BAROK

Sam naziv " barok " izveden je od portugalske, odnosno španske riječi barroco ili barruco koja oznacava biser nepravilnog oblika i manje vrijednosti. U istoriji umjetnosti postoje dva pristupa baroku. Jedni ga smatraju logičnim produžetkom renesansnih tradicija, tj zavrsnom fazom renesanse. Drugi su skloni da u baroku vide antipod humanističkim težnjama – " barokno " je ono sto je ne uravnoteženo, izvještačeno, bizarno, suprotno estetskim kanonima renesanse. Za neke barok označava povratak privitivnim izvorima čovječanstva, jer se, napustajući intelektualni klasicizam , okreće vitalnosti i instinktu kao pokretačima umjetničkog čina. Termin barok, kao oznaka epohe izmedju renesanse i klasike koja obuhvata oko 150 burnih godina, tek početkom 20-tih godina XIX vijeka prihvaćen je u umjetnosti muzike. Razlikovanje ranog ( 1600-1630), zrelog (1630-1680), i poznog(1680-1750) baroka donekle pomaže da se ipak pojedine dosta heterogene pojave u muzici ovog doba. Barok kao pravac donio je nova izražajna sredstva, nova shvatanja o mjestu duhovne muzikei nagli uspon instrumentalne polifonije, koja će dostići u Bahovim djelima. Pojedinac kao umjetnicki subjekt izbija u prvi plan a svjetovna muzika doživljava veličanstven uspon. Izgradjuje se nauka o

harmoniji ( nauka o akordima i njihovom povezivanju). U prvoj polovini XVIII vijeka francuski kompozitor i teoreticar Žan Filip Ramo objavljuje svoje značajne teorijske radove iz oblasti harmonije. U njima su data teorijska resenja razvojnih procesa koji su se odigrali u muzičkoj praksi onog doba i istovremeno postavljene teorijske osnove modernog shvatanja harmonije. Iz vremena baroka imamo moderne tonske rodove dur i moll, u današnjem smislu riječi. Barok donosi nove oblike – imstrumentalne i vokalno-instrumentalne muzike.

Žan Filip Ramo

RANI BAROK

Rani barok ( 1600-1630) vezuje se za rađanje prve opere. Grupa umjetnika, poznata pod nazivom " Firentinaska kamerata " , željela je da obnovi grčku tragediju. Pod pred postavkom da gu Grci tragediju izvodili kao neku vrstu deklamacije – govor kroz muziku, oni odbacuju polifoniju i stvaraju novu tragediju u monodijskom stilu. Pra izvedena opera bila je " Dafne " od Jakopa Perija.

Međutim njij se danas isključivo pridaje istorijski značaj jer se ni po obliku ni po sadrzaju ne moze porediti sa onim sto danas nazivamo operom. Kao najznačajniji autor opere istakao se Klaudio Monteverdi. Njegove se opere i smatraju kao prvim pravim predstavnicima ovog žanra. Kod njega, rečitativ je blizak firentinskom, ali se javljaju ansambli – dueti i terceti, kao i madrigalski horovi. Vrlo inventivno koristi orkestar, koji u to vrijeme i nije bio tako bogat. Sa Monteverdijevim dijelom počinje oblikovanje opere sa numerama. Dramska radnja prikazuje se kroz niz zaokruzenih samostalnih djelova. Kao njegove najpoznatije opere treba izdvojiti : " Krunisanje Popeje " ; " Arijadna i Orfej " .

ZRELI BAROK

U zrelom baroku opera je jedna od vodećih oblika, njeni sastavni djelovi : arija, recitativ, ansambli i horovi, nalaze se na u osnovi baroknih vokalno-instrumentalnih formi – oratorijuma, kantate i mise. Virtuozitet vokalnih dionica barokne opere inspirise razvoj instrumentalnog virtuoziteta i uticaj na stvaranje koncertnog stila. Na kraju, iz uvodne muzike za operu radja se klasična simfonija. U XVII vijeku mnogi instrumenti su usavršeni ili su dobili oblik vrlo sličan današnjem. To se posebno odnosi na porodicu violina. Čuveni kremonski graditelj instrumenata Amati i Gvarneri stvorili su primjerke izuzetne vrijednostii ljepote. U drugoj polovini XVII i U prvoj polovini XVIII vijeka, najznačajniji garditelj bio je Antonio Stradivari, čiji instrumenti sve do danas važe za najbolje. Tajna njihove izuzetnosti nije primarno u obliku, već u izboru i pripremi drveta i naročito u izradi laka. U baroku su usavršeni i duvački instrumenti : flauta, oboa, fagot. Lovački rog se takodje usavršava pa u drugoj polovini XVII vijeka postaje umjetnički instrument.

U zrelom baroku dolazi do usavršavanja inastrumenata sa dirkama i diferenciranje muzike za orgulje i čembalo. Početkom XVIII vijeka javljaju se prvi primjerci klavira sa čekićima. Njegovo usavršavanje potrajalo je stotinak godina. Razvoj instrumentarija omogućilo je samostalniji život instrumentalne muzike, a takođe izgradnju velikih vokalno-instrumentalnih formi sa solistima, ansamblima i horovima koje prati orkestar.

KASNI BAROK

U kasnom baroku dolazi do sinteze polionije i homofonije, preovladavaju instrumentalne forme koje su monumentalnog karaktera, tipična barokna motoričnost je ne zaobilazna, dalje se izgradjuje koncertni stil. To je vrijeme djelovanja dva najveća barokna majstora Baha i Hendla.

OBLICI BAROKA

Barok je kako period nastanka novih i usavršavanja do tadašnjih vokalno-instrumentalnih ( opera, oratorijum, barokna misa, kantata, pasija) tako i instrumentalnih oblika( barokna svita, sonata, solistički koncert, fuga, tokata, invencija, preludijum, končerto groso).

VOKALNO-INSTRUMENTALNI OBLICI

-opera-oratorijum-barokna misa-kantata-pasija

INSTRUMENTALNI OBLICI

-barokna svita-sonata-solistički koncert-fuga-tokata-invencija-preludijum-konćerto grosso

OPERA

Opera je scensko vokalno-instrumentalno djelo, koje se – kao svako dramsko- sastoji od činova, a ovi od scena. Tekst opere, libreto, moze biti specijalno napisanza operu, mada se češće obrađuje postojeće dramsko djelo, prilagodjeno zahtjevima muzike- prije svega skraćenog, jer pjevni tekst traje znatno duže od govornog. Mogli bi smo reći da je to drama u kojoj glumci svoje uloge ne govore, već ih pjevaju uz pratnju orkestra, koji radnju na sceni muzički podcrtava i tako utpotpunjuje dojam. Korišćenje muzike u scenskim djelima, samo po sebi, nije predstavljalo novinu. U srednjem vijekuizvodjene su liturgijske drame i misterije u kojima je muzika imala značajnu ulogu. Nastanak opere priprema i dramski madrigal XVI vijekau kojem se ( u horskom izvodjenju) izdvajaju " uloge " pojedinih lica. Velika popularnost na dvorovima tog doba uživali su uz predstave pastorala, moreske, baletske prizore. Prva prikazana opera " Dafne " (1597), Firentinca Jakopa Perija (na tekst Rinučija) u stvari je pastorala.

JAKOPO PERI

Suština promjene u odnosu na tadašnju tradiciju odnosi se na sredstva izražavanja. Kompozitori prvih opera izgrađuju novi tip odnosa muzike i teksta. Oni, bar u početku, potpuno odbaciju polifoniju jer smatraju da je u njoj nemoguće postići stalnu i punu zazumljivost riječi (iz tih razloga ce 250 godina kasnije Ričard Vagner izostaviti ansamble u svojoj muzičkoj drami! ). Prvi kompozitori opera odlučuju se, dakle, za monodiju. Sami su nastojali da u predgovorima za svoja djela protumače bit novog kompozitorskog postupka, pa je zato u tumačenju moguće osloniti se na njihove vlastite riječi.