BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME

Prof. Dr. Gülsen Erden

BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA

GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME

Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi

• Risk altında olan çocukların belirlenmesini

sağlama,

• Gelişimsel problemi olan çocukları belirleme,

• Özellikle, ailenin gözden kaçırdığı durumları

gelişimsel değerlendirmeyle daha açık olarak

görebilme,

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 2

Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi

• Çocuğun gelişimindeki kuşkulu durumların

objektif biçimde doğrulanması,

• Gelişimsel açıdan risk altındaki çocukların

izlenmesi,

• Gelişimsel sapması olan çocuğun, ilerleyen

dönemlerde gelişimindeki ilerlemeleri objektif

olarak görme imkanı sunması,


• Bebeklik ve Erken Çocukluk

Döneminde Gelişimsel

Değerlendirme hangi koşullarda

gereklidir?


Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Gerekliliği

• Küçük çocukların gelişimindeki sapmaları rutin fizik

muayenelerle anlama güçlüğü,

• Gelişimsel bozukluğun varlığının genellikle çocukta

yürüyememe, konuşmama gibi belirgin sorunlar

ortaya çıktığında ya da okulda başarısız olduğunda

fark edilmesi,

• Gelişim testlerinin, çoğunlukla çocuğun yaşıtı diğer

çocuklarla karşılaştırılması sağlaması,


Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirme Sonuçlarında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• İleriki gelişmeyi yordamada dikkatle

kullanılması,

• Bakım veren kişiyle, kurulan ilişkiye dayalı

yanılgıya düşülmemesi,

• En doğru bilginin elde edilmeye çalışılması,

• Zihinsel değerlendirme sonucu olarak

yorumlamama


Bebeklik ve Erken Çocukluk DönemindeGelişimsel Değerlendirmenin Önemi:

Bebeklik ve erken çocukluk döneminde

gelişimsel gecikme ve risk altındaki

çocukların belirlenmesi

Tedavi amaçlı eğitim programlarının

planlanması


ÖZETLE

• İlk gelişimsel değerlendirme ölçeği:

Gesell Gelişim Çizelgeleri (Gesell, 1947) .

• Amerika ve Avrupa’da örnekler;

– Bayley Bebekler için Zihinsel ve Motor

Gelişim Ölçeği,

– Minnesota Bebek Gelişim Ölçeği,

Minnesota Çocuk Gelişim Ölçeği,


Ülkemizde Gelişimi Değerlendirme

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE)

Denver Gelişim Tarama Testi.

Vineland Uyum Davranış Ölçeği.

TİFALDİ

Bayley Gelişim Değerlendirme Testi.

Peabody Resim Kelime testi.

Brunet Lezine Gelişimsel Değerlendirme Testi.


Gelişimin izlenmesinde genel olarak

İki çeşit değerlendirme aracı kullanılmaktadır.

Gelişim tarama araçları,

Gelişimsel testler


Gelişim tarama araçları bireysel gelişimin

izlenmesi ve gelişimi destekleyici programların

değerlendirmesinde de kullanılabilirler.


Gelişimsel düzeyleri değerlendirmede

kullanılan testler,

Tarama araçlarına oranla daha ayrıntılı bilgi

sağlarlar,

Genellikle bireysel olarak uygulanırlar,

Gelişimle ilgili daha kapsamlı bilgi vermede

ve bireysel tanı koymada yararlı olurlar.


ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ

(AGTE)


• Işık Savaşır, Nilhan Sezgin ve Neşe Erol

tarafından 0-6 yaş arası çocukları

değerlendirmek için 1993 yılında

geliştirilmiştir.

• 154 maddeden oluşmaktadır.

• Ebeveyn ya da bakımverenle görüşülerek

çocuk hakkında bilgi alınır.

• Evet/hayır/bilmiyorum şeklinde

cevaplanmaktadır.


4 beceri alanı ve genel gelişim

değerlendirilir.

