Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları

TRKYE BYK MLLET MECLS

Babakanlarmz ve Genel Kurul Konumalar

CLT 2(Cumhuriyet Hkmetleri Dnemi)

Mustafa smet NN Ali Fethi OKYAR

HAZIRLAYANLARDr. rfan NEZROLU Dr. Tuncer YILMAZ

TRKYE BYK MLLET MECLS

BABAKANLARIMIZVE

GENEL KURUL KONUMALARI

Cilt 2

(Cumhuriyet Hkmetleri Dnemi)

Mustafa smet NNAli Fethi OKYAR

EGEMENLK KAYITSIZ ARTSIZ MLLETNDR

II

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl Yaynlar:

BABAKANLARIMIZve

GENEL KURUL KONUMALARI(Cumhuriyet Hkmetleri Dnemi)

Hazrlayanlar

Dr. rfan NEZROLU TBMM Genel Sekreteri

Dr. Tuncer YILMAZ TBMM Ktphane ve Ariv

Hizmetleri Bk. Yrd.Glah ERDEM EFE

Kapak Tasarm Uur SAI

Grafik Tasarm Demet INAR

TBMM Basmevi-AnkaraAralk 2014

III

BABAKANLARIMIZ VE GENEL KURUL KONUMALARI

TBMM Hkmetleri Dnemi (24 Nisan 1920-28.10.1923)

Cilt: 1 CRA VEKLLER HEYET RESLER Mustafa Kemal ATATRK Fevzi AKMAK Hseyin Rauf ORBAY Ali Fethi OKYAR

Cumhuriyet Hkmetleri Dnemi (30.10.1923-)

Cilt: 2 BABAKANLAR 1- Mustafa smet NN 2- Ali Fethi OKYAR

Cilt: 3 3- Mahmut Celal BAYAR 4- Refik SAYDAM 5- Mehmet kr SARAOLU 6- Mehmet Recep PEKER 7- Hasan Hsn SAKA 8- Mehmet emsettin GNALTAY

Cilt: 4 9- Adnan MENDERES

Cilt: 5 10- Cemal GRSEL 11- Suat Hayri RGPL 12- Sleyman Sami DEMREL (1. Ksm)

Cilt: 6 12- Sleyman Sami DEMREL (2. Ksm)

IV

Cilt: 7 13- smail Nihat ERM 14- Ferit MELEN 15- Mehmet Naim TALU 16- Mustafa Blent ECEVT 17- Mahmut Sadi IRMAK

Cilt: 8 18- Saim Blend ULUSU 19- Halil Turgut ZAL 20- Yldrm AKBULUT

Cilt: 9 21- Ahmet Mesut YILMAZ 22- Tansu LLER 23- Necmettin ERBAKAN 24- Abdullah GL 25- Recep Tayyip ERDOAN

V

SUNU

TBMM Hkmetleri olarak anlan dnemdeki (25 Nisan 1920-28 Ekim 1923) ilk hkmetimizin bakan olarak Byk Millet Meclisi tarafndan seilen Mustafa Kemal Paa (Muvakkat cra Encmenleri Heyeti Reisi) ve sonrasnda yine meclis tarafndan seilerek Hkmet kuran cra Vekilleri Heyetleri Bakanlar (Toplam 4 Hkmet Reisi) ile 61 Cumhuriyet Hkmetine Bakanlk yapm, 25 Babakanmzn Genel Kurulda, Babakan unvan ile yaptklar konumalar bu 9 Ciltlik eserde toplanmtr.

Siyasi tarihimizin resmi kaynaklar arasnda nemle yer alan Tarihe Den Notlar kitap serimizin 5. Kitab olarak hazrlanan Babakanlarmz ve Genel Kurul Konumalar adl eser, imparatorluk dneminden gnmze kadar geen sredeki i ve d olaylarn parlamentomuza yansmalarn birincil kaynak olarak sunma asndan byk nem arz etmektedir.

9 cilt halinde yaynlanan bu eserin hazrlanmasnda TBMM Tutanak Dergisi referans alnmtr. Tutanaklardaki baz kk dizgi ve szck hatalarnn dzeltilmesi dnda orijinal yap korunmutur.

Yakn siyasi tarihimize k tutacak nemli bir kaynak niteliindeki bu eserin pek ok aratrmaya katk salayacana inanyor, bata Genel Sekreterimiz Dr. rfan Nezirolu ile Ktphane ve Ariv Hizmetleri Bakan Yardmcs Dr. Tuncer Ylmaz olmak zere hazrlanmasnda emei geen tm personelimize teekkr ediyorum.

Cemil EKTBMM Bakan

VII

NSZ

Bu eser; Basld tarih itibariyle grevini tamamlam olan 4 cra Vekilleri Heyeti Reisi, 5 Hkmet, 25 Bavekil/Babakan ise toplam 61 hkmet kurmulardr. Bu eser, deiik unvanlarla anlm olan hkmet bakanlarmzn sadece TBMM Genel Kurulunda yaptklar konumalar kapsamaktadr. Konumalar, aynen tutanaklarda yer aldklar gibi verilmi, o anki atmosferi yanstmalar asndan nemli bulunarak; alklar, satamalar, protestolar metinlerden kartlmamtr.

Babakanlarmzn, TBMM Genel Kurulunda yaptklar konumalarn, Dnya ve Trkiyedeki ekonomik, siyasi olaylar hakknda ilk azdan bilgi sunduu gibi, devlet mekanizmamzn bu olaylara bakn birincil kaynaktan sunmak asndan nemlidir.

TBMM Bakanl olarak yasama kaynaklarmzn sunumu konusunda gstermeye altmz abalarn bir rn olarak hazrladmz bu eserin aratrmaclar iin siyasi tarihimize toplu ve kolayca eriilmesine imkn salayan nemli bir yeri olacana inanyoruz.

350 adet baslarak ncelikle ktphanelere gnderilecek olan bu kitab Ktphane ve Ariv Hizmetleri Bakan Yardmcmz Dr. Tuncer Ylmaz ile birlikte titiz bir alma sonucunda yayna hazrladk. Glah Erdem Efe bata olmak zere emei geen herkese teekkr ediyorum.

Eserin karlatrmal yeni aratrmalara kaynaklk etmesini umuyorum.

Dr. rfan NEZROLUTBMM Genel Sekreteri

IXCilt 2 indekiler

NDEKLER

SUNU ............................................................................................................................................................................................................................................. V

NSZ ....................................................................................................................................................................................................................................... VII

MUSTAFA SMET NN ......................................................................................................................................................................................1

BYOGRAF ...............................................................................................................................................................................................................................3

I. NN HKMET DNEM ....................................................................................................................................................................7

30 Terinievvel 1339 (1923) Sal 1. Cumhuriyet Hkmetinin (I. nn Hkmeti) Programn Genel Kurula Sunuu ve Gven Oylamas Mnasebetiyle Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................................9

10 Terinisani 1339 (1923) Cumartesi Garbi Trakyada Makedonyada Ahali slmiyeye Yaplmakta Olan Fecayia Dair Aydn Mebusu Hoca Esad Efendi ile Rfekasnn Hkmetten zahat Talebini Mutazammn Takriri Dolaysyla Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................10

8 Knunuevvel 1339 (1923) aramba (Gizli Oturum) Hyaneti Vataniye Kanununun Birinci Maddesinin Tadili Hakknda Kanun ve stanbulda Bir stiklal Mahkemesi Kurulmas Dair Kendi Teklifi Hakknda Yapt Konuma ...................................................................................................................................................................................................................................15

12 Knunuevvel 1339 (1923) aramba Tbmm Hkmetiyle Lehistan Hkmeti Arasnda Mnakit Muhadenet Muahedenamesiyle Ticaret Mukavelenameleri Hakkndaki (1/288) Numaral Layihai Kanuniye ve Hariciye Encmeni Mazbatas Hakknda Konumas .....................................................................................................................................................................................................................20

13 Knunuevvel 1339 (1923) Perembe (Gizli Oturum) stanbul stikll Mahkemesi Hakknda Adliye Encmeni Mazbatas Dolaysyla Yapt Konuma ........................................................................21

24 Knunuevvel 1339 (1923) Pazartesi Erzurum Mebusu Cazm Efendi ve Rfekasnn; stikll Mehakimi Kanununun Beinci Maddesinin Tadiline Dair (2/232) Numaral Teklifi Kanunisinin ayan Mzakere Olmadna Dair Lyiha Encmenimmazbatas ..................................................................................................................................................................................................................28

30 Knunusani 1340 (1924) aramba stanbuldaki stiklal Mahkemesinin Tatiline Msaade Olunmasna Dair, stikll Mahkemesi Riyasetinden Mevrut Telgraf Hakknda Yapt Konuma ...................................................................................................................................................................................................30

3 Mart 1340 (1924) Pazartesi Urfa Mebusu eyh Saffet Efendi ile Elli Refikinin Hilfetin lgasna ve Hanedan Osmaninin Trkiye Cumhuriyeti Memaliki Hricine karlmasna Dair Teklifi Kanuni Dolaysyla Yapt Konuma .......................................................................................................................................................................31

5 Mart 1340 (1924) aramba Kastamonu Mebusu Halid Beyin, Ziraat Vekleti Veya Mstakil Ziraat Mdriyeti Umumiyesi Tekiline Dair Teklifi Kanunisi (2/244) ve ktisat ve Kanunu Esasi Encmenleri Mazbatalar Dolaysyla Yapt Konuma ............................33

X BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

II. NN HKMET DNEM .............................................................................................................................................................35

22 Mart 1340 (1924) Cumartesi 1340 (1924) Senesi Muvazenei Umumiye Kanun Lyihas (1/296) Hakknda Yapt Konuma .......................................................................................................................37

23 Mart 1340 (1924) Pazar Tekilat Esasiye Kanunu Teklifinin Grmeleri Srasnda Karlkl Konumalar ...................................................................................................................................................................................................................40

2 Nisan 1340 (1924) aramba 1340 (1924) Senesi Muvazenei Umumiye Kanun Lyihas; Baveklet Btesinin Grmeleri Srasnda Yapt Konuma ..................................41

18 Terinievvel 1340 (1924) Cumartesi Musul Meselesi Hakknda Yapt Konuma ......................42

5 Terinisani 1340 (1924) aramba Ordu Mfettiliinden stifa Eyledii Halde Devir ve Teslim Muamelesinin Hitamna Dein Meclise ltihaktan Alakonulduu Hakknda stanbul Mebusu Kzm Karabekir Paann Takriri ve Bu Bahta Bavekletten Mevrut Tezkere Dolaysyla Yapt Konuma................................................................................................63

5 Terinisani 1340 (1924) aramba Mentee Mebusu Esat Efendinin; Muhacirin Muamelt ve mar Harekt Hakknda Mbadele, mar ve skn Vekletinden stizah Takriri Nedeniyle Yapt Konuma........................................................................................64

III. NN HKMET DNEM ...........................................................................................................................................................65

4 Mart 1341 (1925) aramba Takriri Skn Hakknda 11638 Numaral Kanun Lyihas ve Adliye Encmeni Mazbatas Dolaysyla Yapt Konuma ..............................................................................................................................................................67

7 Nisan 1341 (1925) Sal Gen Hadisei syaniyesinin Vaziyeti Hazraz Hakknda Meclisi linin Tenvir Olunmasna Dair Sivas Mebusu Halis Turgut Beyin Bavekletten Suali ve Bavekil smet Paann ifahi Cevab ..............................................................................................69

9 Terinisani 1341 (1925) Pazartesi Devletin Siyaseti Umumiyesi Hakkndaki Beyanat ......................................................................................................................................................................................................................72

12 Knunuevvel 1342 (1925) Cumartesi Mara Mebusu Abdlkadir Beyin Bavekletten Dahilye ve Hariciye Hakknda Suali ve Bavekil smet Paann ifahi Cevab. ..............................................................................................................................................................................................................................................79

6 Terinisani 1342 (1926) Cumartesi Bavekil smet Paa Hazretlerinin, Devletin Siyaseti Umumiyesi Hakkndaki Beyanat ............................................................................................................................89

2 Mart 1927 aramba Takriri Skn Kanununun ki Sene Mddetle Temdidi Hakknda Kanun Layihas (1/1073) Dolaysyla Yapt Konuma ...............................................................................92

5 Terinisani 1927 Cumartesi Gvenoyu stei Nedeniyle Yapt Konuma .................................................96

IV. NN HKMET DNEM ............................................................................................................................................................99

28 Terinisani 1927 Pazartesi Byk Millet Meclisi Namna Edirne Kurtulu Bayramna tirak Eden Heyetten Mevrut Telgrafname Dolaysyla Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................101

XICilt 2 indekiler

24 Knunuevvel 1927 Cumartesi Sabk Bahriye Vekili ve Cebelibereket Mebusu hsan Beyin, Yavuz Gemisinin Tamirinde, cra Vekilleri Heyetinin Karar Hilafna, Hazinenin Menafiine Ademi Takayyt Gsterdii Nedenle Divan-I liye Sevkedilmesi Konusundaki Kendi Takriri Hakkndaki Beyanat ..................................................................................102

26 Knunusani 1928 Perembe Sabk Bahriye Vekili hsan Bey Hakknda Tahkikat crasna Dair Takrir ve Muhtelit Encmen Mazbatas Dolaysyla Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................115

29 Nisan 1928 Cumartesi 1928 Senesi Muvazene- Umumiye Kanunu Latihas ve Bte Encmeni Mazbatas Dolaysyla Yapt Konuma ......................................................................................................121

1 Terinisani 1928 Perembe Erzincan Milletvekili Saffet Bey ve Arkadalarnn, Yeni Trk Harfleri Kanunu Tasarsnn Acele Olarak Grlmesi Hakknda Verdikleri nerge Dolaysyla Yapt Konuma ..................................................................................................................................124

1 Terinisani 1928 Perembe Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Babakanlktan Gelen Kanun Tasars ve Geici Komisyon Raporuna likin Konumas............................................................................................................................................................................................................................125

8 Terinisani 1928 Perembe Hkmete Gvenoyu stemi Hakkndaki Konumas .......................127

4 Mart 1929 Pazartesi Takriri Skn Kanunu Sresinin Bitmesi Nedeniyle Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................133

3 Haziran 1929 Pazartesi Genel Siyaset ve Meclisten Gvenoyu stemi Hakkndaki Konumas .................................................................................................................................................................................................................................................137

9 Terinisani 1929 Cumartesi D likilerdeki Yeni Gelimeler ve lke Sorunlar ile Gvenoyu stemine likin Yapt Konuma ............................................................................................................................................139

12 Knunuevvel 1929 Perembe Mill Parann Kymetini Ykseltmek in Alnacak nlemlere likin Konumas .........................................................................................................................................................................................144

20 ubat 1930 Perembe Menkul Kymetler ve Kambiyo Borsalar Hakkndaki 1447 Sayl Kanuna Ek Kanun Tasars ve Karma Komisyon Raporuna likin Konumas............................................................................................................................................................................................................................150

17 Haziran 1930 Sal Trkiye Cumhuriyeti ile Yunanistan Hkmeti Arasnda Batlanan Szlemenin Onaylanmas Hakkndaki Kanun Tasarsna likin Konumas ........153

17 Haziran 1930 Sal Yasama Ylnn Sona Ermesi Nedeniyle Verilen Tatil nergesi Dolaysyla Hkmetin Genel Politikas Hakkndaki Konumas .................................................................................157

4 Knunuevvel 1930 Perembe Gmhane Milletvekili Ali Fethi Beyin, Adana Eski ve Yeni Belediye Bakan ve yelerinin Rvetilikten Sulu Olmalarna Ramen Mahkemeye Neden Sevkedilmediklerine Dair Soru nergesine Verdii Cevap ...................................................................................................................................................................................159

V. NN HKMET DNEM .......................................................................................................................................................... 163

20 Knunuevvel 1930 Cumartesi Gmhane Milletvekili Ali Fethi Beyin Alk ve Sefalet inde Kalan zmir ve Civarndaki Kyller Hakknda Baz Gazetelerde kan Haberlerle lgili Soru nergesine Verdii Cevap ........................................................165

XII BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

1 Knunusani 1931 Perembe Denizli Milletvekili Mazhar Mfit Bey ve Arkadalarnn, Menemendeki rtica Olay ile lgili Hkmetin Ne Gibi Tedbir Ald ve Alacana Dair Soru nergesine Verdii Cevap ........................................................................................................166

VI. NN HKMET DNEM ......................................................................................................................................................171

9 Mays 1931 Cumartesi Manisa Milletvekilliinden stifa Ettiine Dair Yazl nergesi ..........173

9 Mays 1931 Cumartesi 7. Cumhuriyet Hkmetinin (VI. nn Hkmeti) Programn Sunu Konumas .......................................................................................................................................................................................174

4 Temmuz 1931 Cumartesi Elaziz Milletvekili Fazl Ahmet Bey ve ki Arkadann, Baz Gazetelerin Takip Ettikleri Yayn Tarz Hakknda Hkmete Ne Tedbir Alndna Dair Gensoru nergesi Dolaysyla Konumas ...................................................................................................177

5 Temmuz 1931 Pazar Elaziz Milletvekili Fazl Ahmet Bey ve ki Arkadann, Baz Gazetelerin Takip Ettikleri Yayn Politikas Hakknda Hkmete Ne Tedbir Alndna likin Gensoru nergesi ve Hkmetin Gvenoyu Almas Dolaysyla Yapt Konuma ........178

5 Temmuz 1931 Pazar Baz Gazetelerin Yaynlar Hakknda Hkmete Ne Tedbir Alndna likin Gensoru nergesi Grmelerindeki Konumas ......................................179

15 Temmuz 1931 aramba 1931 Yl Bte Kanunu Tasarsnn Grmeleri Srasnda Sorulara Verdii Cevap ..............................................................................................................................................................................186

25 Temmuz 1931 Cumartesi Matbuat Kanunu Tasars ve Karma Komisyon Raporu Dolaysyla Yapt Konuma ...........................................................................................................................................................................................189

29 Terinisani 1931 Pazar Afyon Karahisar Milletvekili Ali Bey ve 19 Arkadann, Bakanlar Kuruluna Gvenoyu stemine likin nergesi Hakkndaki Konumas ...............................192

7 Terinisani 1932 Pazartesi Trkiyenin Milletler Cemiyetine Girmesi Dolaysyla Fransa Millet Meclisince Kabul Edilen Karar Suretinin Gnderildiine Dair Gelen Resmi Mektup Hakkndaki Konumas ..........................................................................................................................194

10 Haziran 1933 Cumartesi Osmanl Bankas mtiyaz Sresinin Uzatlmas Hakkndaki Kanun Tasars ve Bte Komisyonu Raporunun Grmelerinde Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................196

18 Haziran 1934 Pazartesi ran ehinahnn Trkiyeyi Ziyaretleri Dolaysyla Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................197

5 Temmuz 1934 Perembe Hkmetin craat ve Genel Siyaseti Hakkndaki Konumas ...........................................................................................................................................................................................................199

24 Terinisani 1934 Cumartesi Kemal z Adl Cumhurbakanmza Atatrk Soyad Verilmesi Hakknda, Kendisi ve Arkadalarnca Yaplan Kanun Teklifi, Dahilye Komisyonu Raporu ve Bu Konuda Yapt Konuma ............................................206

5 Knunuevvel 1934 aramba Malatya Mebusu General smet nn ve 191 Arkadann Tekilat Esasiye Kanunun 10 ve 11 inci Maddelerile ntihab Mebusan Kanunun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Bu Kanuna Bir Madde Eklenmesi Hakknda Kanun Teklifi Dolaysyla Yapt Konuma (Trk Kadnlarna Milletvekili Seme ve Seilme Hakknn Tannmas) .....................................................................................................................208

XIIICilt2indekiler

VII. NN HKMET DNEM .................................................................................................................................................... 211

7 Mart 1935 Perembe 8. Cumhuriyet Hkmetinin (VII. nn Hkmeti) Programn Genel Kurula Sunuu ve Gven Oylamas Mnasebetiyle Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................213

28 Mays 1936 Perembe 1936 Yl Muvazenei Umumiye Kanunu Layihas ve Bte Encmeni Mazbatas Hakknda Yapt Konuma .............................................................................................................................216

31 Temmuz 1936 Cuma Boazlar Rejimi Hakknda Montreuxde 20 Temmuz 1936 Tarihinde mza Edilen Mukavelenamenin Tasdikna Dair Kanun Layihasnn Kabul ve Hkmete Gvenoyu Verilmesi Dolaysyla Yaptklar Teekkr Konumas .................................................................................................................................................................................................................................................219

29 Knunusani 1937 Cuma zmir Milletvekili Mahmud Esad Bozkurt ve ki Arkadann, Atatrke ve smet nn Hkmetine Hatay Konusunda Elde Edilen Baardan Dolay Kamutayca (TBMM) Teekkr Edilmesi Hakkndaki nergesi Dolaysyla Yapt Konuma ........................................................................................................................222

26 Nisan 1937 Pazartesi ark Demiryollar mtiyaz ile irkete Ait Mallarn Satn Alnmasna Dair Mukavelenin Tasdiki Hakknda Kanun Layihasve Nafia ve Bte Encmenleri Mazbatalar ile Kanun Tasarsna likin Konumas .......................................................229

12 Haziran 1937 Cumartesi Reisicumhur Atatrkn, Tasarruflarnda Bulunan iftliklerini Hazineye hda Buyurduklarna Dair Baveklet Tezkeresi Dolaysyla Yapt Konuma ...........................................................................................................................................................................................233

12 Haziran 1937 Cumartesi Atatrkn Trabzon Gezisi Hakknda Gnderdii Telgraf Dolaysyla Yapt Konuma ....................................................................................................................................................................239

14 Haziran 1937 Pazartesi Hkmetin Dahil ve Harici Siyaseti Hakkndaki Beyanat ..................................................................................................................................................................................................................242

11 Terinisani 1938 Cuma Reisi Cumhur Seilmesi Nedeniyle, And mesi ve Teekkr Konumas ..................................................................................................................................................................................................................250

VIII. NN HKMET DNEM ................................................................................................................................................. 253

27 Kasm 1961 Pazartesi 26. Cumhuriyet Hkmetinin (VIII. nn Hkmeti) Programn Millet Meclisi Genel Kuruluna Sunu Konumas ..........................................................................................255

27 Kasm 1961 Pazartesi 26. Cumhuriyet Hkmetinin (VIII. nn Hkmeti) Programn Cumhuriyet Senatosu Genel Kuruluna Sunu Konumas .................................................................265

29 Kasm1961 aramba 26. Cumhuriyet Hkmetinin (VIII. nn Hkmeti) Programn Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulundaki Grmeleri Srasnda Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................266

30 Kasm 1961 Perembe 26. Cumhuriyet Hkmetinin (VIII. nn Hkmeti) Programn Millet Meclisi Genel Kurulundaki Grmeleri Srasnda Yapt Konuma ...............................................................................................................................................................................................................................268

25 Aralk 1961 Pazartesi Erzurum Milletvekili Erturul Akann, Affa Dair Olan Kanunun Ne Zaman Trkiye Byk Millet Meclisine Getirileceine ve Bu Mevzuda Hkmete Bir alma Yaplp Yaplmadna Dair Sorusuna Cevab .................................................................276

XIV BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

28 ubat 1962 aramba Hkmet Programnn 1962 Btesiyle Gerekletirilecek Hususlar ve 22 ubat Olaylar ile lgili Konumalar ...................................................................................................................278

3 Mart 1962 Cumartesi A.P. Genel Bakan Ragp Gmpala, Y.T.P. Genel Bakan Ekrem Alican, C.K.M.P. Genel Bakan Osman Blkba ile C.H.P. Genel Sekreteri smail Rt Aksaln Anayasa Nizamn, Mill Gvenlik ve Huzuru Bozan Baz Fiiller Hakkndaki Kanun Teklifleri Nedeniyle Yapt Konuma .....................................................................................................284

8 Mays 1962 Sal Senatr Esat aa ve Amil Artusun sizlik zerine Genel Grme Almasna Dair nergesi Nedeniyle Yapt Konuma ............................................................287

22 Mays 1962 Sal ankr Milletvekili Nurettin Okun ilerin 3 Mays 1962 Gn Meclise Kadar Yrmeleri ile Tezahr Had Seviyeye Ulaan sizlik Problemi Hakknda Genel Grme Almas nergesi zerinde Yapt Konuma ......................................................288

IX. NN HKMET DNEM ......................................................................................................................................................291

2 Temmuz 1962 Pazartesi 27. Cumhuriyet Hkmetinin (IX. nn Hkmeti) Programn Millet Meclisi Genel Kuruluna Sunu Konumas. ............................................................................. 293

4 Temmuz 1962 aramba 27. Cumhuriyet Hkmetinin (IX. nn Hkmeti) Programn Cumhuriyet Senatosu Genel Kuruluna Sunu Konumas. ....................................................... 309

5 Temmuz 1962 Perembe 27. Cumhuriyet Hkmetinin (IX. nn Hkmeti) Programnn Millet Meclisi Genel Kurulunda Yaplan Grmeleri Srasnda Yapt Konuma .................................................................................................................................................................................................... 317

7 Temmuz 1962 Cumartesi 27. Cumhuriyet Hkmetinin (IX. nn Hkmeti) Programnn Millet Meclisinda Yaplan Gvenoylamas Srasnda Yapt Konuma .................................................................................................................................................................................................... 321

3 Ekim 1962 aramba 2 Ekim Sal Gn Ankarada Meydana Gelen Olaylar Hakknda Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................ 323

4 Ekim 1962 Perembe Son Gnlerde Ankarada Meydana Gelen Baz Olaylar Hakknda Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................ 326

12 Ekim 1962 Cuma Anayasay hlal Suundan Mahkum Edilenlerin Cezalarnn Ksmen Aff Hakkndaki Tasar ile Aydn Milletvekili Reat zardann Baz Su ve Cezalarnn Aff Hakkndaki Teklifi Nedeniyle Yapt Konuma ....................................................................... 329

24 Ekim 1962 aramba Kba Olaylarnn Neden Olduu Milletleraras Durum ve Trkiyenin Siyasi Tutumu Hakknda Mecliste Yapt Konuma ..................................................................... 330

24 Ekim 1962 aramba Kba Olaylarnn Neden Olduu Milletleraras Siyasi Durum ve Trk Hkmetinin Tutumu Hakknda Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma .................................................................................................................................................................................................... 332

10 Kasm 1962 Cumartesi Birinci 5 Yllk Kalknma Plan (1963-1967) Nedeniyle Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma ............................................................................................................................. 334

21 Kasm 1962 aramba Birinci Be Yllk (1963-1967) Kalknma Plnnn Sunulduuna Dair Babakanlk Tezkeresi ve Kalknma Pln ile Cumhuriyet Senatosunca Kabul Edilen Deitirgelere Dair Pln Karma Komisyonu Raporu Mnasebetiyle .................................................................................................................................................................................... 337

XVCilt 2 indekiler

12 Aralk 1962 aramba Tokat Milletvekili Zeyyat Kocameminin Ordu Mensuplarndan Bazlarnn Tutumu Nedeniyle Babakan Hakknda Gensoru Almasna likin nerge zerinde Yapt Konuma .................................................................................................. 341

24 Aralk 1962 Pazartesi Ankara Milletvekili Hseyin Ataman ve Arkadalarnn, Anayasal Dzeni Kaldrmaya Ynelik Faaliyet ve Akmlar Hakkndaki Aratrma nergesi Nedeniyle Yapt Konuma ............................................................................................................................................. 342

7 ubat 1963 Perembe 1963 Mal Yl Btesinin Tm zerindeki Grmeler Nedeniyle Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma ............................................................................................... 350

20 ubat 1963 aramba Baz Su ve Cezalarn Aff Hakkndaki Yasa Tasars Nedeniyle Yapt Konuma ....................................................................................................................................................................... 351

23 ubat 1963 Cumartesi 1963 Mal Yl Btesinin Kabul Nedeniyle Yapt Konuma .................................................................................................................................................................................................... 355

25 Mart 1963 Pazar Hkml Cell Bayarn Muvakkat Tahliyesi Neticesi Ortaya kan Hdiseler Karsnda Alnm ve Alnacak Tedbirlere Dair Demeci ................................................................................................................................................................................................................ 356

3 Nisan 1963 aramba Ulusal Bayramlar ve Genel Tatiller Hakkndaki 2739 Sayl Kanuna Ek Kanun Tasars Nedeniyle Yapt Konuma.............................................................. 364

5 Nisan 1963 Cuma Uak Milletvekili Ahmet Tahtakln Anayasa ve Politika Konusunda Genel Grme Almasna likin nergesi Nedeniyle Yapt Konuma ....................................................................................................................................................................... 365

29 Nisan 1963 Cuma Konya Milletvekili Faruk Skann Siyas ve Asker Grmelerde Muhalefet Partilerinin De Fikrinin Alnmasna likin Konumas Nedeniyle Yaptklar Aklama ................................................................................................................................................................ 368

17 Mays 1963 Cuma CHP Grup Toplantsnda Yaptklar ve Gazetelere Ksmen Yanl Akseden Beyanatn Aklayan Konumalar ......................................................................................................... 370

21 Mays 1963 Sal 20-21 Mays syan Hareketi ve Trk Silahl Kuvvetlerinin Baars Hakknda Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma ........................................................................ 371

22 Mays 1963 aramba Ankara, stanbul ve zmirde 21 Maystan tibaren Bir Ay Sreyle Skynetim lan Edilmesi iin Hazrlanan Bakanlar Kurulu Karar zerine Yapt Konuma ............................................................................................................................................................................. 373

19 Austos 1963 Pazartesi Ankara, stanbul ve zmirde lan Edilen Skynetim Kararnn Uzatlmasna likin Bakanlar Kurulu Karar zerine Yapt Konuma ........................ 376

27 Austos 1963 Sal Yozgat Milletvekili smail Hakk Akdoann Amerika Birleik Devletlerinden thal Edilecek 33 Diesel Lokomotifin halesi Hakknda Meclis Soruturmas Almasna likin nerge Nedeniyle Yapt Konuma ...................................... 377

24 Ekim 1963 Perembe Krehir Milletvekili Ahmet Bilginin ileri Eski Bakan Hfz Ouz Bekata ve Salk Bakan Yusuf Azizolu ve Adalet Bakan Haklarnda Meclis Soruturmas Almasna likin nergesi Nedeniyle Yapt Konuma ................................. 379

XVI BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

X. NN HKMET DNEM .........................................................................................................................................................383

25 Aralk 1963 aramba Kbrs Olaylar ve Milletleraras Dzeni ineyen Btn Davranlar nlemek zere Her Trl Tedbire Bavurmakta Devam Edecei Konusunda Yapt Konuma .........................................................................................................................................385

26 Aralk 1963 Perembe Kbrs Olaylar ile Alnan Tedbirler Hakkndaki Aklamalar ......................................................................................................................................................................................................386

26 Aralk 1963 Perembe 28. Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Programnn Cumhuriyet Senatosuna Sunuluu. ................................................................................................................................388

30 Aralk 1963 Pazartesi 28 inci Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Programnn Millet Meclisine Sunu Konumas. ...............................................................................................................................403

2 Ocak 1964 Perembe 28. Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Programnn Millet Meclisinde Yaplan Grlmeleri Srasnda Yapt Konuma. ........................418

2 Ocak 1964 Perembe 28 inci Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Program Hakkndaki Eletirilere Cevaben Yapt Konuma ..........................................................................................424

3 Ocak 1964 Cuma 28. Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Programnn Cumhuriyet Senatosunda Yaplan Grmeleri Srasnda Yapt Konuma ...........................................428

4 Ocak 1964 Cumartesi 28. Cumhuriyet Hkmetinin (X. nn Hkmeti) Programnn Gven Oyu Almas Mnasebetiyle Yaptklar Teekkr Konumas. .................................................................................................................................................................................................................436

10 ubat 1964 Pazartesi 1964 Bte Kanunun Cumhuriyet Senatosunda Kabul Nedeniyle Yapt Konuma ..............................................................................................................................................................................................437

18 ubat 1964 Sal Kbrs Konusunda zmir Milletvekili Sinasi Osmann Genel Grme Almasna likin nergesi Nedeniyle Yapt Konuma ......................................................438

19 ubat 1964 Perembe Ankara ve stanbulda lan Edilen Skynetimin Uzatlmas Hakknda TBMM Genel Kurulunda Yapt Konuma ................................................................................442

21 ubat 1964 Cuma Kendisine Yaplan Suikast Teebbs Nedeniyle Millet Meclisinde Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................447

27 ubat 1964 Perembe Kendisine Yaplan Suikast Teebs Nedeniyle Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma ...............................................................................................................................................448

29 ubat 1964 Cumartesi 1964 Mal Yl Btesinin Kabul Nedeniyle Millet Meclisinde Yapt Konuma ........................................................................................................................................................................449

11 Mart 1964 aramba stanbul Milletvekili Saadet Evrenin Kbrs Olaylar Nedeniyle Verdii Meclis Aratrma nergesi Dolaysyla Yapt Konuma ...............................................454

17 Nisan 1964 Cuma Ankara ve stanbulda lan Edilen Skynetimin Uzatlmas Nedeniyle T.B.M.M. Genel Kurulunda (Birleik Toplant) Yapt Konuma..................................................455

5 Mays 1964 Sal Kocaeli Milletvekili Nihat Erimin Yunanistan Hkmetinin Baz Beyan ve Davranlar Nedeniyle Trkiye ile Bu Devlet Arasnda Yrrle Konulan Btn Andlamalarn Gzden Geirilmesine likin Genel Grme nergesi zerinde Yapt Konuma ...................................................................................................................................................................458

XVIICilt 2 indekiler

6 Mays 1964 aramba Y.T.P. Genel Bakan Ekrem Alican, stanbul Milletvekili Tahsin Demiray ve anakkale Milletvekili Ahmet Nihat Akatn Konumasndan Sonra Yeniden Sz Alarak Yapt Konuma ..............................................................................................................................................464

17 Haziran 1964 aramba Kbrs Konusunda Hkmetin zledii Politikann Son Safhasnn Meclis Tarafndan Uygun Grlp, Grlmediinin Belirlenmesi Amacyla Gvenoyuna Bavurulmasna likin Babakanlk Tezkeresi zerinde Yapt Konuma .................................................................................................................................................................................................470

18 Haziran 1964 Perembe Kbrs Olaylar Hakknda Geni Aklamalar ve Daha Da Ayrntl Aklamalar in Gizli Oturum nerileri ve Gvenoyu steminin Gerekesi Hakknda Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma ...............................................................................476

18 Haziran 1964 Perembe Aydn Senatr Osman Saim Sargllnn Hkmetin Kbrs Konusunda Gvenoyu stemine likin Demecine Kar Verdii Cevap.........................................................................................................................................................................................................................................483

19 Haziran 1964 Cuma Ankara ve stanbulda lan Edilen Skynetimin Uzatlmas Nedeniyle Birleik Toplantda Yapt Konuma...............................................................................................485

3 Eyll 1964 Perembe Isparta Milletvekili Sadettin Bilgi ve Arkadalarnn Kbrs Olaylar Hakknda Hkmetin Bilgi Vermesi in Millet Meclisinin Toplantya arlmasna likin nerge Nedeniyle Yapt Konuma ....................................................................486

4 Eyll 1964 Cuma Kbrs Olaylar ve Hkmetin Politikas Hakknda Gerekli Aklamann Yaplmas Amacyla Cumhuriyet Senatosunun Toplantya arlmas in Ap Grubunun nerisi zerinde Yapt Konuma .............................................................................495

8 Eyll 1964 Sal Ap, Ckmp, Ytp ve Mp Meclis Grup Bakanvekillerinin Kbrs ve Bununla lgili D Politika Konusunda Gruplar ile Milletvekillerinin Grlerini Aklamalarn Temin ve Meclisin Grnn Belirlenmesi Amacyla Genel Grme Almas stemine Dair Ortak nergesi zerinde Yapt Konuma .......................504

10 Eyll 1964 Perembe Ap Senato Grup Bakan hsan Sabri alayangilin Kbrs ve Bununla lgili D Politika Konulu nergesi zerine Alan Genel Grme Nedeniyle Yapt Konuma ................................................................................................................................................................510

19 Ocak 1965 Sal Krkaa lesi Karakurt Kynde retmenler ve Kuran Kursu Hocas Arasnda kan ve Kyllerin Katlmasyla Byyen Kavga Nedeniyle Ar Sa ve Sol Akmlar Konusunda Hkmetin Tedbirli ve Titiz Olduu Aklamalarna likin Meclisteki Konumalar .................................................................................................................................................................................513

19 Ocak 1965 Sal Manisann Krkaa lesi Karakurt Kynde retmenlerle Kuran Kursu Hocas Arasnda kan atma Nedenleri ve Bu Konuda Alnan Tedbirler Hakknda Cumhuriyet Senatosunda Yaptklar Konuma ...........................................................................................................................................................................................515

26 Ocak 1965 Sal 1965 Mal Yl Btesi Nedeniyle Cumhuriyet Senatosunda Yapt Konuma .............................................................................................................................................................517

13 ubat 1965 Cumartesi 1965 Mali Yl Bte Yasa Tasars zerine Millet Meclisinde Yapt Konuma ...................................................................................................................................................523

XVIII BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

AL FETH OKYAR .................................................................................................................................................................................................529

BYOGRAF ......................................................................................................................................................................................................................531

OKYAR HKMET DNEM ................................................................................................................................................................535

22 Terinisani 1340 (1924) Cumartesi Baveklete Tayin Klndna ve Tekil Ettirilen Kabinenin Tasdik Buyurulduuna Dair Riyaseti Cumhur Tezkeresi Mnasebetiyle Genel Kurula Hitaben Yapt Konuma .................................................537

27 Terinisani 1340 (1924) Perembe Bavekil Ali Fethi Beyin Program ve Bu Bapta Cereyan Eden Mzakere Hakknda Yaptklar Konuma ............................................................................558

1 Knunuevvel 1340 (1924) Pazartesi Zapt Sabk Hakknda Yaptklar Konuma...........................553

6 Knunuevvel 1340 (1924) Cumartesi Zonguldak Mebusu Tunal Hilmi Beyin; stanbulda Tersane Fabrikalarnda alan Amelenin Yevmiyelerine ve Messesei Mezkrede Sanat Mektebi Almasna Dair Sorusuna Cevab. .......................................................554

8 Knunuevvel 1340 (1924) Pazartesi Senei Maliye Evkaf Btesinin Altnc Faslnn nc Maddesi ile Fasl Mahsusuna Zamaim crasna Dair Kanun Layihas Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................................556

10 Knunuevvel 1340 (1924) aramba Giresun Mebusu Hakk Tark Beyin; Erelide Mbadillere Ait Bulunduundan Envali Metrukeden Olmas Lazmgelen Kmr Ocaklarndaki Hukuku Hazinenin Takip Edilip Edilmediine ve 63 Numaral Rumbaki Kmr Ocaklarnn Fera Muamelesinin Sureti Cereyanna Dair Suali Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................557

13 Knunuevvel 1340 (1924) Cumartesi Elyevm Taharri Veya Derdesti hale Devresinde Bulunan Bilumum Petrol ve Neft ve Mtekat Madenleri Hakknda Kanun Layihas ve Sabk Ardahan Mebusu Server Beyin Petrol mtiyazlarnn Sureti tas Hakknda Teklifi Kanunisi Hakknda Beyanat. .................................................................................................558

27 Knunuevvel 1340 (1924) Cumartesi Zonguldak Mebusu Tunal Hilmi Beyin; stanbulda Defterdarda Kin Feshane Amelesinin Yevmiye Vesairesine Dair Suali Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................................................560

1 Knunusani 1340 (1924) Pazartesi Hkmet Programnn Tbmm Genel Kurulunda Bir nceki Celsede Kabul Edilmesi zerine Yaptklar Teekkr Konumas. .................................................................................................................................................................................................................562

1 Knunuevvel 1340 (1924) Pazartesi Edirne Mebusu Hseyin Rfk Beyin; Hidivvi Msr Abbas Hilmi Paann Harbi Umumi Esnasnda Harbiye Veznesinden Tiffizen Para Alp Almadna Dair Suali Mnasebetiyle. ........................................................................................................563

3 Knunusani 1341 (1925) Cumartesi Ergani Mebusu Kzm Vehbi ve Sivas Mebusu Halis Turgut Beylerin; Toksz ve Oryant Niyuz (Orient News) Gazetelerinin Sed ve Tatili Esbabna Dair Suallerine Cevab. ............................................................................................565

12 Knunusani 1342 (1925) Pazartesi Eskiehir Mebusu Mehmet Arif Beyin; Orduda Daimi Kk Zabitan stihdamna Dair Mdafaai Milliye Vekletinden Suali ve Mdafai Milliye Vekili Ali Fethi Beyin ifahi Cevab ........................................................................................................................571

XIXCilt 2 indekiler

19 Knunusani 1341 (1925) Pazartesi 22 ubat 1337 Tarihli Tarik Mkellefiyeti Kanununa Mzeyyel Kanun Layihas ve Kngr Mebusu Talat Beyin Turuku Hususiye ve Umumiyede Amelei Rnkellefe Usulnn Tatbikine Dair Kanun Teklifi ve Dersim Mebusu Feridun Fikri Beyin; Tarik Mkellefiyeti Nakdiyesinin lgasna ve Amelei Mkellefe Usulnn Tatbikine Dair Kanun Teklifi ve zmit Mebusu brahim Beyin; Tarik Mkellefiyeti Nakdiyesi ve Bedeniyesi Hakknda Kanun Teklifi Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................573

21 Knunusani 1341 (1925) aramba Kastamonu Mebusu Halit Beyin Ecnebi Mtehassslar Hakknda Sualine Cevab. .................................................................................................................................576

21 Knunusani 1341 (1925) aramba 1340 Senesi Btesine 7.321.588 Lira 89 Kuruluk Tahsisat lvesi Hakknda ve Yine 1340 Senesi Muhasebat Zatiye Btesine 120.000 Lira Tahsisat Fevkalde tasna Mtedair ve Mdafaai Millye Vekletinin Senei Mezkre Btesinde Mnakale crasna Dair Bavekletten Mevrut Kta Kanun Lyihasiyle dare Heyetinin Riyaseti Cumhur Btesine Telgraf crat Namyle Alan (A/16) Faslna Yirmi Bin Lira Tahsisat lvesine Dair Teklifi Kanunisi Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................................................581

26 Knunusani 1341 (1925) Pazartesi Bozok Mebusu Ahmet Hamdi Beyin, Trk serasnn Celbi in Rusyaya Gnderilen Heyet Hakknda Mdafaai Milliye Vekletinden Suali ve Mdafaai Milliye Vekili Fethi Beyin Cevab. ............................................................................582

26 Knunusani 1341 (1925) Pazartesi Kastamonu Mebusu Halit Beyin; Harbi Umum ve stiklal Muharebatnda Hayat ve Memat Mehul Kalan Efrat ve Zabitann Miktar ve Zevceleri Hakknda Adliye ve Mdafaai Milliye Vekletlerinden Suali ve Adliye Vekleti Vekili Saraolu kr ve Mdafaai Milliye Vekili Ali Fethi Beylerin Cevaplar. .............................................................................................................................................................................................584

29 Knunusani 1341 (1925) Perembe Kastamonu Mebusu Ahmet Mahir ve Hasan Fehmi Efendilerin Celliye ve Emsali Vakfna Ait Dergh ve Tekkelerin Sureti daresine ve Bu Bapta hzar Mutasavver Lyihai Kanuniyeye Dair Suali ve Bavekil Ali Fethi Beyin Cevab. ..............................................................................................................................................................................................................586

29 Knunusani 1341 (1925) Perembe ray Askerinin Tekilat Vazaifi Hakknda Kanun Layihas Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................................587

1 ubat 1341 (1925) Pazar 1339 Senei Maliyesi Haziran-ubat Aylarna Ait Divan Muhasebat Raporlar Mnasebetiyle. .................................................................................................................................606

3 ubat 1341 (1925) Sal 1339 Senei Maliyesi Haziran-ubat Aylarna Ait Divan Muhasebat Raporlar Mnasebetiyle. .................................................................................................................................609

4 ubat 1341 (1925) aramba Bapapaz Arapolu Konstantinin Mbadeleye Tabi Tutulmas Dolaysyla Yunan Hkmetinin Gnderdii Protesto Notas Hakknda Beyanat.......................................................................................................................................................................610

4 ubat 1341 (1925) aramba Ktahya Mebusu Ragp Beyle Rfekasnn; Trkiye Aleyhinde Meriyatta Bulunan Rumca Gazetelerin Bila Mddet Tatili Hakknda Takriri Mnasebetiyle ...............................................................................................................................................................................................................613

7 ubat 1341 (1925) Cumartesi 1341 Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu Lyihas Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................................614

XX BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

8 ubat 1341 (1925) Pazar Denizli Mebusu Yusuf Beyin; Mcadele- Milliye Esnasnda Fevkalade Hizmetleri Sebkeden Mill Heyetler Resa ve Azalarndan Bir Ksmnn Eln stikll Madalyas ile Taltif Edilmemeleri Esbabna Dair Sualine Cevab. .........................................624

9 ubat 1341 (1925) Pazartesi 1341 Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu Lyihas Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................................625

10 ubat 1341 (1925) Sal Svari Askerinin Tekilat ve Vezaifi Hakkndaki Kanun Layihas Mnasebetiyle. ...................................................................................................................................................................................632

12 ubat 1341 (1925) Perembe 1341 Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu Lyihas Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................................................639

8 ubat 1341 (1925) Pazar Denizli Mebusu Yusuf Beyin; Mcadele- Milliye Esnasnda Fevkalade Hizmetleri Sebkeden Mill Heyetler Resa ve Azalarndan Bir Ksmnn Eln stikll Madalyas ile Taltif Edilmemeleri Esbabna Dair Sualine Cevab. .....................................................................................................................................................................................................................640

15 ubat 1341(1925) Pazar Aarn lgas ve Yerine kme Edilcek Vergi Hakkndaki Kanun Mnasebetiyle. .........................................................................................................................................................................641

21 ubat 1341 (1925) Cumartesi 1341 Senesi Muvazenei Umumiye Kanunu Lyihas Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................................................644

25 ubat 1341 (1925) aramba ark Vilayetlerinden Bazlarnda Bir Ay Mddetle dare- rfiye ln Olunduuna Dair Baveklet Tezkeresi Mnasebetiyle.................................................645

25 ubat 1341 (1925) aramba 1340 Senesi Muvazenei Umumiye Kanununa Bir Madde Tezyili Hakkndaki Kanun Mnasebetiyle. .................................................................................................................649

25 ubat 1341 (1925) aramba Ankarada nas Takarrr Eden Mesalin ve Mebani ile Sair Messesat in ehremanetine Birbuuk Milyon Lira krazna Dair Kanun Mnasebetiyle. ...............................................................................................................................................................................................650

26 ubat 1341 (1925) Perembe Ussatn Elziz Kasabasndan Defi Edildiine Dair Dahiliye Vekletine Elziz Ahz Asker Kalem Riyasetinden Mevrut Telgraf Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................................................651

28 ubat 1341 (1925) Cumartesi Mdafaai Milliye Vekleti 1340 Senesi Btesine (240.100) Lira Tahsisat Munzamma tas Hakknda Kanun Layihas Mnasebetiyle. ....................................................................................................................................................................................................................................652

28 ubat 1341 (1925) Cumartesi Askeri Fabrikalar Mdriyeti Umumiyesi 1341 Senesi Bte Kanununun Mevkii Meriyete Vazna Kadar fa Olunacak Hidemat Hkknda Knun Layihs Mnasebetiyle ........................................................................................................................653

3 Mart 1341 (1925) Sal stanbul Mebusu Ali Fethi Beyin Bavekletten stifa Ettii Hakkndaki Beyanat. .............................................................................................................................................................................654

DZN........................................................................................................................................................................................................................................655

MUSTAFA SMET NNTrkiye Cumhuriyetinin 1. Babakan

3Mustafasmetnn/Biyografi

BYOGRAF

MUSTAFA SMET NN(24 Eyll 1884, zmir - 25 Aralk 1973, Ankara)

TrkiyeCumhuriyetinin1.Babakan,1,2,4,5,6,7,8,26,27,28. HkmetBakan

4 BabakanlarmzveGenelKurulKonumalar

Mustafa smet NNsmet, lk ve orta renimini Sivasta tamamlad. 1897 ylnda stanbuldaki

Mhendishane dadisine gitti. 14 ubat 1901de Mhendishane-i Berr-i Hmyuna (Topu Okulu) girdi 1 Eyll 1903te topu temeni rtbesiyle mezun oldu. 1906da Erkn- Harbiye Mektebini bitirdi.

31 Mart syannda Hareket Ordusu kararghnda, 1910da 4. Kolorduda, 1911de Yemen Kuvayi Mrettebe Komutanlnda kurmay subay grevlerinde bulundu. 1912de Yemen Kuvayi Umumiye Komutanlnn kurmay bakanlna getirildi.

1912-1913 yllar arasnda Harbiye Nezaretinde, kinci Balkan Savanda grev ald. Savatan sonra stanbul Antlamas grmelerinde mzakere heyetinde asker danman olarak katld.

I. Dnya Sava srasnda Kafkas Cephesinde Kolordu Komutan olarak, Mustafa Kemal Paa ile birlikte alt. 1917 de Mustafa Kemal Paann da bulunduu 4. Kolordu komutanl emrine atand.

Halepte 7. Ordunun oluturulmasnda grev ald. 1 Mays 1917de Filistin Cephesinde 20. Kolordu komutanlna, 20 Haziranda 3. Kolordu komutanlna atand.

24 Ekim 1918de Harbiye Nezaretine mstearla atand.23 Nisan 1920de alan Trkiye Byk Millet Meclisine Edirne milletvekili olarak

katld.10 Kasm 1920de milletvekillii ve vekillik grevi sakl kalmak zere Garp

Cephesi Ksm Komutanlna atand. erkez Ethem ayaklanmasnn ve i isyanlarn bastrlmasnda etkin rol oynad. Bat Cephesindeki baarlar sonucunda Miralaylktan Mirliva rtbesine terfi etti ve Paa oldu. 4 Mays 1921de Bat Cephesi Komutanlna getirildi. Ancak 17 Temmuz 1921de Ktahya-Eskiehir Muharebelerinde ald malubiyet zerine TBMM tarafndan Genelkurmay Bakanl grevinden azledildi.

Sakarya Meydan Muharebesi srasnda TBMM tarafndan Meclis Bakan Mustafa Kemal Paann Bakomutanla getirilmesi zerine onun maiyetinde Mirliva rtbesi ile Bat Cephesi Komutanl grevinde bulundu. Byk Taarruzdan sonra baarlarndan dolay Ferik rtbesine terfi etti. zmirin geri alnmasndan sonra Mustafa Kemal Paa tarafndan atekes grmelerinde bulunmak zere grevlendirilerek Mudanyaya gnderildi.

26 Ekim 1922de hariciye vekili oldu. Lozan grmelerinde murahhas heyetin bakanln yaparak Lozan Antlamasn imzalad.

Cumhuriyetin kinci dnem (1923-1927) TBMMde Malatya milletvekili olarak bulunan smet Paa, Fethi Beyin (Okyar) kurduu IV. cra Vekilleri Heyetinde (14.08.1923-27.10.1923) hariciye vekili olarak grev ald.

29 Ekim 1923te cumhuriyetin ilan ile sonulanan srete, Mustafa Kemalle yakn siyasal ibirlii iindeydi. 30 Ekimde Cumhuriyetin ilk hkmetini kurdu ve ayn zamanda Cumhuriyet Halk Frkas genel bakan vekilliini stlendi.

smet Paann ilk babakanlk dneminde Cumhuriyetin ilk devrimleri yaplmaya baland. retimin birletirilmesi, halifeliin kaldrlmas ve Diyanet leri

5Mustafasmetnn/Biyografi

Bakanlnn kurulmas (3 Mart 1924) bu dnemde gerekleti. Muhalefet partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn ar muhalif tavrlarn hkmet zerinden yrtmeye almas zerine Cumhurbakan Mustafa Kemalin isteiyle 8 Kasm 1924te babakanlktan istifa etti. 21 Kasm 1924te yeni hkmeti Fethi Bey kurdu.

Doudaki eyh Said syan zerine balayan ar eletiri basks zerine istifa eden Okyar Hkmetinin yerine 3 Mart 1925te Cumhurbakan tarafndan yeniden hkmeti kurmakla grevlendirildi. Ayaklanmann bastrlmasnda hkmet bakan olarak nemli rol oynad. 1926 ylnda Orgeneral rtbesine terfi etti. 1927 ylnda kendi isteiyle askerlikten emekli oldu. Bu tarihten sonra, yeni devletin oluumunda Mustafa Kemal ile birlikte en nemli siyasal kiilik olarak belirdi.

1934te Soyad Kanununun kabul ile Mustafa Kemal Atatrkn verdii nn soyadn alan smet Paa, 1924ten 1937ye dein babakanlk grevini aralksz srdrd.

Atatrkn lm zerine 11 Kasm 1938de TBMM tarafndan cumhurbakanlna seildi. Bunun yan sra kayd- hayat artyla CHP genel bakanlna da getirildi. CHPnin 26 Aralk 1938de toplanan I. Olaanst Kurultaynda partinin deimez genel bakan seildi ve kendine Milli ef unvan verildi.

CHP, 14 Mays 1950 genel seimlerinde iktidar DPye brakrken, smet nn de cumhurbakanlndan ayrld ve ana muhalefet partisi genel bakan olarak siyasal yaamn srdrd. On yllk muhalefet dneminde, 1954 ve 1957 seimlerini de kaybetmesine karn partisinin banda kald ve iktidarn siyasal basklarna ramen, CHPnin yeniden glenmesine katkda bulundu.

DP nin 27 Mays 1960 Askeri darbesiyle iktidardan uzaklatrlp yeni anayasann kabulnden sonra, 15 Ekim 1961 genel seimlerinden 24 yl sonra yeniden babakan olarak hkmeti kurmakla grevlendirildi.

8 Mays 1972de 34 yldr grev yapt CHP genel bakanlndan istifa etti. Trk siyasal yaamnda parti ii mcadele sonucunda deien ilk genel bakan olan nn 4 Kasm 1972de CHP yeliinden, 14 Kasm 1972de de milletvekilliinden istifa etti. Bavurusu zerine eski cumhurbakan sfatyla tabii senatr olarak Cumhuriyet Senatosunda grev ald.

I. NN HKMET DNEM (1. Cumhuriyet Hkmeti) (30.10.1923-06.03.1924)

9Mustafasmetnn/I.nnHkmetiDnemi

30 Terinievvel 1339 (1923) Sal 1. Cumhuriyet Hkmetinin (I. nn Hkmeti) Programn Genel Kurula Sunuu ve Gven Oylamas Mnasebetiyle Yapt Konuma

Vekiller Heyetine Dair Cumhurbakanl Tezkeresinin TBMMde OkunupOnaylanmasndanSonraYaptklarKonuma

BAVEKL SMET PAA HAZRETLER (Malatya) Muhterem arkadalar! Reisicumhur Hazretleri tarafndan ntihab uhde-i acizaneme tevdi buyurulan Vekilleri Meclis-i lice tasvip buyurmak suretiyle izhar buyurduunuz tevecche Hkmet namna arz teekkr ederim. Hkmet, muvaffakiyetini daima Meclis-i linin mzaheret ve itimadnda istinat bularak ve ondan kuvvet alarak aryacaktr.

Arkadalar! Takibedeceimiz hareket, hututu esasiyesi itibariyle btn dnyaca malumdur. Mevkii iktidarda ve mevkii mesuliyette bulunan ekseriyet frkasnn millete arz ettii ve milletin tasvibettii umdeler ve Meclis-i linin inkiaf ve terakki iin, huzur msalemet iin teden beri musrran iltizam ettii esaslar; Cumhuriyet Hkmetinin hatt- hareketi olacaktr.

Dahilde huzur ve emniyeti ve terakki ve inkiaf temin etmek iin Cumhuriyet Hkmeti, kemali azim ve metanetle, kemali srar ve takip ile hareket edecektir (Alklar)(Bravosesleri)

Cumhuriyet Hkmetinin mnasebat hariciyede sslesas Trkiye Cumhuriyetinin mevcudiyetini ve tamamiyetini salam tutarak menafi hayatiyesini gzden ayrmamak esas dahilnde msalemeti, huzuru, hsnmnasebat mmkn olduu kadar tevsi ve teyidetmekten ibarettir. Hemhudutlarmzla ve kendileriyle muadeleti imza edip safahatn tatbik etmekte olduumuz ve dier taraftan ve henz mnasebata girmediimiz devletlerle samim bir dostluk tesisi iin btn kuvvetimizi sarf edeceiz. Greceimiz hsnniyete fazlasiyle mukabele edeceiz. Bu esaslar dahilnde Trkiye Cumhuriyeti menafii hayatiyesini muhafaza etmek iin son derece dikkatli olacaktr.

Muhterem arkadalar!Meclis-i linin daima izhar ettii temenni ve arzu ettii netice szden ziyade i

yaplmasdr. Cumhuriyet Hkmeti szden ziyade i yapmak, fiiliyat ve tatbikat ile size ve milletimize emniyetbah olmak iin btn kuvvetini sarf edecektir. (Alklar Allahmuvaffakiyetversinsesleri)

iarmz faaliyet, gayret, i yapmak arzusudur. Sizin mzaheretinizi istirham ederim ki bu mzaheret tevfiki ilahiye de vesilei tecelli olacaktr.1

1 TBMM Zabt Ceridesi. Devre II Cilt 3, tima 44, Sayfa 103-104


10 Terinisani 1339 (1923) Cumartesi Garbi Trakyada Makedonyada Ahali slmiyeye Yaplmakta Olan Fecayia dair Aydn Mebusu Hoca Esad Efendi ile Rfekasnn Hkmetten zahat Talebini Mutazammn Takriri Dolaysyla Yapt Konuma

BAVEKL SMET PAA HAZRETLER (Malatya) Muhterem arkadalarm; Sulh Muahedesi ahkmndan olarak bizzarure balam olan mbadele hakknda bir mddetten beri memlekette, millette ve Meclis-i lide byk hassasiyet olduunu mahededen fari deilim. Mbadelei ahali gibi etin ve strapl bir meseleyi insaniyete en muvafk bir tarzda cereyan ettirmek iin mukavelenameyi ihzar ederken ok dndk ve ok emek sarf ettik. Filhakika imza ettiimiz senet bir halk bir yerden dier bir yere nakletmek iin strabat tehvin edecek, asgar dereceye indirecek birok esasat ihtiva etmektedir.

Muahedenin tasdikinden sonra Mbadele Mukavelenamesi tatbik edilmeye baland. imdiye kadar bunun tatbikatndan olarak muhtelit bir mbadele komisyonu teekkl etti. Yunanistanda hali itimadadr. O zamandan beri memleketimize muhacir kfileleri gelmeye balad. Muhacirlerden takriben ondrtbin kii Ayvalka geldi. Bunlardan yedibin nfusu, az ok toplu bir halde, mtebakisi mteferrik ve perakende bir vaziyette geldi.

Yine mbadeleye tabi halktan takriben bin kii kadar muhacir zmire geldi. stanbula, imdiye kadar mteferrik surette gelenler hari olmak zere iki bin kiilik bir muhacir kaflesi geldi. Bunlar toplu olarak vapurla gelen muhacirlerdir. Fakat bundan baka uradan, buradan canlarn kurtararak anavatana atlan pek ok muhacirler de vardr. Bu muhacirler; bizim imza ettiimiz Mbadele Mukavelenamesi ahkmna mugayir bir vaziyette gelmilerdir.

Birok nkat nazardan mbadele ahkmna mugayirdir. Fakat balca bir ikisini Heyeti Celilenize arz edeyim; bir defa Selanikte bir mddetten beri zorla sokaa, hali ihtiyaca atlan, evlerinden karlan bir halk vardr. Alelusul hukuku temin olunmadan, mbadeleden evvel kimse evinden karlp atlamaz. Sonra Mbadele Mukavelesinde ahalinin komisyonlarn nezareti altnda ve bir tertip dahilnde nakilleri musarraftr. Buna riayet etmek mecburidir. Hlbuki birok muhacirler, firaren ilticaya icbar edilmektedir. Mbadele Mukavelenamesinin ruhunda; gelecek muhacirlerin emvali menkulelerini kmilen almaya salahiyetleri ve kudretleri teyidedilmitir. Hlbuki bu gelen zavalllarn emvali menkulden ya ellerinden alnyor veya memlekette braklyor veyahutta ucuz fiyatla satmaya mecbur braklyor. Bu mbadele ahkmna sarahaten ve katiyen mugayirdir.

Gelen muhacirler brakacaklar emvalin hicret edecekleri memlekette, yani Yunanistanda brakacaklar emvalin kymetini ve tasarruflarn ispat eden vesaikini hamil olacaklardr. Ne mal brakmlardr, ne olmutur diye Muhtelif Mbadele Komisyonunun memurlar vastasiyle bunlarn ellerine vesika verilecekti. Hlbuki gelen muhacirlerin ellerine vesika verilmedi. Bilakis eskiden arazi ve emval zerindeki tasarruflarn gsteren tapu senetleri u veya bu suretle cebredilerek ellerinden alnyor ve yaklyor.


Sevkiyat, Muhtelit Mbadele Komisyonunun vcuda getirecei tali komisyonlar marifetiyle olacakt. Bir halkn sevkyatn tanzim etmek baka suretle tasavvur edilemezdi. Hlbuki icbar edilerek sokaa dklen halk, gayrimuntazam bir surette ilk gelen vapura bindirilerek sevk edildi.

Mbadele Mukavelesine mugayir olduklarn balca hututu ile arz ettiim bu ahval, mbadeleye tabi olan halka taalluk eden. Mbadele Mukavelesinde musarrah dier bir esas daha vardr ki, bu hususta ok ey sylemeye mahal vardr. Heyeti Celilenin malumudur ki, mbadele meselesi konferansta mevzuubahsolduu zaman, Garbi Trakyadaki Trklerin ve stanbuldaki Rumlarn istisnas takarrr etmiti. Garbi Trakya ahalisi hakknda muhtelif hatipler, vukuuatn teferruatn zikrederek ve ismiyle, mekaniyle tasrih ederek hadisat mellime ve messifeden bahsettiler.

Bunlar konferanstan avdetimizden beri muhtelif suretlerle bizim ttlamza vasl oldu. Emin olabilirsiniz ki, haber aldmz hadisattan hi birisini ihmal etmedik. Her birisinin zerinde mtemadiyen ve musirren teebbsatta bulunduk. Yunanistanla henz mnasebat siyasiyemiz teesss etmemitir.

Bir iki gne kadar teesss etmesi memul ve muntazardr. Bununla beraber aramzdaki mnasebat teemmlat dveliyeden olduu zere idare edilen bitaraf sefaretler vastasyla mtemadiyen Yunanistan Hkmetine ikyetlerimizi ibla ettik. Aramzda tavassut eden bitaraf sefaretlerin, Felemenk Sefaretinin; yksek bir fikri insaniyetle, vicdanen bitarafane bir hissi vazife ile alm olduunu ve elinden gelen her eyi yapmaya altn burada lisan kran ile yadetmeyi vazifemden addederim. Bu teebbsata, Yunanistan Hkmeti tarafndan bazan tatminkr cevaplar aldk.

Yani Bir daha yaplmayacaktr dendi. Mesela: Garbi Trakya ahalisinden bazlarnn divan harblerde gayrikabili tamir cezalara mahkm edildiini haber aldmz zaman teebbsatta bulunduk ve cevap aldk ki, Bunlar hakknda gayrikabili tamir cezalar yaplmayacaktr.

Muhterem hatipler; birtakm masumlar zerinde tatbik edilen gayrikabili tamir ar cezalardan bahsettiler. Bunlar hakknda kati malumatmz yoktur. Takibedeceimize ve neticesini alacamza Heyeti Celile itimat buyursun. Biz bu ahval hakknda bizimle beraber muahedeyi imza etmi olan devletlerin nazar dikkatini celbetmekte dahi hibir zaman teahhur etmedik. Bundan maada muahedeler tasdik olunduktan sonra teekkl edecek olan Muhtelit Mbadele Komisyonundan emel netayi bekledik.

Muhtelit Mbadele Komisyonu -muahedeyi derhatr buyurursunuz- Trkiyede veya Yunanistanda itima edecektir. Heyet, mbrem ve mstacel olan mbadele ilerini Yunanistanda grd iin bittabi ilk itimalarn Yunanistanda yapmaya karar verdi. Selanikte olmas mrecceh ve hatta zaruri idi.

Hatip arkadalarmn, nokta-i nazarna itirak ederim. Fakat Muhtelit Mbadele Komisyonu zerinde u veya bu noktada itimai iin ahden bir vaziyet alamazdk. Kanaat ettik ki, itimain, Yunanistanda her hangi bir yerde, Atinada, urada, burada olmas, bir meselei esasiye deildir. htiyac mbrem olan her yere derakap muhtelit bir heyetin yetitirilmesi mmkn ve tabidir. Binaenaleyh Muhtelit Mbadele Komisyonu Atinada itima etse de mademki Selanikteki halkn sokaa atlmas halkn izdiham ve mezalimin tevatr ile Selanik bir ehemmiyeti mahsusa almtr. Komisyon kendiliinden derakap


Selnike nakledebilir, orada vaziyeti yakndan grr ve hadisata hkim olabilir. Eer Muhtelit Mbadele Komisyonu bir mania uramakszn cidd ve amel bir surette vazife ifasna muvaffak olursa merkezi itimain urada veya burada olmasndan dolay bir endie kalmaz diye dndk.

Muhterem Efendiler! Muhtelit Mbadele Komisyonunun imdiye kadar olan itima ve faaliyetleri bizim mitlerimizi kracak halde deildir. nk: Her itimada serd edilen nokta-i nazarlar ehemmiyetle nazar itibara alnm ve hakikaten mbadelenin insan ve amel cereyan etmesi iin mezkr komisyonun azalar sarf kuvvet etmilerdir.

Eksik olan nota: Btn bu itimaat ve mzakeratn bir faidei ameliye hasl etmemesidir. Gzel grlyor. Meseleler tetkik ediliyor, tahkik ediliyor. Fakat, bizim ahalimizin ztrabat devam ediyor ve nakliyat henz intizama konulmamt. te bizim muztarip ve mteki olduumuz cihet burasdr. Muhtelit Mbadele Komisyonu, yksek bir maksad insani ile ancak netayici ameliye vcuda getirmek iin ihdas edildi. Heyeti Celileniz ve btn cihan tasdik eder ki, netayici ameliye hasl olmaz ve mezalim devam ederse, mezkr komisyonun itimaatnda bizim iin bir mana kalmaz.

Muhterem arkadalar! Komisyonun hsnniyetine ve sarf olunan btn gayretlere ramen ameliyat ve tatbikat mtemadiyen ve musrran bir byk ktlei nfusumuzun mahv ve harabisini intacedecek bir ekilde devam ederse bunun avakbi ne olur? nsan avakibi Heyeti Celilenin muhtelif hatipler azndan teessrat ciddiye ile istima buyurdu; feci olacaktr.

Elbette bundan bir veyahut iki milletin deil, btn insaniyetin hicap duymas lazmgelir. Bu insan netayi vasi olur. Fakat mesele bu kadarla kalmaz, her hangi bir amel, mutlaka akslamel davet eder.

Arkadalarm, muhtelit esbab muknia gstererek mukabele bilmisil kararnda srar ettiler, (Israrediyoruzsesleri) Arkadalar, kemali samimiyetle sylyorum mukabele bilmisile her hangi bir yerde bir adama yaplm olan fenalktan dier bir yerde haberdar olmayan bir adama fenalk yaplmasna ahsen ve Devletimizin siyaseti ve Meclisimizin iar itibariyle hibir zaman taraftar olmadm. Bu mecburiyetlere son derece mukavemet ediyoruz. Byle bir esasa hi kimse isteyerek, huzuru kalb ile temas etmek istemez. Ben de takdir ediyorum, arkadalarm byle bir zemine sevk eden, her trl delaili mantkyenin, hsnniyetin akamet ile mukabele grmesi ve byk bir facia karsnda baka bir aresi ameliye bulunmamasndandr. Bununla beraber arkadalarmzn mukabelei bilmisil tekliflerinin zaman gelmediini, vukubulan hatalarn kabili tamir olduunu mtalaa ediyorum.

Mbadele Muhtelit Komisyonu tedabiri lazime ittihaz edecek ve Yunan milletinin kendi menfaatini idrak etmesi gibi esbab, mdahale ederek ahvali, cereyan tabiisine koyacak midindeyim. Fakat benim bu midim; mtemadiyen zulm grenlerin milletimiz zerinde ve cihann erbab insaf zerinde yapacaklar ameli ve kuvvetli tesirat karsnda ne dereceye kadar kabili tahammldr? Bunu kimse bilemez. Ahvalin icbarna hadisat nihayet ram olursa yeniden Yunanistan ve Trkiyede ayan arzu olmayan ve cidden itinabedilmesi lazmgelen birok hadisata zemin alacaktr.

Arkadalar! Trk halk zerinde, emrivaki ile ifna siyaseti iflas etmitir(Bravosesleri,alklar) Bu siyaset tecrbe olundu. Nitekim btn stikll Mcadelesi zarfnda hibir


kaide ve hukuk tanmayarak gizli veya aikr bir sebeple Trk halkn ifna etmek lazmd ve kabili icradr zann hkmferma oldu ve bu, drt sene devam etti. Neticesi ne oldu?

Trkler, ne kadar ztrap ektilerse bu zdrab maaziyadetin iade ettiler. Bu bir hadisedir. Onun iin atiye itimat ile sylyorum ki, arkadalarmn izhar ettikleri cebir ve iddet mlahazatna hibir suretle itirak etmiyorum. Sabr ve tahamml son dereceye vardrdktan sonra aldklarmz iade etmek ztrar hasl olursa hi tereddd etmeyiz.

Arkadalar! Trkn ananesi imzaya sadakat ve akdettii mukaveleye cidd bir samimiyettir. Bu, bizim yalnz bir ananevi tarihiyemiz deil, bir iar siyasiyemizdir. Ne mukavele yapmsak o mukaveleyi yaparken son harfine kadar cidden ve samimen tatbik edeceimizi dndk ve onun iin muahedat akdederken ok dndk, ok mnakaa ettik. Mukavelati daha imza ederken tatbik etmemeyi dnenler kolay imza ederler. Demek istiyorum ki, eer biz memlekette bir ksm halkn mbadeleden istisnasn kabul etmi isek bu kabulmz cidden ve hakikaten samimidir. Bugn de yine o kanaatteyiz.

Memleketimizde bulunan, memleketimizde yayacak olan Trklerle tevhidi mukadderat eden birok vatandalarmzn, u ve bu ahvalden mutazarrr olmasn asla arzu etmiyoruz. Fakat haricin cebir ve iddeti bizim sabrmz aarsa orada bulunan Trkleri imha ve burada bulunan vatandalar zrar edecek bir vaziyet alnacak olursa mesuliyet kime tevecch eder? stiklal Mcadelesi esnasnda birok harebeler kimlerin uhdei mesuliyetinde ise yeni hadisat da onlarn mesuliyetinde kalr. Biz memleket dahilnde bulunan vatandalar, u veya bu suretle zrar edecek her hangi bir vaziyet, hadisat olmamas iin azmi ciddi ile alyoruz. imdiden terih ettiim vaziyetin salah hakkndaki mitlerimizi syliyeyim. Bir defa bu mesele Yunanistann bizimle hakikaten hsnmnasebet tesisine karar vermi olup olmamasna tabidir. Lozanda Yunanistanla aramzda hakik bir sulh teesss edecektir kanaati mrahhaslar arasnda mtemadiyen cari oldu. Ben, Lozandan Yunanistanla Trkiye arasnda teesss edecek mnasebatn cidd ve hakik bir sulh olarak tecelli edecei kanaatiyle avdet ettim. Bu arzu ile Yunanistanla aramzda mnasebat sratle tesis etmek iin frsattan istifade eyledim. midediyorum ki, yaknda mmessiller kar karya, tarafeyn memleketlerinde bulunacaklardr.

Mbadele meselesi bizim iin bir meselei hayatiyedir. Devletimizin en mbrem ve en byk bir meselesidir. Politikamzn asla ihmal edemeyecei ve bizi ihtiya ve strap iinde bulundurduu bir cihettir. Hsnmnasebat fikrinin ciddiyeti mbadele mukavelesinin tatbikatiyle tezahr edecektir.

Kanaatimize gre iki memleket arasnda hsn mnasebat tesisi yalnz bir arzu meselesi de deildir. Yunanistann da menafii icabndandr. Mantkin gelip geici hissiyat zerinde nihayet messir olacan zannetmekte devam ettiim iin yksek mlahazat siyasiyenin mbadele vaziyetini yaknda slah edecei midindeyim. Eer bizimle hsnmnasebat tesisine karar verilmemi ise, arzu da olunmuyorsa ve ahval bugnk eklinde devam ederse biz bunu cihan nazarnda mukni ve hsnniyetimizi her pheden azade bulunduran bir delil olarak gstereceiz.

Muhtelit Mbadele Komisyonu bir aydan beri itima ediyor. Malumualileri bu komisyonda Cemiyet-i Akvam tarafndan intihab edilmi bitaraf aza vardr ki, onlar, komisyona riyaset ediyorlar. Sulh Muahedemiz muhtelif mesailden dolay Cemiyet-i Akvama temas etmektedir. Bu Muhtelit Komisyon da o kabildendir. Yzbinlerce halkn saadet ve felaketine taalluk eden bir meselede bitaraf bir heyet ile araya girmi ve bu ii tanzim etmek mesuliyetini deruhde etmi olan Cemiyet-i Akvamn cihan nazarnda


kendisini imtihana koyduunu zannediyoruz, bu kanaatteyiz. Cemiyet-i Akvam Murahhaslarnn nezaret ve mesuliyeti altnda bulunan bir hadiseyi insaniye Hsn suretle cereyan etmez, birok fecayi ve mazalime mncer olursa Cemiyet-i Akvamn btn cihan nazarnda yksek mevkii ve yksek itibar Mevzuubahs olmaz m? Cemiyet-i Akvam azalar meselede alaka-i ciddiye gstereceklerdir. Baz hatiplerin Cemiyet-i Akvam hakknda syledikleri itabmz szlere Hkmet hibir suretle itirak etmez.

Biz, Cemiyet-i Akvamn yksek itibar zerine bu meseleyi atm olduumuzu ve vazifesini behemahal yapmak mecburiyetinde bulunduunu kabul ediyoruz. Muhtelit Mbadele Komisyonunda bulunan bitaraf azann ki, faaliyetlerinde, hissiyat insaniyelernde haiz olduklar yksek evsafta endiemiz yoktur. Bu byk insan meselede son kuvvetlerini sarf edeceklerinden midvar bulunuyoruz.

timadmz muhafaza ediyoruz ki. Cemiyet-i Akvam idare edenler bu vazifeyi ifa edeceklerdir. Mbadele Komisyonunda bulunan bitaraf aza ki, onlar ahsan kendilerini yksek bir mesuliyeti maneviye nnde bulundurmulardr.

Vaziyetin ehemmiyeti uradadr ki, bir taraftan bu mtalaat ve mnakaat cereyan ederken dier taraftan insanlar toplanyor ve kfile kfile sevk olunuyor. inde bulunduumuz vaziyetin mbrem ve mstacel mahiyeti btn mitlerin, mtalaatn ve hsnmnasebatn sratle netayici ameliye vermesidir. Onun iin Yunanistanda almakta olan Heyeti Murahhasamza talimat verdik ve dedik ki, (Mbadel Mukavelesi samimiyet ve ciddiyetle tatbik olunacak m, olunmayacak m?) sonra (Muhtelit Mbadele Komisyonunun faaliyeti sratle netayici ameliye verecek mi, vermeyecek mi? Bu hususta abuk kanaat hasl ediniz ve bizi sratle tenvir ediniz)

imdi vaziyet bu haldedir. Mukavelenin tatbik olunmayacana ve hatalarn, geen messif hadisatn tamir olunmayacana dair Hkmet, bir kanaat ifade edemez. Az bir zaman zarfnda bu netayici ameliyeyi vazhan greceiz. midimiz, muhtelif esbab ve vesaitten mitlerimiz, henz munkati olmamtr. Garbi Trakyada cereyan eden ahvali mmkn olduu kadar sratle bir tali komisyon gndererek yakndan grmek ve durdurmak iin de teklifat ve teebbsatta bulunmasn ve tesri etmesini Heyeti Murahhasamza syledik. stanbulda bulunanlarn nasl yaadn yine ayn Mbadele Komisyonu; bir heyet gndererek renebilir. Bizim memleketimizde bulunan vatandalarn yaamasiyle Selanikte birikmi olanlarn ve masaip, mazalim iinde bulunanlarn vaziyetleri grenleri derhal ilzam edecek kadar vazhtr. Arkadalar! Btn bu hsnniyetlere ramen, son derecede sabr ve tahammle ramen; eer mukavelatn hkmsz olduuna kanaat getirirsek ihdas edilecek emrivakileri kabul etmiyeceiz.

Kendi vicdanmz nazarnda ve efkr- umumiyei cihanda hakikaten gayrikabili itiraz, salam bir vaziyette bulunduumuzu izhar ve ispat ediyoruz.

Hadisatn cereyan ve neticeleri hakknda kanaatler vardr. Yakn bir zamanda tavazzuh edecektir. Eer hasl olacak netice; bizim hsnniyetimizin mukabele grmemesi eklinde tecelli ederse, tedabiri lazmeyi ittihaz etmek mecburiyetinde kalacaz ve bir defa mecbur olduktan sonra da asla teredddmz yoktur.2 (Bravosesleri,alklar)

2 TBMM Zabt Ceridesi. Devre II, Cilt 3, tima 51, Sayfa 328 332


8 Knunuevvel 1339 (1923) aramba (Gizli Oturum) Hyaneti Vataniye Kanununun Birinci Maddesinin Tadili Hakknda Kanun ve stanbulda Bir stiklal Mahkemesi Kurulmas Dair Kendi Teklifi Hakknda Yapt Konuma

RES Celseyi ayorum efendim? Buyurun Paa Hazretleri. BAVEKL SMET PAA HAZRETLER (Devamla) Meclisi liye mhim ve

mahrem maruzatta bulunmak zere Hkmet namna celsei hafiye akdini teklif eyliyorum.

RES Bavekil Paa Hazretleri Meclisi liye mhim maruzatta bulunmak zere celsei hafiye teklif ediyorlar. Bu ciheti mzakere etmezden evvel locada bulunan samiinin salonu terketmelerini rica ediyorum.

Paa Hazretleri, evvel hafi celsenin akdi lzm olup olmadn Meclisi liden istifsar edeceim. Hafi celsenin akdini istilzam eden hususat izah buyurursunuz, ondan sonra mzakere lzm gelirse celsei hafiye iin reye mracaat ederiz.

BAVEKL SMET PAA HAZRETLER (Devamla) Efendim, Trkiye Devletinin esasat asliyesinden olan bir karar, 1 Terinisani karar hilfnda haricin ve dahiln itirakiyle tezahrat gryoruz. Bu tezahrat Heyeti Celileye haric ve dahil taalluku itibariyle mahrem olarak arzetmek istiyorum.

RES Paa Hazretlerinin maruzatta bulunacaklar mhim madde 1 Terinisani karan aleyhinde, imdi ifade buyurduklar vehile hari ve dahiln mtereken vaki olan tezahratdr. Bu tezahrat mzakere etmek iin hafi celseyi kabul buyuran ltfen el kaldrsn... Aksini reyi linize vazediyorum. Kabul etmiyen rfeka ltfen el kaldrsn... Kabul edilmitir efendim.

imdi zapt sabk hulsas okunacaktrHyanetiVataniyeKanunununbirincimaddesinintadilihakkndaKanunvestanbulda

birstikllMahkemesikurulmasnadairBavekilsmetPaannteklifi.BAVEKL SMET PAA HAZRETLER (Devamla) Huzzari kiram aramba gn

stanbulun iki gazetesinde intiar eden iki mektubu grmlerdir.Bu iki mektuptan birisinin acizlerine yazld ve dierinin Reisicumhur Hazretlerine

yazld tasrih ediliyor ve nerolunuyor. Mektuplar sarahaten 1 Terinisani kararnn aksini tervi eden bir taleptir. Alemmul propaganda yapldktan sonra hilafete Trkiye zerinde vazife idareyi, vazifei siyasiye, vazifei dnyeviye vermek esasn mdafaa ediyor. Kelime ve cmleler arasnda birok kapal usuller kullanlm olabilir. Fakat heyeti umumiyesiyle izhar ettikleri mana budur. Halifeye bir vaziyeti idariye vermezseniz slamiyet inhilal eder, lemi slam bundan mteezzi ve muztarip olur tarznda aleyhimizde propaganda yaplyor. Usul itibariyle ve esas itibariyle tarz mahedemizi arz edeyim.

Gazetelerdeki intiara gre bu mektuplardan birisi bana yazlmtr. Birisi de Reisicumhur Hazretlerine yazlmtr. Filhakika bana Londradan ngilizce bir mektup gnderilmi ve sal gn akam buraya vasl olmutur.


ngiliz Aa Han ve Emir Ali imzasyle yazlmtr. Tercmeye vermiizdir.Bu tercme olup da neticesi haber alnmadan, haber aldm ki stanbulda bu mektup

nerolunmutur. Kimler yapmtr? Kim tarafndan nerolunmutur. Buras mehuldr ve mstacelen yapmak istediimiz tahkikat bir netice vermedi Reisicumhura ait olduunu bildirdikleri dier mektup da henz Reisicumhur Hazretlerine gelmemitir. Binaenaleyh ona mektup gelmeden stanbulda nerolunmutur. Hususi mektup gndermek bir ey mdafaa etmek ise benim okumaklm, benim grmekliim lazmdr ve bana gnderilen mektup benim malmdr. Niin nerolunuyor? Gnderen adamlar nokta-i nazarndan sylyorum. Binaenaleyh gnderen adamlar bu mektuplar bana gndersinler ve Hkmete gndersinler, mtalaa alsnlar maksadiyle, deil ayn zamanda emri vaki olarak dahilde ve harite intiar etmi, maksat budur. mza sahipleri, Aahan ve Emir li ahsiyetleri hakknda Heyeti Celilenizde arz malumat edeceim.

Hint hilafet komitesi var, Mehmet Han vesaire. Bu adamlar onlardan deildir. Aa Han ve Emir li Londrada ngiliz Hkmetinin ve ngiliz saray kralisinin en yakn adamlar ve sadk ngiliz tebaasdr. Bunlarn ngiliz Hkmeti program haricinde bir vaziyet almalar mutasavver ve mesbuk deildir. Bizim davamz esnasnda Hint Hilafet komitesi lehimize neriyat yapyordu. Ak bilmek ve sylemek lazm gelirse, Hint hilafet komitesi alemi islamda mevkii mahsusu olan Trklerin davasn takip ediyormu manzarasiyle kendi memleketinde, Hindistanda kuvvei ihtilaliyesini ve kuvvei mdafaasn muhafaza ediyor. Kendi nokta-i nazarndan Hint mslumanlar, Hint hilafet komitesi etrafnda toplanarak.... Hilafeti ellerinde vasta ittihaz etmilerdir ve Hindistanda bulunan Hint hilafet davasn samimi olarak mdafaa ediyorlar. Bu adamlarn dahi Aa Han ve Emir linin bunlarla mnasebeti yoktur. Bu adamlarn bizim hakkmzda neriyat mahza bizim zerimizde, mslmanlar zerinde kendi nfuzunu gstermek iindir. Heyeti Celileniz iin bu ufak malumat arz etmekten maksadm bu adamlarn, Aa Han ve Emir linin bu hareketlerinin ngiliz Hkmetinin bir teebbs olduunu sylebilmek iin esbab kaviye vardr. Bu neticeyi arz etmek iin sylyorum.

ngiliz Hkmetinin telkinatiyle teebbs alan bu adamlar bu mektuplarn bize gelmesiyle beraber bizim ne vaziyet alacamz malum olmadan evvel stanbulda intiar tertibat mahsusa ile temin edilmi demek lazmdr. ki gazete ile ecnebi gazeteleriyle ayn zamanda bana gelen bir mektup ve henz Reisicumhura gnderilen bir mektup vasl olmadan evvel gazetelerin eline baka ne vasta ile geebilir? Ya kendileri gndermilerdir.

O halde fikir sormak tarznda samimi bir eyleri yoktur. Mahza propaganda iin yapmlardr. Bunun stanbulda ayn zamanda intiarn temin iin btn vesaite tertibat ve teminat almlardr. Bunlar bilmiyoruz. Bu tertibatn ve hadisatn yekdierine tevafukunda mantk vardr. stidlal olunan budur. Derecei mul, derecei istihzarat malum deildir.

Biz ne yaptk Hkmete? Bir defa nerolunan mektuplarn mahiyetine baktk ve ariz amik tetkik ettik. Elimizdeki kanunlara gre sarahaten hiyaneti vataniye ceraimindendir. Kanunu okuyacam: 15 Nisan 1339 kanunu, Hiyaneti Vataniye Kanununun birinci maddesinin tadili hakknda kanun.

Madde 1. - Hiyaneti Vataniye Kanununun birinci maddesi bervehiati tadil olunmutur: Saltanatn ilgasna ve hukuku hkimiyet ve hkmranisinin gayri kabili


terk ve tecezzi ve fera olmak zere Trkiye halknn mmessil hakikisi olan T.B.M.M.nin ahsiyeti maneviyesinde mndemi bulunduuna dair 1 Terinisani 1338 tarihli karar hilafnda veya T.B.M.M.nin meruiyetine isyan mutazammn kavlen veya tahriren veya fiilen ankasdin muhalefet veya ifsadat veya neriyatta bulunan kesan haini vatan addolunur.

Burada neriyatta bulunmak crm vardr ki ifadesindeki tlaki hasebiyle bu mektup ile sarahaten hiyaneti vataniye tebarz etmektedir. Crm karsnda, hiyaneti vataniye crm karsnda derakap Hkmete, kanunlarn bize verdii salahiyetle takibata baladk. Bununla beraber mektuplarn esasen B.M.M.nin nazar dikkatini celbetmek zere yazlm olmas, bu tarzda yazlm olmas nokta-i nazarndan bu meseleyi B.M.M.ne arz etmeyi lzumlu grdk bir; kinci meseleyi; herhangi bir hiyaneti vataniye crm derecesinde basit grmedik, bu nokta-i nazar arz etmek istiyorum.

Arkadalar; doru veya yanl daima Heyeti Celileye arz etmek isterim.Hari, ecnebi devletler memleketin vaziyeti dahilyesine dikkat ederler. imdi bu

hadisat arasnda, ecnebi devleti, ngiliz devleti kendi adamlar vastasiyle teebbs olarak memlekette hiyaneti vataniye ceraimini tahrik ve telkin edecek tertip almlardr. Bu tertibat her tarafta vardr. Rodosta birok ktlar basyorlar. Memlekete nerediyorlar.

arkta Krt meselesi, dier muhtelif mesaili tahrik etmek iin tertibat alyorlar. imdi kurduklar tertibat budur. Zaaf ve iftirak hissetmek gibi bir esasa varmak istiyor. Bunun iin memleketin bir ksmnda inhilal ve iftirak telkin etmek lazm ve memleketin ierisinde merutiyet telkin ederek bu esas zerine iftirak telkin etmektir. imdi eer ngiliz Devleti, bir ecnebi devleti, ecnebi devlete mensubiyetlerine asla phe olmayarak bizim memleket dahilnde 1 Terinisani karar hilafnda neriyat ve tahrikat yapabilirlerse veya yapmakta iseler hakikaten biz gerek 1 Terinisani kararnn muhafazas ve gerek Cumhuriyetin muhafazas nokta-i nazarndan memleketin zafn, salebetini mevkii imtihana vazetmilerdir.

Bu nokta-i nazardan mevzuubahis olan hiyaneti vataniye hari ve dahiln tevhidi mesaisiyle olduundan ehemmiyeti mahsusay haizdir. Bizim nokta-i nazarmzdan dahil mnakaatta Heyeti Celile teslim eder ki son derece msait ve geni bulundum. nk bizim dahilmize aittir. Nihayet herhangi mnakaalar tahtnda bir mahiyeti dehil vardr. Kanun dairesinde yekdierimize her trl vesaitimizi, vesaiti iknaiyemizi istical ederek buna are bulabiliriz. Harile beraber memleketin bnyei esasiyesine vukubulan tecavz son haddir. Bundan ilerisi dahil ve haricin mtereken ve msellahan hzum etmesidir. Eer hari ve dahil mtereken ve siyaseten vatan aleyhine vaziyet ihdas edecek silahla hzum etmektir. Biz bu noktaya kadar beklemeye lzum grmedik. Hari ve dahiln mtereken vatan aleyhine tertibat ittihaz ettiklerini grm bir vaziyette, Meclis-i liyi

Documents

Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları