v1.015101206

BÀI 2BẢO HIỂM XÃ HỘI, BẢO HIỂM Y TẾ,

BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

ThS. Bùi Quỳnh Anh

ThS. Nguyễn Thành Vinh

Khoa Bảo hiểm - Đại học Kinh tế Quốc dân

1

v1.015101206

TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG

Ông Đỗ Văn Hùng tham gia BHXH 15 năm. Khi về hưu, ông có được hưởng lương hưu

định kỳ hàng tháng không?

2

v1.015101206

MỤC TIÊU

• Cung cấp cho sinh viên kiến thức tổng hợp về BHXH, BHYT, BHTN: khái

niệm, vai trò, nội dung cơ bản, quỹ tài chính.

• Giúp sinh viên hiểu rõ được sự cần thiết của việc tham gia BHXH, BHYT,

BHTN và quyền lợi khi tham gia.

• Giải quyết được các bài tập tình huống về chi trả quyền lợi bảo hiểm khi có

sự kiện bảo hiểm xảy ra.

3

v1.015101206

NỘI DUNG

4

Bảo hiểm xã hội

Bảo hiểm y tế

Bảo hiểm thất nghiệp

v1.015101206

1.2. Khái niệm và bản chất của BHXH

1. BẢO HIỂM XÃ HỘI

5

1.1. Lịch sử ra đời của BHXH

1.3. Vai trò của BHXH

1.4. Quỹ BHXH và mục đích sử dụng quỹ

1.5. BHXH Việt Nam

v1.015101206

1.1. LỊCH SỬ RA ĐỜI CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI

Sự cần thiết khách quan của BHXH

Cơ sở ra đời: Quan hệ thuê mướn lao động

6

Rủi ro, biến cố → ảnh hưởng đến người lao động, gia

đình, người sử dụng lao động và nền KT – CT – XH

Tự đối phó → thành lập hội tương hỗ → đấu tranh,

bãi công

Mâu thuẫn không tự giải quyết được → ảnh hưởng

sâu rộng

→ Nhà nước ban hành chính sách BHXH

v1.015101206

1.1. LỊCH SỬ RA ĐỜI CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI (tiếp theo)

7

Lịch sử ra đời của BHXH

Đầu thế kỷ XX

1850

Châu Á, Châu Phi, Caribe

Châu Âu, Mỹ la tinh, Bắc Mỹ

Ra đời ở nước Phổ

Sau chiến tranh Thế giới II

v1.015101206

1.2. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Khái niệm về BHXH:

BHXH là sự đảm bảo thay thế, bù đắp một phần thu

nhập cho người lao động khi họ gặp phải những biến cố

làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm

trên cơ sở hình thành một quỹ tiền tệ tập trung, nhằm

góp phần đảm bảo an toàn đời sống của người lao

động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội.

• Đối tượng của BHXH:

Phần thu nhập bị giảm hoặc mất của người lao động khi

họ gặp phải…

8

v1.015101206

1.2. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI (tiếp theo)

9

• Bản chất của BHXH:

BHXH là nhu cầu khách quan, đa dạng và

phức tạp.

Mối quan hệ giữa các bên trong BHXH phát

sinh trên cơ sở quan hệ lao động, quan hệ

quản lí xã hội.

Những biến cố… có thể xảy ra ngẫu nhiên

hoặc không ngẫu nhiên, trong quá trình lao

động hoặc ngoài quá trình lao động → rủi ro

xã hội.

Phần thu nhập bị giảm hoặc mất của người

lao động sẽ được bù đắp, thay thế một phần

từ quỹ tiền tệ tập trung gọi là quỹ BHXH.

v1.015101206

1.2. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI

10

• Mục tiêu của BHXH:

Đảm bảo nhu cầu sinh sống thiết yếu của người lao động và gia đình.

Chăm sóc sức khỏe và chống bệnh tật.

Xây dựng điều kiện sống đáp ứng các nhu cầu của dân cư và các nhu cầu đặc biệt của

người già, người tàn tật và trẻ em.

v1.015101206

1.3. VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Vai trò của BHXH:

Đối với người lao động;

Đối với người sử dụng lao động;

Đối với Nhà nước và xã hội.

• Vai trò của BHXH trong hệ thống an sinh xã hội:

Lưới đầu tiên, quan trọng nhất của hệ thống an

sinh xã hội quốc gia;

Điều tiết mạnh mẽ các chính sách khác trong hệ

thống an sinh xã hội.

11

v1.015101206

1.4. QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Quỹ BHXH là quỹ tài chính độc lập, tập trung ngoài ngân sách nhà nước;

• Quỹ thống nhất;

• Quỹ thành phần.

12

v1.015101206

1.4.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Ra đời, tồn tại và phát triển gắn với mục đích thực hiện

chính sách.

• Không nhằm mục đích kinh doanh kiếm lời.

→ Nguyên tắc quản lý quỹ: cân bằng thu - chi.

• Phân phối quỹ vừa hoàn trả, vừa không hoàn trả.

• Được quản lí để bảo toàn và tăng trưởng.

• Là hạt nhân, là nội dung vật chất của tài chính BHXH.

• Sự ra đời, tồn tại và phát triển quỹ BHXH phụ thuộc vào

trình độ phát triển kinh tế - xã hội, điều kiện lịch sử trong

từng thời kỳ của từng quốc gia.

13

v1.015101206

1.4.2. NGUỒN HÌNH THÀNH QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Đóng góp của người lao động

• Đóng góp của người sử dụng lao động

• Hỗ trợ, bù thiếu của Nhà nước

• Các nguồn khác: lãi đầu tư, ủng hộ từ thiện…

14

Nguồn cơ bản, quyết định độ lớn của quỹ BHXH

v1.015101206

1.4.3. PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH MỨC ĐÓNG GÓP

15

Căn cứ theo W

• Người lao động đóng góp

theo một tỷ lệ % nhất định

so với Whàng tháng

• Người sử dụng lao động

đóng góp theo một tỷ lệ %

nhất định so với tổng quỹ

lương đơn vị.

Căn cứ theo W

• Người lao động đóng góp

theo một tỷ lệ % nhất định

so với Whàng tháng

• Người sử dụng lao động

đóng góp theo một tỷ lệ %

nhất định so với tổng quỹ

lương đơn vị.

Căn cứ theothu nhập

Dựa theo thu nhập được

cân đối chung trong toàn bộ

nên kinh tế.

Căn cứ theothu nhập

Dựa theo thu nhập được

cân đối chung trong toàn bộ

nên kinh tế.

v1.015101206

Chi khácChi

Quản lý

Chi trả trợ cấp:• Ngắn hạn• Dài hạn

31

21.4.4. MỤC ĐÍCH SỬ DỤNG QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI

16

1 2 3

v1.015101206

ILO: Công ước 102 – Giơnevơ (6/1952)

1. Chăm sóc y tế → BHYT

2. Trợ cấp ốm đau

3. Trợ cấp thất nghiệp → BHTN

4. Trợ cấp tuổi già (Chế độ hưu trí)

5. Trợ cấp tai nạn lao động – bệnh

nghề nghiệp

6. Trợ cấp gia đình

7. Trợ cấp sinh đẻ

8. Trợ cấp khi tàn phế

9. Trợ cấp cho người còn sống

(Trợ cấp mất người nuôi dưỡng)

17

• Thực hiện ít nhất 3 chế độ

• Trong đó ít nhất có 1 trong 5 chế độ:

3, 4, 5, 8, 9

v1.015101206

Đặc điểm hệ thống các chế độ BHXH

• Pháp luật quy định

• Chia sẻ rủi ro, tổn thất

• Chi trả dựa vào đóng góp

• Chủ yếu chi định kỳ

• Chi trả bằng tiền

• Chi trả chính là quyền lợi

• Chi trả phụ thuộc quỹ

• Cần được điều chỉnh

18

• Bao trùm cả cuộc đời

v1.015101206

1.5. BẢO HIỂM XÃ HỘI VIỆT NAM

1.5.1. Lịch sử

1.5.2. Hệ thống BHXH

1.5.3. Quỹ BHXH

1.5.4. Quản lý BHXH

19

v1.015101206

1.5.1. LỊCH SỬ

• Thời Pháp thuộc

• 1961: Nghị định 218/CP – Điều lệ tạm thời

• 1995: Nghị định 12/CP – Điều lệ BHXH

• 2006: Luật BHXH

20

v1.015101206

1.5.2. HỆ THỐNG BẢO HIỂM XÃ HỘI

• BHXH bắt buộc:

Chế độ trợ cấp ốm đau;

Chế độ trợ cấp tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp;

Chế độ hưu trí;

Chế độ thai sản;

Chế độ tử tuất.

• BHXH tự nguyện:

Chế độ hưu trí;

Chế độ tử tuất.

• BH thất nghiệp

21

v1.015101206

1.5.3. QUỸ BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Mức đóng góp:

Theo quan điểm căn cứ theo tiền lương (BHXH bắt

buộc);

Tỷ lệ đóng góp của người lao động < tỷ lệ đóng

góp của người sử dụng lao động;

Từ 2010 điều chỉnh tăng dần → có lộ trình.

• Các quỹ thành phần:

Quỹ BHXH bắt buộc:

Quỹ Ốm đau, thai sản;

Quỹ Tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp;

Quỹ hưu trí, tử tuất.

Quỹ BHXH tự nguyện;

Quỹ BHTN.

22

v1.015101206

1.5.4. QUẢN LÝ BẢO HIỂM XÃ HỘI

• Quản lý nghiệp vụ → BHXH Việt Nam

(Quản lý hoạt động sự nghiệp BHXH)

• Quản lí nhà nước → Bộ LĐ – TB – XH

23

Chính phủ

BHXH Việt Nam

BHXH Tỉnh

BHXH Huyện

Bộ LĐ-TB-XH

Sở LĐ-TB-XH

Phòng LĐ-TB-XH

Đại diện BHXH ở cơ sở

v1.015101206

2.2. Đối tượng bảo hiểm và phạm vi BHYT

2. BẢO HIỂM Y TẾ

24

2.1. Sự cần thiết khách quan của BHYT

2.3. Quỹ BHYT

2.4. BHYT ở Việt Nam

v1.015101206

2.1. SỰ CẦN THIẾT KHÁCH QUAN CỦA BẢO HIỂM Y TẾ

• Phòng bệnh

• Chữa bệnh

• Phục hồi chức năng

25

Sức khỏe

Thu nhập

Chi phí

y tế

v1.015101206

2.1. SỰ CẦN THIẾT KHÁCH QUAN CỦA BẢO HIỂM Y TẾ (tiếp theo)

26

VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM Y TẾ

• San sẻ rủi ro → được chăm sóc sức khỏe tốt hơn → cuộc sống.

• Chia sẻ trách nhiệm chăm sóc y tế.

• Góp phần phát triển hệ thống y tế.

→ chất lượng khám chữa bệnh, điều trị nâng cao.

• Góp phần đảm bảo an sinh xã hội.

BHYT càng ngày càng đặc biệt quan trọng do sự gia tăng về

chi phí khám chữa bệnh.

v1.015101206

2.2. ĐỐI TƯỢNG BẢO HIỂM VÀ PHẠM VI BẢO HIỂM

(1) Đối tượng bảo hiểm

Đối tượng bảo hiểm

Đối tượng/người tham gia bảo hiểm

Đối tượng/người được bảo hiểm

Đối tượng/người thụ hưởng

27

Bên BHYT

Cơ sở

y tế

Bên tham gia BHYT

Bắt buộc

Tự nguyện

Nghĩa hẹp: Chi phí y tế

Nghĩa rộng: sức khỏe của con người

v1.015101206

2.2. ĐỐI TƯỢNG BẢO HIỂM VÀ PHẠM VI BẢO HIỂM (tiếp theo)

28

(2) Phạm vi BH

Là các quy định nhằm giới hạn trách nhiệm chi trả của cơ quan BHYT

Khác nhau:

Giữa các hình thức triển khai

Giữa các quốc gia

BHYT trọn gói

BHYT trừ đại phẫu

thuật

BHYT thông thường

v1.015101206

2.3. QUỸ BẢO HIỂM Y TẾ

(1) Nguồn hình thành:

• Đóng góp của người tham gia BHYT.

(25 nhóm đối tượng)

Mức đóng góp BHYT → Xác định theo tỷ lệ % của:

Tiền lương, tiền công;

Tiền lương hưu, tiền trợ cấp;

Hoặc mức lương tối thiểu.

• Hỗ trợ từ Nhà nước.

• Các nguồn khác.

29

Ưu, nhược điểm của từng phương thức

v1.015101206

2.3. QUỸ BẢO HIỂM Y TẾ (tiếp theo)

30

(2) Mục đích sử dụng:

• Chi trả BHYT

Khoản chi lớn nhất trong tổng chi

Mức hưởng quy định riêng cho từng nhóm đối tượng

Có nhiều phương thức chi trả BHYT:

Thanh toán chi phí y tế trực tiếp cho người bệnh

Thanh toán cho cơ sở y tế

Thanh toán qua hiệu thuốc

• Chi quản lý hệ thống

• Chi khác

v1.015101206

2.4. BẢO HIỂM Y TẾ Ở VIỆT NAM

• 1992: thành lập BHYT Việt Nam thuộc Bộ y tế

• 2002: sát nhập BHYT vào BHXH Việt Nam

• Quan điểm: XHH chăm sóc y tế ???

• Hình thức triển khai: tự nguyện / bắt buộc

• Luật BHYT 2008 (hiệu lực 1/7/2009)

• BHYT toàn dân ???

31

v1.015101206

3.2. Các chính sách khắc phục tình trạng thất nghiệp

3. BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

32

3.1. Một số khái niệm cơ bản

3.3. Nội dung cơ bản của BHTN

3.4. Quỹ BHTN và mục đích sử dụng quỹ

3.5. BHTN ở Việt Nam

v1.015101206

3.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN

• Người thất nghiệp là người trong độ tuổi lao động và có khả

năng làm việc, hiện không có việc làm đem lại thu nhập, đang

tích cực tìm việc và sẵn sàng làm việc.

• Thất nghiệp (ILO): tình trạng tồn tại khi một số người trong độ

tuổi lao động, có khả năng lao động, muốn làm việc nhưng

không thể tìm được việc làm ở mức lương thịnh hành.

• Phân loại thất nghiệp theo các tiêu thức:

Theo bản chất;

Theo ý chí của người lao động;

Theo mức độ thất nghiệp.

33

v1.015101206

3.1.1. THEO TÍNH CHẤT

34

Tính chất

Thất nghiệptạm thời

Thất nghiệpcơ cấu

Thất nghiệpchu kỳ

Thất nghiệpmùa vụ

Thất nghiệptự nhiên

Thất nghiệpcông nghệ

v1.015101206

3.1.2. THEO Ý CHÍ CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG

35

Thất nghiệp

tự nguyện

Người lao động không muốn

làm việc

Thất nghiệp

không tự nguyện

Người sử dụng lao động không

sử dụng người lao động

v1.015101206

3.1.3. MỨC ĐỘ THẤT NGHIỆP

36

Thất nghiệp

toàn phần

Một tuần làm việc dưới 8 tiếng

Thất nghiệp

bán phần

Mỗi ngày làm việc dưới 3, 4 tiếng

v1.015101206

3.1.3. MỨC ĐỘ THẤT NGHIỆP (tiếp theo)

37

Ng

uyên

nh

ân 1. Chu kỳ kinh doanh thay đổi

2. Gia tăng dân số và nguồn

lao động

3. Cải cách kinh tế

4. Di dân

5. Toàn cầu hóa…

Hậu

qu

ả

1. Đối với người lao động và

gia đình

2. Đối với nền KT

3. Đối với CT – XH

v1.015101206

3.2. CÁC CHÍNH SÁCH KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG THẤT NGHIỆP

1. Chính sách dân số

2. Hạn chế dân di cư

3. Giảm độ tuổi nghỉ hưu

4. Áp dụng công nghệ thích hợp

5. Tăng cường đầu tư cho nền kinh tế

6. Trợ cấp từ người sử dụng lao động

7. Trợ cấp từ BHXH ↔ BHTN

38

v1.015101206

3.3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

Bảo hiểm thất nghiệp là bảo hiểm trợ cấp cho người lao động bị thiệt hại về thu nhập do bị mất

việc làm để họ ổn định cuộc sống và có điều kiện tham gia vào thị trường lao động.

39

v1.015101206

3.3.1. ĐỐI TƯỢNG BẢO HIỂM

• Đối tượng bảo hiểm: phần thu nhập…

• Đối tượng/người tham gia bảo hiểm

• Đối tượng/người được bảo hiểm

• Đối tượng/người thụ hưởng

40

v1.015101206

3.3.2. MỤC ĐÍCH THỰC HIỆN BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

41

Ổn định cuộc sống

Giúp tái gia nhập thị

trường lao động

Ổn địnhxã hội

BHTN là hạt nhân của thị trường lao độngBHTN là XH của quốc gia

v1.015101206

3.3.3. ĐIỀU KIỆN HƯỞNG TRỢ CẤP BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

1. Có đủ thời gian đóng BHXH theo quy định

2. Thất nghiệp do nguyên nhân khách quan

3. Phải đăng ký thất nghiệp, đăng ký tìm kiếm việc làm

4. Phải sẵn sàng làm việc

5. Có sổ BHTN

42

v1.015101206

3.3.4. MỨC HƯỞNG TRỢ CẤP BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

• Nguyên tắc xác định:

Mức hưởng trợ cấp < tiền lương, thu nhập khi đang đi làm.

ILO: 45% ≤ x < 100%

• Cơ sở xác định:

Tiền lương, thu nhập;

Số con trong gia đình;

Loại lao động;

Khu vực địa lí…

• Phương pháp xác định:

Xác định theo một tỷ lệ đồng đều;

Xác định theo một tỷ lệ giảm dần (lũy thoái) so với tiền lương tháng cuối cùng;

Xác định theo tỷ lệ lũy tiến điều hòa.

43

v1.015101206

3.3.5. THỜI GIAN TRỢ CẤP BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

• Thường được xác định là khoảng thời gian cần thiết để

người lao động thất nghiệp có thể tìm kiếm được việc

làm mới.

• Quy định thời gian chờ (≤ 7 ngày).

• Quy định riêng, cụ thể cho lao động thời vụ.

44

v1.015101206

3.4. QUỸ BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP

• Nguồn hình thành:

Đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động;

Hỗ trợ, bù thiếu của Nhà nước;

Các nguồn khác.

• Mục đích sử dụng:

Chi trả trợ cấp;

Chi cho các hoạt động đưa người lao động tái hòa nhập thị trường lao động;

Chi phí quản lí…

45

v1.015101206

3.5. BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP Ở VIỆT NAM

• 2009: bắt đầu triển khai

• Hình thức triển khai: bắt buộc

• Cơ sở pháp lý:

Luật BHXH (chương quy định về BHTN)

• Đối tượng tham gia BHTN → hẹp hơn BHXH

46

ĐÓNG GÓP

• Người lao động đóng góp: 1%

• Người sử dụng lao động đóng góp: 1%

• Nhà Nước hỗ trợ: 1%

% của cái gì

v1.015101206

3.5. BẢO HIỂM THẤT NGHIỆP Ở VIỆT NAM (tiếp theo)

47

MỨC HƯỞNG VÀ THỜI GIAN HƯỞNG TRỢ CẤP

Thời gian đóng góp

(tháng)

Mức trợ cấp

(%)

Thời gian hưởng

(tháng)

12≤ x <36

36≤ x <72

72≤ x <144

144 ≤ x

60

60

60

60

3

6

9

12

• Mức hưởng xác định căn cứ trên W (đóng BHTN) bình quân của 6 tháng liền kề trước khi

thất nghiệp.

• Người lao động bị thất nghiệp đang hưởng trợ cấp BHTN hàng tháng có thể nhận được

trợ cấp một lần cho những tháng còn lại thuộc một trong hai trường hợp sau:

Người lao động bị thất nghiệp tìm được việc làm.

Người lao động thực hiện nghĩa vụ quân sự.

v1.015101206

GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG

• Người lao động tham gia BHXH được hưởng lương hưu định kỳ hàng tháng nếu đóng BHXH

đủ theo thời gian quy định của cơ quan BHXH.

• Ở Việt nam, thời gian quy định này là 20 năm.

• Vì vậy, ông Hùng chưa đủ điều kiện để hưởng lương hưu định kỳ hàng tháng.

48

v1.015101206

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1

Người thụ hưởng BHXH là:

A. người sử dụng lao động.

B. người lao động.

C. người tham gia bảo hiểm.

D. người lao động và thân nhân gia đình.

Trả lời:

• Đáp án đúng là: D. người lao động và thân nhân gia đình.

• Vì người lao động và thân nhân gia đình là người được hưởng trợ cấp BHXH khi có biến cố

trong phạm vi bảo hiểm xảy ra.

49

v1.015101206

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2

Mức đóng góp bảo hiểm thất nghiệp của người lao động ở Việt Nam hiện nay là:

A. 2% thu nhập hàng tháng.

B. 2% tiền lương hàng tháng.

C. 1% tổng quỹ lương đơn vị.

D. 1% tiền lương hàng tháng.

Trả lời:

• Đáp án đúng là: D. 1% tiền lương hàng tháng.

• Vì 1% tiền lương hàng tháng căn cứ đóng BHXH theo quy định của Luật BHXH hiện hành.

50

v1.015101206

CÂU HỎI TỰ LUẬN

Câu hỏi: Quỹ BHXH và mục đích sử dụng quỹ?

Gợi ý trả lời:

• Nêu khái niệm, đặc điểm và nguồn hình thành của quỹ BHXH.

• Mục đích sử dụng quỹ: nêu 3 mục đích và giải thích:

Chi trả trợ cấp;

Chi quản lý;

Chi khác.

51

v1.015101206

BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

Trong thời gian nghỉ phép năm, người lao động bị bệnh, có giấy nghỉ ốm của thầy thuốc thì

cơ quan BHXH có thanh toán trợ cấp ốm đau không?

Gợi ý trả lời:

Trong thời gian nghỉ phép năm, người lao động vẫn được hưởng lương do đơn vị, doanh nghiệp

trả → Trong thời gian này, nếu người lao động bị bệnh, dù có giấy của bác sĩ, cơ quan BHXH

cũng không thanh toán trợ cấp ốm đau.

52

v1.015101206

TÓM LƯỢC CUỐI BÀI

• BHXH, BHYT, BHTN luôn hỗ trợ, bổ sung cho nhau nhằm bảo vệ toàn diện cho người

lao động.

• Thực hiện tốt BHXH, BHYT, BHTN góp phần đảm bảo an sinh xã hội quốc gia.

• Cơ sở pháp lý của việc thực hiện BHXH, BHYT, BHTN ở Việt Nam: Luật BHXH thông

qua 6/2006, luật BHYT thông qua 11/2008.

53