– Genel Gelişim

• Dil-bilişsel

• İnce motor

• Kaba motor

• Sosyal beceri-özbakım


Dil-Bilişsel Beceriler

• 65 madde

• Basit ses (Ani ses ya da gürültüden ürküp sıçrar mı?)

ve sözel davranışlardan (“Atta” dendiğinde kapıya

bakar ya da hareketlenir mi?) karmaşık dil ifadelerine doğru giden içerik

• Dili anlama ve açık olarak ifade edebilme becerileri (İki kelimelik cümleler kurar mı?)

• Basit problemleri çözebilme becerileri (Siz konuşurken anlamadığı kelime olsa sorar mı?)

• Sayı-zaman kavramı (Yaşını bilir mi? /)


İnce Motor Beceriler

• 26 madde

• Basit el-göz koordinasyonundan (Ellerini

bazen açık tutar mı? / Önüne konan nesneyi eline

almaya çalışır mı?) karmaşık ince motor

davranışlara (Düğme açar mı? İlikler mi? Adını

yazar mı?) kadar uzanan görsel-motor

beceriler


Kaba Motor Beceriler

• 24 madde

• Hareket (Kucaktayken kafasını çevirip etrafına bakar mı? / Merdiven inip çıkar mı?

• Denge (Desteksiz oturur mu? Sek sek oynar mı?)

ve koordinasyon (Geri geri yürür mü?)


Sosyal beceri-Özbakım

• 39 madde

• Yeme, içme, tuvalet temizliği, giyinme (özbakım) (Yemeğini çiğner mi? / Altı ıslanınca haber verir mi? )

• Özerklik, sosyal etkileşim ve inisiyatif (sosyal beceri) “Hayır” denince durur mu? )

15.03.2018 19Prof.Dr. Gülsen Erden

Psikometrik Özellikler

Üç sosyo-ekonomik düzeyden (SED) seçilen

örnekleme AGTE uygulanmış ve

istatistiksel analizler sonucunda yaş ve

SED etkisinin anlamlı olduğu gözlenmiştir.


Bulgular:

• Yaş ilerledikçe gelişimsel puanlarda

anlamlı bir artış olduğu gözlenmektedir.

• SED ile ilgili farklar ise özellikle 4 yaştan

sonra daha belirgin olmaktadır.

• Cinsiyet farklılıkları gözlenmemiştir


• Test-tekrar test güvenirlikleri yüksek

(.99 ve .88)

• Envanterin ve alt ölçeklerin iç tutarlılığı

yüksek (.99 ve .80 arası).


• Üst yaş grubunda Toplam Puan, Dil-Bilişsel, İnce Motor alt ölçeklerinin katsayılarının yüksek (.88 ve .64 arası) Kaba-Motor ve Sosyal Beceri-Öz Bakım alt ölçeklerinin katsayılarının ise düşük olduğu görülmektedir.

– Bu alt alanlardaki gelişim 45-72 aylarda tavana erişmekte ve bu nedenle denekler arasında fark gözlenmemektedir.


Uygulama

• İlk olarak bebeğin / çocuğun takvim yaşı

hesaplanır.

• Prematüre doğum bilgisi alındıysa yaş

düzeltmesi yapılır.


ÇOCUĞUN YAŞININ HESAPLANMASI


Yıl Ay Gün

Değerlendirme Tarihi 1991 4 16

Çocuğun Doğum Tarihi 1989 3 27

Takvim Yaşı 2 0 29

Uygulama

• Bebeğe / çocuğa bakım veren kişiyle iyi bir iletişim

kurmadan, bu değerlendirmenin ne amaçla

yapıldığı açıklamadan uygulamaya başlanmaz.

• Uygulama sırasında bebeğin / çocuğun ortamda

bulunması gözlem yapabilmek açısından

gereklidir.

• Bebek / çocuk huysuzlanırsa güvendiği bir

erişkinle başka ortamda kalması sağlanabilir, bu

durum gözlem notu olarak raporda belirtilir.


