Chuyn 1:i mi qu trnh dy hc ha hcTin s Phng Quc VitTh k XX l th k ca khoa hc v cng ngh pht trin nh v bo, n tc ng n tt c cc mt ca x hi loi ngi t kinh t, chnh tr, vn ha n gio dc - o to. Th k XXI s tip tc c nhiu bin i mnh m. Khoa hc v cng ngh s c nhng bc tin nhy vt, kinh t tri thc c vai tr ngy cng quan trng trong qu trnh pht trin lc lng sn xut. Th gii ng trc nhiu vn ton cu, nh ton cu ha kinh t, vn mi trng, bnh tt, xung t sc tc tn gio v khng bt nc ta ang thc hin cng cuc cng nghip ha - hin i ha, nn kinh t ang chuyn t c ch quan liu bao cp sang kinh t th trng nh hng XHCN.Trong bi cnh th gii v tnh hnh t nc hin nay, vic i mi h thng gio dc - o to Vit Nam l mt i hi cp bch, t vic i mi mc tiu ca tng cp hc, bc hc, i mi ni dung v phng php dy hc, n i mi cch thc v phng php kim tra - nh gi.Sau y chng ti ch bn n cc vn i mi qu trnh dy hc trung hc ph thng.1A. Qu trnh dy hc Qu trnh dy hc (QTDH) l mt h ton vn bao gm cc thnh t: Mc ch dy hc, ni dung dy hc, phng php dy hc, hnh thc t chc dy hc, phng tin dy hc v kt qa dy hc.Tt c cc thnh t trn tn ti trong mi lin h hu c cht ch. Ton b h thng c t trong mi trng chnh tr, kinh t x hi. Mi trng c nh hng rt su sc n QTDH m trc ht n tc ng ti mc ch dy hc. Ty tng thi k lch s n i hi nh trng o to nhng con ngi cphmcht vnnglcnht nh, phhpvi spht trinx hi [6].Qu trnh dy hc c nhng nhn t cu trc c sp xp theo trt t xc nh. Nhn t mc ch dy hc l nhn t quyt nh ton b qu trnh dy hc, c c th ha ni dung dy hc. Ni dung dy hc l mt nhn t cng mang tnh cht quyt nh khng km, nu khng mun ni l trc tip hn mc ch dy hc, nht l trong cc trng hp m mc ch cn cha c c th ha y . Nhn t phng php dy hc, v i khi c nhn t phng tin dy hc v hnh thc t chc dy hc cng chu s chi phi ca chnh ni dung dy hc, v cng l cc nhn t phn nh r nht tnh cht qu trnh ca s dy hc. Thng qua cc nhn t ny mi din ra s tc 2Hot ng ca hc Hot ng ca Mc ch dy hcNi dung dy hcPhng php dy hcPhng tin dy hcHnh thc t chc dy hcKt qu hc tpS chung ca qu trnh dy hcng qua li ca hai mt thng nht trong cng mt qu trnh dy hc. Nhn t cui cng l kt qu dy hc c hin thc ha trong s vn hnh.Cc nhn t trn s mang nhng c trng ca qu trnh, phn nh bn cht ca chng trong s vn hnh. V d nh nhn t ni dung trong qu trnh dy hc i hi phi th hin nhng mi lin h gia cc b mn khng ch v nguyn tc m cn c th qua s i chiu ni dung ca nhng b mn theo k hoch dy hc. Ngay trong mt mn hc no mi lin h vi cc mn hc khc cng nh gia cc phn khc nhau ca chnh n u phi c phn nh r rt trong h thng ni dung ca n. y l vn ca ni dung ch khng phi vn ca phng php dy hc, vi n mi lin h ch hin din con ng, cch thc v phng tin tc ng gia gio vin v hc sinh gip cho hc sinh lnh hi tt nht nhng lin h c b tr trong ni dung mn hc. Mi yu cu khc ca ni dung dy hc chung v ca ni dung mt mn hc c th ni ring cng u phi c tr liu theo qu trnh v th hin cui cng ra sch dng cho hc sinh, lm cn c cho s vn dng linh hot v sng to cc phng php dy hc v cc hnh thc t chc dy hc sau ny.S lin h trt t ca cc nhn t cho thy c kh nng v hn ch ca mi nhn t trong qu trnh dy hc ton vn. V d nh phng php dy hc khng th thot li ni dung dy hc, n ch c th chuyn ti hu hiu mt ni dungdyhccchntt, cngnhkhngthni g n phng php dy hc hiu qu khi chnh bn thn ni dung c a t gio vin n hcv sinh l thiu st hoc thm ch sai lm. Thc tin dy hc nh trng chng ta t lu cho thy, nhng gio vin c o to nm vng chc ni dung mn hc d cha c chun b nhiu v phng php dy mn hc y th sau mt thi gian vn c th nhanh chng t c kt qu dy hc cao min l cc gio vin y bit hc tp kinh nghim ca bn ng nghip v t trau di thm hiu bit ngh nghip.3D nhin tnh trt t ca cc lin h nhn t trong qu trnh dy hc l trt t hai chiu. Trong khi nhn mnh rng phng php dy hc khng th thot li ni dungdyhcth ngthi cngkhngthqunvai triu chnh, b sung ca phng php dy hc i vi ni dung dy hc. Trong nhiu trng hp chnh nh nhng nghin cu ci tin phng php dy hc hiu qu m ni dung hc c b tc nhng khim khuyt, m rng thm phm vi hoc rt gn yu cu. Cng vi vic xem xt cc nhn t cu trc ca qu trnh dy hc vi mc ch nh x vic nghin cu ring v phng php dy hc cn phi cp n cc iu kin dy hc hiu nh mt th mi trng ca qu trnh dy hc. l cc iu kin v c s vt cht - trang thit b ca nh trng, iu kin v sinh hc ng, cc nh hng ca gia nh, x hi, khng kh hc tp ca lp, t hc sinh tt c nhng th y u nh hng n s din tin v cht lng ca qu trnh dy hc. Ai cng bit cc gio vin dy nhng mn thc nghim s khng th no vn dng tt mt phng php dy hc dng th nghim hoc m hnh trc quan trong iu kin nh trng thiu hn s u t thit b th nghim ng mc. Mt lp hc cht hp, nng bc vi s lng hc tr qu ng khng th cho php gio vin pht huy hot ng t lc suy ngh trong qu trnh hc tp. Mt bu khng kh hc tp u oi, s st ny sinh t nhng mi quan h thiu thng cm gia gio vin v hc sinh chcchnkh mbo cho btk citin phngphp dy hcno. S thiu thng nht v phng hng v bin php gio dc dy hc gia nh trng v gia nh hc sinh cng s lm hng nhng c gng ca gio vin trong vic nng cao cht lng dy hc trn lp Nhng v d hin nhin ny khng nh tm quan trng ca cc iu kin dy hc bn cnh cc nhn t cu trc ca qu trnh dy hc.Mt vn khc rt quan trng i vi phng php dy hc l vn ng lc ca qu trnh dy hc. Phng php dy hc phi tc ng tch cc n s hnh thnh v pht trin ca ng lc ca chnh bn thn qu trnh 4dy hc, tc l gp phn c lc nht vo s hnh thnh v pht trin nhng mu thun trong qu trnh , lm cho hc tr thc c s hin din ca cc mu thun v khu gi h c mun cng nh kh nng tham gia gii quyt cc mu thun thu hi tri thc v k nng, k xo. Cn phi nhn mnh rng, do v tr l mt thnh phn quan trng ca nhn t hot ng ca qu trnh dy hc cho nn phng php hc c nhiu u th trong s tc ng to lp v thc y ng lc ca ton b qu trnh [3].B. i mi mc tiu gio dc [4] 1) Mc tiu ca gio dc ph thng l gip hc sinh pht trin ton din v o c, tr tu, th cht, thm m v cc k nng c bn nhm hnh thnh nhn cch con ngi Vit Nam x hi ch ngha, xy dng t cch v trch nhim cng dn, chun b cho hc sinh tip tc hc ln hoc i vo cuc sng lao ng, tham gia xy dng v bo v T quc.2) Gio dc trung hc ph thng (THPH) nhm gip hc sinh cng c v pht trin nhng kt qu ca gio dc trung hc c s, hon thin hc vn ph thng v nhng hiu bit thng thng v k thut v hng nghip tip tc hc i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip, hc ngh hoc i vo cuc sng lao ng.Cn c vo mc tiu chung ny, mc tiu c th ca cp THPT c xy dng, th hin qua yu cu hc sinh hc xong cp THPT phi t c mt gio dc: t tng, o c li sng, hc vn kin thc ph thng, hiu bit k thut v hng nghip, k nng hc tp v vn dng kin thc, th cht v xc cm thm m. p ng yu cu nng cao cht lng gio dc ton din, trong giai on hin nay cn tng cng bi dng cho th h tr lng yu nc, yu CNXH, yu qu hng v gia nh; tinh thn t tn dn tc, l tng x hi ch ngha; lng nhn i; thc tn trng php lut; tinh thn hiu hc, ch tin th lp thn, lp nghip, thi qu trng v nhit tnh lao ng; thc trch nhim; cc k nng c bn,... Ngoi nhng gi tr truyn thng cn c 5kthavpht trin, cncnhnggitr mi xut hintrongqutrnh chuyn i t nn kinh t tp trung, bao cp sang nn kinh t th trng; t nn kinh t nng nghip sang kinh t cng nghip v kinh t tri thc, nh: kh nng t duy ph phn v sng to, nng lc gii quyt cc vn m thc tin t ra, kh nng thch ng vi nhng thay i trong cuc sng, nng lc hp tc v giao tip c hiu qu, nng lc chuyn i ngh nghip theo yu cu mi ca sn xut v th trng lao ng, nng lc qun l v ng dng cng nghthngtin, dotrongnidungcamctiucthcagiodc THPT c mt s im mi cn c lu nh sau:+ Sng lnh mnh, t tin, t tn dn tc, c ch lp nghip, khng cam chu ngho hn;+ C kh nng s dng mt ngoi ng trong giao tip thng thng, c kh nng ng dng mt s thnh tu ca cng ngh thng tin trnh ph thng trong gii quyt cng vic.+ Pht trin v nng cao cc k nng hc tp chung, k nng vn dng kin thc vo cc tnh hung hc tp mi, vo thc tin sn xut v i sngQun trit mc tiu gio dc gio dc THPT l yu cu u tin trong qu trnh xy dng li chng trnh, bin son li sch gio khoa cc mn hc. Ngoi ra mc tiu gio dc THPT cn c c th ha trong mc tiu gio dc ca Khoa hc t nhin (KHTN), ban Khoa hc x hi nhn vn nhm thc hin s phn ha trong gio dcC. i mi ni dung dy hc I. Mt vi nt v lch s pht trin l thuyt ni dung dy hc [6]1) Nghin cu lch s pht trin lu di ca nh trng c th thy ni dung dy hc thay i nhiu qua cc thi i ph thuc vo trnh pht trin khoa hc, yu cu pht trin sn xut v tin b x hi, v vo nng lc nhn thc ca con ngi trong tng thi k lch s.62) Cc nh s phm tin bi tng bn bc nhiu v vn dy ci g cho hc sinh. Nhng ch t thi Komenxki tr v sau cc quan im v ni dung dy hc mi c hnh thnh mt cch c h thng. 3) Cui th k XVIII, u th k XIX trong gio dc hc phng Ty c cuc tranh lun ko di v mi quan h gia dy hc v pht trin.Mt s nh gio dc cho rng khi dy hc ci chnh l pht trin nng lc tr tu ca hc sinh.Mt s khc li cho rng nhim v ch yu ca dy hc l truyn th kin thc, v c kin thc l c s pht trin tr tu.Nhm th ba dung ha hai quan im trn, xem s pht trin tr tu l kt qu ca qu trnh nm kin thc, phi c xy dng trn nhng ni dungcanhngmnhccth. Shonthintduyphthucvos phong ph v cht lng kin thc c lnh hi, khng th ngh n s pht trin tr tu khi c tm hiu bit cht hp.4) Trong th k XX, nhn loi chng kin s ra i ca mt h thng x hi mi, h thng XHCN, c m u bng cuc Cch mng thng Mi Nga (1917). Nn gio dc XHCN cng c hnh thnh t . Trng ph thng XHCN c mt s c im sau y:- Ph thng : l trng m mi ngi dn u phi tri qua; c nhim v trang b cho h nhng kin thc, k nng, k xo v thi cn thit nht, c bn nht, sng v hot ng c hiu qu gp phn xy dng x hi.- Thng nht: Di ch XHCN, ch c mt loi trng ph thng thng nht c chia lm nhiu cp theo c im la tui.- Lao ng : Ni dung hc vn ph thng phi hng ti vic chun b cho hc sinh tham gia lao ng tr c v chn tay, phi m bo mi lin h gia l thuyt v thc tin.- Kthut tnghp: Ttnggiodck thut tnghpc Mac-Engghen nu ln u tin khi phn tch c im ca nn cng nghip ln v qu trnh phn chia lao ng x hi. Mc vit : Sn xut ca nn cng 7nghip ln gy nn s di chuyn lao ng, s thay i chc nng ca ngi lao ng trong qu trnh sn xut.thch ng viiu kin mi, ngilao ngtng laiphi nm cnhngnguyntccbncatonbqutrnhsnxut, hiuc nguyn tc thit k v hot ng ca cc loi my, nhng c s khoa hc ca cc quy trnh k thut ph bin v s dng c nhng dng c n gin.Nhng c im trn y ch o vic bin son ni dung dy hc cho cc trng ph thng XHCN.Nn gio dc ph thng Lin X v cc nc ng u pht trin thunli, tt ptrongnhiuthpk nhngnunhngnm90ca th k XXth tan r cng vi s sp ca ch XHCN nhng nc ny. iu i hi phi nhn nhn li nhiu vn gio dc theo t duy mi.5) Trong thi k ny cc nc phng Ty thnh hnh mt l thuyt cho rng nh trng cn lm sao tr em trng thnh v pht trin t nhin nhng thuc tnh bm sinh ca chng. Ngi i din tiu biu ca l thuyt ny l J.Deway (1859 1952) cho rng nhim v ca nh trng l to ra nhng iu kin thun li cho s pht trin, thin hng, hng th v nng lc ca tr. Vn hng th ca tr phi l trung tm, v nn to iu kin cc em t xc nh ly ni dung cng nh s lng vn cn hc tp, m khng cn chng trnh do ngi ln bin son.6)Trongmychcnmgnyvicnghincunidunghcvn c y mnh cc nc phng Ty. Sau y xin gii thiu mt s kt qu: a) Ni dung hc vn lin quan mt thit ti mc tiu, ti yu cu x hi. V vy khi xy dng ni dung hc vn cn tnh ton n nhng vn m x hi hin i t ra cho nh trng.- Hin nay c s phn ha r rt v yu cu hc vn i vi ngi lao ng: mt mt cn c trnh chuyn mn cao gii quyt nhng vn k thut phc tp do yu cu ca s pht trin sn xut nh lp chng trnh my 8tnh, xy dng cc quy trnh sn xut mi nhng gii quyt nhng vn ny cn mt s chuyn gia khng ln; mt khc, khng i hi trnh vn ha cao i vi phn ln lao ng ch lm nhim v theo di, bm nt cc my ch th trong nn sn xut t ng ha.- C s thay i ln trong cu trc lao ng x hi. Th d M trong 100 triu ngi lao ng th c:+ 75 triu lm trong cc ngnh dch v+ 4 triu trong nng nghip + 21 triu trong cng nghip Vi cu trc lao ng x hi nh trn, th khi chun b ni dung hc vn, khng th b qua thnh phn ng o ca nhng ngi lm dch v.- C s thay i v yu cu phm cht nhn cch ca ngi lao ng. Ngi lao ng hin i cn nng ng, sng to, c tinh thn hp tc, phi hp trong cc nhm cng nhn, v s sng to trong iu kin k thut hin di bao gm nhiu lnh vc khoa hc k thut, c kh nng t duy trn bnh din rng gm nhiu mt xch logic.- Nh trng ph thng cn chun b cho hc sinh nng lc t hc, tinh thn kin tr lin tc, thng xuyn b sung kin thc.- Ch c bit n vic o to nhn ti nhm to ra nhng ngi sao; gp phn to ra nhng bc tin, nhng thnh tu ln trong khoa hc k thut.- Cuc u tranh v s tn ti v pht trin ca nhn loi i hi phi chngli nhnghuqutiucccacchmngKHKT, chngli chin tranh ht nhn, chng tht nghip, chng li s k th gia cc dn tc, tn gio, sctciuihiphinhnvnhanidunghcvnph thng di nhiu hnh thc.b) Chng ta tm hiu nhng quan im chung lm c s cho vic i mi ni dung hc tp. Sau y ta s tm hiu chi tit hn v vn la chn, sp xp kin thc, k hoch dy hc, quan h gia gio dng v gio dc 9v xin gii thiu mt s kt qa c th trong vic nghin cu nhng vn ny cc nc phng ty trong nhng nm gn y.* Vn bin son mc ch c coi trng, c xem nh mt trong cc ch s c bn xc nh hiu qu ca qu trnh dy hc.* V la chn kin thc c hai phng hng c bn. Mt hng chn cc kin thc v kinh nghim c gi tr thc t i vi hc sinh. iu lm choni dungdyhcgnvi cucsngvhngth, nhngtrongnhiu trng hp lm gim tri thc l thuyt.Mt hng khc li u tin vic trang b cc tri thc l lun v kinh nghim hot ng tr tu. Trong mt s trng hp nhm ny a vo ni dung hc vn ph thng nhng vn l thuyt qu phc tp.Hin nay hai hng ny c dung ha. M, t trng gia kin thc l thuyt v ng dng ca cc mn KHTN c quy nh nh sau: LpLin quan n cc vn thc tKin thc b mnKin thc lin quan n cc t tng KH ch oKin thc lin quan n cc vn x hi1-2 60 (%) 20 (%) 10 (%) 10 (%)3-5 50 (%) 25 (%) 15 (%) 10 (%)6-9 35 (%) 35 (%) 15 (%) 15 (%)10-12 20 (%) 40 (%) 20 (%) 20 (%) * Tch hp tr thnh xu th ch yu trong vic sp xp kin thc, Theo s liu ca UNESCO s gio trnh tch hp ca cc mn KHTN mt s nc t bn pht trin tng ln rt nhanh. Nm 1968 c 25 gio trnh, 1973 l 73, 1975 l 175, 1980 l 260.Thng thng ngi ta a vo trong mt mn hc cc tri thc v l, ha, sinh vt, a l cc mi lin h gia nguyn nhn v kt qu, gia vt cht v nng lng, gia h thng ny v h thng khc thng gp trong i sng c ch gii quyt trong cc gio trnh tch hp.10Trong cc mn Khoa hc x hi th thng tch hp cc mn vn hc, ngn ng, nhc, ngh thut, trit hc, tm l, x hi hc, chnh tr v cc khoa hc x hi khc.Khi nu ln nhng u im ca cc gio trnh tch hp cng cn nhn mnh rng kh nng ca cc gio trnh tch hp c gii hn ca n. S phn tch l thuyt v thc tin cho thy gio trnh tch hp c hiu qu nht tiu hc v trung hc c s (THCS). THPT hc theo phn mn ph hp hn v n tha mn yu cu hng nghip v thin hng ca hc sinh.* V k hoch dy hc, cc nc phng Ty c 2 xu hng : mt s ncxydngviukhinkhochdyhctptrungchtch(Php, Italia, CHLB c) mt s nc khc (Anh, M) th li do a phng v cc trng t xy dng v iu khin ly. Nhng qu tp trung hoc qu phn tn trong xy dng v iu khin k hoch dy hc u khng c hiu qu, nn c hai xu hng trn u ang c iu chnh li.Na u nhng nm 80 vn ni dung hc vn chung bt buc i vi tt c cc trng v vn phn ha k hoch dy hc li c tho lun si ni.Trong nhng nm gn y cc mn hc t chn gim nhiu. S phn ha k hoch dy hc bt u t cc lp cui cp THCS khi yu cu la chn ngh nghip ca hc sinh hnh thnh, khi hng th v nng khiu i vi cc ngnh khoa hc pht trin v bc l. Sau y l mt s gii php:- Ccmnhcbt buclht nhncakhochdyhc, chim66-70% thi gian hc tp;- Cc mn hc bt buc nng cao c la chn chim 20%;- Cc mn hc t chn chim 10%; cc trng i tr, cc mn khoa hc x hi chim trung bnh 40-60% thi gian hc; ton v KHTNchim17-19%(M), 20-22%(Anh), 1122%(CHLBc), 29%(Php), 30%(Nht); laongchim4n10% (phn ln cp THCS); thm m 7% (Php), 12% (Nht). Thi gian dnh cho cc mn th dc c xu th tng ln.* cc nc t bn pht trin vic nh gi tr thnh mt b phn ca ni dung hc vn. i tng nh gi c xc nh l nhu cu c nhn v x hi, tnh thi s cc vn khoa hc, k thut v i sng x hi.* Tnh cht gio dc cng c th hin r trong ni dung hc vn. Cc mn hc c tnh gio dc cao c a vo k hoch dy hc nh mn o c, tn gio (Anh);, ch ngha yu nc, quan h con ngi (M), gio dc tnh cch v hot ng x hi (Nht);, tn gio, thm m (Italia, CHLB c). Trong ni dung cc mn KHXH c tch ra 3 i tng: nhn cch hc sinh (nhn thc bn thn), x hi (nhn thc con ngi v th gii xung quanh) v lch s nhn loi.Trong nhng nm gn y, vic nhn thc khoa hc t nhin khng ch c xem l s tm hiu chn l m cn l s hnh thnh cc gi tr. Trong ni dung gio dng, iu c th hin vic hnh thnh thi i vi x hi cng nh hot ng gii quyt vn , vic hnh thnh nhng hiu bit chnh th v th gii v khoa hc, vic nu ln cc quan im nhn vn trong khoa hc (nng cao trch nhim ca cc nh khoa hc i vi kt qu nghin ca mnh). Trong nhng nm gn y thng ch n cc vn lm sch tri t, sc khe con ngi v tha mn cc yu cu ca h. Vn hnh thnh vic la chn mt cch c trch nhim i vi gi tr, lm thay i gi tr c s ch cn thit.II. Mt s vn i mi ni dung dy hc [4]1. V k hoch dy hcK hoch gio dc l vn bn quy nh thnh phn cc mn hc trong nh trng, trnh t dy hc cc mn hc i vi tng nm tng lp s gi dnh cho tng mn hc trong c nm, trong tng tun; cu trc v thi gian 12ca nm hc. K hoch gio dc phi th hin c nhim v trng tm ca cp hc. S gi quy nh trong k hoch gio dc ni ln v tr ca tng mn hc trong ni dung gio dc cp hc v trong vic mn hc tham gia thc hin cc nhim v gio dc. K hoch gio dc phi c thc hin mt cch nghim tc, s gi dnh cho tng mn phi c bo m y , khng qu nhn mnh mn ny, coi nh mn kia, m bo cho nhn cch ca hc sinh c pht trin cn i hi ha. K hoch gio dc l ti liu quan trng nht nhm xc nh ni dung, mc hc vn trung hc ph thng v t chc hotnggiodcgpphnthchinmctiuotocacphc, bc hc.Trc mt THPT phn theo hai ban : Khoa hc t nhin, Khoa hc x hi v nhn vn vi 7 mn phn ha : Ton, L, Ha, Sinh, Ng Vn, S, a (Th nghim trung hc chuyn ban trc y thc hin phn ha c mn TingAnh; phnTrit caGiodccngdn; phnnghcamnCng ngh). Mc phn ha khng qu ln m bo theo yu cu t chng trnh chun (mt bng hc vn ph thng) s nng ln 20%, tnh c v mt thi lng ln ni dung chnh lch gia 2 ban ca tng mn c dy phn ha. C th cc mn Ton, L, Ha, Sinh s c nng ln 20% ban Khoa hc t nhin; mn Ng Vn, S, a c nng ln ban Khoa hc x hi nhn vn so vi chng trnh mt bng. Di y l bng so snh k hoch dy hc hin hnh v k hoch dy hc mi ca THPT.Lnh vcS T TMn hcLp 10 Lp 11 Lp 12 Tng s titi trBan ABan Ci trBan ABan Ci trBan ABan Ci trBan ABan CCc mn hc khng phn ban12345Ngoi ngGDCDTh dcTin hcCng ngh312223122231,52223122231,52223122191,566691666Cc mn hc phn ha123Ng vnLch sa l4 3 4,5 4 3,5 4 3 3 4,5 11 9,5 131 1,5 1,5 1 1 2 2 1,5 2 4 4 5,52 1,5 2 2 1 1,5 1 1,5 2 4 4 5,54 4 3 5 4 3,5 5 4 3,5 14 12 10134567TonVt lHa hcSinh vt3 2,5 2 3 2,5 2 3 3 2 9 8 62 2 1,5 2 2,5 1,5 2 2 2 6 6,5 51 1,5 1,5 1 1,5 1,5 1 2 1 3 5 4Tit hc t chn 2 3 3 0 3 3Gio dc tp thSH trng SH lp1111110133Tit mi lp / tun 29 39 39Gio dc ngh ph thng Khng hc 3 tit/tun Khng hc 0 3 tit/tunGio dc ngoi gi ln lp 1 Tit/ tun 1 tit/tun 1 tit/tun 0 1 tit/tunGio dc hng nghip (3 tit/thng) 0 3 tit/tunGio dc quc phng (1 tun/nm)1T/N1 tun/nmTun ca nm hc 35 tun33 tun35 tunS tit c 3 khi lp/tun : Thc hin chun mt bng : 82.5 titThc hin Ban A : 89 titThc hin Ban C : 89 tit.2. i mi chng trnh gio dc trung hc ph thng Chng trnh gio dc l vn bn c th ha mc tiu gio dc; qui nh phm vi, mc v cu trc ni dung gio dc; phng php; hnh thc hot ng gio dc, chun mc v cch thc nh gi kt qu gio dc i vi cc mn hc mi lp, ton b mt bc hc, cp hc cng nh trnh o to Chng trnh nh hng cho vic ch o v kim sot ton b qu trnh dy hc, do chng trnh phi c Nh nc thit k, qun l, ch o thc hin v phi c p dng thng nht trong c nc.a) Cc yu cu i mi chng trnh trung hc ph thng Cncvov tr, nhimvvcimcatrngtrunghcph thng hin nay, qu trnh xy dng li chng trnh cn m bo cc yu cu sau:* Xut pht t mc tiu o to ca cp hc14Mc tiu gio dc hc ph thng nh r cc phm cht v nng lc cn pht trin cho hc sinh nhm trc ht p ng c yu cu o to ngun nhn lc trong giai on pht trin kinh t x hi mi ca t nc, giai on cng nghip ha hin i ha n nm 2020 a nc ta tr thnh mt nc cng nghip trong bi cnh ton cu ha, m rng giao lu hi nhp quc t vi s hnh thnh v pht trin ca nn kinh t tri thc; ng thi p ng yu cu pht trin a dng ca mi c nhn.* m bo tnh h thng, chnh th v yu cu k tha trong vic hon thin, pht trin ni dung hc vn ph thng Chng trnh cc mn hc ca cp trung hc ph thng phi gp phn cng c ni dung gio dc ca cc cp hc, bc hc trc; ng thi b sung, pht trin nng cao hn nhm hon thin hc vn ph thng. H thng kin thc cn bao gm cc kin thc nhm chun b cho vic o to tip tc sau khi tt nghip ph thng, cc kin thc trc tip phc v cho cuc sng hin ti ca ngi hc, cc kin thc cn thit cho nh hng ngh nghip trong tng lai, tng cng loi kin thc v phng php hoc c tnh phng php, loi kin thc giu kh nng ng dng. Vi yu cu k tha, cn khai thc ti a nhng u im ca chng trnh trung hc ph thng hin hnh v chng trnh th im trung hc chuyn ban.