gnk uluslararasdzeyinden detayl bir flekilde haberdar olmak demektir. Bulgu duyurulmaa deer bulunursa,bunu belli bir dzende sunmaldr. Bu dzeni bilebilmek ise tecrbe, belki daha genel bir

III

* Avrupa Bilimler Akademisi ve TBA Asli yesi


4/196

terimle grg gerektirir. Bulgu herfleyden evvel, daha nce bilinenlerin oluflturduu rgnniine yerlefltirilmelidir. Dolaysyla bu rg uzman okuyucuyu skmayacak, ancak konudflndaki bir bilimciye de tatminkr bilgi verebilecek flekilde muhtasar tantlmaldr. Bu

tantma ksmnn nemli elerinden biri de yayn yaplacak konuda alflanlarn son yllardagelifltirdikleri kendilerine has terim ve cmleciklerden oluflan, ksmen yeni bir sylemi, ksmende yeni terimlerden oluflan kelime haznesini ieren zel dildir. Bahis konusu dil, yenikavramlar geliflirken bymfl olup, mermn ok daha ksa metinle anlatlmasn salar ve

yazarn, bu konuda alflanlarn oluflturduu gayrresm kulbn yesi olup olmadnbelirler. Her ne kadar Robert A. Day Ingilizcesi jargon olarak evrilebilecek bu zel dilikullanmamaya gayret edilmesini neriyorsa da (Blm 28) makaleyi tenkid edecek olanhakem, en yaygn flekilde kullanlan dilden hareketle kulp dfl makaleleri genellikle daha ince

bir szgeten geirir! Ancak gerekten kulbn yesi olmadan ve kullanlan dili anlamadan,gsterifl mahiyetinde, birka terimini veya sylem paracklarn kullanmaya kalkmak, yazarncehleti hakknda en salam ipularn oluflturaca iin, aslnda bulgular iyi olan bir

makaleye bafltan kt gzle baklmasna neden olabilir.

Yazarn ve/veya yayn ynetmeninin bilime bakfl bazan makelenin en ince detaylarndah etkiler. rnein srekli nc tekil flahs kullanan yazar, (bu makalenin yazar flunuflunu dflnmektedir veya flu flu dflnlmektedir fleklinde), diyattan olan matematikyntemlerinin veya yaygn bilinen aksiyomlarn takdimi gibi haller dflnda, genellikle bilerekveya bilmeden bilimde gzlemciyi tamamen aradan kararak nesnellie ulafllabileceinizanneden demode Baconvri bir ampirisizmin etkisindedir. Bu ifde tarznn kkenini bilmekve bazan bir makaledeki orjinallii rtebileceinin bilincinde olmak, baz dergilerde genel vekat bir yazm politikas haline gelmifl olan nc flahs kullanmnda srar edecek yayn

ynetmenine direnebilmenin tek yoludur. Bilimsel makale yazmndaki uluslararasgaripliklerin en yaygn olan nc flahsta yazmann nereden tredii bilinmedii takdirde(ki elinizde tuttuunuz eserin yazar Robert A. Day'in de bunu bilmedii grlyor), ya yazaryayn ynetmenine yetki vererek ifdenin deiflmesine ve bu flekilde orjinalliinin kaybna(bilmeden) raz olur veya yayn ynetmeni ile dfltan bakldnda inatlaflma olarakyorumlanabilecek bir tatszlk yaflanr. Bu kk rnek, bilimsel makale yazmnda kullanlanifde tarzlarnn bile yer yer derin tarihsel ve felsefi kkleri olduunu, bunlar kullanmakistemeyen bir yazarn bunlar bilmesi gerektiini gsterir.

Makale yazmak, bilimsel bir tebli vermek, bir bilimsel poster hazrlamak trnden ilk

bakflta teknii pek basit grnen ifller, detayl bir flekilde dflnldklerinde elinizdeki kitaptaok ak bir flekilde gsterildii gibi says ok kabark ufak detaylardan olufltuklar grlr.Tecrbesiz bilimci, bu detaylar genellikle ac yoldan, pek kolay zannettii ve nemsemediidetaylar tarafndan ilk denemesi sabote edilince renir. Elinizdeki kitabn belki de en faydalyan, makale yazmak, tebli vermek, poster hazrlamak gibi ifllere kalkflan bir bilimciyedetayl bir klavuz olmasndadr.

Burada bir makale nasl yazlrn veya bir tebli nasl hazrlanrn reetesini vermek

niyetinde deilim. Elinizde tuttuunuz eser bu grevi yerine getirmek iin yazlmfltr. Ancakyukardaki paragraflarda sylediklerim, makale yazmann belli bir terbiye ve grg

gerektirdiini; bu terbiyeyi almadan, onun gerektirdii eitimden gemeden, herhangi birarafltrcnn bilimsel makale kaleme almasnn zor olduunu vurgulamak iindir. Makaleyi

IV


5/196

yazarken bilinmesi gerekenler, genel bir mantk silsilesi iinde bilgi takdim kalbna ilveten,uluslararas bilim cmis tarafndan oluflturulmufl, pek ou yazlmamfl, alflkanlk vekurallardan oluflur. Bu, Thomas Kuhn'un disiplinin matrisi1 dedii dokunun bir parasdr ve

genellikle bir bilimsel paradigma (bunu nasl tanmlarsanz tanmlayn) evresindekmelenmifl olan bilimcileri birbirine balayan balardan birini teflkil eder. Bu paradigmaevevesinde yayn yapmak da, o paradigmay devirmek iin yayn yapmak da, bahis konusudisiplinin matrisinin elemanlarnn bilinmesini, hatt bunlarn bazlarnda meleke shibi

olunmasn gerektirir.

Trkiye bilimcilerinin en byk sknts herfleyden nce bu disiplin matrisi ve ortaktarihsel / felsef / bilimsel deerler kmesi iine dahil olamamaktr. zellikle uluslararas bilimdiline yabanclk, sonra uluslararas bilim topluluuna uzaklk, yerli geleneklerimizinhibirinin nesnel ve elefltirel, aklc bilimsel dflnceye bizi hazrlamamfl olmas, makale

yazmann gerektirdii bilgi ve disipline ulaflmamz zorlafltrmaktadr. flin tabi ki en fecsi,

pek azmzn bu derin cehletimizin farknda olmasdr. Hatta doktorasn bile yurt dflndayapp geri dnmfl pek ok bilimcimizin uluslararas dergilere gnderdii makalelerin

hakemliini yaparken bilimsel makale yazma becerisinin aramzda ne derece ndirattanolduunu grp hal ve sk sk hayret ve zntye boulurum. Bunun neden byle olduunudflnp arafltrrken, Trkiye'nin flu anda en nde gelen bilimcilerinden biri bana kendisininhocasnn neslinden gzde bir hocann yazd bilimsel bir makaleyi gsterdi. O makalede

flu cmleyi hi unutmuyorum bizim mhendis Metin, byle bir kprnn detayl hesaplarnyapmflt. Ne bizim mhendisin kim olduunun ne de yapld sylenilen hesaplarn neredebulunabileceinin en kk bir iflaretini dah iermeyen bu komik cmle, maalesef ok

yaknmzdaki bir dnemin bilimsel yaz disiplini anlayfln pek fec bir flekilde yzmzevurmaktadr. Pek ok iflte olduu gibi, bilimsel makale yazma konusunda da bir eitimingerekli olduunun pek azmz farkndayz. Bu nedenle cidd dergilerden makalesi reddedilenbaz Trk bilimcileri, zaten bizim yazlarmz basmazlar, canm dflarda da bu ifller dost

ahbap iflidir, bastr paray bak nasl basyorlar gibi gln, gln olduu kadar da bunlarsyleyenin dnyadan ne derece kopuk, ne derece zavall bir birey olduunu dolaysyla Trkbilim cmisnn kalitesine ne fec etkiler yaptn gsteren zrvalklar ifde edebilmektedir.

Bu kitabn aslnda konusu dflnda olan, fakat yaratmak istedii etkiyi derinden etkileyenbir baflka husus da, bilimciler arasndaki yaygn bilgi ve grg eksikliinin, yer yer aynen, yeryer de dozu artmfl bir flekilde Trkiye'yi idare edenlerin hemen tamamn karakterizeetmesidir. Trkiye'den sk sk yurt dflna bilimsel toplant izlemeye gnderilmeyen,ktphaneleri dergi grmeyen bilimciler, TBTAK'n verdii teflviklerle yetinmek zorundakalmaktadrlar. En st dzeyi 400 ABD dolarn aflmayan bu mtevz teflvik zatenparaszlktan beli bkk Trk bilimcisine hafif bir nefes aldrmaktan ok uzaktr. AncakTBTAK'tan fedakrca yapt bu yardmdan fazlas zaten beklenmez. Gen TrkiyeBilimler Akademisi'nin yelerine yapt arafltrma yardm ise sorumsuz ve bilgisizhkmetlerin marifeti sonucu aylk 135 ABD dolar gibi komik bir rakama inmifltir.

V

1 Kuhn, T.S., 1977, Second thoughts on paradigms: The Essential Tension'da, s. 3(17, dipnot I6 (the University

of Chicago Press, Chicago and London).


6/196

Demografik basky oy korkusu gzlklerinden grp aklsz bir eflitlik oluundan aktarakzm saylar artan ancak niteliklerinin brakn uluslararas dzeyde olmay, niversitekavramna bir hakaret haline gelmifl olduu niversiteler kurmakta arayan politikaclarla;kiflisel karlarn retim yelii standartlarnn artk tannamaz dzeye indirilmesindegrmekte olan niversite mensuplarnn ortak abalar sonucu kkten iflas etmifl olan Trkyksek retimi ve arafltrma gc halkn gznde de tm saygnln yitirmifltir. Bu durumdaTrk arafltrcsna kim hangi dayanaa yaslanarak destek verebilecek, onun grgsnnartmasna yardm edebilecektir? flte bu noktada yalnz ve yalnz acmasz sekinci bir yntem,grgl, bilgili elinizde tuttuunuz bu kitabn hakkn vererek yararlanabilecek bilimcileriortaya karabilir.

Elinizdeki eser, kanaatimce Trk bilimcilerin uluslararas bilimsel iletiflim tekniikonusundaki eitimine bugne kadar yaplmfl en nemli katkdr. Kitabn ngilizce, dahadorusu Amerikanca bilimsel makale yazmak iin bir klavuz olduu, elinizdeki eserin de biruyarlama deil, bir tercme olduunu gzden uzak tutmaynz. Yani bu kitab kullanabilmekiin ngilizce bilmek gerekmektedir, yle mi (kitabn iine serpifltirilmifl, ngilizce'ninkullanmna rnek oluflturan ve dolaysyla tercme edilmemifl cmleler insana bunudflndrebilir)? Burada okuyucu flu soruyu sorabilir: ngilizce bilsem, ne diye bir tercmeyiokuyaym? Gider orijinalini alrm. Bu soruya verilecek cevap ok ynldr: Herfleydenevvel, ngilizce bilmeyen bir bilimci de, ngilizce bilen fakat bilim leminin dflnda bir dostunyardmyla ngilizce bir makale hazrlayabilir. Bu kitap, byle bir ortaklkta, ortaklarn ayndili konuflmasn salar ve her ikisine de yol gsterir. Sonra, ngilizce'yi rahat okuyamadhalde byk bir abayla ngilizce yazan (ve yaymlatanve gpta edilecek uluslararas atflaralan!) saygn Trk bilimciler tanrm. Bu kiflilere de elinizdeki kitap yardmc olacaktr.

Nihayet, ngilizce bilmeyen renci, gnn birinde ngilizce reneceini ve bilimsel makalereteceini dflnerek bu kitabn temel alnd bir lisans dersi grerek, grgsn artracaktr.Hatt, faklte blmlerinde poster, slayt gibi grsel malzeme yapmna yardmc olanteknisyenler dah bu eserin tercmesinden bir taneyi kitaplklarnda bulundurmay faydalbulacaklardr.