Yönerge

Envanter uygulanmadan önce anneye

ya da çocuğa bakan temel kişiye kısa

bir açıklama yapılır.

Açıklama envanterin uygulanış amacına

göre değiştirilebilir. (Bknz. AGTE el kitabı s.

11)

Örneğin…



Envanter araştırma amacıyla uygulanıyorsa “Çocukların (bebeklerin) gelişimiyle ……………………………………………………………………………………ilgili sorular soracağım." gibi bir açıklama yapmak uygundur:

• Amaç çocuğun gelişimini değerlendirmek ise

“Burada değişik yaşlardaki …………………….

şekilde cevaplamaya çalışmanızdır.”

gibi bir açıklama yapılabilir:


Başlama noktası

• Çocuğun gerçek yaş diliminden hemen

öncesinden başlanır.

• Böylece anneler çocuklarının başarıyla

yaptığı şeylerden söz ederek görüşmeye

başlamış olurlar. Bu onları rahatlatır ve daha

sonra çocukların yapamadığı şeyleri

söylerken daha az rahatsızlık duyarlar.


Örneğin,

• 10-11 aylık bir çocuk için 8-9 ay (madde

44)

• 18-23 aylık bir çocuk için 16-17 ay (m

77)


• Eğer bebeğin / çocuğun başlangıç yaş

dilimindeki tüm maddeleri yapabildiği

belirtiliyorsa, burası “taban yaşı” olarak kabul

edilir ve bundan önceki tüm maddeleri de

yapabildiği kabul edilir (puan verilir).

• “Testi kesme ölçütüne” ulaşılana kadar soruları

sormaya devam edilir.


• Bir önceki yaş diliminin tüm maddelerinden bir

puan alırsa (yani yapabiliyorsa) önceki

maddelerden de puan alır ve teste kalındığı

yerden (başlangıç yaş diliminin hemen

sonundan) devam edilir.


• Taban yaşına ulaşıldığında teste kalındığı

yerden devam etmek gerekir.

• Uygulama sırasında maddelerin yanına (+/-) ya

da (√/X) işaretleri konur. Çocuğun yapıp

yapmadığı bilinmiyorsa (?), fırsat olmamışsa

(FO) diye belirtilir.

• **Bakım verenin yanında 1 ya da 0 olarak

puanlanmaz**.


Testin Kesilmesi

• Bakımveren üst üste (birbirini izleyen) 8 soruyu olumsuz (“hayır yapamaz / bilmiyorum / hiç denemedik, izin vermeyiz”) cevapladığı zaman görüşme bitirilir.


Puanlama

• “Evet” 1 puan

• “Hayır” 0 puan

• “Bilmiyorum” 0 puan

• “Hiç yapmadı / fırsat olmadı” 0 puan


• Kitapçık üzerinde her alt gelişim alanı için

ayrılmış sütunlardaki 1 puanlar toplanarak (ilk

sayfadan itibaren) alt gelişim alanı puanı

hesaplanır.

• Dört gelişim alanı toplamı genel gelişim puanını

verir.

• Elde edilen 5 ayrı puan profil üzerine yerleştirilir.


!!Puanlamada dikkat edilmesi

gerekenler!!


15.03.2018 39

Örnek puanlama:

26 aylık bir bebeğin değerlendirmesini yaparkenbu yaştan önceki yaş diliminden başlanır (18aydan 23 ay sonuna kadar) ve ardı ardına 8soruyu geçemeyene kadar teste devam edilir.

Uygulama bittikten sonra “evet”ler birer puanolarak toplanır. 27 evet cevabı varsı 27 puanverilir ve bu puana başlama noktasından önceki84 soru için 84 puan eklenir.

Çocuğun toplam gelişim puanı 111 (27+84=111)olarak hesaplanır.

Alt alanlar ayrı ayrı hesaplanır.