*Tiptc mboyucucbn, hini, st vi thc tin Vit Nam Ni dung dy hc cc mn hc phi phn nh c nhng thnh tu khoa hc mi (t nhin kinh t x hi v nhn vn k thut cng ngh) ca th gii cng nh ca nc ta; cng vi nhng vn ang c c loi ngi quan tm (mi trng, dn s v nhng vn khc); ng thi lu tip thu c chn lc cc kinh nghim tin tin ca nc ngoi.Ngoi vic a mn tin hc vo nh trng THPT nh mt mn hc mi v bt buc i vi mi hc sinh, cn a thm mt s lnh vc tri thc 15cn thit cho ngi lao ng trong x hi tng lai nh : kinh t hc, x hi hc qua hnh thc tch hp cc ni dung ny vo mt s mn hc c kh nng lng ghp chng hoc qua mt s gio trnh t chn. Tip tc qun trit nguyn tc tch hp m trc ht l m bo mi quan h lin mn mt cch cht ch b sung, h tr ln nhau, trnh trng lp trong chng trnh cc b mn v cc hot ng.*m bo tnh s phm v yu cu phn ho m bo mt hc vn ph thng chung ca cp trung hc ph thng trc ht cn xy dng mt chng trnh ph hp, va sc vi a s hc sinh v c xem l mt bng vi nhng mc yu cu m hc sinh phi t. Chng trnh ny cng s c p dng cho trng trung hc ph thng k thut, trung hc ph thng chuyn. T mt bng trn ty theo mc tiu ca tng ban hoc tng lai trng m nh hng chuyn su hoc m rng kin thc v k nng ca mt s mn hoc lnh vc qua cc mn phn ha v ch t chn.* Gp phn y mnh vic i mi phng php v hnh thc t chc dy hcy l mt trong nhng yu cu hng u ca vic i mi chng trnh gio dc ph thng ni chung v trung hc ph thng ni ring. Do c im v trnh ca hc sinh THPT nn cn ch nhiu n vic pht trin nng lc t hc, a dng ha cc hnh thc hc tp, to iu kin hc sinh ctnghincu, chngtrongvicpht hinvgii quyt vn. Chng trnh ca tng mn hc u cn ch ra nh hng v cc yu cu c th v i mi phng php dy hc b mn.*Tip tc coi trng vai tr ca phng tin dy hc Phng tin dy hc khng ch dng mc minh ha ni dung dy hc m phi tr thnh cng c nhn thc, l mt b phn hu c ca c phng php v ni dung dy hc. Do yu cu tng hot ng thc hnh, th nghim cng nh yu cu ng dng nn khi xy dng chng trnh cn t ng v tr 16ca thit b dy hc trong qu trnh dy hc b mn. Khi nu ln yu cu v mt ny cn lu n s kt hp gia cc thit b thng thng c v s phi trang b cho cc nh trng vi cc thit b hin i; gia cc thit b phi mua sm vi cc thit b t to. Cn lu ti vai tr ca cng ngh thng tin v vic ng dng n vo qu trnh dy hc b mn.* i mi nh gi kt qu qu trnh hc tp : Chng trnh tng b mn cn nu r nhng yu cu i mi nh gi kt qu mn hc. Vic m bo nh gi khch quan, tin cy s lm cho hot ng quan trng ny t hiu qu mong mun. i mi nh gi kt qu mn hc s bao gm i mi ni dung, hnh thc v quy trnh nh gi, k c nh gi tng thi im hoc c qu trnh. Cn to iu kin hc sinh v tp th hc sinh tham gia vo qu trnh nh gi kt qu hc tp.* Ch ti cc vn ca a phng Trongchngtrnhcamt smnhccncphndnhchoa phng nhm trc tip gp phn hng vic hc tp ca hc sinh gn vi cng ng, vi thc tin pht trin cng ng vn ht sc a dng trn cc vng min ca t nc ta. Cn nu r mc yu cu v a ra gi c th khi xc nh vn ,mc cn t c v cch thc thc hin.b) im mi ca mt s chng trnh mn hcNhn chung chng trnh cc mn hc u bm st vo tm yu cu ca xy dng chng trnh trong qu trnh xc nh mc tiu, nhim v mn hc, trong la chn v sp xp cc ni dung trong vn bn chng trnh.- im th hin ni bt l cc chng trnh u tng thi lng dnh cho cc hot ng thc hnh, hot ng hc tp tch cc ca hc sinh. V d mn Ha dnh 1/3 thi lng cho vic luyn tp, n tp, thc hnh.- Cc ni dung l thuyt c cn nhc la chn v ra cc yu cu thc hin ph hp vi mc nhn thc ca hc sinh, v d mn Ton n gin ha cch trnh by kin thc v hnh hc khng gian v gii hn ca dy 17s; mn Vt l gim nh phn dng in trong cc mi trng, cc s v tuyn.- Sp xp li cc ni dung trong chng trnh tng cng ng dng hoc h tr gia cc mn. V d mn Ton chuyn mt s ch hnh hc khng gian, hm s m v hm s logarit t lp 11 hin nay ln lp 12 hoc chuyn ch o hm, t hp xc xut t lp 12 hin nay xung lp 10. Mn Vt l a hin tng cm ng in t v hin tng t cm ln lp 12 gn vi chng dng in xoay chiu...- i vi cc mn vn ha, nguyn tc m bo tnh thc tin c thc hin qua vic tng cng tch hp, lin h ni dung mn hc vi thc tin cuc sng, a phng, t nc. Qua gip hc sinh hiu bit thc t cuc sng, hiubitcc hot ng snxut ca quhng tnc, gp phn vo vic nh hng ngh nghip, chun b tm th sn sng tham gia lao ngsn xut.Tnh thc tin cn c th hin qua tng mn hc nh mn Ton a vo nhiu bi ton c ni dung ng dng thc tin, a vo chng trnh kin thc v xc xut, thng k; mn Vt l a thm ni dung chuyn ng quay ca vt rn. Mn a l ch n vic cp nht thng tin v kinh t x hi th gii. Nhiu mn hc thc hin tch hp gio dc dn s sc khe sinh sn, gio dc bo v mi trng, gio dc phng chng ma tyNgoi ra chng trnh hot ng hng nghip cn gip hc sinh nm c thng tin v tnh hnh pht trin kinh t x hi t nc, a phng, v th trng lao ng, v th gii ngh nghip v h thng o to lm cn c cho vic chn ngh nghip v chun b tm th tham gia lao ng.Chng trnh hat ng gio dc ngoi gi ln lp quy nh c phn hng dn trng THPT t chc cc hot ng cho hc sinh nh lao ng hng nghip, hot ng theo hng th khoa hc, k thut, ngh thut gip cc em nh hng c ngh nghip cho mnh.18- Cc ni dung t chn vi loi chuyn p ng s cung cp cho hc sinh nhng kin thc k nng theo nhu cu, nguyn vng ca hc sinh, phn no gip hc sinh c thm hiu bit cn thit tham gia lao ng x hi ngay ti a phng.- Lp 11 c thm 3 tit/tun cho chng trnh hot ng gio dc ngh ph thng nhm gip hc sinh c kin thc ngh nghip v c rn luyn mt s k nng ph thng ca cc ngh thuc lnh vc cng nghip hoc nng lm ng nghip, hoc dch v, tin hc.3. i mi sch gio khoa trung hc ph thngSch gio khoa l Ti liu th hin mt cch c th ni dung, phng php gio dc ca tng mn hc trong chng trnh gio dc. i vi hu ht cc gio vin ph thng, vic dy hc, kim tra, nh gi theo sch gio khoa cngngnghavi thchinchngtrnh. Choti nayschgiokhoa (SGK) vn l ti liu ch yu dy hc cc cp bc hc ph thng. Do cc yu cu i mi gio dc THPT phi c th hin trong ni dung v phng php bin son sch gio khoa.a) Cc yu cu i mi sch gio khoa trung hc ph thngNhng yu cu t ra i vi vic bin son SGK mi l :* Bm st chng trnh mn hc: Vic bin son SGK trc ht phi cn c vo mc tiu gio dc ca b mn, c th l cc yu cu v kin thc, k nng, thi ; v ni dung, thi lng, qun trit cc nh hng phng php dy hc v cch thc kim tra, nh gi m chng trnh quy nh.* m bo tnh k tha trong qu trnh bin son, pht huy cc u imca sch gio khoa th imtrung hc chuyn ban, sch THPT hin hnh. Khi bin son cn nghin cu k cc sch gio khoa cng mn ca cc cp bc hc m bo s pht trin lin tc cc mng kin thc ch yu ca mn hc t tiu hc, qua THCS n THPT.* Da trn c s l lun v SGKc lu ti xu th tin tin trn th gii trong lnh vc ny; m bo y , c th v cn i cc chc nng l 19lun dy hc t tip nhn kin thc mi, luyn tp, thc hnh ng dng, cng c, n tp, kim tra- nh gi. Ch m bo s chnh lch 20% gia hai ban ca cng mt mn hc c phn ho. *m bo cc tiu chun c bn, tinh gin, hin i, st thc tin. Vic kin thc a vo SGK cn c la chn theo cc tiu chun: c bn, tinh gin, hin i, st thc tin Vit Nam, tim cn ti trnh ca mt s nc tin tin trong khu vc v trn th gii. Kin thc a vo SGK phi chun xc, c tha nhn, khng cn l vn ang tranh lun. Cn c bit ch ti cc kin thc c kh nng ng dng cao, coi trng thc hnh, thc nghim.* m bo tnh lin mn, sao cho cc mn hc h tr ln nhau, trnh trng lp, mu thun. Mt khc, cn tch hp cc kin thc cha ng nhng vn ang c quan tm nh gio dc bo v mi trng, gio dc dn s v sc khe sinh sn, gio dc gii tnh,gio dc phng chng t nn ma ty, gio dc an ton giao thng theo nguyn tc: gn ni dung ca SGK vi thc tin cuc sng nhng khng lm cho vic hc tp tr nn nng n.* To iu kin trc tip gip hc sinh tip tc nng cao nng lc t hc v i mi phng php dy hc. Cn chn la cc cch trnh by ni dung thch hp vi i tng, ph hp vi c trng b mn, to iu kin thun li cho hc sinh nng cao nng lc t hc v gip gio vin i mi phng php dy hc theo hng t chc, hng dn hc sinh ch ng, linh hot, sng to trong qu trnh tm hiu, tip nhn tri thc.* m bo yu cu phn ha i vi cc i tng hc sinh qua vic chn la cc ni dung, hnh thc trnh by ca SGK (c mn chung cng nh mn c phn ha). V d c bi c thm in ch nh cui bi hay cui chng; c cu hi, bi tp cho hc sinh kh, gii; c cc gi v nhng hot ng nghin cu, thc nghim, thc hnh.*mbonhngyucuvvnphongctrngcaSGKmimn hc. Ngn ng s dng trong SGK phi trong sng, d hiu (cho hc 20sinh mi vng, min). Cc cu, ch c vit dng chun mc, n tr, trnh hin tng c th hiu theo cc ngha khc nhau. Coi trng c knh ch v knh hnh. Knh hnh trc ht phi gp phn tch cc vo vic nhn thc v pht trin t duy ca hc sinh, khng ch c ngha minh ha.* Ch ti c im la tui hc sinh v iu kin dy hc c th ca cp THPT. Hc sinh THPT ( tui 16 18) ham hiu bit, c trnh t duy pht trin, hnh thnh v pht trin cc k nng hc tp, thi quen t hc t cc lp di v ngy cng c iu kin thu thp thng tin a dng v phong ph, hc sinh li c t chc hc tp theo tng ban v vi cc chuyn t chn nhm p ng nng lc v nguyn vng ca c nhn. Ngoi ra cng cn ch n s pht trin khng ng u v kinh t, x hi dn n s khc bit nht nh v trnh hc sinh ca cc vng, min khc nhau. C s vt cht, thit b dy hc ca cc trng THPT cn ngho nn, lc hu v cha ng b, song s c quan tm nhiu hn. Vic s dng thit b dy hc hini, ngdngcngnghthngtintngbcscavonh trng.D. i mi phng php dy hcPhng php dy hc l mt trong nhng yu tquan trng nht ca qu trnh dy hc. Cng mt ni dungnh nhau nhng hc sinh hc tp c hng th, c tch cc hay khng, gi hc c pht huy c tim nng sng to ca hc sinh (HS) hay khng, c li nhng du n su sc v khi dy nhng tnh cm lnh mnh trong tm hn cc em hay khng phn ln u ph thuc vo phngphp dy hc cangi thy.Trong qu trnh dy hc cc thy gio thng tp trung s c gng ca h vo vic bin son ni dung v phng php dy hc. Nhng v c bn, ni dungcquynhtrongchngtrnhvschgiokhoa. Cn phng php dy hc th ph thuc nhiu vo kh nng v iu kin dy hc 21c th. V vy, tm ti nhng phng php dy hc thch hp cho mi bi hc l hot ng sng to ch yu v thng xuyn ca gio vin (GV). Do tm quan trng ca n i vi s pht trin ca cc vn l thuyt v thc tin s phm, phng php dy hc lun lun l trung tm ch ca cc nh gio dc cc nc. Nhng cho n nay phng php dy hc vn l mthintngsphm nhiu quan im.Cc khi nim,phm tr,cch phn loi, xu th pht trin cng nh nhiu vn khc ca phng php dy hc cn l nhng vn ang c tranh lun, cha c kin thng nht.Trong iu kin , khi hc tp, nghin cu n cn tm hiu nhiu mt, nhiu quan im c th nhn nhn vn mt cch khc quan, ng n [6].I. Mt s kt qu nghin cu v phng php dy hc [6]Nhn li nhng thnh qu t c, c bit trong my chc nm gny,trongvicnghincu phngphp dy hc lhtsc cnthit. Nhng do tnh cht rng ln ca n m vic gii thiu lch s vn cng ch c th gii hn trong phm vi kinh nghim ca Lin X, ni m trc y vn phng php dy hc c t chc nghin cu mt cch c h thng v t c nhng kt qu quan trng cn hc tp.Nhn chung, l lun v phng php dy hc c xy dng trn c s k tha v pht trin nhng thnh tu v tm l hc s phm v l lun dyhc, cbit lnhngttngmivdyhcvphttrin, nhng thnh tu trong nghin cu l thuyt ni dung hc vn, ti u ha qu trnh dy hc, dy hc nu vn , tch cc ha qu trnh dy hcV phng php lun, quan im cu trc h thng, quan im phc hp, c vn dng vo vic nghin cu phng php dy hc, xem phng php dy hc nh mt qu trnh ton vn, mt i tng nhiu mt, nhiu cp . V vy, trong qu trnh nghin cu ngi ta xem xt phng php dy hc c mt bn trong ln mt bn ngai; trong mi quan h vi mc 22ch, ni dung, phng tin, cc cp i cng v b mn; cc cp hc v tui, v c mt s kt qu c th nh sau: 1) Khi nghin cu phng php dy hc cn xem xt c mt bn trong ln mt bn ngoi, c bn cht ln hnh thc biu hin ca n.Mt bn trong l cu trc, l cc thuc tnh c bn, c lin quan n qu trnh nhn thc, n lgic ni dung, n c s tm l (ng c, hng th,), n mi quan h gia mc ch, ni dung v phng php.Mt bn ngoi ca phng php dy hc l qu trnh vn ng dy hc c th cng ton b hnh thc, bin php, phng tin tin hnh nhng hot ng .Nh vy, nghin cu ton din cc vn phng php dy hc cn xemxt cckha cnhsauy:a) mt nhnthcluncaphngphp dy hc; b) mt logc; c) mt tm l; d) mt l lun dy hc; e) mt x hi;2) Dy hc c xem l hot ng cng ng gia gio vin v hc sinh, trong hot ng ca hc sinh c xem l c bn, v mc ch cui cng ca dy hc l lm cho hc sinh chim lnh c kinh nghim x hi.Hot ng hc tp nhn thc ca hc sinh tun theo cc quy nh ca qu trnh lnh hi v cc iu kin dy hc. Nhng nhn thc ci g li phi ty thuc vo yu cu x hi. V vy, cn c vo cc c im ca hot ng hc tp, mc ch v ni dung dy hc m thy gio xc nh phng php ging dy nhm t chc, iu khin qu trnh hc tp, theo hng tng cng tnh tch cc, c lp v ph hp vi nng lc ca hc sinh. Quy trnh ny lun lun c iu chnh nh nhng mi lin h phn hi v kt qu hc tp ca hc sinh.3) Khng tuyt i ha kh nng ca mt phng php dy hc no. Mi phng php c nhng c im ring, kh nng ring, v tr ring, lnh vc ng dng ring trong qu trnh dy hc gio dc. V vy, cc phng 23php thng c s dng phi hp vi nhau, rt t khi ng ring bit trong qu trnh dy hc.4) Mc ch, ni dung v phng php c mi lin h cht ch. Khi xc nh mt phng php dy hc no , ch yu phi cn c vo mc ch v ni dung. l chiu vn ng c bn, t khi xy ra theo chiu ngc li.5) Tmkimmilinquangiaphngphpnhnthcv phng php dy hc cng l mt phng hng hot ng ca l lun dy hc trong thi gian qua. Tuy nhin kt qu t c cha nhiu, cn nhiu vn cha c gii quyt.6) V chc nng ca phng php dy hc, mi ngi u tha nhn mt s chc nng c bn sau y: gio dc, gio dng, pht trin, t chc hot ng, thng tin, kim tra Tuy nhin, khi vn dng vo thc tin th ny sinhnhiu quan im khng thng nht. II. Cc tro lu s phm ng i [9]V c bn trong gii s phm, ngi ta tha nhn c 4 tro lu chnh: phng php s phm t do, phng php s phm ng, phng php s phm bch khoa v phng php s phm m, mi thi k, c tro lu no c a chung v tp hp c mt s ngi ng h.1) Phng php s phm t doPhng php s phm t do tp trung han ton vo ngi hc. Tt c phi xut pht t ngi hc v li ch ca anh ta. Ngi hc k hoch cc hot ng ca mnh theo ci m anh ta mun, nh l anh ta mun, khi m anh ta mun v n u m anh ta mun. Vic hc c thc hin mt cch ngu nhin. iu quan trng nht l ti a ha kinh nghim v phiu lu c nhn.2) Phng php s phm ng, c gi l hnh thcPhng php s phm ng da vo chng trnh hc. Ngi hc c nh gi theo nng lc m anh ta phi thu lm c, theo nhng kt qu m 24anh ta phi t. Vic hc c tun theo mt trt t logic so vi mn c dy ch khng phi so vi phng php hc ca ngi hc.3) Phng php s phm bch khoaPhng php s phm bch khoa hng rt r v ngi dy, ngi i hi ngi hc ci m anh ta ch i ngi hc, anh ta ch i ci nh th no, khi no anh ta ch i, anh ta ch i kt qu g. Ngi hc ngoan ngon tun theo quyt nh ca ngi dy. Ngi hc bng lng tch ly kin thc m ngi ta truyn cho mnh v lm ch cc k nng m ngi ta gii thiu cho mnh.4) Phng php s phm m, c gi l khng hnh thc Phng php s phm m c bit nhn mnh vo s tc ng qua li gia ngi hc, ngi dy v mi trng. Ngi hc c tim nng cn thit hon thnh mt phng php hc t ch v c nhn. Tuy nhin, phng php ny c tin hnh nh vo ngi dy - ngi ng mt vai tr hng u. Mi trng c ngi hc v ngi dy cng nhau phi hp t chc.Bn tro lu s phm ny khng to thnh nhng ngn kn; mi tro lu c nhng c tnh mnh ca mnh, nhng thc t chng li vay mn t nhiu cc yu t ca nhau.Phng php s phm tng tc thuc tro lu phng php s phm m (khng hnh thc). N tp trung trc ht vo ngi hc v c bn da trn cc tc ng qua li gia ngi dy, ngi hc v mi trng. Ngi hc c coi nh l ngi chu trch nhim chnh v phng php hc ca mnh, khng theo hng th tng lc (phng php s phm t do); ngi dy bng nhng kin thc v kinh nghim ca mnh (phng php s phm bch khoa) hng dn ngi hc ty theo cc mc tiu c xc nh trong chng trnh hc (phng php s phm ng). Ngi dy v ngi hc b nh hng bi mi trng bn trong cng nh bn ngoi ca h m h c th cng nhau 25phi hp sp xp. Tm li, phng php s phm tng tc tr nn linh hot: v bn cht n thuc phng php s phm m, bi v n da trn s tc ng qua li gia ngi dy, ngi hc v mi trng; tuy nhin n cng vay mn mt c tnh ca phng php s phm t do bng cch coi ngi hc ltrungtmcahotngsphm;ntndngscanthipclica ngi dy (phng php s phm bch khoa), c tnh n kin thc v kinh nghimcangi dy; cui cng, nchpnhnphngphpsphm ng l chng trnh hc a ra ng hng ch o vic hc.III. Nhng xu th pht trin cc phng php dy hc [5], [6]Vicnghincuccphngphpdyhcangphttrintheocc hng c bn sau y:1) Xy dng c s l thuyt c tnh phng php lun tm hiu bn cht ca PPDH (PPDH nh mt khi nim ca l lun dy hc i cng, cng nh PPDH mn hc).2)Tng cngbin son cc vn k nngv kxos dngcc phng php dy hc, c bit l vn la chn v phi hp cc phng php khi dy hc. l nhng vn rt cn thit cho hot ng hng ngy ca ngi thy, nhng lu nay trong l thuyt s phm cha c nghin cu y v t m.Ni dung bi hc quyt nh vic la chn phng php, ngoi ra cn ch n c im tm sinh l la tui hc sinh, phm cht v trnh ngh nghip ca thy gio, hnh thc dy hc qu trnh dy hc v gio dc, c s vt cht v k thut nh trng.V thnh phn t chc ca mi bi hc kh phc tp, trong mi bi hc phi sdngnhiuphngphptngng, dophi tmkimnhng nguyn tc phi hpcc phng php.263)Mt phnghngquantrngkhctrongvichini hacc phng php dy hc l cito cc phng php truyn thng cho ph hp vi ni dung hin i v tm kim nhng phng php dy hc mi. Vic sng to ra nhng phng php dy hcmi c th bng cc cch sau:a) Lin kt nhiu phng php dy hcring l thnh t hp phng php dy hc phc hp; b) Lin kt phng php dy hc vi phng tin k thut dy hc hin i to ra cc t hp phng php dy hc phc hp c dng phng tink thut;c)Chuynhaphngphpkhoahc(chungvringrng) thnh phng php dy hcc th ca mn hc; chng hn nh phng php grap dy hc.c im ca ni dung dy hc hin i l mc l thuyt cao ca chng trnh v sch giao khoa mi. iu phn nh yu cu ca s pht trin khoa hc v nn sn xut hin i. V vy,phi i su vo bn cht ca cc hin tng v qu trnh, phi t duy nhanh chng v ng thi nhiu mt xch logic trn nhng din rng. Do , khi tm kim cc phng php mi phi ch n cc vn sau:- Cn sng to ra nhng phng php nhm cu trc ha kin thc, tch ra nhng vn chnh nhng mi lin h c bn bng cch xy dng cc mhnhgrapvnidungkinthc, xydngbntmtccckinthc im ta- M rng cc phng php l thuyt trong dy hc, ch ra cc t bo v bn cht cc kin thc khi qut v i tng ca th gii hin thc- Bin son cc phng php mi nhm lnh hi tt cc th thut hot ng tr tu: cc phng php phn tch v khi qut cc i tng nghin cu 27- S dng cc phng php tng t trong qu trnh dy hc...- Bin son cc phng php rn luyn phong cc t duy khoa hc: cc phng php rixtic, tng hp v hnh thc ha-Tngcngccphngphpchngminhnhmphttrintnht gic ca hc sinh trong qu trnh hc tp, chun b cho hc sinh ra lao ng v bc vo cuc sng.4) Nng cao tnh c lp, sng to ca hc sinh l mt phng hng quan trng khc ca vic hin i ha cc phng php dy hc.Tnh c lp nhn thc l kh nng ca con ngi trong vic t xc nh phng hng hot ng ca mnh trong tnh hung mi, t pht hin v nu ln cc vn cn gii quyt, t tm ra con ng gii quyt v thc hin n. Theo P.Ia. Galperin th kh nng nh hng hot ng ca hc sinh l iu kin tin quyt ca s pht trin tnh tch cc, sng to ca hc sinh. V vy, hnh thnh v pht trin tnh tch cc, sng to hc sinh cn xy dng mt h thng phng php bo m cc yu cu sau y:- Tng cng phn nhn thc c lp trong mi phng php nhm pht trin c thi quen t iu khin hot ng nhn thc ca hc sinh, ng thi gim dn vai tr lnh o trc tip ca thy gio.- Cc phng php dy hc phi gp phn hnh thnh ng c nhn thc, cc phng php nhn thc, th thut t duy v chng c ngha quan trng c bit trong vic pht trin tnh c lp.- Cc phng php dy hc phi phn nh trong mnh thnh tu ca cc phng php ring ca mi khoa hc, cc phng php trit hc v cc phng php khoa hc chung, bi v vic nm vng cc phng php ny c tc dng n vic pht trin tnh c lp, sng to.Trong cc cng trnh ca I.Ia.Lecne, M.I.Macmutov, M.N.Skatkin, nu bt vai tr quan trng ca dy hc nu vn trong vic pht trin tnh 28c lp, sng to ca hc sinh. Phng hng ny cn c pht trin mnh m trong tng lai. Hin nay sch gio khoa cn bin son theo dng thng bo kin thc, gy tr ngi ln cho vic vn dng dy hc nu vn vo nh trng. Ngoi ra, nhng t tng chung ca dy hc nu vn cng nh nhng k thut v ti liu hng dn c th cha c bin son y lm cn tr s pht trin ca phng php dy hc theo hng ny.5) V mt chc nng, phng php dy hc chuyn dn trng tm t tnhcht thngboti hini tr chungc lpsangtnhcht tm ti orixtic, phn ha c th ha cao , tin ln theo nhp c nhn.6) Vn mi quan h gia l lun dy hc v cc phng php dy hc b mn c vai tr rt quan trng trong vic hon thin cc phng php dy hc.Cc tnh cht chung ca l lun dy hc cn c th hin v c th ha trong cc phng php dy hc b mn. Phng php dy hc b mn phi l kt qu ca s kt hp nhun nhuyn l thuyt s phm vo mt lnh vc vn ha, khoa hc v k thut no , phi l s vn dng cc phng php nhn thc khoa hc vo iu kin nh trng. V d, phng php dy hc vt l, ha hc, sinh vt khng th tch ri cc hot ng quan st, thc nghim, m hnh ha, thit k, l cc phng php nghin cu khoa hc, nhng tin hnh trong iu kin nh trng.Cho n nay mi lin h gia l lun dy hc v phng php dy hc b mn vn cha xc nh r rng. Theo I.Ia.Lecne th phng php dy hc b mn l cc phng tin v th thut ring ca l lun dy hc. Nhng theo I.D.Dverev th quan nim mt tnh c lp tng i ca phng php dy hc b mn. Theo ng, xut c mi quan h hp l gia l lun dy hc v phng php dy hc b mn, cc nh l lun dy hc cn bo m tnh c th v khng tch khi ni dung, cn cc nh phng php dy hc b mn phi coi trng cc vn l thuyt chung ca dy hc khi xut h 29thngphngphp.I.D.Dverev cngnhnmnhrng,trong qu trnhtm kim nhng con ng hon thin cc phng php dy hc, phi ch n sng kin kinh nghim ca hng vn gio vin, v kinh nghim tin tin phn nh tng hp mi lin h gia ci c truynv ci hin i.7) Cc bin php trc mta) Vic s dng cc phng php dy hc trng ph thng hin nay c cc nhc im ph bin sau y:- La chn phng php ty tin, khng c c s khoa hc.