Bilhassa yaz yazma eitimi geleneinin orta retimde Avrupa'dakine nazaran dahazayf olduu Amerika Birleflik Devletleri'nde buna benzer pek ok eserler yaynlanmfltr.Genelde bir yazl belge oluflturma konusundan (r. The Chicago Manual of Style, 14. basks1993), dar bir disiplinde makale ve rapor yazmaya kadar (r. 1984 ylnda Amerikan Jeoloji

Enstits tarafndan yaynlanan kk Geowritingveya Birleflik Devletler Jeoloji Servisi'ninbelirli aralklarla yenibasklarn yaynlad Suggestions to Authors of the Reports of theUnited States Geological Survey) genifl bir yelpazeye yaylan bu klavuzlar, gnmzn engeliflmifl bilimsel iletiflim ann gbeinde bulunan bir lkede bile, bilimsel yayn yapmannciddiyetle renilmesi gereken bir ifl olduunun ne kadar yaygn olarak bilindiinin birgstergesidir. Btn bunlara ramen Amerika, yaz yazma becerisinde, genelde okumaalflkanlnn Avrupa'daki kadar yaygn olmamasndan tr, Avrupa'nn gerisindedir. RobertA. Day'in ngilizce kullanm hakknda verdii ve Amerikanca tahrir kitaplarndastandartlaflmfl olan baz tavsiyeleri gereksiz, hatt hatl bulmama ramen, bunlarn geneldepek faydal bir eserde gzard edilebilecek detaylar olduunun da bilincindeyim, zira Avrupa

kadar gzel yazamayan Amerika, Avrupa'dan ok daha fazla ve ok daha ierik zenginbilimsel makale retebilmektedir! mid ederim ki, Sayn Prof. Dr. Glay Aflkar Altay'n kendi

VI


7/196

bilimsel alflma zamanlarndan fedakrlk ederek gzel bir Trke ve akc uslpla dilimizekazandrd, aslnda tercmesi fevkalde zor olan bu nemli kitap her bilimcimizin kifliselkitaplnn bir kflesinde kendisine bir yer edinsin, niversitelerimizde bu kitab temel alan birders, semeli de olsa bulunsun, niversitelerimizin, bilimsel yayn yapma durumunda olankamu kurulufllarmzn ktphaneleri bu eserden mmkn olduu kadar bol miktardabulundurarak bunu baflvuru kitab olarak okuyucularnn kullanmna sunsunlar ve her bilimseldisiplin kendi dalnda uygar lemde bu konuda yazlmfl olan broflr ve kitaplar edinerekonlar da Trkemize kazandrmann yollarn bulsun. Unutmayalm, yazma yeteneimiz veterbiyemiz, yazdka geliflecektir. Yalnz bu nsz flunu vurgulamadan bitiremeyeceim: Herbilimsel makale, her tr bilimsel yaz, bir bilginin dflnce ile yourularak oluflturduuhamurun kalplanmfl fleklidir. O hamur olmadan, yalnzca kalbn herhangi bir rn ortayakarmayaca ak gereini, aynn beyn olsa dah burada tekrar etmei bir grev bilirim.

A. M. Cell fiengr

VII


8/196

VIII


9/196

IX

evirenin nsz

Bilimsel bir makalenin yazm ve yaymlanmas konusunda ngilizce pek ok kitap

arasnda Robert A. Day'in 1979'dan beri ISI Press (Institute for Scientific Information), TheOryx Press ve son olarak da Cambridge University Press tarafndan drdnc basks yaplmfl

olan bu son derece etkileyici eserini ilk grdm ve sayfalarna gz gezdirdiim anda naslbir sevin duygusu yafladm anlatamam. Sanrm buna asl neden, pek ok meslektaflm gibibenim de yaflamfl olduum zorluklarn nihayet dile getirilmifl olmasn grmenin rahatlyd.Daha sonra kitab okuduumda, son derece ciddi konularn samimi ve elendirici bir slup ileele alndn grdm. Gen bilim adamlarna da en ksa zamanda aktarlmas gerektii fikri

ortaya kmakta gecikmedi. Zira, lkemizde lisansst dzeyde giderek artan eitim abalarndestekleyecek olan bu tr yaynlarn yetersizlii, yine bu konudaki yurtdfl yaynlarlakarfllafltrldnda inanlmaz derecedeydi. Bilimsel alflmalarn yaymlanmas gerei vebeklentisi, ok temel ilkeleri iinde toplayan yol gsterici kitaplarla ve hatta derslerle

desteklense iyi olmaz myd?

Kitabn nszndeki ilk cmlenin (Bilimsel arafltrmann gayesi yayndr) ve dahasonraki arpc ifadelerin bir yaraya derinden parmak bastn yinelemek istiyorum.lkemizdeki bilimsel yaynlardaki greceli azln; yaynsz bilim yaplamyaca

gereinin benimsenmemesi yannda, bilimsel yazmn nasl olacann bir trlniversitelerimizde ele alnmamasndan kaynaklandna iyice inandm. alflmay,yaymlanmfl bir makale ile sonulandrmak ok zordu ve bu ksr dng lkemizdeki bilimyaflamn, her gen bilim adamyla yeniden yaflanmak zere kskacna almflt. Kitabn

evirisinin iflte tam bu noktada yararl bir aba olacan dflndm. Ama, niversitelerimizde

ve AR-GE kurulufllarmzda bilimsel alflmalar yapan gen bilim adamlarna ulusal veuluslararas dergilerde cesaretle yayn yapmaya zendirecek, gvenle yazmalarn salayacakve sempati duyacaklar bir kitaptan yararlandrmay salamaktr.

ncelikle, kitab bana tantan ve gen bilim adamlarnn nyargsz ve uluslararas

dzeyde yetifltirilmesi iin abalarn byk bir itenlikle takdir ettiim ve izlediim, gerekbir bilimadam ve deerlendirmeci Prof. Dr. M. Cengiz Dkmeci'ye minnettarm.

Kitap gen bilim adamlar iin bir bafllang olacaksa, bu kitabn sunuflunu da, bilimselyaynlaryla uluslararas lt en st dzeyde gereklefltirmifl olan, en gen TBTAK bilim

dl sahibi Prof. Dr. A. M. Celal fiengr yazmalyd. Kendisine, bu abay destekleyen sunuflyazs iin teflekkr etmeyi bor biliyorum.


10/196

X

Kitabn evirisinin hazrlanfl srasnda bana inanla destek olan ve sabr gsteren,annem Macide Altay ile olum Kemal Aflkar'a; tablolar ve flekilleri bilgisayarda zenlehazrlayan ve son dzeltmeleri yapan rencim Kemal Burak Hanolu'na, metni byk bir

zen ve sabrla bilgisayarda yazan, yayma hazr hle getiren Ayfle Aydemir'e en itenteflekkrlerimi sunarm.

Kitabn, bilim yazm ile uraflan, bunun zorluunu yaflamfl ve bilimin yaymlanmasnnnemine inanan tm arafltrmaclara kolaylk salamasn itenlikle diliyorum.

Prof. Dr. Glay Aflkar Altay

Befliktafl, stanbul, 1996


11/196

XI

indekiler

A. M. Cell fiengrn nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III

evirenin nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX

Yazarn nsz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV

Yazarn Teflekkr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIX

Blm 1.Bilimsel Yazm Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Blm 2.

Bilimsel Yazmn Kkeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Blm 3.Bilimsel Makale Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Blm 4.Bafllk Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Blm 5.Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Blm 6.Ksa zet Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Blm 7.Girifl Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Blm 8.Malzeme ve Yntemler Blm Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27


12/196

XII

Blm 9.Sonular Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Blm 10.

Tartflma Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Blm 11.Teflekkr Nasl fade Edilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Blm 12.Kaynaklara Nasl Atf Yaplr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Blm 13.

Etkin Bir Tablo Nasl Tasarlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Blm 14.Etkin Gsterimler Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Blm 15.Metin Daktiloda Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Blm 16.Yazl Metin Nereye ve Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Blm 17.Deerlendirme fllemi (Editrlerle Nasl letiflim Kurulur?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Blm 18.Yaymlama Sreci (Dzeltmelerle Nasl Bafledilir?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Blm 19.Tekil Kopyalar Nasl Ismarlanr ve Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Blm 20.Bir Tarama/Deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Blm 21.Bir Konferans Raporu Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Blm 22.Kitap Deerlendirmesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105


13/196

XIII

Blm 23.Tez Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Blm 24.Bir Makale Szl Olarak Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Blm 25.Poster Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Blm 26.Ahlk, Haklar ve zinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Blm 27.ngilizcenin Doru ve Yanlfl Kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Blm 28.Jargondan Uzak Durmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Blm 29.Ksaltmalar Nasl ve Ne Zaman Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Blm 30.Kiflisel Bir zet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Ek 1.Baz Dergilerin Bafllklarnn Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Ek 2.Tablo Bafllklarnda Tanmlanmakszn Kullanlabilen Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Ek 3.Stil ve Yazmda ok Yaplan Hatalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Ek 4.

Uzak Durulacak Kelimeler ve fadeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Ek 5.SI (Systeme International) Birimler in ntaklar ve Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Ek 6.Kabul Edilmifl Ksaltmalar ve Semboller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Teknik Terim Szl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173


14/196

XIV


15/196

XV

Yazarn nsz

Grnen o ki, bilim adam, tam flimdi syleyecek bir fleyi olan ve bunu nasl syleyeceini debilmeyen yegne kiflidir.

Sir James Barrie

xxx

Bilimsel arafltrmann gayesi yayndr. Doktora rencisi olarak bafllayan bilim adamlaresas olarak, ne laboratuvar ifllerindeki akl ve abukluklaryla ne de genel veya zel bilimselkonulardaki yetenekleriyle llrler. Sempatiklikleri veya zeklaryla hi deil. Onlar,yaynlaryla deerlendirilir ve bilinirler; veya bilinmeden kalrlar.

Bilimsel bir deney, sonular ne kadar gz kamafltrc olursa olsun, bu sonularyaymlanncaya kadar tamamlanmfl deildir. Aslnda, bilim felsefesinin anahtar tafl, zgnarafltrmann yaymlanmas gerektii temel varsaymdr. Yeni bilgiler, sadece bu flekildegereklik kazanr ve mevcut veri tabanna eklenerek bilimsel bilgi adn alr.

Ne muslukunun borular hakknda yazmas, ne de avukatn olaylar (ksa anlatmlarhari) hakknda yazmas gerekmez. Fakat bilimsel arafltrmann, belki de meslekler veticaretler arasnda tek olarak; ne yapldn, nasl yapldn ve ondan neler renildiinigsteren yazl belge temin etmesi gereklidir. Anahtar kelime, yeniden retilebilirliktir.Bilimsel yazm tekil yapan iflte budur.

Bylece, bilimsel arafltrmac sadece bilim yapmakla kalmamal, ayn zamanda bilimiyazmaldr. Kt yazm, iyi bilimin yaymlanmasn engelleyebilir veya geciktirebilir.ounlukla da byle olur. Maalesef, bilim adamnn eitimi ou zaman bilimin teknik

ynlerine ylesine arlk vermektedir ki iletiflim sanat ihmal edilir veya grmezden gelinir.Ksaca,

Birok iyi bilim adam kt "yazar"dr. Hatta, kesin birfley vardr ki, bilim adamyazmay sevmez. Charles Darwin'in dedii gibi "Doa bilimcinin yaflam, o sadece gzlemekzorunda olup asla yazmak zorunda kalmasayd, mutlu bir yaflam olurdu" (Treleasedenaktarma [47]).

Bugnn bilim adamlarnn ou, bilimsel yazm konusunda normal bir ders almaflansna sahip deildiler. Doktora rencisi olarak, nceki yazarlarn yaklaflm ve stilini taklitetmeyi rendiler. Baz bilim adamlar yine de iyi yazarlar oldular. Fakat ou da sadece,

onlardan nceki yazarlarn stil ve yaz formlar asndan yanlfl olan herfleyin nasltekrarlanacan, srekli tekrarlanan bir yanlfllar sistemi kurarak rendiler.


16/196

XVI

Bu kitabn amac, btn bilim dallarndaki bilim adamlarna ve rencilere, yaymlanmave yaymlandnda anlafllma flans yksek olan yazl metinler hazrlamada yardmcolmaktr. Dergilerin, bir daldan dierine ve hatta ayn dal iinde bile koflullar ok deifltii

iin, evrensel olarak kabul grecek nerilerde bulunmak mmkn deildir. Bu kitapta, dallarnounda kabul gren baz temel ilkeleri sunmaktaym.

Bu kitabn oluflmaya bafllamas, Rutgers niversitesindeki Mikrobiyoloji Enstits'ndelisansst bir seminer verdiim yaklaflk 30 yl nce bafllad. Fen bilimleri lisansstrencilerinin yazma konusunda pratik bilgiye hem ihtiya hem de istek duyduklarn ksa

zamanda rendim. rencilerim, split infinitive lerin iyi ve kt taraflar hakkndakonufltuumda uyukladlar; verilerin nasl tablo biiminde dzenleneceinden bahsettiimdeise gzlerini drt atlar. Bu nedenle, daha sonra eski ders notlarma dayanan bir makaleyaymladmda, dorudan doruya Nasl Yaplr? yaklaflmn kullandm. Makale, flaflrtc

flekilde popler oldu ve doal olarak bu kitabn ilk basksna yol at.

