BartFlos Boek VVG V9 - Vooruitkijken voor gevorderden · 3.2 Voetafdrukken in de Aarde: plastic soep 89 3.3 Een vijand van ons allemaal 95 3.4 Alle gekheid op een stokje 101 3.5 De

Genoeg manieren om aan ons einde te komen | 7

Inhoud

Voorwoord 10

Over dit boek 16

Hoofdstuk 1 | Genoeg manieren om aan ons einde te komen 301.1 Het onvoorstelbaar onverschillige universum 32

1.2 De dreiging komt van buiten 37

1.3 De kolkende Aarde 42

1.4 De schaduwkant van onze technologie 47

1.5 Wat we onszelf aan doen 52

Hoofdstuk 2 | De eigenaardige ontaarding van de menselijke soort 582.1 Het Overview Effect 60

2.2 De diepe oorsprong in ons allemaal 65

2.3 Niets menselijks is ons vreemd 70

2.4 De massa als individu 75

8 | Vooruitkijken voor gevorderden

Hoofdstuk 3 | De status quo van de enige wereld die we hebben 823.1 Van zeven naar elf miljard in vijf minuten 84

3.2 Voetafdrukken in de Aarde: plastic soep 89

3.3 Een vijand van ons allemaal 95

3.4 Alle gekheid op een stokje 101

3.5 De som van alle angsten 116

Hoofdstuk 4 | Alles wat we nodig hebben ligt aan onze voeten 1224.1 De Vooruitgang van Rosling 124

4.2 De verworvenheden van de moderne

denkende mens 130

4.3 De toekomst van onze technologie 135

4.4 Het richten van alle neuzen 141

4.5 We moeten van deze planeet af! 146

Hoofdstuk 5 | Homo sapiens aller continenten, verenigt u! 1525.1 De definitie van soortelijk succes 154

5.2 Als we elkaar écht diep in de ogen kijken 160

5.3 Ons arme beïnvloedbare brein 166

5.4 Dit is het nieuws: wat niet weet, wat niet deert 171


Hoofdstuk 6 | Verder vooruitkijken dan we ooit hebben gedurfd 1786.1 Onze unieke vermogens 180

6.2 Soortelijke pubertijd 185

6.3 Honderd jaar vooruitplannen 191

6.4 Duizend jaar later kijken 198

6.5 Tienduizend jaar in de toekomst durven dromen 205

Hoofdstuk 7 | De oermens overwonnen en het universum ontstegen 2127.1 Superlokaal belang is van universeel belang 214

7.2 Van ik-zucht naar supra-motivatie 221

7.3 Er is hoop want het begint allemaal bij jou! 227

Epiloog 236

| 9


Voorwoord

IL 1


Het begint met een enkele cel. De eerste cel

deelt zich om er twee te worden en die twee om

vier te worden, enzovoort. Na niet meer dan

50 verdubbelingen heb je tienduizend biljoen

(10.000.000.000.000.000) cellen in je lichaam

en ben je klaar om als mens tevoorschijn te

komen. En elk van die cellen weet precies wat te

doen om je van het moment van je verwekking

tot je laatste ademtocht te vormen en in stand

te houden.

Bill Bryson – Een kleine geschiedenis van bijna alles

Voorwoord | 11


Dit is een confronterend maar hoopvol boek. Als je aan het

einde bent gekomen is alles wat we denken en doen onder-

geschikt geworden aan één enkel principe. Dat principe is

eenvoudig te vertalen in één enkele open vraag: hoe kunnen

onze gedachten, ideeën en initiatieven ons helpen om van

deze planeet af te komen? Het enige dat vanaf dat moment

nog telt is de afweging of onze intenties, maar vooral ons ge-

drag als menselijke soort waarde toevoegt aan dat principe.

We zitten namelijk met een Groot Probleem. Het probleem

is zo groot en we zijn zo druk met onszelf dat we de essentie

ervan voortdurend missen. Het Grote Probleem waar ik het

over heb is dat onze planeet, Moeder Aarde, deze grandioos

mooie blauwe knikker, niet het eeuwige leven heeft. Ze wordt

aan alle kanten bedreigd. Als de Zon sterft, verzwelgt ze het

Zonnestelsel inclusief onze moederplaneet, maar ruim daar-

voor heeft ze ons water al verdampt. Rondzwevende ruim-

tekeien en supervulkanen dreigen al het leven op Aarde te

vernietigen. Maar wij kunnen er zelf ook wat van: overbevol-

king, verspilling en uitputting leiden tot milieuvervuiling

en klimaatopwarming en we vechten elkaar de tent uit als

gevolg van hebzucht, onverdraagzaamheid en bijgeloof. We

komen net pas kijken in de annalen van de ruimtegeschiede-

nis en maken er nu al een puinhoop van.

Het maakt niet uit op welk niveau we dit probleem bekijken:

superlokaal (gezin, familie, vrienden, collega’s, teamgeno-

ten), lokaal (dorp, stad), regionaal (provincie), nationaal,


continentaal, mondiaal of universeel. Het Grote Probleem is

voor iedereen gelijk, het raakt ons allemaal. Het maakt ook

niet uit hoe ver vooruit deze dreigende rampen zich lijken

voor te doen; tientallen, honderden, duizenden, miljoenen

of zelfs miljarden jaren in de toekomst. Het probleem van

het Grote Probleem is dat je het voelbaar moet zien te maken

voor ons allemaal. Want we kijken in de praktijk doorgaans

niet veel verder vooruit dan de dagelijkse beslommeringen

rond het huis, dat feestje volgende week of die zomervakan-

tie volgend jaar. En dat is precies wat ik met dit boek voor

ogen heb: het Grote Probleem voelbaar maken voor jou, voor

iedereen, in het hier en nu.

Om dat voor elkaar te krijgen heb ik gekozen voor een een-

voudige methode. Wat voor soort probleem je ook hebt,

groot, klein, dik of dun, met de Probleem Analyse Checklist

(PAC) kun je ze allemaal aan en ik schreef er al eerder over in

Het anti-klaagboek en Het perfecte project. De PAC werkt als

volgt. Eerst definiëren we het Grote Probleem inclusief oor-

zaken en gevolgen. Daarna leiden we hieruit af wat er moet

gebeuren om het probleem op te lossen, wie daar allemaal

bij betrokken zijn en wanneer het moet gebeuren. Als laatste

bekijken we wat we moeten doen om te voorkomen dat we

tussentijds terugvallen. Ziedaar, een simpele aanpak voor

een Groot Probleem.

Aan het einde van dit boek zal het tot je zijn doorgedrongen

dat de tijd dringt. Het is je duidelijk geworden dat het Grote

Voorwoord | 13


Probleem niet ver van ons bed ligt en niet door volgende ge-

neraties kan worden opgelost. Maar bovenal zal ik je laten

inzien dat we onze moederplaneet niet langer meer als eind-

station maar als thuisbasis moeten gaan zien – én gebruiken.

En dat vereist iets unieks: we zullen hoger en verder moeten

kijken dan we als mensapen ooit hebben gedaan. Alle neuzen

moeten omhoog worden gericht; naar de sterren, daar ligt

onze toekomst.

Tot slot: ik heb dit boek geschreven omdat ik een onverbe-

terlijke optimist ben. Er is volop hoop voor de toekomst van

mensaap en moederplaneet! Willen we echter de oermens

in ons overwinnen en het onverschillige universum ont-

stijgen, dan moeten we verder vooruitkijken dan we ooit

hebben gedurfd. Pas als we daarin slagen kunnen we met op-

geheven hoofd zeggen dat we als gevorderden vooruit heb-

ben gekeken.

Veel frontaal confronterend leesplezier!

Bart Flos

Genoeg manieren om aan ons einde te komen | 15Voorwoord | 15

De mens heeft andere soorten levende wezens

vanuit vele gezichtshoeken bekeken. Hij heeft ze

beschouwd als roofvijand, prooi, plaag, hulp en

speelkameraad. Hij heeft hen economisch uitge-

buit, wetenschappelijk bestudeerd, esthetisch ge-

waardeerd en tot symbolen verheven. En vooral

heeft hij met hen geconcurreerd om leefruimte,

is hen de baas geworden en heeft hen maar al te

vaak uitgeroeid.

Desmond Morris – De naakte aap


Over dit boekWanneer men naar school gaat of naar de universiteit, leert men

een heleboel informatie, misschien niet altijd van groot belang,

maar men leert het in ieder geval. Dat wordt tot kennis en

vanuit die kennis handelen we, hetzij op technisch gebied,

hetzij op het hele gebied van het bewustzijn.

Krishnamurti

OB 1

Genoeg manieren om aan ons einde te komen | 17Over dit boek | 17

Je staat aan het begin van een reis door verleden,

heden en toekomst van homo sapiens, de moderne

mens. Miljoenen jaren zwierven we als jagers/

verzamelaars in Kleine Groepen over de savanne

om tenslotte zo’n dertienduizend jaar geleden

landbouw te gaan bedrijven. We vestigden ons

op de mooiste plekjes en onze gemeenschappen

en steden begonnen te groeien. De afgelopen paar

duizend jaar is onze omgeving echter zó snel ver-

anderd dat ons oerbrein dat niet meer bij kan

houden. Evolutie werkt namelijk oneindig veel

trager dan de exponentiële ontwikkeling van de

menselijke soort. Dit alles heeft duidelijke conse-

quenties. Aan de ene kant lijden we aan ernstige

verwerkingsbeperking; we doen in de praktijk veel

te weinig met de theoretische kennis die we heb-

ben verzameld. Aan de andere kant verschuilen we

ons, net als vroeger, nog steeds in Kleine Groepen:

ons gezin, onze familie en onze vrienden, collega’s

en teamgenoten. Daar wordt ons sentiment

gekweekt en versterkt en daar moeten we gebruik

van maken als we onze problemen willen aanpak-

ken, hoe groot of klein ze ook zijn.


Het voorgaande is de basisgedachte achter mijn boek

De kenniskermis – Overleven in een zee van informatie. Het

kan handig zijn om dit boek gelezen te hebben alvorens je

verder gaat met Vooruitkijken voor gevorderden. Handig,

maar niet noodzakelijk. In De kenniskermis betoog ik dat we

worden overspoeld door informatie en daarom geen wel-

overwogen keuzes maken uit de kennisberg. We nemen de

informatie niet meer op en doen er niets mee. Op papier

weten we alles over alles maar we passen het in de praktijk

nauwelijks toe. Ik noem dat de kennisparadox en die is van

toepassing op ál onze boeken, geschriften en websites. Ik wil

deze paradox graag met je omzeilen.

Om een informatieoverload te voorkomen hanteer ik in dit

boek min of meer dezelfde aanpak als in De kenniskermis. Je

kunt ieder deelhoofdstuk als een zelfstandig verhaal lezen

en dat kost je niet meer dan vijf minuten (met uitzondering

van deelhoofdstuk 3.4 maar daar zetten we dan ook alle gek-

heid op een stokje). Voor extra informatie scan je de QR-codes

en bekijk je een TED(x)-filmpje (www.ted.com). Geen QR-scan-

ner bij de hand? Google dan ‘YouTube TED’ gevolgd door de

naam van de spreker en de derde klik is raak. Verder kun je,

als je durft, dieper duiken in de materie door een boekentip

te volgen. De deelhoofdstukken vormen één samenhangend

geheel; zo’n hoofdstuk lees je in ongeveer een half uur (met

uitzondering van hoofdstuk 3). Het gehele boek bestaat uit

zeven hoofdstukken en die lees je met gemak binnen een dag

uit; aan te raden als je de reis chronologisch en in volledige


samenhang wilt maken. Je kunt dus zelf kiezen in hoeveel

tijd je de informatie tot je wilt nemen. Wel zo handig.

Ik maak geen gebruik van voetnoten. Daar waar ik refereer

aan bronnen zoals internetsites of instanties kun je dat direct

in de tekst zien, net zoals je in ieder hoofdstuk direct wordt

verwezen naar een video of naar een boek over gerelateerde

onderwerpen. Daarnaast refereer ik regelmatig aan Wikipe-

dia want dat vind ik een fantastisch internetplatform. Het

is gemaakt door en voor de mens, ‘het volk’, het behandelt

zowat ieder denkbaar onderwerp en de informatieverstrek-

king is dynamisch, niet statisch. Bovendien bevat het een

schat aan bronreferenties waarin je jezelf naar keuze kunt

onderdompelen. Spendeer gerust een keer een middagje op

Wikipedia; het is dé stem van de nieuwsgierige mens, dé en-

cyclopedie van onze collectieve kennis en de beste start om je

ergens een eerste mening over te vormen.

En dan nog dit: misschien is het je al opgevallen, maar uit res-

pect voor de hemellichamen die ons bestaan als mens über-

haupt mogelijk maken schrijf ik Zon, Aarde en Maan met een

hoofdletter. De IAU, de Internationale Astronomische Unie

zal trots op me zijn. En over hoofdletters gesproken: zoals

je nog gaat merken hecht ik speciale waarde aan de Kleine

Groepen waar wij allemaal als mens deel van uitmaken. En

daarom schrijf ik de Kleine Groep ook met hoofdletters, net

als in De kenniskermis.

Over dit boek | 19


Het primaire doel van dit boek is je stap voor stap bewust ma-

ken van verleden, heden en toekomst van mensaap en moe-

derplaneet. Die toekomst is uitermate hoopvol zoals we gaan

zien, maar, zoals Harry Truman scherp opmerkte, ‘zij die de

geschiedenis lezen maar niet begrijpen, zijn gedoemd hem te

herhalen’. Naast bewustwording is het secundaire doel van

dit boek om je lokale visie, het hier en nu, wat meer te gaan

mixen met een globale visie, het daar en later. Globaler dan

de planeet Aarde en de ruimte daaromheen kunnen we niet

worden; we zullen dan ook flink moeten leren uitzoomen,

zowel in tijd als in ruimte. Ik hoop je daarmee een flink eind

op gang te helpen.

Om deze twee doelen te bereiken volgt Vooruitkijken voor

gevorderden als geheel de logica van de Probleem Analyse

Checklist (PAC), zoals in het voorwoord beschreven. Ieder

hoofdstuk behandelt een van de zeven vragen van de PAC en

leidt ten slotte naar de epiloog.

Oké dan, laten we beginnen. Ik heb er zin in!

Let op: om je vast een overzicht te geven van de gedach-

tenlijn van dit boek volgen hierna de samenvattingen

van de zeven hoofdstukken. Deze staan echter ook aan

het begin van ieder hoofdstuk, dus als je wilt kun je nu

direct doorgaan naar hoofdstuk 1.


Vraag 1: Wat is het probleem?

Hoofdstuk 1 | Genoeg manieren om aan ons einde te komen

Het is heel erg confronterend als je je probeert voor te stel-

len hoe onvoorstelbaar onverschillig het universum over ons

is. Over vijf miljard jaar dooft de Zon uit, zwelt op en ver-

zwelgt het complete planetenstelsel. Over een miljard jaar is

ze al te heet, verdampt al het water en dan wordt het leven

op Aarde onmogelijk. Iedere 25 miljoen jaar klapt een meteo-

riet op onze planeet, supervulkanen kunnen ieder moment

uitbarsten en dit soort rampen zijn groot genoeg om massa-

extincties te veroorzaken. Alsof dat nog niet erg genoeg is,

bezitten we de technologie om onszelf duizenden keren te

vernietigen en veroorzaken overbevolking, verspilling en

uitputting enorme milieuvervuiling en klimaatopwarming.

Kortom: het probleem is dat de Aarde een kosmisch be-

perkte houdbaarheidsdatum heeft en dat de mens haar

uiterste best doet om die datum met vernietiging en ver-

vuiling naar voren te halen.

Over dit boek | 21


Vraag 2: Wat veroorzaakt het probleem?

Hoofdstuk 2 | De eigenaardige ontaarding van de

menselijke soort

Wij zijn zo’n 200.000 jaar geleden als soort ontstaan: homo

sapiens, de moderne mens. We zijn het resultaat van miljar-

den jaren evolutie en ons DNA heeft onze hersenen gepro-

grammeerd. Omdat we ons razendsnel vermenigvuldigen

en ontwikkelen is onze omgeving niet meer in overeenstem-

ming met ons oerbrein; we zijn nog steeds jagers/verza-

melaars en verschuilen ons in Kleine Groepen. We worden

gedreven door hebzucht, onverdraagzaamheid en bijgeloof

maar we zijn ook nieuwsgierig, heel erg slim en kampioenen

in samenwerken. Dat heeft onze planeet in een paar honderd

jaar totaal veranderd; de mens is overal en laat haar sporen

na. Maar we leven niet in harmonie met onze omgeving en

de Aarde verkruimelt onder onze voeten.

Kortom: de oorzaak van het probleem is kortzichtigheid

en onverschilligheid, want we kijken niet veel verder

dan onze primatenneus lang is en laten ons leiden door

hebzucht, onverdraagzaamheid en bijgeloof.


Vraag 3: Wat zijn de gevolgen van het probleem?

Hoofdstuk 3 | De status quo van de enige wereld

die we hebben

De wereldbevolking groeit nog steeds razendsnel en ieder-

een moet ergens leven. Dat vreet energie en die halen we

voornamelijk uit fossiele brandstoffen. We produceren meer

dan genoeg eten, drinken en spullen voor iedereen, maar

de rijkdom is waanzinnig slecht verdeeld. Als we iets niet

meer nodig hebben gooien we het weg in plaats van het te

recyclen. De gevolgen zijn beangstigend: onze moeder-

planeet vervuilt en verwarmt in een razend tempo en onder-

tussen overschrijden we voortdurend de grenzen van onze

onverdraagzaamheid. Maar weinigen van ons lijken dat te

willen inzien.

Kortom: de gevolgen van het probleem zijn overbevolking,

welvaartsongelijkheid, verspilling, uitputting, milieu-

vervuiling en klimaatopwarming, overspoeld door

onenigheid, conflicten en oorlogen.

Over dit boek | 23


Vraag 4: Wat moet er gebeuren om het probleem op te

lossen?

Hoofdstuk 4 | Alles wat we nodig hebben ligt aan onze

voeten

Laten we eens kijken naar wat goed gaat, want er is volop

hoop! De afgelopen tweehonderd jaar zijn we er allemaal op

vooruit gegaan. De technologische en digitale ontwikkelin-

gen zijn verbazingwekkend en we ontrafelen de geheimen

van het DNA. We leren steeds meer over de oorzaken van

levensbedreigende ziekten als kanker en over erfelijke long-

en spierziekten. Hebzucht, onverdraagzaamheid en bijge-

loof worden bestreden door armoedebestrijding, onderwijs

en gezondheidszorg. We weten allang hoe we fossiele brand-

stoffen kunnen vervangen door duurzame alternatieven:

energie uit Zon, wind, biomassa en de Aarde zelf. We heb-

ben de technologie om onze moederplaneet te beschermen

en te behouden. Dat is mooi, want van daaruit moeten we de

ruimte gaan veroveren. Ja, we moeten van deze planeet af!

Kortom: om het probleem op te lossen moeten we de

Aarde behouden als thuisbasis om van daaruit de ruim-

te te gaan veroveren.


Vraag 5: Wie moet het doen?

Hoofdstuk 5 | Homo sapiens aller continenten, verenigt u!

Mogen we ons als soort eigenlijk wel succesvol noemen?

Als we potentie afzetten tegen puinhoop is het antwoord

‘misschien.’ Feit is wel dat we één soort zijn; het onderscheid

tussen rassen is volstrekt overbodig: we zijn een verzame-

ling culturen. Ieder gezond mens waar dan ook ter wereld

geboren, heeft dezelfde potentie als ieder ander. Al die men-

sen zijn tegenwoordig door telecommunicatie met elkaar

verbonden, maar moet je ook altijd alles overal van weten?

We zouden er enorm op vooruitgaan als we het nieuws al-

leen daar brengen waar het nodig is. Wat niet weet, wat niet

deert! Van dit alles kunnen we handig gebruikmaken om de

doelen van Het Moederplan – het behouden en op termijn

verlaten van onze planeet – te realiseren.

Kortom: wie moet het doen? Wij moeten het doen! Wij

zijn de moderne denkende mens en verenigd als één

soort zijn we nieuwsgierig, inventief maar vooral onver-

slaanbaar.

Over dit boek | 25


Vraag 6: Wanneer moet het klaar zijn?

Hoofdstuk 6 | Verder vooruitkijken dan we ooit hebben

gedurfd

In zelfbewustzijn, taal en samenwerkingsvermogen onder-

scheidt de mens zich daadwerkelijk van alle andere dieren.

Kunst en cultuur maken ons uniek en dragen in belangrijke

mate bij aan ons voortbestaan. Maar als we de mensheid be-

schouwen als één persoon, blijken we de volwassenheid nog

niet te hebben bereikt. Sterker nog, we zijn de soortelijke pu-

bertijd net voorbij en staan aan het begin van onze soortelijke

adolescentie. We moeten echter heel snel volwassen wor-

den om als één soort de toekomst tegemoet te zien. Voor de

realisatie van Het Moederplan moeten we namelijk honderd

jaar vooruitplannen, duizend jaar later kijken en tiendui-

zend jaar in de toekomst durven dromen. Ruim baan voor

homo sapiens universi, de ruimtemens!

Kortom: Het Moederplan is klaar als de mens haar soor-

telijke volwassenheid heeft bereikt door de Aarde te red-

den van de ondergang en van de ruimte haar tweede

thuis te maken.


Vraag 7: Wat moeten we doen om te voorkomen dat we

terugvallen?

Hoofdstuk 7 | De oermens overwonnen en het universum

overstegen

Omdat wij mensapen een oerbrein met ons meedragen is ons

gezichtsveld beperkt in ruimte en tijd; we zijn superlokaal

georiënteerd en lijden aan ik-zucht. Om vooruit te komen

moeten we als één verenigde soort universeel gaan denken:

ik noem dat supra-motivatie. Supra-gemotiveerd zijn begint

bij de Kleine Groepen waar we als individu allemaal deel van

uitmaken: gezin, familie, vrienden, collega’s en teamgeno-

ten. Daar verspreiden we onze sentimenten en daar maken

we de ultieme keuze: blijven hangen in het verleden of voor-

uitkijken als gevorderden.

Kortom: om te voorkomen dat we terugvallen moeten

we ons als menselijke soort, als één geheel, verenigen.

Met hoeveel miljarden we ook zijn, we bestaan uit tal-

loze Kleine Groepen en in één daarvan zit jij. En met jou

begint het allemaal.

Over dit boek | 27


Ik wens je nogmaals veel frontaal confronterend leesplezier.

Laat je verontrusten maar ook verrassen, inspireren en ont-

zorgen door de sprekers in de filmpjes en de auteurs van de

boeken waarnaar ik verwijs. Je zult het zien: alles is al een

keer opgeschreven, verteld en doorgegeven. We weten op pa-

pier precies wat we moeten doen om van deze planeet af te

komen. En er zijn meer dan genoeg knappe koppen die ons

daarbij kunnen helpen. Maar dat is niet genoeg. We moeten

de boodschap in dit boek honderd keer onderstrepen, duizend

keer vermenigvuldigen en tienduizend keer herhalen. Hoe

meer mensen ervan weten hoe meer neuzen worden gericht.

Laten we stoppen met mondiaal navelstaren; de sterren

wachten op ons. Ga je mee?



Hoofdstuk 1

Genoeg manieren om aan ons einde te komen

H 1


Het is heel erg confronterend als je je probeert

voor te stellen hoe onvoorstelbaar onverschillig

het universum over ons is. Over vijf miljard jaar

dooft de Zon uit, zwelt op en verzwelgt het com-

plete planetenstelsel. Over een miljard jaar is ze

al te heet, verdampt al het water en dan wordt

het leven op Aarde onmogelijk. Iedere 25 miljoen

jaar klapt een meteoriet op onze planeet, super-

vulkanen kunnen ieder moment uitbarsten en

dit soort rampen zijn groot genoeg om massa-

extincties te veroorzaken. Alsof dat nog niet erg

genoeg is, bezitten we de technologie om onszelf

duizenden keren te vernietigen en veroorzaken

overbevolking, verspilling en uitputting enorme

milieuvervuiling en klimaatopwarming.


1.1 Het onvoorstelbaar onverschillige universum

Het heelal is groot. Echt groot. Je gelooft gewoon niet hoe

gigantisch, kolossaal, duizelingwekkend groot het is.

Ik bedoel, jij mag dan vinden dat het ver is naar de drogist

op de hoek, maar voor het heelal is dat gewoon een lachertje.

Douglas Adams – Het Transgalactisch Liftershandboek

Bij de geboorte van onze Zon is de basis gelegd voor ons

bestaan. Maar onze ster heeft ook een sterftedatum en op die

dag verdampt onze planeet volledig.

MercuriusZon

Venus

Saturnus

Mars

Aarde

Uranus

Jupiter

Neptunus

S 1.1


Op honderdvijftig miljoen kilometer van de Aarde staat al

vijf miljard jaar een ontzagwekkend grote kernfusiecentrale

geheel gratis energie uit te stralen. Deze nagenoeg perfecte

bol stuurt al die energie alle kanten op en maar een heel klein

beetje daarvan bereikt ons in iets meer dan acht minuten.

Maak kennis met onze Zon; een ster van gemiddelde omvang

op een onbeduidend uithoekje ergens in ons sterrenstelsel,

de Melkweg, die uit zo’n tweehonderd tot vierhonderd mil-

jard sterren bestaat. Is dat veel? Ach, er zijn naar schatting

tussen de honderd en tweehonderd miljard sterrenstelsels in

het heelal, dus tel nog maar even door.

Onze Zon, zo lezen we op Wikipedia, weegt bijna tweedui-

zend quadriljoen ton, gelijk aan ruim 330.000 keer de massa

van de Aarde. Met ‘ontzagwekkend groot’ kom ik dus nog

eens niet in de búúrt van een nauwkeurige omschrijving.

Ze heeft een diameter van bijna 1,4 miljoen kilometer en de

Aarde past er meer dan een miljoen keer in. Ze bevat 99,86%

van de massa van ons Zonnestelsel en iedere seconde zet

ze ongeveer 700 miljoen ton waterstof om in ongeveer 695

miljoen ton helium. Het verschil wordt uitgestraald. De Zon

wordt dus iedere seconde ongeveer 5 miljoen ton lichter!

Dat lijkt veel, toch is het maar een flintertje massaverlies ten

opzichte van haar totale grootte.

Het is lastig om je dit soort extreem grote getallen goed voor

te stellen. Want wat is ‘groot’, ‘veel’ of ‘ver’ nou helemaal?

Zo staat er op 12.000 lichtjaar een zogenaamde gele ster met


de romantische naam HR 5171 A, die maar liefs 1.300 keer zo

groot is als onze Zon en maar liefst een miljoen keer zo hel-

der! Alsjeblieft, nog meer superlatieven. Een lichtjaar is ove-

rigens geen tijdseenheid maar een afstandseenheid. Het is

de afstand die het licht met ongeveer 300.000 kilometer per

seconde in een jaar aflegt. Een simpele rekensom leert ons

dat 1 lichtjaar een afstand is van ongeveer 9,5 biljoen kilo-

meter. Dat is 9,5 miljard keer een miljard kilometer oftewel

een 9 met 12 nullen.

Het zijn indrukwekkende cijfers die we te danken hebben

aan hardwerkende wetenschappers. En die vertellen ons nog

meer: onze moederzon heeft een dramatisch rampscenario

voor ons in petto. Over nog eens vijf miljard jaar is ze aan het

einde van haar vurige Latijn en zwelt ze op tot een rode reus.

Ze slokt daarbij het complete planetenstelsel op voordat ze

ten slotte tot een nederige witte respectievelijk zwarte dwerg

inkrimpt en gedoemd is om in de vergetelheid te verdwijnen.

Ja, je leest het goed: de Zon heeft een sterftedatum. En als

ze gaat dan gaat ze goed! Er blijft geen enkele zandkorreltje

over van onze planeet; onze Aarde wordt volledig opgeslokt

en gereduceerd tot damp. Niets herinnert dan nog aan onze

beschaving.

Mocht je overigens denken ‘Vijf miljard jaar? Dan hebben we

nog tijd zat!’ dan vergis je je. Over ongeveer 1 miljard jaar

is de Zon zó heet geworden dat al het water op Aarde ver-

dampt. Dan is er sowieso geen leven meer mogelijk. Dus ja,


ons universum is onvoorstelbaar onverschillig over ons. Het

sterven van zo’n onbeduidend sterretje als de onze zal haar

worst zijn. Supernova’s, dat is pas vuurwerk! Dat zijn veel

grotere sterren dan de onze en die laten het weten als ze aan

hun einde komen. Ze exploderen dan in het grootste vuur-

werkspektakel dat je je maar kunt voorstellen en ik schrijf

erover in De kenniskermis. Complete beschavingen kunnen

in de 13,7 miljard jaar lange geschiedenis van ons heelal in

een flits zijn vernietigd zonder een spoor achter te laten.

Over onverschilligheid gesproken.

Hoe dan ook, wat we ook doen op onze blauwe planeet, hoe

we ons ook gedragen en wat we ook zouden willen, er blijft

van de Aarde uiteindelijk niets over. Iets waar we nu al reke-

ning mee kunnen houden en dat lijkt me een mooie gedachte

om mee te beginnen.

Filmpje kijken?

Genna Duberstein zegt dat we als volwasse-

nen vergeten om nieuwsgierig te zijn. Kan de

Zon ons gevoel van verwondering wellicht op-

nieuw doen opvlammen? Wat denk jij?


Durf je dieper te duiken?

David Whitehouse | De zon – Een biografie

Dr. David Whitehouse is astronoom en wetenschappelijk

journalist en vertelt je in dit vlot geschreven wetenschappe-

lijk boek – zonder formules – waarom niet alleen de Aarde

maar ons gehele bestaan om de Zon draait. ‘In dit boek vind

je alles wat je altijd al over de Zon wilde weten.’


1.2 De dreiging komt van buiten

Ik zal lachen als ze met de vernietiging van de Aarde

voor het einde van de wereld niet klaarkomen.

Stanislaw Jerzy Lec

De Aarde draagt talloze littekens van haar ruimtegeschiede-

nis. We doen er goed aan om te leren van de impact van deze

ruimtekeien want voor je het weet zijn we zelf aan de beurt.

S 1.2


Het was een bizar grote mega-explosie, eentje die alleen

maar vanuit de ruimte goed was te zien. De impact, het ver-

blindende licht, de hitte, de schokgolf; alles wat we in deze

moderne tijd aan visuele ervaringen hebben zou erbij verble-

ken. Na het neerdalen van het stof was niets meer hetzelfde.

De Chicxulubkrater op het Yucatán-schiereiland bij de Golf

van Mexico is het bewijs; ze heeft een doorsnede van zo’n 250

kilometer en is pas na hevig speurwerk door verschillende

wetenschappers gevonden.

Ik praat hier over een van de meest catastrofale natuur-

rampen in de geschiedenis van de Aarde; de inslag van de

Baptistina-meteoriet met een doorsnede van 10 kilometer. Ze

maakte 65 miljoen jaar geleden een einde aan de heerschap-

pij van de dinosauriërs en daarmee de weg vrij voor ons

zoogdieren. We hebben dus veel te danken aan dit stuk steen,

maar ik heb het idee dat wijlen de dinosauriërs het daar niet

mee eens zijn. Zij heersten tenslotte al 160 miljoen jaar over

de Aarde en het is maar de vraag of er zoiets als een ‘mense-

lijke soort’ zou zijn geweest als het ruimtepuin ons niet een

handje had geholpen.

Het kan zomaar zijn dat je net zonder met je ogen te knip-

peren over het getal ‘160 miljoen jaar’ heen hebt gelezen. La-

ten we er even bij stilstaan. Het is een zó ongelofelijk grote

tijdsspanne dat alleen vergelijkingen nog iets uithalen. Wij,

homo sapiens, de moderne mens, bestaan zo’n 200.000 jaar.

Als je de heerschappij van de dinosauriërs terugbrengt tot 1


jaar dan lopen wij in vergelijking pas 11 uur rond, minder

dan een halve dag. We komen net kijken, mensen!

Er zweeft heel wat losgeslagen rotzooi door de ruimte. En

aangezien onze planeet met ruim 100.000 kilometer per uur

rond de Zon draait en ons Zonnestelsel met 800.000 kilo-

meter per uur door de Melkweg raast, zorgen Newtons en

Einsteins wetten van de zwaartekracht ervoor dat we wel

móeten botsen. Dat gaat zachtzinnig als het bakstenen zijn

– ‘vliegende sterren’ – maar ze veroorzaken catastrofes en

massa-extincties als het enorme ruimtekeien zijn. En het

meest daarvan hebben we niet eens in beeld; we weten niet

goed genoeg wat er wanneer op ons af komt.

Zoek maar eens op YouTube naar beelden van de ‘Tsjeljabinsk

meteoroïde’ die in februari 2013 op Aarde neerstortte.

Je gelooft je ogen niet! Vermenigvuldig dit met een factor

duizend en zo moet het eruit zien als de Aarde op het punt

staat te vergaan. Deze meteoroïde, zo lezen we op Wikipedia,

was 17 meter in doorsnede en woog 9.000 ton. De vrij-

gekomen energie was meer dan 30 keer zo groot als de

atoombom op Hiroshima; ze scheen helderder dan de Zon.

En dat was nog maar een flintertje vergeleken bij de ver-

oorzaker van de Barringer-krater bij Winslow in de Ameri-

kaanse staat Arizona, een meteoriet met een diameter van

50 meter en een gewicht van 300.000 ton. Haar krater is 1,3

kilometer in doorsnede en 170 meter diep. Ze sloeg 50.000


jaar geleden in met een klap gelijk aan 20 miljoen ton TNT.

De inslag veroorzaakte een aardbeving met een kracht van

5,5 op de schaal van Richter. Stel je voor hoe groot de impact

was van de Baptistina-meteoriet met zijn doorsnede van 10

kilometer! Dat is vergelijkbaar met de kracht van een explo-

sie van 100 biljoen ton TNT oftewel 7 miljard keer zo sterk als

de atoombom op Hiroshima. Menselijke prestaties verpulve-

ren, verbleken en verdampen bij de krachten van het univer-

sum. Respect.

Dit soort grote natuurrampen is rechtstreeks te verbinden

met massa-extincties, het grootschalig uitsterven van die-

ren en planten. Het ecosysteem van de Aarde is gebaseerd

op kwetsbare voedselketens en als de Zon maanden of jaren

verduisterd wordt door de gevolgen van meteorietinslagen,

dan storten deze ketens in. Het is maar de vraag of de men-

selijke soort – met haar in alle opzichten kwetsbare bescha-

ving – in staat is om de impact van een broertje of zusje van

Baptistina te overleven.

Rampzalige inslagen zijn geen uitzonderingen! Het gebeur-

de al talloze keren in de 4,5 miljard jaar oude geschiedenis

van de Aarde en gaat nog talloze keren gebeuren. Sommige

wetenschappers zien zelfs enige regelmaat in de inslagen

van deze rampkeien, als gevolg van de reis van ons Zonne-

stelsel door het universum. Iedere 25 miljoen jaar of zo slaat

er eentje van formaat in en volgens wetenschappelijke bere-

keningen zijn we over 15 miljoen jaar alweer aan de beurt.


Dat is dus veel eerder dan wanneer de Zon te heet voor ons

wordt. De tijd begint te dringen.

Filmpje kijken?

Phil Plait overtuigt je op frontaal confronte-

rende wijze dat een asteroïde-impact je dag

écht kan ruineren, samen met alle andere

soorten op Aarde.

En Stephen Petranek zet het nog eens op een

rijtje voor je: hij presenteert acht manier

waarop de wereld aan haar einde kan komen.

Durf je dieper te duiken?

Govert Schilling | Fascinerend zonnestelsel –

Op reis naar onbekende werelden

Wetenschapsjournalist Govert Schilling weet als geen an-

der hoe je boeiende verhalen vertelt over de wondere wereld

ver buiten de dampkring van onze eigen vertrouwde Moeder

Aarde. Zo leer je niet alleen van alles over de planeten zelf

maar vooral ook over wat er tussenin allemaal aan ruimte-

puin rondzweeft.


1.3 De kolkende Aarde

Als de mensen niet op een vulkaan dansten zou ik willen

weten waarop en wanneer ze dán dansen. Belangrijk is

om goed in de gaten te houden dat men een vulkaan

onder de voeten heeft en daarmee het ware genoegen te

smaken een vrij mens te zijn.

Jacques Perret.

Als het gevaar niet van buiten komt dan komt het wel van

binnen. Voor Moeder Aarde zijn supervulkanen niet meer dan

een scheet in de geschiedenis. Voor ons kunnen ze het einde

betekenen.


Onze planeet is een nagloeiende sintel, een gigantische bal

gesmolten steen met een verwaarloosbaar korstje. Op dat

korstje leven wij. Vlak daaronder bevindt zich de aardmantel

en daaronder zit de kern. Het middelpunt van de Aarde ligt

ruim 6.000 kilometer onder ons en dat korstje is daar maar

een half procentje van. Zowel de mantel als de kern zijn dui-

zenden kilometers dik en bestaan uit afwisselend vast en

vloeibaar gesteente. Temperaturen lopen uiteen van 1.500

tot 3.000 graden in de mantel tot wel 6.000 graden in de

kern; even heet als het oppervlak van de Zon. Het is een grote

kolkende, convecterende, radioactieve bal vuur die niet te

beroerd is om zo af en een toe een ‘scheet’ te laten.

De Aarde ontstond 4,5 miljard jaar geleden uit het stof en

gruis dat de Zon voor ons overliet. Minuscule deeltjes begon-

nen elkaar aan te trekken, samen te klonteren en te roteren

en de zwaartekracht deed de rest. Onder druk werd alles

vloeibaar en de hitte van onze ontstaansgeschiedenis brand,

stulpt en vloeit nog steeds onder onze voeten. Speel die film

van 4,5 miljard jaar af in een paar minuten en je ziet de conti-

nenten ronddrijven als waterlelies in een vijver. Platentekto-

niek heet dat. Het veroorzaakt aardbevingen en vulkanisme.

Waarschijnlijk heb je net met iets meer belangstelling over

de tijdsspanne ‘4,5 miljard jaar’ heen gelezen. Laten we dat

opnieuw even in perspectief plaatsen. Als we de leeftijd van

de Aarde op 1 jaar stellen en afzetten tegen de leeftijd van

ons bestaan als moderne mens – 200.000 jaar – dan maken

Documents

BartFlos Boek VVG V9 - Vooruitkijken voor gevorderden · 3.2 Voetafdrukken in de Aarde: plastic soep 89 3.3 Een vijand van ons allemaal 95 3.4 Alle gekheid op een stokje 101 3.5 De