Bilim Ve Teknik Dergisi Temmuz 2015

8/20/2019 Bilim Ve Teknik Dergisi Temmuz 2015

1/98

http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/


2/98

BlmTeknk

ve

Alemzle ve arkadaşlarımızla brlkte uzun, sağlıklı ve mutlu br yaşam çoğumuzun hayal. Ortalama nsan ömrü teknolojdek ve tıptak gelşmelerleuzunca br süredr hep artıyor. Fakat dünyanın farklı farklı yerlernde yaşayan bazı topluluklar çnde bu ortalamanın çok üzernde, 100 yılı aşkın ömürlerçok yaygın. Uzmanların “mav bölge” smn verdğ bu coğraf bölgelerdek toplulukların ortak brçok yanı var: Hareketl fakat stresten uzak br yaşamtarzı, brbrne benzer dyetler. Özlem Kılıç Ekc ömürlern br asrı geçmesnn yaygın olduğu bu bölgeler ve oradak nsanların yaşam tarzlarınıszler çn yazdı.

En öneml şlern dah son dakkaya bırakılması veya öneml şler sırada beklerken dğer “daha az öneml”şlere zaman harcanması hem ülkemzdehem de başka ülkelerde gayet yaygın. Üstelk çok uzun br eğtm sürecnden geçmş ve hayatlarında son teslm tarhler, son başvuru tarhler gb zaman kısıtları yaygın olan nsanlar, örneğn akademsyenler arasında ble şn erteleme, son dakkaya bırakma br alışkanlık halne gelmş.İşn daha lgnc bu “alışkanlık” bazı nsanların başarısını ve ürettğ şn kaltesn hç etklemezken bazılarının başarısızlığının en öneml sebeb oluyor.Pınar Dündar seçtğ konuya uygun olarak son dakkada teslm ettğ yazısındaJ erteleme sürecn nasıl yaşadığımıza ve nedenbu alışkanlığımızdan br türlü vazgeçemedğmze yer verd.

Öncek paragrafta kullandığım ve şmdlerde akıllı telefonlarla letşmmzn ayrılmaz br parçası halne gelen emojler çoğumuzüst üste k nokta ve br parantez le tanıdı. Artık sayfalarca mnk resmn arasından durumumuza en uygun olanı seçyoruz.Levent Daşkıran “Evrensel br dln doğuşuna mı şahtlk edyoruz yoksa hyeroglere ger m dönüyoruz?” sorusunun cevabını dergmz çn aradı.İnsanoğlunun kend sonunu hazırladığı veya buna çok yaklaştığı pek çok blm kurgu hkâyede yapay zekâ başroldedr.İnsanoğlunun kendn koruması ve kendne hzmetkâr olması çn yarattığı zekâ br anda onun en büyük düşmanı oluverr. Börteçn Ege’nn yazısında,bu kötümser f krlern konunun uzmanları arasında pek çok taraftarı olduğunu göreceksnz.

Gökblm le uğraşanların cevaplamayı umduğu öneml pek çok soru var. Bu soruların cevaplarını ararken sürekl yen chazlara veölçümlere htyaç duyuyorlar. Yapımı nerdeyse 20 yıl sürecek Dev Macellan Teleskobu şte bu htyaçların çocuğu. Dr. H. Tuğça Şener Şatıruzaya açılacak bu yen gözü yazdı. Ayrıca Erhan Balıkçı le beraber bu yen nesl teleskobun postern szler çn hazırladı.Brbrnden güzel yazılarla dolu bu sayımızı da keye okumanız dleğyle...

Saygılarımızla,Murat Yıldırım

Aylık Popüler Bilim Dergisi

Yıl 48 Sayı 572Temmuz 2015

“Benim mânevi mirasım ilim ve akıldır” Mustafa Kemal Atatürk

Yazışma AdresiBilim ve Teknik DergisiAkay Caddesi No:6 06420Bakanlıklar - Ankara

Tel(312) 298 95 61(312) 468 53 00 Faks(312) 427 66 77

Abone İlişkileri(312) 222 83 99Faks: (312) 221 18 [email protected]

İnternetwww.bilimteknik.tubitak.gov.tr

[email protected]

ISSN 977-1300-3380

Fiyatı 5 TLYurtdışı Fiyatı 5 Euro

Dağıtım: TDPhttp://www.tdp.com.tr

Baskı: PROMATBasım Yayın San. ve Tic. A.Ş.http://www.promat.com.tr/Tel (212) 622 63 63

Baskı Tarihi: 30.06.2015

Bilim ve Teknik Dergisi, Milli Eğitim Bakanlığı [Tebliğler Dergisi, 30.11.1970, sayfa 407B, karar no: 10247]tarafından lise ve dengi okullara; Genelkurmay Başkanlığı [7 Şubat 1979, HRK: 4013-22-79Eğt. Krs. Ş. sayı Nşr.83] tarafından Silahlı Kuvvetler personeline tavsiye edilmiştir.

SahbTÜBİTAK Adına BaşkanProf. Dr. Ahmet Arf Ergn

Genel Yayın YönetmenSorumlu Yazı İşler MüdürüDuran Akca([email protected])

Yayın YönetmenDr. Murat Yıldırım([email protected])

Yayın Danışma KuruluProf. Dr. Erol ArcaklıoğluProf. Dr. Zafer EvsProf. Dr. Gökhan ÖzyğtYrd. Doç. Dr. Emre SermutluProf. Dr. Snan SertözDr. Ahmet UludağProf. Dr. Hamza Yılmaz

Yazı ve AraştırmaDr. Zeynep Blgc([email protected])İlay Çelk([email protected])Pınar Dündar([email protected])Dr. Özlem Kılıç Ekc([email protected])Dr. Bülent Gözceloğlu([email protected])

Dr. Özlem Ak İknc([email protected])Mehmet Koçak([email protected])Dr. Mahr E. Ocak([email protected])Dr. Tuba Sarıgül([email protected])Yusuf Yıldız([email protected])

RedaksyonSevl Kıvan([email protected])Mehmet Sığırcı([email protected])

Graf k Tasarım - UygulamaÖdül Evren Töngür([email protected])

Sayfa DüzenSad Atılgan([email protected])

ÇzerErhan Balıkçı([email protected])

WebBurak Fevz Sabah([email protected])

Mal YönetmenKemal Tan([email protected])

İdar HzmetlerMehmet Akf Şenyıl([email protected])

www.krnzgnc.com

http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/


3/98

Bu sayfa bilerek boş bırakılmıştır.

www.krnzgnc.com



4/98www.krnzgnc.com



5/98

62 Rosetta’nın Bze Öğ rettkler / Mahr E. OcakAvrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından hayata geçrlen

Rosetta projes kuyrukluyıldızların çok daha detaylı br bçmdencelenmesne mkân verd, vermeye de devam edyor.

68 Üşenme, Erteleme, Vazgeçme! / Pınar Dündar “Neyse, ona pazartes başlarım”, “daha çok var, br şek lde yetştrrm”,

“önce braz dnleney m de...” gb cümleler ne sıklıktakullanıyorsunuz? Çok sık kullanıyorsanız sz de büyük olasılıkla

şler son dak kaya bırakıp sonra da strese grenlerdensnz.

Pek , ertelemek sıkıntıya grmenze neden oluyorsa

sz şe zamanında başlamaktan alıkoyan ne?

74 Dünyada Herkesn Anlayacağ ı Ortak Br Dl Doğ uyor:EMOJİ / Levent DaşkıranKüçücük, renkl semboller satırlar dolusu kelmenn fade etmekte

zorlanacağı sevg, sempat, öf e, şüphe gb duyguları

tek br dokunuşla aktarablen muczev brer tercümana dönüşüyor.

Bazıları bunu gençlern yen eğlences olarak görse de, acabaemojlerle çok daha büyük br keşf n, dünyanın her yernde

aynı anlama gelen ve herkesn doğuştan konuşmaya hazır olduğu

evrensel br dln lk adımını atmış olablr my z?

82 CERN Geleceğn Planlıyor / Özgür Et şkenCERN’de, LHC (Büyük Hadron Çarpıştırıcı) le blmsel

araştırmalar yürüten blm nsanları, br taraan çalışmalarına

devam ederken br taraan da maddey daha dernlemesne

ncelemek, keşfedlmey bekleyen yen f zğe ulaşmak çn daha

büyük br hızlandırıcının hayaln kurmaya çoktan başladı:

FCC (Yen Nesl Çembersel Hızlandırıcı)

Ek POSTER Dev Macellan Teleskobu / Hazırlayanlar: Dr. H. Tu ğ ça Şener Şatır - Erhan Balıkçı

4Haberler

12Ctrl+Alt+Del / Levent Daşkıran

18Tekno Yaşam / El f Zehra Arslan

42Ayrıntılar / Özlem Ak İ knc

44Merak Ettklernz / Tuba Sarıgül-Mahr E. Ocak

50Türk ye Doğ ası / Bülent Gözcel o ğ lu

88Gökyüzü / Erdem Aytekn

90Nasıl Çalışır? / İ lay Çel k

92İğ ne Delğnden Gelecek / Emre Sermutlu

94Zekâ Oyunları / Emrehan Halıcı

96Yayın Dünyası / İ lay Çel k

+

www.krnzgnc.com



6/98

Küresel klm sstemler vehava olaylarındak değşmlernsebeplernn tam olarakbelrlenmes blm nsanları çnhayl zorlayıcı br hedef.Son yıllarda bu amaçla gerçekleştrlenaraştırmalarda çoğunlukla küreselölçektek hava hareketlerneodaklanılıyor. ABD Ulusal Atmosfer

Araştırmaları Merkez’nden (NCAR) veİngltere’dek Readng Ün verstes’ndenaraştırmacılar küresel ölçektek havahareketlernn doğası gereğ hayl değşken olduğunu,bu nedenle klm sstemlerndek değşmler ncelerken atmosfer ve denz sıcaklığındak artışın ve denzsev yesndek yükselmenn dedkkate alınması gerektğn düşünüyor.

1950’l yıllardan tbaren atmosfer vedenz sıcaklığında artışa nedenolan küresel ısınma etk syleatmosferdek su buharı mktarıyaklaşık %5 arttı. Araştırmacılarbu durumun daha şddetl hava olayları görülmesne nedenolduğunu düşünüyor.Ayrıca denz sev yesndek artış

tayfunların ve kasırgaların karalarüzerndek etk snn dahayıkıcı olmasına neden oluyor.

Gelştrlen klm modellemes aralarında Sandy Kasırgası’nın daolduğu öneml hava olayları çnkullanıldı ve elde edlen sonuçlarıngerçek verlerle uyumluolduğu anlaşıldı.

Araştırmacılar denz yüzey sıcaklığının daha düşük olmasıdurumunda aynı fırtınalarınşddetnn ve büyüklüğününazaldığını belrled.

Haberler

Küresel Isınma Hava Olaylarını Nasıl Etk lyor?Tuba Sarıgül

Blm nsanları fırtına, hortum, kasırga gb hava olaylarının şddet ve sıklığındak artışların nedenlerylelgl f k r brlğne varablmş değl. Sonuçları Nature Cl mate Change dergsnde yayımlanan araştırma nsan

kaynaklı etk nlklern küresel klm değşklkleryle lşk snn sanılandan daha güçlüolduğunu gösteryor.

Brstol Ünverstes’ndenbr grup araştırmacıhavacılık mühendsleryle yen

br malzeme gelştrmeküzere çalışmalara

başladı ve sıvı karbon çeren

küçük küreler gelştrd.

Kanat boyunca yerleştrlmş

bu küreckler kanattaküçük br çatlak oluştuğundaçerdkler sıvıyı

serbest bırakacaklar.

Kürecklerden çıkan sıvı

kanata eklenmş

katalzörle temas ederek

katılaşacak ve zarar görmüş

alanı onaracak. Ancakaraştırmacılar

bu teknkle sadece küçük

çatlakların onarılableceğn

belrtyor. Gene de bu

teknolojye küçük çatlaklarınneden olacağı büyük

hasarların önüne geçlebleceğ çn umut verc olarak

bakılıyor.

Kend Kendn Onaran Uçak KanadıÖzlem Ak İ knc

Kend kendn onaran betondan sonra şmd sıra kend kendn onaran uçak kanadında. İnglz blm nsanları üç yıllık br çalışmanınardından gelştrdkler teknolojy duyurdu. Araştırmacılar vücuttak yaraların yleşmesnden lham aldı.

4

www.krnzgnc.com



7/98

Blm ve Teknk Temmuz 2015

Lazer sstemler üzerndek araştırmalarda eldeedlen gelşmelere rağmen,hem haf f hem de yüksekgüçlü br lazer sstem nşaedlememşt. HELLADS(Yüksek Enerjl Sıvı LazerAlan Savunma Sstem) adı verlen lazer sstem

150 kW gücünde vebenzerlernden hem çokdaha güçlü hem deçok daha haf f. Ağırlığı 900 kgc varında olan sstemnkapladığı hacm de 3 m3 c varında.ABD’nn DARPA(Savunma İler AraştırmaProjeler Ajansı) sml ajansının projeler

kapsamında 14 yıllık braraştırma sonucundaortaya çıkan sstem öncek aşamaları geçerek bu yazarazde denenecek.Frmanın açıklamasına göre,elektrk gücü le çalışanlazerler çnde en yüksek verme ve güce sahp

bu lazer sstemn hayatageçrmek çn dünyanınen parlak lazer dyotlarıgelştrld. Umarızlazerler çn blmsel veteknolojk olarak büyük brgelşmey gösteren bu adımınbarışçıl uygulamalarını dagünlük hayatımızdagöreblrz.

Yıldız Savaşları’nın Lazer Slahları Gerçek m Oluyor? Murat Yıldırım

Her ne kadar özel efektler kullanılarak yapılmış olsa da Yıldız Savaşları f lm sersndek uzay gemlernnlazer slahları le yaptıkları savaşlar küçükken favor sahnelermzd. General Atomcs f rması tarafından

tasarlanan yüksek güçlü lazer sstem, lazer slahlarıyla donatılmış uçakları ve dğer savaş araçlarını gerçeğebr adım daha yaklaştırıyor.

Şu an kullandığımız blgsayarlardave tüm elektronk chazlarda blg elektronlar sayesnde taşınır ve şlenr.

Elektronun varlığı ve yokluğu, kl ss-temn temel “1” ve “0” durumlarına

karşılık gelr. Manu Prakash’ın lder-

lğn yaptığı araştırmacılar su dam-

lacıklarını elektron gb kullanmayı

başardı. Bu blgsayarda kl sstemntemel su damlacıklarının varlığı ve

yokluğu. Bu “suyla çalışan” blgsayar,şu an yazıyı yazdığım blgsayarın

yaptığı tüm şlemler yapablyor.

Tab k çok daha yavaş br şeklde.

Blgsayarın temel olan yonga man-

yetk alanları, mnk demr çubukları

ve manyetk nanoparçacıkların çözün-düğü suyu kullanıyor. Şu an yonga br

posta pulunun yarısı büyüklükteyken,

su damlacıkları br toplu ğne başı bü-

yüklüğünde. Araştırmacılar boyutları

daha da küçültmek çn uğraşıyor.

Araştırmacıların bu blgsayarı yap-

mak çn on yıldır uğraşmasının sebe-

b se su damlalarının taşıyableceğ

kmyasal maddeler. Kmyasal mad-

delern taşınablmes, f zksel mad-

deler doğrudan manpüle ve kontrol

edeblen yen br blgsayar sınıfınınortaya çıkışını haber veryor. Örneğn

karmaşık kmyasal reaksyonlar test

tüplernn çnde değl bu blgsayar

sayesnde br damla suyun çnde çok

daha kontrollü br şeklde gerçekleşt-rleblecek.

Suyla Çalışan Blgsayar Murat Yıldırım

Annelermzn neml bezle televzyon ekranının tozunu aldığı zamanlarda televzyonu zorla kapattırdığı günler gerde kaldığı gb Stanford Ünverstes’nden araştırmacılar on yıllık br çalışma sonunda “suyla çalışan” br blgsayar cat ett.

5

www.krnzgnc.com



8/98

Haberler

Sıtma neredeyse dünyanüfusunun yarısı çn hâlâ brtehlke. Sadece 2013 yılında600 bn c varında k şnn sıtmasebebyle hayatını kaybettğ statstklere geçmş.

Aslında şu ank sıtma testler hem ucuz hem de hızlı.Fakat bu testlerde güvenlr sonuçlarelde edleblmes çn eğtml personele ve k myasal maddelerehtyaç var. Her ne kadar test başınamalyet 0,5 dolar c varındaolsa da sadece k myasal maddelereyılda 100 mlyon dolar c varındapara harcanıyor.

Dery delp kan almayahtyaç bırakmayan yen tahllchazının büyüklüğü br ayakkabıkutusu kadar. Chaz bastçeblekten veya kulak memesnden vücuda yönlendrlen br lazer veger yansıyan ve saçılan lazer analz eden br algılamasstemnden oluşuyor.Vücuda gren lazer dokularazarar vermezken sıtma parazt tarafından üretlen ve

hemozon adı verlen krstallertarafından emlyor.Lazer atımlarının yüksek enerjsn emen krstallern etrafında nanobüyüklükte baloncuklar oluşuyor.Bu baloncuklar algılama

sstem tarafından fark edlereksanyeler çnde kesn teşhskonablyor.

Malyet 15 bn dolar c varındaolan chazı kullanmak çn özel breğtm gerekmyor. Br chazla200 bn c varında test yapılableceğ ve şu ank test başına malyetnaltıda brne neceğ tahmn edlyor.

Araştırmacılar ölü s vrsnekler vesıtmaya yakalanmış altı k ş üzernde yaptıkları testlerde başarılıolmuş. Fakat chaz daha klnkteşhste kullanılmaya başlanmadı.Özellkle ten reng koyu olank şlerde teşhs kesnlğnndüşmes chazın öneml brdezavantajı. Fakat araştırmacılarkullanılan lazern dalga boyudeğştrlerek sorununaşılableceğn düşünüyor.

Lazerle Sıtma Tahll Murat Yıldırım

Yaşı yetenler ülkemzde Uzay Yolu adıyla gösterlendzdek Doktor Mccoy’u ve onun tahll yapmadan hastalıklarıbuluveren el chazını hatırlar. ABD’nn Teksas eyaletnn

Houston şehrndek R ce Ün verstes’nde araştırma yapanDmtr Lapotko lderlğndek grup sayesndesıtma tahll yapablecek benzer br chaz gerçek oluyor.

Okyanusların

Asitliği Artıyor Mahr E. OcakAlaska Ünverstes ve Woods Hole Oşnogra-f Ensttüsü’nde çalışan br grup blm nsanı-nın yaptığı araştırmalar, okyanus sularınınastlğnn arttığını gösteryor. Dr. J. Mathsve arkadaşlarının yaptığı araştırmanın so-nuçları Oceanography ’de yayımlandı.

Araştırmacılar, 2011-2012 arasında Berng, Chukch ve

Beaufort denzlernde sıcaklık, tuzluluk ve çözünmüş karbon mktarı le lgl ölçümler yapmış. Daha sonra

elde edlen verler kullanarak, kuramsal hesaplar yo-luyla bu denzlerdek çözünmüş kalsyum ve karbonatyonları mktarının gelecekte nasıl değşeceğ le lgl

tahmnler yapılmış. Sonuçlar, on beş sene çersnde

kalsyum ve karbonat yonları derşmnn bazı denz

canlıları çn tehlkel olablecek sevyelere düşeblece-ğn gösteryor.

Kabuklu denz canlıları, kabuklarını yapmak çn ok-

yanus sularındak kalsyum karbonatı kullanıyor. Bu

yüzden sulardak kalsyum ve karbonat yonları der-şmnn azalması kabuklu denz canlılarının kabukla-

rının çözünmesne neden olablr. Bu durum yalnızca

kabuklu denz canlılarını değl, aynı zamanda bu can-

lılarla beslenen balıkları da tehdt edyor.

Okyanus sularının astlğnn artması ve sulardak kal-

syum ve karbonat yonları mktarının azalması, nsan

faalyetler sonucunda atmosfere salınan karbondok-

st le lşklendrlyor.

6

www.krnzgnc.com



9/98


SberGüvenlkve

ByometrkAraştırmalarMerkez Açıldı

Özlem Kılıç Ekc

Yıldız Teknk Ünverstes’ndekurulan Sber Güvenlk veByometrk AraştırmalarDanışmanlık Test Merkez’nnaçılışı Sber Güvenlk

ve Byometrk Çalıştayı lebrlkte gerçekleşt.

Byometr konusunda en sonteknolojk ürünlerle dona-tılan merkezde 3D yüz tanıma,

davranış tanıma, rs tanıma, da-

mar z ve parmak z tanıma sen-sörler ve yazılımları gb ürünler

ve çözümler yer alıyor.

Test Merkez’nn açılışından sonra

gerçekleşen çalıştayda geçmş-ten bugüne byometrnn gelş-

m, geldğ nokta ve byometrde

dkkat edlmes gereken unsurlar

hakkında blgler verld. İnternet

ve mobl dünya üzernden f nan-sal hzmetlern revaçta olduğu

günümüzde sber güvenlğn ve

verlern korunmasının önemn-

den bahsedld.

C omputers n HumanBehav or ’da geçtğmzay yayımlanan ve 7000 k ş

üzernde yapılanaraştırma kapsamındaked v deosu zlemennbu k şlern ruh hal üzernde nasıl br etk s olduğu ncelenmş.Araştırma sonucundakatılımcılar ked v deolarızledkten sonra dahaenerjk ve mutluhssettklern, huzursuzluk,

snr ve üzüntü gb olumsuz duygularınınazaldığını belrtmş.

Üstelk genellkleş sırasında zledkler bu v deoların onlara

hssettrdğ rahatlığın,o sırada şlern ertelemekten duyduklarısuçluluk duygusundandaha fazla olduğunuöne sürmüşler.

İnternet verlerne göre2014 yılında YouTube’a2 mlyonun üzerndeked v deosu yüklenmş ve

bu v deolar yaklaşık26 mlyar kez zlenmş.Araştırmayı yürüten

Jessca Gall Myrckbr medya araştırmacısı ve ked v deosu zleyen

br nternet kullanıcısıolarak nternetn breyler ve toplum üzerndek etk lern öğrenmek çnbu tür çalışmaların gerekl olduğunu vurguluyor.Bu konuda önümüzdek yıllarda yapılacakçalışmalar belk de butür v deoların düşükbütçel br hayvan destekl

tedav yöntem olarakkullanılmasına yönelk blg sağlayablecek.