Ve sonuta ilk bask, ikinci baskya ve flimdi de nc baskya gtrd. Bu kitap, fluanda yzlerce okul ve niversitenin renim programlarnda kullanldndan gncel tutulmasgerekli grnyor. nceki basklarla ilgili olarak elefltiri ve yorumlarn gnderen okurlara

teflekkr ederim. Ayrca buradan, gelecekteki basklar gelifltirecek ilve yorum ve nerilere dearda bulunuyorum.

nc bask, nceki basklardan daha genifl ve daha iyi olmasna ramen, kitabn genelyaps deifltirilmemifltir. nk, nceki basklarn elefltirileri hemen hemen hep iyiydi, arpcbir deifliklik akllca olmazd. Ve elefltiriler iyiydi! Bir elefltirmen, kitab hem iyi hem de

zgn olarak tanmlad. Fakat maalesef, Samuel Johnson'a atf yaparak devam ediyor ve

diyordu ki iyi olan ksm zgn deil ve zgn olan da iyi deil. Dier baz elefltirmenler deyazm tarzm; Shakespeare, Dickens ve Thackeray'inki ile, fakat lehte olmayan bir flekildekyaslyorlard. Baflka bir elefltirmen, Day herkese gre bir yazar 4 - 8 yafl grubuna giren

herkese gre demiflti.

Yarflmay ksa kesmeye alflmak gibi anlafllmasn ama, benim kitabm ak bir flekildeNasl Yaplr? trnden bir kitaptr. Oysaki, bilimsel yazm konusundaki dier kitaplarnou, daha genel anlamda ve bilim dili zerinde yazlmfl kitaplardr. Bu kitap; ynetmen-

editr, yaymc ve retmen olarak geirdiim senelerin deneyiminin flnda yazld. Bunedenle, iindekiler z ve pratiktir.

Kitab yazarken, aklmda drt dflnce vard. lki, ynetmen-editrlerin Bykprojelere yarm kalmfl fikirlerle bafllamayn! kuraln bozamayacamdan, bundan yeterinceemin oluncaya kadar, kitab yazmay ve yaymlamay geciktirdim. kincisi, bilimsel yaznn

kendisi ve nasl piflirilecei konusunda belli bilgiler sunmak istedim (Evet, bu bir yemekkitabdr). ncs, bu kitapta hibir bakmdan ngilizce dilbilgisi dersi yerine geecekolmamasna karfln, eflitli blmler arasna datlmfl, ksa dikkati ekifllerle ve daha sonraki

blmde konuyu inceleyen bir zet ile, ngilizce'nin kullanm ve kt kullanmna deindim.Drdncs, byle kitaplar genellikle toz bulutu kadar skc olduklar iin - okumas skc,

yazmas skc - okuyucuyu gldrmeye de alfltm. Bilimsel yazm, inanlmaz gaflarladoludur. Yllar boyunca, bu tr bilimsel ve gramatik acayipliklerden oluflan bir koleksiyonum


17/196

XVII

var. fiimdi bunu sizlerle paylaflmaktan memnunum. Ben kitab yazarken zevk almaya alfltm,sizin de okurken zevk alacanz umarm.

Daha nce bu kitab yemek kitab olarak tanmlamama karfln, okurken dememe dikkatediniz. Eer kitap basit bir reeteler kitab olsayd, bafltan sona okunmaya uygun bir kitap

olmas imknszd. Aslnda, elimdeki malzemeyi yle bir biimde dzenlemeye alfltm ki, birtaraftan yazy piflirmek iin gereken reeteleri verirken, kitap bafltan sona bir mantk iindeokunabilsin istedim. Bu kitab kullananlarn, hi olmazsa onu dorudan doruyaokuyacaklarn umuyorum. Bu flekilde okuyucu, zellikle de doktora rencisi ve abalayanyazar, en azndan bilimsel yazmn eflnisi hakknda bir fikir edinebilir.

Kitap, ancak sonra sorular ortaya ktnda, temelde baflvurulacak bir kaynak olarakkullanlabilir. Kitapta ayrntl bir konu dizini verilmifltir.

lk iki blmde (bu baskda yeni), bilimsel yazmn dier yazm formlarndan nasl farklolduunu ve tarihin bunu nasl ortaya kardn anlatmaya alfltm.

nc blmde, bilimsel makaleyi tanmlamaya girifltim. Bilimsel makale yazmak iinyazar, tam olarak neyi, niin yapacan bilmelidir. Bu, sadece ifli becerebilir yapmaklakalmaz, ayn zamanda bilimle uraflanlarn zenle sahip olmas ve birok bilim adam yazarnismine zarar vermifl yanlfllardan kanmalar iin daima aklda tutmalar gereken bilgidir. iftyayn sulusu olmak veya baflkalarndan bahsetmeden alflmalarn kullanmak; bilimselahlkn, kiflinin meslektafllarnca affedilmez olarak kabul eden bir bozulma trdr. Bunedenle, bilimsel makaleye neyin girip neyin girmeyeceinin kesin tanm byk nem taflr.

Sonraki dokuz blmde, bilimsel makalenin her eleman madde madde incelenmektedir.

Bilimsel makale, kendisini oluflturan paralarn toplamdr. Neyse ki, renciler veuygulamadaki bilim adamlar iin; makalenin bafllk, ksa zet, girifl ve dier temelksmlarnn oluflmasnda herkes tarafndan kabul edilmifl kurallar vardr. yle ki, bu kurallarbir kere iyice renildiinde, kiflinin btn meslek hayat boyunca hizmet edecektir.

Daha sonraki blmlerde, destekleyici bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin bazlarteknik (rnein, flekiller v.b. nasl hazrlanr) ve bazlar yazma iflleminden sonraki aflamalarla(sunufl, elefltiri ve yaym sreci) ilgilidir. Daha sonra bu bilgiler ksaca; temel bilimselmakalelerle ilgili kurallar, tarama/deerlendirme makaleleri, konferans raporlar, kitapelefltirileri ve tez yazma gibi deiflik koflullara uyarlanmaktadr. 24. ve 25. Blmler, szl ve

poster sunufllar (bu baskda yeni) iin bilgi sunmaktadr. Nihayet son drt blmde, bilimselyazmda kullanld flekliyle ngilizce'nin baz kurallarn sunuyorum. Jargona karfl bir vaaz,ksaltmalar iin bir tartflma ve gnah ifllemeye karfl baflka bir vaaz!

Kitabn arkasnda, teknik terimler szl (bu baskda yeni), kaynaklar ve dizin olmakzere alt ek vardr. Kaynaklar iin kitapta iki tr atf kullandm. Sadece geerken kullandmbir esere - rnein, yaymlanmfl bir makalenin hatal bafll gibi - atf yaptmda, atf metindeksaca ve parantez iinde verilmektedir. Szedilen konu hakknda nemli bilgi ieren kitap vemakaleler ise metine sadece numara ile girmekte ve tam atf da kitabn arkasndakikaynaklarda verilmektedir. Cidd renciler, ek bilgi veya ilgili dier bilgiler iin bu

kaynaklara bakabilirler.


18/196

XVIII

Ben, btn cevaplar bilmiyorum. Daha genken, bildiimi dflnrdm. Belki dekarakterimdeki geliflmenin bir ksm; nceki metinleri kt dzenlenmifl, karma karflkyazlmfl olan Dr. Smith, benim dergilerimden birine birdenbire iyi yazlmfl, iyi hazrlanmfl

bir metni gnderdii zamana kadar uzanyor. Yeni metni inceledikten sonra ona flunuyazmfltm: Dr. Smith, ok gzel yazlmfl makalenizin dergide yayn iin kabul edildiinibildirmekten mutluyuz. Fakat, Syleyin, bunu sizin iin kim yazd! demekten de kendimialamadm.

Dr. Smith cevap verdi: Makalemi kabul edilebilir bulduunuz iin ok mutluyum. Fakat

syleyin, onu sizin iin kim okudu?

Bylece, uygun bir alak gnlllkle bilimsel makale yazarken faydal olabilecekbirka fley sylemeye alflacam.

lk basknn nsznde; eer kitap size etkin bilimsel makaleler yazmak iin gereklibilgiyi temin ederse ve beni de zengin ve meflhur yaparsa kitab baflarl olarakdeerlendireceim demifltim. O zamandan beri ne flhret ne de servete ulaflmamfl olarak,

yine.de kitabn sizin iin bir baflar olmasn mit etmeyi srdryorum.


19/196

IXX

Yazarn Teflekkr

nsanlarn ou iin teflekkr, sadece daha byk yardmlar iin gizli bir umuttur.

Duc de La Rochefoucauld

xxx

Tpk bir yemek kitab gibi, bir Nasl Yaplr? kitab da, yazarn seneler boyunca

toplamfl olduu reeteleri sunar. Bunlardan birka zgn olabilir. Bazlar, bir baflkasnnzgn alflmalarnn eflitlemeleri olabilir. Bununla beraber, byle bir koleksiyondakireetelerin ou baflka kaynaklardan, olduu gibi dn alnmadr.

Bu kitapta sanrm, yaymlanmfl eserlerden alnmfl ksmlarn kaynaklarna atf yaparakiyi bir ifl yaptm. Fakat, meslektafllarla grflmelerden edindiim birok yntem ve fikir ne

olacak? Bir sre getikten sonra, insan hangi fikri kimin ortaya attn artk hatrlayamaz.Hatta, daha da uzun bir zaman getikten sonra bana, gerekten iyi btn fikirler benden kmflgibi gelir ve biliyorum ki bu eflit bir dflncenin savunulacak bir yan yoktur.

Hizmet verdiim 19 yl boyunca American Society for Microbiologynin yaynkurulunda benimle birlikte alflmfl olan arkadafl ve meslektafllarma teflekkr borluyum.

Bilimsel yazm ve yaym konusunda bilgilerin ounu edindiim Society for ScholarlyPublishing ve Council of Biology Editors adl kurulufllara da minnettarm.

Bu nc bask metnini okuyup deerli nerilerde bulunan pek ok meslektaflateflekkr bor bilirim: L. Leon Campbell, Barton D. Day, Robin A. Day, Linda Illig, Evelyn

S. Myers, Maeve O'Connor, Nancy Sakaduski, Alex Shrift, Rivers Singleton, Jr. ve Robert

Snyder. Herfleyde olduu gibi burada da, zellikle J. Day'a yardmlar iin minnettarm.


20/196

Blm1

Bilimsel Yazm Nedir?

Stilin, uyumun, zerafetin ve iyi ritmin gzellii, basit olufluna baldr.

Plato

xxx

AIKLIK GEREKSNM

Bilimsel yazm nedir? Bilimsel yazmn anahtarnn aklk olduuna inanyorum.

Baflarl bir bilimsel deneyim, ak bir zihnin aka ortaya konmufl bir problemi ele alarak,

aka belirtilmifl sonular retmesinin bir neticesidir. deal olarak, akln her eflitiletiflimin bir karakteristii olmas gerekir. Fakat, herhangi bir fley i1k defasylendii zaman,

aklk esastr. Bilimsel makalelerin ou, yani ana arafltrma dergilerinde yaymlananlar,yeni

bilgi katksnda bulunduklar iin yayma kabul edilirler. Bu nedenle, bilimsel yazmda kesin

aklk talep etmemiz gerekir.

SNYALLER ALMAK

Kuflkusuz ok kifli flu soruyu duymufltur. Eer ormanda bir aa devrilirse ve orada bu

devrilmeyi duyacak hi kimse yoksa, bir ses yapar m? Doru cevap hayrdr. Bunu anlamak

iin, bir szle bakmamz gerekir. Websters Ninth Collegiate Dictionary ses in ilk iki

tanmn flyle verir: a: iflitme duyusu olarak alglanan his b: zel bir eflit dinleme izlenimi.

Bylece, ses basn dalgalarndan daha fazla bir fleydir ve gerekte de ifliten biri olmakszn

ses olamaz.

Benzer olarak, bilimsel iletiflim de iki ynl bir ifllemdir. Tpk, alglanmadka faydasz

olan herhangi bir sinyal gibi, yaymlanmfl bir bilimsel makale de (sinyal) amalanan okuyucu

kitlesi tarafndan hem okunup hem de anlafllmadka faydaszdr. Eer ses analojisini ses

olarak kabul edersek, bilim aksiyomunu tekrar flyle ortaya koyabiliriz: Bilimsel bir deney,

sonular yaymlanp anlafllmadka tamamlanmfl deildir. Yaymlanan makale

anlafllmadka basn dalgalarndan baflka bir fley deildir. Ne yazk ki, pek ok bilimselmakale ormanda sessizcedevrilmektedir.

