Baglama Ailesi Perde Ve Genel Ayarlari

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MZK ALETLER YAPIMI

BALAMA ALES PERDE VE GENEL AYARLARI

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. PERDE BALAMA ............................................................................................................ 3 1.1. Perde eitleri............................................................................................................... 3 1.1.1. Gmme Perde ........................................................................................................ 3 1.1.2. Sarg Perde............................................................................................................. 4 1.2. Perde Taksimat ............................................................................................................ 5 1.2.1. Perde Taksimatnn Pratik Yntemi....................................................................... 7 1.3. Perdelerin Balanmas ................................................................................................ 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 14 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23 2. TEL TAKMA..................................................................................................................... 23 2.1. Tel eitleri................................................................................................................. 24 2.2. Tel Takma ................................................................................................................... 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 32 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 34 3. GENEL AYARLAR........................................................................................................... 34 3.1. Akort ........................................................................................................................... 35 3.2. Tel (Eik) Yksekliinin Ayarlanmas ....................................................................... 37 3.3. Balamann Bakm ve Korunmas ............................................................................. 39 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 41 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 43 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKA ......................................................................................................................... 48

i

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 215ESB317 Mzik Aletleri Yapm Mzrapl Halk Mzii Enstrmanlar Yapm Balama Ailesi Perde ve Genel Ayarlar Balama ailesi perde ve genel ayarlar ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 Balama Ailesi st Yzey lemleri modln baarm olmak Balama ailesi perde ve genel ayarlarn yapmak Genel Ama Gerekli atlye ortam ve donanmlar salandnda tekniine uygun olarak balama ailesi perde ve genel ayarlarn yapabileceksiniz Amalar 1. Perdeleri balayabileceksiniz. 2. Telleri takabileceksiniz. 3. Genel ayarlar yapabileceksiniz. Ortam Mzik aletleri yapm atlyesi Donanm Tel keskisi, falata, akort dd, dijital akort cihaz, hesap makinesi Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda size lme arac ( uygulama, soru cevap ) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GRSevgili renci, Balamann genel ayarlar, uygun tel seimi ve tellerin taklmasndan sonra perde ve tel mesafesine gre eik yksekliinin ayarlanmas ile yaplr. Elinizdeki modl genel olarak perde, tel ve eik ksmlarnn tekniine gre hazrlanmas ve birbiri ile uyumlu olmas konularn kapsamaktadr. Her balamann kendine has bir tns vardr. Perde ve genel ayarlarn yapmndaki ama; bu tndan baka, balamann dier enstrmanlarla ve kendi iinde uyumlu ve dengeli bir sese kavumasdr. Balamann genel ayarlarnn yaplmasnda, mzik bilgisinin ve iyi bir kulaa sahip olmann byk nemi vardr. Eskiden lutiyerler ( enstrman yapm ustalar / ud yapmcs) , kulak ve mzik bilgisi ile perde ve genel ayarlar yaparken, gnmzde artk bu bilgiler ( perde aralklar, sesin frekans vs. ) matematiksel bantlarla izah edilebilmektedir. Sizler de perde ve genel ayarlarn yapmnda modl ierisinde verilen tablolardan yararlannz. Unutmaynz! Perde, tel ve eik ksmlar arasnda oluturacanz en mkemmel uyum, saznzn sesine ses katacak, biim ve estetik yn ile yaptnz hatalar bir nebze olsun kapatacaktr.

1

2

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1AMA AMABu faaliyet sonunda uygun ortam ve gerekli donanm salandnda tekniine uygun olarak balama ailesi sazlarn perdelerini balayabileceksiniz.

ARATIRMA ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Mzik aleti yapm atlyesini ziyaret ederek balama ailesi sazlarndan herhangi birine nasl perde balanldn gzlemleyiniz. Balama sat yapan veya evrenizde bulunan balamalarn perde ksmlarn inceleyiniz. Aratrma ilemleri iin mzik aletleri yapm atlyeleri, niversitelerin alg yapm blmleri ve mzikle ilgili dier ansiklopedilere bakabilirsiniz. rendiklerinizi arkadalarnzla paylaarak bilgilerinizi pekitiriniz.

1. PERDE BALAMAPerdeler, sap zerinde yer alr ve balamann klavyesini oluturur. Notalar bu klavye (tue) zerinde ilgili perde aralndaki tellerin zerine baslarak ve ilgili tele vurularak karlr. Perdelerin balama zerindeki yerinin tam tespiti ve tekniine gre balanmas bunun iin ok nemlidir. Perdeler, sap zerinde iki deiik teknikle balanr.

Resim 1.1: Balamada perde

1.1. Perde eitleri1.1.1. Gmme PerdeGmme perdeler, sap aacnn zerine yerleri kertilerek taklr. Bu tr perdeler sadece sapn n yznden grlr. Yan ve arka ksmdan perde aralklar grlmez. Perde 3

aralklarn oluturan cisimler, kemik, sedef vb. sert maddelerden seilir. Sap zerinde 1-1,5 mm kalnlnda ve sa genilii boyunca oyulan ksmlara 1 mm ykseklik oluturacak ekilde yaptralarak balanr. Gmme perdeler son zamanlarda gelitirilmi yeni bir tekniktir. Grnm daha gzel olmasna karn son derece kullanszdr. Zira perde yerleri sabit olduundan sonradan kaydrlarak ayar yaplmas imknszdr.

Resim 1.2: Gmme perde

1.1.2. Sarg PerdeBarsak (kat-kt) veya naylon (misina) ipliklerle sapn etrafna sarlarak yaplan perdelere sarg perde denir. Eskiden beri sregelen perde balama tekniidir. Hlen piyasada en yaygn ve en kullanl perde balama tekniidir. Cura saznda 3 kez sarlan sarg iplii, balamada 4, divan saznda 5 kez sarlarak balanr. Sarg perde teknii aada ayrntl olarak aklanmtr.

Resim 1.3: Sarg perde

Perdeler, eskiden kat-kt denen barsak ipliinden yaplrken gnmzde misina gibi naylon ipliklerle balanarak yaplmaktadr. Genel olarak 0,40 mm apnda misinalar kullanlmaktadr. algnn boyutu kldke 0,30 mm misinalar, bydke 0,50 mm misinalar kullanlmaldr. Misinalar, piyasada 500 ve 1000 metrelik makaralar hlinde satlr.

Resim 1.4: Misina

4

Resim 1.5: Renkli misina

Misinalar balangta beyaz renktedir. Sonradan istenen renge boyanarak kullanlr. Balama yapmnda genellikle siyah, kahverengi ve bordo renkli olanlar kullanlr. Boyama ilemi iplik boyas ile kaynatlarak yaplmaktadr. Eer boyann ierisine sirke, tuz katlrsa, boya daha iyi tutmaktadr. Gnmzde piyasada hazr boyanm renkli misinalar bulmakta mmkndr. Misinada kullanlacak renk seilirken sap aacnn zerinde rahatlkla fark edilebilecek renkte misina seilmesine dikkat edilmelidir. Siyaha yakn veya ok koyu renkli (abanoz, koyu ceviz) saplarda bordo misina, krmz (maun, gl, pelesenk vb.) renkli saplarda koyu kahve veya siyah misina, bunun dndaki ak renkli veya dier sap aalar zerinde ise her trl ( siyah, bordo, koyu yeil renkte) misina kullanlabilir. Yan tarafta piyasada yeni kullanlmaya balanlan renkli misinalar grlmektedir.

1.2. Perde TaksimatPerdeler sap dibinden, sapn ucuna (ba eie) kadar olan ksma yani sap boyuna dizilir. Balama ailesi sazlarnn perde says, sazn byklne gre farkllklar gsterir. Meydan saznda 30-32 perde olur iken, r saznda 15 perde vardr. Gene cura saznda 716 perde olurken bozuk saznn 15-18 perdesi vardr. Balama ailesinin temel saz olan balamann ise 17 ile 24 arasnda deien perde says ve komal sisteme gre ara perdeleri mevcuttur. Perdelerin saysn belirleyen temel unsur, tel boyudur. Tel boyu, sap boyu ve form boyuna gre ortaya kar. Dolays ile bir balamann sapna ne kadar perde balanaca, balamann form boyu ile ilgilidir. Balama formu (tekne boyu) bydke perde says artar. Balamann formu kldke, perde says azalr. Yandaki resimde balama boyutlar ve buna paralel olarak deien perde saylar grlmektedir.

Resim 1.6: Farkl boyda balamalar

5

Hangi boyda balama iin ne kadar sayda ve hangi aralkta perde balanacan grmek iin Tablo 1.1.e baknz. Standart Balama Ailesi Sazlarnn Perde Aralklar ve Baeie Olan Mesafeleri Meydan Divan Balama Tanbura Perde Balama Tanbura saz Saz Curas CurasTel boyu: 112 cm Tel boyu: 104 cm Tel boyu: 88 cm Tel boyu: 80 cm Tel boyu: 56 cm Tel boyu: 48 cm

0--la 1 2--si 3do 4 5re 6 7--mi 8fa 9 10-sol 11 12--la 13 14--si 15-do 16 17-re

0 6,24 cm 12,11 17,50 22,96 28,00 32,59 37,33 41,13 45,14 49,00 52,42 56,00 59,12 62,06 64,75 67,48 70,00

0 5,79 cm 11,23 16,25 21,32 26,00 30,26 34,67 38,19 41,91 45,50 48,67 52,00 54,90 57,62 60,13 62,66 65,00

0 4,90 cm 9,50 13,75 18,04 22,00 25,61 29,33 32,32 35,46 38,50 41,18 44,00 46,25 48,75 50,88 53,02 55,00

0 4,46 cm 8,64 12,50 16,40 20,00 23,28 26,67 29,38 32,24 35,00 37,44 40,00 42,23 44,32 46,25 48,20 50,00

0 3,12 cm 6,07 8,75 11,48 14,00 16,30 18,67 20,57 22,56 24,50 26,21 28,00 29,56 31,04 32,38 33,74 35,00

0 2,67 cm 5,20 7,50 9,84 12,00 13,90 16,00 17,60 19,30 21,00 22,40 24,00 25,30 26,60 27,70 28,90 30,00

Tablo1.1: Standart balama ailesinin perde aralklar ve baeie olan mesafeleri tablosu

ekil 1.1: Perdelerin sap zerindeki yerleri

Sap zerine perde taksimat yapabilmek iin nceden hesaplanm ve projede belirtilmi olan 1/1 lekli resim zerinden alnan perde lleri, sap zerine bir gnye yardm ile marka edilir. Ancak i resmi ortada yok ise yukardaki tablodan alnan ller kullanlabilir. Tel boyunun tablodakinden farkl olduu durumlarda aadaki pratik yntem izlenir.

6

1.2.1. Perde Taksimatnn Pratik YntemiPratik yntemle perde taksimat yapmak iin ncelikle elimizdeki balamann tel boyu hesaplanr. Tel boyunu hesaplamak iin ncelikle eik yerinin hesaplanmas gerekir. Eik yeri form boyunun 1/5 idir. Eik yeri tespit edilerek bir kalem ile iaretlenir. Bu nokta ile ba eik arasndaki mesafe llrek tel boyu bulunur.

ekil: 1.2: Balamada tel boyu ve eik mesafesi 0.9438747 says sabit saydr. Sabit say, tel boyu mesafesi ile arplr. kan rakam, eik yerinden itibaren llerek sap zerinde iaretlenir(Metrenin sfr noktas, eik yerine sabitlenmelidir.). Bulunan yer Si bemol perdesidir (bk. Resim 1.7). Bundan sonra bu perdenin iaretlendii mesafe ayn sabit say ile tekrar arplarak ikinci perdenin (Si perdesi) yeri tespit edilir. Bu ilemler tekrarlanarak sap dibine doru srasyla btn perdelerin yeri tespit edilir.

Resim 1.7: Si bemol perdesinin (ilk perde) markalanmas

7

Bu perdeler ba eikten balayarak eie doru srasyla Si bemol , Si , Do , Do diyez , Re , Mi bemol , Mi , Fa , Fa diyez , Sol , La bemol , La , Si bemol , Si , Do , Do diyez ve Re perdeleridir. Bulunan perde yerleri ana sesler ve yarm seslerin yerleridir. Koma seslerin yerlerini yarm sesleri 2 ye blerek ( yani iki perdenin tam ortasna bir perde balayarak ) buluruz. Ayn ilemin daha kolay hesaplanabilmesi iin hesap makinesine sabit say yazlr. Tel boyu ile arplmadan nce arpm tuuna iki kere baslr. Daha sonra eittir tuuna baslarak ilk perde ( Si bemol ) bulunur. Bundan sonraki her eittir tuuna basldnda sradaki perdenin yeri tespit edilecektir. rnek: Ksa sap balamamzn tel boyu 64.8 cm olsun. 0.9438747 x 64.8 = 61.163308 cm 1. perde ( Mi bemol perdesi) 0.9438747 x 61.163308 = 57.730283 cm 2.perde ( Mi bemol2 perdesi) 0.9438747 x 57.730283 = 54.490150 cm 3.perde (Mi perdesi) 0.9438747 x 54.490150 = 51.431876 cm 4.perde ( Fa perdesi ) .. 0.9438747 x 30.581685 = 28.865278 cm 19.perde ( Mi perdesi) olarak btn perde aralklarnn alt eie (ses eii,kpr) olan mesafeleri bulunur.

8

ekil 1.3: Balamada perde yerleri ve perdelerin nota deerleri

Resim 1.8: Pratik yntemle perde taksimat

9

Dikkat: Tablo 1.1de yer alan perde aralk llerinin, ba eik (sap eii) ile mesafesine gre, pratik yntemde ise alt eik (ses eii) ile mesafesine gre tespit edildiine dikkat edilmelidir. Yan tarafta pratik yntem ile perde yerlerinin tespiti ve markalanmas grlmektedir. Btn perdelerin taksimat yapldktan sonra perdelerin misina ile marka yerlerinden balanmasna geilir.

1.3. Perdelerin BalanmasPerde balamada kullanlan misinann rahatlkla balanabilmesi (dmlenebilmesi) iin sap formunun yanndan ve sap boyunca 0,50 mm kalnlkta bir misina, iki utan kt bant ile sapa tutturulur. Bunu yapmaktaki ama, gergin vaziyette sarlan misinann, dmlenme aamasnda misina sargsnn altndan geecek bir boluun oluturulmasdr. Meydan saz veya divan saz gibi byk lekli ve ok perdeli sazlarda ayn yere sap boyunca ince bir kiri (derz) ald da olur.

Resim 1.9: Misina boluu iin yardmc ip ( 0.50 misina)

Perdelerin markalanan yerlerinden balanabilmesi iin, balama sap yukar bakacak ve kapa dar gelecek ekilde kucaa alnr (bk. Resim 1.10). lk perde balamasna alttan (sap dibinden) balanr.

Resim 1.10: Perde balama pozisyonu

10

Resim 1.11: lk tur sarg (2.perde)

Ele 4550 cm uzunluunda misina ipi alnr. pin bir ucu sol elin iaret parmana birka defa sarlarak dier ucu sol elin baparmann altndan bir tur sap etrafnda dolandrlr( bk. Resim 1.11). Sapn arka srtnda sol elin baparma ile sktrlan misina, ilk sargnn aasndan geecek ekilde ikinci tur dndrlr. Tekrar ba parman altndan pres yaplarak gergin vaziyette istenilen sayda sarg iine devam edilir (Curada 3, balamada 4, meydan saznda 5 sarg olmaldr.) (bk. Resim 1.12 ve 1.13).

Resim 1.12: kinci sarg

Resim 1.13: Son sarg

Resim 1.14: Boum

Son sarmdan sonra ipin ucu sa yanda bulunan boluk misinasnn dibindeki boluktan geirilerek (bk. Resim 1.14) sol elin baparmann pres yapt noktaya doru gerdirilerek ekilir ve fazlas aa sarktlr. Bu esnada sol elin baparma her daim misinaya pres yaparak misinay gergin tutar. (bk. Resiml 1.17) Sapn iki ucu arka ksmda iki elin iaret parmaklarna dolandrlarak gerdirilir (bk. Resim 1.15). Yukardaki u aa, aadaki u yukar gelecek ekilde misina dip noktasndan apraz bklerek bir boum oluturulur (bk. Resiml 1.16). Tekrar alttaki u ( Balangta sol elin iaret parmana sarlan ksm) ayn misina boluundan geirilerek ayn ekilde boum noktasna doru gerdirilerek ekilir. Tekrar ipular aa yukar ynde apraz yer deitirilerek bir boum daha atlr.

11

Resim 1.15: Boum germe Resim 1.16: apraz bkme Resim 1.17: Pres Resim 1.18: Boum

Son defa misina boluundan geen ipin ucu, alttan yukar doru boluktan getikten sonra tekrar kendi iinden geirilerek gerdirilir (Dm atlr.)(bk. Resim 1.20). Bu dm atma ilemi bir defa daha tekrar edilerek misinann sk bir ekilde balanmas salanr. lk perde balandktan sonra misina fazlalklar bir falata ile kesilir (bk. Resim 1.21).

Resim 1.19: B.Germe Resim 1.20: Dm Resim 1.21: Fazlalk kesimi Resim 1.22: Son perde

Ayn ilem tm perdelere uygulanarak aadan yukarya doru btn perdeler uygun apta misina ile uygun sayda sarlarak perde balama ilemi tamamlanr(bk. Resim 1.22). Perde balama ilemi tamamlandktan sonra misina boluunu salayan sap boyunca tutturulmu olan yardmc misina ipi ekilerek kartlr. Misina ipini ektikten sonra perdelerde kayma olmu ya da perdeler tam markaya gre balanmam olabilir. lem bittikten sonra balama mengeneye balanarak elik cetvel ile perde mesafeleri tekrardan kontrol edilir (bk. Resim 1.23). Gereken yerler kaydrlarak istenilen lye getirilir. (bk. Resim 1.24). Perdenin ba eik tarafndaki son sargsnn marka izgisinin tam zerine gelmesine dikkat edilmelidir.

12

Resim 1.23: Perde kontrol

Resim 1.24: Perdelerin kaydrlarak dzeltilmesi

Her ne kadar perdelerin balanmas bir cetvele gre ya da pratik hesaba gre yaplsa da, istenen sesin tam olarak alnabilmesi iin teller takldktan ve bo olarak birbirine akortlandktan sonra perdelerin tekrardan ayarlanmas gerekir (bk. Resim 1.25).

Resim 1.25: Perde yerlerinin akorda gre kaydrlarak ayarlanmas

13

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETBalamann perde taksimatn pratik yntem ile hesaplayarak perdeleri sarg tekniine uygun olarak balaynz. lem Basamaklar Balamay mengeneye sabitleyiniz. neriler

Balamay, sap ve kapak yz yukar gelecek ekilde mengeneye balaynz.

Eik yerini tespit ederek iaretleyiniz.

Eik yeri form boyunun 1/5idir. aret iin vernikli yzeyde iz brakabilecek zellikte kalem kullannz.

Balamanzn tel boyunu lnz.

Hassas bir tespit iin yarm milimetrelik fark bile dikkate alnz. rnein, 72.45 cm

Hesap makinesine 0,9438747 sabit saysn yazarak iki kere arpm tuuna basnz.

Hesap makinesini rahat kullanabileceiniz bir noktaya koyunuz. Btn hesaplamalar bitene kadar baka tulara basmaynz.

14

lem Basamaklar Hesap makinesinde tel boyunu yazarak eitir tuuna basnz. Bulduunuz sonu ilk perdenin alt eie olan mesafesidir. Cetvelin sfr noktasn alt eie sabitleyerek bu ly sap zerinde iaretleyiniz.

neriler Bulduunuz sonu ksa sapl balamada Mi bemol, uzun sapl balamada Si bemol notasna denk gelen ilk eiin mesafesidir.

elik cetvel lamasn sap yzne kt bant ile sabitleyiniz. elik cetvelin sfr noktasnn eik yeri ile tam akmasna dikkat ediniz.

Tekrar eittir tuuna basarak, bu noktay da ayn ekilde iaretleyiniz. Her eittir tuuna bastnzda sonraki perdenin yerini markalayarak ilemi sap dibindeki son noktaya kadar devam ettiriniz.

Bulduunuz deer daha kk bir deerdir ve ikinci perdenin alt eie olan mesafesini gsterir.

Cetveli oynatmamaya dikkat ediniz. Eittir tuuna yanllkla fazladan basarsanz, ilemi makine zerinde ayn adma kadar tekrar ediniz.

Koma seslerin yerlerini bulmak iin ilgili perdenin ortasn iaretleyerek btn ara perdelerin yerlerini tespit ediniz. Misinanz beyaz renkte ise toplu hlde iken kuma boyas ile scak suda uygun renge boyaynz.

Perdelerin tam yerlerini ve ara perdeleri grmek iin ekil 1.3e baknz. Kuma boyas zerinde yazan talimatlara uyunuz. Varsa renkli misina kullannz. Boyamak iin vakit harcamaynz. Sap yzne uygun renkte misina kullannz.

15

lem Basamaklar Uygun apta misinay 45-50 cm uzunluunda keserek perde says kadar misinay hazrlaynz.

neriler

Kk balamar iin 0,30 mm, orta byklkte balamalar iin 0,40 mm ve byk balamalar iin 0,50 mm apta misina kullannz.

Ayn apta bir misinay dm boluu oluturmak iin sapn sa yan tarafnn yze yakn ksmna, sap boyu uzunluunda yerletirerek u ksmlarndan kt bant ile sabitleyiniz.

Misina sarmlar bu misinann zerinden geeceinden, altnda oluacak boluk, dm esnasnda iinizi kolaylatracaktr.

Perdeleri balamak iin balamay kucanza ya da dizlerinizin arasna alnz. Balamann sap yukar ve srt formu size bakacak ekilde balamay tutunuz. Rahat bir alma pozisyonu alnz.

16

lem Basamaklar 45-50 cm uzunluundaki bir misina parasnn bir ucunu sol elinizin iaret parmana bir iki sarm dolaynz.

neriler

Solak alanlar bundan sonraki admlar ters eliyle yapmaldr.

Dier ucunu sa elinizle tutarak perde hizasnda ve sap etrafnda, soldan, saa doru bir tur dolaynz. Sargy, sarm boluu misinasnn zerinden geiriniz. Sargy sapn n yzndeki perde iaretinin olduu yerden yapnz.

Sol elin baparma ile ilk sargy srt ksmndan pres ederken ilk sargnn altndan ikinci sargy dolaynz. Sarg iini yaparken, misinay her daim gergin tutunuz.

4. ve son sargdan sonra sa elinizdeki ucu sa misina boluunun alt tarafndan geirerek srt noktasna kadar ekiniz. Misinay drt turdan fazla ya da az dolamaynz (Drt sarm yapnz.).

Sa elinizdeki ucu aa, sol elinizdeki ucu yukar gelecek ekilde misina ipini araz boum yapnz.

Boumu dip ksmdan ve gerdirerek yapnz.

17

lem Basamaklar Altta kalan ucu tekrar ayn boluktan geirerek ve ilemi tekrarlayarak bir boum daha atnz.

neriler

Dm atana kadar boum yaplan srt ksmdaki noktaya srekli bask uygulaynz. Boum ve dm ilemini fazlaca tekrarlarsanz sapn srt ksmnda gereksiz ikinlik oluacaktr.

Alttaki ucu misina boluundan geirdikten sonra kendi ierisinden geirerek ve srt noktasna ekerek dm atnz.

Dm atma ilemini tekrarlaynz. Misina fazlalklarn falata ile dm dibinden kesiniz.

Sarm tam sk deilse dm 3. kere tekrarlayabilirsiniz.

Kesim iin maket ba kullannz Sap aacna zarar vermeyiniz.

18

lem Basamaklar Sap ucuna doru srayla btn perdeleri ayn uslle balaynz.

neriler

lk sargy marka izgisine denk getiriniz. Sonraki sarmlar aa ynde devam ettiriniz.

Sarg boluu misinasn ekerek karnz. Balamay mengeneye balayarak, elik cetvel ile perde mesafelerini kontrol ediniz.

Misinay sarg altndan adm adm ekerek karnz. karma esnasnda perde sarglarnn yerinden kaymamasna dikkat ediniz.

Cetveli balama yzne kt bant ile tutturunuz. Cetvelin sfr noktasnn alt eik iareti ile akmasna dikkat ediniz.

Gereken perdeleri elinizle kaydrarak dzeltiniz.

Perdelerin mesafe ayar teller takldktan sonra tekrar yaplacaktr. Perdenin son sabitlendii nokta uygun sesi vermelidir.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri, aadaki sorular cevaplandrarak, verilen boluklar doldurarak deerlendiriniz. A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1. Balamaya .. perde yaplrsa, perdeler yerinden kaydrlarak ayarlanamaz. 2. Eskiden perde yapmnda kat, kt de denilen .. ip kullanlmaktayd. 3. Balamada sarg perde yaplrken, Misina ipi, sap ertrafnda defa sarlr. 4. Perde sargsna gereinden fazla .. ya da .. atmak, srt formunda gereksiz ikinlik yapar. 5. Perde taksimat yaplrken, 0.9438747 sabit says . arplarak ilk perdenin yeri bulunur. . ile

6. Perde yapmnda cura iin .. mm, balama iin .... mm ve divan saz iin .. mm apta koyu renkli misina kullanlmaldr. DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili konuyu tekrarlaynz. Baarlysanz bir sonraki blme geiniz.

20

B. UYGULAMALI TEST

AIKLAMA: Aada listelenen davranlar kendinizde gzleyemediyseniz Hayr, gzlediyseniz Evet kutucuunu iaretleyiniz. DEERLENDRME LTLER 1. 2 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Balamay mengeneye baladnz m? Eik yerini tespit ederek iaretlediniz mi? Balamanzn tel boyunu ltnz m? Hesap makinesine 0,9438747 sabit saysn yazarak iki kere arpm tuuna bastnz m? Hesap makinesinde tel boyunu yazarak eittir tuuna bastnz m? Bulduunuz sonu ilk perdenin alt eie olan mesafesidir. Cetvelin sfr noktasn alt eie sabitleyerek bu ly sap zerinde iaretlediniz mi? Tekrar eittir tuuna basp bu noktay da ayn ekilde iaretlediniz mi? Her eittir tuuna bastnzda sonraki perdenin yerini markalayarak ilemi sap dibindeki son noktaya kadar devam ettirdiniz mi? Koma seslerin yerini bulmak iin ilgili perdenin ortasn iaretleyerek, btn perdelerin yerlerini tespit ettiniz mi? Misinanz beyaz renkte ise toplu hlde iken kuma boyas ile scak suda uygun renge boyadnz m? Uygun apta misinay 45-50 cm uzunluunda keserek perde says kadar misinay hazrladnz m? Ayn apta bir misinay dm boluu oluturmak iin sapn sa yan tarafnn yze yakn ksmna, sap boyu uzunluunda yerletirerek u ksmlarndan kt bant ile sabitlediniz mi? Perdeleri balamak zere balamay kucanza ya da dizlerinizin arasna aldnz m? 45-50 cm uzunluundaki bir misina parasnn bir ucunu sol elinizin iaret parmanza bir iki sarm doladnz m? Dier ucunu sa elinizle tutarak perde hizasnda ve sap etrafnda soldan saa doru bir tur doladnz m? Sol elin ba parma ile ilk sargy srt ksmndan pres ederken, ilk sargnn altndan ikinci sargy doladnz m? 4. ve son sargdan sonra sa elinizdeki ucu sa misina boluunun alt tarafndan geirerek srt noktasna kadar ektiniz mi? Evet Hayr

21

DEERLENDRME LTLER Sa elinizdeki ucu aa, sol elinizdeki ucu yukar gelecek ekilde misina ipini apraz boum yaptnz m? Altta kalan ucu tekrar ayn boluktan geirerek ve ilemi 19. tekrarlayarak bir boum daha attnz m? Alttaki ucu misina boluundan geirdikten sonra kendi 20. ierisinden geirerek ve srt noktasna ekerek dm attnz m? 18. 21. Dm atma ilemini tekrarladnz m? 22. Misina fazlalklarn falata ile dm dibinden kestiniz mi? 23. Sap ucuna doru srayla btn perdeleri ayn uslle baladnz m? Balamay mengeneye balayarak elik cetvel ile perde mesafelerini kontrol ettiniz mi?

Evet

Hayr

24. Sarg boluu misinasn ekerek kardnz m? 25.

26. Gereken perdeleri elinizle kaydrarak dzelttiniz mi?

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, HAYIR yantlarnz var ise bu yantlarnzla ilgili konuyu tekrarlaynz. Tamam EVET ise dier renme faaliyetine geiniz.

22

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2AMABu faaliyet sonunda gerekli ortam ve donanm salandnda tekniine uygun olarak balama ailesi sazlarn tellerini takabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evrenizde bulunan balamalarn tel balantlarn inceleyiniz. Balama tellerinin deiimini aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, mzik kitaplar, mzik aletleri yapm atlyeleri, niversitelerin alg yapm blmleri ve mzikle ilgili dier ansiklopedilere bakabilirsiniz. rendiklerinizi arkadalarnzla paylaarak bilgilerinizi pekitiriniz.

2. TEL TAKMAlk balamalarda at klndan sonra kiri tel olarak da bilinen barsak teller kullanlmtr. Barsak telin yerini sanayi teli olarak imal edilen, Avrupa kaynakl teller almtr. Balamaya zg yaplm tele ise ancak 1980'li yllarn ortalarna doru geilebilmitir. Balama iin retilen teller arasnda, ilk zamanlar halk arasnda ''sar tel'' olarak bilinip nlenen pirin teller kullanlmtr. Duyum olarak olduka yumuak olan bu telin tns ok sevilmi ve yaygnlk kazanmtr. Sar tel, tamburda bugn bile icraclarn tercih ettikleri bir teldir. Ancak bu tel, dayanksz olmas ve tiz seslere ekilememesi nedeniyle oluan yeni bir tel aray sonucu yava yava yerini elik tele brakmtr. elik tele geite ilk zamanlar eliklerin yannda altta, ortada, stte bir oktav aa akortlanarak kullanlmsa da zamanla elik tel zerine bakr sarg yaplarak elde edilen, genelde ''bam teli'' ya da ''srma tel'' denen tellerin gelitirilmesi sonucu ''pirin tel'' de tarihe karmtr. Bugn artk balama iin retilmi, genelde ''elik tel'' olarak bilinen zel alam bir tel kullanlmaktadr.

Resim 2.1:Balamaya tel taklmas

23

Resim 2.2: Balamada kullanlan elik tel

2.1. Tel eitleriBalama yapmnda gnmze kadar kullanlan teller kronolojik olarak aada verilmitir: At kl Barsak tel (kiri) Metal tel Sanayi teli Pirin tel elik tel (gnmzde kullanlan teller) o elik tel o pek sargl elik tel (ipek srma) o Bakr sargl elik tel (sar srma)

Balama ailesi iin retilen teller, balama yapmclar iin deiik apta ve zellikte makaralar hlinde sata sunulurken icraclarn tel deitirme ihtiyacn karlamak zere grup teller de paket hlinde piyasada bulunmaktadr. Buna gre piyasada bulunu ekline gre teller iki eittir: Bobin tel (makara tel ) Paket tel ( grup tel )

Resim 2.3: Makara (bobin) tel (atlyeler iin)

Resim 2.4: Grup tel (icraclar iin)

24

Srma tel, normal bir elik telin zerine baka bir telin sarlmasyla elde edilir. Ancak elik telin zerine sarlan telin hi oynamadan kalabilmesi nemlidir. reticiler bunu salamakta zorlandklar iin sarmda ipek katk kullanmaktadr. Bu ekilde sarlan teller ipekli srma olarak adlandrlr. pekli srmalar mat tnladklar iin balamann gevrek ses karakterine uymaz. Buna ramen, uzun mrl olduklarndan byk oranda tercih edilmektedirler. Emaye (bakr) sarml krmz veya sar srma tellerin ses rengi balamaya ok daha uygundur. Bu tr srmalar parlak ve diri tnlar. Bir srma tel, taklmadan nce kontrol edilmeli ve sarmda herhangi bir geveklik olmadndan emin olunmaldr. 0,60 ve daha kaln srma tellerin mr normal elik tellerden daha fazladr. Dolaysyla bunlar iki seferde bir deitirilebilir. Yaygn bir yanl uygulama; tellerin takm hlinde deil bir ya da ikisini deitirmektir. Bu, akortta probleme sebep olur.

Resim 2.5: Gnmzde kullanlan tel eitleri

Bir telin kaliteli olup olmadn anlamak iin tel bir ucundan tutularak aa sallandrlr. Eer telde kvrmlar ve bukleler oluuyorsa, elik oran az demektir. Dolaysyla tel kalitesizdir. yi tel, bu pozisyonda tutulduunda geni dalgalar yapmaldr. Takldktan sonra telin diri ve parlak tnlayp tnlamad test edilmelidir. zellikle baz kalitesiz teller gerildike icracya lastiimsi bir his verir. Ayrca telin yzeyinin przsz olmas gerekir.

Resim 2.6: Mikrometre ile tel apnn llmesi

Balama ailesi sazlarnda 3 telli curadan, 12 telli meydan sazna kadar ok deiik saylarda ve deiik aplarda teller kullanlr. 25

Bir balamann grup telleri arasnda da ap ve nitelik farkllklar vardr. Hangi balamaya ne kadar ve hangi apta tel balanmas gerektii hususunda Tablo 2.1e baknz. Aadaki tabloda, cura sazlarda bam teli kullanlmadna dikkat ediniz.SAZ ADIMEYDAN SAZI

TEL GRUBU st teller Orta teller Alt teller

DVAN SAZI

st teller Orta teller Alt teller

BALAMA


TEL API TELN CNS (mm) 0,080 Bakr sargl tel 0,040 elik tel 0,090 Bakr sargl tel 0,050 elik tel 0,070 Bakr sargl tel 0,040 elik tel Genel toplam 0,070 Bakr sargl tel 0,032 ki elik tel 0,080 Bakr sargl tel 0,040 ki elik tel 0,060 Bakr sargl tel 0,032 ki elik tel Genel toplam 0,050 Bakr sargl tel 0,025 ki elik tel 0,060 Bakr sargl tel 0,032 ki elik tel 0,040 Bakr sargl tel 0,025 ki elik tel Genel toplam 0,020 ki elik tel

GERLMLER kg.kuvvet 6,892 23,145 4,950 20,239 6,839 29,144 91,209 kg.kuvvet 8,151 15,195 5,942 13,304 8,151 19,061 69,804 kg.kuvvet 6,751 14,884 5,440 13,647 5,440 18,747 64,909 kg.kuvvet 14,049 17,713 6,120 17,623 55,505 kg.kuvvet 12,498 13,492 15,735 41,725 kg.kuvvet 11,379 11,336 14,274 36,989 kg.kuvvet

BASINLAR kg.m 0,082 0,277 0,059 0,242 0,082 0,349 1,094 kg.m 0,081 0,151 0,059 0,133 0,081 0,190 0,698 kg.m 0,054 0,119 0,043 0,109 0,043 0,149 0,519 kg.m 0,098 0,123 0,042 0,123 0,388 kg.m 0,074 0,080 0,094 0250 kg.m 0,056 0,056 0,071 0,184 kg.m

TANBURA


0,030 ki elik tel 0,035 Bakr sargl tel 0,020 ki elik tel Genel toplam 0,018 0,025 0,018 Genel toplam 0,015 0,020 0,015 Genel toplam ki elik tel ki elik tel ki elik tel ki elik tel ki elik tel ki elik tel

BALAM A CURASI TANBURA CURASI



Tablo 2.1: Balama ailesi sazlarnda kullanlan tel aplar ile balamaya uyguladklar gerilim ve basnlar

26

Balamada kullanlan tellerin ap ve says balamaya uygulanacak gerilim ve basn ynnden nemlidir. Anormal gerilim, balamann sapnda dnmeye sebep olurken fazla basn, balamann kapak ksmnda kmelere neden olacaktr.

2.2. Tel TakmaTeller, balamay mengeneye sabitleyerek tezgh zerinde taklr. Tel taklmasna alt tellerden balanr (bk. Resim 2.7). Bobin teller kullanlacaksa dip eik ile taklacak burgu aras mesafeden 15-20 fazla olacak ekilde bobinden kesilerek hazr grup tel kullanlacaksa paket iinden uygun olan tel (bk. Tablo 2.1) alnarak telin bir ucu dip eik deliinin alt ksmndan geirilir. ste kan ucun bir cmlik kadar ksm kargaburun ile ters v eklinde bklerek, bklen u tekrar delie sokulur. Altta kalan uzun para dip eik stnde oluan v deliinin iinden geirilerek burgu ksmna doru uzatlr (bk. Resim 2.8). Telin bu ucu burgu deliinden geirildikten sonra 2 cm kadar ksm aa doru burguya yaslandrlarak zerine telin fazlal sarlr. Burgu kendi yuvas hizasnda dndrlerek yeteri miktardaki fazlalk sarldktan sonra burgu yuvasna sokulur (bk. Resim 2.9).

Resm 2.7: Balama tezgha balanr.

Tel gerilmeye balamadan hemen nce alt ve st eikteki kertik yerine konur. Burgu yuvasnda dndrlerek tel gerdirilirken, dip eikteki ters v eklinde olan ksm eik deliine doru bastrlarak telin skmas salanr. Burgu yerinden kmayacak ve tel orta gerginlikte olacak kadar burgu yuvasnda dndrlr. Srasyla aadan yukarya doru nce alt teller, sonra orta teller ve en son st teller ayn yntemle takldktan sonra tellerin akortlanmasna geilir. 27

Resim 2.8: Telin dip eie geirilmesi

a

b

c

d

Resim 2.9: Telin burguya sarlmas

Yukarda anlatlardan baka tel taklmas esnasnda aadaki hususlara da dikkat edilmelidir: Dip eie tel takarken srma tellerin u ksmndaki sarg teller 1 cm kadar soyulur. Aksi takdirde srma telin ucu ters v eklinde tekrar delik ierisinden geemez. En alt ksmda kullanlan elik teller (0.15-0.18-0.20 ve 0.25 nolu teller) Dip eikte iki defa geirildikten sonra ters v yaplarak stteki u geri sokulmaldr. Aksi takdirde bu teller delik apna gre ince kalacandan yerinden kabilir veya akort brakabilir (bk. Resim 2.10).

Resim 2.10: ift sargl tel takma

Teller taklrken son derece hassas allmal tel kendi dorultusunda dndrlmeden dzgn taklmaldr. Tel takldktan sonra iki eik arasnda kalan ksmda tel yzeyinde krlma bklme olmamaldr. Tel taklma aamasnda her zaman sarkma yapmayacak kadar gergin tutulur. Aksi takdirde zellikle paket iinden kan tellerde krlma bklme olabilir (bk. Resim 2.11). 28

Resim 2.11: Tel gergin tutulur.

Teller burguya, burgular saat ynnn tersine skma yapacak ekilde sarlrlar (bk. Resim 2.13). Teller burguya en fazla 4-5 sarm olacak ekilde sarlmaldr. Tel boyu buna gre ayarlanmal fazlas yan keski ile kesilmelidir (bk. Resim 2.12). lk tel, burguluun n yzndeki uca yakn ilk burguya, ikinci tel ayn yzdeki ikinci burguya olacak ekilde burguluun n yzndeki son burgudan balayan tel takma ilemi burguluun yan yzndeki sapa yakn olan ilk burgulukta biter (bk. Resim 2.13).

Resim 2.12: Burgu skma yn

Resim 2.13: Burgu sras

Telin burgudan k yapt yer, burguluk ile burgunun birletii noktadan en az 5mm yksekte olmaldr (bk. Resim.12 ve 2.13). Dikkat: Tel takmadan nce ellerinizi ykayarak kurulaynz. Terli ellerle tel takmaynz 29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETUzun sapl balamaya, uygun ap ve saydaki grup teli, tekniine uygun olarak taknz. lem Basamaklar neriler Balamay tezgh zerinde mengeneye e balamadan nce ellerinizi sabunlu sabitleyiniz. suyla ykayarak iyice kurulaynz. Paket teller ierisinden 0,25 mm apl teli kararakember sarm anz. Teller ember sarg biiminde i ie gemi olabilir. Dikkatli davrannz. Tellere zarar vermeyiniz. Yava ve kontrll hareketlerle alnz.

Telin bir ucunu en alttaki dip eik (tel takaca) deliinin altndan geiriniz ve tel ucunu stten 8-10 cm tarnz. Takn braktnz stteki ucu, dip eiin altndan tekrar geiriniz ve stten 2 cm tarnz. 2 cmlik takn ucu, ortasndan ters v eklinde bkerek tekrar delie geri sokunuz. Telin uzun ksmnn ucunu ters v deliinin iinden geiriniz. Uzun ucu, burguluun n yzndeki uca yakn ilk burguya kadar uzatnz.

Teli kracak, bkecek sert ve ani hareketlerden kannz. Tel takaca ksmnda, sonradan tel fazlal oluturacak ekilde fazla byk apta tel boluu brakmaynz. Sarma ve germe ilemi bittiinde tel burguya 4-5 tur sarlm olmaldr. Tel boyunu buna gre ayarlaynz.

Burgudan 7-8 cm taacak ekilde telin kalan fazla ksmn yan keski ile kesiniz.

30

lem Basamaklar Burguyu deliinden karnz. Telin ucunu burgu deliinden geirerek 2 cmlik ksm aa doru kvrnz. Burguyu saat ynnn tersine burguluk delii hizasna kadar evirerek telin fazla ksmn burguya sarnz.

neriler Telin burguya ilk sargsn, burguluk zerinde yapmaynz. Teli sarkmayacak kadar gergin tutunuz. Telin burguya sarm yukardan aaya doru yan yana gelecek ekilde olmaldr.

Burguyu, burguluk delii hizasnda yerine sokunuz.

Telleri alt ve st eik zerindeki kertik yerlerine denk getirerek gerdiriniz. Telleri gerdirerek, tel takacandaki fazlal alrken ters v deliinin, dip eik deliine tam girerek skmasna dikkat ediniz.

Teli orta gerginlikte sknz. 0,25 mm kalnlktaki ikinci teli ayn uslle taknz.

0,40 numara srma teli ayn uslle 3. delie ve sradaki burguya dolayarak taknz.

Btn telleri en stteki bam teline kadar srayla yerlerine taknz.

Tel sarkma yapmamal veya fazla gerilmemelidir. kinci teli dip eik zerindeki sradaki delie ve burguluun n yzndeki uca yakn ikinci burguya gelecek ekilde taknz. U ksmnda ters v yaplan srma teli, tekrar dip eik deliine sokabilmek iin, telin srma ksmnn yan keski ile soyulmas gerekir. Hangi tellerin taklacana dair, Tablo 2.1e baknz. Hangi telin hangi burguya taklmas gerektii hususunda bk. Resim 2.13.

31

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri, aadaki sorular cevaplandrarak, verilen boluklar doldurarak deerlendiriniz. A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Doru-Yanl Tipi Sorular (D/Y) 1. Piyasada, mzik aletleri atlyelerinin ihtiyacn karlamak iin bobin (makara) teller, icraclarn tel deiim ihtiyacn karlamak iin ise paket (grup) teller retilmitir. ( )DORU ( )YANLI 2. Tel taklmasna dip eik zerindeki en alttaki delikten ve en ince apl numara telden balanr. ( )DORU ( )YANLI 3. Teller gurup hlinde takldktan sonra, zamanla eskiyen tel yenisi ile deitirilir. Btn telleri komple deitirmek gereksiz ve zaman alcdr. ( )DORU ( )YANLI 4. Burgular saat ynnde dndrlerek teller gerdirilir. ( )DORU ( )YANLI 5. 0.25 mm den daha ince teller dip eie iki defa sarlarak taklr. ( )DORU ( )YANLI 6. Teller, burguluk n yzndeki sapa yakn ilk burgudan balanarak, burguluk yan yzndeki son burguda bitecek ekilde taklr. ( )DORU ( )YANLI DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili konuyu tekrarlaynz. Baarlysanz bir sonraki blme geiniz.

32

B. UYGULAMALI TEST AIKLAMA: Aada listelenen davranlar kendinizde gzleyemediyseniz Hayr, gzlediyseniz Evet kutucuunu iaretleyiniz. DEERLENDRME LTLER 1. 2 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Balamay tezgh zerinde mengeneye sabitlediniz mi? Paket teller ierisinden 0,25 mm apl teli kararak, ember sarm atnz m? Telin bir ucunu en alttaki dip eik (tel takaca) deliinin altndan geirip tel ucunu stten 8-10 cm tardnz m? Takn braktnz stteki ucu, dip eiin altndan tekrar geirip stten 2 cm tardnz m? 2 cmlik takn ucu, ortasndan ters v eklinde bkerek tekrar delie soktunuz mu? Telin uzun ksmnn ucunu ters v deliinin iinden geirdiniz mi? Uzun ucu, burguluun n yzndeki uca yakn ilk burguya kadar uzattnz m? Burgudan 7-8 cm taacak ekilde telin kalan fazla ksmn yan keski ile kestiniz mi? Burguyu deliinden kardnz m? Telin ucunu burgu deliinden geirerek 2 cmlik ksm aa doru kvrdnz m? Burguyu saat ynnn tersine burguluk delii hizasna kadar evirerek telin fazla ksmn burguya sardnz m? Burguyu, burguluk delii hizasnda yerine soktunuz mu? Telleri alt ve st eik zerindeki kertik yerlerine denk getirerek gerdirdiniz mi? Teli orta gerginlikte sktnz m? 0,25 mm kalnlktaki ikinci teli ayn uslle taktnz m? 0,40 Numara srma teli ayn uslle 3. delie ve sradaki burguya dolayarak taktnz m? Btn telleri en stteki bam teline kadar srayla yerlerine taktnz m? EVET HAYIR


33

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3AMABu faaliyet sonunda gerekli ortam ve donanm salandnda tekniine uygun olarak balama ve ailesi sazlarn genel ayarlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMABu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Balama ailesinde perde mesafesi, eik ykseklii ve bunlarn sese olan etkilerini aratrnz. Balamaya akort yaplmasn aratrnz. Balamann bakm ve korunmas ile ilgili aratrma yapnz. Aratrma ilemleri iin internet ortam, mzik kitaplar, mzik aletleri yapm atlyeleri, niversitelerin alg yapm blmleri ve mzikle ilgili dier ansiklopedilere bakabilirsiniz. rendiklerinizi arkadalarnzla paylaarak bilgilerinizi pekitiriniz.

3. GENEL AYARLARBalamann perdeleri balandktan ve telleri takldktan sonra reglaj denen genel ayarlarnn yapmna geilir. Genel ayarlarnn yapmndaki ama, balamann kendi yapsna uygun en ideal ses uyumunu salayabilmektir. Balamann perde ve tel akortlar yapldktan sonra eik yksekliinin ayarlanmas ile en ideal ses uyumunu ve karakterini salayarak balamann genel ayarlar tamamlanr. Genel ayarlar yaplan balama icra edilmeye hazrdr. Uygun bir koruyucu klfta saklanarak periyodik zamanlarda bakm yaplmaldr.

Resim 3.1: Balamann tnsnn dinlenmesi

34

Resim 3.2: Reglaj yaparken

3.1. AkortAkort kelimesi, Franszca da uyum anlamna gelen accord szcnden dilimize gemitir. Akort; bir alg aletinin doru sesi vermesi iin yaplan ayarlara verilen genel addr. Akortu yaplm bir enstrman ahenkli ve armonik ses verebilir. Anadoluda, akort yerine dzen kelimesi de eskiden beri kullanlagelmitir. Balamay icra edenler akortu kulak becerileri ile yapar. Ancak bu beceri tecrbe ve iyi bir kulak yetisine sahip olmay gerektirir. Bunun dnda akort ddkleri ve zellikle dijital akort aletleri ile akort yapmak yeni balayanlar iin daha gvenilir bir yntemdir.

(a) Akort dd (La)

(b) Akort dd (6 sesli)Resim 3.3: Akort aletleri

(c) Dijital akort aleti

Akort ddkleri 1,4,6,ve 13 sesli gibi deiik biim ve kapasitede olurlar. Akort ddklerinde 1-2-3-4-5-6 diye belirtilen saylar kullanlacak enstrmana zel, alttan yukar tel sralarn; A-B-C-D-E-F-G harfleri ise La-Si-Do-Re-Mi-Fa-Sol notalarn gsterir. Dijital akort aletlerinde ise balamay her trl sese (notaya) gre akort etmek ve telin kard sesin nota deerini lmek mmkndr. Bunun dnda referans sesleri doru bir ekilde elde edebilmek iin piyano ve benzeri mzik aletlerinden yararlanlabilir. Akort yapmaya alt tellerden balanr. En alt tele, akortlanacak dzene gre bo olarak (perdeye basmadan) vurulur. stenen ses yakalanana kadar telin baland burgu sklr veya gevetilir. Sonra dier alt tellerde ayn sese ekilir. Daha sonra orta grup teller ve en son st grup teller aadan yukarya doru srasyla istenen seslere akortlanr. Akort ilemi 35

bittiinde alt, orta ve st grup tellerin ayn sesi veren deiik perdelerine baslarak birlikte alndnda, tellerin ayn sesleri vermesi gerekir. Aksi takdirde akort tam yaplamam demektir.

Resim 3.4: Akort yaparken

Balamada ncelikle perde akortu yaplr. Daha sonra teller akortlanr. Perde akordu bir kere yaplr. Tellerin akortlanmas ise icra edilmeden nce her defasnda kontrol edilir ve gerekiyorsa yeniden yaplr. Perde akordundaki ama, perdelerin ba eie olan mesafelerini uygun konumda ayarlayarak istenen sesleri tam olarak vermesini salamaktr. Bunun iin ncelikle teller bo olarak (perdelere baslmadan, sadece ilgili tele mzrap vurarak) akortlanr. Daha sonra ilk perdeden balayarak, perdeye baslr ve ilgili tele vurulur. kan ses deeri akort aletinde olmas gereken ses ile karlatrlr. Gerekiyorsa perde, ne veya arkaya kaydrlarak perdenin tam yeri tespit edilir. Btn perdeler, vermesi gereken sesleri tam verecek uygun konuma srayla ayarlanarak sabitlenir ve perde akordu tamamlanr. Perde akordundan sonra eik yksekliini ayarlamaya balamadan nce tellerin akordu yaplmaldr.

(a) Tel akortu yaplr.

(b) Perdenin ses deeri llr.Resim 3.5: Perde akordu

(c) Gerekiyorsa perde kaydrlr.

Balama ailesi sazlar imdiye kadar tespit edilmi 19 ayr dzende alnmaktadr. Ancak bunlarn arasnda en ok kullanlan kara dzen de denen bozuk dzen ile balama dzenidir. Her dzen iin alt, orta ve st tellerin ayarland sesler farkldr. Balamada 36

deiik dzenler iin Tablo 3.1e baknz. ( ) aretlenmi sesler dzenlerin karar sesleridir.

3.2. Tel (Eik) Yksekliinin AyarlanmasDZENLENEN SESLERN ADLARI ALT ORTA ST TELLER TELLER TELLER (LA) (LA) LA LA LA (LA) LA LA LA LA LA (LA) LA (LA) LA (LA) LA LA (LA) LA LA LA LA (RE) LA RE (DO) (S) RE RE DO (RE) RE FA M RE RE M RE M (FA) (FA#) RE SOL (M) SOL SOL (FA) (FA#) LA SOL LA (SOL) LA (SOL) (S) S DZENLENEN SESLERN FREKANSLARI ORTA ALT TELLER ST TELLER TELLER ELK SARGI 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 220 110 ELK 110 110 110 110 147 110 147 131 123 147 147 131 147 147 175 165 147 147 165 ELK SARGI 147 73,5 165 82,5 175 87,5 185 92,5 147 73,5 196 98 165 82,5 196 98 196 98 175 87,5 185 92,5 220 110 196 98 220 110 196 98 220 110 196 98 246 123 246 123

DZEN ADLARI

MM HSEYN ACEMARA HZZAM KTAHYA ABDAL BALAMA RAST EV MSTEZAT MSKET SABAH BOZUK YEKSAN ZRGLE KAYSER ARGAH SEGAH UR

Tablo 3.1: Balamada dzen adlar ve frekanslar

Balamann boyutlar ve formu, ses tablasnn yaps, kullanlan tellerin ap ve kalitesi ile eik ykseklikleri, balamann tnsn etkileyen temel etkenlerdir. Bu etmenlere gre balamann tns yumuak, davudi ya da sert, metalik olabilmektedir. Eik yksekliinin ve eik aacnn deitirilmesi ile balamann tnsn bir nebze olsun deitirmek mmkndr. Balamann perde ve tel akortlar yapldktan sonra ses eiinin ykseklii ayarlanr. Eik yksekliini belirlemek iin sap ile kapak arasndaki a boluu hesaplanarak zerine 3-3.5 mm tel ykseklii vermek gerekir.

37

Resim 3.6: Eik yksekliinin hesaplanmas

Tel yksekliinin kontrol edilecei yer sap zerindeki en tiz perdedir. Tellerin gvdeye yaknlamasyla kullanmda ve tezene hareketinde byk kolaylklar saland gibi akort ederken daha ince seslere kmak da olanakl hle gelir. Yani iyi ayarlanm bir eikle bir balama iki ses daha fazla akort kaldrabilir. Orta boy balamalarda yani ksa sapl balamalarda eik ykseklii 4-5,5 mm arasnda deiebilir. Orta eik ( ses eii) hem tayc hem de akustik ileve sahiptir. Yumuak (kelebek, porsuk, vb) veya sert aalardan (kzlck, imir, al, erik vb) yaplabilir. Yumuak veya sert aa tercihi balamann bas-tiz dengesindeki zaaflara gre yaplmaldr. Ar parlak, tizleri baskn alglarda yumuak aa baslar aar. Dier yandan bouk tonlar sert eik kullanarak az da olsa amak (parlatmak) mmkndr. Orta eiin stte sert, altta yumuak aa kullanlarak (rnein, abanoz ve kelebek) iki katl yaplmas da mmkndr. Bu tip eik de baslar ve tizleri birbirine yaklatrc zelliktedir. Eiin tellerin altna gelmeyen ksmlarn oyarak boaltmann i srtnmeyi azaltmak asndan faydas vardr. Bu tr eikler titreimleri kapaa daha fazla ileterek vibrasyonun uzamasn salar. Ancak tellerin alt kesinlikle bolua denk gelmemelidir.

Resim 3.7: Eik ayar yaplrken

38

st eik ideal yksekliinin stnde yapld takdirde seste matlamaya ve tellerde sertlemeye sebep olur. st eiin, botaki tellerin perdelere arpmayaca ykseklik esas alnarak yaplmas gerekir. Tel entikleri de nemli olup temiz almadklar takdirde tellerin tutuk tnlamasna sebep olur. st eik sert aalardan tercih edilmelidir. Az da olsa sese etkisi vardr. st eiin ideal ykseklii bota tnlayan tellerin perdelere arpmamasn salayabilecek minimum yksekliktir. Bu eiin gereksiz yksek olmas tellerde sertlemeye ve tnda kslmaya sebep olur.

Resim 3.8: Eik yksekliinin drlmesi

3.3. Balamann Bakm ve KorunmasBtn alglar iin nem, ar scak veya ar souk zararldr. Dolaysyla kapal ya da ak meknlarda alglarn daima korunmas gerekir. Kapal meknlarda ahap alglarn muhafaza edildii blmn mmkn olduunca mutfak ve banyodan uzak tutulmasna, d cephe duvarlarna aslmamasna ve kalorifer, soba gibi s kaynaklarna yakn yerlerde olmamasna dikkat edilmelidir. Uygun muhafaza iin balama, direk gne almayan, ar scak ve souk olmayan, nemli olmayan, cereyan yapmayan bir i oda duvarnda ve asl pozisyonda olmaldr. Duvar ile balama arasnda bir duvar halsnn bulunmas, daha da iyidir. Balama, telleri gevetilerek muhafaza edilmemelidir.

Resim 3.9: Balamann muhafazas

39

Balama gibi ahap alglar klfsz dar karlmamaldr. Her almdan nce ellerin ykanmas tellerin ve perdelerin mrn artrr. Her sefer olmasa bile birka tel deiiminde bir, eski teller skldkten sonra tekne ve gs tahtas pamuk ve polish' ile temizlenebilir. Polish'in zellikle gitar iin retilen sprey trleri de kullanlabilir. Temizleyici olarak cila pastas' kullanlmamaldr, nk bu malzeme cilay izer.

Resim 3.10: Balama ve muhafaza klf

Balamay ok sk icra edenler en az ayda bir, daha az kullananlar ise 3-4 ayda bir kez olmak zere balamann tellerini deitirmesi gerekir. Teller tek, tek deil grup hlinde deitirilmelidir.

40

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETBalamann genel ayarlarn yapnz. lem Basamaklar Dijital akort aleti ile birlikte balama alma pozisyonunu alnz. neriler

Akort aletini sesleri kolay alglayabilecek mesafede ve rahat grebileceiniz bir yerde tutunuz. Sessiz bir ortamda akortlama yapnz.

Balama dzenine gre alt elik telleri 220 frekansl La sesine, sarg telini ise 110 frekansl La sesine ayarlayana kadar mzrap ile ilgili tele vururken bir yandan da burguyu dndrerek teli sknz ya da gevetiniz.

Orta grup telleri ayn ekilde 147 frekansl Re sesine gre ayarlaynz. st grup telleri ayn ekilde elik teli 165 frekansl Mi sesine, sarg teli ise 82,5 frekansl Mi sesine gre ayarlaynz. 41

Akort yapmaya en alt telden balaynz. Grup telleri tek tek akortlaynz. Ayarlanan alt grup tellerin hepsine birden mzrap ile vurulduunda ayn sesi vermesine dikkat ediniz. Akortta geveme oluyorsa, burguyu stten yuvasna doru biraz bastrnz. Telleri bo olarak akort yaparken herhangi bir perdeye basmaynz. Ya da tel perdeye arparak seste bir atallama oluuyorsa, eik yksekliini biraz kaldrarak akort yapmaya devam ediniz. Farkl dzenlerde akort yapmak iin Tablo 3.1e baknz.

lem Basamaklar Parmanz alt tel zerinde ilk perde boluuna basarak ve ilgili tele mzrap ile vurarak perdenin Si Bemol notasn tam olarak karp karmadn kontrol ediniz Gerekiyorsa perdeyi ne veya arkaya kaydrarak tam sesi verene kadar ayarlaynz.

neriler Dijital akort aletinde kan sesin nota deeri grlecektir. Referans sesleri olarak piyano vb. mzik aletlerinden de yararlanabilirsiniz.

Perdeyi klavye (sapn n yz) zerinde parmanzla kaydrnz.

Sradaki perdeleri ayn usulle ayarlayarak perdelerin akortunu tamamlaynz. Balamann sesinin tnsn dinleyiniz.

Hangi perdenin, hangi notay vermesi gerektii hususunda ekil 1.3 veya Tablo 1.1e bk. Kulanz ses deliinize yaklatrrsanz sesleri daha net duyarsnz. Balamann sesi fazla metalik geliyorsa, eik altn zmparalayarak tel yksekliini azaltnz. Balamann telleri perdelere arpyorsa veya seste atallama oluyorsa daha yksek olan yeni bir eik hazrlaynz. Bas tonlar daha fazla tiz tonlar daha az duyuyorsanz ve bu sesi beenmiyorsanz daha sert aatan eik hazrlaynz. (kzlck, imir, al, erik vb.) Tiz tonlar daha fazla, bas tonlar daha az duyuyorsanz ve bu sesi beenmiyorsanz, daha yumuak aalardan eii yeniden hazrlaynz (kelebek, porsuk vb.)

Balamann eik ayarlarn yapnz.

42

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEBu faaliyet kapsamnda kazandnz bilgileri, aadaki sorular cevaplandrarak, verilen boluklar doldurarak deerlendiriniz. A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Doru-Yanl Tipi Sorular (D/Y) 1. Balamada yaplan genel ayarlara reglaj denir. ( )DORU ( )YANLI 2. Bir algnn ahenkli, armonik sesler karmas iin yaplan uyum ayarlarna akort denir. ( )DORU ( )YANLI 3. Balamada perde akortlar yaplmadan tel akortu yaplamaz. ( )DORU ( )YANLI 4. Her balamann ses eik ykseklii farkldr. Ancak ortalama eik ykseklii 7-8 mm civarndadr. ( )DORU ( )YANLI 5. Akort yaparken akort dd yerine piyano aletini de kullanabiliriz. ( )DORU ( )YANLI 6. Balamann bas tonlarn amak iin yumuak, tiz tonlarn arttrmak iin ise sert aalardan ses eii hazrlamak gerekir. ( )DORU ( )YANLI DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili konuyu tekrarlaynz. Baarlysanz bir sonraki blme geiniz.

43

B. UYGULAMALI TEST AIKLAMA: Aada listelenen davranlar kendinizde gzleyemediyseniz Hayr, gzlediyseniz Evet kutucuunu iaretleyiniz. DEERLENDRME LTLER Dijital akort aleti ile birlikte balama alma pozisyonunu aldnz m? Balama dzenine gre alt elik telleri 220 frekansl La sesine, sarg telini ise 110 frekansl La sesine ayarlayana kadar mzrap ile ilgili tele vururken bir yandan da burguyu dndrerek teli sktnz ya da gevettiniz mi? Orta grup telleri ayn ekilde 147 frekansl Re sesine gre ayarladnz m? st grup telleri ayn ekilde elik teli 165 frekansl Mi sesine, sarg teli ise 82,5 frekansl Mi sesine gre ayarladnz m? Parmanz alt tel zerinde ilk perde boluuna basarak ve ilgili tele mzrap ile vurarak perdenin Si Bemol notasn tam olarak karp karmadn kontrol ettiniz mi? Gerekiyorsa perdeyi ne veya arkaya kaydrarak tam sesi verene kadar ayarladnz m? Sradaki perdeleri ayn usulle ayarlayarak perdelerin akordunu tamamladnz m? Balamann sesinin tnsn dinlediniz mi? Balamann eik ayarlarn yaptnz m? Evet Hayr

1.

2

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.


44

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRMEAIKLAMA: Aada listelenen davranlardan kazand davranlar kontrol ederek deer leine gre kendinizi deerlendiriniz. DEERLENDRME LE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Perde Eik yerini tespit ederek iaretlediniz mi? Balamanzn tel boyunu ltnz m? Koma seslerin yerini bulmak iin ilgili perdenin ortasn iaretleyerek btn perdelerin yerlerini tespit ettiniz mi? Uygun apta misinay 45-50 cm uzunluunda keserek perde says kadar misinay hazrladnz m? Ayn apta bir misinay dm boluu oluturmak iin sapn sa yan tarafnn yze yakn ksmna, sap boyu uzunluunda yerletirerek u ksmlarndan kt bant ile sabitlediniz mi? Sol elin ba parma ile ilk sargy srt ksmndan pres ederken ilk sargnn altndan ikinci sargy doladnz m? Sa elinizdeki ucu aa, sol elinizdeki ucu yukar gelecek ekilde misina ipini araz boum yaptnz m? Alttaki ucu misina boluundan geirdikten sonra kendi ierisinden geirerek ve srt noktasna ekerek dm attnz m? Dm atma ilemini tekrarladnz m? Misina fazlalklarn falata ile dm dibinden kestiniz mi? Sap ucuna doru srayla btn perdeleri ayn uslle baladnz m? Balamay mengeneye balayarak, elik cetvel ile perde mesafelerini kontrol ettiniz mi? Tel Balamay tezgh zerinde mengeneye sabitlediniz mi? Telin bir ucunu en alttaki dip eik (tel takaca) deliinin altndan geirip tel ucunu stten 8-10 cm tardnz m? Telin uzun ksmnn ucunu ters v deliinin iinden geirdiniz mi? Burguyu deliinden kardnz m? Burguyu saat ynnn tersine burguluk delii hizasna kadar evirerek telin fazla ksmn burguya sardnz m? Telleri alt ve st eik zerindeki kertik yerlerine denk getirerek gerdirdiniz mi? Btn telleri en stteki bam teline kadar srayla yerlerine taktnz m? 45 Evet Hayr

20.

21.

22. 23. 24. 25. 26.

DEERLENDRME LE Genel ayarlar Dijital akort aleti ile birlikte balama alma pozisyonunu aldnz m? Balama dzenine gre alt elik telleri 220 frekansl La sesine, sarg telini ise 110 frekansl La sesine ayarlayana kadar mzrap ile ilgili tele vururken bir yandan da burguyu dndrerek teli sktnz ya da gevettiniz mi? Orta grup telleri ayn ekilde 147 frekansl Re sesine gre ayarladnz m? st grup telleri ayn ekilde elik teli 165 frekansl Mi sesine, sarg teli ise 82,5 frekansl mi sesine gre ayarladnz m? Parmanz alt tel zerinde ilk perde boluuna basarak ve ilgili tele mzrap ile vurarak perdenin Si bemol notasn tam olarak karp karmadn kontrol ettiniz mi? Balamann sesinin tnsn dinlediniz mi? Balamann eik ayarlarn yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz, HAYIR yantlarnz var ise hayr yantlarnzla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam EVET ise bir sonraki modle geiniz.

46

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 Gmme Barsak Drt Boum-Dm Tel boyu 30-40-50

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 D D Y Y D Y

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 D D Y Y D D

47

KAYNAKA KAYNAKA Mzik aletleri yapm atlyeleri. niversitelerin enstrman yapm blmleri. Balama sat yapan maazalar. nternette balama imalat ile ilgili siteler. www.Kopuzsazevi.com www.Toramanmuzik.com www.Ylmazsazevi.com www.Onarmuzik.com www.saitfirtina.com www.sazadair.com www.Gvensazevi.com www.tinimusic.de

48

Documents

Baglama Ailesi Perde Ve Genel Ayarlari