24
1 Aron kachethan alo – 3 BASAPI CHARLI AHEM

BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

1

Aron kachethan alo – 3

BASAPI CHARLI AHEM

Page 2: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

LONGRI SONMUNG ATIRI

DETPI TOK LANG MISSION AUTHORITY

MUNIT AJAKONG KANGTHUR AMINISTRY

BHARAT SORKAR

ARON ATANG ADEPARTMENT

ARON LAPEN BISAR AMINISTRY

BHARAT SORKAR

BASAPI CHARLI AHEM

Aron kachethan Alo – 3

Page 3: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

4

BASAPI CHARLI AHEM: This book is based on legal awareness for the

neoliterates on free legal aids in Karbi Language . This book is prepared by

National Literacy Mission Authority and Department of Justice, Govt. of India,

New Delhi. This book is translated and published by State Resource Centre

Assam, 1-CD, Mandovi Apartments, GNB Road, Ambari, Guwahati-781001

(Assam)

March 2016 (500)

Atiri achap: gorima ka saal

Lam kelar : Hang miji Hanse, Ra Ingti, Dhon sing Ingjai, Sangai Teronpi

Keklangcheng:

Peklang abang:

Longri sonmung atiri, Assam

1-CD, Mandovi apartments, GNB road

Ambary, Guahati- 781001

Kangchap: Hang miji Hanse

Kasapa:

Page 4: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

NELITUM ALAMTHE

Longri sonmung atiri,Assam ahin pen aron atang kachethan alo Karbi alam pen larsi

peklang lo. Gauhati along kangni amei alongsi lahai akitap lam larlo. Lahai lam kelarthu achap

anke State la service authority ahin pen kechok pura nangchedondunlo. Lam kelar amei

along nangkachetongdun, nangkeklemdun bangphutin aphan ning aklong pen chorolo.

Kaporhe atum aning dokhurpo pusi ning thelo.

Samiran Brahma

Director

Longri sonmung atiri, Assam.

KACHORO

Sakshar Bharat angdang 2009 aningkan chiti achiklo pensi pangcheng ponlo.

Labangso angdang along detpi angbong lo kethek kadure so arlo keongnei 410 ajilat along

dangpon lo. Labangso kapangdang along kapaphihup kheiso jasemet penke SC,ST lapen

armu kijum muchot akhei aphansi pangthek pon lo. Laso kapangdang along kapethekchengji

kabor-i alokot bidi sore kapangtang lapen kaseke anparta bang ateng kapetheji aphan amo

dengpon lo.

Lo kacharli atum aphan amethang jopadap kachetong bom ason amu ng pen

pachikupsi porhe mesenji aphan bor-ilo. Laso amo aphan ‘Inter personal media campaign

amo pangchengponlo.

Det kachari aron atang aphuthak kethan pachiniji aphan aron atang kachethan

angkung dangpon lo. Bharat sorkar, aron lapen bisar aministry, Detpi Munit ajakong kangthur

aministry chelangpetsi Guahati along isi orkshop pedolo. Labangso aamei alongsi Assam

(ahom alam pen), Tripura (Bengali alam pen) lapen Sikkim (nepali alam pen) aron atang kethek

peme peme arleng amung, ketokthek atum aron atang kirim akehoi atum pen chelangpetsi

ason amung pathik lo.

Aron atang kachethan amo along bisar adepartment, aron atang aministry, Bharat

sorkar lapen access to justice (north east and Jammu Kashmir A2J NE &JK) project directorsi

Technical assistance nangkipidun lapen Bharat sorkar bisar adepartment ahin pen

kachedondun. Rastriya saksharata mission asor labangso atheso nangkacherap chetodun

asong, adepartment aphan ning ingsamjin pen chorolo. Lahai alo an rat angbong aron atang

aphuthak kapachini lapen kapacheroktok ajakong pipo pusi ningb thelo.

Rastriya saksharata mission aauthority

Munit ajakong kangthur aministry

New Delhi

Page 5: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta
Page 6: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

7

BASAPI CHARLI AHEM

Rongsopithepo along Bahari bahari ahem

kangtuipipi ahem kikim along pangcheng lo.

Basapi api-apo ta rongpen nokor kachongdat

vangjui lo. Methang arong, skool , okangbup

nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak

tomo ta porhi hi. Basapi aove aklimsomar ta rong

pen nokor vangruk lo. Akethe atum chongdat

bomlo, osomar atumke kijui pen apor

pedambom lo. Malomso aphanke domejir lo.

Ni 10 -15 an aphi Basapi kado donodak lo - “ O

pei ne kamantu lo skool kidun longpo?” Apei

thaklo - Hem kikim tangdet lote itum rong

chedamthu longpo. Anke nangta skool

chedunthu long po.

Arnisi juibom ahut inut thanbangpi hadak

vanglo. Basapi atum kopi apotsi skool dundedet

ma arju lo. Osomar atum thakdun lo - "Netum

Page 7: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

8

dakke do pejoi; hem binongke helo pik. Rong si

skool do.

Nanghem nangja pontha pu thanbangpi pulo.

Basapi aphan ajirpi ajirpo atum thanbangpi

aphan ahem ponlo. Chepachini pen osomar

aphan adung skool along, nangketoi dunji

aphan chiningri lo.

Thanbangpi abangke adung askool alongsi lo

kethan. Sorkar aphuthaksi arta ningkan throk

Page 8: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

9

pen ningkan krephli aosomar aphan lo

kapacharli arpu dolo pu than pajirmi lo. Sorkar

pen lo charlilongvek nangji pu aron kibi do.

Nanglitum ta osomar aphan adung askool along

amen thapdun melo. Skool along kacharli amidu

lapen thang alota do nangne ‘Penap amat skool

ahem nangtoi non pulo.

Laso alam arjulongdet aphi Basapike, aning

arongpik lo. Lo kacharli kidunji aphan chisiklo.

Jirpo-Jirpi aphan anta pachisiktoi lo.

Page 9: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

10

AKEJOI LAPEN LO CHARLILONGVEK

NANGJI ARON 2007:

Bharat Sorkar ahin pen akajoi lapen lo

charlilongvek nangji aron deng pon lo. Laso aron

atengke ningkan 6-14 arta aosomar aphan akejoi

lo kethek longvek nangji ajakong pilo. Ningkan

throk pen krephil arta aosomar anke pangrom

ponpet lo.

KECHENGSI KACHARLI ALAMTHE - Kechengsi

angdeng pen nerkep angdeng anke kachengsi

Page 10: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

11

kachrli angdeng pulo. Ningkan throk pen anke

charli longvek nangpo . Aron kimi ateng penke

jongjung kikim skool ahem kerai do po. Laso

anghoi kibi ponke SC ,ST, aphai kijum akhei

lapen kidukvok aphan si kibipi lo. Latum amen

thapvek nangpo. Isi angden pen nerkep

angdeng an akejoi lo pacharlilong nangpo.

Ape,ari ta akajoi long po.

LASO ARON ATENG PEN OSOMAR ATUM KOSON

LO KERAP KELONG PO?:

● Laso aronke ningkan throk pen ningkan

krephli arta aosomar aphan lo. SC,ST, aphai

kijum akhei,honghap hongru aosomar

aphanta pangrom pon lo.

● Arta ningkan throk ,kilittang aosomar skool

vang lote, arta ateng pen chelonchit angdeng

pangni (bi) nangpo. Aphrang angdeng

kacharli nangji anta ladaksi than nangpo.

Page 11: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

12

● Arta ningkan throk, sose aosomar lo kacharli

pangcheng pulote ningkan krephli aphi anta

pacharli long nangpo.

KEDO ADIM CHELARDET APHI SITA AMEN

KACHETHAP LONG AVARSAI:

Kopine athe pen inut aoso jongsi kedo adim

chelar nangkok pulote haladak kateboknei

sorkar askool along amen chethapdam long.

Ajat alo avepin sita amen chethap long.

SKOOL KIBI NANGJI:

● Lo charli longvek nangji aron ateng penke

sorkar ahin pen skool ahem kim nangpo.

● Isi angdeng pen pho angdeng an osomar

aphan kilo meter isi si adak skool ahem do

nangpo.

● Throksi angdeng pen nerkep angdeng an

aosomar aphanke kilo metre kethom thom

adak skool ahem do nangpo.

Page 12: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

13

● Skool arlo kivokduk lapen kapaphihup akhei

aosomar aphan kelang pangbarrap nangpo.

HAVAR SORKAR ARPU:

● Ningkan throk pen ningkan krephli arta

aosomar aphan akejoi lo pacharli longvek

nangpo.

● Adunghet skool ahem kikim. Honghap

hongru aosomar aphan kevang kedam aphan

avarsai kipi pon.

● Charli amo along kapaphihup aosomar

aphan lang peme nangji. Kacharli aosomar

aphan kijun alang, kecho kijun, kapathu

aklam along kelang peprekpon nangne.

Latum aphan skool arlo , kalite barpi barso

ahem kapangthir akam toi nangne.

● Ningkan throk pen ningkankrephli arta

aosomar skool kidunvek aphai sorkar atum

khangvek nangji.

Page 13: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

14

● Apor ateng pen osomar atum skool vang lo

ma, lapen lo kacharli choklim lo ma lang pon

nangpo.

● Skool along thanbang, skool ahem lapen lo

kethan-i ahormu pipon nangpo.

● Thangbang aphan kaseke pedo nangji.

● Akaprek adim pen kevang aosomar aphan

amen kethap pado pon nangpo

Page 14: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

15

● Osomar aphan keraikom lapen alangtum

aning kephophe alam anta emek chibipon

nangji.

● Kapaphihup akhei aosomar aphan lang

pangbar ponkri nangji. Api-apo lapen adon

arap atumta arpu deng nangji.

● Bangphutin asomar aphan adung askool

along amen kethap ahut api apo lapen chepo

chepho atum arpu deng nangji.

SKOOL KACHARI AMEI:

Skool along kelang kachari aphan isi skool

kachari amei seng nangji. Jongjung kikim askool

alongke laso amei ave. Laso amei along phan

phli pen phan thom anke api apo lapen osomar

kibipon atumsi do nangpo. Laso amei along

soarlo aphai pharo pen phan phokep (50%)

anke do nangji. Kethemei arpu abangke api

aposi deng nangpo.

Page 15: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

16

SKOOL KELANGCHARI AMEI ARPU:

● Skool pen kacherap alam an kelang pon .

● Skool kangthurji aphan kam amo kedengpon.

● Skool atangka maha mesen pen kapedam

kelangdun.

● Skool akam amotin along kacherapdun.

SKOOL KANGTHUR AMO:

Skool kangthur amo kedeng amei asor kenangji

amoton dengpon nangji .Sorkar laso amo

Page 16: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

17

kapichunji aphan kenangsot akejoi akitap, pe ri

kipi pedorphlup nangpo.Thanbang atum aphan

kaseke pipon nangpo. Skool kangthurji aphan

kenangsot alam sorkar aphan pachini nangpo.

Chokche lele ason do pulote kangsaiji aphan

bor-i nangpo.

● Jongsi osomar pen amen kachethap ahut

tangka maha hang pulote aron ateng pen

tengdunthip nangpo. Adai areng sita en

nangpo.

● Osomar amen kethap alam pen api, apo

lapen aoso aphan asat lang longle. Dokok

pulote adai 25,000 pitu nangpo.

● Osomar arta aphuthak thang alo avedet sita

amen thap nangpo.

● Komatne ningkan abongja le vang sita amen

thap avarsai piponvek nangpo. Thapthe puke

longle.

Page 17: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

18

● Osomar aphan isivet angdeng along khang

longle. Kacharli angdeng jutjetik, skool pen

phlung long le.

● Osomar aphan areng ahu kapeso lapen

kapinrem, kiputot pedo longle.

NURSERY ANGDENG KIBI:

● Arta ningkan kethom pen ningkan throk an

aosomar aphan kapangcheng angdeng

kibike havar asorkar arpu lo. Ladak sekedet

pensi skool along dampo.

THANBANG –AKA M

● Skool aron ateng pen amethang arpu

chekaklem pon nangji. Apor pen skool

vangver nangji.

● Apor ateng pen lo kethan kapijut.

● Kethantag ason kethek kelang kapangbar

lapen kethekthe ason kethanthu amo do

nangji.

Page 18: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

19

● Api-apo lapen kibipon atum pen kachingki

chethan. Osomar thek thekthe alam

kachekethan.

● Skool pen akaprek adim lo than longle.

LO CHARLILONGVEK NANGJI ARON ATENG PEN

SKOOL ARLO ARVARSAI:

1. Skool along thangbong aphai:

Isi pen pho angdeng an-

Osomar aphai Thangbang aphai

60 2

61-90 3

91-120 4

121-200 5

150 pen akeong 5 lapen kong thangbang

200 pen akeong osomar, thanbang aphai

40pen inut (kongthangban

aphai alekha lakha pen

nang ne)

Page 19: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

20

Throk pen throksi an

● Angdengtin inut thanbang . Kethan ason pen

thanbang aphai laso ateng po -

1. Science lapen kimlakha

2. Social science

3. Lam(language)

● Osomar bang 35 pen thanbang inut, lapuson

adharan nangpo.

● Jongsi osomar aphai 100 pen akeong, pulote

● Inut kong thangbang dover po.

● Thanbang jongjong

● Arjan kihi, kilun kekan kethan athanbang.

● Ok pran lapen exercise athangbang

● Practical athanbang.

2. Thanbang bangphutin aphan akaprek kethan

angdeng lapen skool asai aphn ingdeng isi

dopo.

Page 20: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

21

● Barpi barso kedo aphan pinso lapen arloso

aphan akarpek kaprek dopo.

● Kapathu aklam dopo.

● Mesen kajun alang dopo.

● Anerlo asan aan kitun kedang aphan hem

akaprek do nangpo .

● Osomar lapen skool kerai aphan komdir paka

apai dopo.

3. Aron ateng pen lo kethan lapen kapathu apor

pekrep dopo.

Page 21: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

22

● Isi angdeng pen pho angdeng an ni 200 mate

ghonta 800 an.

● Throk angdeng pen nerkep angdeng anke

ni 220 mate ghonta 1000.

4. Angdeng aphan kitap bohi akejoi pipo.

5. Angdengtin aphan kapathu ahormuta pipo.

● Skool ahem along kethan apor kelong

muchotji aphan thanbang aphan akaprek

akam arne ponpe.

KETHAN ASON AMUNG LAPEN ARDI KILIN

● Aok apran, aning angthin kapangtangji aphan

ardi piponpo.

● Osomar atum api alam pensi lo charli longpo

● Osomar kachini lapen kamatha ajakong

kapechan aphuthak ardi piponpo.

● Nerkep angdeng anke thang aboard asatlang

along ingnidun nangne.

Page 22: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

23

● Osomar atum aphan kecleng kacharli kijut

angthek alo piponpo.

NING PHOPHE ASON KONAT LAPEN KOMAT

APHAN PALE NANGJI?

State Childrens' Right Protection Commmision

along osomar lo charli pen kacherap alam an

ning phophe alo pele lote alanglitum lang tarlip

po. Laso alo havar akehoi arideng pi nangpo.

Havar akehoi abang alam prapjin pen ingsai po.

Havar akehoi kangsai aning phophe pulote “

State Children Right

P r o t e c t i o n

C o m m m i s s i o n ”

along kosordam

nangpo. Alo pale

nang po.

Jongsi ihumbak

askool aron ateng pen klemkle pulote laso skool

aphan thanpet po.

Page 23: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta

24

Page 24: BASAPI CHARLI AHEMdoj.gov.in/sites/default/files/Aron kachethan Alo – 3.pdf · 2017. 3. 22. · Methang arong, skool , okangbup nangkok lo. Basapi asap lo thek. Ahut adak tomo ta