1


21/196

SNYALLER ANLAMAK

Bilimsel yazm, alcya ak bir sinyalin iletilmesidir. Sinyalin kelimeleri, mmknolduu kadar ak, basit ve iyi sralanmfl olmaldr. Bilimsel yazmda sslemeye yer de gerekde yoktur.

Bilim en basit flekliyle, belli anlamlar olan kelimelerden baflka herhangi birfleyle iletiflim

kurulamayacak kadar ok nemlidir. Ve ak belli anlamlar sadece yazarn meslektafllarnadeil, fakat ayn zamanda meslee yeni girmekte olan rencilere, kendi dar konular dflndaokuyan bilim adamlarna ve zelliklede ana dili ngilizceden baflka olan okurlara (bugnkokurlarn ou) hitabetmelidir.

Birok yaz tr elenmek iin yaplanmfltr. Bilimsel yazmn deiflik bir amac vardr:

yeni bilimsel bulufllar iletmek. Bilimsel yaz mmkn olduunca ak ve basit olmaldr.

BLMSEL MAKALENN DL

Dzenlemeye ilveten, bilimsel makalenin ikinci temel unsurunun uygun dil olmasgerekir. Bu kitapta, birok bilim adam bu alanda zorluk ektii iin, ngilizcenin uygunkullanm zerinde srekli olarak durmaktaym. Hepimiz kabul etmeliyiz ki ngilizce hemen

hemen bilimin evrensel dili olmufltur (E. Garfield, The Scientist, 7 Eyll 1987, p.9). Btnbilim adamlar ngilizceyi hassasiyetle kullanmay renmelidirler.

Eer bilimsel bilgi, hi deilse herhangi bir bilgi kadar nemliyse; etkin, ak ve bellianlam olan kelimelerle ifade edilmelidir. Bu nedenle bilim adam, bu abada baflarl olmakiin kltrl olmaldr. David B. Truman, Columbia College dekan iken, bunu iyi ifade

etmiflti: adafl varoluflun karmaflklnda, renim almfl fakat eitilmemifl; teknikbecerileri olan fakat kltr yetersiz kalan ihtisas sahibi kifli, tehlikenin kendisidir.

Bilimsel arafltrmada en son ama yayn olmasna karfln, birok bilim adamnn bukonudaki sorumluluu ihmal etmeleri beni hep flaflrtt. Bir bilim adam, verileri elde etmekiin ok youn alflmalaryla aylar veya yllar geirecek ve iletiflimi ile ilgisiz olduundan,

elde ettii bu deerleri kaybolufla brakacak! Bir lm drdnc basamaa kadar alabilmekiin inanlmaz engelleri aflan ayn bilim adam; sekreter tesadfen, mililitre baflna mikrogram;mililitre baflna miligrama evirirken veya kompozitr, barrel baflna tesadfi bir ka

pound aktarrken, derin bir uykuya dalmfl olacaktr.

ngilizcenin zor olmas gerekmez. Bilimsel yazmda denir ki: En iyi ngilizce, en azsayda ksa kelimelerle anlam veren ngilizce dir (senelerce Journal of BacteriologyninYazarlara Direktifler ksmnda baslmfl olan otoriter bir ifade). Edeb oyunlar ve benzetmeler,dikkati zden stile evirir. Bilimsel yazmda bunlar kullanlsa bile ok nadir kullanlmaldr.

2


22/196

Blm2

Bilimsel Yazmn Kkeni

Bilimin ayklamaya alfltn, sanat kflkrtma yolunu arar- biri iin lmcl olan gizem,

dieri iin yaflamsaldr.

John Fowles

xxx

ERKEN TARH

nsanlar binlerce yldr iletiflim kurabilmifllerdir. Fakat, bugn bildiimiz flekliylebilimsel iletiflim nispeten yenidir. lk dergiler sadece 300 yl nce yaymlanmfl ve bilimsel

makalenin IMRAD (Introduction-Girifl, Methods-Yntemler, Results-Sonular andDiscussion-Tartflma) dzenlemesi son 100 yl iinde geliflmifltir.

Bilginin, bilimsel veya baflka trde, uygun iletiflim mekanizmas kuruluncaya kadar etkinflekilde iletiflimi yaplamamfltr. Tarih ncesi insanlar, szle iletiflim kurabilmifllerdi. Fakatkuflkusuz her yeni kuflak; kaynak gsterecek yazl kaytlar olmakszn, bilgi elde edildii hzlakaybolduundan, esas olarak hep ayn izgiden bafllad.

Kayalar zerine oyulmufl maara resim ve yazlar, gelecek kuflaklara belge brakmakiin insanolunun ilk giriflimleri arasndayd. Bir anlamda bugn biz, atalarmzn baz ilk

mesajlarn yaflatan byle bir ortam semifl olduklar iin flanslyz. Oysaki daha az dayanklmalzeme zerindeki mesajlar kaybolmufl olabilirdi (Belki pek ou yle oldu). Dier taraftan,byle bir ortam yoluyla iletiflim inanlmaz derecede zordu. rnein, eer 50 kglk tafllariletiflim malzemesi olsayd, posta servisinin bugn baflna gelmifl olacak datm problemlerinibir dflnn? 10 grlk mektuplarla yeterince zorluk ekmiyorlar m?

Bildiimiz ilk kitap sel basknnn Chaldeandilinde anlatmdr. Genesisi yaklaflk 2000yl ncesinden veren bu hikye, M.. 4000 yllarnda kiremit tablet zerine yazlmflt.

Hafif ve taflnabilir olan bir iletiflim ortam gereksinimi akt. lk baflarl ortam, M..

2000 yllarnda kullanlmaya bafllanmfl olan papirustur (papirus bitkisinden yaplan sayfalar

yapfltrlarak ve 20-40 ft uzunluunda rulo oluflturularak tahta bir paraya balanr). M.. 190ylnda parflmen (hayvan derisinden yaplan) kullanlmaya baflland. Yunanllar, Efes ve

3


23/196

Bergamada (flimdiki Trkiye) ve skenderiyede byk ktphaneler meydana getirdiler.Plutarcha gre, Bergamadaki ktphanede M.. 40 yllarnda 200.000 cilt kitap vard (48).

M.S. 105 ylnda inliler, iletiflimin modern ortam kad keflfettiler. Bununla beraber,

iletiflimi oaltma iin etkin bir yol mevcut olmadndan akademik bilgi genifl lde

yaygnlafltrlamad.

Belki de insanolunun entelektel tarihindeki en byk tek bulufl matbaayd. lk

hareketli trn, M.S. 1100 yllarnda inde icat edilmesine karfln, Bat dnyas krediyi, M.S.

1455 ylnda 42 satrlk ncilini matbaada basan Gutenberge verir. Gutenbergin buluflu

hemen etkin bir flekilde btn Avrupada kullanma koyuldu. 1500 ylna kadar binlerce

kitabn binlerce kopyas (incunabula denen) basld.

lk bilimsel dergiler 1655te, tesadfen ayn zamanda iki deiflik derginin - Journal des

Scavans/Fransa ve Philosophical Transactions of the Royal Society of London/ngiltere,

yayna bafllamasyla ortaya kt. O zamandan beri dergiler, bilimde en nemli iletiflim ortamolarak hizmet vermektedir. Halen, btn dnyada yaklaflk 70.000 bilimsel ve teknik dergi

yaymlanmaktadr.

IMRAD HKAYES

lk dergiler, grsel dediimiz trde makaleler yaymladlar. Tipik olarak, bir bilim

adam lk bunu grdm, sonra flunu grdm veya lk bunu yaptm, sonra flunu yaptm

fleklinde yazard. ounlukla da bu gzlemler basit zaman sralamasndayd.

Bu grsel stil, o zaman anlatlan bilim tr iin uygundu. Aslnda, bu dorudan anlatma

stili, bugn hl, tptaki vaka raporlar ve jeolojik alflmalar v.b. konularndaki lettersdergilerinde kullanlmaktadr.

l9. yzyln ikinci yarsna doru bilim, artan bir karmaflayla hzlanmaya bafllad.

zellikle, hastalkta virs teorisini kesinlefltiren Robert Koch ile fermante sistemi kullanan ve

saf-kltr alflma yntemini gelifltiren Louis Pasteurn alflmalar nedeniyle, hem bilim hem

de bilimi anlatma nemli ilerlemeler kaydetti.

O zaman, metodoloji nemli hle geldi. ou, nnda retmeye fanatik biimde inanan

elefltirmenlerini susturmak iin Pasteur, deneylerini en ince ayrntsna kadar anlatmay gerekli

grd. Mantkl lde sorumluluk duygusu olan meslektafllar Pasteurn deneylerinitekrarlayabildiklerinden deneylerin tekrarlanabilirlii, bilim felsefesinin temel doktrini oldu ve

ayrk bir yntemler ksm, nemli lde yaplanmfl IMRAD formatna yol at (IMRAD,

Introduction-Girifl, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartflmann bafl

harflerinden oluflan akronimdir).

Ben senelerdir mikrobiyoloji bilimine yakn olduumdan, bilimin bu dalna arlk

veriyor olabilirim. Ama yine de, enfeksiyon hastalklarnn tedavisinin bilim tarihinin en

byk ilerlemesi olduuna gerekten inanyorum. Daha da tesi, bu hikyenin ksaca

tekrarnn bilimi ve bilimi rapor etmeyi gsterebileceine inanyorum. Atomik enerji veya

molekler biyolojinin en nemli ilerleme olduuna inananlar yine de, enfeksiyon hastalklarhikyesinin ortaya koyduu modern bilim modelini takdir edebilirler.

4


24/196

Koch ve Pasteurn alflmalarn, 1900lerin ilk yllarnda Paul Ehrlichin alflmas ve1930larda Gerhard Domaghn (sulfa illar) alflmas izledi. II. Dnya savafl, penisiliningeliflmesini ortaya kard (ilk olarak Alexander Fleming tarafndan 1929da tantlmfltr).

Streptomisin 1944te tantld ve II. Dnya savaflndan hemen sonra, mucize illar iindelice fakat hrika arafltrmalar, tetrasiklinler ve dzinelerle dier antibiyotikleri yaratt.Bylece bu geliflmeler; verem, difteri, stma, tifo ve (afl yoluyla) ocuk felci gibi salgnlarnyok olmasyla sonuland.

Bu mucizeler, II. Dnya savaflndan sonraki tbb laboratuvarlardan taflarken, lkemizin

arafltrma yatrmnn artmas mantklyd. Bilimin desteklenmesindeki bu pozitif atlm(1957de) hemen, Ruslarn Sputniki frlattklar zaman oluflan negatif faktrle birleflti. zleyenyllarda, Ruslarn korkusundan m, yoksa daha fazla mucize midinden mi devlet, Amerikanbilimsel arafltrmasna milyonlarca ilve dolar dkt.

Para, bilim retti. Ve bilim, makaleler. Dalarcasn! Sonu, mevcut dergiler (ve birok

yenisi) zerinde gl bir baskyd. Dergi editrleri, baflka nedenle olmasa bile kendilerinisavunmak iin metinlerin iyi dzenlenmifl ve skfltrlarak yazlmfl olmasn talebetmeyebaflladlar. Dergideki sayfalar, tekrar ve lfla harcanamayacak kadar deerli oldu. l9. yzyln

sonlarndan beri ar ar ilerlemekte olan IMRAD format, arafltrma dergilerinde hemenhemen evrensel bir kullanm alan buldu. Baz editrler, arafltrma sonularnn iletifliminde enbasit ve mantkl yol olduuna inandklar iin IMRAD desteklediler. Dierleri, belki basitIMRAD mantna inanmyorlard; fakat yine de IMRADn rijitlii dergilerde gerekten yer

(ve masraf) tasarrufu saladndan bu trene katldlar. IMRAD, metnin nemli ksmlarnndizinlenmesiyle, editrler ve deerlendirme yapanlar iin hayat kolaylafltrd. IMRAD

mant soru formunda tanmlanabilir: Hangi problem incelendi? Cevap: Introduction=Girifl.Problem nasl incelendi? Cevap: Methods= Yntemler. Neler bulundu? Cevap:Results=Sonular. Bunlar ne anlam taflr? Cevap: Discussion=Tartflma.

fiimdi, basit IMRAD mantnn yazara metni dzenleme ve yazma konusunda yardmcolduu; editrler, deerlendirme yapanlar ve nihayetinde de makaleyi okuyarak izleyenokuyucular iin kolay bir yol haritas verdii ak olarak grlmektedir.

5


25/196

6


26/196

Blm3

Bilimsel Makale Nedir?