Ked Vdeosu İzlemek İy HssettryorPınar Dündar

İndana Ün verstes’nde yapılan br araştırmaya görenternette ked v deoları zlemek enerjnz ve olumlu duygularınızı artırıyor.

7

www.krnzgnc.com



10/98

Haberler

Akıllı İnsüln BandıEzber Bozacak

Özlem Ak İ knc

Dyabet hastası pek çok kş çn kandak şekerdüzeyn kontrol altında tutmanın tek yolunsüln ğnes yapmak. Yen gelştrlen nsülnbandı le bu ağrılı şlemden kurtulmak müm-kün gb görünüyor. Kuzey Carolna ve KuzeyCarolna Devlet Ünversteler’nden araştırma-cıların gelştrdğ nce, kare şeklndek bant100’den fazla mnk ğneyle kaplı.

Byouyumlu malzemeden yapılan bant hem hızlıçalışıyor hem de kullanımı çok bast. Bandın mnkğneler nsüln ve glkoz sevyesne duyarlı enzmlernbulunduğu mkroskobk depolama brmleryle doldu-

rulmuş. Akıllı nsüln bandını gelştren ekpten Jchng

Yu bu depolama brmlern doğada hayl kolay bulu-

nablecek k malzemeden üretlen yapay kesecklernoluşturduğunu söylüyor.

Bant kandak şeker sevyes çok yükseldğnde enzm-ler serbest bırakıyor. Proceed ngs of the Nat onal Aca-

demy of Sc ences’da yayımlanan çalışmada tp 1 dya-betl denek farelerde umut verc sonuçlar elde edldğ

belrtlyor. Araştırmacılar aynı başarıyı br sonrak aşa-

ma olan nsanlardak klnk denemelerde de görmey

umut edyor. Çalışmada bant, farelern kan şekernn 9

saat düşük sevyede kalmasını sağladı. Fareler nsülnensanlardan daha duyarlı olduğu çn nsanlarda etk

süresnn daha uzun olacağı düşünülüyor.

Dünyada yaklaşık 387 mlyon kş dyabetten muzdarp.

Bu hastalar kan şeker sevyelern parmak uçlarındanaldıkları kan le test edyor, zlyor ve nsüln ğnes ya-

pıyor. Yanlış dozda nsüln enjeksyonu se hastada cdd

komplkasyonlara yol açablyor. Ekbn dğer br araştır-

macısı dyabet sorununa sahp olmanın en zor yanınınnsüln enjeksyonu yapmaktan, kan şekern kontroletmekten daha çok kşnn bu şlemler hayatı boyun-

ca günde br kaç kez yapmak zorunda kalması olarak

açıklıyor. Gelştrdkler nsüln bandının bu zorlukları

ortadan kaldıracağını umut edyor.

NASA’dan Türk GençlerneGurur Veren Ödül!

Özlem Kılıç Ekc

STEM (blm, teknoloj, mühendslk, matematk) alanınadünya çapında pek çok proje le katkı sağlayan Intel’nsponsorluğunda ABD’de gerçekleştrlen gelenekselUluslararası Blm ve Mühendslk Fuarı (ISEF) çerçevesndedüzenlenen yarışmalar sonuçlandı. Fuarda Türk ye’y temsl eden projelerden k s toplam dört ödüle layık görüldü.

Intel ISEF yarışması gençlernblm, teknoloj, mühendslk vematematk dallarına lgsn artırmak çn düzenlenyor.Mayıs ayında gerçekleştrlen66. ISEF’te bu sene 70’n üzerndeülkeden 1700’ü aşkın öğrenc,toplam 4 mlyon dolarlıködül ve burs çn yarıştı.Türk ye adına yarışan dokuzproje TÜBİTAK OrtaöğretmÖğrencler Araştırma Projeler yarışmasından seçlmşt.

Türk ye’den katılan projelerden olan,radyasyondan koruma amacıyla

gelştrlen kıyafet, Amer canChemcal Socety ’den k nclk veNASA’dan üçüncülük ödüller alırken k mya alanında da k nclkbüyük ödülüne layık görüldü.Proje kapsamında gelştrlen yen radyasyon önley cnn, gelecektebaşta tıbb uygulamalar olmak üzereendüstr, tarım ve asker alanlarda da genş br kullanımalanına sahp olacağı öngörülüyor.Altın Telde Drenç veİletkenlğn Kuantze ÖzellğnnGörüntülenmes projes se f zk ve astronom alanında üçüncülükbüyük ödülüne layık görüldü.

8

www.krnzgnc.com



11/98


Hollanda Hükümet Kanun ZoruylaÇevrey Koruyacak!

İ lay Çel k

Geçtğmz ay Hollanda’da tarh sayılablecekbr dava sonuçlandı. Urgenda adlı çevrec gru-bun sera gazı salımlarındak azaltma oranınınartırılması çn 900 vatandaş adına Hollandahükümetne karşı açtığı davada hükümet kay-beden taraf oldu.

Hycopter:İHA’lardaHdrojen Devrm

Murat Yıldırım

Hayatımıza yakın zamanda gren çok pervanel nsansızhava araçları (İHA) çn önerlen pek çok farklıkullanım alanı var. Fakat bunların gerçekleşmesnnönündek en öneml engellerden br, bu İHA’larınyarım saat aşamayan uçuş süres. Uçuş süresnn kısıtlıolmasının en öneml sebeb elektrk motorlarına güçsağlayan yakıt hücreler. Şu ank teknoloj daha uzun süregüç verecek ultra haf f yakıt hücreler tasarlamayamkân vermyor.

Fakat Sngapur kökenl Horzon EnergySystems (HES) f rmasınıntasarladığı ultra haf fyakıt hücreler bunudeğştrecek gb görünüyor.Bu yakıt hücres, HorzonUnmanned Systems (HUS)tarafından tasarlanan4 pervanel nsansız havaaracının güç kaynağı olaraktasarlanmış.Frmanın uzmanlarıyaklaşık 24 atmosferlk basınçaltındak 120 gram hdrojenledoldurulan yakıt hücresnn

İHA’yı yüksüz halde 4 saat,1 kg yük le 2,5 saathavada tutableceğn dda edyor. HESaraştırmacılarına göre120 gram hdrojen İHA’ya3 kg’lk br ltyum plnsağlayableceğ gücü sağlıyor.Hdrojen başka br depolamaüntesne gerek kalmadanİHA’yı oluşturan borular çndetutuluyor. Hycoptersm verlen İHA’nın 2015yılı çnde lk denemeuçuşuna hazır hale gelmes beklenyor.

Urgenda davada hükümetn sera gazı salımlarınıazaltma çabalarının yetersz olduğunu, dolayısıylahükümetn vatandaşlarını blerek tehlkeye attığını d-

da ett. Urgenda mahkemeden “2°C’den fazla küreselısınmanın dünya çapında temel nsan hakları hlalneneden olacağını” açıklamasını sted. Hükümetler Arasıİklm Değşklğ Panel’ne göre 2°C’lk artıştan kaçın-

mak çn %50’lk br şans yakala-nablmes çn hükümetlern 2020tbaryle salımlarını 1990’dak dü-zeylern %25 la %40 altına çekme-s gerek yor. Ancak Avrupa Brlğ ülkeler 2030 tbaryle %40 azalt-ma çn sözleşt.

Hollanda’dak davada üç yargıcın uzlaşması sonucu verlen karara göre hükümetn salımları 2020 tbary-le 1990 düzeylernn %14-17 altına çekme yönündek mevcut planı yasadışı bulundu. Hükümetn bu azaltmaoranını %25’e çıkarması gerekecek. Kararda şöyle dend:“Hükümet, küresel klm problemnn çözümünün yal-nızca Hollanda’da gösterlecek çabalara bağlı olmaması-nın arkasına saklanmamalıdır.”

Karar çevrec camada büyük heyecan yarattı. Bu so-nucun başka ülkelerde de benzer davalar çn nsanlaralham verebleceğ ve onları cesaretlendrebleceğ dü-şünülüyor. Belçkalı br grup benzer br dava üzerndeçalışmaya başlamış ble.

Londra’dak Clent Earth adlı çevrec f rmadan JamesArrandale’e göre buradak krtk nokta, hükümetlernBrleşmş Mlletler’n klm görüşmelernden bağımsızolarak yasal zorunlulukları olduğunun gösterlmes. N-tek m br grup hukuk uzmanı 30 Mart’ta hükümetlernklm korumaya yönelk mevcut zorunluluklarını orta-ya koyan Oslo Prenspler’n yayımlamıştı.

9

www.krnzgnc.com



12/98

Haberler

Karanlık MaddeDüşünülenden de Karanlıkmış

Mahr E. Ocak

Uluslararası br araştırma grubu, Chandra ve Hubble uzayteleskoplarını kullanarak gökada kümeler arasındak çarpışmalarıgözlemled ve karanlık madde parçacıkları arasındak etk leşmler nceled. Sonuçlar karanlık maddenn geçmşte düşünülendendaha karanlık olduğunu gösteryor. Dr. D. Harvey ve arkadaşlarınınyaptığı araştırmanın sonuçları Scence’ta yayımlandı.

E vrende büyük mktarda karanlıkmadde olduğu blnyor.Karanlık madde, ışıkla etk leşmedğ çn doğrudan gözlemlenemese deçevresnde sebep olduğuetk ler ncelenerek evrenn hang bölgelernde ne kadar karanlık maddeolduğu hesaplanablyor.Ancak karanlık maddenn doğasıhâlâ anlaşılablmş değl.

Karanlık maddenn yapısını daha y anlamak çn çalışmalar yapanbr grup araştırmacı, gökada kümeler arasındak 72 çarpışmayı nceled.Chandra ve Hubble uzay teleskoplarınınelde ettğ verler kullanarakyapılan hesaplar, karanlık maddeparçacıkları arasındak etk leşmn düşünülenden dahazayıf olduğunu gösteryor.

Gökadalar yıldızlardan, gazbulutlarından ve karanlık maddedenoluşur. Çarpışmalar sırasındagökadaların çne yayılan gaz bulutlarıçarpışmanın etk syle hayl yavaşlar.Yıldızların brbr üzerndek etk s seçok daha haf fr, çünkü aralarındaçok büyük boşluklar bulunur.Dr. D. Harvey ve arkadaşlarınınyaptığı çalışmalar, gökadaçarpışmaları sırasında karanlık maddeparçacıklarının brbr üzerndek etk snn de zayıf olduğunu gösteryor.Ancak bu durum karanlık maddeparçacıkları arasında büyük mesafelerolmasıyla açıklanamaz. Çünkü karanlıkmadde galakslern çne büyük ölçüdehomojen olarak dağılıyor.Dolayısıyla elde edlen sonuçlar,karanlık madde parçacıkları arasındak etk leşmn zayıf olduğunu gösteryor.

Güneş’teBüyük Parlama

Özlem Kılıç Ekc

İstanbul Ünverstes Gözlemev’ndebüyük br Güneş parlamasıgözlend.

İÜ Çocuk Ünverstes Astronom ve UzayProgramı öğrencler, 25 Hazran 2015tarhnde saat 11:30’da İÜ Gözlemev’nnGüneş Teleskobu le gözlem yaparken brGüneş parlaması belrlend.

Meraklı öğrenclern de şaht olduğuGüneş parlamasının blmsel görüntü-

ler kaydedld. Her br Dünya’nın brkaçkatı büyüklüğündek k lekel büyükbr Güneş lekes grubunun ortasındagerçekleşen parlamanın son yılların enbüyük parlamalarından br olduğu tah-mn edlyor.

Önümüzdek günlerde detaylı olarak n-celenecek olan bu parlamanın yüzeydeoluşturduğu şekle ya da bıraktığı ze ba-kıldığında Güneş yüzeynde yaklaşık 12tane Dünya’nın yan yana gelebleceğ bruzunluğa denk geldğ belrtlyor.

10

www.krnzgnc.com



13/98


3B Yazıcı leKöprü Basılacak

Zeynep Blg c

Kullanım alanları günden günehızla artan 3B yazıcılar le hâlhazırdamakna parçalarından yapay

organlara hatta yyeceklere kadarsayısız ürün basılablyor.

Bu ürünlere br yens daha eklenyor. MX3D şrket-nn Delft Unversty of Technology ve brkaç şrketleortak yaptığı proje le 3B yazıcı kullanılarak köprübasılması planlanıyor. Amsterdam’da gerçekleştrlenbu proje kapsamında prototp hazırlanan köprününhang kanalın üstüne nşa edleceğ yakında açıklana-cak. Çelkten yapılacak bu köprü, kanalın k yanındanbasılmaya başlanacak, basılan parçalar ortada br-leştrlecek. 2017 yılında tamamlanması planlanan

köprü, yapım aşamasında baskı şlemn yakındangörmek steyenler çn zyarete açık olacak. Başarıylatamamlandığında 3B teknolojs le büyük ölçekl veşlevsel ürün üretlebldğn gösterecek bu çalışma,3B yazıcı teknolojsnn kullanıldığı alanlara yen b rboyut kazandıracak gb görünüyor.

Shell Eco-marathon’daRekor Üzerne Rekor!

Özlem Kılıç Ekc

Shell Eco-marathon’u brnc btren ek p, 1 ltre yakıt leEdrne le Hakkâr arasındak mesafeden fazla yol gdeblyor.

A vrupa’da lk kez 1985 yılındaFransa’da düzenlenen vekatılan öğrencler enerj tasarrufusağlayan araçlar tasarlamaya,üretmeye, test etmeye teş v k edenShell Eco-marathon yarışmasıbu yıl 22-24 Mayıs tarhler arasında Hollanda’nın Rotterdamkentnde 30. kez gerçekleştrld.

Etk nlğ bu yıl 50.000’ aşkın k ş zlerken Avrupalı gençler 1 ltreyakıt veya 1 kWs enerj le en uzunmesafey kat etmek çn kıyasıyamücadele ett.

Yarışmada yepyen rekorlaramza atıldı. Aralarında Türk ye’nnde bulunduğu 26 Avrupaülkesnden 197 takımın katıldığıyarışmada öğrencler “Prototp”

ve “Şehr Konsept” olmak üzerek farklı otomobl tasarımıkategorsnde ve yed farklı enerj tpnde yarıştı. Katılımın en yoğunolduğu ülkeler arasında yer alanTürk ye’y 18 lse ve ün verstetakımı başarıyla temsl ett.

Bu yıl Türk takımlarındanYıldız Teknk Ün verstes (YTÜ)AE2, 5 kategorde verlen

Off -Track Awards’da“Emnyet Ödülü”nü kazanmabaşarısını gösterd. Şehr Konsept Hdrojen kategorsnde yarışanİstanbul Ün verstes’nden Hdrosttakımı, 163 km/m3 sonuç lebeşnc oldu. Prototp Hdrojenkategorsnde se AnadoluÜn verstes’nden Hdroana 298

km/m3 le yednc,Şehr Konsept Pl-Elektrkkategorsnde YedtepeÜn verstes’nden YUEMT58 km/kWh le dokuzuncu oldu.Prototp Pl-Elektrkkategorsnde YTÜ takımıAE2, 217 km/kWh le 25’nc,Ercyes Ün verstes’ndenTYEKK 170 km/kWh le 30’uncu.Prototp Benzn kategorsnde

se İTÜ’den Facls171 km/lt le 32’nc oldu.

Yarışmanın başladığı yıl olan1985’n kazanan aracıRotterdam’dan Londra’ya gdecekkadar vermlyken, bu yılk yarışmanın Prototp Sıkıştırılmış Doğal Gaz kategorsnde2551,8 km/l performansıylaen verml sonucuna mza atanMcrojoule-La Jol vere ek b,aynı mktarda yakıtlaRotterdam’dan Moskova’ya kadargdeblyor. Böylelkle 1985 yılındanbu yana yakıt vermllğ dörtkatına çıkmış oldu.

Shell Eco-marathon Avrupa’yason kez ev sahplğ yapanRotterdam, organzasyonudört yılın ardından Londra’yadevredecek.

11

www.krnzgnc.com



14/98www.krnzgnc.com



15/98

Şrlern Dünyasında Renkl Br Yolculuğa ne Dersnz?

Zaman zaman blgsayar oyunları arasında sanat

eser olarak ntelendrebleceğm örneklere rastlıyo-

rum. Astaera da şte böyle br oyun. Amacı sz şr-

lern etk leyc dünyasında br yolculuğa çıkarmak.

Oyun sek z adet yüklü şrle gelyor ve her br şrn sa-

tırları ekranda belrdkçe, sz kend dlnde o şr ve

satırı yansıtan br dünyaya sürüklüyor. Bu esnada da

gördüklernzle uyumlu, anlık olarak bestelenerek c-

ra edlen br müzk sze eşlk edyor. Geçtğmz Şubat

ayında yne bu köşede yer verdğmz, adım adım ken-

d hkâyenz yazmanıza yardımcı olan Elegy’den son-

ra bu da lgnç br örnek olmuş. İncelemek çn lycaon-

talks.tch.o/astaera adresn zyaret edeblrsnz. Bu

arada hazır sanat ve oyun demşken, bugüne kadar

bu alanda gördüğüm en etk leyc örneklernden b-

r olan PlayStaton 3 platformunda yer alan Journey’

bugüne kadar oynama fırsatı bulamadıysanız kesnlk-

le tavsye ederm.

Bazıları yen br cep telefonu aldığında “aman

ekranı çzlmesn, kırılmasın” dyerek lk ş ekranı

koruyucu f lmle kaplatır. Ocusheld sml yen f lm

se öncelkle chazınızı değl, gözlernz koruma

derdnde. Yapılan araştırmalar, özellkle gece yat-

madan önce telefon ve blgsayar kullandığınızda

ekrandan yayılan ışığın uyku düzennz etk leye-

bleceğne şaret edyor. Bunun sorumlusu olarak

da bahs geçen ekranlardan yansıyan ışıktak yo-

ğun mav reng gösteryorlar. Ocusheld, göz yor-

gunluğuna sebep olan ve uyku düzenn kontrol

eden melatonn hormonunun salgılanmasını et-

k leyen mav ışığı süzerek hem gözünüzü hem uy-

ku düzennz korumayı amaçlıyor. İlgnç br vaat.

Detaylar çn ocusheld.com adresn zyaret ede-

blrsnz.

Ocusheld, blgsayar ve telefon ekranlarından yansıyan mav ışığısüzerek gözler rahatlattığı ve uyku düzennn bozulmasına engel olduğuddasında.

Ekranınızı Değl Gözünüzü Koruyan Flm Ürettler

Br şrn dünyası hayal gücü eşlğnde neye benzer merak edyorsanız, Astaera adlı lgnç oyuna göz atablrsnz.


ctrlaltdel@tub tak.gov.tr

13

www.krnzgnc.com



16/98

Levent Daşkıran

Blgsayarınızı açtınız, tarayıcıya grd-

nz, br web stesnde gezyorsunuz. Adres

çubuğundak adres de öyle br uzun k ucu

bucağı görünmüyor. Ama bu adres aynı

odada bulunan br başka arkadaşınıza yol-

lamak styorsunuz, e-posta açıp yollama-

ya da üşendnz. Ne yaparsınız? Google, bu-

na benzer senaryolar çn Chrome tarayıcı

altında çalışan Google Tone adlı lgnç br

eklent gelştrmş. Bu eklenty kullanabl-

mek çn öncelkle k blgsayarın brbrn

duyableceğ br uzaklıkta olması gerek yor.

Eklenty her k blgsayara da yüklüyorsu-

nuz. Ardından paylaşmak stedğnz stey

zyaret edp eklenty çalıştırdığınızda, bl-

gsayarınız br takım sesler çıkarmaya baş-

lıyor. Dğer blgsayardak eklent bu sesler

dnleyerek adres alıyor ve tarayıcının adres

penceresne yapıştırıyor. Böylece mahalle-

nzdek teyzelern balkondan balkona ses-

lenmes gb k blgsayar da kend araların-

da güzel güzel anlaşıyor. Denemek sterse-

nz detayları bt.ly/googletoneext adresn-

de bulablrsnz.

Bugün paranız olsa herhalde ya ban-

kaya, altına, dövze veya gayrmenkule ya-

tırır ya da gdp kendnze br ş kurarsı-

nız. Her br pyasa koşullarına göre ken-

dne göre br getr sağlar. Güvenlk şrket

Trustwave’n küresel blg güvenlğ rapo-

runa göre se, yatırımlarda en kârlı ger dö-

nüş blgsayar korsanlığından gelyormuş.

Şrketn yaptığı hesaplamaya göre tek br

zararlı yazılıma yatırım yaparak kazanab-

leceğnz para yüzde 1425. Yan br zararlı

yazılım üretmek çn yatırım yapıyorsunuz,

bu yazılım gdp başkalarının blglern ça-

lıyor hesaplarını ele geçryor ve tüm bun-

ların sze madd ger dönüşü yaptığınız ya-

tırımın 14 kat üzernde oluyor. Elbette bu-

nun kanunsuz br ş olduğunu ve çok cd-

d yasal yaptırımları olduğunu söyleme-

me gerek yok. Ama bugün herkes her fır-

satta “aman blg güvenlğne dkkat” d-

yorsa, her hafta nternet kaynaklı tehdtle-

re dar çarşaf çarşaf haberler çıkıyorsa bu-

nun en büyük sebebnn kısa yoldan köşe-

y dönmek steyenler olduğunu bln. Ra-

porun ücretsz br kopyasını blgsayarınıza

ndrmek stersenz www2.trustwave.com/

GSR2015.html adresne grerek formu dol-

durmanız yeterl.

İşte Dünyanın En Kârlı Yatırım Aracı: Blgsayar Korsanlığı

Balkondan Balkona Değl, Blgsayardan Blgsayara Ses Gtsn

Güvenlk şrket Trustwave tarafından yayınlanan rapor, blgsayar korsanlığının neden bu kadar popüler olduğunu açıklar ntelkte.

Chrome tarayıcı çn gelştrlen Google Tone eklentsyle, k blgsayarın doğrudan sesle letşm kurmasını sağlayablrsnz.

Ctrl+Alt+Del

14

www.krnzgnc.com



17/98

Annenze Web Stes Denetmenn Bedel 75 Dolar

Kod Yazmak ve Çalıştırmak İçn Tarayıcı Yetyor

Blgsayar programlamayı öğrenmek steyenlern

aklına lk gelen soru, bu ş çn hang yazılımları kullan-

mak gerektğdr. Trnket, aracı yazılımları ortadan kal-

dırarak doğrudan tarayıcınız üzernde kod yazıp çalış-

tırmak çn tasarlanmış çok güzel br ste. Steye grn-

ce karşınıza çıkan ekranda doğrudan Python ve HTML5

dllernde kod yazmaya başlayarak hazırladığınız kodla-

rı anında test amaçlı olarak çalıştırablr veya paylaşab-

lrsnz. Ayrıca bu şe yen başlayanlar çn sürec çok da-

ha kolay hale getren ve programlamayı öğrenmenz

kolaylaştıran örnekler ve araçlar da stede yer alıyor. İn-

celemek çn trnket.o adresn zyaret edeblrsnz.

Web steler tasarlanırken her kullanıcının htya-

cı enne boyuna düşünülür, ama teknoloj blgs bel-

l br sevyenn altında kalan kesm nedense göz ardı

edlr. Br arayüz tasarımcısı, bu düşünceden hareketle

web stelernn kullanışlılığını bzzat annesne denete-

rek sonuçları rapor ettğ br hzmet devreye sokmuş.

Steye grp kaydınızı yaptırıyorsunuz, 75 doları gön-

deryorsunuz, gelştrc stey annesne kullandırıyor,

annes kullanışlılık değerlendrmesn yapıyor. Böyle-

ce tasarladığınız yapıda amatör blgsayar kullanıcıla-

rının htyaçlarını karşılamak adına ne ölçüde başarılı

olduğunuz ve nereler yleştrmenz gerektğ sze ra-

por edlyor. İlgnç br f k r. Ayrıntılı blgy theusersm-

ymom.com adresnde bulablrsnz.

İdeal br arayüzün herkesn htyaçlarınıkarşılaması gerektğ f kryleyola çıkan “Stenz Br de Annem Denesn”servs son derece lgnç f kr.

Trnket.o web stesn zyaret ederek Python ve HTML5 dllernde yazdığınız kodları anında derleyeblr ve çalıştırablrsnz.


ctrlaltdel@tub tak.gov.tr

15

www.krnzgnc.com



18/98

N A S A

Dr. Tuba Sarıgül

16

www.krnzgnc.com



20/98

El f Zehra ArslanTekno - Yaşam

Evnzdek ChazlarıKontrol

EtmennEnKolay Yolu:NEEOEvnzdek tüm akıllı chazları

tek br merkezden

yöneteblmenze olanak

sağlayan Neeo, akıllı br ev

otomasyon sstem. Tüm chazları

kontrol etmekten sorumluolan ana bleşen beynden

ve br kumandadan meydana

gelen sstemle brçok şlem

-ışıkları söndürme, kapıları

k ltleme ve evnzn sıcaklığını

ayarlama gb- uzaktan

gerçekleştreblrsnz. Evnzdek

chazları Neeo’nun beynne

bağlamak çn yapmanız gereken

“chaz ekle” seçeneğnden eklemek

stedğnz chazın smn yazarak

chazı Neeo’ya tanıtmak.

Neeo chazı bulduğunda sechazın bulunduğu odayı seçmek.

Sonrasında Neeo Bluetooth

4.0, W-F, 6LowPAN,

ZgBee, Thread, Z-Wave ve

kızılötes teknolojlerden brn

kullanarak akıllı chazları kontrol

etmenz sağlayacaktır.Neeo’nun kumandası The

Neeo Remote le beyne

brtakım komutlar göndererek

chazlarınızın kontrolünü elnzde

tutableceğnz gb, OS ve

Androd uyumlu uygulaması

üzernden de kontrol sağlamanız

mümkün. Neeo’nun satış f yatı

299 dolar.

http://www.dgtaltrends.com/home/neeo- s-a-unversal-remote-and-smart-home-hub/

K lo KontrolüHç Bu KadarAkıllıca

OlmamıştıSağlık ve f tness teknolojs

alanında yepyen br ürün olarak

yern alan Runtastc Lbra,

Runtastc f rması tarafından

gelştrlen br akıllı tartı.

OS ve Androd şletm sstemne

sahp chazlara yüklenen

uygulaması le bağlantısını

Bluetooth teknolojs üzernden

kurarak kablosuz ver transfer

gerçekleştryor. Kullanıcısına

k lo, vücuttak yağ oranı,kemk ağırlığı, su mktarı ve kas

ağırlığı konularında detaylı blg

aktaran akıllı tartı, kullanıcının

uygulama üzernden hedef

belrleyerek deal k lo, yağ ve kas

oranına sahp olmasını ve bu

süreçte değerler tak p ederek

motve olmasını sağlıyor.

Runtastc Lbra, uygulaması

üzernden yapılan düzenlemeler

le sek z kullanıcıyı otomatk olarak

algılayablyor. Sz tanıyablmes

çn yapmanız gereken seuygulamayı ndrp prof lnz

oluşturduktan sonra chazın

arkasında bulunan butonu kısa

br süre basılı tutmak. Sonrasında

tartıp uygulama üzernden

verler tak p edeblrsnz.

Syah ve beyaz olmak üzere k

farklı renk seçeneğne sahp

Runtastc Lbra’nın f yatı 129 Euro.

https://www.runtast c.com/

www.krnzgnc.com



21/98


[email protected]

Sprte Drone leDoğayıKeşfednDört pervanel, katlanablr

kanatlı ve su geçrmez

drone Sprte, ABD’l grşmcler

tarafından Ascent AeroSystems

f rmasında gelştrld. Farklı

tasarımı ve küçük yapısı le rahatça

taşınablen chaz, berabernde

satılan uçuş kumandalarıylaveya Androd uyumlu akıllı

telefona yüklenen uygulaması

üzernden kontrol edleblyor.

Dahl br koruyucuya

htyaç duymayan ve özeltasarımı sayesnde kamerası

korunaklı olan drone,

yere nmeden hemen önce

kanatlarını kapıyor ve yavaşça nyor.

GPS destekl otonom uçuş özellğ

bulunan Sprte, kullanıcısı tarafından

belrlenen rota üzernde uçarken

belrl br bölgenn hartasını da

çıkarablyor. Sprte’ın 799 dolardan

satışa sunulacağı belrtlyor.

https://www.kckstarter.com/projects/ ascentaerosystems/spr te-the-portable-rugged-totally-dff erent-small

Daha Sağlıklıİnekler,

Daha YüksekPerformansİnekler ve düveler zlemek çn

kullanılan zleme sstem

Slent Herdsman, İngltere merkezl

teknoloj f rması Slent Herdsman

tarafından gelştrld.

Yönetm çn temel blgsayar

blgs ötesnde br şey

gerektrmeyen sstemn kurulumu,

çalıştırılması ve bakımı hayl kolay.Br neğn boynuna takılan

tak p chazı le hayvanın

günlük aktvtesn sürekl olarak

zleyen sstem, neğn

davranışlarında, yemesnde

ve gevş getrmesnde meydana

gelen değşklkler otomatk

olarak saptıyor ve lgl verler

blgsayardak uygulamasına

kablosuz ağ üzernden

gönderyor.

İneklern gözlenmes çn gerekl

olan pahalı nsan gücüne olan

htyacı ortadan kaldıran sstem,

neklern sağlık durumlarının

düzenl tak bn kolaylaştırdığı gb

aynı zamanda hastalıkların erken

teşhs edlmesn de sağlıyor.

http://slentherdsman.com/en/

Takpchazı

Telefonuyarıları

Kontrol merkez

Uzaktanyönetm

19

www.krnzgnc.com



22/98

El f Zehra Arslan

Lly Tak pteÇalışmalarına lk olarak 2013

Eylül ayında UC Berkeleyrobotk laboratuvarında başlanan

Lly, sensörler sayesnde

kullanıcısını her an tak p ederek

çek m yapablen br drone.

Br verc sensör olarak Lly le

beraber satılan kumanda

Lly’nn alıcıları le haberleşyor

ve kumanda kullanıcıda olduğu

sürece tak p ve çek m sürüyor.

Özellkle sporcular çn gelştrlen

Lly’nn çek me başlaması çn

havaya doğru fırlatılması

yeterl.

Sonrasında hemen pervanelern

çalıştırıyor, uçuyor ve çek me

başlıyor. Motorları br yalıtkan

le zole edldğ çn suda da

çalışablen drone suda yüzerken

de çek m yapablyor.

Tasarımı ve kolay taşınablr

özellğ le dkkat çeken

Lly’nn f yatı 499 dolar.

https://www.lly.camera/

Tekno - Yaşam

20

www.krnzgnc.com



23/98


[email protected]

SQueo’danSu ve KumGeçrmeyenHoparlörSuya, toza ve kuma dayanıklı

taşınablr hoparlör SQueo, ABD

merkezl ünlü teknoloj f rması

SQueo tarafından gelştrd.

Akıllı telefon, tablet ve blgsayar lebağlantısını Bluetooth teknolojs

üzernden gerçekleştren hoparlör,

bağlandığı chaz le bağlantısını

10 metreye kadar koruyablyor.

SQueo, yalnızca çalınacaklar

lstesndek şarkıları sıra le çalmakla

kalmıyor, kullanıcısına şarkı

değştrme ve durdurma olanağı

da sağlıyor. Kullanıcılara havuzda,

denzde, kumsalda yan suyun

ve kumun yoğun olduğu ortamlarda

ble -pahalı blgsayarlara ve

akıllı telefon gb chazlara zararverme endşes olmadan-

gelen aramalara cevap verme

kolaylığı sunuyor. Berabernde

USB kablo le satılan SQueo,

şarj edleblr dahl bataryası

tam dolu ken ortalama

br ses sevyesnde sek z saat

kullanılablyor. Dört renk

seçeneğ le kullanıcılarının

beğensne sunulan hoparlörün

satış f yatı 300 dolar.

http://www.getsqueo.com/

Köpeğnz Daha Yakından Tanımakİstemez msnz?

Aralarında pskoloj profesörlernn ve uzman

veternerlern de bulunduğu

br grup grşmc, köpek

sahplernn köpekler le olan

bağlarını kuvvetlendrmek

ve sahbn köpeğn daha

önce anlamadığı kadar

y anlayablmesn sağlamak

amacıyla akıllı tasma

Voyce’u gelştrd.

Köpek sahbne, köpeğn

sağlık durumunda meydana

gelen değşklkler br resm

olarak sunan chaz, köpeğnkalp atış hızını ölçerek

dak kadak atım sayısını ve

solunum hızını hesaplıyor.

Köpeğ znde ve mutlututacak olan egzerszler

düzenl hale getrmek

çn köpeğn günlük

aktvtelern uzaklık, zaman

ve yoğunluk cnsnden

hesaplayan akıllı tasma,

br günde yakılan kalor

mktarını ölçerek OS

şletm sstem le uyumlu

uygulaması üzernden

sahbne bldryor.

Su geçrmez br yapıya

sahp olan ve batarya ömrü7 güne kadar süren Voyce,

299 dolardan satışa

sunuluyor.

http://mydogsvoyce.com/

21

www.krnzgnc.com



24/98

Dev Macellan Teleskobu projesnn temeller 2000-2003 yılları arasında tartışılmaya baş-

lanmıştı. Çapı 10 metre’den büyük olan teles-

kopların teknk gereksnmlernn yanı sıra yen nesl

dev teleskopların sahp olacakları özellkler ve blmsel

olarak sunacakları mkânlar da 2000’l yılların başında-

k tartışmaların konuları arasındaydı.

Proje ek b lk olarak hem zor hem de çok vak talacak br süreç olan aynaların üretmne odaklandı.

GMT’dek devasa aynaların üretleceğ yer olarak, Dev

Dürbün Teleskobu’nun (Te Large Bnocular Telescope,

LBT) 8,4 metre genşlğndek aynalarını başarıyla üret-

mş olan Arzona Ün verstes’nn Steward Gözlemev

Ayna Laboratuvarı seçld ve çalışmalar başladı.

Dünya’nın En Büyük Gözü:

Dev Macellan Teleskobu

Dr. H. Tu ğ ça Şener Şatır

Kore Astronomi ve Uzay BilimleriEnstitüsü - KASI

Gün geçtkçe gelşen teknoloj sayesnde uzayın sırları da brer brer çözülüyor.

Astronomlar şmd Hubble Uzay Teleskobu’nu ble gölgede bırakacak br proje hazırlığında

Dev Macellan Teleskobu (G ant Magellan Telescope, GMT), Hubble Uzay Teleskobu’nun

elde ettğnden 10 kat daha net görüntüler elde edecek ve devasa teleskoplar

neslnn lk üyes olacak!

22

www.krnzgnc.com



25/98

>>>

Teleskobun Gözbebekleri: Dev Aynalar

Br teleskobun ne kadar kuvvetl olduğu aynasının

çapı, br dğer dey şle teleskobun açıklığı le belrlenr.

Br teleskop çapı ne kadar büyükse o kadar güçlüdür, ya-

n sönük csmlern ble detaylı görüntüsünü oluştura-

blr. Büyük açıklık hem daha büyük ışık toplama alanıhem de daha yüksek açısal çözünürlük anlamına gelr.

Dünyanın en büyük aynalarını kullanacak olan

GMT ’nn çapı toplamda 25,4 metre olacak. Bunun çn

merkezdek aynanın etrafına 6 adet 8,4 metre çapında

ayna smetrk şek lde yerleştrlecek. Aynalar smetrk

olarak yerleştrlse de her brnn kendne has br eğr-

lk açısı olacağı çn şek llendrlme ve yontulma aşa-

maları brbrnden farklı. Bu da, her br ayna çn ayrı

br ayar ve test sürec demek oluyor.

Aynaların üretmnde üç temel aşama var. İlk ön-

ce, dönen br fırın çne konulan cam parçaları ert-

lerek “boş ayna” elde edlyor. Daha sonra ön ve arkayüzeyler kabaca yontuluyor. En son ön yüzey sten-

len hassasyete sahp olacak şek lde yontuluyor. “Boş

ayna”yı elde etmek çn kullanılan kalıp, yüksek sıcak-

lıklara dayanıklı br maddeden yapılıyor. Slkon kar-

bürden oluşan fırının tabanı seramk altıgenlerle do-

lu. Her br altıgen, aynanın yüzey eğrlğn ayarlaya-

cak şek lde özel olarak yerleştrlyor. Hassas ölçüm-

lerle günde ancak 50 tanes yerleştrlen altıgenlerden,

her br ayna tabanında toplam 1681 tane var.

8,4 metre çapındak aynanın kalıbı hazır olduğun-

da 4-5 k logramlık cam parçalar teker teker kalıbınçne yerleştrlyor. Toplamda 17,5 ton ağırlığındak

Ohara E6 boroslkat cam, üç k şlk uzman br ek p

tarafından özenle, erdğ zaman en y sonucu vere-

cek şek lde yerleştrlyor. Cam parçaları yerleştrlme-

den önce teker teker kontrol edlyor, sınıandırılıyor

ve ağırlıkları ölçülüyor. Sadece yerleştrme şlem ara-

lıksız sek z saat çalışma gerektryor. Koruyucu göz-

lük ve eld venler sadece laboratuvar çalışanlarının gü-

venlğ çn değl, aynı zamanda yerleştrlen cam par-

çalara nsan tennden geçeblecek nem ve yağı engel-

lemek, parçaların temzlğnden emn olablmek çn

de gerekl. Tüm parçalar yerleştrldkten sonra kalı-

bın kapağı kapatılıyor ve hem ısıtma hem de döndür-

me sürec başlıyor.

Yüksek Hassasiyet

Döner fırın çnde eryerek tek br parça halne ge-

len cam, dönme sayesnde stenlen yüzey eğrlğn de

kabaca ednyor. Hedeenen yüzey eğrlk hassasye-

tne ulaşmak çn ek br yontma şlem gerekse de br

öncek adım sayesnde yontma şlemnn süres çok

daha kısalmış ve gerekl malzeme mktarı da tonlar

mertebesnde azalmış oluyor. Böylelkle, düz br ayna-

nın doğrudan yontularak oluşturulması çn başlan-

gıçta gerekecek ve sonrasında yontma le atılacak olan

camdan tasarruf sağlanıyor. Döner fırının sıcaklığı 6

gün çnde 11780C’y buluyor ve dak kada 5 tura ka-

dar hızlanıyor. Bu sıcaklık 4 saat boyunca korunuyor ve böylece cam parçalar eryerek kalıbın şekln alıyor.

Fırının dönme hızı aynanın eğrlğnn dernlğn be-

lrlyor. İstenlen şekle gren cam, hızla 9000C’ye so-

ğutulduktan sonra 3 ay süren yavaş br soğuma sürec

başlıyor. Böylelkle nha üründe oluşablecek burkul-

malar engellenmş oluyor.

Soğuyunca kalıptan çıkarılan aynanın arka yüzey ,

kalıptak altıgenler sayesnde tıpkı br bal peteğn an-

dırıyor. Altıgen oyukların çnde kalmış olması muh-

temel parçalar, yüksek basınçlı su le temzlenyor ve

böylelkle aynı kalınlıktak br cama kıyasla hacmnn

büyük kısmı altıgen boşluklardan oluşan bu parça, çokdaha haf f oluyor. Son olarak aynanın arka kısmı da

traşlanıyor ve fazlalıklar atılıyor. Ayna kundağına yer-

leştrleceğ zaman ağırlığının eşt br şek lde dağıtıla-

blmes çn aynanın arka yüzüne 165 parça sabtlen-

yor. Bu parçalar daha sonra aynanın aktf destek ün-

tesne bağlanmasında da öneml rol oynuyor.


GMT aynalarının lk fırından çıktıktan sonra çeklmş bu fotoğrafta aynanınarkasındak petek yapılarınkontrolü yapılıyor.

R a y B e r t r a m / U A

23

www.krnzgnc.com



26/98

Aynanın ön yüzüne son törpüleme şlemler yapılıyor ve nere-

deyse son haln alınca clalama sürec başlıyor ve böylelkle ste-

nlen hassasyettek yüzey kalınlığı ve açısı elde edlyor. Clalama

sürec bttğnde farklı testler ve ölçümlerle hassasyet doğrulanı-

yor. Optk metroloj olarak adlandırılan bu aşama ayna yapımın-dak en zorlu safa olarak adlandırılıyor. Yapılması gereken ölçüm-

ler o kadar hassas k bu ölçümlern yapılablmes çn yen br d-

z test alet üretld.

Ayna parçalarının şek llendrlmesnn zorluğu, parçaların br

arada çalışablmes çn her brnn ayrı eğrlğe sahp olma zorunlu-

luğunda. Yüksek hassasyette br kesnlğe erşeblmek çn her ayna

yontma mak nesnden düzenl olarak çıkarılıp ölçümlere tab tutul-

mak zorunda. Bu ölçümlern sonuçları, sürecn her adımında yont-

ma ve nce ayar programını yönlendrmek çn kullanılıyor. Br ayna-

nın küresellkten en fazla saptığı yer olan kenarları le aynanın mer-

kez arasındak kalınlık farkı bu aynalar çn sadece mlmetreler dü-

zey nde.

Ayna camı yontulduktan sonra ön yüzey çok nce, metalk br

kaplama sayesnde yansıtıcı br aynaya dönüştürülüyor. Camın asıl

görev , ışığı yansıtan bu nce metal katmanı tutacak şekl sağlamak.

Kaplamalarda genellkle alümnyum kullanılsa da bazı uygulamalar-

da gümüş veya altın da terch edleblyor. Kalınlığı genellkle 100 nm

c varında ve ancak brkaç gram ağırlığında olan alümnyum kapla-

ma, vakum çembernde çok düşük mktarda metaln buharlaştırılıp

cam yüzeye bağlanması sağlanarak uygulanıyor. Astronomde kul-

lanılmak üzere üretlen aynaların kaplanması, genellkle ayna camı

gözlemev ne ulaştıktan sonra gerçekleştrlyor.

17 ton ağırlığındak her br aynanın şek llendrlmes ve soğutul-

ması 1 yıl, yüzey ayarı ve yontulması se 3 yıldan fazla sürüyor. İlk

aynanın tamamlanması fırınlanma sürecnn başlangıcından tba-

ren 7 yıl sürdü. İk nc ayna se 2012 başlarında tamamlanmıştı.

GMT aynalarının en öneml özellklernden br de “adaptf op-tk” adı verlen ve atmosfern gözlem esnasındak özellklerne göre

teleskop aynasının kalbre edlmesn sağlayan br teknolojy kulla-

nacak olmaları. Aynaya br tür esneklk katan ve atmosferk türbü-

lansın gözlemlere etk sn mnmuma ndrecek şek lde çalışan bu

sstem sayesnde çıplak gözle baktığımızda bze göz kırptığını gör-

düğümüz yıldızların sabt brer nokta olarak görüntülenmes sağ-

lanıyor.

Uluslararası İşbirliği

GMT ek b 3 Hazran’da, GMT ’nn nşaatının başlaması çn onay

alındığını açıkladı. Kurulumu tamamlandığında, Dev Macellan Te-

leskobu dünyadak en büyük optk teleskop olacak. GMT projes

Avustralya, Brezlya, Güney Kore, ABD ve teleskoba ev sahplğ ya-

pacak olan Şl’nn şbrlğ le dünya çapında blmsel br şbrlğne

örnek teşk l edyor. GMT Organzasyon başkanı Edward Moses “İn-

şaatın onay almış olması, toplam 1 mlyar dolarlık bu projenn kal-

bn oluşturan teleskobun ana yapısının ve blmsel aletlern yapım

çalışmalarına başlanması demek. İnşaatın hazırlık aşamaları Şl’nn

kuzey ndek Las Campanas bölgesndek dağın tepesndek araz ça-

lışmalarını ve teleskobun 7 parçalı dev brncl aynasının lk üretm

evrelern kapsıyordu.” dyor.

24

www.krnzgnc.com



27/98


28/98

26

Börteçin Ege

ABD’l uçak tasarımcısı ve üretcs Boeng f rması tarafından gelştrlen Boeng 787 en başarılı yen nesl uçak-

lardan br. Fyatı yüksek olsa da, büyük br bölümünde haf f ama br o kadar dayanıklı karbon f ber ağırlıklı mal-zemeler kullanıldığı çn rakp modellere göre çok daha az yakıt harcaması ve bakım masraarının düşük olma-sı en öneml özellkler arasında. Boeng 787’lern B-787-8, B-787-9 ve B-787-10 olmak üzere üç alt model var.Modellere göre uçakların f yatı 218 mlyon dolar le 297 mlyon dolar arasında değşyor. Boeng 787’lerden Ma-yıs 2015’e kadar toplam 1105 adet sparş edld.

İlk uçuş: 15 Aralık 2009

AR-GE Bütçes: 32 mlyar dolar

Uzunluk: 56,7-68,3 m

Kanat açıklığı: 60,1 m

Gövde genşlğ: 5,74 m

Yükseklk: 16,9-17,07 m

Maksmum uçuş ağırlığı: 227-252 ton

Yolcu kapastes: 242-420 yolcu

Maksmm seyr sürat: 945 km/s

Uçuş tavanı: 13.100 m

Uçuş menzl: 13.000-15.750 km

Motorlar: 2 x General Electrc GEnx

2 x Rolls Royce Trent 1000

!"#$%& ()(

Dünyanın en öneml havacılık fuarlarından Pars Uluslararası Havacılık Fuarı 15-21 Hazran tarhler arasında Pars

yakınlarındak Le Bourget Havalmanı’nda yapıldı. Fuar süresnce Boeng ve Arbus başta olmak üzere 48 ülkeden

toplam 2303 katılımcı en son model havacılık ürünlern ve bunların yeteneklern göstermek çn brbrleryle

adeta yarıştı. Yüz otuz uçak modelnn tanıtıldığı fuara Türkye’den TUSAŞ (Türk Havacılık ve Uzay Sanay A. Ş.) ve

Roketsan başta olmak üzere sekz f rma katıldı. Br sonrak Pars Uluslararası Havacılık Fuarı’nın Hazran 2017’de

gerçekleştrlmes planlanıyor. Yne k yılda br düzenlenen Berln Uluslararası Havacılık ve Uzay Fuarı se 2016’da

Berln’de 31 Mayıs-5 Hazran tarhler arasında düzenlenecek.

!"#$%& ()(

Paris Uluslararası

Havacılık Fuarı’nın Yıldızı

www.krnzgnc.com



29/98

27

B

u senek fuara damgasını vuran belk de en sansasyonel

gelşme Boeng’ten geld. Fuardan sadece günler önce

Boeng tarafından yayımlanan Boe

ng Prepares the 787-9Dreaml ner for the 2015 Par s Ar Show başlıklı v deoda Dream-

lner brbrnden etk ley c uçuş manevraları gerçekleştrrken

görülüyor. Bu manevralardan şüphesz en etk ley cs B-787-9

Dreamlner’ın yaklaşık 80 derecelk yan neredeyse dk br açıy-

la gökyüzüne tırmanmasıydı. Bu, aynı zamanda uçağın kısa br

sürelğne de olsa yeryüzüne neredeyse dk olarak uçtuğu anla-

mına da gelyor. Böyle br manevra yeteneğ ve uçuş şekl her ne

kadar günümüzde savaş uçakları çn rutn olsa da s v l yolcu

uçakları çn alışılmış br durum değl.

Bu tptek br uçuş manevrası her şeyden önce uçağın tekerlek-

lernn yerden keslmesnden hemen sonra çok kısa br süre çnde

uçağın müthş br sürate ve tş gücüne erşmesn gerektryor. Bu-nunçn de manevrayı gerçekleştren uçağın çok güçlü motorlara sa-

hp olmasının yanı sıra mümkün olduğunca haf f olması gerek yor.

Boeng yetk llernn açıkladığına göre bu nedenle söz konusu

manevralar yapılırken uçağın çnde küçük br ek p harcnde yol-

cu ve yük bulunmuyormuş. Fzk yasalarına göre dk açıyla uçuş konumuna gelen br uçağın bu konumunu uzun süre koruması

mkânsız, çünkü dk açıyla uçmaya başlayan uçağın sürat ve tş

gücü gderek azalıyor. Normal şartlarda yolcu uçaklarının teker-

leklern yerden kestkten, yan pstten ayrıldıktan hemen sonra-

k yükselş açısı 8-11 derece arasında değşrken, daha sonrak aşa-

mada bu tırmanış açısı uçak tp, kalkış ağırlığı ve hava sıcaklığı g-

b faktörlere de bağlı olarak 17-20 derecey buluyor. 11 Hazran’da

Boeng tarafından YouTube’da yayımlanan bu v deo sadece lk k

hafa çnde 11 mlyon defa seyredld. Bu nefes kesc manevrala-

rı zlemek steyenler Boeng’n v deosuna bu adresten ulaşablr:

https://www.youtube.com/watch?v=KYbM-3E11Qo


Kaynaklar• “Sehen Se den Senkrecht-Start des Boeng Dreamlners”, De Welt , 21 Hazran 2015.• Cebec, U., “Kokpt”, Hürryet TV,

http://webtv.hurryet.com.tr/programlar/kokpt/havalmannda-eller-yukar_114567?hd=29327380,24 Hazran 2015.

• Ege, B., “Boeng 787”, Bl m ve Teknk, s.74-77, Şubat 2015.

Boeng 787-9 Dreamlner nefesler kest

www.krnzgnc.com



30/98

AsırlıkHayatlar

TÜBİ TAK Bilim ve Teknik Dergisi

Mav BölgelernSırrı

Dr. Özlem Kılıç Ekici

Dünyanın en uzun yaşayanasırlık insanlarından

uzun, sağlıklı ve mutlu yaşamaya dair hayat dersleri

28

www.krnzgnc.com



31/98

Ortalama nsan ömrü genetk veçevresel unsurlara bağlı olarak değşklk gösterr.

Bazen doğal ve kültürel çevrenn olumluetkleryle bazı nsanların ömrü ortalamanınhayl üzerne çıkar.

Dünyanın en uzun ömürlü, asırlık nsanlarınınyaşadığı farklı coğrafyalar araştırıldığında,yaşam tarzı ve beslenme alışkanlığı bakımındançok fazla benzerlk olduğu saptanmış.

Brkaç asır önce 60’lı yaşla-ra kadar yaşamak neredeyse

mkânsız sayılırdı. Sağlık b-lm ve teknolojsndek lerlemele-re ek olarak modern yaşamdak ge-lşmeler sayesnde gelşmş ülkelerdeortalama yaşam süres 80’l yaşlarakadar çıktı. Ancak bazı nsanlar 100yaşına kadar hatta daha uzun yıllarhayatta kalıyor.

Günümüzde yaşayan asırlık (100yaş ve üstü) ve süperasırlık (110 yaş ve üstü) nsanların sayısı hayl faz-

la. Yapılan demograf k araştırma-lar 100 yaş ve üstü nsanların sayısı-nın 1950 yılından ber her 10 yıldabr k ye katlandığını gösteryor. Br-leşmş Mlletler 2010’da dünya gene-lnde yaklaşık 317.000 asırlık nsanınyaşadığını duyurdu. Her 1000 asır-lık nsandan 1 tanesnn de 110 ya-şına kadar yaşayableceğ söylenyor.Resm kayıtlar toplam 1500 k şnn115 ve üstü yaşları gördüğünü belr-tyor, bunlardan 5’ de bugün hâlâ ha-yattaymış. En çok ABD, Japonya, İn-gltere, Fransa ve İtalya’da süperasır-lık nsanlar yaşıyor. Önümüzdek yıl-larda doğan her 3 bebekten brnn100 yaşına kadar yaşayacağı öngörü-lüyor. 21. yüzyıl sonunda yaklaşık 18mlyon k şnn 100 yaş ve üzer olaca-ğı tahmn edlyor. Brçok ülkede 100yaşına ulaşan nsanlara devlet tara-fından doğum günlernde tebrk kar-tı, hedye ve para ödülü gönderlyor.

Asırlık nsanların ölüm nedenle-r araştırıldığında kanserden, kalp-

ten ya da kronk hastalıklardan de-ğl de yaşlılıktan kaynaklı rahatsız-lıklardan, çoğunlukla da zatürre-den öldükler anlaşılmış. Yüzyıl-lık ömürlern %61’ huzurev nde,%27’s hastanede, %10’u kend ev n-de, %0,2’s se düşkünlerev nde sonbulmuş.

Mav bölge, nsanların ölçüleb-lr şek lde uzun yaşadığı demogra-f k ve coğraf bölgeler tanımlamak

çn kullanılan br kavram. Bu kav-ram lk olarak Mchel Poulan veGovann Pes tarafından 2004 yılın-da Exper mental Gerontology der-gsnde sonuçlarını yayımladıkla-rı demograf k br çalışmada kulla-nılmış. Demograf , dünyada veyabr ülkede bulunan nüfusun yapı-sını, durumunu ve dnamğn yan doğumları, ölümler, göçler ve yaş-lanma le lgl konuları araştıran brblm dalı. Araştırmacılar İtalya’nınSardnya Adası’nın Nuoro şehrn-dek nüfusu ncelerken burada asır-lık yan 100 yaş üzer erkek sayısı-nın hayl fazla olduğunu tespt et-mş. Bu şehr merkez kabul edenuzmanlar, bölgedek uzun yaşam verlern dkkate alarak harta üze-rnde ç çe geçmş, eş merkezl ma- v renkl dareler çzmş. Darelernçnde kalan bölgelere de “mav böl-ge” sm verlmş.


>>>

29

www.krnzgnc.com

http://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnyahttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%9Clkehttp://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%9Clkehttp://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya



http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.krnzgnc.com/http://www.posta.com.tr/detayliara?q=iklimhttp://www.posta.com.tr/detayliara?q=beslenmehttp://tr.wikipedia.org/wiki/Yozgathttp://tr.wikipedia.org/wiki/Gerontolojihttp://tr.wikipedia.org/wiki/Akdeniz_%C3%9Cniversitesihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0spanyahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Fransahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Japonyahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Afrika


33/98

Mav Bölgelern Başarısı

Kâşf, eğtmc ve popüler blm yazarı olan DanBuettner bskletle çıktığı dünya turu sırasında gtt-ğ ülkelern karakterstk toplumsal özellkler ve or-talama yaşam süreler hakkında br çalışma yapmakstemş. Dan Buettner’n öncülük ettğ Nat onal Ge-ographc keşf ek b, brçok blm nsanı le brlkte,uzun ve sağlıklı br yaşama gden yolu bulmak çnhayl yaşlı nsanların sağlıklı ve znde yaşadığı top-lulukları ncelemeye başlamış. 2004 yılında başla-yan çalışma sırasında özellkle 5 bölge, 100 yıldanfazla yaşayan sağlıklı ve znde nsanların sayıca faz-la olmasıyla dkkat çekmş: Loma Lnda (Calforna),Ncoya (Costa R ca), Sardnya Adası (İtalya), İkaraAdası (Yunanstan) ve Ok nawa (Japonya).

Bölgelern “mav bölge” olarak tanımlanması sı-rasında deneysel ve gözleme dayalı blmsel ver-ler dkkate alınmış. Bu bölgelerdek nsanların 100yaş ve üzerne ulaşma oranının dğer coğrafyalar-da yaşayanlardan 10 kat fazla olduğu belrlenmş.Dünyanın bu mav bölgelernde kalp hastalıklarına%50, kansere %20 daha az, obezteye, dyabete, bu-namaya, Alzhemer ya da Park nson hastalığına seyok denecek kadar az rastlanıyor.

Mav bölge nsanlarının 100 yıldan fazla yaşa-masını sağlayan beslenme alışkanlıklarını ve hayattarzlarını konu alan br k tap sers hazırlayan DanBuettner, asırlık nsanların uzun, mutlu ve sağlık-lı yaşam sırlarını herkesle paylaşmış. Hatta bu k -tap sers ABD’nn bazı eyaletlernde, nsanların da-ha sağlıklı ve uzun yaşamasına yardımcı olacak brsağlık hareket projesnn başlamasına da öncülüketmş.

Pek asırlık ve süperasırlık nsanlar, ney ortalamayaş sınırlarında ölen nsanlardan farklı yapıyorlar daortalama yaşam süresnn bu kadar üzernde, sağlık-lı br hayat sürdüreblyorlar?

31

www.krnzgnc.com



34/98

Sağlıklı Yaşlanma ve Asırlık Ömrün İlkeler

Mav bölge nsanlarını dğerlernden ayıran brtakımortak özellkler var.

• Fzksel olarak hareketl br yaşam tarzları var, bu hareketllğ doğal olarak ş ve ev yaşamlarının br parçası halne getrmş-ler. Gdecekler yerlere genelde yürüyerek veya bskletle gd-

yorlar, hemen hemen hepsnn uğraştığı br bahçes, hayvanıya da hobs var.

• Nspeten yavaş ve stresten uzak br hayat temposu çndeler.Sak n, uyumlu, huzurlu ve sammler. Hayata hep y tarafın-dan bakıyorlar.

• Torunlarıyla ve çocuklarıyla yakından lglenyor ya da gönül-lü olarak s v l toplum kuruluşlarının projelerne katılıyorlar.

• Ale her şey n önünde gelyor. Çok güçlü ale bağları, arkadaş-lık ve komşuluk lşk ler var. Alenn yaşlı breyler ve genç b-reyler sürekl letşm halnde.

• Sgara ve alkol kullananların sayısı hayl az.• Gayet sağlıklı ve genelde de sebze ağırlıklı beslenyorlar. Özel-

lkle baklagller ve cev z, fındık, fıstık gb kabuklu yemş tüke-tm çok fazla. Dyetlernde patates, tam buğday ekmeğ, soyapeynr (tofu), meyve, sebze, zeytnyağı, bal ve balık mutlakayer alıyor. Kırmızı et tüketm çok az. Genelde keç sütündenyapılmış süt ürünlern terch edyorlar.

• Öğünlernde %80 kuralını uyguluyorlar yan mdeler %80 ka-pastesnde dolduğunda sofradan kalkıyorlar. Porsyon mk-tarları da hayl az.

• Bolca yeşl ve syah çay tüketyorlar. Demledkler çaya taze na-ne, fesleğen, rezene, kek k, bberye, zerdeçal, karahndba vemercanköşk gb btk ler lave edyorlar.

Yaşam tarzlarına, sosyal lşk lerne ve beslenme alışkanlıkla-rına bakıldığında mav bölge nsanlarının uzun, sağlıklı ve mut-lu br hayatlarının olması o kadar da olağandışı br durum değlaslında. Yapılan brçok çalışma, fazla kalorl ve besn değer ol-mayan şlenmş gıdaların, ekran bağımlılığının, hareketszlğn ve

kronk stresn yan modern tüketm toplumunun getrdğ alış-kanlıkların, nsanların sağlıksız ve kısa ömürlü olmasına nedenolduğunu gösteryor. Anladığımız kadarıyla mav bölge nsanlarıhayatı tüm doğallığıyla yaşamayı terch edyor.

Genetk ve Byokmyasal Etkenler

Uzmanlar alede 100 yaş ve üzer brey sayısı ne kadar fazlay-sa dğer ale breylernn de uzun yaşamaya genetk yatkınlığınıno kadar fazla olduğunu vurguluyor. ABD ve İngltere’de gerçek-leştrlen çalışmalar asırlık nsanların kardeşlernn de 90 yaş veüzer yaşadığını, ayrıca asırlık nsanların yaklaşık %90’ının hçbrhastalığı ya da f zksel engel olmadan 93 yaşına ulaştığını göste-ryor. Pek hang genetk ve byok myasal etkenler uzun yaşama-yı mümkün kılıyor?

Uzmanlar uzun ve sağlıklı yaşamaya katkısı olduğunu düşün-dükler 150 gen parçası varyasyonu tespt etmş. Gen parçaların-da meydana gelen varyasyonların bazı hastalıklarla lşk l olum-suz etkenler baskıladığı tahmn edlyor. Genlernde bu varyas-yonlar bulunan k şlern 100 yıl ve daha üstünde br yaşam sür-dürdüğü belrtlyor. Özellkle uzun yaşam gen olarak blnenFOXO3A genndek varyasyon 100 yaş üzer k şlerdek gen ana-lzlernde sıklıkla belrlenmş.

Asırlık İnsanların Sayıca Fazla Olduğu Mav Bölgeler

Sardnya Adası(İtalya)

İkara Adası(Yunanstan)

LomaLnda (Calforna)

Ncoya(Costa Rca)

Oknawa(Japonya)

32

www.krnzgnc.com



35/98

Kşlerde bu gen varyasyonlarının bulunup bu-lunmadığı kan örneğ analzleryle %77’lk doğrulukpayıyla tespt edleblyor. Boston Ün verstes’ndenaraştırmacılar uzun ömürlü (95-119 yaş aralığında)1055 k ş ve 1267 k şlk kontrol grubuyla (95 yaş al-tı) yaptıkları çalışmada her yed k şden brnde, ya-

n toplumun %15’nde bu varyasyonların bulunab-leceğn ortaya çıkardı, fakat statstksel hesaplama-lar bu oranın sadece %1 olduğunu gösteryor. Muh-temelen çevresel bazı etkenler, alkol ve sgara alış-kanlığı, stres, olumsuz hayat şartları, az uyuma, ha-reketszlk, beslenme alışkanlığı, hastalıklar, kazalar ve savaşlar nedenyle erken yaşlarda ölen nsanlarınarasında bu gen varyasyonlarını taşıyan ve eğer yaşa-saydı 100 yaşını göreblecek olanlar vardı.

Ayrıca asırlık yaşlılarda kromozomların sağlamyapılı olmasını sağlayan ve hücrelern yaşlanmasınıengelleyen telomeraz enzmnn farklı br tpnn bu-

lunduğu belrlenmş.Uzun yaşamla kesn olarak lşk lendrlmş ol-

masa da, asırlık nsanların vücutlarında daha yük-sek düzeylerde A, D ve E v tamn olduğu tespt edl-mş. Ayrıca kırmızı kan hücres, glutathone reduk-taz (hemoglobn ve kırmızı kan hücrelern koru-yan enzm) ve katalaz (hdrojen perokst suya veoks jene ayıran enzm) mktarının 100 yaş ve üs-tü nsanlarda daha fazla olduğu belrlenmş. Asır-lık yaşlılar daha genç yaşlılarla karşılaştırıldığın-da, kandak glkoz ve yağ asd mktarlarını düzen-

leyen adnopektn protennn metabolk yapısınınasırlık nsanların lehne olacak şek lde farklı oldu-ğu anlaşılmış. Ayrıca nsanların bağışıklık sstemn-de öneml rol oynayan ve brçeşt beyaz kan hücre-s olan B hücrelernn sayısının da hayl fazla oldu-ğu saptanmış.

Blmsel çalışmaların sonuçları uzun yaşamanıngenetk ve çevresel faktörlere bağlı olduğunu belrt-yor. Ancak tek yumurta k zleryle yapılan çalışma-lar genlern uzun ömürlü olmaktak payının sadece%20-30 c varında olduğunu gösteryor. Böylece uzun ve sağlıklı yaşamdak en büyük etkenn %70-80’lkkatkı payı le çevresel koşullar olduğunu anlıyoruz.Brçok ülkede, örneğn 1800’lerde yaşam beklents 44 yaş ken günümüzde çevresel koşulların y leştrl-mes le bu rakam 80’l yaşlara kadar çıkmış durumda.

İnsan hücreler kendn kopyalayarak yenlenr.Her kopyalama sırasında kromozomların ucundabulunan telomerler br mktar kısalır. Telomern kı-salması da yaşlanma anlamına gelr. Telomern kı-salmasını yan yaşlanmayı çevresel faktörler hızlan-dırablr. Örneğn soluduğumuz k rl hava veya sga-ra çmek akcğer hücrelernn tahrbatına sebep olur.

Zarar gören hücreler kendn zamanından önce kop-yalayarak yenlemeye çalışır. İşte bu zamanından ön-ce gerçekleşen yenlenmeler, telomerlern normal-den daha çabuk kısalmasına ve daha çabuk yaşlan-maya sebep olur.

Mav bölgelern asırlık nsanları temsl ettkler yaş grubunun en sağlıklı olanları; bu da onları brçokkonuda örnek almamız gerektğn gösteryor. Anla-dığımız kadarıyla uzun ve sağlıklı hayata gden tekbr yol yok. Ama çevresel koşullar, hayat tarzı ya da

beslenme alışkanlıkları erken yaşlarda ne kadar y -leştrlrse nsanların gelecekte de o kadar uzun, hu-zurlu, mutlu ve sağlıklı br hayat yaşayacağı kesn.

Mavi Bölgelerin Sırrı: Asırlık Hayatlar

Kaynaklar• http://blogs.scentf camercan.com/food-matters/2015/04/06/blue-zones-what-the-longest-l ved-people-eat/• http://www.scencedrect.com/scence/artcle/p/S0531556504002141• http://ac.els-cdn.com/S0047637401003487/1-s2.0-S0047637401003487-man.pdf?_

td=a0f9169e-02bd-11e5-bbca-00000aacb362&acdnat=1432545097_0bcbcba5b3fd173da77d7f43ae0fafab• http://www.tuk.gov.tr/PreHaberBultenler .do?d=18522• http://unstats.un.org/unsd/demographc/products/dyb/dyb2013.htm• https://www.census.gov/prod/2014pubs/acsbr12-18.pdf • http://www.webmd.com/healthy-agng/news/20150326/hope-to-l ve-to-100-check-your-genes• http://www.forbes.com/stes/nextavenue/2013/08/20/7-lfe-secrets-of-centenarans/• http://edton.cnn.com/2010/HEALTH/07/01/longev ty.genetcs/



36/98

Hafıza Kaybı Olmadan Yaşlanan

Süper YaşlılarNasıl oluyor da bazı yaşlılar kendlernden 20-25 yaş genç nsanlar gb belleklern koruyablyor, bazıları se koruyamıyor?Uzmanlar, süper yaşlıların beynnde normal yaşlılara kıyasla dört kat fazla Von Economo nöronu bulunduğunu tespt ett.

TÜBİ TAK Bilim ve Teknik Dergisi

Tüm organlarımız gb beynmz de yaşlanır. Yaş-lanan bey nde de unutkanlık ve hafıza kaybı be-lrgn br şek lde kendn gösterr. Yaşlılıktan kaynak-

lanan beden ve blnç zayıığı özellkle 65 yaş üzern-de çok yaygın görülür. Yaşlılıkla brlkte doğal süreççnde gelen hafıza kaybı genelde nsanları normal bryaşam sürmekten alıkoymaz. Ama bu durum zamançnde kötüleşerek bunama rahatsızlığına kadar ler-leyeblr. Aslında hafıza kaybı, algı sorunları, konuş-ma bozuklukları ya da davranış bozukluklarının hep-s bunama kapsamında değerlendrlr. Bazı yaşlılar-da unutkanlık ve haf f algı bozuklukları Alzhemer’akadar lerleyeblr. Ancak bazı nsanlar ne kadar yaş-lanırlarsa yaşlansınlar hafızalarını ve blşsel yetenek-

lern hç br zaman kaybetmez. Pek hafızayı kaybet-meden yaşlanmak nas

Documents

Bilim Ve Teknik Dergisi Temmuz 2015