- t ch n c im c nhn ca hc sinh.- t ch n cc hnh thc hot ng c lp ca hc sinh.- Cha ch n phng php hc tp ca cc em mt cch ng mc.- i a s gio vin gii thiu kin thc trong dng chun b sn.- S dng cc phng tin trc quan dy hc ch yu nhm mc ch minh ha.Nguyn nhn chnh ca tnh trng ny l trnh l lun chung ca gio vin cn nhiu tn ti, cch s dng cc phng php dy hc ca nhiu gio vin cn hn ch. khc phc tnh trng ny, cn gii quyt cc vn c th sau y:- Phn tch bn cht, cu trc v h thng cc phng php dy hc.- Tmkimnhngconngnngcao chc nnggiodcv pht trin ca chng.- Bin son h thng phng php mi gip hc sinh hnh thnh kh nng nh hng c lp trc nhng thng tin khoa hc v chnh tr.- Xy dng c s l lun ca vic la chn phng php, xc nh cc tiu chun s dng c hiu qu.30- Nu ln mi tng quan gia l lun dy hc i cng v phng php dy hc b mn.- To ra h thng thng nht gia phng php dy hc v gio dc.- o su mi lin h tng h gia l thuyt v thc hnh, nng cao trnh chuyn mn ca cc gio vin v cc vn c lin quan n phng php dy hc.- Bin son ng b cc ti liu bi dng l lun v thc hnh cho gio vin, k c cc ti liu hng dn ging dy v gio n.- Nghin cu mt cch c h thng cc kinh nghim thc tin,khi qut ha v ph bin rng ri cho cc trng.IV. nh hng v cc gii php i mi phng php dy hc trng THPT [1]1)Scnthitkhchquancavicimi phngphpdyhc THPT.a) Xu th quc t cui th k XX u th k XXI v i mi chng trnh v phng php dy hc.- Bi cnh mi: Th gii ang ng trc mt x hi thng tin, kinh t tri thc, ton cu ha, lao ng ca con ngi hin i lm thay i vic dy hc, gio dc.-Lnsngquctcui thk XXvuthk XXI vi mi chng trnh v phng php dy hc.b) S pht trin kinh t - x hi, s nghip cng nghip ha hin i ha ca nc ta ang t ra yu cu mi i vi ngun nhn lc, t dn n cn i mi mc tiu gio dc ph thng v chng trnh THPT. Tnh hnh dy hc THPT hin hnh khng p ng c yu cu x hi v mc tiu o to, cho nn cn i mi phng php dy hc.312) Cc c s l lun v thc tin xc nh nh hng i mi phng php dy hc THPTa) Xu th th gii v phng php dy hc* Quan nim hin i v dy hc:- Cc thnh tu ca cc trng phi tm l hc hin i c chung nhn nh: nhn cch con ngi khng th pht trin qua vic tip thu tri thc m pht trin bng hot ng v trong cc hot ng ca chnh ngi y.-Nhngnghincuvtmlhctuykhcnhaunhiuvchi tit nhng gn nh hon ton nht tr nhng quan nim mi v hc tp:+ Hc l mt qu trnh ch ng v kin to:Vic hc tp c to sinh, c hiu qu, hiu bit l mt qu trnh ch ng v kin to, ph thuc vo s s tri thc vn c ca c nhn v vo nhng tm hiu bit c em li qua .+ Vic hc tp c hon cnh ha v tnh hung ha:Hc tp s v c tc ng hiu qu hn, nu c nhn c c hi, coi tri thc cn tip thu v cc vn phi gii quyt nh l nhng b phn ca mt hon cnh c ngha ch quan.b) Cc quan nim v m hnh l lun dy hc hin iNgy nay trn th gii tn ti nhiu quan im, xu hng dy hc khc nhau:(1) Dy - hc gii quyt vn .(2) Dy hc hng vo hc sinh.(3) Dy hc tch cc.(4) Dy hc nh hng hnh ng.(5) Dy hc kin to.(6) Dy hc theo n.(7) Dy hc theo tnh hung.(8) Dy hc hp tc.32(9) Dy hc khm ph, pht hin.(10) Dy hc trng hp in hnh.(11) Dy hc m.(12) Phng php s phm tng tc.(13) Phng php dy v hc hiu qu ca Carl Rogers.(14) Phng php x l tnh hung - hnh ng. (15) Dy hc ly hc sinh lm trung tmNhng quan nim v m hnh l lun dy hc hin i l thnh tu quan trng ca khoa hc gio dc th k XX, to thnh bc tranh tng hp v nh trng, lp hc hin i. Cc quan nim v m hnh l lun dy hc c nhng u im, nhng th mnh ring, c vn hnh v pht huy tc dng trong nhng mi trng, iu kin dy hc ph hp; ng thi chng cng c nhng hn ch, nhc im. iu i hi phi hiu y , bit pht huy u im,khc phc nhc im, vn dng ph hp v c hiu qu nht i vi i tng hc sinh v mi trng, iu kin dy hc c th. Tuy a dng v khc nhau nhiu im nhng cc quan nim v m hnh l lun dy hc hin i gp nhau nhiu im chung.c) Xu th chung ca phng php dy hc hin i.* Quan nim mi v tnh cht dy hc, chc nng ca ngi dy v ngi hc:Dy hc theo quan nim c truynTri thc GV HS (Ch yu l SGK)GV l ngi truyn th kin thc, HS tip thu kin thc33Dy hc theo quan nim hin i: GV Tri thcHS (Nhiu ngun khc nhau) Bn Mi trng hc tp(c bit ch cng ngh thng tin)* Nhng c trng c bn ca dy hc c truyn v dy hc hin iDy hc c truyn Dy hc hin iQuan nimHc l qu trnh tip thu v lnh hi, qua hnh thnh kin thc, k nng, t tng, tnh cm.Hc l qu trnh kin to; hc sinh tm ti, khm ph, pht hin, luyn tp, khai thc v x l thng tin, .. t hnh thnh hiu bit, nng lc v phm cht.Bn chtTruyn th tri thc ca gio vin.Tchchot ngnhnthccho hc sinh. Mc tiuCh trng cung cp tri thc, k nng, k xo. Hc i ph vi thi c. Sau khi thi xong nhng iu hc thng b qun hoc t dng n.Ch trng hnh thnh cc nng lc (sngto, hptc, ..)dyphng php v k thut lao ng khoa hc, dy cch hc.Hc p ng nhng yu cu ca cuc sng hin ti v tng lai. Nhng iu hc cn thit, b ch chobnthnhcsinhvchos pht trin x hi.Ni dung T sch gio khoa + gio vinTnhiungunkhcnhau: SGK, GV, cc ti liu khoa hc ph hp, 34th nghim, botng, thct, gn vi:- Vn hiu bit, kinh nghim v nhu cu ca HS-Tnhhungthct, bi cnhv mi trng a phng- Nhng vn hc sinh quan tmPhng php ch yuCc phng php din ging, truyn th kin thc mt chiuCc phng php tm ti, iu tra, gii quyt vn ; dy hc tng tc.Hnh thc t chcC nh: Gii hn trong 4 bc tng ca lp hc, gio vin i din vi c lpCng, linhhot: Hclp, phngth nghim, hintrng, trong thc t , hc c nhn, hc i bn, hc theo nhm, c lp i din vi gio vin.3) Nhng phng php dy hc tch cc cn c pht trin trng THPT [4]Thc hin dy v hc tch cc khng c ngha l gt b cc phng php dy hc truyn thng. Trong h thng cc phng php dy hc quen thuc, c o to trong cc s phm nc ta t my thp k gn y cng c nhiu phng php tch cc. Cc sch l lun dy hc ch r, v mt hot ng nhn thc, th cc phng php thc hnh l tch cc hn cc phng php trc quan, cc phng php trc quan th tch cc hn cc phng php dng li.Mun thc hin dy v hc tch cc th cn pht trin cc phng php thchnh, ccphngphptrcquantheokiutmti tngphnhoc nghin cu pht hin, nht l khi dy hc cc mn khoa hc thc nghim.35Trong i mi phng php dy hc cn k tha, pht trin nhng mt tch cc trong h thng phng php dy hc quen thuc, ng thi phi hc hi, vn dng mt s phng php dy hc mi ph hp vi hon cnh, iu kin dy v hc nc ta gio dc tng bc tin ln vng chc. Theo hng ni trn, nn quan tm pht trin mt s phng php di y:a) Vn p tm tiVn p (m thoi) l phng php trong gio vin t ra nhng cu hi hc sinh tr li, hoc c th tranh lun vi nhau v vi c gio vin, qua hc sinh lnh hi c ni dung bi hc.b) Dy v hc t v gii quyt vn Trong mt x hi ang pht trin nhanh theo c ch th trng, cnh tranh gay gt, th pht hin sm v gii quyt hp l nhng vn ny sinh trong thc tin l mt nng lc bo m s thnh t trong cuc sng, c bit trong kinh doanh. V vy, tp dt cho hc sinh bit pht hin, t ra v gii quyt nhng vn gp phi trong hc tp, trong cuc sng ca c nhn, gia nh v cng ng khng ch c ngha tm phng php dy hc m phi c t ra nh mt mc tiu gio dc - o to. Trong dy hc t v gii quyt vn , hc sinh va nm c tri thc mi, va nm c phng php chim lnh tri thc , pht trin t duy tch cc sng to, c chun b mt nng lc thch ng vi i sng x hi: pht hin kp thi v gii quyt hp l cc vn ny sinh. Dy hc t gii quyt vn khng ch gii hn phm tr phng php dy hc, n i hi ci to ni dung, i mi cchtchcqutrnhdyhctrongmiquanhthngnhtviphng phpdy hc.c) Dy v hc hp tc trong nhm nhPhng php dy hc hp tc trong nhm nh l mi vi a s gio vin. nhng trng tng tham gia cc d n gio dc dn s, gio dc mi 36trng, phng chng HIV/AIDS, lm dng ma ty, gio vin c lm quen vi phng php ny do cc chuyn gia quc t hng dn.Phng php dy hc hp tc gip cc thnh vin trong nhm chia s ccbnkhon, kinhnghmcabnthn, cngnhauxydngnhnthc mi. Bng cch ni ra nhng iu ang ngh, mi ngi c th nhn r trnh hiu bit ca mnh v ch nu ra, thy mnh cn hc hi thm nhng g. Bi hc tr thnh qu trnh hc hi ln nhau ch khng phi ch l s tip nhn th ng t gio vin.Thnh cng ca bi hc ph thuc vo s nhit tnh tham gia ca mi thnh vin, v vy phng php ny cn c gi l phng php cng tham gia, n nh mt phng php trung gian gia s lm vic c lp ca tng hc sinh.E. i mi vic s dng phng tin trc quan trongdy hc [4], [6]Vic s dng cc phng tin dy hc vo qu trnh dy hc gio dc cho php trnh by cc hin tng v qu trnh trong dng ng, chnh xc, din cm v h thng, cho php phi hp cc phng php d dng hn trong bi hc, ngha l cc phng tin dy hc m rng v nng cao cht lng s dng cc phng php dy hc.Vi s pht trin ca khoa hc k thut cc dng phng tin k thut dy hc nh phim, v tuyn truyn hnh, computer s c a vo nh trngngycngnhiu. lmt hngquantrnghonthincc phng php dy hc hin i.Sch gio khoa l mt phng tin dy hc c ngha c bit, trong ni dung v phng php kt hp cht ch vi nhau. Khi bin son sch gio khoa cn ch n tnh a dng ca hot ng hc tp trong v ngoi lp, cn phi hp kinthc trong sch gio khoa vi cc ngun kin thc khc.37Hin nay, phng tin dy hc l iu kin khng th thiu c cho vic trin khai chng trnh, sch giao khoa ni chung v c bit cho vic trin khai i mi phng php dy hc hng vo hot ng tch cc , ch ng ca hc sinh. p ng yu cu ny phng tin dy hc phi to iu kin thun li cho hc sinh thc hin cc hot ng c lp hoc cc hot ng nhm.C s vt cht ca nh trng cng cn h tr c lc cho vic t chc dy hc c thay i d dng, linh hot, ph hp vi dy hc c th, dy hc hp tc.Trong qu trnh bin son sch gio khoa, sch gio vin , cc tc gi ch la chn danh mc thit b v chun b cc thit b dy hc theo cc yu cu c th c th pht huy vai tr ca phng tin trc quan dy hc. Nhng yu cu ny cn c cn b ch o qun l qun trit v trin khai trong phm vi mnh ph trch. C th nh sau:- m bo tnh ng b, h thng, thc t v t cht lng cao, to iu kin y mnh hot ng ca hc sinh trn c s t gic, t khm ph kin thc qua hot ng thc hnh, thm nhp thc t trong qu trnh hc tp.- m bo nh trng c th t c phng tin trc quan dy hc mc ti thiu l nhng phng tin thc s cn thit khng th thiu c. Cc nh thit k v sn xut phng tin trc quan dy hc s quan tm c gi thnh hp l vi cht lng m bo.- Ch trng thit b thc hnh gip hc sinh t tin hnh cc bi thc hnh th nghim. Nhng thit b n gin c th c gio vin, hc sinh t lm gp phn lm phong ph thm thit b dy hc ca nh trng. Cng vic ny rt cn c quan tm v ch o ca lnh o trng, S.-ivinhngthitbdyhcttincsdngchung. Nh trng cn lu ti cc hng dn s dng, bo qun v cn c vo iu kin 38c th ca trng ra cc qui nh thit b c gio vin, hc sinh s dng ti a.Cn tnh ti vic thit k i vi trng mi v b sung i vi trng c phng hc b mn, trc mt l phng hc cho cc mn thc nghim (L, Ha, Sinh, Tin hc, phng hc a nng) v kho cha thit b bn cnh cc phng hc b mn.G. i mi nh gi kt qu hc tp ca hc sinh [4]nh gi l mt khu quan trng khng th thiu c trong qu trnh gio dc. nh gi thng nm giai on cui cng ca mt giai on gio dc v s tr thnh khi im ca mt giai on gio dc tip theo vi yu cu cao hn, cht lng mi hn trong c mt qu trnh gio dc.nh gi kt qu hc tp l qu trnh thu thp v x l thng tin v trnh kh nng thc hin mc tiu hc tp ca hc sinh, v tc ng v nguyn nhn ca tnh hnh nhm to c s cho nhng quyt nh s phm ca gio vin v nh trng cho bn thn hc sinh hc sinh hc tp ngy mt tin b hn. i mi phng php dy hc c ch trng p ng nhng yu cu mi ca mc tiu nn vic kim tra - nh gi phi chuyn bin mnh m theo hng pht trin tr thng minh sng to ca hc sinh, khuynkhchvndnglinhhot cckinthc, knnghcvotnh hung thc t, lm bc l nhng cm xc, thi ca hc sinh trc nhng vn nng hi ca i sng c nhn, gia nh v cng ng. Chng no vic kim tra - nh gi cha thot khi qi o hc tp th ng th cha th pht trin dy v hc tch cc.Thngnht vi quanimi mi nhgi nhtrnvic kim tra - nh gi s hng vo vic bm st mc tiu ca tng bi, tng chng v mc tiu gio dc ca mn hc tng lp, tng cp hc. Cc cu hi, bi tp s o c mc thc hin cc mc tiu c xc nh.39Hng ti yu cu kim tra - nh gi cng bng, khch quan kt qu hc tp ca hc sinh, b cng c nh gi s c b sung cc hnh thc nh gi khc nh a thm dng bi tp trc nghim khch quanch hn ti nh gi c qu trnh lnh hi tri thc ca hc sinh, quan tm ti mc hot ng tch cc, ch ng ca hc sinh trong tng tit hc, k c tit tip thu tri thc mi ln tit thc hnh, th nghim. iu ny i hi gio vin b mn u t nhiu cng sc hn cng nh cng tm hn. Lnh o nh trng cn quan tm v gim st hot ng ny.H thng cu hi kim tra - nh gi cng cn th hin s phn ha, m bo 70% cu hi, bi tp o c mc t trnh chun mt bng v ni dung hc vn dnh cho mi hc sinh THPT, v 30% cn li phn nh mc nng cao, dnh cho hc sinh c nng lc tr tu v thc hnh cao hn.40Ti liu tham kho1. PGS.TS Nguyn Hu Ch. nh hng v cc gii php i mi phng php dy hc trng THPT. K yu Hi tho nh hng v cc gii phpi mi phngphpdyhctrngtrunghcphthng. H Ni,5/4/2004. Tr.19-51.2. Nguyn Cng . Phng php dy hc v th nghim ha hc. Sch bi dngthngxuynchuk1997-2000chogiovinTHPT. NXB. GD-1999.3. LNguynLong. Thi tmnhngphngphpdyhchiu qu . NXB.GD-1998. Tr.5 .4. TS. Nguyn Th Minh Phng. i mi mc tiu k hach dy hc v i mi chng trnh, sch gio khoa trung hc ph thng. K yu Hi tho nh hng v cc gii php i mi phng php dy hc trng trung hc ph thng. H Ni, 5/4/2004.Tr. 4-18.5. Nguyn Ngc Quang. L lun dy hc ha hc. Tp 1. NXB.GD-1994. Tr.84 85.6. Thi Duy Tuyn. Mt s vn hin i L lun dy hc. B Gio dc v o to. Vin KHGD Vit Nam. H Ni 1992 .Tr.5-29.7. Phng Quc Vit. Nhng phng php dy hc tch cc trong dy hc ha hc. (Ti liu bi dng thng xuyn cho gio vin THPT chu k III 2004 2007). HSP-HTN. 7/2004.418. PhngQuc Vit.Trcnghim khch quanv bitpha hc trng Trung hc ph thng (Ti liu bi dng thng xuyn cho gio vin THPT chu k III 2004 2007). HSP-HTN. 7/2004.9. Jean- Marc Denomm & Madeleine Roy. Tin ti mt phng php sphmtngtc. Nxb.ThanhninvTpch Tri thcvCngngh. 10/2000. Tr. 43 45.Chuyn 2:Mt s c s l thuyt Ho HcTin s L Hu ThingI. Nhit ng hc ho hc Vn trung tm ca nhit ng ho hc l mi quan h gia nng l-ng v cc qu trnh ho ho hc, vt l. C s ch yu ca nhit ng hc ho hc l 2 nguyn l (I, II). Ni dung ca cc nguyn l ny l nhng quy lut chung nht c khi qut t thc tin.. 1. 1. Nguyn l I ca nhit ng hc1. 1. 1. Nguyn l I-hm ni nngNguyn l I ca nhit ng hc l mt dng ca nh lut bo ton v bin i nng lng. nh lut bo ton v bin i nng lng c pht biu di cc dng tng ng sau y:Nng lng khng th t sinh ra v cng khng th t bin mt Trong h c lp bt k, nng lng chung lun c bo ton Nguyn l I c th c pht biu di dng cc biu thc ton hc sau y. Khi h nhit ng thc hin mt qu trnh kn hay chu trnh: J Q = A (1.1)42hay J. Q=A (1.2)Khi h thc hin mt qu trnh hdU = Q - A (1. 3)hay U = Q A(1. 4) Trong U l hm ni nng, dU v U l bin thin ni nng ca qu trnh v cng nh v qu trnh ln. Q, A l lng nhit, lng cng ca qu trnh v cng nhQ, A l lng nhit, lng cng ca qu trnh ln H s J phn nh s tng ng gia nhit v cng - c gi l ng lng c hc ca nhit. Cng ca h nhit ng bao gm cc loi cng: A = pdV + Ed+ dS + Trong pdV: cng gin n ng p Ed: cng in dS : cng pht trin b mtHay A = pdV + A A = Ed+ dS + Thng thng qu trnh ch km theo cng gin n th tch do biu thc ca nguyn l I (1. 3) c dngdU = Q pdV (1. 5)1. 1. 2 Hm entanpiNu qu trnh xy ra l ng p (p= const) th (1.5) c bin i thnhdU = Q d(pU) Q = d( U + pV) (1. 6)t H = U + pV (1. 7) Q = dH ( Q y l Qp)(1. 8)43H c gi l hm entanpi, l mt hm trng thi ca h nhit ngNgi ta thng ni: Nguyn l I a ra hai hm trng thi - l hm ni nng U v hm entanpi H1. 2. Nhit ho hc1. 2. 1. Hiu ng nhit v nh lut Hess* Hiu ng nhit Hiu ng nhit l mt khi nim c bn trong nhit ho hc. Da vo hiu ng nhit ca phn ng c th xc nh c nng lng lin kt ho hc ca cc phn ng, hng s cn bng v hiu sut ca phn ng. V mt nh ngha s khng y nu ni hiu ng nhit l lng nhit to ra hoc thu vo trong phn ng ho hc, bi v lng nhit s khng c nh m ph thuc vo cch tin hnh phn ng. cho hiu ng nhit c th c cc gi tr xc nh phi quy nh cc iu kin tin hnh phn ng. - Thtch hoc p sut khng i ( V = const hoc p = const)- H khng thc hin cng no khc ngoi cng gin n ng p- Nhit ca cc cht u v sn phm phn ng nh nhau Theo nguyn l I t biu thc (1. 5). Khi qu trnh xy ra l ng tch, ng nhit ( V, T = const) U = QV (1. 9)Khi qu trnh xy ra l ng p, ng nhit ( p, T = const) H = Qp(1. 10)QV hay U, Qp hay H c gi l hiu ng nhit ng tch, ng nhit v hiu ng nhit ng p ng nhit ca phn ng. Gia hiu ng nhit ng tch ng nhit v hiu ng nhit ng p ng nhit c mi lin h nh sau: Qp= QV+ p. V (1. 11)i vi cc phn ng c cc cht kh tham gia v chp nhn l nhng kh l tng th:44Qp = QV + nRT (1. 12) Trong : n = ( nJ)cui ( ni)u Theo nhit ng hc du ca QVvQpnh sau:H to nhitQv( U) < 0 Qp( H) < 0H thu nhit Qv( U) > 0Qp( H) > 0* nh lut HessnhlutHesscpht hinratthcnghimtrckhiphtbiu nguyn l I nhit ng lc hc. Trn c s ca hai h thc (1. 9) v (1. 10) c th pht biu nh lut Hess nh sau: Hiu ng nhit ng tch ng nhit hoc ng p ng nhit ca mtphn ng ho hc ch ph thuc vo bn cht v trng thi ca cc cht u v cui khng ph thuc vo cch thc hin phn ng. V mt lgc th nh lut Hess l h qu ca nguyn l I nhit ng lc hc. Trong thc t qu trnh thng xy ra vi p = const nn Qp( H) c dng ph bin. so snh hiu ng nhit ca phn ng ny vi phn ng khc ngi ta thng dng hiu ng nhit tiu chun Ho Quy c: iu kin tiu chun l:To = 25oC (298 K), p = 1atm V d 1. 1. Hy xc nh hiu ng nhit phn ng to thnh cc bon xt t ccbon v xyC(r) + 1/2O2 = CO; H0x= ?Bit t thc nghim thu c cc s liu sau:C(r) + O2(k) = CO2(k) ; H01 = -94, 0 kcal/mol45CO(k) + 1/2 O2(k) = CO2(k), H01 = -67,6 kcal/molGii:Theo nguyn l I ( hay nh lut Hess ) c th hnh thnh chu trnh tnh H0x nh sau H01C + O2 CO2 H0xH02 CO + 1/2O2T chu trnh ta c: H01= H0x+ H02 Hoc H0x = H01- H02 = -94,0 + 67,6= - 26,4 (kcal/ mol) Vy hiu ng nhit ca phn ng to thnh oxit cacbon t cacbon v oxi l : H0x= - 26,4 kcal/mol V d 1. 2 : Tnh hiu ng nhit ca phn ng hnh thnh H2SO4 (long) t cc n cht tng ng, bit : S(r )+ O2(k) =SO2(k) ; H01= - 70, 89 kcal SO2(k)+ 1/2 O2=SO3(k) ; H02= - 23, 47 kcal SO3(k)+H2O(l) =HSO4(l) ; H03= - 31, 11 kcal H2(k)+ 1/2 O2(k)=H2O(l) ; H04= - 68, 25 kcalGii : Phng trnh ca phn ng cn xc nh hiu ng nhit l : S(r) +H2(k)+ 2O2(k)=H2SO4(l) ; H0x= ?Nhn thy: khi cng 4 phng trnh phn ng cho ta c phng trnh phn ng cn c :46 H0x= H01 + H02 + H03 + H04 H0x= 193, 72 (kcal) 1. 2. 2. Cch tnh hiu ng nhit ca phn ng ho hc *Sinh nhit :Sinh nhit (hay nhit hnh thnh ) ca mt hp cht l hiu nhit ca phn ng to ra 1 mol hp cht t cc n cht trng thi bn nht hay thng gp nht ca nhng nguyn t t do ca hp cht trong nhng iu kin cho v nhit , p sut. Quy tc: Hiu ng nhit ca phn ng bng tng sinh nhit ca cc cht cui tr tng sinh nhit ca cc cht u. H0P= ( H0sn)cui -( H0sn)u (1. 13)V d 1. 3 : xc nh hiu ng nhit H0x ca phn ng sau : 4FeCO3(t. t) +O2(k)= 2FeCO3(t. t) + 4CO2(k); H0x= ? Bit sinh nhit ca cc cht trong phng trnh phn ng l : CO2(k) FeCO3(tt) Fe2O3O2(k) H0sn -94,05 -178,70-196,300,0Gii : Theo (1. 13) v cc h s trong phng trnh phn ng, ta c: H0x= 4. H0sn (CO2) +2. Hosn (Fe2O3) - 4. Hosn (FeCO3) H0x= 4. (-94,05)+ 2. (-196,30)- 4. (-178,70) =-54,0 kcalBncnhkhi nimsinhnhit tncht, cnckhi nimsinhnhit nguyn t. Sinh nhit nguyn t l hin tng to ra khi hnh thnh 1 mol cht t cc nguyn t t do. Sinh nhit nguyn t l thc o ca nng lng lin kt ho hc trong l thuyt cu to cht. 47V d 1. 4 :Xc nh sinh nhit nguyn t ca CH4,bit : C(Grafit)+2H2(k) = CH4(k) ; Ho1= -17, 98 kcal ; 4H=2H2(k); Ho2=-205, 80 kcal ;C( k)=C (Grafit) ; H03=-169,83 kcal ;Trong 3 gi tr cho, H01 l sinh nhit thng ca CH4 cng 3 phng trnh phn ng li, ta c : H0x= H01 + H02 + H03= -393,61(kcal. mol-1)Chp nhn s gn ng ca lin kt nng lng 4 lin kt C- H trong CH4 bng nhau, ta c nng lng trung bnh ca mi lin kt C-H trong CH4 bng: 393,61/4 = 98,40(kcal. mol-1); Tr s c du ngc li ng vi nng lng cn ph v lin kt c gi l nng lng lin kt. Thiu nhit ( hay nhit t chy) l hiu ng nhit ca phn ng t chy mt cht (n cht hoc hp cht) bng oxi phn t, to thnh nhng oxit cao ca cc nguyn t tng ng. Quy tc: hiu ng nhit ca phn ng nhit bng tng thiu nhit cc cht cui tr tng thiu nhit cc cht u. H0P = ( H0thn)cui -( H0thn)u (1. 14)V d 1. 5. Xc nh hiu ng nhit H0 xca phn ng sau :C2H4(k) + H(k) = C2H6(k) ; H0 x = ?Bit thiu nhit ca cc cht trong phng trnh phn ng l ChtC2H4 H2C2H6 H0thu(Kcal. mol-1)337, 230 68, 317372, 820Gii : Theo (1. 14) ta c : H0x = H0thn(C2H4) + H0thn(H2) - H0thn(C2H6)

= 337, 230 + 68, 317 372, 820 = 32, 727( kcal.mol-1)48Ghi ch :Trong thc nghim ho hc cn cp n nhit phn ly, nhit pha long S thc hin hiu ng nhit cp trn c thc hin ti mt nhit xc nh (c th l iu kin tiu chun ). Khi thay i nhit , hiu ng nhit ca phn ng thay i, ngha l H = f(t). S ph thuc ny c th hinquaphngtrnhKirchhoff, mcangxt, tachacpn phng trnh ny. 1.1. Nguyn l II ca nhit ng hc1.1.1 Nguyn l II.Hm Entropi : Nguyn l II cng c mt s cch pht biu khc nhau :Cch pht biu ca Clausius : Khng th ch to c mt ng c hot ng theo chu trnh m kt qu duy nht l s truyn nhit t vt lnh hn sang vt nng hn. Cch pht biu ca Thmxn : Khng th ch to c mt ng c hot ng theo chu trnh m kt qu duy nht l s chuyn nhit thnh cng *Entropi :Qu trnh thun nghch nhit ng :Mt qu trnh chng hn s bin i trng thi hay mt phn ng ho hc, a h t trng thi u n trng thi cui ri ngc li cng trn chnh l trnh m khng gy ra mt s bin i no cho mi trng cng nh chnh h c gi l qu trnh thun nghch nhit ng. - Mt phn ng thun nghch ni chung khng th coi l qu trnh thun nghchnhitng. Phnnghohcthunnghchxyratrongpin(xem phn 3 sau) c th coi l mt qu trnh thun nghch nhit ng. - Gi thit c mt qu trnh nhit ng xy ra nhit T km theo lng nhit Q m h nhn th:49dS = (TQ )tn

(1. 15)Nu qu trnh ln th S = (TQ)tn(1. 16)S c gi l entropi, S l mt hm trng thi. c th coi (1. 15) l biu thc nh ngha entropi * Gi thit c mt qu trnh xy ra khng thun nghch nhit ng th dS > (TQ )ktn (1. 17)Nh vy i vi mt qu trnh nhit ng bt kdS(TQ )(1. 18)(1. 18) l mt trong nhng biu thc vi phn tng qut ca nguyn l II. *i vi h c lp (h cQ = 0 ) ta c : S 0(1. 19)Ghi ch : H c coi l c lp ton b bao gm h kho st v mi trng hay ngun nhit ngoi. Mt s ngha vt l ca entropi :Bin thin entropi S l o tnh khng thun nghch ca qu trnh trong h c lp v c trng cho chiu din bin ca nhng qu trnh trong t nhin. - tnh bin thin entropi ta da vo biu thc (1. 16) ngha l phi dng qu trnh thun nghch nhit ng. 50 V d 1. 6. Tnh S ca qu trnh bay hi n-hexan ti nhit si t0 = 68, 70C, bit nhit ho hi ca n-hexan H bng 6896 cal/molGii Theo (1. 16), thay Q = Hhh, T = t0 + 273, 15Ta c: S = H/T = 6896/341,85 = 20,17 cal.mol-1.K-1 Tngt, cthtnh Scaccqutrnhnngchy, thnghoahay chuyn pha thun nghch khc.i vi qu trnh chuyn pha khng thun nghch nhit ng, khng th dng h thc (1. 16) tnh S. Tuy nhin trong trng hp ny c th tnh gin tip S da vo tnh cht ca hm entropi (entropi l mt hm trng thi). Trong phm vi ny khng cp n. 2. Th ng nhit, ng p v chiu hng din bin ca cc qu trnh ho hc2. 1. S kt hp hai nguyn l Kt hp cc kin thc nh lng ca hai nguyn l I v II, ta c mt biuthcchungpdngchocqutrnhthunnghchhaykhngthun nghch nhit ng. A TdS dU pdV Trn c s biu thc chung ny s thit lp c cc th nhit ng: Usv, Hsp, FTv v GTp2. 2. Th ng nhit, ng p Cc th nhit ng u l nhng hm s trng thi. Th nhit ng G lin h vi hai bin s T c P (vit l GT, p) c gi l th ngnhit, ng p, n gin gi l th ng p. Ngoi cch gi trn hm GT,p cn gi l entanpi t do hay hm gibbs. Hm G c nh ngha: G = H TS Qua mt s bin i ta c: G = H - T S(1.20)51Bin thin ca hm G tc l G l tiu chun v cn bng v t din bin ca qu trnh. S p dng ny khng phn bit tnh thun nghch hay khng thun nghch nhit ng ca qu trnh. G = 0: Qu trnh t trng thi cn bng G < 0:Qu trnh t din bin Vit gp cho c hai phng trnh: G 0Biu thc (1.20) biu din tc ng tng hp ca hai yu t entanpi v etropi n G. - Khi S = 0, ngha l i vi qu trnh trong khng c s thay i mc hn lon, hay s thay i l khng ng k, chng hn trong cc phn ng. Zn + CuSO4 =Cu +ZnSO42Al+Fe2O3=2Fe+ Al2O3Yu t etropi khng nh hng n chiu hng din bin ca qu trnh. Qu trnh ch chu nh hng ca yu t entanpi. Nh vy khi S = 0, G = H. - Qu trnh t din bin khi H < 0, ngha l G < 0. - Khi H = 0, ngha l i vi nhng qu trnh khng c s hp th hay gii phng nng lng, chng hn qu trnh khuch tn ca cc kh, ch c yu t entanpi nh hng n chiu hng din bin qu trnh. Qu trnh t din bin- Khi S > 0.V H = 0, G = -T S < 0- Khi H < 0, S > 0. C hai yu t entanpi v etropi cng thun li cho sdin bin ca qu trnh.Khi G = H - T S< 052Khi H > 0, S 0. - Khi H < 0, S < 0, qu trnh c thc y bi yu t entanpi, nhng b cn tr bi yu t entropi. Trong trng hp d nhn thy qu trnh ch c th t din bin khi yu t entanpi mnh hn yu t entropi hay | H | > | T S |. Ngha l G = H - T S< 0. - Khi H > 0, S > 0. Yu t entanpi cn tr qu trnh, yu t entropi thc y qu trnh. Qu trnh s t din bin khi yu t entropi mnh hn yu t entanpi, hay | H |< | T S | .Khi G = H - T S < 0. Nh vy trong tt c cc trng hp qu trnh t din bin khi G < 0. Ch : Nu i vi qu trnh thun G < 0 ( t din bin ) th i vi qu trnh nghch ( khng xy ra, tc khng t din bin) G > 0. Khi G = 0 qu trnh c th xy ra theo c hai chiu ngc nhau ( qu trnh t trng thi cn bng). Cng nh H, G v S l hm ca nhit , tc l G = f(T), S = f(T). C th tnh G da trn vic tnh bin thin Entanpi v bin thin Entropi ca qu trnh ( biu thc (1.20)) hoc da trn th ng p hnh thnh chun ca cc cht tham gia qu trnh. G298, p = G0298, sp - G0 298, c V d 1. 7. Cho phn ng:CaCO3= CaO + CO2(k0)Bit H0298(kcal. mol-1)-288, 5 -151, 9 -94, 0S0298 (cal. mol-1) 22, 16 9, 5 51, 0653 Xc nh chiu ca phn ng 298K. Xc nh nhit CaCO3bt u phn hu. Gii:Gi s phn ng xy ra theo chiu t tri qua phi, lc G298 = H298 - T S298Vi H298 = H0298, sp - H0298, c= -151, 9 + (-94, 0) (-288, 5) = 42, 6 kcal. mol-1 =42600 cal. mol-1 S298 =S0298, sp - S0298, c = 51, 6 + 9, 5 - 22, 16 = 38, 4 cal. mol-1.K-1T G298 = 42000 248. 38, 4 = 33156, 8 cal. mol-1 G298 > 0 298K phn ng phn hu CaCO3 khng th xy ra c. Phn ng CaCO3 xy ra khi G = H T S< 0 hay T > SH Nu chpnhn H, S khng ph thuc nhit thT > 298298SH = 4 , 3842600 = 1109, 375 K Nh vy T 1109, 375 K phn ng phn hu CaCO3 xy ra 3. Cn bng ho hc3.1.Khi nim v phn ng thun nghch v khng thun nghch Trong s hng triu phn ng ho hc khc nhau bit c c th phn thnh hai loi: *Loi th nht: Nhng phn ng ch xy ra theo mt chiu V d:H2O2 = H2O+ 21O2KClO3 = kCl +21O254CH4 + O2 CO2 + H2OCc phn ng loi ny c c im chung l khi xy ra th ch xy ra theo mt chiu nht nh, phn ng c thc hin n cng- tt c cc cht phn ng u chuyn thnh sn phm. Cc phn ng ny c gi l phn ng mt chiu, phn ng khng thun nghch hay phn ng hon ton. *Loi th hai: nhng loi phn ng m trong nhng iu kin cho xc nh c th xy ra theo hai chiu ngc nhau. Loi nhng phn ng ny c gi l phn ng thun nghch. V d H2 + I2 2HI N2 + 3H2 2NH32NO2 N2O4Cc qu trnh nh: S phn li (hay sin li ) ca cc axit v baz yu, s phn li ca cc phc cht, s ho tan, s thu phn, cc qu trnh chuyn pha, cng l nhng v d v qu trnh thun nghch. 3. 2. Hng s cn bng ho hcTheo quan im nhit ng hc khi mt h t n cn bng ho hc th phn ng thun v phn ng nghch c coi nh l mt qu trnh nhit ng. T iu kin v cn bng v din bin ca qu trnh c thit lp theo hm Gibbs sau lin h vi ho th s rt ra c biu thc ca hng s cn bng ( trong phm vi ny khng nu khi nim ho th ) Gi sv phn ng tng qut bB+ dD + = eE + fF + Ka =... .... .dDbBfF Ea aa a55Trong : aeE, aFf . l hot ca sn phm phn ng vi lu tha l cc h s phn t tng ng trong phn ng. Cn aBb, adD, . l hot ca cc cht u phn ng vi lu tha l cc h s phn t tng ng trong phn ng - Hng s cn bng ho hc cn c biu th qua cc loi nng ca cc cht c mt trong phn ng. Vi phn ng tng qut trn. Kp = ... .... .dDbBfF EP PP PKc = ... .... .dDbBfF EC CC C

Kx = ... .... .dDbBfF Ex xx xKp, Kc, Kx: l cc hng s cn bng ho hc biu th qua p sut ring phn, nng mol/th tch, nng phn s mol (phn mol) ca cc cht c mt trong phn ng. Cc biu thc biu th cc hng s cn bng ho hc l nhng biu thc ca nh lut tc dng khi lng. Hng s cn bng ca phn ng ho hc ch ph thuc vo nhit v bn cht ca phn ng. Ring hng s cn bng Kx cn ph thuc vo p sut. Cn lu : Trong chng trnh ho hc bc ph thng ch xt hai loi nng : nng CM v C%. Vi cch vit phn ng khc nhau, hng s cn bng c gi tr khc nhau. V d : Vi phn ng56N2 + 3H2 = 2NH3 ; Kp = 322 23H NNHP PP2NH3=N2 + 3H2Kp= 2322 2NHH NPP P21N2 + H2= NH3Kp = 23212 23H NNHP PPD nhn thy Kp='1pK = (Kp)2* i vi h kh: gia cc hng s cn bng Kp, Kc, Kx c mi lin h sau:Kp = Kc(RT)n = KxPnTrong :R : hng s khT : nhit tuyt i (K)P : p sut chung ca phn ng n: bin thin s mol kh (hiu s gia s mol ca sn phm v s mol kh ban u) ca phn ng c xt. - Hng s cn bng ho hc cn c th biu th qua phn li . V d 1. 8. 232K v 0, 334 atm phn li ca N2O4(k)2NO2(k)TnhKp, Kc, Kx (Tnh mt hng s cn bng ri suy ra hng s cn bng khc v tnh ring tng hng s mt) chp nhn h phn ng l h kh l tng. Gii:N2O4(k)2NO2(k) Ban u 1 0 Cn bng 1- 2 Tng s mol ca phn ng lc cn bng 1- +2= 1+ a, Tnh Kx:57Kx = 4 222O NNOXX 2NOX =+ 12 ;4 2O NX = +11 Kx = 221112

,_

+

,_

+ = 142 = 2263 , 0 163 , 0 . 4 = 2, 63b, Tnh Kp : Kp = KxPn = 2, 63. 0, 3441 = 0, 905 atmc, Tnh Kc: Kc = Kp(RT)-n =npRTK) ( = 323 . 082 , 069 , 2 = 0, 034 mol. lit-1* Tnh ring r tng hng s cn bng Kx tnh nh trn Tnh Kp:Kp = 4 222O NNOPP

2NOP = 2NOX.P ;4 2O NP= 4 2O NX.P Kp = PP+

,_

+11.1222= p2214

Kp = 334 , 063 , 0 163 , 0 . 422 = 0, 905 atm58Tnh Kc: Kc = 4 22320O NNCC 2NOC = V 2 ; 4 2O NC = V 1 Kc= VV

,_

122=) 1 (42 V V coi h l kh l tng nnV1 = nRTP; (n = 1 + ) Kc = RTP.1422 = 323 . 082 , 0 ). 63 , 0 1 (334 , 0 63 , 0 . 422 = 0, 034 mol. lit-1* Cn bng ho hc trong h d th. H d th thng thng gm hai pha rn v pha kh hoc pha lng v pha kh. V d:CaCO3(r) = CaO(r) +CO2(a) C2H4(k) + H2O(l)=C2H5OH(l)(b)i vi cc h d th hng s cn bng ho hc thng biu th qua hai i lng khc nhau: Ka, p, Ka, c, Kc, p Tuy nhin i vi h d th gm pha rn v pha kh (phn ng a trn) p sut thng c th coi hot ca cht rn bng 1. Do Kp ca phn ng :Kp = 2COP* V d 1. 9. Tnh p sut ti thiu ca N2O4trong hn hp vi NO2c p sut ring phn bng 1 atm phn ng N2O4(k) = 2NO2(k) c th t xy ra 250C. Bit Kp ca phn ng bng 0,141 atm. 59Gii:p dng phng trnh ng nhit cho phn ng trong iu kin cho G = G0 + RTln 4 222O NNOPP= -RTlnKp + RTln4 222O NNOPP =-1,987. 298. ln 0, 141 + 1, 487. 298. ln 4 221O NP = 0Tnh ra 4 2O NP= 7 atmVy p sut4 2O NP > 7 atm, G< 0 phn ng s t xy ra. 3. 3. Nhit ng hc v cc cn bng ho hcXt phn ng tng qut aA + bB + +cC +dD + T, P = const, khi phn ng cha t cn bng: G = G0 +RTln (... .... .bBaAdDcCP PP P)cha cb (phng trnh ng nhit VanHoff)Trong G0 l bin thin th ng p ca phn ng khi cc cht c mt trong phn ng iu kin tiu chun. G0 = -RTlnKp Da vo phng trnh ng nhit vant hoff xt chiu v gii hn ca phn ng trong iu kin cho - Khi G < 0phn ng t xy ra theo chiu thun - Khi G > 0 phn ng khng t xy ra theo chiu thun (xy ra theo chiu nghch) - Khi G = 0 phn ng t c trng thi cn bng* S ph thuc hng s cn bng vo nhit . Phng trnh ng p ca phnng ho hc. T phng trnh ng nhit vantHoff xy dng phng trnh sau:60RTKp d ln = 2RTHT(phng trnh ng nhit VanHoff) Da vo phng trnh ny:- Nu HT> 0 (phn ng thu nhit) khi nhit tng Kptng (sn phm phn ng tng) cn bng s chuyn dch theo chiu thun. - Nu HT< 0 (phn ng to nhit) khi nhit tng Kpgim (sn phm phn ng gim) cn bng s chuyn dch theo chiu nghch. V d 1. 10. Phn ng tng hp amniacN2 + 3H2 NH3; H0298 = -11 kcal/mol NH3l phn phn ng to nhit, do dTK dpln< 0. Nh vy khi tng nhit , gi tr cahngscnbnggim, lngamniactothnhgim, cnbng chuyn dch v pha tri ( pha thu nhit). tng hiu sut ca phn ng cn phi h thp nhit ? Theo ng ho hc, nhit thp tc ca phn ng rt chm. V vy vi vic sdng cht xc tc, phn ng thng c tin hnh 4500C (vn ng hc xc tc ca phn ng s c xt phn sau). * S ph thuc ca hng s cn bng vo p sut i vi h phn ng l kh l tng khi phn ng xy ra c s thay i s mol ( n0), Kp, Kc khng ph thuc vo p sut nhng Kx li ph thuc vo p sut. S ph thuc ny biu th bng phng trnh Planck. dPK dxln = -RTV (S thay ith tch tng ng vi s thay i s mol ca phn ng). - Nu V > 0 th dPK dxln < 0 khi p sut phn ng tng, Kxgim, phn ng chuyn dch theo chiu nghch v nguc li. - Nu V < 0 th dPK dxln > 0 khi p sut phn ng tng, Kx tng, phn ng chuyn dch theo chiu thun v ngc li. 61-i vi phn ng N2 + 3H2 2NH3 ; V < 0 V s mol gim ( n = 2 (1 + 3) = -2), do dPK dxln > 0Nh vy tng hiu sut ca phn ng tng hp amniac cn tin hnh phn ng p sut cao. Ngi ta thng ni: phng trnh ng nhit VantHoff, ng p VantHoff v phng trnh Planck l nhng biu thc nh lng ca nguyn l chuyn dch cn bng Lchatlier. Ni dung ca nguyn l Lchatlier: Mi s thay i cc yu t xc nh trng thi ca mt h cn bng slm cho cn bng chuyn dch v pha chng li nhng thay i . 2. ng ho hc2. 1. Mt s khi nim c s a, Tc phn ng Tc ca mt phn ng ho hc l bin thin nng ca mt cht trong phn ng theo thi gian *Tc trung bnh (C ) v = tCt (2. 1) C l bin thin nng trong khong thi gian t (C nng mol/l)*Tc tc thiv = dtdCt (2. 2)Trong (2. 1) v (2. 2), du + ng vi cht to thnh (sn phm) du tr ng vi cht tham gia(cht u). Trong thc t thng xc nh tc tc thi v tc ca mt phn ng n gin phi lu n h s phn t ca cc cht trong phn ng. Xt vi phn ng tng qutaA + bB + eE + fF + (2. 3)62 v = - dtdCaA1= - dtdCbB1= = + dtdCeE1 = + dtdCfF1= (2. 4)Tc phn ng ph thuc nng cc cht phn ng, nhit p sut, tnh cht mi trng v cc iu kin khc. b, Hng s tc phn ng T thc nghim nhn thy: Tc ca mt phn ng t l vi tch s nng ti thi im ang xt ca cc cht phn ng vi s m tng ng l cc h s phn t trong phng trnh phn ng. y chnh l nh lut tc dng khi lng trong ng ho hc. i vi phn ng (2. 3) phong trnh biu din nh lut l: v = k. bBaAC C.. (2. 5)Trong CA, CB l nng cht A, cht B, ..tng ng (cht phn ng ti thi im ang xt ) a, b h s phn t tng ng ca cht A, cht B trong phng trnh phn ng ho hc. K l h s t l c gi l hng s tc phn ng theo(2. 5), nu ti thi im ang xt:CA = CB = . = 1 th v = k, do c th ni hng s tc l tc ring ca phn ng khi nng cc cht phn ng bng nhau v bng n v. - i vi mt phn ng xc nh, ti nhit T c nh k l mt hng s. Do khi cp n tc phn ng l cp n k, (2. 5) c gi l phng trnh ng hc ca phn ng ho hc. Cn lu nh lut tc dng khi lng biu din bng (2. 5) ch chnh xc vi phn ng n gin. c, Bc phn ng. Mt s phn ng n gin* Bc phn ng: Bc phn ng (bcton phn) l tng cc s m ca nng ca cc cht trong phng trnh ng hc ca phn ng. Vi phn ng (2. 3) bc ton phn ca phn ng 63n = a + b + (2. 6) tr s ca bc phn ng c th nguyn hay thp phn v c th bng khng (0)* Mt s phn ng n gin Phn ng n gin l phn ng xy ra mt chiu, mt giai on v h s cht tham gia trong phng trnh bng s m nng ca cht trong phng trnh ng hc. - Phn ng mt chiu bc mtS tng qut :ASn phm(2. 7)-Phng trnh ng hc dng vi phn:v = dtdx = k(a - x) (2. 8) Trong a l nng ban u ca A x l nng ca A mt i sau thi gian t - Phng trnh ng hc dng tch phn: k = x aat ln1(2. 9) Dng tch phn ny thng c dng trong cc php tnhV d 2. 1. Phn ng phn hu N2O5 trong dung mi CCl4 450C xy ra nh bc phn ng bc mt. N2O5 N2O4+ 21O2Nng u ca N2O5 l 2, 33 mol. l-1. Xc nh hng s tc k ca phn ng. Gii:p dng (2. 9) ta c : k = x aat ln1 = 25 , 0 33 , 233 , 2ln1841 = 6, 17. 10-4giy-1Phn ng mt chiu bc mt thng l phn ng phn hu cc cht, phn ng phn hu phng xC2H6 C2H4 + H264C6H5N2Cl C6H5Cl + N2H2O2 H2O +21 O2 23290 Th 22888 Ra + 42 He22888 Ra + 22885 Ac +01e- Phn ng mt chiu bc 2. Loi phn ng ny c 2 trng hp: Trng hp 1: S chung 2ASn phm(2. 10) HocA+BSn phm (2. 11)Vi nng u ca A v B bng nhau Phng trnh ng hc dng tch phnk = ) (1x a axt (2. 12)Trong a l nng ca cht A trong (2. 10), ca A v B trong (2. 11) Trng hp 2. S nh (2. 11) nhng nng u ca A khc ca BPhng trnh ng hc dng tch phn k = ) () (ln) (1x b ax a bb a t (2. 13) Trong a l nng ca A b l nng ca B ; a > b V d 2. 2. Vi phn ng bc hai HCHO + H2O2 HCOOH + H2O 600C a, Nu trn mt th tch bng nhau ca dung dch HCHO 1M v dung dch H2O2 1M th sau 2 gi nng ca HCHO cn li 0,285M. Tnh hng s tc phn ng. b, Nu trn 1 lt dung dch HCHO 0,5M vi 3 lt dung dch H2O21M. Xc nh lng axt focmc hnh thnh sau 3 gi. c, Nu trn 1 lt dung dch HCHO 0,5M vi 1 lt dung dch H2O21M. Tnh thi gian cnthit cn li 10% andehyt. 65Gii: a, Nng ca HCHO v H2O2 sau khi trn 2 dung dch l 0, 5M. p dng (2. 12) ta c: k = ) (1x a axt = 285 , 0 . 5 , 0215 , 021 = 0, 744 gi-1. mol-1. litb, Nng ca HCHO,H2O2 sau khi trn hai dung dch tng ng l 0,25M v 0,75M. p dng (2. 13) ta c :k = ) () (ln) (1x b ax a bb a t = ) 25 , 0 ( 75 , 0) 75 , 0 ( 25 , 0ln) 25 , 0 75 , 0 ( 31xxThay k= 0,744tnh cx (lng axtfocmic hnh thnh sau 3gi ) l 0,1887M hay 8,68g. c, NngcaHCHOvH2O2saukhi trnhai dungdchtngngl 0,25M v 0,5M. p dng (2. 13) ta c :k = ) 225 , 0 25 , 0 ( 5 , 0) 225 , 0 5 , 0 ( 25 , 0ln) 25 , 0 5 , 0 (1 t = Thay k = 0, 744 tnh c t (thi gian cn thit cn li 10% HCHO ) l 9,165 gi. - Cc loi phn ng n gin khc: + Phn ng bc khng (0): v = kV d phn ng thu phn lng ln este trng thi rn trong lng ln nc. + Phn ng c bc t 3 tr ln t gpBc ca phn ng c xc nh bng thc nghim. d, Thi gian bn huThi gian lng ban u ca cht phn ng mt i (hay cn li) mt na c gi l thi gian bn hu hay chu k bn hu , k hiu t1/2. i vi mt s phn ng n gin t1/2 c xc nh nh sau :- Phn ng mt chiu bc mt t1/2 = k2 ln = k693 , 0(2. 14)66- Phn ng mt chiu bc 2 Trng hp nng u ca hai cht phn ng bng nhau t1/2 = a k.1(2. 15)- Phn ng mt chiu bc khngt1/2 = ka. 2(2. 16)2.2. S lc v cc phn ng phc tp v c ch phn ng. Trng thi dng. a, S lc v phn ng phc tpPhn ng phc tp l mt phn ng bao gm mt s phn ng n gin lin h vi nhau theo mt cch thc no . Mt s phn ng phc tp thng gp *Phn ng song song :Mt hoc mt s chtu c th phn ng theo mt s hng khc nhau. S chung BA (2. 17)CV d 2. 3.3KCl + 3O26KClO3

3KClO4 + KCl - Phn ng song song thng gp trong ho hc hu c, ho hc phng x. - Trong cc phn ng song song, phn ng chnh s l phn ng c tc ln nht hoc phn ng to ra sn phm c quan tm nht. * Phn ng ni tip :67 Phn ng xy ra qua nhiu giai on k tip nhau theo thi gian, trong hp cht trung gian tng i bn hnh thnh giai on trc b tiu hao giai on sau. S phn ng ni tip n gin gm hai giai on :A 1k B 2k C (2. 18) Trong A: cht u; B: cht trung gian; C: sn phm cui; k1,k2: hng s tc ca hai giai on. V d 2. 4. Rn Ra U222 226 234 Pb207H5C2OOC- COOC2H5 +NaOHNaOOC- COOC2H5 +NaOHNaOOC- COONaV mt ng hc, tc phn ng ni tip c quy nh bi tc ca giai on chm nht. *Phn ng thun nghch S chung A + B + 12kk C +D+(2. 19) - Tc ca phn ng thun nghch bng hiu s tc vt vi vnvtn = vt vn (20) - Cn bng ho hc thuc loi cn bng ng ti v tr cn bng thit lp, cc phn ng thun v nghch vn xy ra. -V nguyn tc tt c cc phn ng ho hc u l phn ng thun nghch : Khi ni mt phn ng no xy ra hon ton hay mt chiu thc t l s gn ng do tc ca phn ng nghch qu nh ngha l vt >>vn nn vtn vt vp

V d 2. 5. H2(k) + I2(k)2HI(k) 68 C6H5CH=CHC6H5(cis) C6H5OH =CHC6H5(trans)* Phn ng hn hp. S :A + B M (2. 21a)A + D N (2. 21b) Quan h gia hai phn ng (a) v (b) trong s l mt phn ng ch xy ra c ng thi vi phn ng kia. Chng hn (a) ch c th xy ra ng thi vi (b), ngha l (a) c (b) cm ng, A c gi l cht tc ng, B l cht nhn, D l cht cm ng ca phn ng a. V mt ng hc s ph thuc nng cht cm ng theo thi gian chia lm 3 nhm :- Nng cht cm ng gim theo thi gian. - Nng cht cm ng khng thay i theo thi gian thuc nhm ny l phn ng xc tc (coi cht cm ng nh cht xc tc)- Nng cht cm ng tng (phn ng t xc tc)V d 2. 6. Phn ng xi ho FeSO4 v HI bng H2O2 l h phn ng lin hp. Nu ch c HI th phn ng khng xy ra, mc d ly rt d H2O2,, cn FeSO4 d dng b H2O2 xi ho. b. S lc v c ch phn ng* Phn t s: s phn t tham gia phn ng cng tc ng trong mt ng tc s cp hay mt bc ca phn ng to ra sn phm. - Phn t s c tr s nguyn, c th bng1, 2 hoc 3. Phn t s t 4 tr ln hu nhkhng gp. Phn t s ni chung khc vi bc phn ng. Vi phn ng n gin, bc ton phn ca phn ng v phn t s biu th bng cng con s, phn t s c ngha vi phn ng n gin. CH3OCH3 CH4 + CO + H2 lphnngbcmt ,nphn t 69 H2 + I2 2HIlphnngbchai, lngphn t O2 + 2NO 2NO2l phn xng bc 3, tam phn t* S lc v c ch phn ng Chi tit ca phn ng theo phn ng ho hc xy ra c gi l c ch ca phn ng. C s d on c ch ca mt phn ng l xt s va chm cc phn t (tiu phn) tham gia phn ng. - Cc loi phn ng n gin: Phn ng n phn t, lng phn t, tam phn t (t gp hn) thuc c ch phn ng c mt giai on. - Cc loi phn ng phc tp thuc c ch phn ng nhiu giai on. c, Trng thi dng* Cht trung gian ca phn ng Cht c to ra giai on trc trong phn ng nhiu giai on li c dng trong cc giai on tip theo, nhng khng phi l sn phm phm ng m l cht trung gian ca phn ng. Khi nghin cu c ch ca phn ng thng cp n cht trung gian. * Trng thi dng Trng thi ca mt phn ng phc tp ti tc to ra cht trung gian gn bng vi tc phn hu hay bin i cht trung gian , c gi l trng thi dng. Khi nghin cu ng hc cc phn ng phc tp, phn ng dy chuyn, phn ng quang ho thng da vo trng thi dng. d, S lc v phn ng dy truyn Du hiu c trng ca phn ng dy truyn: Bng mt cch no kch thch mt tiu phn lm cho khng nhng tiu phn m c mt lot tiu phn tng t khc cng ln lt tham gia vo phn ng, phn ng din ra mnh lit. 70- Trongphn ng dy truyn c s xut hin ca cc tiu phn hot ng cht trung gian- l phn t b kch thch, nguyn t t do, gc t doKt qu ca s tng tc gia cc phn t cht u vi cc tiu phn hot ng to ra sn phm ca phn ng v cc cht trung gian . Cc cht trung gian ny li tc dng vi phn t cht u lm cho phn ng din ra xa hn. - Phn ng dy truyn gm 3 giai on:v d phn ng H2 + Cl2 2HClCl2 hv 2Cl. giai on khi u hay m mch;+ ++ +Cl HCl Cl HH HCl H Cl22giai on pht trin mch. 2Cl. Cl2giai on ngt mch- Mt s phn ng dy truyn trong giai on pht trin mch cn c s phn nhnh. - Ni chung phn ng dy chuyn thng xy ra s n. 2. 3. nh hng ca nhit n tc ca ca phn ng. Nng lnghot ng hoa, nh hng ca nhit n tc ca phn ng * Tha nhn quan nim : Phn ng ho hc xy ra c l nh va chm c hiu qu gia cc tiu phn tham gia phn ng.S va chm c hiu qu cng nhiu th phn ng xy ra cng nhanh hn. S va chm c hiu qu ni chung t l thun vi tc chuyn ng ca cc tiu phn. Tc chuyn ng ca cc tiu phn li chu nh hng ca nhit . Ni chung khi nhit tng th tc chuyn ng nhit ca cc tiu phn tng. Nhvy v mt nh tnh c quy lut : S tng nhit lm tng tc phn ng. * Quy tc vantHoff khong nhit gn nhit phng,khi tng nhit thm 100C tc phn ng tng t 2 4 ln. 71

12TTkk =101 2T T(2. 22)1Tk: hng s tc phn ng nhit T12Tk: hng s tc phn ng nhit T2 : h s nhit ca tc phn ng *Phng trnh Arrhenius k = k0. RTEae (2. 23)hocln. 12TTkk= 2 11 2(T TT T EREa a(2. 24) Trong :k0 : tha s Arrhenius,c trng cho mi phn ng R: hng s kh,R = 1, 987 cal. mol-1k-1 Hay R = 8, 314 J. mol-1. mol-1. k-1T: nhit theo thang KenvinEa: nng lng hot ng ho (2. 22), (2. 23) v (2. 24) l nhng biu thc biu din quy lut nh lng nh hng ca nhit n hng s tc do n tc ca phn ng. b, Nng lng hot ho - Nng lng d so vi nng lng trung bnh vn c ca tiu phn tham gia phn ng m cc tiu phn ny cn cho phn ng xy ra c gi l nng lng hot ng ho (nng lng hot ng ho c k hiu l Ea) - Lin h gia nng lng hot ng ho v hiu ng nhit ng p ca phn ng uc biu din trn hnh 2. 172- Theo chiu thun phn ng thu nhit - Theo chiu nghch phn ng to nhit Phn ng thun, phn ng nghch xy ra u phi vt hng ro nng lng Ea hoc Ea. chnh lch Ea v Ea l hiu ng nhit qu trnh :H = Ea Ea Phn ng c nng lng hot ng ho cng thp cng d xy ra. 2. 4.S lc v xc tc. a. Mt s vn chung. - Khi nim : Xc tc l nhng cht lm thay i tc phn ng, sau phn ng cc cht ny khng thay i v thnh phn ho hc v s lng. - Phn loi :+ Da vo tc dng hay trng thi :- Xc tc ng th : cht xc tc cng pha vi cht phn ng. - Xc tc d th : cht xc tc khc pha vi cht phn ng. + Da vo c im ho hc- Xc tc dng : lm tng tc phn ng- Xc tc m: km hm tc phn ng. - Phn ng t xc tc : cht tham gia hoc cht to thnh c thm vai tr xc tc. *Mt s cht lin quan n cht xc tc. +Cht c xc tc :S c mt ca cht ny lm gim hoc mt hot tnh ca cht xc tc. +Cht lm tng cng xc tc : S c mt ca cht ny lm hot tnh xc tc tng ln. Vai tr ca xc tc dng :73- Xc tc khng c kh nng chuyn dch cn bng phn ng - S xc tc lm gim nng lng hot ng ho ca phn ng. 3. Cc qu trnh in ho Nng lng ca phn ng ho hc c th bin thnh cc dng nng lng khc nh in nng, quang nng, nhitNgc li c th bin cc dng nng lng ny thnh ho nng. Trong phn ny chng ta kho st s lc ho nng thnh in nng v ngc li. 3.1. Nguyn tc bin i ho nng thnh in nng Trong phn ng xi ho kh thng thng, electron chuyn trc tip t cht kh sang cht oxi ho v nng lng ca phn ng oxi ho bin thnh nhit. v d 3. 1. nhng thanh km vo dung dch CuSO4, ion Cu2+n trc tip thanh Zn nhn electron Cu2++ Zn = Cu + Zn2+V nng lng ca phn ng thot ra di dng nhit: H0298 =55 kcal. mol-1Bng cch no , nu thc hin s oxi ho km v s kh ion Cu2+ nhng ni khc nhau v cho electron chuyn t km sang ion Cu2+ qua mt dy dn th nng lng ca phn ng ho hc s bin thnh in nng. Chng hn cho qu trnh trn thc hin trong pin Daniel-Jacobi. 74Trong qu trnh hot ng ca pin - Trn in cc ca km xy ra s oxi ho km Zn- 2e = Zn2+ -Trn in cc ca ng xy ra qu trnh kh ion Cu2+ Cu2+ + 2e = CuNng lng ca phn ng Cu2++ Zn = Cu + Zn2+ bin thnh in nngNh vy c s bin ho nng thnh in nng l thc hin oxi ho mt ni v s kh mt ni v cho electron chuyn t cht kh sang cht oxi ho qua mt dy dn. 3.2. Sc in ng ca pin* H in ho v k hiu quc t : Mt h hai in cc c nhng vo dung dch in li c gi l h in ho. - Nu h in ho sinh ra dng in th c gi l pin hay nguyn t ganvani. - Nu h c ni vi mt ngun in bn ngoi v cho php thc hin mt phn ng ho hc th c gi l h in phn. - i vi pin- theo cng c quc t, mt pin bt k no cng c k hiu nh sau: Vt liu in cc 1 dung dch in cc 1 nhng vo dung dch in cc 2 nhng vo - in cc 2. B mt phn chia hai pha c k hiu bng mt gch thng ng1.Nu ga hai dung dch c th khuch tn c th k hiu bng hai gch thng ng 1 1 ,ngc li nu c th khuch tn c th k hiu 1. 75 Nu in cc hoc dung dch gm nhiu cht th gia cc cht c du phy. V d : pin gm mt in cc hiro v mt in cc Cu v gia hai dung dch H2SO4, CuSO4 khng c th khuch tn c k hiu nh sau:Pt, H2 1H2SO41 1CuSO41CuHoc n ginhnPt, H2 1H3O+1 1Cu2+1Cu * Sc in ng ca pin cng thc Nernst Xt pin Daniel-JacobiZn1ZnSO41 1CuSO41Cu Phn ng xy ra khi pin hot ng CuSO4

+ Zn = Cu + ZnSO4Gi s pin hot ng mt cch thun nghch nhit ng p sut v nhit khng i. Bin thin entapi t do ca h trong trng hp ny chnh l cng in m pin c th thc hin. G = -2FE(3. 1)Trong : F: s Farady(1F = 96484 C. mol-1)E : Sc in ng ca pin(vit tt S)2 : S electrron trao i trong phn ng. T :E = -FG2(3. 2) Theo nhit ng hc G = G0 + RTln++22CuZnCuZna aa aHay G = G0 + RTln++22CuZnaa76(hot ca cc cht rn nguyn cht bng 1)Kt hp vi (3. 2) ta c:E = -FG20 - FRT2ln++22CuZnaaKhi = + 2Zna = + 2Cua= 1 th E = E0 = -FG20T ta c :E = E0 - ++22ln2CuZnaaFRT(3. 3) Hay E = E0 + ++22ln2ZnCuaaFRT(3. 4)E0 c gi l S chun ca pin nhit T.Tng qut,nu trong pin xy ra phn ngn1A1 + n2A2 + ne tn1A1 + n2A2 + thE = E0 + ......ln'2'2'1'12211nAnAnAnAa aa anFRT(3. 5)(3. 5) c gi l cng thc Nernst biu th nh hng nng cc cht tham gia phn ng in cc ln S ca pin. Chuyn ln sang lg, thay R = 8, 314 J. K-1, F = 96484C mol-1. Ta c:E = E0 +lg059 , 0n......'2'2'1'12211nAnAnAnAa aa a(3. 6)3. 3. th in cc*Cng c quc t v phn ng in cc v th in cc. Mt trong nhng c im ca h in ho l s oxi ho v s kh xy ra hai ni ring bit. Do phn ng xy ra trong pin khi pin hot ng c th phn thnh hai na phn ng,mi na phn ng thc hin trn mt in cc. Nu na phn ng xy ra trn b mt in cc 1 l: n1A1+...ne t n'1A'177 trn in cc 2 ln2A2+...ne t n'2A'2Vit tng qutNiAi+...ne t n'iA'iTh in cc cn bng c vit:i = 0i +''lg303 , 2iiiinAnAaanFRT(3. 7) Trong i,0i: th in cc v th in cc tiu chun, (3. 7) l cng thc Nernst biu th s ph thuc ca th in cc cn bng vo hot cc cht tham gia phn ng in cc nhit T . V mt thc nghim ch c th o c S ca pin ch khng xc nh c th ca tng in cc ring bit. *Th in cc, th in cc tiu chun ca mi in cc:- Th in cc: l S ca pin gm in cc hiro tiu chun ghi bn tri v in cc ang xt ghi bn phi. in cc hiro tiu chun l in cc lm vic +O Ha3= 1,2HP= 1 atmQuy c th ca in cc hiro mi nhit u bng khng*Th in cc tiu chun ca mi in cc - Th in cc tiu chun ca kim loi l S ca pin to bi in cc hiro tiu chun ghi bn tri v in cc kim loi nhng vo dung dch mui ca n c hot ion kim loi bng 1 ghi bn phi. - Th in cc tiu chun ca mt cp oxi ho kh l S ca pin to bi in cc hiro tiu chun ghi bn tri v in cc platin nhng trong dung dch cha mt cp oxi ho kh m trong hot ca mi dng bng 1 ghi bn phi. 78Bng3.1: Phn ng in cc, k hiu in cc v gi tr cc th in cc tiu chun ca mt s chtK hiu in cc Phn ng in cc0(vn)Li+/LiK+/KRb+/RbCs+/CsCa2+/CaNa+/NaMg2+/MgBe2+/BeAl3+/AlMn2+/MnZn2+/ZnCr3+/CrFe2+/FeCr3+,Cr2+/PtPbSO4, PbCo2+/CoNi2+/NiSn2+/SnLi+ + e = LiK+ + e = KRb+ + e = RbCs+ + e = CsCa2+ + 2e = CaNa+ + e = NaMg2+ + 2e = MgBe2+ + 2e = BeAl3+ + 3e = AlMn2+ + 2e = MnZn2+ + 2e= ZnCr3+ +3e = CrFe2+ + 2e = FeCr3+ +2e = Cr2+PbSO4 +2e = Pb + Co2+ +2e = CoNi2+ +2e = NiSn2+ + 2e = Sn-3, 045-2, 925-2, 925-2, 923-2, 870-2, 714-2, 370-1, 850-1, 660-1, 180-0, 763-0, 740-0, 440-0, 410-0, 356-0, 277-0, 250-0, 13679Pb2+/PbH3O+/H2, PtCu2+, Cu+/PtCu2+/CuOH-/O2, PtCu+/CuI-/I2, PtFe3+, Fe2+/PtHg22+/HgAg+/AgHg2+/HgHg2+, Hg22+/PtBr-/Br2, PtMn2+, H3O+/MnO2, PtCr2O72-, Cr3+/PtCl-/Cl2, PtPb2+ /PbO2, PbAu3+/AuMnO4, H3O+, Mn2+/PtCe4+, Ce3+/PtAu+/AuF-/F2, PtPb2++ 2e = Pb2H3O+ +2e = H2 + 2H2OCu2+ + e = Cu+Cu2+ + 2e = Cu1/2O2 + H2O +2e = 2OH-Cu+ +e = CuI-/I2 + 2e = 2I-Fe3+ +e = Fe2+Hg22+ +2e = 2HgAg+ +e = AgHg2+ +2e = HgHg22+ +2e = 2Hg2+Br2+ 2e = 2Br-MnO2 + 4 H+ +2e = Mn2+ + 2H2OCr2O72- + 14H++2e = 2Cr3+ + 7H2OCl2 + 2e = 2 Cl-PbO2 + 4H+ +2e = Pb2+ + 2H2OAu3+ + 3e = AuMnO-4 + 8H+ +5e = Mn2+ + 4H2OCe4+ + e = Ce3+Au+ + e = AuF2 +2e = 2F--0, 1260+0, 153+0, 377+0, 401+0, 52+0, 536+0, 771+0, 798+0, 799+0, 854+0, 91+1, 066+1, 236+1, 33+1, 359+1, 455+1, 50+1, 51+1, 61+1, 70+2, 87 Qua bng gi tr ca th in cc tiu chun c mt s nhn xt quan trng sau:80 Du ca th in cc tiu chun cho bit dng kh hot ng mnh hn (du m) hay yu hn (du dng) hiro,cn ln ca n cho bit hot ng mnh hn hay km hn nhiu hay t, do :Th in cc tiu chun ca in cc no cng nh th dng kh ca n hot ng ng cng mnh, cn dng oxi ho ca n hot ng cng km v ngc li. - Cp oxi ho c th n cc ln th dng oxi ho ca n c th oxi ho c dng kh ca cp c th in cc tiu chun nh hn. T nhn xt trn ny suy ra : Ch c nhng kim loi no c th cc tiu chun nh hn khng mi c th y hiro ra khi dung dch axit long. 3. 4. chiu v trng thi cn bng ca phn ng oxi ho - kh *Chiu ca phn ng oxi ho - kh Theo nhit ng hc: mi phn ng ho hc trong c phn ng oxi ho - kh ch c th xy ra khi G < 0. Theo (3. 1) phn ng phn ng oxi ho - kh ch c th t xy ra khi:E > 0 V S (E) = phi - tri,do c th da vo th in cc ca cc cp oxi ho kh xt chiu ca phn ng oxi ho - kh. *trng thi cn bng ca phn ng oxi ho - kh Khi cn bng ca phn ng oxi ho - kh c thit lp G = -nFE= 0Da vo mi lin h: G = -RTlnK = -nFE0 Xc nh c lgK = 059 , 0.0n E Trong E0: S tiu chun 3.5. S in phn81 * nh ngha : S oxi ho v s kh xy ra trn b mt in cc khi cho dng in mt chiu i qua dung dch cht in li hoc qua cht in li nng chy c km theo s bin i in nng thnh ho nng c gi l s in phn. Bn cht ca s in phn:trn catt xy ra s kh v trn ant xy ra s oxi ho. s oxi ho v s kh ny khng t xy ra nh trong pin m ch xy ra c nh nng lng ca dng in. hiu c cc quy lut xy ra trn catt v trn ant khi in phn cn nm mt s khi nim sau:*S phn cc:Khi cho dng in i qua ranh gii phn chia in cc- dung dch th trng thi in ca in cc (th ca n, mt in ca lp in tch kp) s b thay i. Hin tng gi l s phn cc in cc. Khi phn cc th th ca in cc s khc vi th cn bng ca n. Nu khi phn cc,th ca in cc chuyn dch v pha dng hn so vi th cn bng ca n th s phn cc c gi l s phn cc ant cn ngc li th c gi l s phn cc catt. Tu thuc vo bn cht ca qu trnh lm bin i theo th in cc m ngi ta chia qu trnh phn cc ra lm hai loi khc nhau. - S phn cc nng : Phn cc nng sinh ra do s bin i nng ca ion gn b mt in cc. lp gn b mt ant, do kim loi b ho tan, nng ion tng do theo cng thc Nernst th ca n s tng (tr thnh dng hn). Trn catt xy ra s kh cation do nng ca n lp gn b mt gim i v th ca in cc s gim i (tr thnh m hn). Mt dng cng ln th s bin i nng ca cc ion lp gn b mt in cc cng ln v do s phn cc in cc cng mnh. lm gim s phn cc nng ta phi khuy mnh dung dch. - S phn cc ho hc:82Khi dng in qua ranh gii phn chia in cc dung dch c th xy ra phn ng gia mi trng hoc cht in li vi vt liu lm in cc. Sn phm sinh ra lm bin i tnh cht ca b mt in cc do lm thay i th ca in cc.Hin tng c gi l s phn cc ho hc. - S phn cc in ho: Theo nh lut Ohm,khi cho dng in i qua dy dn loi mt th cng dng in ca n s t l vi in p t voI = RU Thc nghim cho thy dng in ch bt u i qua c dung dch in li khi i