Yaynsz bilim ldr.

Gerard Piel

xxx

BLMSEL MAKALENN TANIMI

Bilimsel makale, zgn arafltrma sonularn tanmlayan, yazlmfl ve baslmfl rapordur.Fakat bu ksa tanm; bilimsel makalenin belli bir biimde yazlmfl olmas ve yzyl boyuncagelifltirilmifl gelenekler, editr uygulamalar, bilimsel ahlk ve basm-yaym etkileflimiyletanmlanan belli bir biimde yaymlanmas gereine dikkat ekilerek nitelenmelidir.

Bilimsel makaleyi uygun bir biimde tanmlamak iin bir bilimsel makaleyi yaratanmekanizmay, yani geerli yayn tanmlamalyz. zetler, tezler, konferans raporlar ve dierbirok literatr yaymlanabilir, fakat bu yaynlar her zaman geerli yayn ltn salamazlar.Dahas, bilimsel bir makale btn dier testleri gese de, eer yanlfl yerde yaymlanmflsa geerliyaymlanmamfl demektir. Yani, nispeten kt bir arafltrma raporu, fakat testleri geen bir yayn,eer doru yerde (genellikle belli bafll bir dergi) kabul edilir ve yaymlanrsa geerli bir yayndr.ok iyi hazrlanmfl bir arafltrma raporu ise yanlfl bir yerde yaymlanmflsa geerli bir flekildeyaymlanmamfl olur. Devlet raporlarnn ve konferansta yaymlananlarn ounda olduu gibi,kurum bltenleri ve ksa yaflam sresi olan yaynlar, esas yaynlar olarak nitelenmezler.

Birok kifli, bilimsel makalenin tanmnn elde edildii temel yayn (geerli yayn) tanmkonusunda mcadele vermifltir. The Council of Biology Editors(CBE), otoritesi olan meslek birorganizasyon (hi deilse biyolojide), bu tr problemlerle uraflarak afladaki tanma ulaflt:

Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, meslektafllara (1) gzlemleri deerlendirme (2)deneyleri tekrarlama (3) entelektel ifllemleri deerlendirme imkan verecek, yeterli bilgi ieren ilkaklama olmaldr. Dahas, duyumsal alglamaya elveriflli; esasta kalc, kstlama olmaksznbilimsel toplulua ak ve bir veya daha fazla belli bafll tannmfl ikincil servislerin dzenlitaramas iin hazr olmaldr (rnein, Amerikada Biological Abstracts, Index Medicus, ExcerptaMedica, Bibliography of Agriculture, dier lkelerde de benzer servisler).

lk okuyuflta, bu tanm aflr derecede karflk veya hi deilse ok uzun grnebilir. Fakat

bunu yazmada katks olan bizler, her kelimeyi dikkatlice tarttk ve daha az kelimeyle kabuledilebilir bir tanmn yaplabileceinden kuflku duyuyoruz. nk; renciler, yazarlar, editrler

7


27/196

ve btn ilgililer iin bilimsel makale nedir? ne deildir? ok nemlidir. Bu tanmn, gerektenne anlama geldiini grmek iin btnyle incelemekte yarar vardr.

Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, ilk aklama olmaldr. Doal olarak ou

zaman, yeni arafltrma verilerinin ilk aklamas bilimsel bir toplantda szl sunufl olarak yer alr.

Fakat, CBE ifadesinin ileriye srd, yazarn azndan karmasnn tesinde bir aklamadr.Etkin bir ilk aklama sadece,aklanann, yazarn meslektafllar tarafndan (flimdi veya gelecekte)

tamamyla anlafllp kullanlmasna imkn verecek formu olan bir aklama olduu zaman

gerekleflmifltir.

Bylece verilerin, potansiyel kullanclara (i) gzlemleri deerlendirebilecei (ii) deneyleri

tekrarlayabilecei ve (iii) entelektel ifllemleri deerlendirebilecei (yaznn sonular verilerle

desteklenmekte midir?) yeterli bilgiyi sunmas gerekir. Sonra, aklama duyular tarafndan

alglanmaya elveriflli olmaldr. Bu acayip bir szck grubu olabilir, fakat bunlar normal

uygulamada en basit flekliyle, yayn anlamna gelir. Bununla beraber bu tanm, aklamaya sadece

grsel malzeme (basl dergiler, mikrofilm, mikrofifl) cinsinden deil, fakat ayn zamanda, belkibasl olmayan, grsel olmayan formlar cinsinden de ierik kazandrr. rnein, dinleme kasetleri

formunda yayn, eer tanmda verilen dier testleri getiyse etkin bir yayn oluflturabilir.

Gelecekte, ilk aklamann bilgisayar veri tabanna girifl olmas pekl mmkndr.

Yaynn formuna baklmakszn; bu form, esasta kalc olmal, bilimsel topluma kstlamasz

ak tutulmal ve bilgi geri kazanma servislerine ak olmaldr (Biological Abstracts, Chemical

Abstracts, Index Medicus, Science Citation Index, v.b.). Bylece, haber bltenleri ve kurum

yaynlar gibi haber ve dier ynleriyle deer taflyan yaynlar, bilimsel bilginin bulunduu yerler

olarak hizmet edemezler.

CBE tanm, daha basit olarak, fakat daha kesin terimler olmakszn yeniden ifade edilirse;temel yayn (i) zgn arafltrma sonularnn ilk yayn olan (ii) yazarn meslektafllarnn deneyleri

tekrarlayabilecekleri ve sonular irdeleyebilecekleri forma sahip ve (iii) dergide veya baflka bir

kaynak belgesinde bilimsel toplum iinde hemen ulafllabilir olan yayndr. Bu tanm anlamak iin

yine de, nemli bir ihtar ilve etmeliyiz. Tanmn, yazarn meslektafllarna atfedilen ksm, yayn

ncesi meslektafl deerlendirmesi anlamnda kabul edilir. Bylece tanm olarak bilimsel makaleler,

meslektafl deerlendirmesi yaplan yayn organlarnda yaymlananlardr.

Bu tanm sorununun zerinde iki nedenle ok durdum. lk olarak; yazarlar, editrler ve

yaymclarn temel yayn tanmlamadaki isteksizlikleri nedeniyle veya yapamadklar iin, bilim

topluluunun tm uzun sre, etkin olmayan pahal bir bilimsel iletiflim sistemi ile alflt. Sonutayaynlarn ou toplant zetlerinde, anlafllmaz konferans bildirilerinde, devlet belgelerinde kald

veya datm ok az olan kitap ve dergilere gmld. Dier makaleler, aynen veya ufak

deifliklikler yaplmfl formda bir kereden fazla yaymlandlar; bazen bu, hangi konferans

raporlarnn, kitaplarn ve derlemelerin temel yayn olduu (veya olmas gerektii) hangilerinin

olmad konusundaki tanm eksiklii nedeniyle olmufltur. Sonu, tekrar ve karflklktr. kincisi,

tanm olarak bilimsel makale, baz belirli trlerde bilgi ieren zel bir eflit belgedir. Bir bilimsel

makale, bilimin gereksinimi olan dflnce nitelikleri gibi, tamamyla ayn nitelikleri talebeder:

Mantk, aklk ve kesinlik (50). Eer renci veya yetiflmekte olan bilim adam (ve hatta, hlen

ok sayda makale yaymlamfl bilim adamlarnn bazlar) bu tanmn nemini tam anlamyla

kavrarsa, yazma iflinin nemli lde kolaylaflmas gerekir. Karflklk, flekillenmemifl ifllerinsonucudur. Kolay ifl, tan olarak ne yaplmas ve hangi srada yaplmas gerektiini bildiiniz ifltir.

8


28/196

BLMSEL MAKALENN DZENLENMES

Geerli yaynn gereklerini karfllayacak flekilde dzenlenmifl makale, bilimsel makaledir. O,nemli lde flekillendirilmifl, ayrk ve aka belirli, birleflen paralardan oluflur veyaoluflmaldr. Birleflen ksmlarn, temel bilimlerde en yaygn isimlendirilmesi: Introduction-Girifl,Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartflma (ve bylece akronim

IMRAD)dr. Gerekte, Malzeme ve Yntemler bafll, daha basit olan Yntemlerden daha okkullanlr. Fakat akronime girmifl olan sonuncusudur.

Yllar boyunca, IMRAD yaklaflmn dflndm ve nerdim. Bununla beraber bugne kadar,herhangi bir flekilde farkl olan eflitli dzenleme sistemleri, baz editr ve dergiler tarafndantercih edilmifltir. niform olmaya doru eilim, IMRAD sisteminin Amerikan Ulusal StandartlarEnstits tarafndan ilk 1972de ve tekrar 1979da (5) tanmlandndan beri artmfl bulunuyor .

Bu sralama ylesine mantkl ki, aklayc yaynlarn dier trlerinde de artarakkullanlmaktadr. Kifli; kimya, arkeoloji, ekonomi hakknda m yoksa caddelerdeki sular hakkndam yazyor, IMRAD format genellikle en iyi seimdir.

Bu ou zaman, laboratuvar alflma sonularn aklayan makaleler iin de dorudur.Kuflkusuz, istisnalar vardr. rnein, yer bilimlerinde alan alflma raporlar ve tp bilimlerindeklinik vaka raporlar bu tr dzenlemeye ilk aflamada uymazlar. Yine de, bu grsel tanm verenmakalelerde dahi, problemden zme ayn mantk silsilesi ou zaman uygundur.

Zaman zaman, laboratuvar raporlar bile farkl olmaldr. Eer, ilgili sonulara dorudanulaflmak iin birka yntem kullanldysa, Malzeme ve Yntemler ve Sonular ksmnnbtnlefltirilmifl bir Deneysel ksmda toparlanmas istenebilir. Nadiren, sonular yle karflkolabilir veya hemen tartflmay gerekli klacak ztlklar verebilir ki, Sonular ve Tartflma ksmnnbirarada olmas istenebilir. Ayrca, baz temel dergiler IMRAD dzeninin ksaltlmfl olan Notesveya Short Communications yaymlarlar.

Bilimin grsel tanml alanlarnda, ok eflitli dzenleme trleri vardr. Byle makalelerinnasl dzenleneceini ve hangi genel bafllk kullanlacan belirlemek iin, amaladnz dergininYazarlara Direktifler ksmna bakmanz gerekir. Dergi konusunda kuflkunuz varsa, veya dergiok deiflik trde makaleler yaymlyorsa, genel bilgiyi uygun kaynak kitaplarndan bulabilirsiniz.rnein, eflitli temel tp makaleleri ayrntl olarak, Huth (28) tarafndan tarif edilmifl ve pek okmhendislik makale ve raporlar Michaelson (35) tarafndan anahatlaryla gsterilmifltir.

Ksaca ben, bilimsel makalenin hazrlanflnn edeb beceriyle ilgisinin, dzenlemeyleolandan ok daha az olduunu dflnyorum. Bilimsel makale edeb eser deildir. Bilimselmakaleyi hazrlayan kifli edeb anlamda yazar deildir.

Baz eski dflnceli meslektafllarm, bilimsel makalenin edeb olduu, yazarn tarz ve

havasnn aka belirgin olmas gerektii ve tarzdaki deiflikliklerin okurun ilgisinicanlandracan dflnrler. Ben yle dflnmyorum. Bence bilim adamlar, gerekten edebiyatokumaya, hatta belki yazmaya da ilgi duymallar. Fakat arafltrma sonularnn iletiflimi daha kurubir yoldur. Boothun (13) ortaya koyduu gibi, Bilimsel yazmda iddial kelimelere yer yoktur.

Bugn ortalama bir bilim adam, alanndakileri izleyebilmek iin ok sayda makalede raporedilen verileri incelemek zorundadr. Bu nedenle, bilim adamlar ve kuflkusuz, editrler; niform,ksa ve z, ve hemen anlafllabilir bir anlatm sistemi talebetmelidirler.

DER TANIMLAR

Eer bilimsel makale zgn arafltrma raporu iin bir terim ise bu, zgn veya bilimselolmayan arafltrma raporlarndan veya bilimsel makale olarak nitelendirilmeyenlerden naslayrlmaldr? ok kullanlan baz zel terimler: tarama/deerlendirme makalesi, konferansraporu ve toplant zeti.

9


29/196

Bir tarama/deerlendirme makalesi hemen hemen herfleyi, en tipik olarak da tanmlanmflkonudaki en yeni alflmalar veya belli bir kifli veya grubun alflmalarn gzden geirir. Bylecetarama/deerlendirme makalesi, hlen yaymlanmfl olan(temel dergilerdeki arafltrma raporlar)bilgiyi zetlemek, analiz etmek, deerlendirmek veya birlefltirmek iin oluflturulur.Tarama/deerlendirme makalesindeki malzemenin tm veya ou nceden yaymlanmfl

olmasna karfln; alflmann tarama/deerlendirme tr genellikle aka yaynn bafllndabelirtildiinden (ounlukla; Microbiological Reviews, Annual Review of Biochemistry, v.b.) iftyayn havas normal olarak domaz. Fakat, tarama/deerlendirmeler yeni bir fley iermez diyevarsaymayn. En iyi tarama/deerlendirme makalelerinden, yeni sentezler, yeni fikirler ve teorilerve hatta yeni modeller ortaya kar.

Bir konferans raporu; kitapta veya dergide, sempozyum, ulusal veya uluslararas kongre,alflma grubu, yuvarlak masa veya benzeri toplant bildiri kitaplarnn bir paras olarakyaymlanmfl makaledir. Bu konferanslar normal olarak, zgn verilerin sunulmas iintasarlanmazlar ve ortaya kan bildiri kitaplar (kitapta veya dergide) temel yayn olaraknitelenmezler. Konferans bildirileri ounlukla, belli bir bilim adamnn son alflmalarnn

deerlendirilmesini veya belli laboratuvarlardaki son alflmalar sunan tarama/deerlendirmemakaleleridir. Baz konferanslarda anlatlan malzemenin bir ksm (zellikle ilgin olanlar), ouzaman ilgin speklasyonlarn efllik ettii yeni, zgn verilerin anlatld n raporlardr. Fakatgenellikle bu n raporlar, ne bilimsel makale olarak nitelenirler, ne de o amac taflrlar. Daha sonra,genellikle de ok daha sonra, byle alflmalar temel bir dergide geerli bir flekilde yaymlanrlar.O zamana kadar akta kalan ksmlar toparlanmfl, btn temel deneysel ayrntlar kaydedilmifl(bylece ifli bilen bir kifli deneyleri tekrarlayabilir) ve nceki speklasyonlar sonular ksmndaolgunlafltrlmfltr.

Bu nedenle, baslan ok saydaki konferans yaynlar normal koflullarda temel deildir.Byle katklarda, eer zgn veriler sunulursa, bu veriler temel dergilerde yaymlanabilir ve

yaymlanmas gerekir. Aksi takdirde, bilgi etkin bir flekilde kaybolabilir. Eer temel bir dergidekiyayn konferans raporunda yaymlanrsa, alflmann baz ksmlarn etkileyen izin ve yaym hakkproblemleri kabilir (Blm 26ya bkz.). Fakat, ift yayn olma gibi daha temel bir problem(zgn verilerin ifte yayn) normal olarak domaz, domamas gerekir.

Toplant zetleri, bildiri kitaplar gibi eflitli trdedir. Kavramsal olarak, zgn bilgiiermeleri ve ierebilmeleriyle konferans raporlarna benzerler. Temel yayn deildirler ve birzetin yaynlanmas, daha sonra raporun tmnn yaynlanmasn engellememelidir.

Gemiflte, ulusal veya uluslararas kongre programnn bir paras olarak veya programlabirlikte datlan tipik, bir paragraflk zetler konusunda ok az karmafla olmufltur. Genellikle, butoplantlarda sunulan makalelerin daha sonra temel dergilere yayn iin gnderilecei bilinirdi.

Fakat son zamanlarda, geniflletilmifl zetlere (veya synoptics) gl bir eilim var. nk,nemli bir uluslararas kongre gibi byk toplantlarda sunulan btn makalelerin tamamnyaymlamak pahaldr ve byle yaynlar hl, temel bir derginin verdii geerli yaynn yerinialamyor. Geniflletilmifl zetlere doru gidiflin bu nedenle bir anlam var. Geniflletilmifl zetler,makalenin tm kadar bilgi verebilir. Tek vermedii, deneysel ayrntlardr. Fakat srf bu nedenle,yani deney ayrntlar iermediinden de bilimsel makale olarak nitelendirilemez.

Bunlar yaymlama ifliyle uraflan bizler, deiflik trde makalelerin dikkatli tanmnnnemini grmekteyiz. Gittike daha fazla yaymc, konferans dzenleyicileri ve bilim adamlar butemel tanmlar zerinde anlaflmaya varmaktadrlar. Bunlarn genel kabul grmesi, bilimsel bilgininhem temel ve hem de ikincil iletiflimini nemli lde akla kavuflturacaktr.

10


30/196

Blm4

Bafllk Nasl Hazrlanr?

lk izlenimler gl izlenimlerdir; bu nedenle, bir baflln iyi tasarlanmas ve snrlar izinverdii lde, ne gelmekte olduunun tam ve kesin gstergesi olmas gerekir.

T. Clifford Allbutt

xxx

BAfiLIIN NEM

Bir makale iin bafllk hazrlarken, yazar ok basit bir gerei hatrlarsa iyi eder: Bubafllk binlerce kifli tarafndan okunacaktr. Eer olursa, belki ok az kifli makalenin tmnokuyacak, fakat pek ou ya zgn dergide veya ikincil servislerden (zetlemeler veyadizinler) bafll okuyacaklardr. Bu nedenle, bafllktaki btn kelimeler ok dikkatli seilmelive birbiri ile iliflkileri dikkatli kurulmaldr. Yanlfl bafllklardaki belki de en yaygn hata veanlam bakmndan kesinlikle en zarar verici olan, kelimelerin hatal sralanmasdr.

yi bir bafllk nasl olur? Ben bunu, makalenin ieriini yeterli lde en az saydakelimeler dizisi olarak tanmlyorum.

Hatrlaynz ki, zetleme ve dizin servisleri nemli lde baflln tam oluflunadayanrlar. Uygun olmayan flekilde bafllk verilmifl bir makale, amalad okuyucu kitlesineasla ulaflamaz ve tamamen kaybolabilir.

BAfiLIK UZUNLUUBazen bafllklar ok ksadr. Bir makale, Journal of Bacteriologyye Brucella zerine

alflmalar bafll ile gnderilmiflti. Aktr ki, byle bir bafllk okuyucuya pek yardmcolamazd. alflma taxonomic mi genetic mi, biochemical m veya medical mdr? Hiolmazsa bu kadarn bilmek isterdik.

Daha da sk karfllafllan durumlarda, bafllklar ok uzundur. Tuhaftr ki uzun bafllklarksalarndan daha az anlamldr. Bir kuflak ncesinde, bilimde daha az uzmanlaflma olduuzamanlarda, bafllklar uzun ve zellik belirtmeyen trde olma eilimindeydi. rnein, BirObje ile Ortam veya Objenin Belli Paralar Arasnda Renk-Ztl reten Yeni Bir Yolla

Mikroskopik Arafltrmaya lveler zerine (J.Rheinberg, J.R. Microsc. Soc. 1896: 373). Bukesinlikle kt bir bafllk izlenimi veriyor. Belki, iyi bir zet olabilir.

11


31/196

Kuflkusuz ok uzun bafllklarn ou, israf edilmifl kelimeler ierir. Genellikle,zerine alflmalar, zerine arafltrma ve zerine gzlemler gibi israf edilmifl kelimelerbaflln hemen bafllangcndan gzkr.

BELRTC BAfiLIKLARA GEREKSNM

rnek bir bafll inceleyelim: Antibiyotiklerin Bakteriler zerine Etkileri. Formdadr;ksadr ve israf edilmifl kelimeler veya fazla yk taflmamaktadr. Kesinlikle de bu bafllk,Bakterinin eflitli Trleri zerinde Belli Antibiyotiklerin Etkileri Konusunda nGzlemlere deifltirilerek gelifltirilemezdi. Fakat (bu beni bir sonraki noktaya getiriyor), okksa olan bafllklarn ou, zelden ziyade genel terimler ierdikleri iin ok ksadrlar.

Gvenle varsayabiliriz ki, yukardaki bafllkla verilen alflma, tm antibiyotiklerin tmbakteriler zerindeki etkilerini denememifltir. Bu nedenle, bafllk esas olarak anlamszdr.Sadece bir veya birka antibiyotik zerinde alflldysa, bafllkta tek tek sralanmas gerekirdi.Bir veya birka organizma denendiyse, bafllkta yine tek tek sralanmas gerekirdi. Eer

antibiyotik ve organizmalarn says, bafllkta sralanamayacak kadar ok ise, belki yerine grupad konabilirdi. Daha kabul edilebilir bafllk rnekleri:

Streptomycinin Mycobacterium Tuberculosiszerine Etkisi

Streptomycin, Neomycin ve Tetracyclinein Gram-Positive Bacteriazerine Etkisi

Polyene Antibioticsin Plant-Pathogenic Bacteriazerine Etkisi

Mantara Karfl Kullanlan eflitli Antibiyotiklerin Candida albicans ve AspergillusFumigatuszerine Etkisi

Bu bafllklar, ilk rnekten daha kabul edilebilir olmalarna karfln, yine de ok genel

olduklar iin zellikle iyi rnekler deildirler. Eer Etkisi kolaylkla tanmlanabilirse,anlam daha ak olabilir. rnein, yukardaki ilk bafllk Streptomycin KullanarakMicrobacterium tuberculosisin Bymesinin Engellenmesi fleklinde dzenlenebilirdi.

ok nceleri, Leeuwenhoek tanmlayc fakat ok zel olmayan animalculeskelimesini kulland. 1930larda, Howard Raistrick Bakteriler zerine alflmalar bafllaltnda, nemli bir makale serisi yaynlad. Benzer bir makale bugn, ok daha zel bir bafllktaflr. Eer alflma bir organizmay konu alyorsa bafllk; genus, species ve muhtemelenstrain saysn bile verir. Eer alflma bir organizmann enzimini konu alyorsa, bafllkBakterilerde Enzimler gibi birfley olmaz, Dihydrofolate Reductase in Bacillus subtilis olur.

KELME SIRASININ NEMBafllklarda, zellikle kelime srasna dikkat edin. Bafllklardaki dilbilgisi hatalarnn

ou hatal kelime sralamasndandr.

Journal of Bacteriologyye Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumoniain Mice Induced by Newcastle Disease Virus bafllkl bir makale gnderilmiflti. Bu yazarherhangi bir flekilde birdenbire retme becerisi gstermedike, oluflturulann fare deil,zatrree olmufl olmas gerekir. (Baflln flyle olmas gerekirdi: Mechanism of Suppressionof Nontransmissible Pneumonia Induced in Mice by Newcastle Disease Virus).

Artk, bebekleri leyleklerin getirmediine inanyorsanz, flu bafll neririm: (Bacteriol.

Proc., p. 102, 1986): Multiple Infections Among Newborns Resulting from Implantation withStaphylococius aureus502A. (Bu hayat bakterisi midir?)

12


32/196

Bir gn karfllafltm dier bir rnek (Clin. Res. 8: 134, 1960): , Preliminary Canine andClinical Evaluation of a New Antitumor Agent Streptovitacin. Bu kpek, streptovitacinideerlendirmeyi bitirdiinde benim de bakmasn istediim baz alflmalarm var!

Dilbilgisi bir tarafa, using (kullanarak) kelimesini kullandnzda sizi dikkatli olmaya

davet ederim. nanyorum ki, using kelimesi bilimsel yazmda en ok bilinen, askda kalmflflimdiki zaman fiilidir. Ya akll baz kpekler daha var, ya da using flu cmlede yanlflkullanyor: Using a fiberoptic bronchoscope, dogs were immunized with sheep red bloodcells.

Akll hayvanlar sadece kpekler deil. Bir metin, Journal of Bakteriologyye Isolation ofAntigens from Monkeys Using Complement-Fixation Techniques ad altnda gnderilmiflti.

Bakteriler bile akll. Dier bir metin, Journal of Clinical MicrobiologyyeCharacterization of Bacteria Causing Mastitis by Gas-Liquid Chromatography adylagnderilmiflti. Bakterinin GLC kullanabilmesi harika birfley deil mi?

ETKET OLARAK BAfiLIK

Makalenin bafll bir etikettir. Bir cmle deildir. Her zamanki zne, nesne, fiil,dzenlemesiyle oluflan bir cmle olmadndan cmleden daha basittir (veya hi deilsegenellikle daha ksadr), fakat kelimelerin sras daha da nemli hle gelir.

Aslnda ok az sayda dergi, baflln cmle olmasna izin verir. flte bir rnek: B-Endorfin is Associated with Overeating in Genetically Obese Mice (ob/ob) and Rats (fa/fa)(Science202:988, 1978). Zannederim bu sadece bir grfl meselesidir. Ben byle bir bafllaiki ynden karfl kardm. lk olarak is fiili israf kelimesidir ve anlayfl etkilemeden hemen

karlabilir. kincisi, is in ilavesi, flimdi baflln yksek sesle konuyu kabul ettirmesidir.Blm 27de gelifltirilen nedenlerle, yazarlarn sonularn flimdiki zamanda sunmalarngrmeye alflk olmadmzdan dogmatik bir hava taflmaktadr.

Derginin iindekiler ksmnda bafll gren muhtemel okuyucuya, bafllktakikelimelerin sras ve anlam nem taflr. Fakat bu dflnceler, ikincil kaynaklardan makaleyiduyanlar da dahil olmak zere (belki de ou byle), literatrn btnmuhtemel kullanclariin eflit lde nemlidir. Bu yzden bafllk, makalenin kendisine efllik eden etiket olarak ifleyaramal ve Chemical Abstracts, Index Medicus ve dierleri tarafndan kullanlan makinadizinine uygun formda olmaldr. Dizinleme ve zetleme servislerinin ou ya KWIC (metin

ii anahtar kelimeler) tretmeye veya KWOC (metin dfl anahtar kelimeler) tretmeyedayanan anahtar kelime sistemi ile alflr. Bu nedenle yazarn, makaleyi etiketlerken doruanahtarlar temin etmesi temel bir nemi haizdir. Yani bafllktaki terimler, makaleninieriinin nemli ksmn, anlafllabilir ve geri kazanlabilir terimlerde vurgulayan kelimelerlesnrl kalmaldr.

Okurlara yardmc olmak zere, sren bafllklar veya sren isimler her sayfann enst ksmna baslr. ounlukla, derginin veya kitabn ad soldaki sayfalarn en stnde,makale veya blm ad (bu kitapta olduu gibi) sadaki sayfalarn en stnde verilir. Yerinsnrl olmas nedeniyle, genellikle baflln ksa bir flekline ihtiya vardr. (En fazla karakter

says, dergilerin muhtemelen Yazarlara Direktifler ksmnda verilir). Metnin bafllksayfasna uygun bir sren bafllk nermek akllca olur.

13


33/196

KISALTMALAR VE JARGON

Bafllklarn; ksaltmalar, kimyasal formller, patentli (genel olmaktan ziyade) isimler,jargon ve benzerlerini hemen hemen asla iermemesi gerekir. Bafll olufltururken yazar flunusormaldr. Dizinde byle bir bilgiye nasl bakardm? Eer makale hidroklorik asitin biretkisiyle ilgili ise, bafllk hidroklorik asit kelimelerini mi, yoksa hemen tannabilen ve okdaha ksa HCl mi iermelidir. Zannederim cevap ok ak. oumuz dizinde hc ye deilhi ye bakardk. Daha da tesi, eer baz yazarlar HCl (dergi editrlerinin izniyle) bazlar isehidroklorik asit kullandysa; bibliyografik servisler ilve kaynaklarn ksaltlmfl bir isimlelistelendiine dikkat etmeden, yaymlanmfl yazlarn sadece bir ksmn bulabilirlerdi.Aslnda, daha byk ikincil servisler; deoxyribonucleic acid, DNA ve hatta ADN (acidedeoxyribonucleique) gibi isimleri biraraya getirmeye olanak veren bilgisayar programlarnasahiptirler. Yine de flimdiye kadar yazarlar (ve editrler) iin en iyi kural, bafllklardaksaltmalardan kanmaktr. Ve ayn kural; patentli isimler, jargon, olaandfl ve eski terimlerede uygulanmaldr.

SER BAfiLIKLARKonufltuum birok editr, ana bafllk-alt bafllk dzenine ve askda kalan bafllklara

karfldr. Ana bafllk- alt bafllk (seriler), yllar nce olduka olaand. (rnek: Studies onBacteria. IV. Cell Wall of Staphylococcus aureus.) Bugn birok editr; her yaymlananmakalenin kendi iinde btn ve bamsz bir alflmann sonularn sunmas gerektii,numaral seri makalelere izin verilmeyecei konusunun (Yazarlara Direktifler, Journal ofBakteriology) zellikle okurlar iin nemli olduuna inanr. Seri makalelerin gemiflte, hermakaleyle sadece ufak ufak ksmlar vererek birbiriyle ok yakndan ilgili olma eilimi vard.Bylece okuyucu, btn seri art arda okunmadka ok byk lde eksiklerle braklrd.Ayrca seri sistemi, programlama ve gecikmeler nedeniyle editrler iin can skcyd. (IV

no.lu kabul edilip, III. nolu reddedilir veya deerlendirmede taklrsa ne olacak?) Dier karflkfllar; seri bafllklarn hemen daima nemli lde tekrarl olduu, ilk ksmn (romenrakamndan nceki) faydasz olacak kadar genel olduu ve ikincil servisler bir KWIC dizinievirdiinde, byle ift bafllklar yeniden kurmann imknszlndan, sonularn ounluklaanlafllmaz olduudur (Soru olarak kelimelendirilen makale bafllklar da anlamszdr vebana gre soru tr bafllklar kullanlmamaldr).

Askda bafllklar (seri bafllklar gibi fakat romen rakam yerine iki nokta st ste),KWIC dizininden sonulanan acayiplikler hari, yukarda bahsedilen baz problemlerdenkanmay salad iin ok daha iyidir. Maalesef nde gelen bir bilimsel dergi, Science,

muhtemelen baflln en etkin kelimelerini ne karmak nemli olduu iin askda bafllklarnsavunucusudur. (rnek: The Fragile X Site in Somatic Cell Hybrids: An Approach forMoleculer Cloning of Fragile Sites-Science 237:420,1987). Arada bir, askda bafllklarokuyucuya yardmc olabilir. Fakat bana gre, retici grnmndedirler; nemli olandanziyade geneli vurgularlar, noktalama iflaretleri gerektirirler, dizinleri karfltrrlar ve genellikleetiket biimindeki dz bafllktan daha yetersizdirler.

Yine de dz bafllklarn kullanm, uygun kelime dizilimine veya bafllkta her kelimeninuygun formuna olan gereksinimi azaltamaz. rnein, New Color Standard for Biology adlbir bafllk, bitki ve hayvan numunelerini tanmlamada kullanlan renk standartlarnnoluflturulmasn gsterir gibi grnyor. Oysaki, New Color Standard for Biologists (Bio

Science 27:762, 1977) bafllnda yeni standart; biyologlarn doal iliflkisini snflandrmada,yeflil biyologlar mavilerinden ayrmaya izin vererek yararl olabilir.

14


34/196

Blm5

Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr?

dar ve meslek kskanlk, imparatorluk kurma ve yaynla-veya-yok ol! kuramn

kabullenifl, cennetteki ylanlarn sadece birkadr. Bunlar; endstri, kontrat, kurumsallk,kurulufl gelenekleri ve dzenlemelerinin zehirli ylanlaryla birleflerek, profesyonel yazmdnyasnn ylan deliini olufltururlar.

John H. Mitchell

xxx

SMLERN SIRASI

Bilimsel makale hazrlamann en kolay ksm, ikincil satrlarn girilmesidir: yazarlar ve

adresleri. Bazen!

Yazar isimlerinin sras zerine her gn yeni bir dello duymadm ama, baflka koflullarda

akl baflnda grnen meslektafllarn, srf kimin isminin hangi srada olmas gerektii

konusunda anlaflamadklar iin birbirinin can dflman olduu olaylar biliyorum.

Doru sralama nasl olur? Maalesef, zerinde anlaflmaya varlmfl veya genellikle kabul

gren hibir kural yoktur. Baz dergiler (zannederim temelde ngiliz), yazar isimlerinin

alfabetik srada olmasn ister. Bu tr nemsiz, basit sralama sisteminin nerilebilecek ok

yn vardr. Fakat alfabetik sistem, zellikle ABDde henz herkesin kulland bir sistemolmamfltr.

Gemiflte, arafltrmada aktif olarak yer alp almadna baklmakszn, laboratuvar

direktrn yazar olarak koymak gibi genel bir eilim vard. ounlukla direktr en sona (iki

yazardan ikincisi, yazardan ncs v.b.) konmaktayd. Sonuta en son yer, kendiliinden

verilmifl prestij iin seilen bir yer oldu. Bylece, hibiri laboratuvar direktr olmayan ve

hatta hibiri daha deneyimli olmayan iki yazar, bu ikinci yeri paylaflamazlard. Eer veya

daha fazla yazar varsa nemli yazar, arada bir yeri deil ilk veya son yeri isteyecekti.

Daha modern bir eilim, yaymlanmakta olan alflmann ana reticisi ve deneyimliyazar olarak ilk yazar tanmlama eilimidir. lk yazarn renci olduu ve ikinci (nc

15


35/196

veya drdnc) yazarn laboratuvar direktr, belki Nobel almfl biri olduu zaman bile, ilk

yazara deneyimli yazar olarak atf yaplmas ve o kiflinin arafltrmann kendisini veya

ounu yaptnn varsaylmas flimdi kabul gren bir biimdir.

Laboratuvar direktrlerinin, kendi laboratuvarlarndan kan her yaymlanmfl makaleye

kendi isimlerinin konmas konusunda srar etme eilimleri hl bizimledir. Ayn flekilde, yanideneyler tamamlandktan sonra cam eflyalar ykamfl olabilecek teknisyenler dahil pratikolarak laboratuvardaki herkesin yazar olarak isimlendirildii kirli amaflr listesi yaklaflmnkullanma eilimi de yle. Ayrca, ortak arafltrmaya eilim srekli artyor. Dolaysyla, makale

baflna ortalama yazar says artmaktadr.

Yeni bir eilim ve zannederim ok iyi bir eilim; yerleflik, deneyimli bilim adamlarnndaha gen meslektafllarna veya rencilerine hak (ilk isim olma) tanmasdr. Gen neslin buflekilde teflviki, iyi bilim srecini yceltir ve zarif bir flekilde bu uygulamay yapan, deneyimli

bilim adamnn karakterini ortaya koyar.

YAZARLIIN TANIMI

Belki flimdi yazarlar listesi sadece ve sadece, deneylerin tasarm ve gereklefltirilmesineaktif olarak katlan kiflileri iermelidir diyerek, yazarl tanmlayabiliriz. Daha da tesi,yazarlar normal olarak; ilk yazar deneyimli yazar olarak kabul grerek; ikinci yazar esasiflbirlii yapan, nc yazar ise ikinciye efldeer fakat alflmada muhtemelen daha az katks

olan yazar olarak, deneylere grenem sras ile listelenmelidir. Meslektafllar veya alflmayynetenler, kendilerinin flahsen i ie olmadklar arafltrmay anlatan alflmalara neisimlerinin koyulmasn istemeli ne de koyulmasna izin vermelidirler. Bir makalenin yazar,

verilen arafltrma sonularnda entelektel sorumluluu olan kifli olarak tanmlanmaldr.Kabul etmeliyiz ki bu sorunun zme kavuflturulmas her zaman kolay deildir. Bir

makaledeki entelektel girdiyi incelemek genellikle inanlmaz derecede zordur. Doal olarak,bir arafltrma problemi zerinde aylar ve yllar boyu birlikte youn olarak alflanlar, zgnarafltrma fikirlerini kim verdi veya deneylerin baflarsnda kimin parlak fikri baflarnn

anahtaryd diye hatrlamakta zorluk ekebilirler. Ve bu meslektafllar, arafltrma ile hibir ilgisiolmayan, geleneksel, komflu laboratuvardaki bir kiflinin ilgi ekici bir sorusu ile anidenherfleyin yerli yerine oturduunu farkettiklerinde ne yaparlar?

smi olan her yazarn, anlatlan alflmaya nemli katkda bulunmufl olmas gerekir.

nemli kelimesiyle burada, alflmann yeni bilgi reten, zgn bilimsel makale kavramntanmlayan ynlerine atf yaplmaktadr.

Yaymlanmfl makaledeki yazarlar silsilesi, tam anlaflma ile alflma bafllamadan ncekararlafltrlmaldr. Daha sonra, arafltrmann ald yne gre bir deifliklik gerekli olabilir.Fakat bu nemli yazarlk sorununu arafltrma srecinin en sonuna brakmak akllca olmaz.

Bir vesileyle, 10 veya daha fazla yazarn bir makalede (bazen sadece bir not)listelendiini grdm. rnein F. Bulos ve dierleri (Phys. Rev. Letters 13: 486, 1964)

tarafndan bir makalede 27 yazar ve sadece 12 paragraf vard. Byle makaleler ounlukla,

deneye anlaml bir katkda bulunmak bir yana, on kiflinin bile samad ok kklaboratuvarlardan gelir.

16


36/196

Yazarlarn ev sahibini listeye koymasnda ne gznne alnr? eflitli nedenler olabilir.Fakat temel neden, hi kuflkusuz yaynla - veya - yok ol sendromudur. Baz kiflilermeslektafllarn hofl davranfllarla yle etkin bir flekilde yola sokarlar ki, laboratuvarlarndankan makalelerin ounda veya hepsinde yazar olarak bulunurlar. Arafltrma retkenlikleriaslnda zayftr, fakat yl sonu yayn listeleri gerekten genifl olabilir. Baz kurumlarda bylefliflirilmifl listeler terfi ile sonulanabilir. Byle fliflmeler ayrca beceriklilik olarak kabul edilir.Yine de uygulama tavsiye edilmez. Belki bu kolaya kaanlar, birka idareci kandrabilir veanlk avantajlar kazanabilirler. Fakat iyi bilim adamlarnn; ne ufack katklar iin baflkainsanlarn isimlerinin eklenerek kendi alflmalarnn sulandrlmasna izin vereceklerinden, nede kendi isimlerinin bir sr yetersiz insann isimleriyle lekelenmesini isteyeceklerinden kuflkuduyarm.

Ksaca bilimsel makale, alflmaya arlkl olarak katkda bulunmufl olanlarlistelemelidir. ok yazarl yaklaflmn sulandrc etkisi gerekarafltrmalar kt etkiler (Veeski bir ynetici-editr olarak, sansr gerektiren bu uygulamann bilimsel literatrn kullanmve kontroluyla uraflan bizleri bibliyografik kbuslara srklediini ilve etmedengeemiyorum). Tp Makalelerinde Yazarlk Konusunda zlenecek Yollar zerinederinlemesine bir tartflma Huth (26) tarafndan yaymlanmfltr.

SIRAYI TANIMLAMAK: BR RNEK

Belki afladaki rnek, yazarl tanmlamas gereken kavramsal ve teknik katkseviyesini akla kavuflturmada yardmc olur.

Varsayalm ki, bilim adam A yeni bilgi retecek bir seri deney tasarm yapmfl olsun vesonra bu bilim adam, B teknisyenine deneylerin nasl yaplacan gstermifl olsun. Deneyleralflr ve bir metinle sonulanrsa, bilim adam A, B teknisyeni btn iflleri yapmfl olsa bile,tek yazar olmaldr. (Kuflkusuz, B teknisyeninin yardm Teflekkr ksmnda anlmaldr.)

Varsayalm ki deneyler yrmesin. B teknisyeni, olumsuz sonular bilim adam Ayagtrsn ve flyle bir fley desin, Zannederim, bu Allahn cezas flekil deifltirmeyi, inkbasyon

scakln 24Cden 37Ca deifltirir ve ortama serum albmini katarsak bytebiliriz.Bilim adam deneyi kabul eder, deneyler bu defa istenen sonucu verir ve makale ile sonulanr.Bu takdirde, bilim adam A ve teknisyen B-bu srayla-her ikisi de yazar olarak gzkmelidir.

Bu rnei bir adm daha teye gtrelim. Varsayalm ki, 37C deki serum albminli

deneyler alflyor, fakat bilim adam A flimdi aka boflta kalan bir ksm olduunu farkeder.Yani bu flartlar altnda byme, test organizmasnn bir patojen olduunu gstermifltir. Oysakinceki yazarlar tarafndan, bu organizmann patojenik olmadnn gsterildii bilinmektedir.Bilim adam A flimdi, patojenik mikrobiyolojide uzman olan meslektafl bilim adam Cden, buorganizmay patojeniklii asndan denemesini ister. Bilim adam C, test maddesini herhangibir tbb mikrobiyologun kullanabilecei standart ifllemle bir laboratuvar kobayna enjekteederek abuk bir deney yapar ve patojeniklii dorular. Sonra, metine birka nemli cmleilve edilir ve makale yaymlanr. Bilim adam A ve teknisyen B yazar olarak konur, bilimadam Cnin yardm Teflekkr ksmnda sz edilerek anlr.

Bununla beraber varsayalm ki, bilim adam C, bu acayip flekil deifltirmeyle ilgilenir vebu zel flekil deifltirmenin sadece fare-patojenik deil; fakat belli, nadir raslanan insan

17


37/196

enfeksiyonlarnda uzun sredir arafltrlmakta olan problem yaratc olduu sonucuna gtreniyi planlanmfl deney serileri yrtmeye bafllar. Bylece, iki yeni veri tablosu metine eklenir veSonular ve Tartflma ksm yeniden yazlr. Makale bu durumda, bilim adam A, teknisyen Bve bilim adam Cyi, yazarlar olarak sralanarak yaymlanr.

UYGUN VE TUTARLI BMYazarlarn isimleri bakmndan tercih edilen yazlfl normal olarak, ilk isim, orta ismin

bafl harfi ve soyaddr. Eer yazar sadece, bilimde istenmeyen bir eilim olan ismin ilkharflerini kullanrsa, bilimsel literatr karflk hale gelir. Eer Jonathan B. Jones isimli iki kiflivarsa, yaz servisleri muhtemelen bunlar adresleri vastasyla dzgn tutabilir. Fakat,dzinelerle insan J. B. Jones adyla yayn yapyorsa (zellikle, frsat ktka bazlar JonathanB. Jones kullanrsa) tarama servisleri, iflleri dzenli tutmak iin mitsiz bir flekilde uraflyorolurlar. Birok bilim adam isimlerini deifltirme ekilimine (evlilikten sonra, dini nedenlerleveya mahkeme kararyla), yaynlarnn ayrlacan bildikleri iin diren gsterirler.

Genelde bilimsel dergiler, yazarn isminden sonra ne nvan ne de dereceleri basarlar.B.S. ne demek bilirsiniz. M.S. (More of the Same)-aynsnn daha ou. Ph.D. (PiledHigher and Deeper)-daha yksek ve daha derin ylmfl; M.D. (Much Deeper)-ok dahaderin demektir. Bununla beraber pek ok tbb dergi, isimlerden sonra dereceleri verir.nvanlar da ounlukla tbbi dergilerde ya isim ve derecelerden sonra veya bafllk sayfalarndadipnot olarak verilir. Fakat yine de tbb dergilerde bile derece ve nvanlar (Dr. rnein) atfyaplan literatrde verilmez. Katkda bulunacak olanlar, derginin Yazarlara Direktiflerksmna ve tercih edilen kullanm iin derginin yeni bir saysna bakmaldrlar.

Eer bir dergi hem derece hem de nvana izin verirse, belki Leo Rostenin (42) nerdiigibi biraz da reklama izin verebilirdi.

Dr. Joseph Kipnis-Psikiyatr

Dr. Eli Lowitz-Proktolojist

fiu ve Bu Uzmanlar

Dr. M. J. Kornblum and Dr. Albert Steinkoff

Kadn Doum Uzmanlar: 24 saat servis verilir.

ADRESLERN LSTES

Adres listesi kurallar basittir, fakat ounlukla uygulanmaz. Sonuta, yazarlar adresleriile her zaman badafltrlamaz. Bununla beraber genellikle karflklk yaratan, yazarlarn ihmaliveya komisyonun hatalarndan ziyade derginin tarzdr.

Bir yazarla, bir adres (alflmann yapld laboratuvarn isim ve adresi) verilir. Eer

yaymdan nce yazar baflka bir adrese taflnmflsa, yeni adres flimdiki adres dipnotundagsterilmelidir. Herbiri farkl kurumda iki veya daha fazla yazar varsa, adresler de yazarlarlaayn srada verilmelidir.

Temel problem, diyelim ki iki kurumdan yazar tarafndan bir makale yaynland

zaman ortaya kar. Byle durumlarda, her yazarn ismi ve adresi stel olarak a, bveya cgibiyazarn isminden sonra, ilgili adresten nce veya sonra, uygun iflareti iermelidir.

18


38/196

Bu kural, genellikle J. Jones Yalede mi yoksa Harvardda m bilmek isteyebilecekokurlar iin yararldr. Yazarlarn ve adreslerinin aka belirli olmas, eflitli ikincil servisleriin de ok nemlidir. Bu servislerin kolay bir flekilde ifl yapabilmeleri iin, J. Jones tarafndan

yaymlanan bir makalenin Iowa Statedeki J. Jones tarafndan m yoksa Cornelldeki J. Jonesveya ngilterede Cambridge niversitesindeki J. Jones tarafndan m yazldn bilmeyeihtiyalar vardr. Yalnzca dzgn bir flekilde yazarlar belirlenebilen yaynlar atfendekslerinde gruplanabilir.

AMALAR

Adresin iki amaca hizmet ettiini hatrlaynz. Yazar belirlemeye yarar, yazarn posta

adresini verir veya vermelidir. Posta adresi, en ok bilinen nedeni tekil kopyalarn kaynanbulma olmak zere, birok nedenlerden gereklidir. Birok kurum iin sokak adresi vermekkural olarak gerekli olmamasna karfln, bugnlerde posta kodu kullanlmas zorunlu olmaldr.

Baz dergiler, makale isteklerinin gnderilecei adresi gstermek iin Teflekkrblmn, dipnotlar veya yldz iflaret sistemini kullanrlar. Yazarlar, dergi politikasnn bu

ynnn farknda olmal ve nceden, hangi adresten kimin tekil kopyalar alp datacanakarar vermelidirler (nk normal olarak tekil kopyalar alan, kifliler deil kurumlardr).

Bir bilim adam isimsiz olarak (veya mmkn olduu kadar ona yakn) yaym yapmakistemedike, tam isim ve tam adres, zorunluluk olarak kabul edilmelidir.

19


39/196

20


40/196

Blm6

Ksa zet Nasl Hazrlanr?

Tantc bir zet (Abstract-Ksa zet), metnin ieriinin paragraf formunda olan fleklidir;

okurlar iin genel bir haritadr.

Michael Alley

xxx

TANIM

Ksa zete, makalenin kltlmfl bir biimi olarak baklmaldr. Ksa zet (Abstract)

makalenin ana ksmlarnn (Girifl, Malzeme ve Yntemler, Sonular, Tartflma) herbirinin ksabir zetini vermelidir. Houghtonun (25) syledii gibi Ksa zet, dokmandaki bilginin bir

zeti olarak tanmlanabilir.

yi hazrlanmfl bir Ksa zet, okuyucunun, dokmann ieriini ksa zamanda ve

hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlaryla iliflkisini saptamasna ve bylece dokman

btnyle okumaya ihtiya duyup duymayacana karar vermesine imkn verir (4). Ksa zet

250 kelimeyi gememeli ve makalede neyle uraflldn ak olarak tanmlayacak flekilde

tasarlanmaldr. Birok kifli Ksa zeti, zgn dergide veya Biological Abstracts, Chemical

Abstractsgibi ikincil yaynlarda okuyacaktr.

Ksa zet (i) arafltrmann kapsamn ve esas amalar belirtmeli (ii) kullanlan

metodolojiyi tanmlamal (iii) bulgular zetlemeli ve (iv) ana sonular belirtmelidir.

Sonularn nemi, genellikle kez verilmesi gereiyle gsterilir: Ksa zette bir kere,

tekrar Giriflte ve tekrar (muhtemelen ayrntl) Tartflmada.

Ksa zetin ou veya tamam, yaplmfl alflmaya atf olduu iin, gemifl zamanda

yazlmaldr.

Ksa zet asla yeni bilgi veya makalede belirtilmeyen sonular vermemelidir. Eserlere

kaynak gsterme Ksa zette yaplmamaldr (nceden yaymlanmfl bir yntemindeifltirilmifl flekli gibi nadir haller dflnda).

21


41/196

KISA ZET TPLER

Yukardaki kurallar, temel dergilerde ve ounlukla deifliklik olmakszn ikincilservislerde (Chemical Abstracts, v.b.) kullanlan Ksa zetler iin geerlidir. Bu tr Ksazet, bilgilendirici Ksa zet olarak anlr ve makaleyi ok kk boyuta sdrmak iin

hazrlanr. Problemi, problemi incelemek iin kullanlan yntemi, ana veriler ve sonularksaca belirtebilir ve belirtmelidir. ounlukla, Ksa zet, makalenin tmn okuma ihtiyacdourur. Bilim adamlar byle Ksa zetler olmakszn, arafltrmann aktif alanlarnizlemekte gncel kalamazlard.

Dier ok bilinen Ksa zet tipi, belirtici Ksa zettir (bazen tantc Ksa zet dedenir). Bu tr Ksa zet, potansiyel okuyucuya makaleyi okuyup okumama kararn vermeyikolaylafltrarak,

Documents

Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr