TRKYE BYK MLLET MECLS

Hkmetler-Programlar ve

Genel Kurul Grmeleri

Cilt 3 (20 Kasm 1961-27 Ekim 1965)

HAZIRLAYANLARDr. rfan NEZROLU Dr. Tuncer YILMAZ

TRKYE BYK MLLET MECLS

Hkmetler, Programlar ve

Genel Kurul Grmeleri

Cilt 3 (20 Kasm 1961-27 Ekim 1965)

HAZIRLAYANLAR

Dr. rfan NEZROLU Dr. Tuncer YILMAZ

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLII YAYINLARI

Hkmetler, Programlar ve Genel Kurul GrmeleriCilt 3 (20 Kasm 1961 - 27 Ekim 1965)

ISBN: 978-605-4700-46-2ISBN: 978-605-4700-49-3

HazrlayanlarDr. rfan NEZROLUTBMM Genel Sekreteri

Dr. Tuncer YILMAZTBMM Ktphane ve Ariv Hizmetleri Bakan Yardmcs

DzenlemeGlah ERDEM EFE

Grafik-TasarmUur SAI(Basn, Yayn ve Halkla likiler Bakanl Grafiker)

BaskTBMM Basmevi

Aralk 2013

Sunu

24 Nisan 1920de Byk Millet Meclisi tarafndan seilerek grevlendirilmi olan Mu-vakkat cra Encmenleri Heyetinden Cumhuriyetin ilanna kadar geen srede, 5, 1923den bugne kadar 61 hkmet grev yapmtr. Hkmet Programlar ve TBMM Genel Kurul Grmeleri isimli bu kaynak eserde bugne kadar grev yapan btn Hkmetlerin Bakan-lar Kurulu listeleri, hkmet programlar ve programlarn Genel Kurul grmeleri ile gven oylamas sonular yer almaktadr.

Programlarn yan sra Genel Kurul grmeleri ve oylama sonularn da iermesi ba-kmndan ilk olan bu eser aratrmaclar iin temel bir kaynak olacaktr. Hkmetlerin belli alanlardaki politikalar zerine karlatrmal alma yapmak artk daha kolay olacaktr.

Bu eser ayn zamanda, yakn tarihimize ait olaylarn, lke ve dnya gndemi hkmet politikalarna, dolays ile parlamentoya nasl yansdnn en gzel ve zet sunumu niteliin-dedir.

Yasama ve parlamento tarihi literatrne olduka nemli katk salayacan umduu-muz Tarihe Drlen Notlar kitap serimizin 4nc eseri olarak 10 cilt halinde yaynlanan bu eserin hazrlanmasnda birincil kaynak olarak TBMM Tutanak Dergisi zgn basmlar ile referans alnmtr. Tutanaklardaki baz kk dizgi ve szck hatalarnn dzeltilmesi dnda orijinal yap korunmutur.

Babakanlarn grev yaptklar dnemlere ait fotoraflarnn salanmas konusunda Basn-Yayn ve Enformasyon Genel Mdrl Fotoraf Koleksiyonundan yararlanlmtr.

Kitabn ieriinin tamamna yaynndan ksa bir sre sonra TBMM web sayfasndan eriim mmkn olacaktr.

Yakn siyasi tarihimize k tutacak nemli bir kaynak niteliindeki bu eserin pek ok aratrmaya katk salayacana inanyor, bata Genel Sekreterimiz Dr. rfan Nezirolu ile Ktphane ve Ariv Hizmetleri Bakan Yardmcs Dr. Tuncer Ylmaz olmak zere hazrlan-masnda emei geen tm personelimize teekkr ediyorum.

nsz

Anayasaya gre Trkiye Byk Millet Meclisinin grevlerinden birisi de Bakanlar Kuru-lunu ve bakanlar denetlemektir. Bu denetime esas olacak metinlerden en nemlisi hi phe-siz hkmet programlardr.

Hkmet program ya da Anayasada kullanlan ifadeyle Bakanlar Kurulunun progra-m, kuruluundan en ge bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisinde okunur ve gvenoyuna bavurulur.

Programn okunmasndan iki tam gn getikten sonra gvenoyu iin grmeler balar ve grmelerin bitiminden bir tam gn getikten sonra oylama yaplr.

Bu eserin basld tarih itibariyle 25.4.1920 tarihinden bugne, Cumhuriyetin ilanna kadar 5 cra Vekilleri Heyeti dahil 66 hkmet kurulmu, hkmet program Trkiye Byk Millet Meclisinde okunmu, Genel Kurulda program zerinde grmeler yaplm ve niha-yet gvenoyu ile sre tamamlanmtr.

Hkmet programlarna eitli kaynaklardan ulamak mmkn ise de grme tuta-naklarna ve gven oylamas sonularna erimek daha zor bir sretir. Elinizdeki eseri deer-li klan Bakanlar Kurulu listesi, bakanlarn grev tarihleri, koalisyon hkmeti ise koalisyon protokolleri, hkmet programlar, hkmet programlarnn Genel Kurulda okunan hali, hkmet programlarnn TBMM Genel Kurulundaki grme tutanaklar ve oylama sonu-larna toplu olarak ve kolayca eriilmesine imkn salamasdr.

Kitab Ktphane ve Ariv Hizmetleri Bakan Yardmcmz Dr. Tuncer Ylmaz ile birlikte titiz bir alma sonucunda yayna hazrladk. Glah Erdem Efe ve Uur sa bata olmak zere emei geen herkese teekkr ediyorum.

Eserin karlatrmal yeni aratrmalara kaynaklk etmesini umuyorum.

NDEKLER

SUNU ............................................................................................................................................................................... iii

NSZ ................................................................................................................................................................................ v

CUMHURYET HKMETLER

26 VIII. nn Hkmeti (20.11.1961-25.06.1962) ............................................................................................... 1321 Bakanlar Kurulu .................................................................................................................................................... 1322 Koalisyon Protokol .............................................................................................................................................. 1324 Hkmet Programnn Okunmas A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1326 B- Cumhuriyet Senatosu ................................................................................................................................. 1338 Hkmet Programnn Grlmesi A- Cumhuriyet Senatosu................................................................................................................................. 1339 B- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1410 Gvenoylamas ..................................................................................................................................................... 1465

27 IX. nn Hkmeti (25.06.1962-25.12.1963) .................................................................................................. 1477 Bakanlar Kurulu .................................................................................................................................................... 1478 Koalisyon Protokol .............................................................................................................................................. 1480 Hkmet Programnn Okunmas A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1485 B- Cumhuriyet Senatosu ................................................................................................................................. 1504 Hkmet Programnn Grlmesi A- Cumhuriyet Senatosu................................................................................................................................. 1505 B- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1583 Gvenoylamas ..................................................................................................................................................... 1707

28 X. nn Hkmeti (25.12.1963-20.02.1965) ................................................................................................... 1731 Bakanlar Kurulu .................................................................................................................................................... 1732 Hkmet Programnn Okunmas A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1734 B- Cumhuriyet Senatosu ................................................................................................................................. 1750 Hkmet Programnn Grlmesi A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1751 B- Cumhuriyet Senatosu ................................................................................................................................. 1857 Gvenoylamas ..................................................................................................................................................... 1914

29 rgpl Hkmeti (20.02.1965-27.10.1965) ................................................................................................... 1943 Bakanlar Kurulu .................................................................................................................................................... 1944 Hkmet Programnn Okunmas A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1946 B- Cumhuriyet Senatosu ................................................................................................................................. 1960 Hkmet Programnn Grlmesi A- Millet Meclisi ............................................................................................................................................. 1961 B- Cumhuriyet Senatosu ....................................................................................................................................... 2103 Gvenoylamas ..................................................................................................................................................... 2161

VIII. nnHkmeti 20.11.1961-25.06.1962

Bakanlar Kurulu

Babakan Mustafa smet NN (Malatya, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

Devlet BakanveBabakan Yardmcs Ali Akif EYDOAN 20.11.1961-25.06.1962 (C. S. Zonguldak yesi, AP) 20.11.1961-25.06.1962

Devlet Bakan Turhan FEYZOLU (Kayseri, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

Devlet Bakan Avni DOAN (Kastamonu, CHP) 20.11.1961-23.05.1962 Hfz Ouz BEKATA 23.05.1962-25.06.1962 (C.S. Ankara yesi, CHP)

Devlet Bakan Necmi KTEN (orum, AP) 20.11.1961-25.06.1962

Devlet Bakan Nihat SU (Antalya, AP) 20.11.1961-25.06.1962

AdaletBakan Kemal Sahir KURUTLUOLU 20.11.1961-25.06.1962 (C.S. Kontenjan yesi)

Milli Savunma Bakan Mehmet lhami SANCAR 20.11.1961-25.06.1962 (stanbul, CHP)

ileriBakan Ahmet TOPALOLU (Adana, AP) 20.11.1961-25.06.1962

DileriBakan Selim Rauf SARPER (stanbul, CHP) 20.11.1961-26.03.1962 Feridun Cemal ERKN 26.03.1962-25.06.1962 (TBMM dndan)

MaliyeBakan Osman efik NAN (anakkale, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

Milli Eitim Bakan Mehmet Hilmi NCESULU 20.11.1961-25.06.1962 (orum, CHP)

BayndrlkBakan Mehmet Emin PAKST (Ankara, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

TicaretBakan Mehmet hsan GRSAN (zmir, AP) 20.11.1961-25.06.1962

SalkveSosyal Yardm Bakan Sleyman Suat SEREN 20.11.1961-25.06.1962 (C.S. Isparta yesi, AP)

Gmrk ve Tekel Bakan evket PULATOLU 20.11.1961-25.06.1962 (C.S. Trabzon yesi, AP)

TarmBakan Ali Cavit ORAL (Adana, AP) 20.11.1961-25.06.1962

UlatrmaBakan Mustafa Cahit AKYAR 20.11.1961-25.06.1962 (C.S. Denizli yesi, AP)

almaBakan Blent ECEVT (Ankara, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

SanayiBakan Fethi ELKBA (Burdur, CHP) 20.11.1961-25.06.1962

Basn - YaynveTurizmBakan Kamran EVLYAOLU (Samsun, AP) 20.11.1961-25.06.1962

mar ve skan Bakan Mehmet Muhittin GVEN 20.11.1961-25.06.1962 (stanbul, AP)

Koalisyon Protokol

(CHP-AP)C.H.P. ile A.P. gnlerden beri bir hkmet kurma hususunda karlalan g-

lklere are bulmak zere, bir karma hkmet kurmaya mtereken karar vermi-lerdir.

15 Ekim seimleri sonularna gre, Millet Meclisinde hibir siysi parti tek bana ounluk salayamad iin, birden ok partinin elbirlii ile hkmet tekili normal parlamenter ve demokratik rejimin tabii ve kanlmaz bir icabdr.

Memleketimizin bugn kar karya bulunduu i ve d artlarn, hi vakit kaybetmeden, istikrarl ve gven verici bir hkmet kurulmasn zaruret haline ge-tirdii aikrdr.

Vatandalar arasnda iyi mnsebetlerin hakim olmas ve siysi husumet fik-rinin yerini, medeni bir siyset anlayna terketmesi suretiyle yurtta huzurun ku-rulmas bakmndan da, bir karma hkmet tekilinde zaruret bulunduu inanc, her iki partiye hakim olmutur.

ktisdi hayatmzn iinde bulunduu durum, hkmetin bir an nce kurul-masn ve acil tedbirlerle vatanda dert ve ztraplarna are aranlmasn gerekli klmaktadr.

Her iki siysi teekkl, 15 Ekim seimlerinde milletten en fazla oy alan ve Mil-let Meclisinde en geni ekilde temsil edilen partiler olduklarna gre, bu partilerin iktidar yetki ve sorumluluunu paylamalar seim sonularna da uygun bir hal eklidir.

Bu inanlardan ve vatanseverce duygulardan hareket edilerek tekil edilen kar-ma hkmetin program, Adalet Partisi ile Cumhuriyet Halk Partisinin programla-rnda ve seim beyannmelerinde yer alan esaslarn muhasalas olacaktr.

T.B.M.M. ne dayanan, ondan kuvvet alan ve Meclise kar sorumlu bulunan hkmet, normal demokratik rejimin btn icaplar ile iler halde bulunmasn balca vazife bilecektir.

Hkmetin kurulmas ile fevkalde tedbirleri lzumsuz klacak bir huzur devri balyacak ve Anayasann hkmlerine uygun ekilde iliyen tarafsz bir idarenin nimetlerinden btn vatandalarmz fark gzetilmeden faydalanacaklardr.

Mevzuatmzn yeni Anayasaya uygunluunu salayc tadillerin en ksa za-manda yaplmasna allacak ve Anayasa ile getirilen yeni messeselerin gerei gibi kurulmas ve ilemesi maksadiyle lzumlu btn kanunlar karlacaktr.

Gemi siysi mcadelelerin vatandalarmz arasnda yaratm olduu ayr-lklarn ortadan kalkmas, vatanda arasnda milli kader birlii uurunun her trl husumet fikrine galebe almas ve yurtta tam bir huzurun yerlemesi iin gerekli btn tedbirler alnacaktr. Yakn gemiin btn yaralarn insani duygular ve ef-kat hisleriyle kapatmak yolunda her trl gayret gsterilecektir.

Bugn iktisdi hayatmzn iinde bulunduu durgunluk, isizlik ve skntla-rn bir an evvel areleri aranacak, iktisdi durgunluun ruhi ve iktisdi sebeplerini

ortadan kaldrmak zere karma hkmete katlan her iki partinin zerinde ittifak ettikleri ve halka vadettikleri ferahlatc tedbirler alnacaktr.

nanyoruz ki, iki byk partinin istikrarl, mrl ve gven verici bir hkmet kurma kararlatrmalar dahi, iktisadi hayatmza arz olan tereddt ve durgunlu-u gidermek hususunda tek bana faydal bir tesir icra edecektir.

Memleketimizin hrriyet nizam iinde hzla kalknmasn salyacak istika-mette almak hkmetin ana hedeflerinden biri olacaktr. Yerli ve yabanc i mu-hitlerine gven verecek, yatrmlarn sratle artmasna imkn hazrlayacak iktisdi ve mali tedbirler alnacaktr.

Bu cmleden olmak zere, vergi mevzuat ve tatbikatnn, geirilen tecrbe-lerin de altnda, vatandaa kolaylk salyacak ekilde dzeltilmesi yoluna gi-dilecektir. Vergi adaletine ve hakkaniyetine aykr mevzuat ve tatbikat esasl bir reforma tabi tutulacaktr.

Zirat arazisinden arazi vergisi kaldrlacaktr. Zirai gelir vergisi, bu verginin bnyesinden doan ve tatbikatla sabit olan glkler gznnde tutularak, esasl surette slah olunacaktr.

i davalarnn halli yolunda alnacak ilk tedbirlerden biri olarak, ii kazan-larndan Tasarruf Bonosu kesilmesine son verilecektir. Dier mkellefler iin de, Tasarruf Bonolar usulnden doan hakszlk ve aksaklklar tedricen giderilecektir.

D politikamz; Trk milletinin Batl anlamda demokratik rejimi kabul etmi olmasnn tabii sonucudur. Bu itibarla, Bat demokrasileriyle samimi itti-fakmz, NATO ve CENTOya kar taahhtlerimiz ve btn komularmzla iyi komuluk prensibi dahilinde normal mnsebetleri devam ettirmek arzusu, d politikamzn esasdr.

Bamszlmzn bekisi olan anl ordumuz ile, kltrel ve milli kalknmam-zn ncleri olan irfan ordusu mensuplarnn maddi ve manevi ihtiyalar n plan-da dnlecek, yurdun her kesinde, her eit amme hizmeti gren personelin rahat ve huzur iinde almalar salanacaktr.

nsan hak ve hrriyetlerine dayanan demokratik ve layik cumhuriyet prensip-lerine bal olan her iki parti, memleketimizi ar sol ve ar sa cereyanlardan ve totaliterliin her eklinden korumak hususundaki mterek azimlerini bir defa daha teyit ederler.

Netice itibariyle aziz milletimize unu arzetmek isteriz ki, i ve d mesele-ler bakmndan memleketimizin iinde bulunduu nazik artlar gznnde tutan partilerimiz, siysi hviyetlerini mstakillen muhafaza etmekle beraber, memleket davalarn halletmek gayesiyle bir karma hkmet iinde samimiyetle el ele al-maa kararl ve azimlidirler.

Karma hkmetin almalarna hkim olacak dier esaslar, hkmet progra-mnda teferruatl olarak aklanacaktr.

Millet Meclisi Tutanak DergisiDnem 1 Cilt 1 Birleim 13

Sayfa 118-12527.11.1961 Pazartesi

BRNC OTURUMBAKAN Fuad Sirmen

KTPLER: Nurettin Ok (ankr)Nurettin Akyurt (Malatya)

Alma Saati: 15.00

Hkmet Programnn Okunmas

BAKAN Sz Sayn Babakanndr.BABAKAN SMET NN (Malatya) Millet Meclisinin Sayn yeleri,

Hkmet programn arz etmek iin yce huzurunuzda bulunmakla eref du-yuyorum. Bakan bulunduum karma Hkmet siysi hayatmzda gemi misli olmayan yeni bir teekkldr. Uzun bir ayrlk devri iinde bir araya gelmeleri ve bir dilden konumalar imknsz sanlan siysi partiler, anlaarak bir Hkmet ku-rabilmilerdir.

Bu netice, milletimizin siysi olgunluunun ve her gl yenme hususunda-ki denenmi kudretinin yeni bir rneidir.

Yksek huzurunuzda bulunan Hkmetin yeleri, ksa almalar sresinde, dnte ve siysi anlayta ahenk ve mutabakat iinde bulunduklarn grm-lerdir.

Cumhuriyet Hkmeti, btn yeleriyle, Atatrk slahatnn ilkeleri zerinde kararldr. (Alklar) Anayasann mutlak hkimiyetini temin etmek her siyasetin stnde hedefimizdir. (Alklar)

Hkmet tekili esnasnda muhalefette ve iktidarda bulunan siysi partileri-mizin bakanlar ile temas ve mnasebetimi muhafaza ettim. Karlkl olarak de-mokratik rejimin temel prensipleri zerinde gr birliinde olduumuzu bir defa daha tespit etmi bulunuyorum.

Hlsa olarak syleyebilirim ki, karma Hkmet memlekette demokratik reji-min tam manasyla bir vastas olarak ileyecek durumda ve kudrettedir. (Alklar)

Sayn Milletvekilleri,

Memleketin i politikasnda karmzda bulunan mesele, vatandalar arasnda huzuru ve iyi mnsebeti salamaktr. Siysi mcadelelerin yaratt uzaklk ve e-kimenin karma Hkmet zamannda huzura evrilmesi iin btn imknlar mev-

cuttur. (Alklar) Siysi ayrlk esas itibariyle, siyasetin yukar kademesini igal eden idareciler ve hususiyle iktidarda bulunanlar tarafndan beslenir. Millet Meclisi ke-sin bir karar ile temin ederiz ki, memleket idaresinde vatandan mnsebetleri ve haklar, siysi kanat ayrlndan dolay hibir fark gstermeyecektir. (Bravo sesleri, alklar) Jandarma karakolundan ve ky muhtarlarndan yksek idare ma-kamna ve banka kredilerine kadar hibir yerde, vatanda, hibir sebeple eit ol-mayan muamele grmeyecektir. (Bravo sesleri ve alklar) Umumiyetle sade olan bu karar ve hkmn, tatbikatta tam yerlemesi iin zaman gemesi ihtimali olduunu biliyoruz. Bu, ancak idari ve adli, byk kk mercilerin devaml takipleriyle sa-lanabilir. Biz bu neticeyi elde edebileceimize gveniyoruz. Bu siysetimizin hak-sz talepler iin istismar vastas olmas ihtimalini de gznne alyoruz. Btn bu glklerin iinden kacaz, Devlet kapsnda ve amme messesesinde partizan-l imknsz hale getireceiz. (Bravo sesleri ve alklar) Vatandalar arasnda ahenk ve huzuru temin etmek iin bu hastaln tedavisine balca ehemmiyet veriyoruz.

Sayn Milletvekilleri,

politikada acele olan bir ihtiyacmz, asayi kuvvetlerinin kanun iinde ba-arl bir suretle alacak bir hale getirilmeleridir. Gemi olaylarn tesiri altnda, asker ekildikten sonra, en ehemmiyetli mesele, polis ve jandarmann kymetini ve manevi itibarn vatanda gznde salamaktadr. (Alklar) Vatandan itibar ya-nnda asayi kuvvetlerinin nefsine gveni ve vazifesine ball kuvvetlenecektir. Bu neticeyi elde etmek hem idare makamlarmzn, hem vatandalarmzn salim anlay ile mmkn olabilir.

Yksek meclise, siyasi huzurun temini iin ilk yaplm ve yaplacak vazifeleri, ilk temin edilmi ve edilecek unsurlar arz etmi olduumu sanyorum. Bu unsurlar, siyasetin yksek kademesinde bir karma Hkmetin kurulabilmesi, memleketin btn resmi hayatnda partizanln kaldrlp eitliin temini ve asayi kuvvetleri-nin itibarl ve iler hale getirilmesi suretinde hlasa edilebilir.

Sayn Milletvekilleri,

Hkmet programnn hedefi, hrriyet nizam iinde hzl bir kalknmann salanmasdr. Bunun ameli aresi, Devlet ve zel teebbs olarak, mmkn olan en geni lde yatrm yaplmasdr. (Alklar)

Devlet sektr yatrmlarnn verimli olabilmesi iin, her eyden nce siyasi iktidarn planl kalknma fikrine yatkn olmas, yatrmlarn isabetli bir plana da-yanmas ve mali kaynaklarn shhatli yollardan salanmas arttr.

Memleketimizin umumiyetle bilinmekte olan eitli ihtiyalarn sratle gide-recek usul ve tedbirleri seerken, Devlet Planlama Tekiltnn almalarndan cid-di olarak faydalanmak kararndayz.

Bu yldan balayarak, btelerimizi gvenilir bir plana istinat ettirebileceimi-ze inanyoruz. 1962 btesiyle, gemi yllara nazaran daha geni bir yatrm hac-mine ulaacamz mit ediyoruz.

Bilhassa tarm, sanayi ve eitim alanlarnda gze arpacak olan bu yatrmlar, Devletin btn hizmet kollarna makul nispetlerle yaylacaktr.

Amme sektr yatrmlarndaki art, Devletten her trl tevik ve kolayl grecek olan hususi sektr yatrmlarna da hz verecektir.

Kalknma siyseti udur; her sene umumi gelimemizde mutlaka bir ilerleme salamaldr. Nfusumuzun hzla artmakta oluu da hesaba katlmaldr. Milli ge-lirimizdeki yllk ykselme nispeti yle bir seviyeye varmaldr ki, nfus art pay karlandktan baka, ileri memleketlerle aramzdaki mesafenin grnr bir gele-cekte kapanmas da salanabilsin.

Byk Meclisin Sayn yeleri,

Hzl kalknmann istedii yatrm yapabilmek iin millete mutlaka israftan uzak bir hayata girip gerekli yatrm payn salamak mecburiyetindeyiz. Geleceini dnmeyen veyahut hesabn bilmeyen bir millet halinde kalmamak bugnk ve yarnki hkmetlerin deimez kararlar olmak lazmdr. Siysi partilerin birbiri-nin halefi durumunda hep bu istikamette birbirlerini uyarmalar ve tamamlamalar icap ettii inancndayz. (Bravo sesleri, alklar)

Sayn Milletvekilleri,

imdi muhtelif bakanlklarn ayr almalar hakknda Hkmetimizin d-ncelerini arz etmee alacam.

Bakanlklarn ihtiyalarn karlamak ve yatrmlarn kaynaklarn bulmak zo-runda olan Maliyemiz, her eyden nce istikrar iinde hzl gelime ilkesine bal kalacaktr.

Hkmet olarak, enflasyon tehlikesine dmeden, ekonomimizi durgunluk-tan kurtaracak tedbirleri sratle alacaz. Hzl gelime ile birlikte yksek istihdam seviyesini, fiyat istikrarn ve adil gelir tevziini gznnde tutacaz.

Bu maksada ulamak iin, vergi sistemimizi toplu bir halde dikkate alarak l-zumlu slahat tedbirlerini huzurunuza getireceiz. Devlet gelirlerinde azalmaya ve yatrm imknlarmzda daralmaya meydan vermeden, zirat arazisinden arazi vergisini ve dar ii kazanlarndan tasarruf bonosunu kaldrmak gibi kolaylklar gerekletirmek azmindeyiz. (Alklar)

Adalet Bakanlmz, bamsz adaletin ihtiyalarn salamak, idari ve kanu-ni messeselerini vcuda getirmek iin alacaktr. Anayasa Mahkemesi, Yksek Hakimler Kurulu gibi Anayasamzn mhletlere balad temel kurulu kanunlar sratle hazrlanarak Yksek Meclise takdim edilecektir.

Gelecekte ihtiyacmz olan hkimlerin, belli bir program iinde, yetitirilmesi konusunda ciddi tedbirler alnacaktr.

Adaletin srat ve emniyet iinde tahakkuku iin memleket ihtiyacna cevap vermeyen kanunlar, bu arada ikyet konusu olan cra flas Kanunu dzeltilecek, Anayasa ile mutabakat arz etmeyen kanunlarn bir an nce deitirilmesi ve yeni-

den dzenlenmesi iin balam olan almalar en ksa zamanda neticelendirile-cektir.

nfaz sistemini slah etmek ve cezasn ekmi mahkmlarn cemiyete intibak-larn kolaylatrmak yolunda almalara devam edilecektir.

Memleketin bnyesinde ve Devletin btn tekiltnda devaml huzurun te-min edilmesiyle birlikte, vatanda mnsebetlerinde gemi siyasi mcadelelerin yaralarn tamamyla tedavi etmek, dikkat ve ehemmiyetle gz nnde bulundu-racamz ve zerinde almaya balayacamz bir husus olacaktr. (Alklar, bravo sesleri)

Nfusunun byk ounluunu kyl ve ifti tekil eden, milli gelirinin ve ihracatnn en byk ksmn toprak mahsullerinden salayan memleketimizde, ta-rm sahasnda kalknmay temel dava saymaktayz. (Bravo sesleri)

Memleketimiz ekilebilir topraklarnn snrna varmtr. Bundan sonra, zirai istihsli artrmann yolu dekar bana verimi ykseltmek olacaktr. Bunun iin su-lama, topra besleme ve koruma, tohumluk ihtiyacn tam olarak karlama, has-talk ve haerelerle mcadele konular azimle takip olunacaktr.

Mstahsile ihtiyacn karlayacak miktarda zirai krediyi elverili artlarla sa-lamak hedefimizdir.

Toprak reformunu, Anayasamzn ruhuna, ekonomik ve zirai bnyemize uy-gun ve dengeli ekilde gerekletirecek kanuni tedbirler dikkatle hazrlanacaktr.

Hayvanclmzn gelimesi ve hayvan rnlerimizin deerlendirilmesi iin gerekli tedbirler balanacaktr.

Gerekletirilmesi uzun zamana bal g bir konu olan zirai sigorta alannda ilk hazrlklara balanacaktr.

Orman davamzn esasn, Anayasaya uygun olarak orman varlmzn titizlik-le korunmas tekil edecektir.

Bu arada, insan ve orman mnsebeti dzenlenecek, orman blgelerinde yaa-yan halkmzn geim ve alma imknlar zerinde nemle durulacaktr.

Bayndrlk alan, esas itibariyle, kalknmamzn nemli ykn tamaktadr.

Bayndrlk politikamz, Hkmetin dier sahalardaki almalarna muvazi olarak yrtlecek, zellikle, zirai kalknmada balca amil olan kk ve byk sulama ilerine nem verilecektir. Bu maksatla yeralt sularndan da geni lde faydalanlacaktr.

me suyundan yoksun kylerimizin bir an nce suya kavuturulmas, takn-larn nlenmesi, bataklklarn kurutulmas, iktisdi l ve sosyal adaletin gerektir-dii nceliklere gre gerekletirilecektir.

Hidroelektrik santrallerin iktisdi verimlilik esaslarna gre kurulmas, ba-rajlarn sulama ve enerji istihsli maksatlarna uygun tesislerle tamamlanmas ta-

mamlanan her tesisin bir an evvel iletmeye almas suretiyle istihslin oaltlma-s balca hedeflerimizdendir.

Karayollarmzn inaatna program dhilinde devam edilecek, zellikle, ky ve il yollarnn yapm ve bakmlarna teknik eleman ve vasta noktasndan yaplan yardmlar artrlacaktr. Karayollar konusunda yol ebekesinin devaml bakmnn bu ebekenin geniletilmesi kadar nem tadna inanmaktayz.

Demiryollar inaatnn trafik kesafetinin gerektii ve Milli Savunmamzn zaruri kld sahalara hasretmek, bu meyanda iktisdi gelimemize gre, iltisak hatlarn ve ube hatlarn ina eylemek ve ina halindeki hatlar tamamlayarak noksanlklarn gidermek kararndayz.

Hava meydanlar, limanlar ve iskeleler bakmndan ele alnmas gereken iler arasnda zellikle ulatrma hizmetlerini kolaylatrc tesislerin tamamlanmasn lzumlu buluyoruz.

Hkmet bayndrlk alannda zel sektrn de yardmcs olmay vazife bile-cektir.

Ulatrma hizmetlerimizin, sosyal ve ekonomik olarak verimli bir ekilde y-rtlmesi iin tedbirler alnacaktr. Mlhak bteli messeseler ktisdi Devlet Te-ekklleri ve anonim irketler gibi birbirinden farkl kanun ve esaslara bal hkmi ahsiyetlerin idaresi iin yeni meyyidelere ihtiya vardr.

Tarife sistemi ulatrma bnyesinde btn memleketi alkadar eden kuvvetli bir unsurdur. Bu bakmdan tarifeler zerinde ehemmiyetle allacaktr.

Demiryollar idaremiz, ulatrma ebekesi olarak tad iktisdi ve stratejik ehemmiyet yannda, atlye ve fabrikalar ile de byk bir snai teekkl olarak g-znnde bulundurulacaktr.

Posta, telefon, telgraf ihtiyalarmz ikmale muhtatr. Denizcilik Bankas, Devlet ve zel teebbs elindeki deniz ticaret filosu ve deniz nakliyat, Hkmetin hususiyle ehemmiyet verecei konulardr.

Ticaret politikamzda, alenilik ve umumilik esaslarna dikkat edilecektir. Tica-ret hayatmzda, huzur ve gvenin hakim olmas mutlaka salanacaktr.

piyasann tanziminde, verimsiz neticeleri ok denenmi suni ve zecri usuller yerine normal iktisdi tedbirler esas tutulacaktr.

Mahsullerimizin d piyasalarda srm ve deerlendirilmesi hususuna nem verilecektir. Kredi imknlarnn bilhassa ve ihracat tevike yneltilmesi ve her alanda kooperatifiliin gelitirilmesi dikkat edeceimiz hususlardandr.

Esnaf ve kk sanatkrlarmzn mesleki davalar ve ihtiyalar ihtimamla g-znnde bulundurulacaktr.

Milli ekonomimizin gelimesinde, yabanc sermaye, teknik ve teebbs kabili-yetinden de, iktisdi llerle, faydalanmak kararndayz.

Gmrklerle ilgili mevzuatmz bugnn icaplarna uygun hale getirmek iin balam olan almalar ksa zamanda sonulandrlacaktr.

Tekel ilerimiz, yalnz Devlete gelir salamak ynnden deil, ayn zamanda ekonomik gelime kayna olarak da deerlendirilecektir.

Gmrk ve Tekel Bakanl, kredi faaliyet alannda, birok yeni ay fabrikalar-nn kurulmas da dahil olmak zere, zirai ve snai kalknmamza hizmet edecektir.

Sanayi alannda problemlerimiz oktur ve eitlidir. Hulasa olarak, u ihtiya-lar belirtmek isteriz. Gerek Devlet sektrnde, gerek hususi sektrde mevcut te-ekklleri tam kapasite ile altramyoruz. Evvela bunu temin etmek lazmdr.

ktisdi gelimemizde, Devlet sektrnde vcuda getireceimiz eserlerin, ge-rek yeni tesis, gerek gelime eklinde olsun, mutlaka plana bal olmasna itina edeceiz. Kurulmu iktisdi messeseleri kendi kendilerine geliebilen messeseler haline getirmek icabeder. Hususi sektrde sna gayretleri emniyette bulundurmak ve kredi, vergi, gmrk politikamzla tevik etmek lzumuna inanyoruz. Genel olarak, sanayimizde kaliteyi slah etmek, istihsl maliyetlerini drmek hedefi-miz olacaktr.

Yeralt servetlerimizin kymetlendirilebilmesinde hususi bir dikkatle alaca-z.

Enerji kaynaklarmzdan azami lde ve verimli tarzda faydalanmay mm-kn klacak teknik ve idari tedbirler ihtiyatr.

ktisdi Devlet Teekkllerinin politika mlahazalarndan masun bir ehliyet kadrosuna ve idaresine kavuturulmas balca ihtiyatr.

Kk sanayi ve el sanatlar konusu ile bilhassa megul olacaz.

ktisdi kalknma, zellikle sna gelime srasnda ii haklarnn korunmas, hkmetin ehemmiyetli meselesidir. ktisdi kalknmann nimetleriyle klfetleri-nin yurttalar arasnda adil bir ekilde datlmasn temin edecek tedbirler alna-caktr. Bu arada asgari cret tespit mekanizmas islah edilecektir.

inin refah her eyden nce yeni i alanlarnn almasna baldr. sizliin aresi de esas itibariyle budur.

inin evinde ve iinde, huzur, salk ve gvenliin korunmasn, verim art-nn art sayyoruz. alanlar ile altranlar arasndaki mnasebetleri ahenkli bir halde muhafaza iin Hkmet dikkatle vazife grecektir. ilerin siyasi inan veya parti ayrlklarna gre farkl muamele grmeleri kesin olarak nlenecektir. (Bravo sesleri, alklar)

Anayasamzn iktisdi haklar ve devler arasnda nemle belirttii sosyal g-venlik tedbirlerini salamak iin mevzuat ve messeseler zerinde allacaktr. ilerin iktisdi ve sosyal durumlarn korumak veya dzeltmek amacyla kullana-caklar toplu szleme ve grev hakkn dzenleyici kanunlar Yksek Meclise sunu-lacaktr. (Alklar)

raklarn yetitirilmesi ve hukuki statlerinin dzenlenmesi iin gerekli al-malar yaplacaktr.

Tefti ve murakabe ilerinin ve iyerlerindeki i sal ve i gvenlii artlar-nn dzeltilmesine nem verilecektir.

mar ve skn Bakanl, Hkmet iinde yeni bir zihniyetin ve geni ihtiyacn unsuru olarak faaliyet gsterecek ve tekiltlanacaktr. ehir planlamalarn, mem-leket ihtiyalarna dayanan doru, salam verilere ve modern ehirciliin prensip-lerine gre ele alacaz.

Mesken ihtiyac memleketin byk meselesidir. Vatanda ve toplum yararna bir mesken politikas takip edilecektir. ehirde ve kyde vatandalara mesken te-minine devletin klavuz, rnek ve yardmc olarak vazifeleri olduuna inanyoruz.

Gecekondu davasnn halli byk emelimizdir. Mevcutlar slah etmek, gece-konduyu douran ihtiyac bir dzen iinde ve daha geni lde kyden ehre do-ru aknn ortaya kard etin meseleler zerine eilmek lzumuna inanyoruz. Mesken ve toprak davasnda, muhtelif bakanlklarn yani Tarm, Bayndrlk, Milli Eitim, Salk, Sanayi ve alma Bakanlklar ile mar ve skn Bakanlnn ibir-lii temin edilecektir.

Blge planlamas almalarnn nemine inanyoruz. Yurdumuzun geri kalm blgelerinin kalknmas iin, btn imknlarmz kullanacaz. (Alklar)

Geni halk kitlelerinin her trl salk ve sosyal yardm hizmetlerinden fay-dalanmasn temin etmek, salk hizmetlerini kylnn ayana kadar gtrmek salk politikamzn hedefini tekil edecektir.

Devlet Planlama Tekiltnn almalarna dayanlarak, salk hizmetlerinin sosyalletirilmesi konusunda denemelere giriilmesini lzumlu sayyoruz.

Salk hizmetlerinde vazife greceklerin yetitirilmesi ve sayca artrlmas maksadyla eitim messeselerinin kurulmas ve gelitirilmesinin salk davasnn halinde, temel baar art tekil edeceine kaniyiz.

Hkmet olarak, memleket sal bakmndan koruyucu hekimlik hizmetleri-nin gelimesine zel bir nem vereceiz.

Hkmet, yerli ila sanayinin ve zel hastanelerin kurulularn tevik edici tedbirler almay vazife bilecektir.

Basn-Yayn ve Turizm ilerimizle megul olan Bakanlk, gelime halindedir. Bu konuda salam prensiplere dayanyoruz. Tekilt Kanunu Meclise sevk edilecektir. Bu kanunla turizm mevzuuna inkiaf vermee alacaz. Turizm endstrisi bizim memlekette teden beri hepimizin bilir grndmz ve hepimizin ikyet ettii-miz bir konudur. Tecrbe gstermitir ki, bu konuda baar temin etmek sanld kadar sade ve kolay olmayacaktr. Biz bu konuyu en sade vatandatan en yksek kltr ve teknik messeselerine kadar anlatmaa ve tekilatlandrmaa alacaz.

Basn-Yayn politikamzn esasn, basn ve yaynn Anayasa ile temin edilen haklarna riayet tekil edecektir. Basn-Yayn aleminde sosyal ihtiyalarn salan-mas hedefimizdir.

Muhtar bir idare haline getirilecek olan radyolarn ilemesinde, siysi taraf-szlk esas tutulacaktr. (Bravo sesleri, alklar) Yaplmakta olan blge radyolarnn ikmal edilmesi iin gayret sarf edeceiz.

Milli Eitim, sadece gen nesilleri yetitirmenin bir vastas deil, ayn zaman-da zellikle milli kalknmay hzlandracak ve gerekletirecek verimli bir yatrm olarak ne alnmtr. Btn faaliyetimizi, uzun vadeli ve esasl bir plana balamak amacndayz. lkretim on yllk bir sre iinde salanmak tertibine balanmtr. lkokulu bitiren ve eitli sebeplerle orta retime devam imkn bulamayan ocuk-lar ve yetikinler iin ksa sreli yetitirme programlar hazrlanacaktr. Bu arada tarm ve el sanatlar alannda mesleki ve teknik retim kurslar ve okuma yaz-ma retimi almalar temin olunacaktr. Orta ve yksek retim kurumlarmz iyi yetitirme esasna gre dzenlenecektir. Devlet Planlama Tekiltnn lzumlu grd sektrlerin ihtiya ve gelimeleri dikkate alnacaktr. Teknik retim ve mesleki retim kalknma mukadderatmza sk skya baldr. Bu alana daha ok renci sevkine alacaz.

Byk meselemiz, her konuda ehliyetli ve yeter sayda retmen bulunmama-sdr.

Kltr ve sanat faliyetlerimiz, mahdut zmrelere deil, en geni halk ktlele-rine hitap edecektir.

Gzel sanatlar, mzeler, ktphaneler ve yayn gibi alanlarda her eit kltr hareketlerinin yurt lsnde yaylmasna allacaktr.

Halk eitimine nem vereceiz. Trl i alanlarnda ehil iilerin yetitirilme-sine gayret sarf edilecektir.

Eitim messeselerinden bahsederken zel messeseleri de beraber dn-yoruz.

Maddi imkndan yoksun kabiliyetlerin yetitirilmesi hedefimizdir.

Memleketin ihtiyac olan alanlarda yksek vasfl ilim ve fen adamlar ve ara-trclar yetitirmek iin tedbirler alacaz.

lim, teknik ve gzel sanatlar alanlarnda yaplan aratrmalar ve meydana ge-tirilen eserler desteklenecektir.

Babakanla bal olan messesler arasnda, Beden Terbiyesi Genel Mdrl- iin mtehassslarn eliyle takip edilen programn tatbikine alacaz. statis-tik almalarna nem vereceiz.

Diyanet leri Bakanlnn ihtiyalar ehemmiyetli ve kymetli tutularak g-revlerini yeterlikle baaracak imkanlara kavuturulacaktr.

Vatandan vicdan, dini inan kanaat hrriyeti, Anayasann hkmlerine gre dikkatle korunacaktr.

Maddi varl bir milyarn stnde olan vakflarn tesis hikmeti bulunan sos-yal adalet ve hayr ilerini eldeki imknlarla temin etmeye gayret edeceiz. Btn iktisdi messeseler gibi vakflarn da mali durumu dikkatle dzenlemeye ve ve-rimli hale getirilmeye muhtatr.

Bakanlklarn, gerek i bnyelerinde gerekse bakanlklara bal messeselerin ynetim ve denetiminde, koordinasyonu ve verimlilii salamak iin, beliren ihti-yalar gznnde tutularak kurulu ve yetki kanunlar ele alnacak ve bu konular-daki boluklar giderilecektir.

D politikamzn temelini, Yurtta Sulh, Cihanda Sulh ilkesi tekil etmekte-dir. (Alklar)

Birlemi Milletler Yasasna uygun olarak, btn milletler iin bar, hrriyet adalet ve hak eitlii esaslarna dayanan devaml bir dnya nizamnn kurulmas, balca hedefimizdir. (Alklar)

Her eyin stnde tuttuumuz bamszlmzn btn milli menfaatlerimi-zin, ancak byle bir nizam iinde en iyi ekilde korunabileceine inanyoruz.

Bu ana hedefleri gelitirme yolunda Trkiye Cumhuriyeti, kurulduundan beri, Milletleraras birliine, ortak gvenlik prensibine, taahhtlerimizin sadakatle ye-rine getirilmesine ve ihtilflarn bar yollarla halli usulne nem vermitir.

Hkmetimiz, Milletleraras alanda ayn esaslar dairesinde ve faal bir ekilde almaya devam edecektir.

Bu almalarmzda NATO ve CENTO ittifaklarnn hususi ve nemli bir yeri vardr. (Alklar)

NATO, hr ve bamsz yaamak, Bat medeniyetinin prensiplerini yaymak, Demokratik messeseleri korumak ve tevik etmek azminde bulunan memleketle-rin, Birlemi Milletler yasasna uygun olarak kurduklar bir savunma tekiltdr.

Atatrk devrimleri neticesinde yalnz siysi alanda deil her alanda ken-dileriyle kuvvetli balar kurmu olduumuz NATO mttefik ve dostlarmzla mnsebetlerimizi eitlik ve egemenlik esaslar dairesinde yrtmek ve daha da gelitirmek iin tarafmzdan her trl gayret sarf edilecektir. (Alklar)

NATO ittifak dhilindeki balarmza ilveten, Amerika Birleik Devletleri ve dier ye devletler ile iki tarafl olarak da samimi ve ileri dostluk mnsebetlerimiz mevcuttur.

Yine Birlemi Milletler yasasna uygun olarak kurulmu bir savunma teki-lat olan CENTOya da samimiyetle bal bulunmaktayz. Bu tekiltn dier bl-ge yeleri ran ve Pakistan ile son derece yakn mnsebetler idame etmekteyiz. CENTOnun btn yeleri arasnda eitli alanlarda gelien ibirliinin kuvvetlen-dirilmesi yolunda yeni gayretler sarf edilmesi lzumuna kaniyiz.

Mterek bat medeniyetinin gelimesi ve milletlerin birbirlerine yaklamas idealine hizmet eden Avrupa Konseyinin bir yesi olarak, bat camias iindeki e-refli yerimiz ile mtensip yapc faaliyetlerde bulunmaktan geri kalmayacaz.

Avrupa entegrasyonu hareketinin bugn iktisdi sahada varm olduu en ileri merhaleyi temsil eden ve d ticaret balar bakmndan memleketimize en yakn olan Avrupa ktisdi Camiasna katlmay samimiyetle arzu etmekteyiz. Bu husus-taki teebbslerin, camia ile memleketimizin karlkl menfaatleri bakmndan mesut bir neticeye, ulamas, phesiz ki, ortak pazar yesi olan dost ve mttefik-lerimizin gsterecekleri anlaya baldr.

Kbrs Cumhuriyeti ile Trkiye Yunanistan ve ngiltere arasndaki zel balar malumdur. Samimi dileimiz, Kbrs Cumhuriyetinin mevcut anlamalar daire-sinde skun ve ahenk iinde btn vatandalarn refah ve saadete ulatrmasdr. Kbrsn bu gayretlerini ve blgemizin bar ve istikrarna yararl faaliyetlerini ya-kn bir ilgi ile takip edeceiz. (Alklar)

Komumuz Yunanistan ile, Kbrs meselesinin halinden sonra dostluk ve itti-fak balarmza ve uygun olarak gelien mnasebetlerimizin daha da kuvvet bul-masna nem vermekteyiz.

Mensup bulunduumuz ittifaklar manzumesi dnda kalan btn memle-ketlerle mnsebetlerimizi, Birlemi Milletler prensipleri dairesinde gelitirmek emelimizdir.

Bu arada komu memleketlerle, hususiyle byk kuzey komumuz Sovyetler Birliiyle mnsebetlerimizi, mevcut Milletleraras taahhtlerimize uygun olarak, karlkl sayg esasna dayanan iyi komuluk mnsebetleri erevesinde gelitir-meyi samimiyetle arzu etmekteyiz.

Btn Orta ve Yakn Dou memleketlerine kar ilgi ve yaknlk duymaktayz. zellikle, uzun bir mterek mazinin sonucu olan samimi dostluk hisleriyle, Arap memleketlerinin hrriyet ve bamszlk iinde refah yolunda ilerlemeye devam et-melerini candan temenni etmekteyiz.

Snr komularmz Irak ve Suriye ile aramzda mevcut dostluk balarnn daha da kuvvetlenmesi hususunda, karlkl anlay iinde bulunduumuzu grmekten byk memnuniyet duymaktayz.

Afganistan ile mevcut annevi dostluk mnsebetlerimizin gelimesine hususi bir nem veriyoruz.

Dost Yugoslavya ile karlkl mnasebetlerimizin mterek menfatlerimize uygun olarak gelimesini arzu etmekteyiz.

Milletleraras alanda nemli rol ve mevkileri olan Latin Amerika memleketle-riyle mnasebetlerimizin, mevcut dostluk havas iinde gelitirilmesine allacak-tr.

Bata Japonya olmak zere, hr dnyann mterek ideallerini paylatmz Uzak Dou memleketleriyle mnasebetlerimiz karlkl dostluk erevesinde yr-tlecek ve gelitirilecektir.

Dnyada adil ve devaml bir barn gereklemesi, phe yok ki, Milletleraras alanda gerginliin giderilmesi ve emniyet ve istikrarn kurulmas yolunda btn milletler tarafndan sarf edilecek mterek gayretlerin semere vermesiyle mmkn olacaktr. Hlihazr dnya durumu, bu yoldaki iyi niyetli gayretlerin arzu ettiimiz neticeyi pek yakn bir gelecekte salayabilecei hususunda malesef mit verici de-ildir.

Her an vahim bir safhaya intikl etmesi mmkn olan Almanya ve Berlin me-selelerinden mtevellit ciddi durumu dikkatle izliyoruz. NATOnun samimi bir yesi sfatyla mttefiklerimizle birlikte durumun gerektirdii istiarelere devam edeceiz. Dier taraftan, bu buhrann bar ve mzakere yoluyla hallini yrekten temenni etmekteyiz.

Dnyada gerek gvenlik ve barn kurulmas bakmndan byk nem ta-yan bir konu da, milletleraras messir bir kontrol altnda, klasik ve nkleer silah-larn hepsine amil olmak ve kademeli bir ekilde tatbik edilmek suretiyle, genel ve muvazeneli bir silahszlanmann gerekletirilmesidir.

Mevcut ve gelecek nesillerin saln tehdit eden nkleer denemelere son ve-recek bir anlamaya bir an nce varlmasnn, beeriyetin selameti bakmndan za-ruri olduu kanaatindeyiz. (Alklar)

Son yllarda birok memleketlerin bamszla kavuarak Birlemi Milletler Camiasna katlmalarn byk memnuniyetle karlamaktayz. Bu milletlerin me-ru haklarn elde etmeleri ve refah ve saadet yolunda ilerlemeleri, halis dileimizdir.

Bu yeni memleketlere ve umumiyetle az gelimi milletlere iktisdi yardm meselesi, dnyada huzur ve istikrarn gerek anlamda vcut bulmas bakmndan byk nem arz etmektedir. Bu itibarla, insan topluluklarnn muhta olduklar maddi ve manevi imknlardan kabul olduu kadar geni ktlelerin faydalanmasn salamak iin sarf edilen gayretleri takdirle karlamaktayz.

Kendi bakmmzdan, bat camiasnn yeleri arasnda mevcut karlkl da-yanmann, ibirliinin ve savunma yklerini iktisdi g ile mtensip ekilde datma prensibinin tabi bir sonucu olarak ekonomik kalknmamz hususunda bu camia ile ibirliimizin kuvvetlendirilmesine ve artrlmasna Hkmetimizin b-yk nem verecektir. Bu meyanda, NATOnun mterek emniyet alannda vcuda getirmi olduu kuvvetli dayanmann, ekonomik ve kltrel alanlarda da geliti-rilmesi iin tarafmzdan yaplan teklifleri mttefiklerimizin anlayla karlam olmalar keyfiyetini, memnuniyetle belirtmek isteriz.

Milli Savunmann karakteri itibariyle teferruatn arz etmeme imkn yoktur. Ordumuz, varlmzn balca temint olarak millete aziz bildiimiz bir mes-sesedir. (Srekli Alklar) Bu byk milli messesenin her bakmdan vazifesini if edecek kudretle olmasn Hkmet daima gz nnde bulunduracaktr. (Alklar)

Anayasamzn hkmlerine gre, silahl kuvvetlerle ilgili yeni kanun tasarlar Yksek Meclisin tasvibine sunulacaktr. Bu arada, ordu mensuplarnn sosyal ihti-yalarn karlayacak tedbirler alnacaktr.

Ordumuz, memleket savunmas ve barn korunmas iin balca temint ola-rak erefli vazifesini ifaya kudretli bir halde tutulacaktr. (Srekli Alklar)

Sayn Milletvekilleri,

Muhtelif bakanlklarn ileri arasnda, btn tafsilt deil, sadece bizim gr-mze gre esaslar ve belli bal konular arz etmek isterim. Esas itibariyle huzu-runuzda bulunan Karma Hkmet byk hadiselerden sonra gelmi bir milli huzur ve planl kalknma Hkmeti olmak amacndadr. (Bravo sesleri, alklar)

Hkmetin baars, ancak Yksek Meclisin gvenoyu sayesinde, devaml, kararl bir varlk gstermesine baldr. Yalnz sizin gveninizle kuvvet kazanacak olan Hkmet, muhalefet partilerinin murakabesini yardmc bilecektir. (Bravo ses-leri, alklar)

Karar Yce Heyetinizindir. (Bravo sesleri, srekli alklar)

Cumhuriyet Senatosu Tutanak DergisiDnem 1 Cilt 1 Birleim 9

Sayfa 110-11227.11.1961 Pazartesi

BRNC OTURUMBAKAN Suad Hayri rgbl

KTPLER: Fikret Turhangil (Aydn)evki Kksal (Ordu)

Alma Saati: 17.00

Hkmet Programnn Okunmas

BAKAN ounluumuz var oturumu ayorum.BAKAN Gndemimize tevfikan Hkmet program okunacaktr. Sayn

Babakan rica ediyorum.

(Babakan smet nn krsye geldi, alkland)

BABAKAN SMET NN (Malatya Milletvekili) Cumhuriyet Senato-sunun Sayn yeleri

Program metni Millet Meclisinde de okunduundan tekrar alnmamtr.

Cumhuriyet Senatosu Tutanak DergisiToplant Yl 1 Cilt 1 Birleim 10

Sayfa 114-16329.11.1961 aramba

BRNC OTURUMBAKAN Suad Hayri rgbl

KTPLER: evket Kksal (Ordu)Kudret Bayhan (Nide)Alma Saati: 10.00

Hkmet Programnn Grlmesi

BAKAN Yksek Heyetinize, evvel Program zerinde grmek zere sz alan Sayn yelerin adlarn okuyorum.

1. Mehmet Hazer (Kars) C.H.P.

2. Cell Tevfik Karasapan (Afyon K) C.K.M.P.

3. Fikret Turhangil (Aydn) A.P.

4. mil Artus Kontenjan

5. Sami Kk T. ye

6. Kzm Yurdakul (Sakarya) A.P.

7. Kamil Karaveliolu T. ye

8. Hseyin Otan (Burdur) C.H.P.

9. Mehmet zgne T. ye

10. Osman Saim Sargll (Aydn) A.P.

11. Fehmi Alpaslan (Artvin) C.H.P.

12. Hsn Dikeliil (Kayseri) A.P.

13. Ahmet Yldz T. ye

14. Fethi Tevetolu (Samsun) A.P.

15. Tevfik nci (Zonguldak) A.P.

16. Rasim Gray (Elz) A.P.

17. Cemal Tarlan (Tekirda) Y.T.P.

18. Hfz Ouz Bekata (Ankara) C.H.P.

19. Esat Caa Kontenjan

20. brahim Saffet Omay (Ankara) C.H.P.

21. Vasfi Gerger (Urfa) C.H.P.

22. Kmil Cokunolu (Uak) C.H.P.

23. Ali Aksoy (anakkale) C.H.P.

24. Osman Koksal T. ye

25. hsan Sabri alyangil (Bursa) A.P.

26. Cell Ertu (Elz) A.P.

27. Esat Mahmut Karakurt (Urfa) C.H.P.

28. zzet Birand (zmir) A.P.

29. zel ahingiray (stanbul) A.P.

30. Niyazi Arnasl (Ankara) C.K.M.P.

31. Rifat ten (Sivas) Y.T.P.

32. mer Bozcal (zmir) A.P.

33. Cenap Aksu (Mara) A.P.

34. Macit Zeren (Amasya) A.P.

35. Burhanettin Ulu Kontenjan

36. Rasim Hancolu (Afyon K) C.K.M.P.

37. Cahit Okurer (zmir) A.P.

38. Turhan Kapanl (Sakarya) A.P.

Bunun dnda sz almak istiyen arkadalar isimlerini Ktiplie yazdrabilirler.

Sz Mehmet Hazerin.

MEHMET HAZER (Kars) - Muhterem arkadalar, Hkmetin skk bir du-rumda olduunu dnerek maruzatm ksa keseceim.

Trkiye Cumhuriyetinin bu ilk karma Hkmet teebbs ve programn siyasi hayatmzn baarl bir eseri saymaktaym. Programn temellerinden birini siyasi ekime yerine anlayl bir mterek alna tekil etmektedir.

Gnn artlar iinde; memleketin huzuru, hatt demokrasimizin tutunup ge-limesi byle mterek bir almann salayaca istikrara bal grnmektedir. Program, Hkmetin adn da beraberinde getirmi bir ack kalplilik eseridir. Milli huzur ve plnl kalknma hkmeti. Bu hkmet muallkta kalan Devlet islerinin, durgunluk krizi geiren piyasann, huzura muhta vatandalarn hasretle bekledii hkmet olacaktr. Henz gvenoyu ile tamamlanmam olmasna ramen Ana-yasay hkim klma fikrine dayanan bu Hkmet anlay dada imdiden Devlet sektrnde alanlar zerinde feyizli tesirlerini gstermitir. Memur iktidar - mu-halefet farklarnn istismar edilegelen zararl tesirlerinden kurtulmak zeredir. Bu itimat havas tarafsz idarenin salam bir mesnedini tekil edeceine inanmakta-ym.

Kabul etmek lzmdr ki, her insan eseri gibi bu programda da eksikler vardr. Fakat ihtill sonrasnn bu ilk Hkmet programn kendi hviyeti ve esas maksad, iinde mtala etmek onun eksiklerini tamamlamaya yeter sanrm. Bu sebepledir ki, program umumi esaslar ile tasvip ve takdir etmekteyim.

Baz temennim ve tenkitlerimi de ilve ederek szlerimi bitireceim. Program-da, ar mali skntlar iinde bulunan mahall idarenin hal ve tisine temas olun-mamtr. Arazi Vergisinin kaldrlmas halinde zel idarelerin nasl bir hal alaca programda iaret olunmamtr. Bu idarenin fonksiyonu kalmam bir haldedir. Bu gnk durumunu muhafaza etmektense slah edilmesi veya hatt ilga edilmesi d-nlyorsa, ahsan buna iltihak ederim. Mahall darelerin muhtariyeti ve mal meseleleri, umumi Devlet maliyesi kadar endie verici ve cil tedbirler bek -yen bir durum arz etmektedir.

Programn, takdirle kaydedeceim bir pasaj da, geri kalm blgelerin kalkn-mas iin btn imknlar kullanlaca kayddr. Bunlar takdirle kaydederim. Yal-nz zamana muhta bu kalknma tedbirleri yannda bu geri kalm blgelerin cil tedbirler istiyen ok skk durumlar da vardr. nsanlar alk tehlikesiyle, hay-vanlar telefatla kar karya bulunan bu blge, acilen bir Hkmet tedbirine her zamandan ve her yerden daha fazla yardma muhta durumdadr ki, Hkmetin bu, derde ksa zamanda bir deva bulmasn gnlden temenni etmekteyim. Prog-ramn mill eitimde alkal ksmnda bugnn ok cil, ok mhim bir memleket meselesi halinde bulunan lise tahsilini bitirmi genlerin durumlarnn nasl slah edileceine dair bir kayda rastlanmamtr. mtihan barajlar yerinde ve zamannda tatbik edilmedii iin ortaokulu bitirip liseye imtihansz giren ve liseyi bitirince de faklteye alnlaca dnlerek yetimi olan 18-20 yalarndaki genler 20 ya-ndan sonra, karlan engellerle kar karyadr. Bu tedbirle, bunlarn, hayatlar-na istikamet vermek mmkn olmayaca iin, Hkmetin bu kark vaziyeti slah etmesi ve bugne kadar devam edegelen bu akna doru bir istikamet vermesi, onu kanalize etmesi lzm gelir. mtihan barajlar ve talebenin kabiliyetine, gre isti-kametlendirilmesi ortaokullarda ele alnmas lzm gelen bir meseledir. Bugnn bu skk durumu karsnda niversitelerimizin, dier okullarda tatbik edilegelen ifte tedrisata bavurmas, kanaatimce bu cil meseleye bal aresi olabilir.

Programn takdirle kaydedeceim bir dier noktas da Devlet zabtasnn iti-barnn iade edilecei meselesidir. Huzurun temelini tekil eden ve bugn dikkatle zerinde durulmaya deer bir hal alan asayi meselesi yeni Hkmet Programnda istikrar vdeden esas hedeflere uygun bir dzene kavuturulmaldr. Bu itibarla her eyin stnde Devlet zabtasnn iine szm bulunan ehliyetsizlerin tasfiyesi ya-nnda, vatandaa itimat telkin eden tedbirlere de nem verilmelidir.

Ksaca temas ettiim bu cihetleri Hkmetin nazara alacan midederek, s-kk bir durumda olan ar mal klfetlerin mevcut gelir kaynaklar ile salanmas mmkn olmyan bir devirde i bana gelen Hkmete halisane baarlar temenni eder, mrl olmasn dilerim. Hepinizi hrmetle selmlarm, (Alklar)

BAKAN Cell Tevfik Karasapan buyurun.CELL TEVFK KARASAPAN (Afyon Karahisar) Muhterem ve deerli

arkadalar,

kinci Cumhuriyetin ilk Hkmetinin Program hakkndaki fikirlerimi ve te-mennilerimi arza alacam.

Her eyden nce, htill devresinin ve milletimizin siyahi hayatnda ilk defa tatbik edilen nisp seimin bence hi beklenmedik bir taraf olmyan neticelerinin dourduu olduka nazik ve g artlar iinde Karma Hkmetin kurulmu olma-sn, milletimize hs olan saduyunun mesut tecellisi olarak selmlamak isterim.

Bu itibarla Hkmetin Atatrk inklplar ve demokratik esaslar zerine da-yanan Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna uygun olarak giriecei faaliyetlerinde muvaffak olmas ve normal idareyi btn icaplariyle kurabilmesi en halisane dile-imizdir.

Muhterem arkadalar, Hkmetin Programnda vatandalar arasnda huzur ve iyi mnasebetlerin kurulmasna, vatandalarn jandarma karakolundan ve ky muhtarndan en yksek idare makamna ve banka kredilerine kadar eil muamele grmelerine ve bunun yannda mill iradenin kanm dairesinde btn nfuzunu iadeye ayn derecede bir nem verildii grlmektedir. Hkmeti bu grnde ta-mamiyle tasvibederken, muhtar seimlerine gidilerek halkn demokratik haklarn kullanma imknna bir an nce kavuturulmasnda ge kalmayacandan da emin bulunmaktaym. Bu suretle vatandalar arasndaki huzur da, kylerden balamak suretiyle, gereklemi olacaktr,

Deerli arkadalar, Hkmetin, pek hakl olarak aslnda her trl huzursuz-luu kknden kaldracak ekonomik kalknma ilerine ilk safta bir yer verdiini memnunlukla mahede etmekteyim.

Hkmetin Programnda hrriyet iinde hzl bir kalknma olarak tarif ettii ekonomik gelimenin Devlet ve zel teebbs olarak mmkn olan en geni l-de yatrmlarla gerekletirilebilecei ve bunun da isabetli bir plna gre ayarlana-ca ve bu hususta Devlet, Plnlama Tekiltnn almalar adan faydalanlaca anlalmaktadr. Buradaki Hrriyet kelimesinin ekonomik liberalizmden ziyade vatandan demokratik ve ferd hakkn ksmadan bir kalknma mnasn tad kabul olunduu takdirde mme sektryle zel sektrn gelime imknlarn, sa-layacak rasyonel bir plnlama ile memleketimizin ekonomik potansiyelinin tesisine gidileceinin anlalmas icabeder ki byle bir anlay, partimin programna sadk olarak, btn kalbimle tasvibederim.

Ancak programn ortaya koyduu bu prensip yannda, Hkmetin hangi kay-naklara dayanarak hemen 1962 btesiyle gemi yllara nazaran daha geni bir yatrm hacmna ulaabileceini, btn iyi niyetlerime ramen ahsan anlyama-maktaym. Hzl kalknmann istedii yatrmlar yapabilmek iin milletin de, komu milletlere nisbetle ve hatta mtevaz olan masraflarndan ne ekilde bir in-

dirme yaplabilecei noktasnda bir sarahat grlememektedir. Devlet btesinden salanacak tasarruflarn gemi yllara nazaran daha geni yatrmlar yaplmasna imkn verecek bir yekn tutacan kabul etmek g olsa gerektir. Niz kanaatime gre, programn mtat ekonomik kavramlar tatmin etmiyen bu ksmlar Hk-metin gerei gibi hazrlanmaa frsat bulamamasnn bir tecellisidir ve tatbikatta daha vazh bir gre varmak mmkn olacaktr.

Bununla beraber Hkmet programnda denildii gibi hzl kalknmann is-tedii yatrm yapabilmek iin israftan uzak bir hayattan kanmak, dnmiyen veya hesabn bilmiyen bir millet halinde kalmamak esaslarnn iktidara gelecek btn hkmetler iin mtat bir kaide olmasn tamamiyle tasvibetmekteyim. Bununla beraber Hkmetin programyla Maliye ve Hazineye verdii direktif esas itibariyle doru olmakla beraber, bu direktifin tatbikinde baz zorluklarn da gr-leceine iaret etmek isteriz. Enflsyon tehlikesine dmeden ekonomimizi dur-gunluktan kurtarmak, hzl gelime ile birlikte yksek istihdam seviyesini, fiyat istikrarn ve dil gelir tevziini gznnde tutmak kolayca gerekleebilecek bir si-yaset manzarasn aksettirmemektedir. Vatandalarn hakl olarak ikyet ettikleri vergi sistemini toplu olarak gzden geirerek gerekli slahat yapmak, ziraat arazi-sinden Arazi Vergisi ve dar ii kazanlarndan tasarruf bonosunu kaldrmak gibi tedbirlerin isabeti aikrdr. Dar gelirli memurlarn da tasarruf bonosundan istisna edildiklerini grmek isterdim.

Adalet Bakanlnda bir yandan cil bir mahiyet arz eden bamsz adaletin ihtiyalarn salamak, idari ve kanuni messeseleri vcuda getirmek, Anayasa Mahkemesine, Yksek Hkimler Kuruluna ait kanun tasarlar iin hazrlklar yap-lrken, te yandan btn bir hukuk sistemimizin gzden geirilerek, eitli ecnebi kaynaklardan istifade edilerek alnm olan adl mevzuatn, Cumhuriyet devrindeki tatbikat ve ihtiyalar gz nnde bulundurulmak suretiyle, slah ve hatt tek bir hukuk kavram iinde yeniden tedvinine gitmenin de mill bnyemiz iin sosyal bir zaruret olduuna inanmaktaym.

Programn memleketin bnyesinde ve Devletin btn tekiltnda devaml huzurun temin edilmesiyle birlikte vatanda mnasebetlerinde gemi siyasi m-cadelenin yaralarn tamamiyle tedavi etmek ve bu hususta almaya balamak hususundaki kararn byk bir sempati ile karlamaktaym. Hkmetin bu mev-zuun en mnasip bir zamanda ele almas memleketimizin ieride olduu gibi d lemdeki siyasi itibarmz bakmndan da mspet ve derin tesirleri olacandan phe etmemekteyim.

Zirai istihsalin artrlmasna ve her yl artan sekiz yz bin nfusumuzu mutlak bir alk tehlikesinden kurtarmaya matuf her trl tedbiri desteklememiz icabeder kanaatindeyim.

Zirai kredi hususundaki tedbirlerin Anayasann ruhuna ve memleketin ekono-mik ve sosyal bnyesine uygun bir toprak reformunun gereklemesi en asil gaye-lerdir.

Hkmetin programda belirtildii gibi hayvancln ve orman blgelerinde yaayan halkmzn gerek ihtiyalar gz nnde tutulmak zere, ormancln, yerst ve yeralt sulama ilerinin, kylerin ime su ihtiyalarnn slahna ve ge-litirilmesine ait icraatn byk bir zevkle takibedeceim. Bayndrlk, ulatrma, posta ve telekomnikasyon sahalarnda programda yer alan mspet dncelerin gereklemesi hepimizi memnun eder dncesindeyim. ve d ticaretin, prog-ramda iaret edildii gibi suni ve zecri usuller yerine normal iktisadi tedbirlerle gelitirilebilmesini ok isabetli bir kalknma hareketi sayarm. Bu vesile ile Hk-metin demokratik serbest rejimlerde mtadolmyan ve memleketimizde tatbiki de, maalesef, ya sermayenin rkerek memleketimizden kamasna, ya da saklanp don-durulmasndan baka bir netice vermiyen servet beyan, doble imposition (muzaaf vergi) usulne benzeyen Kurum ve irket vergileri, ticari faiz hadlerinin fahilii gibi tedbirler zerinde nemle ve mstaceliyetle durmasn da temenni ederim. Es-naf ve kk sanat sahiplerinin meslek dvalarnn ve ihtiyalarnn yakndan ta-kibolunmas hususundaki program fkrasn zel bir ilgi ile karladm. Hkmetin bu sahadaki icraat da alka ile beklenecektir.

Kanaatime gre programda, mill ekonomimizin gelimesindeki muhtemel ro-lne iaret olunan yabanc sermaye teknik ve teebbs kabiliyeti inlen yeralt ser-vetlerimizin ve zellikle petroln meydana karlarak deerlendirilmesi hususun-da da istifade edilmesi mmkndr. Hkmetimizin bu husustaki teebbslerini genileterek kendileriyle i birlii yapmakta siyasi bir saknca olmyan btn mem-leketlerle temasa gemesini temenni ederiz. Bir misal olarak Irak, Kuveyt ve Suudi Arabistan gibi blge komularmzn, byk Amerikan ve ngiliz irketleri yannda, pek krl artlarla Japon firmalariyle de anlamaya vararak bunlardan memleketle-rindeki, hatt kara sularndaki petrol rezervlerinin iletilmesi hususunda faydalan-dna iaret etmek isterim.

ktisadi kalknma zellikle sna gelime srasnda ii haklarnn, sosyal nizam ve muvazeneyi bozmamak ve adilne ve insan haysiyetine uygun bir yaama ve c-ret ve sosyal gvenlik esaslarn salayacak ekilde korunmas esasl prensiplerden olduuna gre, bu hususta programda yer alan her eit tedbiri ancak tasvip grr.

ehircilik, ehirde ve kyde mesken ihtiyac, blge plnlamas, salk ve sosyal yardm ileri, salk hizmetlerini kylnn ayana gtrmek, salk tekiltnn sosyalletirilmesi, salk personelinin yetitirilmesi, koruyucu hekimlik, il poli-tikas gibi sahalarda programn mspet valilerinin gereklemesi byk memnun-lukla karlanacak hususlardandr.

Basn ve yaynda Anayasa teminatnn titizlikle tatbiki ve gazeteciliin seviyeli bir meslek halinde gelitirilmesi, zerinde nemle durulmas gereken meseleler-dendir.

Programn Mill Eitime ait blmleri, hi phesiz ki, mill kalknmamzda hayati derecede rol oynayacak en nemli bir davamzdr. Bu hususta kemiyet kadar keyfiyete de nem verilmesini, Devlet okullar ve kltr messeseleri yannda zel

okullarn ve messeselerin de Devletten himaye grerek retim ve kltrn yayl-mas hususunda yardmc hale getirilmeleri temenni olunur.

Halk eitimi, bilhassa nkleer kudretin ve feza keiflerinin medeniyete yeni istikametler hazrlad bu ileri ada, Hkmetimizin yksek ve gerek ilim ve fen adamlar ve aratrclar yetitirmeye son derece nem vermesi ok yerindedir. An-cak bu hususta Hkmetin, milletleraras lemle sk temasa ve karlkl burslar tesisi suretiyle renci ve aratrc mbadelesine byk nem verilmesi, ecnebi memleketlerde retim ve eitim grenleri yakndan kontrol ederek beyhude vakit ve nakit kaybna imkn brakmamas da zerinde nemle durulacak noktalardr.

Beden terbiyesi ve spor sahasnda programn baz mertebe kanaatkrlk gs-terdiini kaydetmeden kendimi alamyacam. Hkmetin genliin shhati kadar ahlakn da ilgilendiren bu iki konu ile esasl bir ekilde megul olmas temenniye ayandr.

Programn Diyanet leri Bakanlnn ihtiyalarna verilen nemi belirten cmlelerini memnuniyetle mtala etmemek mmkn deildir. Taassup ve geri-ciliin halk ktleleri arasnda tamamyla silinmesi iin vicdani ve ruhi ihtiyalar karlayacak tedbirlerin ihmal edilmemesi balca aredir. Seviyeli ve uyank din adamlar yetitirerek bunlar kylere kadar yaymakla halkn ruh ve kltr seviye-sine geleneklerimize uygun ve ilerlemeye mstait bir seviye vermek imknn elde etmi oluruz.

Programn d politika, ksmna gelince:Mill varlmzn ebediyete kadar payidar olmas iin d politikasnn, zama-

nmzn btn nezaket ve glklerine uygun bir vukuf ve maharetle idare edilmesi gerektii kanaatindeyim.

Hi phesiz ki kinci Dnya Harbinin yalnz fiilen sona ermi olmasndan sonra geirdiimiz ilk harb sonras yllarnda d gvenlik hususunda tek gve-nimiz hakkmzdan emin olmamz ve btn esir milletlere bir rnek olan istikll Mcadelemizden beri byk Atatrkn ok uzaklar gren derin nfuziyle mill benliimiz zerinde son derece kskan, sergzetlerden mtenip, milletleraras ahitlere sadk mill bir d politika geleneine sahip olmu bulunmamzdr.

Bu esastan hareket etmek suretiyledir ki Hkmet programnn d siyasete dair hatlarn mtala etmek, Birlemi Milletler Anayasasna uygun olarak btn milletler iin bar, hrriyet, adalet ve hak eitlii esaslarna dayanan devaml bir dnya nizamnn kurulmas ndan ibaret olan esas hedefinin deerini takdir etmek gerekir.

Cumhuriyet Trkiyesi bu yksek ideale balln gstermek iin anavatandan binlerce mil uzakta, Uzak-Douda, Korede z evltlarnn asil kanlarn dkmekte tereddt etmemi ve bir medeniyet lemi namna, yaplan bu jest bata mttefiki-miz Birleik Amerika olmak zere btn dnyann hayranln kazanmtr.

Gerekte programda akland gibi Trkiye Cumhuriyetinin d siyaset gele-nei, kuruluundan beri milletleraras i birliine, ortaklaa gvenlik prensibine,

taahhtlerini sadakatle yerine getirmek hasletine ve anlamazlklarn bar yol-larla halli usulne daima bal kalmak olmutur. Anayurdun kurtuluundan son-ra boazlar meselesinin Montreuede mill Hatay dvamzn Cenevrede Milletler Cemiyetinin sinesinde hal olunmas ve nihayet kinci Dnya Harbinden sonraki devrede de Kbrs meselesinin bir yoluna konmas mill siyasetimizin prensipleri dairesinde olmutur.

Programda Hkmetin milletler aras alanda ayn esaslar dairesinde ve faal bir ekilde almaya devam edeceini bildirmesi bizleri bilhassa alkadar ve mem-nun etmitir. u kadar ki biz bu faal siyasetin, dnya ve bilhassa, iinde bulunduu-muz blge, iinde derin bir ahsiyeti olmas gerektiine de inanmaktayz.

BAKAN Sayn Karasaban, affedersiniz, mdahale etmek mecburiyetin-deyim: 88nci madde mucibince yazl nutuklarn 20 dakikadan fazla srmemesi icabeder. rticalen devam edebilirsiniz.

CELL TEVKK KARASABAN (Devamla) Efendim, muayyen bir gaye ile hazrlandm. Uzunca olan bu izahatm burada kesmek istemem, fakat elimden gel-dii kadar mhim olan mevzulara ksaca temas edeyim.

D siyasette arz ettiim gibi bal kaldmz muayyen prensiplere sadk kal-makla beraber ahsiyete de ok nem verilmesi lzm geldii kanaatindeyim. Byle bir politika bizi zayflatmaz, bilkis insanlk camias iinde durumumuzu kuvvet-lendirir. Orta - Dou ve bilhassa komularmzla olan mnasebetlerimizde bu esas-lardan mlhem olmamz yerinde olur.

Milletlerin hrriyet mcadelesinde kendilerine zahir olmamz lzmdr. Bun-larn aralarnn bulunmasnn beklenmesi bize daima zarar vermitir. Bu intizar siyaseti milletleraras lemde itibarmz maalesef biraz sarsmtr. Bilhassa Ata-trk Trkiyesi gibi bu blgede stikll Mcadelesinin ilk misalini veren bir memle-ket olarak, milletlerin esaretten kurtulmasn evvel bizim alklamamz icabeder kanaatindeyim. Bu bakmdan 7 seneden beri devam etmekte olan Cezayir mese-lesinde Hkmetimizin daha faal bir rol alan bir vaziyete gemesi lzmdr. Hk-metimizin bizzat De Gaullenin kendisiyle mzakereye, giritii Cezayir Muvakkat Hkmetine daha yakn bir alka gstermesi ve Birleik Amerika gibi, mmknse bir ajan gndermesi ok ayan arzudur. (Alklar)

Bunun haricinde, d siyasetin btn esaslarnn, parti ayrl gzetmeksizin, mill bir gelenek haline gelmi olduuna kaniim. Bunu burada, ifade etmek isterim.

D yardmlar hususunda Hkmetimizin, bilhassa Avrupa ktisadi Birlii Tekilt ile yakndan megul olmasn, bu tekiltn bize verdii frsatlardan zami derecede faydalanmasn temenni ederim.

Malmdur ki, bu tekilt 1949 da kurulmu ve evvel Babakanla balanm, sonra 1952 de Dileri Bakanlna raptedilmi, sonra da benim pek anlamadm sebeplerle 1960da, bir kanun ile Maliye Bakanlna eklenmitir.

Maliye Vekletinin ileri pek ok bir veklet olduu ve mahiyeti itibariyle de, iktisadi bir teekkl olmad Yksek Heyetinizin malmudur. Bu itibarla bu tekiltn, mutlaka ya Hariciyeye veyahut eskiden olduu gibi Baveklete bal bir messese halinde canlandrlmas her bakmdan faydal olur.

Ordumuz hakkndaki temennimiz memleketimizin z bir paras olan, en k-k erinden en yksek generaline kadar onu temsil eden bu aziz varln, memle-ketin en yksek menfaatlerini koruyacak ekilde daima kuvvetli, mesut ve mref-feh olmasdr. (Alklar)

BAKAN Muhterem arkadalarm nazar dikkatini celbetmeye mecburiyet hissediyorum, 37 arkadamz sz almtr. Bugnk artlar iinde ve Hkmetin bulunduu vazifeler karsnda mzakerelerimizi, eer arkadalar tekrara giderler-se ve uzun konumalar yaparlarsa, zamannda bitirmek mmkn olmaz. Bu arada iki arkadamz konumalarn onar dakika ile tahdidini teklif etmilerdir. Fakat he-nz konumann banda olduumuz iin byle bir tahdidi Bakanlk Divan doru grmyor. Arkadalarmz konumalarnda tekrara kamyacak ekilde esasl nok-talara temas etmelerini rica edeceim. Esasen Hkmet milletvekillerinin bu mev-zular zerinde yapaca uzun mtalalariyle kar karya bulunacaktr. Bunun da nazar dikkate alnmasn bilhassa rica ediyorum.

Buyurun, Saim Sargll,

OSMAN SAM SARIGLL (Aydn) Muhterem arkadalarm, sz sram balang konumasn yapmak zere, arkadamz Fikret Turhangile veriyorum. Ondan sonra maruzatta bulunacam hrmetlerimle arz ederim.

BAKAN Buyurun, Fikret Turhangil.FKRET TURHANGL (Aydn) Sayn Bakan!Muhterem Cumhuriyet Senatosu yeleri! Sayn Hkmet Bakan ve Hkmet

yeleri.

Cumhuriyetimizin ilk Koalisyon Hkmetinin Sayn Bakan Hkmet prog-ramlarn 27.11.1961 tarihinde, Cumhuriyet tarihimizde ilk defa tesis edilmi bu-lunan, Cumhuriyet Senatosu Meclisi nnde okudular.

Programn sonunda da Yksek Senato Meclisinin iratlarn beklediklerini be-lirtmek suretiyle C. Senatosunun ebediyen payidar olaca ve olmasn en byk arzu bildiimiz Cumhuriyetin irat edici bir toplumu olarak kabul ve tasrih buyur-malarndan dolay kran hislerimizi arz ederiz.

Yeni Anayasamzn getirdii yepyeni bir hviyet, kurulu ve ruh tayan C. Se-natosu hakikaten renkli bir hkmetle kar karyadr.

Dnya milletlerinin tecrbe ettikleri ve siyasi hayatmzda gemii olmyan bu sebeple tecrbesi yaplmyan koalisyon hkmetinin parlmento hayatmza mutlu gnler getirmesini ve aziz Trk milleti iin verimli, baarl olmasn temenni et-mek en byk ve sarslmaz arzumuzdur.

Siyasi partilerin gayeleri kendilerini douran ve besliyen aziz ve asil milletimi-ze hizmet etmektir. Yeni Anayasamzn getirdii nisp seim sistemi Meclis iinde mutlaka hkimiyeti temin edemiyecek ekilde tahakkuk etmitir. Bu hal karsnda koalisyon zarureti domu ve bunun neticesi olarak Koalisyon Hkmeti kurul-mutur.

Her eyin nnde vatan ve milletin bekledii huzur, skn ve Anayasann mut-lak hkimiyetini temin ve mill iradeyi neticelendirecek bir hkmetin tahakkuku ile mmkn olaca sonuna bizleri getirmi bulunmaktadr.

Her ey mazi yaplm ve mstakbel Trkiye ve Aziz Trk Milletinin refah ve saadetini her eyin nnde gren bir Adalet Partili olarak en byk millet ve mem-leket hizmetini ifa etmenin gururu iinde koalisyon hkmetimin tekili suretiyle bugne erimi bulunduumuz kanaatindeyim.

Cumhuriyet Hkmetinin btn yelerinin Atatrk ilkeleri zerinde kararl olmalarndan baka bir ey esasen dnlemez.

Yalnz Hkmet yeleri deil, btn C. Senatosu onun ilkelerine balyz. Onun izindeyiz. Daima ondan ilham alacak ve Cumhuriyetimizi en yakn bir gele-cekte byk Atann arzulad muasr medeniyet seviyesine ulatracaz.

Atatrk, Trk Milleti iin bir varlk olmaktan km fikir manzumelerinin top-land bir kudret olmutur.

Adalet Partisine mensup C. Senatosu yesi olarak; Anayasann mutlak hkimiyetini temin etmek hususundaki Hkmet kararnn programa alnmasn kranla karlarz!

Btn halklarn onun korunmasna ve hassasiyetle tatbik edilmesine bal bulunduu mnakaa kabul etmez bir hakikattir. Mill iradenin stnde bir kuv-vet tanmann bir ifadesi olarak anlamaktayz. Hkmet programnda i politika mevzuundaki doktrinde yer alan hususlara ek olarak vatanda - memur ve me-mur - vatanda mnasebetlerinin de dikkate alnmasn temenni ederiz. Hkmet fonksiyonlarnn iyi ilemesi emin ve inkiaf edecek iyi yol alabilmesi iin memur - vatanda mnasebetlerinde karlkl anlayn tahakkukuna iddetle lzum oldu-una inandmz bir sevgi ve hrmetin tesis edilmesi bata gelen ve gzden uzak bulundurulmamas lzm gelen ana unsurdur.

Hakikat udur ki, kanun, nizam ve emirler ancak, onu tatbik edenlerin elinde kymetlenir ve deerlenir ve vatanda Hkmet hizmetlerinin ln bu mna-sebete gre takdir ve tyin eder.

Hkmete lzumlu bir kalknmann ana unsuru olan yatrmlarn yaplabil-mesi iin millete mutlaka bir israftan kanlmas zarureti grlmtr.

Ancak, Hkmetin de zami tasarrufa riayet etmesi ve bilhassa Devlet ve H-kmet, emrinde alm ve almakta olanlar arasnda hayat seviye ve yaay artlar bakmndan farkl statler douran ve adalet ve hizmet kaideleriyle ba-

daamyan aykrlk ve tefriklerin giderilmesi hem tasarrufu temin, ayn zamanda Devletle ilgililer arasnda bir inan ve gvenin unsuru olacaktr.

Senato Meclisinin Sayn yeleri:

Dnya tarihinde byk mevki igal eden Trk Milletline mensubiyet bizler iin en byk hazinedir.

Vatan topraklarmzn yan sularla evrili olduu gibi muhtelif gllere ide sahip bulunmaktayz.

Baz komu devletlerin sk sk kara sularmza sokularak bizim nem vermedi-imiz byk bir mill servet ve gda membamz olabilecek balk ve sualt senetleri-mizle geinmek istedikleri bir hakikattir.

Hkmet programnda yer almyan ve ifadesini bulmyan ve bize muazzam dviz temin edebilecek ve i bnyede de gda kollarmzn bir kanadn tekil ede-cek balklk ve buna bal sanayiin kurulmas ve ehemmiyetle inkiafnn temini ayan arzu bir mesele olduu kanaatindeyiz.

Mesken ihtiyac dvasnn byk bir mesele olduuna inanyoruz. Bu arada Emekli Sand ve ii Sigortalar gibi kurumlarn gayeleri dndaki yatrmlardan uzaklaarak kendi mensuplar lehine hu dvaya ehemmiyet vererek mensuplarn plnl bir ekilde mesken sahibi etme sabasna gitmesi temenniye ayan bir husus-tur.

Bu arada yllardan beri devam edip gelen ve bir trl dil bir sisteme balana-myan kirac - ev sahibi mnasebetlerinin halli de bugnk cemiyetlimiz iin bir an evvel halli icabeden byk iktisadi ve itimai bir mevzu olduu kanaatini tamak-tayz.

Milletimizin en byk irfan oca olan ve muhtar bir hviyet tayan niver-sitelerimiz ile kurulmu ve kurulmas zaruri bulunan yeni messeseler hakknda gr ve dnlerine Hkmet programnda rastlamak byk arzumuzdur.

Atatrk ilkelerinin bariz bir umdesi ve vecizesi olmaktan kan ve d politika-da takip edilecek siyasi yolun mealesi olan; Yurtta Sulh Cihanda Sulh politikas-nn Hkmetimizce de kabuln kranla karlarz.

Senato Meclisine takdim edilen programn sonunda: Teekkl eden Hkme-tin byk hdiselerden sonra gelen karma Hkmet olduu beyan edilmekle; b-yk bir hakikate iaret edilmitir.

Karma Hkmetin en byk amac da mill huzuru temin ve bu huzur zerin-de plnl kalknma Hkmeti olmak arzusudur.

Mill huzur, tek kelime ile huzur fertlerin, toplumlarn bata gelen muvaffaki-yet kaynaklarnn kendisidir. Huzur, skn ve birlik olmyan cemiyetlerde muvaf-fakiyeti temin etmek gayri mmkndr.

Muvaffak olmu zannedebilse dahi hakl ve emin ve toplumu ileriye gtrc bir muvaffakiyet olarak kabul edilmemelidir.

Hkmet programnda her eyin nnde kabul ettiimiz bir noktay belirtmek isterim.

Memleket bnyesinde ve Devletin btn tekiltnda devaml huzurun temin edilmesinin unsurunu vatanda mnasebetlerinde yer alm bulunan gemi siyasi mcadelelerin yaratt yaralarn tamamiyle tedavi edilmek ve bu hususa dikkat ve ehemmiyetle zerinde bulunmak ve gerekli almalara balamaktadr.

Mill tesant, mill huzur Trkn tarihlere geen dil hislerine uygun olan dav-ran ve tutumundan dolay Hkmetin ifa edecei ve mill varlmzn ana unsuru olan bu hareket tarzndan dolay Hkmeti, Adalet Partisinin bir yesi olarak k-ranla selmlarm. (Alklar)

BAKAN Buyurun, mil Artus.ML ARTUS Muhterem arkadalarm, Sayn Bakan, Sayn Kabine yeleri;Hkmet program hakkndaki dncelerimi ksaca arz etmek zere sz al-

m bulunuyorum. Bizzat Babakan tarafndan yksek huzurunuzda okunmu ve baslm nshalar Sayn yelere datlm olan Hkmet program, fazla tafsilta girimeden esasl noktalar ve belli bal konulan ihtiva etmektedir. Bendeniz ah-san programn bu hviyetini yerinde buluyorum. Hkmet, programda ifade etti-ine gre, bir mill huzur ve plnl kalknma Hkmeti olmak amacndadr. Esas itibariyle program bu amaca uygun ekilde kaleme alnmtr. Bir ihtill sonras Hkmetidir ve btn ihtill sonras hkmetleri gibi birok sosyal ve ekonomik problemleri halletmek zorundadr. Piyasa durgundur, zel sermaye ksmen i ha-yatn ve hatt bankalar terk etmi ve zel kasalara snmtr. Memlekette i-sizlik vardr. iye dar gelirli vatandan, yaplan zamlara ramen, seim sknts azalmamtr. Memleketin birok blgelerinde kuraklk hkm srmektedir. Btn bunlara ilveten programn diliyle (Vatanda mnasebetlerinde gemi siyasi m-cadelelerin yaralarn tamamyla tedavi etmek) grevi de bir Hkmete dmek-tedir. Bu kadar byk meselelerle kars karya olan Hkmet bunlarn azamet ve ciddiyetine nfuz ederek gzel bir program hazrlamtr. Baz konularda umumi ve hatt mphem ifadeler kullanld dorudur. Birok yerlerde tedbirlerden bahse-dilmi, bu tedbirlerin nelerden ibaret olaca aklanmamtr. Baz paragraflarda, (ehemmiyetle allacaktr), (gz nnde bulundurulacaktr), (gerekli tedbirler al-nacaktr) gibi sarih olmyan yuvarlak szler kullanlmtr. Fakat bunlar ben ah-san programn zafna deil, ciddiyetine bir delil sayyorum. nk Anayasaya gre bir hafta gibi ksa bir zaman iinde hazrlanan programn btn memleket mese-lelerinin teferruatna inmesine ve ciddi incelemelere ihtiya gsteren konularda, bu incelemeleri uzmanlara yaptrmadan valilerde bulunmasna imkn yoktu. Prog-ramn banda Hkmetin Atatrk inklplarna, ball ve Anayasann mutlak hkimiyetini temin etmek amacnda olduunu belirtmesi ok isabetlidir.

Yine programn genel ksmnda Hkmetin ilk hedefinin vatandalar srasn-da huzur ve iyi mnasebetlerin salanmas olduunun ifade edilmesini kranla, karlyorum. Siyasi kanaatlerimiz veya mensubu olduumuz siyasi partiler farkl

da olsa bu topraklar zerinde hepimiz ayn vatann ve ayn milletin evltlar olarak beraber yaamak zorundayz. Trk Milleti iin yeni ve allmam bir sistem olan demokratik sistem, arkamzda kayan on be yllk devrede ayrc ve husumet ya-ratc bir sistem gibi tatbik olunmutur. Koalisyon Hkmeti bu yanl tatbikatn izlerini silmek ve mill birlii ve btnl yeniden satha karmak mevkiindedir. Hkmetin bu konuda kararl olmas bizi memnun etmitir.

Programda vatandalar arasnda siyasi kanaat ayrlndan dolay hibir fark gzetilmiyecei, vatandan hibir sebeple hibir yerde eit olmayan muamele gr-miyecei temin edilmektedir. Tatbikatta, bunun yerlemesi iin zaman gemesi ih-timali zerinde durulmakta ve pek hakl olarak, bu neticenin ancak idari ve adl byk kk mercilerin devaml takipleriyle salanaca ifade edilmektedir. ok doru olan bu gr programn hayalden uzak ve realist bir karakter tadnn delilidir.

Vatandalar arasnda, ahenk ve huzuru temin iin partizanln tamamen or-tadan kaldrlmas zaruridir. Koalisyon Hkmetini bu konudaki azimli grn-nden dolay tebrik ederiz.

Hkmetin programnda yer alan dier bir ihtill sonras problemi de gemi olaylarn tesiri altnda, asker ekildikten sonra, polis ve jandarmann kymetini ve mnevi itibarn vatanda gznde salamak konusudur. Programda bu neticenin idare makamlarmzn ve vatandalarmzn salim anlay ile mmkn olaca ia-ret edilmektedir. Biz bunun kfi olmad kanaatindeyiz. Gemi hdiselerin tesi-riyle polis ylgn ve rkektir. Onu bu ylgnlktan ve rkeklikten kurtarmak lzmdr. Bunun iin de polisin vazife ve salhiyetlerini kanunla, aka tesbit etmek ve bunu polise retmek icabeder. Polisi sorumluluk endiesiyle hdiselere mdahaleden ekinir durumdan kurtarmak lzmdr. Bilhassa byk ehirlerimizin asayii bak-mndan buna iddetle lzum vardr.

Programda, Devlet Plnlama tekiltna nem verilmesi ve btn yatrmlarn pln dhilinde yaplacann ifade olunmas ok yerindedir ve Anayasa hkmleri-ne uygundur.

Yine programda israftan ve enflsyondan uzak kalnacann kabul edilmesini kranla karlarz. Enflsyon konusunda bir mlhazamz arz etmemize msaa-denizi rica ederim: Gemi hdiselerin tesiriyle zel sermayenin mhim bir ksm piyasadan ekilmitir. nmzdeki aylarda yeni Hkmetin salyacan kuvvetle umduumuz emniyet ve itimat havas iinde bu gizlenmi olan zel sermaye ye-niden piyasaya kacaktr. Bu suretle piyasada bir para bolluu ve bunun neticesi olarak bir fiyat ykselmesi ve para deerinde bir dme kaydedilebilir. Koalisyon Hkmetinin bu ihtimali den uzak bulundurmamasn ve buna kar tedbirli olma-sn temenni ederiz.

Programn Adalet Bakanlna aidolan ksmnda ifade edilen esaslarla tam an on mutabakat halindeyiz. Ancak bu mevzuda baz mlahazalarmz kaydetmemize yksek msaadelerinizi rica ederim.

Mahkemelerimiz hususiyle Yargtay byk bir i kesafeti altnda ezilmektedir. Yarg tay biraz ferahlatmak iin son senelerde geici tedbirlere bavurulmu ve da-ire says artrlmtr. Bu suretle halen Yargtay 16 dairesi ve 112 hkimi olan ve dnyada bir benzeri bulunmuyan bir yksek mahkemedir. Bu mahkeme, i ok-luu yznden itihat ve hukuk yaratmak grevini ifa edememektedir. Yargtay hkimleri ancak insan takatinin stnde bir mesai sarf etmek suretiyle bu ar yk tayabilmektedirler. Fakat bu duruma artk normal Hkmetin ol koymas ve are bulmas lzmdr. Yargtaya daire ilvesiyle bu iin halledilmesine imkn olmadn son on yln tecrbeleri gstermitir. in esasl ekilde halli gerekir.

Bundan baka hkimlerin yardmcs olan mesai saatlerinin dnda ge saat-lere kadar alan zabt ktiplerine bir denek verilmesi iin imkn aratrlmasn yeni Hkmetin dikkatinden beklemekteyiz.

Kurulacak olan Anayasa Mahkemesi ve Yksek Hkimler Kurulu gibi teekkl-lere de ve Yargtay dairelerinde yabanc Hukuk fakltelerinde ihtisas yapm ele-manlara ihtiya vardr. Bu maksatla nmzdeki bteye yeni Hkmetin gerekli tahsisat koymasn ve nmzdeki yl hukuk mezunlar arasndan yabanc memle-ketlere mhimce bir sayda renci gnderilmesini temenni ederim.

Mstahsile salanaca vadedilen zirai kredilerin kyl tarafndan kendi zel ihtiyalar iin kullanlmasna mni olacak tedbirlerin de Hkmete dnlmesi yerinde olur. Programda orman varlmzn titizlikle korunmasndan bahsedilmi, fakat yeni orman yetitirmek konusuna temas edilmemitir. Ormanlarmzn ko-runmas kadar yeni orman yetitirilmesi meselesi de ehemmiyet arz etmektedir. Hkmetin bunu ehemmiyetle ele almas icabeder.

Hkmet programnda, her alanda kooperatifiliin gelitirilecei ifade edil-mektedir. Bu konuda 1958den evvel kurulmu ve kredilerin kesilmesi yznden inaat yarm kalm veya hi inaata balyamam olan yap kooperatiflerinin du-rumunu da dnmek lzmdr. Bunlarn ekserisi dar gelirli vatandalar tarafndan kurulmutur. Bu kooperatifler arsalarn temin etmiler, pln ve projelerini beledi-yelere tasdik ettirmilerdir. Fakat krediler kesildii iin arsalar kooperatifini elinde kalm ve ortaklar da olduklar meskenlere kavuamamlardr. Bu zc duruma nihayet vermek ve bu kooperatifleri tasfiye etmi olmak iin bu kooperatiflere es-kiden olduu gibi inaat kredisi almas yerinde olur.

Programn Diyanet lerinden bahseden satrlarn memnuniyetle okuduk. Diyanet ileri tekilt yeni Anayasamzn 154nc maddesiyle genel idare iinde yer almtr. Hepinizin malmu olmakla beraber, burada unu kaydetmek isterim: Sosyal bir olay olan dinden eitim dvamzn kklemesi ve halk tabakalarnda inklplarn yerlemesi iin faydalanmak yerinde olur. Hinden baka, gayelerle ve baka maksatlarn gereklemesi iin istifade edilmesine bu suretle daha kesin ola-rak mni olabiliriz. Yeni Hkmetin Diyanet leri konusunda bu gerei gzden uzak tutmayacan umarm.

D politika alannda milletin yeni Hkmetten bekledii ey memleketin ik-tisadi yaralarn saracak ve kalknmamz gerekletirecek mhim bir d yardmn

salanmasdr. Bunu temini iin Koalisyon Hkmetinin elinden geleni yapacana biz ahsan inanyoruz.

Deerli arkadalarm,

Hkmet, program hakkndaki baz dncelerimi ksaca arz ettim. Bu prog-ram memleket dvalarna ve htill sonras problemlerine isabetle tehis koymu ve bunlarn zlmesi itin gayret sarf edeceini vadetmitir. Millete bu mhim gayeye ulalmas iin yeni Hkmete yardmc olmak hepimize den bir bortur. Getirdii programdan dolay Hkmeti tebrik eder ve etin olan mesaisinde baa-rlar dilerim.

Sayglarmla. (Alklar)

BAKAN Sami Kk; buyurun.SAM KK (Tabi ye) Sayn Bakan, Muhterem Senato yeleri, Baba-

kan ve Bakanlar Kurulu yeleri:

B.M. Meclisinde en ok ye bulunduran iki byk partinin millet ve memle-ket hizmetinde sbjektif duygulara yer vermeksizin vazife ve mesuliyet deruhte etmede gsterdikleri anlay ve. Hkmet kurmadaki azimlerini her trl takdirin stnde bir hisle karlar ve bunun bir gelenek halinde devam etmesini samimi olarak temenni ederim.

Devlet idaresinde fazilet, feragat, ihtisasa hrmet, erci ve mesuliyet duygula-rnn deerine, sz ve fiillerin birbirine intibaknn zaruretine ve faydalarna inan-maktaym.

En az yarm asra varan, ok partili demokrasi mcadelesinde, rejimimizi de-jenere eden ve bu suretle de memleketi kmazlara ve ihtilllere srkleyen, parti menfaatlerini millet ve memleket menfaatlerinden stn tutan menfaate, partizan zihniyet ve idarenin, ktlklerini tehis ederek btn plakl ile ortaya atan, vatandalara eit muamele vadeden ve bu vadini samim olarak devam ettireceini taahhd eden Hkmetimizin bu tutumunu demokratik rejimimizin istikbali ba-kmndan takdirle karlar ve bunu memleketimizin yarn iin byk bir teminat telkki etmekteyim. Hkmete bu samim ve ak tutumundan tr kranlarm arz etmek isterim.

Milletini muasr medeniyet seviyesine ulatrmada byk gayretler sarf eden ve tarihi boyunca demokrasiye inanm bulunan Trk Silhl Kuvvetlerimin, bu memlekette son defa yeniden demokrasiyi, btn messeseleri ite kurmada sarf etmi bulunduu byk gayretleri burada kranla anmay bir bor bilirim.

Hkmet, programnn, memleketimizin ve milletimizin halli gereken dvalarn pln ve program fikri esas olmak zere angro olarak kapsamakta olduu-nu grmekteyim. Programn bu meseleleri zaman ve mekn lsnde nasl tahak-kuk ettireceini ifade etmesi uygun olurdu. Ancak Hkmetin bu ekilde detayl bir program hazrlamasna zaman, lsnn mni olduuna kaani bulunmaktaym.

Devlet hizmetinin istikrarl ve devamlln salamak zere, idarenin tarafsz ve mdahaleden uzak durmadan iliyen bir mekanizmaya sahip olmas ve bunun daha da olgunlatrlarak devam ettirilmesi zaruretine inanmaktaym. Bilhassa uygulamakta bulunduumuz seim sistemi muvacehesinde idarenin bu vasfnn nemi ok daha byktr. Hkmetimizin bunu tahakkuk ettireceine kuvvetle inanmaktaym.. Bu meyanda bakanlklar mazn, i alma dzeni erinin de mo-dem idare prensiplerine uygun tarzda yeniden dzenleneceine ve idare edilece-ine kaani bulunmaktaym. Bilhassa plnl bir kalknma devresine girdiimiz u srada bakanlklarn i bnyelerinde Devlet Plnlama Tekiltna paralel alacak organlarn taazzuv ettirilmesi zarureti aikrdr.

Hkmet programnda personel dvasnn halli hususunda neler dnld mphem bulunmaktadr. Kurulmu bulunan Personel Dairesinin verimli bir ekilde altrlarak personel meselelerinin halli hususunda dikkatten ussak tutulmamal-dr. Bu arada bakanlklar aras i birliinin ve idarede ve organizasyonun lzumuna iaret etmekten kendimi alamayacam.

Adalet Bakanl:Mahkemelerdeki i hacminin okluu, usullerin mulkl ve personelin say-

ca yetersizlii dvalarn sratle neticelenmesine engel tekil etmektedir.

Programda teklif edilenlerden baka tek hkimli belediye ve trafik mahke-melerinin tekili, muhakeme usullerinin basite irca bugn artk kati bir zaruret halini alan Kat mlkiyeti Kanun unun Meclise sevki, mahkemeleri Kanununda grlen aksaklklarn giderilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmas faydal mlhaza edilmektedir.

alma Bakanl:

inin iktisadi ve sosyal kurumlarn korumay ve dzenlemeyi vadeden, top-lu szleme ve grev hakkn dzenleyici kanunlar Meclise sevk edeceini bildiren Hkmete teekkr ederim.

Hkmetin i Sigortalar Kurumunu da bir ikyet konusu olmaktan ka-rarak lks ve fantaziden ri iinin refahn salayacak bir hale getireceine inan-maktaym.

Basn - Yayn ve Turizm Bakanl:Hkmetin basn - yayn ve turizm mevzuunda, getireceini vadettii teklifle-

ri samimiyetle desteklerim. Ancak her sahada geri kalm bulunan memleketlerimi-zin radyo ve ksa zamanda kurulacana inandmz televizyon servislerinden de geni halk ktlelerinin eitim ve retiminde faydalanlacan mit ederim.

Salk ve Sosyal Yardm Bakanl:Hkmetin salk hizmetlerinin sosyalletirilmesi konusundaki hassasiyetini

takdirle karlar ve bunun btede lyk olaca aksi bulacana kuvvetle inanyo-rum. Bu arada illarn ucuzlatlmas mevzuundaki almalara devam edileceini,

kimsesiz ocuklarn yetitirilmesinin ele alnacana ve salk hizmetlerinin de bir yatrm olduunun gzden uzak tutulmayacana kaani bulunmaktaym.

Diyanet leri:Din adamlarmza cemiyette lyk olduklar mevkii kazandracak olan Diyanet

leri Bakanl Tekilt Kanununun da nemle ele alnacana inanmaktaym.

Vakflar Umum Mdrl:Ata yadigr vakflarn korunma ilerinin nemle ele alnacana ve vakflarn

gelir kaynaklarnn en azndan kendilerini tamir ettirecek hale getirilmeleri iin bunlarn kira nizamlarnn da tekrar gzden geirileceine ve bu grme Hk-metin de itirak edeceini kuvvetle midediyorum.

Tapu ve Kadastro Umum Mdrl:Arazi ihtilflarna ve kan dvalarna sebep olan tapulama nizamnn gnlk

ihtiyalara gre dzenlenmesi iin Tapulama Kanununun yeniden gzden geirile-ceine inanyorum.

Dileri Bakanl:Hkmetimizin anlamalara, anlamalarn karlkl menfaatlere uygun bu-

lunmas hususuna ve umumi silhszlanmaya dair grlerini takdirle karlarm.

Hkmet Programnda Asya - Afrika devletler grubuna yeteri kadar nem ve-rilmediini mahede etmekteyim. Bunun sehven belirtilmediine ve bu arada Bal-kan Yarmadasndaki dier komu devletlerle de samim dostluk mnasebetlerine devam edileceine inanyorum.

Ayrca potansiyel gleri itibariyle varlklar inkr edilemeyecek olan devlet-lerle ticari, iktisadi ve siyasi mnasebetler tesis ve idamesinde gelecek iin byk menfaatler salanacana inanmaktaym.

Hkmetin Kbrs Cumhuriyetine kar gsterdii yakn alkay takdirle kar-lar ve Hrriyet Mcadelesi yapan milletlerin bu mcadelelerine Hkmetimizin mzahir olmakta devam edeceine kaani bulunmaktaym.

Mill Savunma Bakanl:Hkmetimizin, varlk ve bekamzn yegne temeli olan Silhl Kuvvetleri-

mize kar gstermi olduu yakn alkay takdirle karlar ve bu konuda hibir fedakrlktan ekinmeyeceine inanyorum. Anayasa ilkelerini ve bu arada, bilhas-sa sosyal adalet ilkesini n plnda tutan Hkmetin ksa zamanda hazrlad ve memleketin btn ihtiyalarna cevap verecek mahiyetteki bu programnn halk efkrnda okluu gibi Millet Meclisinde de umumi tasvip greceini mideder, H-kmete baarlar diler, hepinizi sayg ile selmlarm. (Alklar)

BAKAN Buyurun Kzm Yurdakul.KZIM YURDAKUL (Sakarya) Sayn bakanm, Sayn Senato yeleri ve

Heyeti Vekile. Tarihimizde birok hkmetler gelip gemitir. Bu hkmetlerin bir

ksmnn iktisadi tutumu dar bir iktisat anlay iinde cereyan etmi ve klfetler ve hizmetler ondan sonraki nesillere intikal etmitir. Bunun aksi olarak ok ak bir iktisadi tutum ile birok klfetlerin ondan sonraki nesillere intikal ettiine de hidolduk. Hkmetimizin ok uzun olmyan programnda, birbirine uymyan bu iki zt tutumun yer almadn grdk. Hkmetimizin en mkul tutumu kendisine hedef ittihaz edeceini kabul etmek mecburiyetindeyiz.

Koalisyon hkmetlerinde ekseriyetle programlan birbirine uymyan ve bir-birine tezat tekil eden programlarn tatbik ve teferruatyla tanzim etmek itiyad vard. Ben Hkmetimizin bu yola gitmemi olmasn ve karlkl olarak birbir-lerine gsterdikleri hsnniyetin bu geni msamahamn bir eseri olarak telkki etmekteyim. Bu geni hsnniyetten dolay hibir zaman ihtilfa dmeyecekleri kanaatini tamaktaym.

Umum, iktisadi hayatmzn gelimesinde Hkmetimizin, programnda muhtelif noktalarn gsterildii ve ele alnm olduu mahede ediliyor. Yatrm-lar byk bir kymet tamaktadr. Yatrmlarn yaplmasnda, Devlet Plnlama Tekiltna byk ehemmiyet verilecei aklanyor. Yalnz, Devlet Plnlama Te-kilatmz umumiyetle, umumi plnlan yapmakta fakat, teferruat plnlarn hazr-lamamaktadr. Devlet Plnlama Tekiltna mtenazr olarak vekletlerde ve ge-rekli Devlet messeselerinde tatbikat plnlarnn hazrlanmasna da zaruret vardr. Bu itibarla bu tip messeselerde plnlama tekiltna mtenazr olarak tatbikat plnlarnn hazrlanmas zaruretini de gzden uzak tutmamak lzmdr. imdiye kadar ihmal edilmi olan bu tatbikat plnlarnn ksa zamanda hazrlanmas arzu-sundayz. Bu noktaya programda temas edilmemi olduunu gryoruz. Tatbikat plnlarnn yaplmam olmas maalesef bizi g duruma sokmaktadr. Deflsyonist siyasetin muvaffak olduu gnlerde Beynelmilel Kalknma Bankasnn bize verdii 20 milyon dolarlk bir krediyi maalesef kullanlacak yeri bulamamak gibi bir acayip dununa dtmz itiraf etmek mecburiyetindeyim. Bundan, sonraki yatrm ilerimizde daha dikkatli olmak ve organizasyonu daha ziyade kymet vermek mec-buriyetindeyiz.

Milletimizin nfus art dolaysyla ele alnacak birok tedbirlerin mevcut olduu muhakkaktr. Milletimizi iktisadi rahatla kavuturmak iin yaplan yat-rmlarn yava yava artrlmas zarureti vardr. Bugn mill gelirimizin yzde onu nsbetinde bir yatrn yaplmaktadr. Bu nisbeti asgari yzde 17ye karmaya mec-buruz. Bu nisbet Avrupann en geri memleketlerinde bile yzde 25tir. Btn bun-lar nazar itibara alnrsa, 17 veya 18 rakam byk bir art demek deildir. Fakat bu art, ksa bir zamanda ele alnmay icabettirdiine gre, plnlarn yaplmas, en verimli veya ksa zamanda verim salyacak yatrmlarn mahiyetini tesbit etme-dike bu rakama ykselmekte fayda deil z