UNIVERZITET U ISTONOM SARAJEVUMUZIKA AKADEMIJA

SEMINARSKI RADPredmet : Harmonija sa harmonskom analizom ITema: Beethovenov harmonski jezik sa detaljnim prikazom II stava klavirske sonate op. 10 br. 1

Predmetni nastavnik: mr. Valentina Dutina, vanr. prof.

Student: Marija Bili Lipanj, 2013. godine SADRAJ

1. Uvod................................................................................................................42. Muziki klasicizam........................................................................................5 2.1. Opa stilska obiljeja klasicizma..............................................................5 2.2. Harmonska sredstva razvijenog klasinog stila........................................5 2.3. Beki klasiari- slinosti i razlike.............................................................6 2.4. Beethovenov harmonski stil.....................................................................83. Ludwig van Beethoven.................................................................................9 3.1. Beethovenov stvaralaki opus...................................................................9 3.2. Beethovenove klavirske sonate.................................................................9 3.3. Sonatni oblik u okviru sonatnog ciklusa.................................................104. Centralni dio.................................................................................................12 4.1. Muziki oblik..........................................................................................12 4.2. Dinamika tonalnih promjena..................................................................13 4.3. Akordika..................................................................................................135. Zakljuak......................................................................................................156. Literatura......................................................................................................16

1. UVOD:

Klavirska sonata br. 5 u C molu op. 10 br. 1 djelo je Ludwig van Beethovena. Posveena je grofici Anni Margarete von Browne, eni njegova poslodavca i spada u prvi dio njegova stvaralatva. Ova sonata, nazvana jo i Malom patetinom , ima, to je i uobiajno za klasini period, tri stava:1. Allegro molto e con briou C molu,2. Adagio moltou As duru,3. Finale: Prestissimo uC molu.

Drugi stav je lirini Adagio u As duru sa brojnim ukrasima. Ono po emu je ovaj stav neobian jest to to je sonatni oblik bez razvojnog dijela.

2. MUZIKI KLASICIZAM

2.1. Opa stilska obiljeja klasicizma: Klasicizam je oznaka za stilski pravac u europskoj glazbi u drugoj polovici 18. i prvoj etvrtini 19. stoljea. Kao pojam za glazbu uveden je poetkom 19. stoljea. Obino se dijeli na rano (pretklasino) razdoblje i na razdoblje visokog ili, nazvanog prema najvanijem sreditu, bekog klasicizma. Klasino u njemu je savreno jedinstvo oblika i sadraja. Najvei majstori klasike su beka trojka: Haydn, Mozart i Beethoven, iako je Beethoven uao i u romantizam. Glavne znaajke su saetost, egzaktnost, jednostavnost i lepravost. Temeljno oblikovano naelo klasicizma je tematsko-motivski rad; motiv i tema podvrgnuti su ritmikim, harmonijskim, dinamikim i agogikim promjenama, uz zadravanje svojega osobnoga prepoznatljivog oblika; naelo suprotnosti izraeno je tematskim dualizmom, harmonijskim i tonalnim oprekama kao elementima dramske napetosti; prevlast homofonije, harmonija utemeljena na tonalnom sustavu (tonaliteti se istiu u naslovu skladbi, npr. sonata u cis-molu, simfonija u D-duru); prevladavanje sonatnog oblika i 4-stavanoga sonatnog ciklusa; simfonizam, usko povezan s motivikim radom, kao prevladavajua skladateljska metoda; stvaralatvo usmjereno na instrumentalnu glazbu (solistika, komorna, orkestralna); oznaavanje tempa u rasponu koji je uglavnom ostao do danas; poveanje orkestra; dinamiziranje i izdiferenciranje (punktiranje, sinkope, ligature, duole, triole) ritamsko-metrikih elemenata; nagli revolucionarni razvoj u kretanju od Haydna prema Beethovenu. Usavrava se gudaki kvartet, sonatni oblik, klasina simfonija, te opera.

2.2. Harmonska sredstva razvijenog klasinog stila: Uproavanje fakture, pa i harmonskih sredstava, koje je- u poreenju s prethodnom, baroknom epohom- donela rana klasika, bilo je prolazna pojava. Razvoj muzikog stvaralatva u novom stilu ubrzo je, nunom doveo i do U klasici se upotrebljavaju sve vantonalne dominante i zamjenici, svi alterirani akordi dijatonskog tipa, kao i svi akordi kromatskog tipa, a koriste se i eliptika razrjeenja. Dominantni nonakord postaje samostalna harmonija. Koriste se kromatski, vanakordski, figurativni tonovi.Vrlo su esti disonantni sudari akordskih i vanakordskih tonova. Primjenjuje se dvostruki pedal (najee kvinta). Koriste se sve vrste dijatonskih i kromatskih modulacija, a esto se koristi i enharmonska modulacija. Vrlo esto se koriste modulacije po kvintnom krugu na vie ili na nie (naroito su omiljene kod Beethovena) gdje su modulacije po kvintnom krugu na vie predstavljale kretanje ka svjetlosti, a modulacije ka kvintnom krugu na nie kretanje ka tami. Te modulacije su bile praene izvjesnim tonalnim odmoritima (krai boravak u novonastalom tonalitetu). Beethoven je pravio i modulacije po malim ili velikim tercama na vie ili na nie, to je karakteristino za romantiare (modulacija u medijantne tonalitete), ili je, pak, modulirao po sekundama na vie ili na nie.

2.3. Beki klasiari- slinosti i razlike: Velikani klasinog perioda suMozart,Beethoven,Haydn, to jest Beka trojka. Za njih se obiavalo rei da je za klasicizam u muzici Haydn stvarao pravila, Mozart im se pokoravao, a Beethoven ih je ruio. Beethoven je napola zakoraio u romantiku, jer je elementima iz nekih svojih kompozicija koji ne pripadaju klasinom stilu glazbe poeo stvarati romantinu glazbu.Haydn je napisao relativno veliki broj klavirskih sonata, ali one nemaju znaaj simfonija i kvarteta. Nastale su uglavnom kao instruktivna literatura, tako se i danas izvode, sa malim brojem izuzetaka. U njima se moe pratiti postupno naputanje embalskog stila miljenja i obraanje suvremenom klavirskom zvuku.Posebnu oblast u Mozartovom djelu predstavlja muzika pisana za klavir sonate i varijacije. Iako u njegovom ranom opusu nema velikog broja klavirskih djela, to ne znai da ih nije bilo ve da ih je on uglavnom improvizirao. Njegova posljednja djela su okrenuta ka budunosti i pokazuju romantiarski aspekt Mozartove prirode.Poetak Beethovenovog stvaralatva je vezan za klavirsku glazbu- moda zbog prilika u kojim je stvarao, a moda zato to je klavir dobro poznavao- na njemu je sticao prva znanja o glazbi. Glazba za klavir zauzima posebno vano mjesto u njegovom stvaralatvu. On je znaajno obogatio dijapazon zvuanja klavira, te otkrio njegove nove izraajne mogunosti.Usporeujui Haydna i Mozarta dolazimo do zakljuka, za mnoge nedovoljno upuene,da su dva imena esto mnogo blia nego to zaista jesu. Meu njima postoje krupne razlike. Haydn je ivio vie nego dvostruko due od Mozarta, a ivot mu je protekao mnogo mirnije. Decenije svog zrelog stvaralatva provodio je ne mijenjajui okolinu. Mozart, naprotiv, zarana i u vie mahova poduzima umjetnika putovanja kroz Europu, upoznaje uvijek nova sredita, nove ljude i prilike. To se odrazilo i u njihovom stvaranju. Mozart je boljipoznavalac ljudske due nego Haydn, ali je Haydn ( koji je ba zbog svog naina ivota imao vie prilike da boravi u prirodi i zavoli je) razumije i ocrtava ljepote prirode, za koju Mozart kao da nema nikakvih interesa. Ali, Mozart je bio svestraniji od Haydna; on je vie kosmopolit, dok je Haydn blii narodu inarodnoj umjetnosti iz koje esto crpi grau za svoja instrumentalna djela. Onje i prvenstveno instrumentalni kompozitor i na tom polju lee njegove trajnezasluge zapuno osamostaljenje nove instrumentalne glazbe u drugojpolovini 18. stoljea. Mozart je, naprotiv, u prvom redu operski kompozitor po svom umjetnikom interesu i porezultatima svog operskog rada. On posvuda prouava ovjeka, odnose meu ljudima, ivot, stvarnost. Njegov je scenski realizam vrhovna tekovina opere 18. stoljea. Za razliku od Haydna i Mozarta, gigantska linost Beethovena stoji na mei izmeu dva stoljea: gotovojednaki broj godina proivio je veliki umjetnik u 18. i 19. stoljeu. U toj injenici lei duboka simbolika Beethovenove uloge u razvoju europske glazbe. Beethoven gleda u prolost: on sintetizira nastojanja Haydna i Mozarta, vodei ih nesluenom vrhuncu. On smjelo vodi u budunost, zato njegova djela snano odravaju uzburkanu i bolnu svakidanjicu i nastaju subjektivnim ispovijestima titanskih sukoba.Beethoven je ovjeg svoga vremena. On je republikanac; sloboda, jednakost i bratstvo za njega su jedini temelj na kojemu je mogue sagraditi bolju budunost ovjeanstva. On neprestano rui sva pravila koja su uglazbi do tada napisana i uvjeren je da je umjetnost, naroito glazba otkrivenje, koje je vee nego sva mudrost ifilozofija, kako je sam govorio:Tkoshvatismisaomojeglazbe,oslobodiese bijede u kojoj se mue ostali ljudi .

2.4. Beethovenov harmonski stil: Beethovenovo stvaralatvo moemo podijeliti na tri perioda: Prvi period: do 1801. godine- oslanja se na svoje prethodnike: Haydna i Mozarta i tek ponegdje najavljuje svoju snanu individualnost. Drugi period: do 1815. godine kada ta individualnost dolazi do punog izraza i potpune zrelosti, pa ovoj fazi pripada najvei broj tipino betovenvskh ostvarenja: 7 simfonija, 9 uvertira, polovina klavirskih i violinskih sonata, preteno mnotvo kamernih i drugih djela. Trei period: od 1815. do kraja ivota. Tada nastaju njegove posljednje klavirske sonate i gudaki kvarteti, zadnje dvije simfonije, te brojna druga po mnogo emu neobina ostvarenja, u kojima istrauje nove puteve i mogunosti dalje od klasinih obrazaca. Takvih istraivanja, razumljivo, ima i u prethodna dva perioda, ali je u posljednjem teite upravo na njima.Beethoven proiruje harmonski jezik i to je uoljivo ve u srednjem, a ponegdje i u prvom periodu svog stvaralatva. To je razumljivo s orbzirom da je klasini obrazac stvaranja (sonatnog stava i sonatnog ciklusa) tek postavljeni i uvreni kroz stvaralatvo Haydna i Mozarta. Kod Beethovena, poevi od drugog stvaralakog perioda, druga tema u sonatnom obliku nije vie iskljuivo u dominantnom ili paralelnom tonalitetu, ve moe biti i u medijantnom tj. tercno srodnom tonalitetu to je karakteristino za romantiare. Do Beethovena, svaka je kompozicija morala poeti tonikom ili dominantom osnovnog tonaliteta, dok se kod Beethovena moe javiti na DII, II65 ili ak na DD7. Na poetku devete simfonije nalazi se prazna ista kvinta u trajanju od 16 taktova, to je jedan od najranijih primjera koloristike primjene harmonije. Beethoven je vrlo esto koristio varijantni VI stupanj. Pored toga, koristi i modulaciju preko unisona, tj. modulaciju na istom tonu. Mnoge pojave kod Beethovena ve pripadaju romantiarskoj harmoniji: esto ekspresivna uloga harmonije, modulacija po tercama, pozajmljivanje akorada iz istoimenog tonaliteta suprotnog tonskog roda, te upotreba vantonalnih subdominanti.

3. LUDWIG VAN BEETHOVEN (1770. 1827. )

3.1. Beethovenov stvaralaki opus: Ogledajui Beethovenovo stvaranje u njegovoj cjelokupnosti, jedna injenica u prvom redu privlai pozornost. Beethoven je napisao prilian broj vokalnih skladbi: pjesama, kanona, kantata, opsenih duhovnih radova, vokalnih toaka za razliita dramska djela i operu Fidelio. No, iako meu tim skladbama ima visoko vrijednih, glavno teite Beethovenova rada nije na podruju vokalne glazbe. Beethoven je ponajprije instrumentalni skladatelj. Njegove instrumentalne skladbe sadre sve vidljive znaajke njegove umjetnike djelatnosti ; u njima se on oituje i kao ovjek i kao umjetnik; one osvjetljuju sve njegovo htijenje, naprednost misli i sredstava izraza, smionost u ruenju tradicionalnih oblika i u izgradnji novih, borbenost i upornost, ljubav k prirodi i ovjeku. [footnoteRef:2] Beethovenova instrumentalna djela moemo grupirati u etiri skupine: simfonije, klavirske sonate, gudaki kvarteti i ostale instrumentalne skladbe. Prve tri skupine su najvanije. [2: Andreis, Josip, Povijest glazbe, Zagreb, 1989., 165. strana]

3.2. Beethovenove klavirske sonate: Beethoven je za klavir pisao gotovo itav svoj umjetniki ivot pa je razumljivo to se u velianstvenom nizu od 32 sonate ogleda majstorsko sazrijevanje i puna njegova zrelost, sa svim oznakama njegove umjetnike naravi i tenje za prilagoavanjem umjetnike forme novoj sadrajnosti.[footnoteRef:3] On u svoje sonate uvodi novosti, ima specifine teme, ima svoj nain njihovog izlaganja i razvijanja, specifinost ritma i boje, te se ne boji dramatizacije sonatne forme. Svaka njegova sonata, poevi od prve, ima elemente borbenosti, tragike, fatalnosti i dramatinosti. Patetina sonata je jedan od najljepih primjera za njegovo sonatno- simfonijsko stvaranje koje raste iz jednog motiva i obuhvaa sve stavke u jedinstvu glazbene misli. Karakteristino za Beethovena je i to, to pored elemenata slobodnog iivljavanja umjetnike mate, unosi i principe polifonike konstrukcije. On se osobito u svojim posljednjim sonatama koristi polifonijom, posebice u finalima. [3: Andreis, Josip, Povijest glazbe, Zagreb, 1989., 180. strana]

3.3. Sonatni oblik u okviru sonatnog ciklusa:Sonatni oblik najee imaju prvi stavovi sonate, a on ima tri dijela: ekspoziciju, razvojni dio i reprizu.Ekspozicija je prvi dio sonatnog oblika u kojem se izlae tematski materijal. Ona u sebi sadri prvu temu, most i drugu temu. Sonatni oblik klasinog perioda ima tipini dvojaki kontrast prve i druge teme: to je kontrast u tematskom sadraju i karakteru te kontrast tonaliteta u ekspoziciji. Prva tema je obino dramskog karaktera, uglastih melodijskih kontura, te se u njoj suprotstavljaju razliiti motivski materijali. Prva tema ima oblik reenice, perioda, niza reenica ili neku drugu formu koja nije prezatvorena. Nasuprot njoj, druga tema je obino lirska, mekana, te je melodijska linija raspjevana.to se tie tonaliteta, ako je prva tema bila durska, druga e biti u njenom dominantnom tonalitetu, a ako je bila molska- druga tema je u paralelnom duru. I ona, kao i prva tema, moe imati oblik reenice, perioda, niza reenica i slino. Snani kontrasti izmeu prve i druge teme postaju naroito znaajni kod Beethovena, pre svega u njegovom ranom i srednjem stvaralakom razdoblju. Njegove teme su esto do te mere profilirane, individualizovane i suprotstavljene jedna drugoj da ih rado uporeuju sa dramskim linostima, a itav sonatni oblik sa dramom u kojoj se te linosti pojavljuju, stupaju u konflikt, iz ega se raa razvoj dramskog zbivanja, da najzad dovede do raspleta.[footnoteRef:4] U kasnijem Beethovenovom stvaralatvu taj kontrast se smanjuje. U mostu se moe obraivati materijal iz prve teme, ali materijal moe biti i sasvim novi. Zna se desiti i da zavretak mosta nagovjetava drugu temu. Za oblik mosta je karakteristina fragmentarna struktura. Ekspozicija moe sadravati i zavrnu grupu (ili kodetu) koja predstavlja zakljuni odsjek ekspozicije, a ima zadatak da je formalno i harmonski zaokrui. Ona se obino nalazi u istom tonalitetu kao i druga tema. [4: Skovran, Duan; Perii, Vlastimir, Nauka o muzikim oblicima, Beograd, 1991., 209. strana]

Razvojni dio je srednji dio sonatnog oblika u kojem se tematski materijal ekspozicije razrauje. Kontrast tema razliitog karaktera i u raznim tonalitetima, izloenih u ekspoziciji, u razvojnom dijelu se razvijaju. Zato ovdje najjasnije dolazi do izraaja dramski karakter sonatnog oblika. Dakle, ovaj dio sonatnog oblika karakteriziraju harmonska nestabilnost, rad s motivskim materijalom i fragmentarnost strukture. On se moe podijeliti na tri odsjeka: uvodni, centralni i zavrni odsjek koji priprema reprizu.Repriza predstavlja izmjenjeno ponavljanje ekspozicije. Ona najee u sebi sadri sve djelove kao i ekspozicija, uz neke izmjene: druga tema i zavrna grupa se nalaze u osnovnom tonalitetu, most se mora izmijeniti kako bi vodio u osnovni tonalitet (iako se i dalje mogu pojaviti modulacije).

4. CENTRALNI DIO

4.1. Muziki oblik:

EKSPOZICIJA:RAZVOJNI DIO:REPRIZA:

1. -16. t. I tema u As duru45. takt46.-61. t. I tema u As duru

17. -23. t. Most62.- 70. t. Most

23. -35. t. II tema u Es duru71.- 90. t. II tema u As

36. -44. t. Zavrna grupa 91. t. Koda

Prva tema: Poinje sa dvije fraze, svaka po dva takta, zatim fraza od 4 takta i zavrava polukadencom u 9. taktu. Ove fraze su zatim varirano ponovljene, te u 16. taktu zavrava izlaganje prve teme. Prva tema je po obliku veliki period.Most: On zapoinje sa frazom koja traje dva takta i ta fraza se ponavlja jo dva puta. Nakon tih ponovljenih fraza zavrava most u 23. taktu. On je fragmentarne strukure, sastoji se od sekventno ponovljenih dvotakta.Druga tema: Po obliku druga tema je velika reenica sa vanjskim proirenjem.Zavrna grupa ekspozicije: Fragmentarna struktura. Sastoji se od jednog takta koji je 3 puta sekventno ponovljen, a nakon njega slijedi dvotakt koji je ponovljen za oktavu nie. Zavrava u 44. taktu.Razvojni dio: Ne postoji, ulogu poveznice izmeu ekspozicije i reprize odigrao je jedan arpeo D7 akord u 45. taktu.Most: Pojavljuje se izmjenjen nakon tri takta. Produen je u odnosu na prvi put, ima dva takta vie. Koda: Fragmentarna struktura. Temelji se na elementima prve teme.Formalna struktura itavog stava je simetrina, kvadratna.

4.2. Dinamika tonalnih promjena: Tonalni plan u ovom stavu je usaglaen sa njegovim formalnim planom. Razlog tome je to to je klasika potencirala miljenje da su harmonska sredstva prvenstveno u slubi muzikog oblika.[footnoteRef:5], te da je uloga harmonije prevashodno konstruktivna, tj oblikotvorna. Dinamika tonalnih promjena u ovom stavu je uobiajna za sonatni oblik. Prva tema je u osnovnom tonalitetu- As duru, most tonalno i harmonski priprema drugu temu te u zadnjem taktu (21. takt) mosta dogaa se kromatska modulacija preko promjene sklopa akorda u, kako je za drugu temu i karakteristino, dominantni tonalitet- Es dur. Ipak, ove sekventno ponovljene dvotakte u mostu moemo protumaiti kao kratka tonalna istupanja, najprije u B mol, zatim vraanje u As dur te naposljetku, Es dur u kojem se zadravamo. U Es duru je napisana druga tema. Dominantni tonalitet se zadrava i u zavrnoj grupi, sve do kraja ekspozicije. Na zavrnom akordu ekspozicije dogaa se dijatonska modulacija u poetni tonalitet- As dur koji nepromijenjen tee sve do 66. takta od kojeg poinje vrhunac napetosti ovog stava. Nizom akorada bez razrjeenja (elipsa) skladatelj nas provodi kroz Fes dur koji se enharmonski moe shvatiti kao E dur. Iz Fes dura u As dur Beethoven se vraa preko posrednika i njegovog dominantnog tonaliteta- Es dura. Ovoj elipsi prethodi molska tonika i molska subdominanta As dura. As dur se zadrava do kraja. Ovaj stav je nije osobito bogat modulacijama, emu vjerojatno doprinosi i to to nema razvojni dio u kojem se obino deavaju brojne modulacije i raznolika harmonska zbivanja. Zato ovaj Adagio molto ima posebnu mirnou i staloenost. [5: Despi, Dejan, Harmonija sa harmonskom analizom, Beograd, 2002., 86. strana]

4.3. Akordika: Ova sonata, kao to je ve reeno, spada u prvi period Beethovenovog stvaralatva, tako da je i harmonija koju Beethoven ovdje upotrebljava poprilino jednostavna i tipina za klasiku. Od vantonalnih akorada u ovom stavu nalazimo VIIII (14. i 59. takt) , DII (17. i 62. takt), DS (32. i 79. takt), DD (68. takt) i VIID (34., 39., 81. i 86. takt). to se tie vanakordskih tonova, nalazimo prolaznice, skretnice i zadrice. U samoj prvoj temi moemo primijetiti zadrice. to se tie sekvenci, dosta su koritene, prije svega u samim temama, ali i u mostu. Prvi takt prve teme sekventno (za malu sekundu) je ponovljen u sljedeem taktu. Most je izgraen od dvotakta koji je dva puta sekventno ponovljen.

5. ZAKLJUAK

Ova sonata, kao to je ve navedeno, pripada prvom periodu Beethovenovog stvaralatva. To pokazuje jednostavna harmonija koju je koristio u ovom stavu, bez puno vantonalnih akorada. Ipak, i u najranijim Beethovenovim djelima osjeti se njegova duboka individualnost te svakim od svojih djela pokazuje da je pravi klasiar i pravi romantiar. Njegova genijalnost se oituje kroz kompletan njegov opus, od najranijih do zadnjih djela i zato se nije uditi to su mnogi kompozitori pisali upravo po uzoru na Beethovena.

LITERATURA

1. Despi, Dejan, Harmonija sa harmonskom analizom, Beograd, 2002.2. Andreis, Josip, Povijest glazbe, Zagreb, 1989.3. Skovran, Duan; Perii, Vlastimir, Nauka o muzikim oblicima, Beograd, 1991.4. Ainsley, Robert, Enciklopedija klasine glazbe, Zagreb, 2004.5. http://hr.wikipedia.org/wiki/Ludwig_van_Beethoven6. www.zanimljivamuzika.com