Prof.Dr. Gülsen Erden

Profil Çıkarma

• Profil kağıdı bize bebeğin / çocuğun gelişim

düzeyini grafiksel olarak gösterir.

• Profil üzerinde çocuğun takvim yaşı ve her

beceri alanındaki gelişim düzeyi görülür.

• Aldığı puanın ne anlama geldiğini yorumlamak

için kritik yaş aralıklarının bulunması gerekir.


1. Her bir alt alana ve genel gelişime ait puan

hesaplanır.

2. Puanlar profil kağıdının en alt kısmında ait

oldukları yere yazılır.

3. Her bir alt test puanı ve genel gelişim puanı

profilin üzerinde işaretlenir.

4. Takvim yaşı profil üzerinde bulunarak soldan

sağa düz bir çizgi çizilir.


Yorumlama

Profil kağıdına baktığımızda, elde edilen

puanlar

I) TY çizgisi ile %20 altındaki yaş çizgisi

arasında kalıyorsa

• gelişimin yaşından beklenilen düzeyde

olduğunu,

• Gelişiminde bir gecikme olmadığını

söyleyebiliriz.


II) %20 altındaki yaş çizgisi ile %30 altındaki

yaş çizgisi arasında kalıyorsa


III) %30 altındaki yaş çizgisinin altında

kalıyorsa


• Testin yorumlanmasında önemli bir nokta

“tavan etkisi”dir.

– Genel Gelişim alt testinde 5 yaşın üzeri

– Kaba motor alt testinde 2.5 yaşın üzeri

– İnce Motor ve Sosyal Beceri-Özbakım alt testinde

3.5 yaşın üzeri


• Bulgular çocuğun gelişim öyküsü ve diğer

klinik bulgularla güçlendirilmelidir.


t-puanı profili

• t-puanı olarak karşılaştırma yapabilmek için

kullanılır.

• Kağıdın iki yüzünde yaş grupları ayrı ayrı

belirtilmiştir (3 ile 18-19 aylar ve 66 ile 72

aylar)

• Genel Gelişim Ham Puanı yaşa uygun yere

yerleştirilir


• Profilde 50 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ortalamayı, 60 ve 40 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ortalamadan bir standart sapma uzaklığı; 70 ve 30 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ise ortalamadan iki standart sapma uzaklığı göstermektedir.


Özetle çocuğun ham puanına karşı gelen T-puan, 60-40 arasında ise o çocuğun gelişiminin yaşına uygun olduğu söylenebilir.

Ham puan karşılığı ………………………………….

çocuğun ayrıntılı değerlendirmesi önerilmeli ve/veya gelişimi izlenmelidir.


• Genel profil çocuğun becerilerinin kendi

içinde karşılaştırılması için,

• t-profili çocuğun genel gelişiminin norm grubu

ile karşılaştırılması içindir


Rapor Yazma

• Rapor çocuğun kısaca gelişim ve yakınma

öyküleri ile başlamalıdır.

• Uygulama sırasında (öncesi ve sonrası da dahil)

bebeğin / çocuğun davranış gözleminin yanında

bakımveren kişinin tutum ve davranışları da

mutlaka yer almalıdır.

• Alt alanlar ve genel gelişim puanları tek tek

yorumlanmalıdır. Aileye verilecek raporda

sayısal değerler verilmez.


Sonuç paragrafı için örnek:

• Genel gelişimini değerlendirmek amacıyla 3 yaş 8

aylık A.’ya Ankara Gelişim Tarama Envanteri

(AGTE) uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar

doğrultusunda A’nın dil bilişsel, ince motor ve

kaba motor becerilerinin yaşıtlarından beklenen

düzeyde geliştiği; sosyal beceri/ özbakım

becerilerinin gelişimsel gecikme gösterdiği; genel

gelişiminin ise riskli grup içinde yer aldığı

saptanmıştır.


Documents

BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME