NDEKLER Damda Deli Var 7 iniz Oldu Gayri 13 Otomobil D 20 akac nsanlar 26 Aln Teri 37 Ne Gzel Memleket 41 lerigelen Adamlar 48 Apona Fuar 57 Bir Parti rgt Kuruldu 67 pheleniyorum 71 Gaz Sobas 76 Ev Yaptracakt 81 Bizim Apartmanm Sahibi 86 Sinnirte Vasl Oldu 91 Noel Baba Tutukland 99 Arsa 103 ite Evlendik 108 Sinirli Adam 112 Gulgule Yok mu? 116 Guguk 121 Erkek mi, Dii mi? 126 ok Zeki Bir Adam 131 Bedava 136 BR TULUATININ ANILARI I Paratoner 143 II Kz Kurtaramadk 154 III Adam Azman 161 IV Beleten Ankaraya Gitmek iin 169 Bu kitabn telif hakk NEStN VAKFFmndr Aziz Nesin, Trkiye'de ve baka lkelerde yaynlanacak kitaplarnn, sahnelenecek oyunlarnn, filme alnacak e-serlerinin telif haklaryla, btn eserlerinin i ve d radyo ve televizyonlarda temsil ve yaynlarndan elde edilecek telif haklarn tmyle NESN VAKFI'na balamtr. NESN VAKFI'mn amac, vakfn yurduna her yl alnacak drt kimsesiz ve yoksul ocuu, ilkokuldan balatarak yksek o-kulu, meslek okulunu bitirinceye yada bir meslek edinin-ceye dek, her trl gereksinimlerini salayarak barndrmak, yetitirmektir. NESN VAKFI'mn senedi gereince, bu vakfn amacna uygun olmak kouluyla, her dileyen her trl yardm, katk ve bata bulunabilir. lgilenen ve isteyenlere Cem Yaynevi, NESN VAKFV-n aklayan bror gnderir. CEM YAYINEV Caalolu, stanbul DAMDA DEL VAR! Btn mahalle ayaa kalkt: Damda deli var! Sokak, bir batan bir baa, deliyi seyre gelenlerle dolmutu. nce karakoldan, sonra Mdriyetten araba ile polisler geldi. Arkadan itfaiye yetiti. Delinin annesi, Yavrum, olum, in aa!... Hadi ocuum!... diye yalvaryordu. Deli, Muhtar yapmazsanz, kendimi aa atarm! diyordu. itfaiye erleri, deli aa atlarsa tutabilmek iin branda bezini atlar. Dokuz itfaiyeci, ularndan tuttuklar branda bezini apartmamn evresinde dolatrmaktan ter iinde kalmlard.

Komiser, Rica ederim, in kardeim aa! diye yar korkutmak istercesine, yar da yumuak bir sesle deliyi kandrmaya alyordu. 7 Muhtar yapn ineyim! Yoksa kendimi aa atarm. Yalvarmak, yakarmak, korkutmak hibiri para etmedi. Kardeim, yahu... in be aa! unlara bak!... Beni aa indireceinize siz yukar ksanza... Kalabalktan biri, Muhtar yaptk diyelim, dedi. Baka biri, Olmaz yahu, dedi, deliden muhtar olur mu hi?.. Allah Allah... Sahiden muhtar yapacak deiliz ya... Bastonuna dayanm bir ihtiyar, Olmaz, dedi, sahiden de, akadan da yapsanz olmaz. Belki iner... inmez. Ben bunlar bilirim. Bir kere yukar ktlar m, artk inmezler. Hele bir kere aa insin, kolay! inmez! Aadan birisi, - Seni muhtar yaptk! diye bard, haydi in aa!.. Deli, oynamaya balad: inmem! ehir Meclisine ye yapmazsanz, kendimi aa atarm. ihtiyar etrafndakilere, Nasl, dedi, ben size demedim mi? istediini yapalm. Ne yapsanz inmez, insan bir kere dama kacak kadar delirdi mi, artk aa inmez. Komiser, Yaptk, dedi, seni ehir Meclisine ye yaptk. Hadi kardeim in aa da arkadalarn bekletme!... 8 tnmem! Belediye Bakan yapn ineyim! ihtiyar, Grdnz m, dedi, vaktiyle gerekti. imdi hi inmez. Ter iinde kalan itfaiye komutan, Yani belediye bakan yapsak ne olur, dedi, yapalm. Sonra iki elini azna boru yapp yukar seslendi: n kardeim!... Seni belediye bakan yaptk, in de vazifene bala! Deli gbek atarak, inmem, dedi, bir deliyi belediye bakan yapanlarn arasnda benim ne iim var? inmem! Peki, ne istiyorsun? Bakan yaparsanz inerim! Aadakiler ksa bir tartmadan sonra, Pekiy, dediler, seni Bakan da yaptk! Haydi artk in aa!... in... Bak herkes seni bekliyor. Deli, elini burnuna gtrp nanik yapt: inmem! Bir deliyi bakan yapanlarn arasna iner miyim ben!... Haydi kardeim, seni bakan da yaptk, br bakanlar seni bekliyor. Haydi in!... Yama m var, ineyim de beni tmarhaneye kapatn! inmem!... ihtiyar adam, Bouna uramayn, inmez! dedi- Ben bu delileri gayet iyi bilirim. Sizi de bakan yapsnlar, siz de inmek istemezsiniz. Deli, barbar baryordu: - Babakan yapmazsanz, karmam, kendimi aa atarm. Yaptk!... diye bardlar, seni Babakan yaptk. ihtiyar adam, 9 nmez! dedi. Deli tekrar oynamaa balad. Sonra da, Kral yapn, ineyim! dedi, kral yapmazsanz kendimi aa atarm. htiyarn dedikleri doru kyordu. Ona dantlar.-

Ne dersiniz? Kral yapalm m? htiyar; , iten geti, dedi, artk ne derse yapmak zorundasnz. Bir kere nasl olsa babakan oldu. Seni kral yaptk birader! diye bardlar, haydi bakalm, artk in!... Damda gbek atan deli, nmem! dedi. Ne istiyorsun? Kral da yaptk ite! Yaaa... nmem. mparator yapn ineyim, yoksa kendimi aa atarm. htiyar; Atar, dedi. Yaptk! diye bardlar. Seni imparator yaptk. Haydi gel aa!... Deli, Sizin gibi sersemlerin arasnda benim gibi imparatorun ne ii var? dedi. Peki, ne istiyorsun? Syle de onu yapalm. n be kardeim!... Damdaki deli, Ben imparator muyum? diye sordu. Aadan bardlar: mparatorsun! Mademki imparatorum, canm isterse inerim, istemezse inmem... nmiyorum ite! Komiser kzd: Atlarsa atlasn be!... Bir deli eksik olur dnya10 dan!... diye dnd. Dnd ama, basma bir i kabilirdi, itfaiye komutan, ihtiyara, imdi ne yapacaz? diye sordu, bu deli hi aa inmez mi? ner. Nasl?... Brakn da ben indireyim!... Herkes ihtiyarn deliyi nasl aa indireceini merak ediyordu. htiyar, damdaki deliye, imparator hazretleri!... diye bard, acaba altnc kata kmak arzu buyurulur mu? Deli gayet ciddi, - Pekl, dedi. Dama alan delikten ieri girdi. Merdivenleri indi. Altnc kat penceresinden kalabala bakyordu, ihtiyar, - Hametpenah!... Beinci kata kmak istemezler mi? diye sordu. Deli, - karm! dedi. Herkes aknlk iindeydi. Drdnc kat penceresinden kalabal seyreden deliye ihtiyar, Sayg deer imparatorum, acaba nc kata kmak arzu buyururlar m? dedi. Deli, Elbette!... diye cevap verdi. Deli nc kat penceresindeydi. Artk damdaki gibi gbek atmyor, oynamyordu. zerine sahici bir kral ciddilii gelmiti. Muhterem imparatorumuz, ikinci kata kmak istemezler mi? isterim. ikinci kata da inmiti. Zt hametpenahleri birinci kata kmak arzu ederler mi? 11 Deli sokaa gelmiti, kalabaln arasndayd. Doruca ihtiyarn yanma gitti. Elini ihtiyarn omuzuna koydu, Ulan, dedi, senin de deli olduun nasl belli... Deli, delinin halinden anlar. Sonra komisere, Haydi bakalm, imdi beni bala da tmarhaneye gnder, dedi. Deliye nasl muamele edilir, rendin mi? Deliyi gtrrlerken, merakl bir kalabalk ihtiyarn etrafm aldlar: Beybaba, nasl yaptn bu ii yahu?... htiyar;

Eeee... dedi, kolay deil, krk sene politika iinde yuruldukSonra bir gs geirerek, Ah, ah!... dedi, imdi bacaklarmda derman olsa,, ben de dama kardm, kimse de aa indiremezdi. 12 NZ OLDU GAYR! Tannm politikaclar gelecekti. Eskiden olduu gibi bir iki lf konuup gelmeleriyle gitmeleri bir olmuyordu. Ky ky geziyorlar, kasaba kasaba dolayorlard. Politikaclar bu geziye kmadan nce parti merkezinde epey ekimilerdi. ilerinden en tecrbelisi. Arkadalar, dedi, biz aramzda nasl konuuyorsak, halkla da yle konuuyoruz. Meydanlarda krsye kp boyuna nutuk ekiyoruz. Halk bizi anlyor mu, anlamyor mu, hi hesaba kattmz yok. Bu ok yanltr. Halkn partimizden sorup renmek istedii eyler vardr. Bunlara teker teker cevap vermeliyiz. ktidara geince neler yapacamz halk renmelidir. Bu dnce ok yerinde grld. Parti hatipleri, krsye kp kendi bildikleri gibi konumayacaklar, halkn sorduklarna, onlarn anlyaca dille cevap verilecekti. Ama bu, grnd kadar kolay bir i deildi. Krsye kp alabildiine konumak kolayd. Ama sorular, her sorulan cevaplandrmak zor iti. Kyl deyip gememeli, o ne arkl erknharptir! Biey sorar, adam znk diye oturtur, partinin o blgedeki itibar iki pa13 ralk olur. Bunun iin, dolalacak yerlerde halkn sorabilecei btn sorular hesaplanarak, ona gre bir iktisat doktoru, bir hukuk profesr, bir maliye mtehasss, bir yksek ziraat mhendisi, bir de ihtisasn Amerikada yapm doktordan be kiilik gezi heyeti kuruldu. Artk halk ne sorarsa sorsun, bu be aydn kii en zor sorular bile parti tzne gre cevaplandrabilirdi. Partinin tekilt olan her yere, bu propaganda heyetinin gelecei, hatiplerin eskiden olduu gibi krsden nutuk ekmiyecekleri, halkla konuulaca bildirildi. M... liler bu habere baya kzdlar. Konumak da, sorgu sual de oluyormu. ... ilesi Bakan, De bakalm, dedi, sincik n'olacak? Yeni icat m kard bu bizim parti? Eskiden gelirlerdi, barr arr-iard, yar anlar, yar anlamazdk, el rpar, yaa derdik, geer giderlerdi. Sincik n'olacak? Onlarnan kim konuacak, ne soracaz? Haydi biey sorduk, onlarn dediini kim anlayp, kim skecek? Manifaturac Selim Aa, Sen, bizim onlara soracamza bo ver, dedi, lf lf aar, derken ya onlar da bize biey sorarlarsa? Burda bu kadar partili var. Herkesin iinde rezil olduk gitti. Bakan, Buldum, dedi, kolaym buldum, frt frt ortaya kp her bir lfa karmak, yok. Gelenlerle kimin konuacan evvelden bilelim. yi mi? Hep birden, yi, dediler. Kim konuacaksa, kendine gvenen ksn ortaya! Gnll kmaynca Bakan, Berber Osman'a, Crcr Osman, dedi, niye duruyorsun? Sabah akam ter durursun, ite vaktin geldi. 14 Berber Osman, Bize sz dmez Aa, dedi, bizden nde gelen yallar var. Hi kimse bu ii zerine almak istemiyordu. Sonunda Bakan, Aktar Salih'e, Bu ii yapsan yapsan, bir sen yaparsn, Salih avu, dedi. Aktar Salih kollar kabararak, Bir bama altndan kalkamam, dedi. Nuri Efendi de gelsin...

Partiden, kyllerle konumak, onlarn her sorusuna cevap verebilmek iin nasl bir heyet seildiyse, burada da onlara bir eyler sormak iin Aktar Salih avula, Nuri Efendi seildi. Bakan, Beni inci iyi dinleyin, dedi, br partililere rezil olmayalm. Hepsi buraya dolar. Onlarn yannda baktnz, bir lf anlamadnz, hi anlamamcasna davranmayn. Anlam gibisine konuun. Soma onlarn anlattklarn siz evirip evirin, tekrardan kalabala anlatn... Ertesi sabah kasabaya geleceklerdi. Salih avu da, Nuri Efendi de neler soracaklarn akllarndan hesaplamlar, birbir ezber etmilerdi. Saat onda istasyondan drt otomobil M... kasabasna geldi. Be politikac, kendilerini istasyondan karlayan partililerle, parti binasna gittiler. aylar, kahveler iildi. le yemeinden nce bir konuma yapmak istiyorlard. Hukuk profesr olan politikac, Miting yasak olduundan sdece vatandalarla bir konuma yapacaz, dedi, neresi uygundur? Kahveye gidelim. Kahvenin ii de, bahesi de tklm tkhmd. Be politikac gleryzle geldiler, kahve iskemlelerine oturdular. Doktor olan, 15 Vatandalar, dedi, biliyorsunuz miting yasak. Onun iin biz krsye kp nutuk ekmektense burada ahbapa konumay daha uygun bulduk. Her ne isterseniz bize sorabilirsiniz. Sizin sorularnza cevap vermee alacaz. Kahveyi dolduranlar bu gzel szlere sevinmilerdi. Berber Osman, Parti ile Bakanna, Aman aa, dedi, hi gzmz korkuttuun gibi deilmi. Bunlar da bizim gibi, beribenzer adam gibi konuuyorlar ite... Dediklerini anlyoruz. Dur hele, dur... Daha politikaca lfa balamadlar ki... Hele biyol tutsun politika damarlar da, bak bakalm anlalr m ne dedikleri? Aktar Salih avu ayaa kalkt: Msaadeniz olursa biey soracam, i bana getiniz diyelim, neler yapacaksnz? Politikaclar birbirlerine baktlar. Byle bir soruyla karlaacaklarm oktan hesapladklar iin, cevab da hazrd. Hukuk profesr olan partili anlatmaya balad: Hereyden nce unu arzetmek isterim ki, siyasal ve sosyal messeseleri demokrasi idealine gre gelitirecek, kuvvetler ayrlna dayanan bat rneine uygun bir anayasa yapmak, ikinci meclis, anayasa mahkemesi kurmak lzumunun btn millete anlalmasn istemekte bulunuyoruz. Objektif esaslara dayanarak yaplacak hesaplarla, her siyas parti gibi kendi effektif kuvvetine paralel aksiyon iinde enerjik bir hamleyle almakta olan partimiz, ter ve icra kuvvetleri arasnda hakem olabilecek bir koalisyona taraftar olduunu bildirmekle, ne gibi gayelerle mill iradeyi daha tam veya salam bir ekilde istihsal edebilecek usllere sahip olduunu programnda gstermitir. Aktar Salih avu, 16 Burasn anladk, dedi, bir mklmz daha var, ihepsi iyi ho ya, u bizim eltik ekimi n'olacak? Kahvede herkes kulak kesildi. Kasabann en nemli ii sorulmutu. Bu parti iktidara geerse, eltik ekimini ;ne yapacakt? Bu soru iktisat doktorunu ilgilendirdii iin, sz o sald: Size bu meseleyi gayet ak ve ilm olarak izah .edeyim. Muvazeneli bol ekonomi-politik zarureti undan da bellidir ki, d lemle mnasebetimizdeki ciddiyeti, realizmden uzak bir nikbinlikle mtaleann tipik bir numunesi de bu sene iinde ihracatmzn bir milyar iki yz milyon dolar bulduu halde, halbuki 1953'n aylk ihracat vasatisi 92 milyondur. Binaenaleyh transfer yaplanmayan borlarmzn dondurulmas lzm geldiini elbette anlyorsunuz.

ile bakam, Aktar Salih avu'un gznn iine bakt. Aktar Salih avu, Anlamasna anlyoruz, dedi, biz artk o kadarn ,da anlamyacak kadar ey miyiz yani? ktisat doktoru, Durumu kfi derecede tavzih ettiimi, vatandalarm tenvir ettiimi zannediyorum, dediNuri Efendi sze kart. Kalabala dnerek: Yani hemeriler, dedi. Bey demeye getiriyor ki, -sizin iiniz olacakm. eltik te olacak, herbiey de... Salih avu, Anlamadmz biey kald, dedi, msaadenizle olursa eer, onu da soraym. Doktor olan politikac, Tahi soracaksnz, dedi, biz kalktk buraya kadar sizin sorularmz cevaplandrmak, dertlerinize bir are rbulmak, partimizin tzn anlatmak iin geldik. Nuri Efendi, 17 . Onu bunu brakn, dedi, buraya orta mektep yaplacak m, yaplmyacak m? Politikac, Onu da anlataym, dedi, parlamenter demokrasiyi en iyi bir form iinde tahakkuk ettirebilmek iin. kltrn fonksiyonunu hibir zaman unutmamak lzm olduunu bilmeliyiz. Anglo-Sakson mtefekkirlerinderr Thomas Heedly'nin u sz rehber olmaldr: Gayet kritik hallerde hkmet organlarnn otomatikman Sezarizme temayl sosyal politikann muvazeneli koordinasyon mevkiindeki roln bozmaktadr. Binaenaleyh hrriyet mcahidi John Bolinda'nn da dedii gibi bir memleket iindeki sistemsizlik, ilm mtalealar hesaba katmad cihetle sembolik bir mevki igal etmektedir. Anlald herhalde. Vatandalar, sormak istediiniz baka eyler varsar ok rica ederim, ekinmeden hereyi sorunuz. Nuri Efendi, kyllere, Anladnz ya, dedi, o iiniz de oldu gayri... Yni demeye getiriyor ki, orta okul bir tane deil ok yaplacak, lise mektebi bile yaplacak, diyor... Salih avu, ok sorduk ya, kusura bakmayn, dedi, u ttn fiyatlar ne olacak? Maliye mtehasss, Anlataym, dedi, serbest rejim fiilen ortadan kalkmak suretiyle fizik kontrollar son derece mtecazi liberasyon payna yer veren d ticaret rejiminin tatbikine imkn vermemitir. Dahil muvazenemizi ilgilendiren para ve maliye politikasn bu argman ancak u fonksiyonlarla dorultabilir. Satlmayan envanter yn ve sbvansiyonlu mubayaa, rezerve emteann amortisman da hesap edilirse, herey kolaylkla anlalr. Bu suretle size, sorduumuz bu suali de en ak bir dille ve ilm olarak 18 izah etmi bulunuyorum. Anlalmadk bir nokta kalmamtr zannederim. Salih avu, Anlald, saolun, dedi. Nuri Efendi anladklarn kyllere anlatt: __ Yani demee getiriyor ki, o iiniz de olacakm. Ttn fiyatlarn arttracaklar, ama imento fiatlarm, nal mhn, hereyin fiyatm indirecekler, iktisat doktoru, Baka soracanz, renmek istediiniz biey var m? dedi. Salih avu, Saolun, soracak hibieyimiz kalmad, dedi. Ziraat mhendisi, unu da arzedeyim, nk onu sormadnz, diye sze balad. Princeton niversitesinin beynelmilel zira mnasebetler enstitsnn tanzim ettii bir kongre raporundan renmi bulunuyoruz ki alternatifler iyice tefrik edilip maliyete iaret edilmek suretiyle bunun zerinde srarla durmak gerektirAlimanter bir karakteri haiz yni daha ak syliyeyim, dorudan doruya geimle ilgili bulunan cret, konjonktr ayarlanmasnn kymetten dmesini mahede ettiimize dellet eder. Zannederim bu nokta da iyice anlalmtr.

Nuri Efendi, kyllere, Bunu anlamyacak ne var, dedi, yani istasyondan gelen osay kasabaya kadar uzatacaklarms. O i de oldu demektir, anladnz ya... Alklar ykseldi. Politikaclar omuzlarda tand. Acele baka kasabaya gidecekleri iin yemee kalamadlar. Otomobillerine bindiler. Arabalar, omuzlarda havaya kalkt. Yaaa, var ol! sesleri arasnda otomobiller uzaklat. 19 Onun ba dman Rza Bey... nk Rza Bey, domaca, bymece yer olduu iin, akr Yakup'un zenginliini ekemez, ikidebir, Hele u yabann domuzuna bakn hele, derdi, dadan gelmi de badakini kovacak. Biz onun yrk tabanla gelip de, pamuk tarlalannda bir mecide ii durmak iin kapmzda yalvard gnleri de biliriz. Elin ulsuzunun yabandan gelip bu topraklara yerletii yetmezmi gibilerden bir de kalkp soydan eraf bir kiizade ile sidik yarna kmasna ierliyordu. Yakup Bey otel mi yaptrm, Rza Bey hem otel, hem sinema yaptryordu. Rza Bey de altta kalmyor, bir gazino, bir bar yaptryordu. Biri iplikhane mi kurdu, br dokuma tezghlar kuruyordu. Rza Bey kasabada ilk kadillak arabasn alnca, a20 kr Yakup Bey, yalnz oullarna deil, damatlarna da ald. tki beyin kaplarnn nnde renk renk, model model arabalar yatp duruyordu. akr Yakup Bey son model bir Buik arabas alp ta, Onun tm Kadillak'larm benim Byk'n bir tekerine deitirmem, diye ileri geri lf edince iin rengi deiti. Bu lf Rza Beyin kulana gitmiti. Yolda onun Byn grmiyeyim, ezer geerim vallaha, parasn komam!... diye haber gnderdi. akr Yakup Bey, Arkamdan lf etmesin, er meydan buras, dedi, ite arabalar ortada. Erkekse dtrelim! Bunu duyan Rza Bey, Sznden dnen kahpedir, dtrelim, dedi, benim Kadillak, Byn tozunu komaz datr. akr Yakup Bey'le Rza Bey'in otomobil dt-recei haberi azdan aza yayld. Memleket ikiye ayrld: Bir yana Kadillak'lar, bir yana Buik'iler... Her iki Bey'in adamlar, kendi Bey'lerinin arabasnn kazanmasn ister gibi grnyorlard ama, ilerinden de kar tarafn kazanmas iin dua ediyorlard. ddiaya girenler, bahis tutuanlar oalmt: Rza Bey, otomobil d iin t izmir'den ofr smarlam, diye ortada bir lf dolanyordu. Birka kere araba devirmekten, arpmaktan sabkas olduu iin ehliyeti alnm izmirli ofr geldi. Esrar fazla itii zaman direksiyonun banda uyuklamaktan baka bir kusuru yoktu. Bylesi Rza Bey'in daha ok iine geliyordu. Izmir'li ofr, Arabay, uyuklarken bile srerim, diye vnyordu. 21 Rza Bey, ofre, Vurup teye geeceksin, diyordu... Delip geeceksin... Ezip geeceksin! Toz et namussuzu, paras kalmasn. Ne istersen vereceim. Ortada benim erefim var. Anladn m? erefim!... izmir'li ofr: Bu iin ucunda lm var, dedi, ama madem ortada dnen senin erefin, evelallah parasn komam. akr Yakup Bey, yerli bir ofr buldu. Vaktiyle Rza Bey bu ofr tokatlad iin ofr ona hnlyd. ofr, Yakup Bey, sen bana brak, Allann izniyle dumann savuranm, diyordu. Pazar gn meydan doldu. D yeri nceden kazklarla, tellerle evrilmiti. Rza

Bey'in Kadillak' uzaktan grnnce bir alktr koptu. Maallah... Maallah! sesleri ykseldi. Kadillak gelin gibi ieklerle, renk renk ipekli bezlerle, yaldzl gelin telleriyle sslenmiti. Araba meydanda kendine ayrlm yere geldi. Rza Bey meydann bir banda, akr Yakup Bey br basndaydlar. akr Yakup Bey'in ofrn meyhaneden zorla kaldrdklar iin onun arabas ge kalmt. Buik'in klaksonu duyulunca, Yaasn Yakup Bey! diye baranlar oldu. Buik tozu dumana katarak frtna gibi geldi, ezilmemek iin kaan kalabaln arasndan geti, yerini ald. ki arabann arasnda 120 metre ara vard. Tam ortadaki iareti havaya bir el ate edince ofrler gaza basacakt. Yakr Yakup Bey'in Buik'in kurbanlk knal ko gibi donanmt. Arabann burnuna yaldzl bir ko boynuzu yerletirilmi, arkasna da Arapa bir maallah levhas 22 aslmt. Farlarn bir yanna iri bir gz boncuu, nal, bir yanma bir ba sarmsakla, bir eski ocuk pabucu teki aslmt. De balanmadan nce Rza Bey haber yollad: Ben ortaya erefimi koydum, akr Yakup ta e-Tefini koyuyor mu? akr Yakup bir ortadaki Buik'ine, bir de meydann karsndaki dman Rza Bey'e bakt, Benim erefim ite ortada, dedi, erefime!... Ki-minki paralanr ezilirse o artk bu memlekette durmasn! Geni topraklar paylaamayan iki zengin decek otomobilleriyle ortaya ereflerini koymulard. akr Ya-kup'un bir gvendii vard. illi Hoca Buik iin bir muska yazmt. Herkes biliyordu, bu muskay zerine takann harbe bile girse vcuduna mermi, arapnel, top ilemezdi. Deil Buik, Alman tank olsa ilemez... akr Yakup Buik'e son bir defa daha bakt. illi Hoca'nn verdii muska gizledii yerde duruyordu. Bu akr Yakup besbelli herkesi sersem sanyordu. Elin yabandan gelmi akr Yakub'u, eyh sllesi ocak olmu illi Hoca'y bilir de, bu memleketin eraf Rza Bey illi Hoca'y bilmez mi? Kadillak'n radyatrnn iinde de illi Hoca'nn bir muskas vard. aret verecek adam tabanca elinde ortaya kt, ki ofr de hazr olduklarm bildirdiler. Tabanca patlad-;lki yandan iki homurtu duyuldu. Btn olan biten bir dakikann iinde olmutu. ki araba, iki douken horoz gibi birbirinin zerine atld. Bir arpma... ki motorun homurtusu... Seyirciler bir lk koyverdiler, kimisi ban iki elinin arasna ald. Sanki iki araba son hzla birbirine arpnca baka biey mi olacak sanyorlard? Ne Buik, ne Ka-idillak kavgadan kamt. imdi iki araba da para para 23 birbirlerinin iine girmiti. Yamr yumru olan iki karoseri-paralanan motrler yere serilmiti. akr Yakup Bey, Eyvah, erefim!... Ama onunki de... diye sylendi. ikisi de arabalarna binip ayr ynlerden gittiler. ofrlere biey olmamt. Yerde hl benzin buusu tten kzgn motr seyredenler yava yava dald. Birbirine dman iki Beyin iki ofr glmsyor--du. izmir'den gelen, brne, i oldu arkada, dedi, burnumuz kanamadan atlattk. br, Ben, dedi, bizim Buik'in yeni motorunu dn" istanbul'a gnderdim bile... izmirli, Ben de... dedi. Sonra bir kahkaha att, yerdeki paralar gsterdi: Heriflerin erefine bak, para para oldu. izmirli bir ifte ktl sard, esrarl cigaradan derin bir nefes ekti, arkadana ikram etti. O da sigarada uzun bir nefes ekti. 20 bin'i kvrdk, dedi. Yere serilmi vidalar, paralar ayayla iterken il--li Hoca'nn muskasn buldu, izmirli ofr de radyatre bal muskay kard. Kk muska bir gen biiminde beze dikiliydi. Bezi skt, iinden balmumlu bir bez kt. Bezi de

anca gazeteden koparlm bir para. Izmir'li ofr, Vay anmussuz, dedi, gazete parasn muska diye yutturmu. Elindeki gazete parasn okumaya balad: 24 Devlet borlarmzn tutar 982 milyon, rehinde olan 113 ton altn karl alman bor 356, ticar arierler 322, kredili ithalt 800, ekipman kredi anlamalar 733 milyon Trk liras olmak zere, d ticaret bor tutar 3 milyar 500 milyona yakndr. Adanal ofrn muskasndan kan gazetede de unlar yazl idi: ehirde otobs buhran son haddini buldu. Dviz olmad iin Belediye otobs getiremiyor. 25 AKACI NSANLAR Hayat acdr beyler. Hayat, dikenli bir yoldur. Hayat... Benim tam dolu defterim var, bu defterleri hayat felsefesiyle doldurdum. imdiye kadar, onaltbin u kadar, hayat udur, hayat budur, hayat yledir, byledir diye, defterime hayat stne byk lflar yazdm. Hayat bir straptr. Hayat dik ve sarp br yokutur. Hayat akan bir sudur. Hayat bir tiyatro sahnesidir. Son defterimin en sonuna da hayat iin unu yazdm: Hayat nedir? Evet, ite byle... Hayat acdr beyler. Anlataym da, hayat ac m, deil mi, siz syleyin. iim gcm yoktu, mirasyedi olduum iin deil, i bulamadmdan, iki gndr suyla, havayla yayordum. Parkta oturmu, hayatn ne olduunu dnyordum: Yanmdaki adam gazetesini okuduktan sonra katlayp cebine koyarken, Msaade eder misiniz? dedim. Adam gazeteyi uzatt. Hemen kk ilnlara baktm, ilnlardan birini okuyunca iime bir umut geldi- Her yata kadn, erkek ii aranyordu. Gazeteyi adama verdim. Vakit kaybetmeye gelmezdi. Son gcm topladm, koar gibi ilndaki adrese gittim. ehrin byk i ve ticaret yerinde 26 kocaman bir hann beinci kat; azarlarlar, paylarlar diye asansre bile binemedim. Beinci kata geldiim zaman yorgunluktan merdiven basamana oturup kaldm, i is-tiyeceim 18 numara karmdayd. Bir sr insan ieri ririp kyordu. Girenler umutlu, kanlar kzgn, ask suratlyd. verenlerin karsna canl kabilmek iin epey dinlendim. 18 numaral kapdan girdim. Karma ilk kana, Gazetede bir iln grdm de... dedim. Odacya benzeyen adam, eliyle, eri gir, bekle! iareti verdi. Salonda sandalye ve koltuklar doluydu. Alt kadn, sekiz de erkek oturuyor, be kii de ayaktayd. Benim gibi zavall birine sordum, Acaba ne iiymi? dedim. Bilmiyorum, dedi, srayla ieri alyorlar ite... Kimisi on dakika, kimisi yarm saat kadar ierde kalyor. Sonra bara ara dar frlyor. Demeye kalmad, beklediimiz salondan ieri alan kap, kt diye ald, yz domates gibi kzarm, ter iinde, iman bir adam dar kt. Namussuzlar, alaklar! Reziller!... diye bararak gitti. Her halde ie almadlar da, ona kzm! dedim. Yanmdaki adam, Galiba, dedi, her kan ite byle bara bara kyorKapc, Sra kimde? diye sordu. ok ssl, boyal gen bir kadn, Bende, dedi, krtarak ieri gkdi. Benim gibi bekleyenlerden birine, Acaba ierde ne yapyorlar? diye sordum. 27 imtihan ediyorlar, zannederim, dedi. Aklmdan, okulda rendiklerimi geirmeye baladm. Buras bir ticaret ii yazhanesi olduuna gre her halde hesaptan imtihan edeceklerdi. imden kerrat

bir kere tekrarladm. Sonra iskonto, faiz hesaplarnn nasl yapldm dnmeye balamtm ki, ierden bir kadn l geldi. Kap kanad geriye arpt, kadn al al, moru mor dar frlad. Ahlkszlar! Namussuzlar! diye bararak gitti. Ak kapdan darya kaln, kalabalk, rahat erkek kahkahalar geliyordu. Acaba kadna biey mi yaptlar? dedim-Yanmdaki, Zannetmem, dedi, biey yapm olsalar bar-mazd. Belki zor biey sormulardr. Bir delikanl, Evet, dedi, kadn zora gelmi olacak. Yanmdaki adam, Erkekler de baryor birader, dedi. Odac, Sra kimde? diye sordu. Az nce kan kadn iin zora gelmi olacak! diyen delikanl ieri girdi. Ben yine, aklmdan mrekkep faiz hesaplarna balamtun ki, demin ieri giren delikanl feryat ederek dar frlad: Bu ne biim i! diye bararak, kendini merdivene att. Yanmdaki adam, Bu delikanl, deminki kadn kadar bile dayanamad, dedi. Benden soma ie girmek iin drt kii daha gelip sraya girmilerdi. Bir yandan da yenileri geliyordu. Sras gelip ieri giren, be on dakika sonra kan-ter iinde, surat kpkrmz, bara bara, sverek dar frlyordu. 28 Bir grnp, sras geleni ieri soktuktan sonra kaybolan odacy yakaladm. erde adama ne yapyorlar? diye sordum. Glerek, Tecrbe yapyorlar! dedi, gitti. htiyar kadn da, ihtiyar erkek te brleri gibi canlarn kurtarmak istercesine dar frladlar. Bara ara gidiyorlard. erden her insan knda ak kalan kapdan ierdekilerin kahkahas geliyordu. Herkes byle bara ara kp gittike bir yandan seviniyordum. Demek ki onlar ie almyorlard. Benim ie girme ihtimlim artyordu. Ama bir yandan da korkuyordum. erde nasl bir tecrbe yapyorlard ki, btn bu insanlar kfrederek dar frlyorlard. Korkmaya balamtm. Eer iki gndr a olmasam, ii de, tecrbeyi de, imtihan da brakp gidecektim. Ama, belki ie alrlar umuduyla korku iinde bekliyordum. Benden nceki ihtiyar, rengi kl gibi kapdan kt. brleri gibi barp armaya derman kalmamt. erde ne yapyorlar amca? diye sordum. Aman sorma, git te gr! dedi. Kapc, Sra kimde? diye sordu. Sesimi karmadm. Benden sonraki, Sra sizin! dedi. Siz buyurun, benim acelem yok, dedim. Olmaz, ben kimsenin srasn alamam! dedi. Kerata, tramvayda, otobste olsa sra sayg dinlemez, beni omuzlar geerdi. Rica ederim buyrun. Yooo... Vallahi olmaz, nce siz buyrun! Kapc arkamdan itti. Kapy kapad. imden Allaha dua ediyordum: 29 Hey Yarabbim! Sen beni mahcup etme! Sen bana kuvvet ver! Tecrbe midir, imtihan mdr, unu bir yzmn ak ile atlatp bir i g sahibi olaym... ieri girdiim zaman belki alktan, belki korkudan gzlerim karanyordu. Buras, dayal deli koskocaman bir yazhaneydi. erde, sayamadm ama, belki on kii vard. Benden nce kana hl kahkahalarla glyorlar, glmekten gzlerinden akan yalar siliyorlard. Hepsi de iman, gbekli, gerdanl insanlar olduklarndan glmek onlara yakyordu. st caml kocaman bir masann arkasnda oturan adamn karsna getim. Adamn bana ilk sorusu, akay sever misiniz? oldu. ie girebilmek iin acaba ne cevap vermeliydim? Adamlar teker teker szdm, ilerinden hi benim gibisi yoktu. Hepsi de iyi giyimli, iman, besili,

yanaklarndan kan damlayan insanlard. Bu adamlar herhalde akay sevi-yorlardr diye dndm, zoraki bir glmseyile, Elbette akay severim efendim, hem de ok severim, dedim, hi akay sevmeyen insan olur mu? Madem ki akay ok seversin, otur u koltua, dedi. Alktan ayakta duracak halim yoktu ama, saygl davranmak iin, Ayakta dururum efendim, dedim. Yoo, olmaz. Madem akay seviyorsun, oturursunakayla oturmak arasnda bir ilinti bulamadm ama, sz dinlemi olmak iin, Teekkr ederim, dedim, oturdum. Yoo, yoo, ona deil, u koltua otur. Gsterdii koltua oturdum. Burada grdn herkes, hepimiz ok akacyz, dedi. 30 ok gzel efendim. Bendeniz de akaya baylrm. Adam sadan, soldan konumaya balad. Arasm bana sorduklarna ksa, terbiyeli cevaplar veriyordum. Ama bana bieyler oluyordu. Affedersiniz, oturak yerimden bir scaklk bast, olur ey deil. Gittike scaklk artyor. Artk bu scak deil, ate... Kzgn tavaya konmu kestane gibi, altmdan doru kebap olmaya baladm. Allah Allah... Acaba hasta mym? Benim bildiim, insana ate, altndan deil, bandan gelir. Saa sola kvranyorum, olmuyor. Ben kvrandka, onlar da bana bakp bakp glyorlar. Zaten adamlar akac, benim halim de glnmiyecek gibi deil ki... Canm yanyor ama, ben de onlara bakp glmee balyorum. Altmdan yle bir ate geliyor ki, sanki tutuacam. Karmdaki, Ne o, rahatsz msnz? dedi. Hastaym desem, belki ie almaz, onun iin, Hayr, shhatim yerinde, turp gibiyim, dedim. Neden yle kvranyorsunuz? Adamlar kahkahadan krlyorlar. Bir bahane bulmak iin, Affedersiniz, dedim, fistlm var da... Msaade ederseniz ayakta duraym, oturamyorum. Artk glmekten yerlere yatacaklar- Her tarafmdan terler boanyor. Alnmdan akan terleri sildim, ayaa kalktm, Ne glp duruyorsunuz? diye baracam, ama adamlar akac, ya beni ie almazlarsa... Masadaki adam zile bast gelen odacya, Beye bir ay getir, dedi. Buna sevindim. Demek ki, beni beenmilerdi. Alktan karnm gurulduyordu. Scak ay iersem, alm bastrrd. Odac ay getirdi. Ben ayaktaydm. Barda lime aldm, iki kesme ekeri aya atar atmaz puff diye ay kpkler saarak havaya fkrd. Neye uradm 31 ardm. Elimden barda zor attm. stm bam kpkl ay iinde kalm, ellerim scak aydan yanmt. Herhalde bir pot krmtm. Adamlar glmekten artk yerlere yuvarlanyorlard. Dorusu glnmiyecek halde de deildim. ilerinden biri kahkahalar arasnda, u karki kapy a da, masann stnde bir dosya olacak, onu getir, dedi. Adamn gsterdii kapy atm, dosya falan yoktu. Arandm, tarandm, yok... Hay Allah, yok desem, acaba beceriksiz mi derler? Korkarak, Yok efendim, dedim. Hl glen adam, Buradaym, gel! dedi. Tam gelirken, Aman, kapy ak brakmsn, dedi, hemen kapa! Kapy kapadm. Bu sefer baka biri sormaa balad. Ama, sorularna cevap veremiyorum ki... Bir haprk tuttu beni. Btn terslikler stste geliyor. Adnz ne? Adm... hap... hap, hap, hap uuu... Me, mem, Meh... hap, hap, hapuuuu... Adm Mehmet... uuu!... Adamlar yerlere yuvarlanyorlar. u bama gelenlere ne diyeyim bilmem ki?.. Tam krk ylda bir i kt, yok oturak yerime ate basar, yok ay dkerim, haprrm... Ka yandasnz?

Ki... ki, ki, hapuuuuu!... Krk bir. Hapuuuu... Glmekten boulacaklar, ilerinden biri, Karda musluk var, git suratn yka! dedi. Yzm ykaynca biraz aldm, haprk kalmad ama, bu sefer balad gzlerim sulanmaya... Gz sulanmas deil, basbaya hngr hngr alyorum. Olur ey 32 deil, bi bama gelmemiti. Acaba alktan m, bilmem ki... Maskara oldum gitti adamlara... Byle sakar, bir haprr, bir zrlar adam ie alrlar m? Neden alyorsunuz? Ben mi? Bilmem... Annem rahmetli... Bir glyorlar, bir glyorlar ki... Lf deil, hngr hngr alyorum. Bir tanesi, dolaptan bir ie kolonya kard. Biraz koklayn, alrsnz, dedi... Avucuma dkt kolonyadan derin bir nefes aldm. Galiba sinir kolonyasym. Oooh, iim ald. Bende bugn mutlaka biey var. Bu sefer de hkrk tutmasn m? Hk, hk... Adamlar bana deli diyecekler. Bir alar, bir haprr, bir hkrr. Hl ne diye kovmuyorlar bilmem... Ne i yapardnz? n... hyk... ce... hyk... boyaclk... hyk. Aman, yeter, sus! diye baryorlar- Glmekten lecekler. u dolab aar msnz? Dolabn kapsn aarken sanki top patlad: gmm! Ben korkudan yere yuvarlandm. Olursa bu kadar terslik olsun. Artk ie filn almazlar. Biey deil, adamlan gldre gldre ldreceim. lerinde en irisi masann stndeki tozu fledi. Biraz sonra da boulur gibi kahkahalar arasnda, Neye kanyorsunuz? diye sordu. Vallahi temizim, dn ykandm ama, bilmem nedense bir kanmadr geldi stme. Pire desem deil, pire insann bir yerine girer. Benim her tarafm kanyor: Hart, hart, hart... En yal olan, Tahsiliniz ne? diye sordu. Edebiyat Fakltesini bitirdim. 33 Kulan azma yanatrd, Hzl syleyin, ar iitirim, dedi. Kulanda, ar iitenlere zg let vard. Bir yandan hart, hart kanrken, bardm: Edebiyat Fakltesi... Ha?... Azm lete yaptrdm: Edebiyat... derken, adamn kulandaki letten suratma fskiye gibi su fkrmasn m? Neye uradm ardm. Olduum yerde ykldm. Buras yazhane deil, perili evdi. Alktan da gzlerim dnmee balad. Yalnz ben deildim yerde. Onlar da glmekten yerlere serilmilerdi. Bir zaman kahkahadan sara nbeti geirir gibi yerde debelendiler. Neden sonra kendilerine geldiler. Ayaa kalktlar- Artk glmyorlard. Hepsi birer cidd i adam olmulard. aka maka kalmamt. Bir tanesi, Aferin, dedi, ok iyi dayandn. imdiye kadar belki krk kii geldi, hibiri sonuna kadar dayanamad. Hatt ilk tecrbede kaanlar bile oldu. Anlamadm beyefendi, neye dayandm? Amerikada aka malzemesi iml eden bir fabrika var. Bize i teklif etti. Baz aka malzemesi gnderdi. Evet?... Bu akalarn bazs ar oluyor, tehlikeli oluyor. Onun iin nceden bir tecrbe yapmak istedik. Sonra birbirleriyle konumaya baladlar: Amerika'da bu eyalar satan tam 10 bin maaza; varm.

Evet, evet... Senede 20 milyon dolardan fazla ciro yapyorlarm. Burada da iyi sat olacak... Tecrbe de gsterdi ki, hibir tehlikesi yok. Fabrika bize elli kalem mal teklif ediyor. 34 brlerinden de istiyelim. Bu ite kazan var. nk bizim halkmz Amerikallardan daha akacdr. Biz akay seven insanlarz. En yal ve en imanlan, ktipleri olduunu tahmin ettiim birine, Not et, dedi, iki bin tane sandalyeye konacak k kzdrma levhas, on bin kutu kant tozu, be yz sandk hkrk kolonyas, be bin dzine su fkrtan sar leti, yirmi bin ie gz yaartc su, be ton deli eker, otuz bin kutu patlama kapsl... Hepsini yaz, hemen gndersinler. Beni takdir ettiklerine gre herhalde ie alm olacaklard. Ama dorusu, iimin ne olduunu anlayamamtm- Kendi aralarnda konuurlarken beni bir kenarda unutmulard. Benimle en ok uraana, Beyefendi, dedim, acaba ie kabul olundum mu? Haaa, dedi, bak seni unutmutum. Evet, isteklilerin iinde senden daha dayankls kmad. Seni ie aldk. Ktibine dnd: Muhasebeciye syle, vezneye sylesin, bu adama iki buuk lira versinler. Sonra bana, Bizim irketimiz, Amerikadaki fabrikadan her ay bu aka malzemelerinin baka eitlerinden getirecek, dedi. Sen her ayn nde burada bulun. Yeni gelen aka letlerini zerinde tecrbe ederiz. Sonra gider vezneden iki buuk liram alrsn. Her aym , unutma!... H hu... diye gldm. O da gld: ok akacsnz. Ben de akay ok severim. Glyordum. O da glyordu. A ma ama, btn gcm toplayp herifin burnuna bir yumruk indirdim, 35 geri geri gitti, knn stne dt. Burnundan f, diye kan fkryordu. brleri de armlard. Size kk bir aka yaptm, dedim. Ama byle de aka olmaz ki... Bu eek akas... Ne yapalm, biz fakiriz. Ayda kazanacamz iki buuk lira ile sizin getirttiiniz aka oyuncaklarndan alamayz ki... Sizin hatrnz iin, aka da m yapmyalm? Aletsiz aka ite bu kadar olur. Kapy, at diye kapadm, ktm. Hemen evime gittim- i hayat felsefesiyle dolu defterimin en sonuna unu yazdm: Hayat ac bir akadr. 36 ALIN TER Onu grmiyeli ancak yl olmutu. Sevdiim bir arkadat. Nasl sevmem, yoksulluk gnlerimizde sefaletimizi dostasma blsmstk. Bir simidi, ikimiz bir bardak ayda slatr yerdik. Bana eski bir pardes vermiti. Pan-talonum, ceketim delik deik olduu iin, btn bir yaz scanda o kaln pardesy srtmdan karamam, kaplca musluu gibi zrl zrl terlemitim. Bana, bir okul arkadam, al u paray da bir i yap, diye iki bin lira vermiti. Btn hayatmda i denen eyi beceremediim iin, iki bin liray gtrp onun avucuna brakmtm. O kendisini mthi, esiz bir i adam grrd. Onu benden nce tanyanlar da yle sylyorlard, istanbul'un karaborsa kralym. Emri altnda krk-elli karaborsac alrm. Gnde temiz para bin, iki bin lira kazanrm. Sonra bir tersi dnm, meteliksiz kalm. Benim de hu-yurndur, nerde tersi dnenler, nerde mirasn yiyip meteliksiz kalanlar varsa, onlar arayp bulur, onlarla arkada olurum. Onu tandm zaman, belki stste on defa ifls etmiti. Artk yle olmutu ki, bir alacakls karsna kp parasn istese, kovard. Ama hibir zaman zengin olmak umudunu yitirmedi. 37 insann ii ters gitti mi gider. Bir eski okul arkadamdan alp verdiim ikibin

lira da onu dzeltmedi. Bu baarszl ne ben onun bana kaktm, ne de o benden dostluunu esirgediSonra ben o iki bin lirann deyebildiim kadarn -be, o eski arkadama dedim. Araya pek ok olaylar girdi. Dostluumuzun aras soudu. Birbirimizi kaybettik. Geende baka bir arkadala konuurken sz dnd dolat ona geldi: imdi grme onu, dedi, zengin oldu. Deme yahu... Vallahi... Gnde bin liraya para demiyor. Hadi canm. . zel arabas var, ofr var. Nasl oldu? Basbaya oldu ite. Bir telefonda, gn oluyor, on bin lira kazanyor. Alay m ediyorsun?... Bir han yaptrd, bir de apartman yaptryor. nsann bitrl inanas gelmiyor. ylda btn bunlar nasl olur? Ben gece gndz alyorum da bodrum katndaki evimin kirasn bile zarzor veriyorum. Bir de stelik, Ne kadar eski borcu varsa dyor! demesin mi? Aklma u bizim eski hesap geldi. Kendisine bir mektup yazdm. Belki hatrlarsn, dedim hani u... Hatrlam. Bir adam gnderdim, paray verdi. Kendisiyle telefonda konutuk. Sen neye bana gelmiyorsun? dedi. Yahu, dedim, ben zten uursuzun biriyim. Kendime faydam yok, sana bari zararm dokunmasn. Eskiden geliyordun, dedi. 38 Eskiden sen de benim gibi meteliksizin biriydin, dedim, kaybedecek neyin vard? ok srar etti. Kalktm gittim. Byk bir handa be alt odal yazhane tutmu. Kapsnn zerinde Aln teri -ithalt, ihracat, komisyon ileri yazl. Beni ok iyi karlad. Arabasna bindik, le yemeini yedik. Baka bir ticarethanesi daha varm. Onun da ad Aln teri ticaret evi. Aman arkada, dedim, yl iinde btn bunlar nasl yaptn? Alnmn teriyle. Kimbilir ka bin lira olan arabay gsterdim: Ya bu? Alnmn teriyle! Sonra beni kendi hanna gtrd. Onun da kapsnda Alm teri han yazl. Bir han daha yaptryormu, ad Kk alm teri han. Akam zeri, yine otomobiliyle apartmanna gtrd. ardm, kaldm. kier daireli sekiz katl bir apartman. Her dairede alt oda var. Kapdan girerken bam kaldrp baktm: Ahn teri apartmam yazyor. Artk dayanamadm, Bana bak, dedim, sen bu ticarethanelerinin, hangarnn, apartmanlarnn adlarn deitir. Neden? Deitir ite... Ne koyaym? drar ticaret evi, Byk idrar han, Kk idrar han, drar apartmam koy. Tekrar, Neden? diye sordu. Neden olacak, dedim, almaktan yalnz aln:m .deil, koltuk altm terliyor, imanm gevriyor, hl bir ev 39 kirasn veremiyorum. Senin alnn Karakulak suyunun kayna olsa ylda bu kadar terlemez be!... Seninkisi alm teri deil, sidik... Durmadan f f bira isen, ; ylda bu kadar idrar bile gelmez insandan...

Allahasmarladk demeden ayrldm. Daha alacam be yz lira var. Adam gndersem acaba verir mi? Eer vermezse yandm. Be yz liray karmak iin daha byle elli yaz yazmam gerekecek. Epiyce alnm da, altm, da terliyecek demektir. 40 NE GZEL MEMLEKET ki komu memleket arasnda bir ticaret anlamas yaplacakt. Bu maksatla komu memleketlerin birinden bir ticaret heyeti br memlekete geuniti. Misafir ticaret heyetinin bakan kendi memleketini gngnne rapor gnderiyordu. Aada bu gnlk raporlarn evirisini bulacaksnz. 3 MART 19... Hava alannda uaktan indiimiz zaman bizi gmrk memurlarndan baka karlayan olmad. Memurlar bavullarmz, valizlerimizi didik didik arayp taramaya baladlar. Biz, bu hareketin protokola aykr olduunu, ticaret heyeti olduumuzu, eyalarmz aryamyacakla-nn syledikse de, gmrk memurlarna anlatamadk. Belgelerimizi gsterdik, para etmedi, muayeneden soma iki saat kadar bekletildik. Gelen giden olmad iin ne yapacamz bilemiyorduk. Gece iin kendimize bir otel aramaya karar verdiimiz srada bizi beyz kiiye yakn bir kalabalk karlamaya geldi. Karlayclarn banda bulunan zat, 41 Biz sizi deniz yolu ile geleceksiniz diye sabahtan beri iskelede bekliyorduk, dedi. Pek akacsnz, diye cevap verdim. Bu zatn bizim memlekete denizden yol olmadn bilmemesine elbette imkn yoktu. Gmrk memurlarndan ikyet ettik. Pek nzik ekilde zr diledi: Sizi, bizden sanmlar. Bir kaak etesi geliyor diye ihbar olmu da... Sonra glerek ekledi: Sizi yabanc yerine koymamlar, bizden saylrsnz. Teekkr ederiz-Karlayclarn banda gelen zat, Sizi ancak be, alt yz kiiyle karlayabildik, dedi. Neden bu kadar kalabalk? diye sormama vakit brakmadan, nk, dedi, gazeteciler Amerika'dan gelen bir artisti karlamaya gitmiler. Vekil bey de propaganda gezisinde, mstear bey al treninde, Umum mdr de barajda. Vali, pazar' teftie kt. Protokol mdr garda Babakan uurluyor. Mektupu ile Hukuk ileri mdrn bu sabah emekliye ayrdlar. zel kalem mdr, grlen lzum zerine izinli gnderildi. U. Mdr muavini shh sebepten istifa etti. Kala kala bir ben kaldm. Onun iin bu kadar az kii geldik. Yoksa onbe yirmi bin kii ile sizi karlardk. Zatliniz kimsiniz? diye sordum. Ben, Vekletin mstear muavininin birinci ube mdr vekilinin sekreter yardmcsna veklet ediyorum. Eer Veklet emrine alnmazsam, shh sebepten istifa ettirihnezsem, mecbur izine gnderilmezsem, grlen lzum zerine iten karlmazsam, vazifeden affedilmez-sem, u dakikada bu ile megulm. 42 Otomobillere binerken, Karlama trenini denizde hazrlamtk, dedi. imdi hep beraber sahile gidelim. Orada tren yapldktan sonra istirahat edersiniz. Sahilde arabalardan indik. Kayklara binerek akta duran yata ktk. Yat> iskeleye yanaamad iin, biz kayklarla yata yanatk. Yat hareket edince, bizi bayraklarla donatlm gemiler karlad. Sahilden krk bir pare top atld. Tekrar sahile geldik. Rhtm zerinde yirmi ile yirmi be ya arasndaki kk kz ocuklar (!) bize buketler verdiler. zerlerinde Ho geldiniz! yazl, mee dallar ve al sprgesi otlariyle ssl taklarn altndan geerken kurbanlar kesildi. Bandonun nnden geerken fotoraflar ekildi. Alklar arasnda misafir kalacamz otele geldik. 4 MART 19... Otelde, gazetecilerin basknna uradk. Fotoraflarmz ektiler. Memleketimizi nasl buldunuz? diye sordular. Biz de her gittiimiz geri kalm lkede, her zaman,

her yerde olduu gibi, Fevkalde... Harikulade... Cennet gibi... Kalknmalarnza hayran olduk. Bizim iin sizden alnacak pek ok dersler var... dedik. Gazetecilerden biri bana, En ok hounuza giden ne oldu? diye sordu. Ben, nasl cevap verilirse holarna gideceini nceden rendiim iin, i kebaplarnzla, dolmalarnza, bir de baklavanza bayldk, dedim. Gazeteciler tam ayrlaca srada ilerinden biri, 43 Siz ne oynuyorsunuz? diye sordu. Oyun sevmem, dedim. Yzme tuhaf tuhaf bakt. Cidd sylyorum, hayatmda hi oyun oynamadm, dedim. Bizim heyetteki arkadalardan birine dnd, Siz nerede oynuyorsunuz? dedi. O da oynamadn syleyince, baka birine sordu, Mata kimler oynayacak? Ne ma? dedik. - Siz Magsonar futbol takm deil misiniz? Hayatmda bu denli akac insanlar grmedim, ilerinden biri, Yok canm, bunlar futbolcu falan deil, dedi, bunlar Monako'dan gelen gre takm... Baka bir gazeteci de, Yok yahu, dedi, grmyor musunuz, heriflerin suratlarm, bunlar besbelli Honolulu'dan gelen operet artistleri... Biz, gazetecilere ticaret heyeti olduumuzu anlatnca, yleyse sabahtanberi ne diye bizi megul ediyorsunuz?... dediler. Kendilerinden zr diledik5 MART 19... Geceki ziyafet pek neeli geti. Ziyafet sofrasnda bir zat ayaa kalkarak, iki memleket arasndaki kltr, ticaret, tarih, corafya, kozmografya, kimya ve hesap mnasebetlerinden ve kader birliinden bahsetti. Ve kadehini erefimize kaldrd. Btn kadehler havaya kalkt srada, birdenbire elektrikler snd. Ksa bir aknlktan sonra, herkes dar frlad. Biz neye uradmz armtk. 44 Kontak!... Kontak!... diye baryorlard. nce bize bu yaplan, bu memleketin bir gelenei, akas, srprizi sandm. Bir sre sonra elektrikler yand. Nzik bir zat, ok affedersiniz, dedi. Biz elektrik kontak yapt sanmtk. nk arasra byle kontak olur. Halbuki kontak deilmi. Neymi? diye sordum. Bu sefer sigorta atm, dedi... Tekrar yemee imee baladk. Yine lmbalar snd. Bir kama, koumaca daha oldu. Karanlkta yakaladm birine, Kontak m, yoksa sigorta m att? diye sordum. Deil, dedi, bu sefer, cereyan kesildi. Ne kadar srer? Belli olmaz. Bazan uzun srer ama, bazan da bir iki saat iinde onarnlar. Bereket versin ok ihtiyatl insanlar olduklarndan hemen gaz lmbalar geldi. Fakat lmbalarn gaz yoktu. Bu sefer, amdaardaki mumlar yakarlarken cereyan geldi. 6 MART 19... Bu gece sabaha kadar sanat gsterisi yaptk. arklar sylendi, sazlar alnd, dorusu pek gzel elendik. 11 MART 19... Dn, mzeleri, antlar gsterdiler. Bugn de yeni alan fabrikalar dolatrdlar. Yarn da ehri gezdirecekler. Henz ticaret konumalarndan lf yok. Ayp olur diye biz de biey sylemiyoruz. Herhalde bir programlan vardr. 45

16 MART 19... Buraya ticaret andlamas iin geldiimizi hatrlatmamzn doru olup olmadna bir trl karar veremiyorum. Bu hususta emirlerinizi beklerim. Dn gece sabaha kadar erefimize muazzam bir ziyafet verildi. Bugn okullar gezdirecekler, akama baka bir ziyafetteyiz. 19 MART 19... Dn gece yarsndan sonra yirmi alt otomobille Su-lukule denilen yere gittik. Sabaha kadar elendik. Size bu raporu uyku sersemi yazyorum. 20 MART 19... lk gnler bizi elencelerle, balolarla, ziyafetlerle, ikilerle iyice serseme evirip ylece mzakere masasna oturtmak, kazklamak istiyorlar, diye kukulanmtm. Yanlmm. haftadr buradayz. Mzakerenin lfn bile eden yok. 25 MART 19... Bugn U. Mdre andlamay ne zaman yapacamz sordum. ararak, Ne andlamas? dedi. Ticaret andlamas, dedim. Bsbtn arnca, kendilerine akladm. O zaman, Yaaa, siz ticaret heyeti miydiniz? dedi, biz sizi baka bir memleketin yardm heyetiyle kartrmz. Akama yine erefimize bir ziyafet var. 1 NSAN 19... Dn gece bizim heyetten kii ok sarho oldu. Biz de zeybek, iftetelli oynamasn rendik. Ziyafetle46 de, hopluyor, zplyor, gbek atyoruz. Ticaret meselesini bir kere daha hatrlattm. Kolay canm. Biz size palamut, ttn, pamuk, fndk satarz, siz de bize kahve satarsnz, dediler. Bizde kahve yok, yetimez, dedik. yleyse buday satn! dediler. Biz buday alt ay nce sizden satn almtk, dedik. Zarar yok, artan bize satarsnz, dediler. ok akac insanlar. Ertesi gn gazetelerde resimlerimiz kt. Altnda yle yazyordu: Dost komu memleketle ticaret andlamas yapld. Yeniden 500 milyon dolarlk kredi atlar. Zarur ihtiyalarmzdan dudak boyas, zpzp, nalmh, sapan lstii gnderecekler. 20 NSAN 19... Geri dnmemiz iin yksek emirlerinizi aldk. Fakat ticaret heyetimiz bu memleketin havasma o kadar alt ki, artk dnmemize imkn yoktur. Yiyoruz, iiyoruz, eleniyoruz, oynuyoruz. Bu sebeple toptan uyrukluk deitirerek bu gzel memlekette kalmak kararn verdiimizi sayglarmzla arzederiz! 47 LERGELEN ADAMLAR K kasabas hudut zerinde, dou illerimizden bi-rindedir. K alt - yedi ay srer, Hem de karl, frtnal, tipili bir kara ktr. kttidar Partisi Merkez ynetim kurulu aralarnda iyice dnp tamp en uzak, en kk kurulularna, bucaklarna, ocaklarna kadar gndermek iin bir genelge kaleme aldlar. K kasabas Parti Bakan Merkezden gelen genelgeyi okuyunca eli aya birbirine dolat. Sanki hemen kap alp parti ilerigelenleri ieri gireceklermi gibi yrei kt kt atyordu. K kasabasnm Parti ile Kurulu topland. Kendini toparlamaya alan Bakan, Ynetim Kurulu yesi ve Ta mahalle muhtar ve Modern Palas otelinin sahibi Hsn Efendiye, Bay Hsn, dedi, (Resm konumalarnda arkadalarna Bay derdi), u mektubu okuyalm bir. Otelci Hsn Efendi genelgeyi okudu- Belediye Bakan Haydar Bey,

Geliyorlar! dedi. 48 Ben de yle anladm, bu mektuptan o anlalyor, geliyorlar!... Merkez, genelgede baz eyler soruyor, bunlarn cevaplandrlmasn istiyordu. stenilen cevaplar madde madde verilmiti: 1 Kasabamzda partimize kaytl be bin ye olup, bunlarn hepsi de icabnda partimize canlarn fedaya hazr ve amade olmakla beraber parti aidat verenlerin yeknu ise elli kiiyi pek ok gememektedir. 2 Yksek emirleriniz bamzla beraber olup, muazzam bir karlama treni hazrlanarak, her gn istasyona ilkokul mektebinin ocuklar yeni elbiselerini giymi olarak karlmakta ve btn ky muhtarlarna, kylerindeki eh aya tutanlarm mevcutlu olarak istasyona gnderilmeleri bildirilmitir. Ayryeten komu kasabalardan bir insaniyetlik olmak zere, er beer bin kiilik yardmc olaraktan kuvvet gndermeleri, yarn aym i balarna gelince bizim de kendilerine yardm edeceimiz bildirilmitir. 3 Kasabamzda partimiz, iki adet futbol topu oyunu iin kulp aaraktan genleri sinesinde toplamtr. Kasabamz terifinizde bu iki genlik takm arasnda, huzurunuzda bir ma msabakas yaplmak iin her gn tlimler icra olunmaktadr. Bundan baka, ayryeten yine genlii sinesinde toplayan iki tiyatro kumpanyas terbiyev mahiyette dram piyesleriyle, son derecelerde ahlki komedilere balam olup, yine terifinizde huzurunuzda bu temsil oyunlar gsterilecektir. Cevap postaya verildi. K birden bastrmt. K kasabas Kasmn ortasnda karlara gmld. Partinin istedii cevap postaland zaman yollar kapal deildi. Ama mektubu gtren tren K kasabasndan 23 Km. ilerdeki 49 istasyondan teye gidememiti. Yol kardan kapalyd. Btn mektuplar, havale, koliler posta vagonunda kalmt. Ankara'daki merkeze, btn parti kurulularndan cevaplar, raporlar gelmiti. Yalnz cevab gelmeyen K kasabas parti bakanlna bu aldrmazlndan tr ar bir yaz daha yazld. Bu yaz postaya verilene kadar yollar bsbtn kapanm, yaz yolda kalmt. K kasabas particileri, gze girmek iin birbirleriyle yar ediyorlard. Parti Bakan ile Belediye Bakan kendilerini gsterip Merkezin gsterecei milletvekili aday olmak umuduna kaplmlard. Ortaokul mdr bir hafta alarak, Parti Bakanna bir karlama nutku hazrlamt. Buna karlk her gece birlikte ve bakann hesabna iiyorlard. imdi Parti Bakan, her akam rak sofrasnda, mdrn sksk dzelttii bu nutku ezberliyordu. Mdr, bakann szn ara yerde kesiyor, Burada sesini daha bir ykselt! Burada biraz sus, gzlerini yle bir etrafta gez dir, azck gl... Sonra yine bala! diyordu. Belediye Bakan da ziyafet hazrlyla urayordu. Modern Palas otelinin sahibi Hsn Efendinin bu karlama iin frak giyeceini duymutu. Herif hepsinden stn kacakt. Elbette frakl adam, frak giymesini bilen adam dururken, frakszlar mebus yapp Ankaraya gtrmezlerdi. Otelci Hsn Efendi, Cumhuriyetin ilk yllarnda Parti delegesi olarak Ankara'ya gittii zaman, bu frak orada elden dme almt. Kars sandktan kard. Naftalinlerini silkelediler, tlediler. Bitrl frak Hsn 50 Efendi'ye olmuyordu. Elbise biraz klm, Hsn Efendi de bymt. Pantolonun beli kavumuyordu Merkez, K kasabasndan hl cevap alamad iin telland. Bu sefer daha ar bir yaz postaladlar. Ona da cevap yok. Baz ile tekilt olduu gibi baka partiye geiyordu. Sakn K kasabas da byle bir oyun oynamasn!... ii tatlya balamak iin bu sefer K kasabasna, merkeze bir heyet gndermesi yazld.

Partiden kopmak zere olan illerden heyet isteniyor, bu heyet parti ileri gelenleri tarafndan kabul olunuyor, ziyafetler veriliyor, birlikte karlan resimler gazetelerde baslnca, merkezle balan kuvvetlenmi oluyordu. K kasabas merkezin arna da cevap vermedi. nk btn mektuplar yolda kalyor, ellerine gemiyordu. Kasabann iki futbol takmna zorla on sekiz oyuncu bulunmutu. Daha drt oyuncu eksikti. stasyon memuru, iki retmen, Husus muhasebeden memur, salk memuru, bir de mbair takma girmiti, st yan rencilerden tamamlanmt. Memurlara, futbol oynamalar iin izin kt duyulunca futbolculua zen birdenbire artt. Hatt Kaymakamlkta ktip elli yandaki Selhattin Efendi bile kaleci durmaya kalkt. Otelin bo alt katnda Genlik Sahnesi kurulmutu. Tiyatroya ilgi daha oktu. Yalnz kadn artist bulamyorlard. Ah, yaz olsa!... Yazn kasabaya cambazlar, arkclar, saz takmlar gelirdi, onlardan bir iki artist kadn kiralarlard. Erkeklerden birini kadn klna sokmay dndler. Buna da kimse yanamad. 51 Okul mdr, btn oyuncular erkek olan bir piyes bulmutu. Hergn provalar yaplyordu. K kasabas particilerinden kuyumcu Rza Bey, Yahu, yollar kapal, bouna bu hazrlk, dedi, tren ilemiyor ki... Bakan, iki ay nce gelen genelgeyi kuyumcu Rza'ya uzatt: Oku unu!... Pek yaknda geleceklerini yazyor. Onlar gelecek olurlarsa, trenle mi gelirler? Bir de bakmsn bir sabah kasabay otomobiller sarvermi... Syle bakalm Bay Rza, o zaman ne yaparz? Yahu yollar kapal... Yollar sana, bana kapal... Onlar gelecek olduktan sonra kapal mapal dinlerler mi? Kadillaklarn nne, efendime syliyeyim, bin traktr dizerler, silindirler korlar, karlar temizler, hem biyandan yollar yapar, hem gelirler... lkokul, ortaokul rencileri balarnda retmenleri her gn istasyona iniyor, karlama iin hazrlanyorlard. Kn iek deil, yeil ot bile bulunmazd burada. Enstitnn diki retmeni (baka retmeni yoktu) krepon ktlarndan yapma iekli bir buket yapmt. Kaymakamn on bir yandaki kz Glsen, her gn bu buketle istasyona iniyordu. Glsen'in, trenden, ya da otomobilden iner inmez, ileri gelenlere bu buketi nasl verecei tlim ediliyordu. Mart ortalarna doru artk herkes bu hazrlktan bkm, almalar gevemiti. Parti Bakan da umudunu keser gibi olduu iin, Merkezden kesinlikle gelip gelmijeceklerini renmek istiyordu. Dorudan doruya st 52 makama sormak ayp olurdu. (Bakan askerliinde iyi bir avutu.) Bunu bir kurnazca soracakt. ehirleraras telefon almad iin candarma telefonu ile konuacakt. Candarma dairesine gitti. Candarmanm telefonu manyetolu telefondu, Ankara'ya kadar dorudan doruya konuulamazd. Candarma avuu, Biz ...... le konuuruz. Orada telsiz var... dedi. telefon eder. Ordan (......) ye sorarlar. Orasnn Ankara.ya irtibat vardr. Onlar telsizle ...... ye sorar, (......) de (......) ye Bir buuk ay ilemeyen tren, ertesi gn ilk defa kasabaya gelecekti- Haberler birbirini tutuyordu. Demek ileri gelenler trenle geleceklerdi. Piyeste rol olanlar, rollerini unuttuklarndan yeniden ezberlemeye baladlar. Futbolcular son bir antrenman yaptlar. Oyunda, salk memuru topa vuruyorum diye ayan boa savurduundan sakatlanmt.

Karlayclar sabah erken istasyona toplanmlard. Karlayclarn ortasnda, izmir mar ile Cezayir marn ok iyi alan alg takm vard: Bir davulcu, bir kemanc,, bir zurnac, bir de klarneti kipti Apti... En bata renciler, soma futbol kyafetleriyle iki takm yer almt. Onlardan sonra da Genlik Sahnesi artistleri vard, istasyona boydanboya zerinde Ho geldiniz yazl bir bez gerilmiti. Arkada halk ylmt. Komu kasabadan gelen partiler de oradayd. ileri gelen adama verilecek bukete baknca Bakan kzd. Hergn istasyona gtrlp getirilmekten kt iekler kirlenmi, slanp yumuam, yrtlmt. Bakann asl kzgnl Otelci Hsn'ye idi. stnde frak olduu iin en baa gemi, birdenbire bir nem almt. 53 Frak giyince kimse de ona geri dur! diyemiyordu. Belediye Bakannki yeniydi ama fraka benzememiti. Siyah kravat da bulamad iin, renkli bir kravat takmt. Parti Bakan teltan, heyecandan okuyaca nutku unutmutu. Sksk helaya gidip nutuk kdn okuyor, nutku ezbere alyordu. Her taraf kt bayraklarla donanmt. Trenin dd duyulunca heyecan son kerteyi buldu. Tren istasyona girdi, bir kaynama oldu, bir uultu, arkadan alk ve yaa sesleri ykseldi- Davulun tokma ile saz-mzka takm zmir marna balad. Trenden inenler oluyordu ama, hangisinin ileri gelen olduu pek belli deildi. Belediye Bakan, trenden inenlerden en iman olannn elini pyordu. Modern Palas sahibi k birinin eline sarlmak iin eilirken darack frak pantolonunun dikileri sklmt. Genlik kolu da adama yapm, omuzlarnn stnde havaya kaldrmlard. Halk, Yaaaa!... yaasn! diye baryordu. Bu enlik, barma, bu kargaalk bir eyrek kadar srd. Ondan sonra herkesi bir sessizlik ald. Halk arasnda fsldama balad: Gelmemiler!... Ben gzmle grdm be!... Bizim bakan elini pyordu. O bir yolcuymu!... Deil vallahi... Bir gbei vard ki maallah... yle yolcu mu olurmu?... Bu srada posta memuru elinde bir sr zarfla Parti ile bakanna geldi. Mektuplarn hepsi Partiye, hem de Merkezden gelmiti. Parti Bakan heyecanla mektuplar ald. Hi imdiye kadar merkezden bu kadar mektup birden almamt. Titreyen parmaklaryla en stteki zarf 54 at. Etrafndakiler merakla ona bakyorlard. Okumas pek kuvvetli olmad iin, Demir Ali olum, benim gzm iyi semez, okuyuver unu!... dedi. Demir Ali Merkezden gelen yazy yksek sesle okudu: K Parti Bakanlna, ile Ynetim Kurulunuzun, parti ilerine kar aylardan beri srp giden ilgisizlii, parti tekilt iindeki bozguncu hareketleri, ykcl, partiler arasnda nifak yaratmak gibi parti disiplinini bozan hareketleri delilleriyle sabit olduundan, parti selmeti bakmndan Haysi-rst Divan kararyla grevden alndn... Parti Bakan sarsld. yelerin rengi sarard. Uzun. bir sessizlik oldu. Sonra Belediye Bakan, Elli kiilik ziyafet hazrlamtm, ne olacak? dedi. Futbol takm kaptan: Yazk, dedi, karda kta don gmlek bu kadar titredik... Demir Ali, Tiyatro, dedi, makiyajlar bile hazr... Parti Bakannn kan beynine srad. O hiddetle dili zld: Arkadalar, biz bu kadar hazrlk yaptk... Evet yaptk... Bu kadar hazrla gnah!... Bir teklifim var... imdi hep birden Mill Kudret Partisi ne geeriz...

Haa!... Ne dersiniz? Hi hazrlmz bozmyalm!... Mill Kudret Partisinin ileri gelenlerini arrz!... arrz... Karar m? Karar... 55 Karar imzalamak ve tabely deitirmek iin parti binasna giderlerken bir istanbul gazetesinin muhabiri olan Demir Ali Postahaneye kotu, istanbul gazetelerine telgraflar ekti: K kasabas ...... partisi Ynetim Kuruluyla birlikte 500 yesi ...... partisinin zararl gidiini beenmediklerinden, ve dzeltilmesine de imkn grmediklerinden toptan istifa ederek Mill Kudret Partisi ne gemilerdir. 56 APONA FUARI Tarihimiz boyunca btn kt, yanl, gln ilerin eski dnemde yaplm olduunu sylemek gelenektir. Biz bu geleneimizi bozmak istemediimizden, bu hikyedeki vak'alarn da eski gnlerde gemi olduunu aklarz. Apona ehri, Milletleraras Fuar, imdiye kadar-kilerin hepsinden stn olacakt. Bundan iyi propaganda frsat ele geemezdi. Btn ticaret ataeliklerine, fuarda kendilerine yer ayrabilmeleri iin, en ge iki ay iinde cevap isteyen mektuplar yazld. Mektuplar alanlar, arya teekkrle, fuara katlmak istediklerini bildirdiler. Yalnz bir yerden ne evet ne hayr diye cevap geldi. Cevap vermeyen memleketle, fuar aacak memleketin ticaret heyetleri arasnda o srada bir anlama yaplyordu. Ziyafette Heyet Bakan, Ticaret Bakanna, Apona Fuarna katlsaydnz, memleketinizin propagandas bakmndan ok faydal olacakt... dedi. Ticaret Bakan hayretle sordu: * Apona m? Fuar m? Apona'da fuar m alyor? 57 Ticaret Heyeti Bakan, iki yldr btn milletlerin bu fuar iin hazrlandklarn, btn ajanslarn gazete ve radyolarla durmadan Apona fuarna ait haberler verdiini syledi. Ticaret Bakan, ertesi gn hemen mstearn ard: Apona Fuarndan neden bana bahsetmediniz? Gelen mektubu neden bana gstermediniz? Mstear, byk bir iyiniyetle, her ne kadar Avrupa ktasnda Apona diye bir ehir olduunu hatrlyorsa da, orada bir fuar alacandan, bir ar mektubu gnderildiinden haberi olmadn syledi. Ticaret Bakanl altst oldu. Bakan, iddetle mektubun bulunmasn emretti. Bakanlk daireleri, ubeler birbirine girdi. Ortalk o kadar kart ki, bu kargaalkta aknlktan Msra pamuk, Kanada'ya buday, Irak'a petrol, svire'ye saat ihrac iin teklifler yaplrken, ngiltere'den fndk, ran'dan atom bombas, Habeistan'dan tepkili uak ithali iin teebbslere de geildi. Bir trl mektup bulunamyor, stelik kaybolan mektup aranrken, bulunan mektuplar da kayboluyordu. ar mektubu Apona Ticaret Ataeliine soruldu. Ataelik, Apona'da fuar alaca hakknda her ne kadar bilgisi yoksa da, byle bir haber duyulur duyulmaz, hemen arzolunacam bildiriyordu. Uzun arama taramalardan sonra, Bakanlk Evrak Kalemindeki kaytlardan, on ay nce, Apona ticaret ataeliinden resm' bir mektup geldii kefedildi. Bu srada ataelik de, on ay nce Apona Fuarna ar mektubunu gnderdiini, tarih ve saysiyle bildirmiti. Artk ipucu bulunmu demekti. imdi i, mektubun nerelere havale edildii, en sonra nerede taklp kald, kimin ve hangi sepete attn renmee kalmt. Bakanln en ibilir, 58 zeki, enerjik memurlar bu resm mektubun aratrlmasyla grevlendirildi. Evrak kalemindeki kayt defterlerinin incelenmesinden, Apona Fuar iin gelen

mektubun D Ticaret Dairesine sevkedildiini kefeden memur, fevkalde mesaisinden dolay iki derece birden terfi ettirildi. D Ticaret Dairesi Mdrne Apona'dan gelen mektup sorulunca, Apona m? dedi, gzleri bir mddet mazinin htralarna dald. Sonra o htralarn iinden biey karmak ister gibi, salarn kartrd: Haaa, evvv... vet, yle bir mektup hatrlyorum. Uzun bir aratrmadan sonra, mektup bulunamad ama, kayd bulundu. nc ubeye havale edilmiti. nc ube Mdr, Hm... dedi, byle bir ey olacakt... aidiyeti ci-letiyle galiba kinci Ksma gnderilmiti. kinci Ksm efi ban iki elinin arasna alp derin derin dndkten sonra, Arimet Kanununu ikinci defa kefetmi gibi, Bulduum!... diye bard. Apona, deil mi? Tamam... Bakn bakalm u kayt defterine! Kayda gre Ticaret Ataesinden gelen mektup Msteara verilmiti. Mstear Bey siler ardndan biey semee alan kaptan gibi gzlerini ufka dikti, Apona... Apona... Apona!... diye be dakika kadar tekrarladktan sonra, imdi hatrladm, diye bard, una Apona Fuar iin gelen mektup desenize! Ben o mektubu Bakana arzetmitim. Mstear, Bakana hatrlatmak iin, Beyefendi, dedi, hani geen yazd... Tatl bir akamd. Zat devletlerini tren istasyonundan uurluyorduk. Siz Floryaya nemli bir i grmee gidecektiniz... Ben59 deniz size, o srada aceledir diye Apona'dan gelen mektubu... Bakan, Mstearn szn kesti: Eveeeettt... canm una Apona Fuar iin gelen ar mektubu desenize! imdi hatrladm. Bakan, masann gzlerini, dolaplar kartrd. Buralarda olmadna gre cebimdedir, dedi. Ceplerini kartrd, bulamad. Sonra Msteara dnd: Benim stmde o gn hangi elbise vard? Gzlerini tavana diken Mstearn dnceden aln krt. Skntdan parmaklarn tlatt. Epiyi ter dktkten sonra, Bugnk gibi gzmn nne geldi, dedi, Beyefendi, stnzde bej renkli spor ceketiniz, altnzda daha ak bej pantolonunuz vard. Evet evet... Ayanzda pantolon olduunu ok iyi hatrlyorum. Hatt, stl ukulata rengi iskarpin giymitiniz... Ayan beyan gzmn nne geldi Beyefendi. Hatt orabnz kahve rengi naylondu. ok ktnz Beyefendi o gn, ok... Bakan hemen evine telefon etti Bej rengi ne kadar spor ceketim varsa hepsinin ceplerini arayn!... iinde ok nemli bir evrak olacak... Biraz sonra telefonda cevap verdiler. Cevab alnca Bakann surat asld: Th!... elbiseyi lekeciye gndermiler!... Hemen lekeciden elbise getirildi. Ceplerine halttlar... tamam... Oh, ok kr, i cepten drt evrak kt. Bir tanesinin basl balanda Apona Ticaret Ataelii yazlyd. Fakat yaz?... Yok... Lekeci elbiseyi o kadar dikkatle, kuru buhar sistemiyle temizlemiti ki, mektup kdndaki yazlar da, elbise lekeleriyle beraber km, silinmiti. Bo bir kt hlindeki ar mektubunda neler ya60 zh olduu bilinmemekle beraber, her ne olursa olsun Fuara katlacamz, ticaret ataeliine bildirildi. Gelen cevapta, ar mektubuna ok ge karlk verildii iin, fuardaki btn yerlerin kapatld, hi bo yerin kalmad bildiriliyordu. Ne olursa olsun, memleketi tantmak iin iyi bir propaganda frsat olan bu fuara katlmak gerekti. Hemen politik uramalara baland. ki millet arasndaki tarih dostluk ve kardelik balar gibi kuvvetli torpiller kullanmak suretiyle Apona

Fuarnda bir yer saland. Ama bu yer, hem kenar kede, hem de kkt. Her ne kadar Apona Fuarna katlan milletlerden sekizinin pavyonlar daha kk, daha darsa da, yine de iyi bir yer gerekirdi. Telgraflar, telefonlar, mektuplar, araclarla nce geni bir dostluk ve kardelik ilikileri, sonra mektup, rica, para, kira, binbir zorlukla Apona Fuarnn en geni yeri saland. Pavyon yeri bulana kadar, baka milletlerin pavyonlar kurulmu, sslemelerine balanmt. Bu ilerden ve btn ilerden ok iyi anladklarn syleyenlerden bir heyet seildi. Heyet Bakan, parti iktidara gemeden, daha partinin muhalefet zamannda byk hizmetlerde bulunmutu. Taltif edilmesi gerekirdi. Elli yandan soma, gz kapaklarnn altlar ien karsna gzellik ameliyat yaptrmak istiyordu. Bu hayat ameliyat iin, Apona Fuar Heyeti Bakanl iyi bir frsattHeyetin ikinci bakan, bir hafta nce, ana muhalefet partisinden dare Heyetine seilmedii iin, bu prensip meselesi yznden istifa ederek, iktidar partisi saflarnda tarafsz kalm, tecrbeli, yetmi yanda bir memleket evld idi. yelerden biri de, muhalif parti lideri mitingde konuurken ehrin elektrik cereyann kestirerek, mikrofon61 da liderin gr sesinin sinek vzltsna dnmesine sebep olan ok alkan bir memurdu. oktanberi taltif edilmek istenen bu memur fuar vesilesiyle bu geziye katlacakt. br ye daha yeni evlenmi olduu iin, fuar iiyle balaym da bir rpda karacakt. Beinci ye, senedir izin diye tutturmutu. Nasl olsa, bu heyete adam lzm olduuna gre, o memurun izni de aradan kacakt. Altnc ye, zten hibir ie yaramyordu. Aylakt... nemli bir politikacnn bezik arkada olduu iin almaya vakit bulamyordu. Burada kalmasiyle, fuara gitmesi arasnda hi bir fark yoktu. Yani onu da fuara gndermekte hibir saknca yoktu. Yedinci ye, sz reddedilmiyecek birinin damadyd. Ksacas bu heyete hakszlk edilerek, iyice dnlp tanlmadan, ince elenip sk dokumadan hi kimse seilmemi, kayrlmamt. Herbirinin ye oluunda bir gereke vard. Ama btn bunlarn arasna, gerekten bu ilerden anlayan birinin de katlmas gerekirdi, tte bu yzden, bir de uzman, heyet arasna sokulmutu. Heyet Apona'ya gittii zaman, fuardaki btn pavyonlar yaplm, sergilenecek mallar da gelmee balamt. Fuar Heyetinden yalnz uzman olan kalm, brleri kendi zel ilerini grmek iin dalmlard. Uzman ok acele bir pavyon pln yaplmasn Bakanla bildirdi. Hemen pavyon pln yarmaya kondu. Birincilii kazanan plna on bin, ikinciye be bin, ncye de iki bin lira verildi. Fakat Bakan, plnlarn hi birini beenmedi. Ci-gara paketinin arkasna kendi dakikada bir pavyon pln izdi. imdi bu pln uygulayacak mimar, dekoratr lzmd. Pavyonu kuracak san'atlar Apona'ya gittikleri zaman, br pavyonlarn hepsi tamamlanm, sergilenecek eyalar da yerlerine konulmutu. Fuarn almasna on gn kalmt. 62 Bir yandan pavyon yaplrken, bir yandan da Apo-na Fuar iin bir komisyon kurulmutu. Komisyon ilk toplantsnda, Apona Fuarnda nelerin gsterileceini kararlatracakt. Komisyon yesi Ticaret Odasndan bir ye, fuara gnderilecek mallan sayd: Fndk, ttn, incir, zm, pamuk, pancar, palamut... Sanayi Odasndan bir ye, Bu saydklarnz, dedi, Milttan nce de bu topraklarda yetiiyordu. Biz asl endstriyel rnlerimizi gndermeliyiz. Evet, evet... Ne gnderelim?... Kibrit... tuz... Uygundur. Konserve... lokum... akide ekeri... Baka?

Kuma... orap... ok gzel... ie... kt... Komisyondan tarihi bir ye kar koydu: Btn bu saydklarnz, biz yabanc memleketlerden alyoruz. Fuarda tehir edince, ya alc karsa?... Madem bunlar siz yapyorsunuz, ne diye bizden alyorsunuz, derlerse... Tarihi haklyd, Biz, dedi, ancak tarih eserlerimizle kendimizi tantabiliriz. Doru... Doru... Mehter takmmz gnderelim, pavyonumuzun kapsnda durmadan ks vurup zil alsnlar. Baka? Sultan Mahmud'un incili kaftann gnderelim, 63 kaftan grsnler... Yavuz'un klc, Sultan Selim'in kavuu... Bugnk san'atmz gstermiyelim mi? Evet... Bir ince saz takm, tannm iki ses san'-atkr... rakkase... Apona Fuarna gnderilecek mallar tesbit edilmiti. Apona Fuar ald. Yalnz pavyonlardan biri tamamlanamad iin, etraf tahta perdelerle evriliydi. Gerilen bezlerin zerindeki yazlarda, pek yaknda burada pavyon alaca iln ediliyordu. Apona Fuar Heyetinden ortada yalnz bir kii vard. brleri kimi tedaviye, kimi balay gezisine gitmi, kimi geziye kmt. Fuarn alnn onuncu gn sergilenecek mallar geldi. Sandklar ald. Sandn birinden kan incirler kurtlu idi. Fndklar rkt. Apona Fuarndaki mmessille Ticaret Bakam arasnda telgraflar ekilmee balandTicaret Bakanl, Apona Fuarna gnderilen incirlerin kurtlu, zmlerin bozuk, fndklarn rk olduu arzolunur. Apona Fuarnda Ticaret Mmessilliine, Baka memlekete ihra edilecekken, bozuk maddelerin yanllkla fuara gnderildii anlalmtr. Fuarda tehir edilmek zere Tekel maddelerinin yola karld... Ticaret Bakanl, Fuarn kapanmasna on be gn kald. Tekel maddesi olarak gnderilen likr, arap gibi iki ielerinin yolda krlm olduunu, yalnz bir likr, bir de arap iesinin salam kaldm ve paviyonu ap amamak hu64 susunda yksek emirlerinizi beklemekte olduumu arze-derim. Ticaret Mmessilliine, Yola kardmz tarih eserler, Sultan Murad'n klc, Sultan Sleyman'n kemeri, Yenieri ve mill kyafetimizden mrekkep elbise kolleksiyonunu alr almaz, hemen, vakit kaybetmeden paviyonun bir an nce almasn rica ederim. Fuarn kapan gn, paviyonun da al treni yaplyordu. Fuarn en byk ziyafeti, bu paviyonun alnda verilmiti. ki aylk fuar sresince bir trl alamayan paviyonu halk merak ettii iin, her taraf tklm tklmd. Kapdan daha girmeden: La kukaraa plnn sesi duyuluyordu. Mehter ve ince saz takmlar gelmediinden mmessil, kendi zevkine uygun, oradan ele geirebildii plklar alyordu. Mavi Tuna valsiyle La ku-karaann mmessilin dnnde alnd iin, onda kymetli htras vard. Alt metre yksekliinde, on metre geniliindeki duvarda fmdk retimini gsteren grafikler, fndn besleme deeri zerine seme szler; Fndk ye, fndk gibi ol eidinden szme szler yazlyd. Btn bu rakamlarn, izgilerin, lflarn altnda bir avu fndk vard. Mmessil, rk fndklardan ancak bu kadar salam fndk ayrabilmiti.

Ttn, cigara hi gelmemiti. Bir salon batan baa ttn, cigara retiminin artn gsteren cetvellerle, resimlerle doluydu. Lflarn, boyalarn, renklerin, klarn iinde, bir paket Birinci cigara paketi duruyordu. Mmessil, gelirken getirdii cigarasn burada sergiliyordu. Baka bir byk salonda bir ie arapla, bir ie likr vard. Ziyaretilerin asl ilgisini eken baka bir sa65 londu. Burada caml dolaplar iinde bir kaftan, bir kavuk, bir malah ve bir kl vard. Pavyon, ald gnn akam Fuar kapanmt. Tarih eya geriye getirilince kyametler koptu. Sultan Mah-mud'un kaftan, yolunmu kaza dnmt. zerindeki btn inciler alnmt. Tarih klcn kabzasndaki deerli talar arlmt. Kavuun altn srmalar yoktu. Gazeteler ver yansn ediyordu. Muhalefet, yine her zamanki gibi, pireyi deve yapmt: Tarihimizi aldlar, imdi biz ne yapacaz? Bereket versin Bakan, gazetelere, Kaybolanlarn elmas, inci, prlanta olmayp, deersiz boncuklar olduunu aklad da bu i de bylece kapand. 66 BR PART RGT KURULDU K. L. Partisi Anadolu'da tekilt kurmak, tekilt kurduu yerlerde de genileyip yaylmak iin var kuvvetiyle alyordu. C. Kasabas halk uyank insanlard. Yllardan beri demokrasiye susam olduklarndan kasabalarnda her eit partiden bulunsun istiyorlard. Yeni kurulan K. L. Partisinden baka belli bal btn partilerin C. kasabasnda birer rgt vard. C. kasabasnda okuryazar says, br kasabalardan oktu. Btn gazeteleri okurlard. Gazeteler o sra cayr cayr K. L- Partisini yazyorlard. C. Kasabasndaki partiler birbirlerine dman deillerdi. ster iktidar, isterse muhalefet partisinden olsunlar hepsi birbirleriyle dosttular. iktidar Partisinin C. Kasabas ile Bakan Hamza Efendi o akam kahvede, ana muhalefet partisi ile bakan Mahmut Aa'y bir kenara ekti: Mmd Aa, dnyay nasl gryorsun? u yeni kan parti pek cayrt kopard. ok dehet gidiyor. 67 Ben de onu sana diyecektim. Yarn bu ii aramzda bir grsek? ok iyi olur derim. Sen recep Aa'ya, Ismyl Aa'ya haber ilet, ben de Bekir Efendi'ye sylerim. Yarn ikindi namazndan sonra benim dkknda buluup bu ii aramzda grelim. Ertesi gn Mahmut Aa'nn pazar yerindeki Bin-bir eit tuhafiye, zccaciye ve hrdavat dkknnda bulutular, iktidar Partisi ile Bakan olan Hamza Efendi,' Arkadalar, dedi, bugn byledir, yarn nasl olaca belli olmaz. Bir bakarsn, bizim parti der, recep Aa'nm partisi kar, recep Aa'nnki der, Ismyl Aa-nnki kar. Esas mesele ne benim parti, ne senin parti, esas kasabann ileridir. Bekir Efendinin partisi i bandayken kasabadan istasyona yol yaptrdk. araphaneyi kurdurduk. Bizim parti baa geince, su getirttik, alettirik getirttik. Yarn iler belli olmaz. Sincik K. L. Partisi diye bir parti daha km ortaya. Gazetelere bakarsan yaman gidiyorlar. Evdeki hesap arya uymaz, derler. Yarn bir de bakmsn ki herifler iktidara gemi. Bizim kasabada ubelerini amadk deyi kzarlar. Oysam, bizim kasabada daha yaplacak iler ok. Ondan tr, kasabamzdda bir de bu partiden kuralm, ne dersiniz? iktidar Partisi ile Bakan Hamza Efendinin bu szlerine ismail Aa, Doru, dedi, asak bir zarar yok ya... Ne olur ne olmaz. Kr var, zarar yok. Fazla mal gz m karr? Hamza Efendi, iyi ho emme, dedi, bizimkilerini kzdrtmayalm. Recep Aa, Canm Hamza Efendi, dedi, bir partinin ubesini amakla, tm melmeket o tarafa

aktaracak deil ya... 68 ok iyi olur. Velkin ubeyi bizim adrttmz duyulmamal. Bekir emmi, imdiyecek tekiler duyuldu mu ki!. Ne kadar ok parti olursa, melmekete o kadar iyilik gelir. Yalnz bir biri, bir biri hkmete gemeli ki, birbirlerine kzp i grsnler. ktidar Partisi le Bakan Hamza Efendi, Helbette, dedi, bizim parti kasabaya yapacan yapt. Okulu, usay, emeleri yapt. Gayrik durdu. Ben oyumu bu sefer baka partiye vereceim. Bir sefer de onlar yeni iler yapmal. Boyuna denisin!... Mahmut Aa, Bu yeni parti alm yrm, dedi, i bana geecee benzer. Aalar ge kalmyalm, unun da bir ubesini aalm. Ne kadar n alrsak sonunda biz size unu bunu yaptk diye sayar dkeriz. Hepsi iyi, iimizde bir partisiz var m ki?... Yok... te bu kt. Yeni kurulacak partiler iin her dim yedekte adam tutmalyz. Arzuhalci Hseyin Efendi partisiz. O kursun... ismail Aa, Biz, dedi, bu demokrasiye iyi bir hizmet etmek istiyorsak iimizden bir kamz partilerinden istifa etmelidir, teki partilere aktarma olmaldr. O zaman i bana geldiler mi, gk diyemezler... Biz sizin iin eski partimizden ktk, bu partiye girdik. deriz, ne desek yaptrrz. Hamza Efendi, ok doru, dedi, her partiden er beer istifa edelim. Zabt ktibi Muhsin Efendi'ye de syleyin. stanbul'un btn gazetelerine, partiler zlyor, istifalar 69 balad. Herkes K. L. ye girdi. diyerekten mektuplar yazsn. ismail Aa, Gozel, dedi, kimler istifa edecek? Ismyl Aa hi hak gemesin, yaz tura atarz... Partilerden listeler geldi. Yaz tura atarak kimlerin istifa edecekleri kararlatrld. ktidar Partisi ile Bakan da istifa edecekler arasndayd. C. Kasabasnda K. L. Partisi de bylece kurulmu oldu. 70 PHELENYORUM smail Bey, kinci Dnya Savann ilk yllarnda bir irketin veznedaryd. ocuk, bir kadn, bir de kendisi, be kiilik aileyi geindirmek kolay m? Hele o darlk yllarnda... Bu yzden, veznedarlkla ilgili, bandan hoa gitmiyen bir olay geti. Patron ii akt. smail Beyi ard. Patron ok ters, ok sert bir herif olduu iin, smail beyin d patlad. Polise, savcla telefon etmitir, diye dnyordu. Umduu gibi kmad. Dokuz yldr yannda alt patronu ilk defa bu kadar yumuak, bu kadar gleti: - Buyurun, oturun smail Bey. smail Bey, patronun karsndaki koltuun iine bzld. Patron tane tane konuuyordu: smail Bey, size elimden gelen iyilii yaptm. Dokuz senedir ekmeimi yiyorsunuz. olugunuz ocuunuz bu sayede geiniyorlar. Messeseme yetmi be lira aylkla girdiniz. Maanz arttrdm, doksan lira yaptm. Daha ne yapaym? Nasl eliniz vard da bu ii yaptnz? Benim gibi adama bu yaplr m? Patronun yumuak szlerinden smail Bey umuda kapld; galiba hrszln affedecekti. Koltuun iine bsbtn bzlerek, gzleri yrtk pabularnda, Hakknz var beyefendi, dedi, ben bir vicdanszlk yaptm. Pek skntda kalmtm. Maamdan yerine ko71 rum diye kasadan elli lira aldm. lk aylmdan kesersiniz efendim... Patronun birdenbire surat asld,

Yoo! diye bard, gz yumamam... Olmaaz! Gz yumamam!... ismail Bey, ismail Bey, kendinize gelin! Vaktiyle benim de bama geldi. Ben namussuz bir herifin yannda krk liraya ktip duruyordum. Alak herif, garsonlara bile elli lira bahi verirken, on lira iin beni hapislerde yatrd. Olmaz ismail Bey, cezan ekeceksin!... ismail Bey cezasn ekti. Gveni ktye kullanmaktan bir yl hapis yatt. Karsyla kz, o hapiste yatarken, fabrikalardan aldklar orap konlar ve fanel kollarn evde dikerek geindiler. ismail Bey hapisten knca, elden dme bir orap makinesi uydurdu, makineyi evinin iki odasnn birinde kurdu. Derken orap makinesi ikileti, leti. Arkadan bir de dokuma tezgh kurdu. Kars, kzlar, kendisi almaya baladlar, i gittike byd. Topkap'da be tezghl bir dokuma atelyesi kurdu. ikinci Dnya Sava sona erdii zaman ismail Beyin atelyesi, iinde yz krk ii alan bir dokuma fabrikas olmutu. Bir sabah fabrikasnn nc katndaki idare ksmna gelen memurlar arp kaldlar. Kasa akt, ama paralar duruyordu. ismail Bey Cihangir'deki apartmannda, yeni evlendii ikinci karsnn koynundan daha kmamt. Kendisine telefon ettiler. smail Bey, kanarya sars Buick arabasiyle fabrikaya geldii zaman, polisler oktan soruturmaya, aratrmaya balamlard. Fabrikann mdr, ismail Beye raporu verdi: Kasada 178 bin lira varm. Sabahleyin muhasebeci sayd, 350 lira eksik... br paralar, bonolar, senetler hep yerinde... Kasa da ak... 72 Polis hi bir iz bulamad. Soruturmay yrten sivil komiser, akama doru, ismail Bey'e, Beyefendi, dedi, hrszln mhiyetini imdilik zemedik. Yalnz gece bekisinden... ismail bey komiserin szn kesti, O almaz, dedi, nk, bir kere bekr, fabrikada yatp kalkyor. htiyac az. Kyden de yeni geldi. Daha gz almamtr. O halde, kapc... Hayr, o da almaz- nk ona bir defa yz elli lira aylk veriyorum. Sonra da, biliyorum, krpntlar alp satyor, ayln drt yze getiriyor, o almaz. iileriniz arasnda hrszlktan sabkal biri var, acaba o... O deildir... Eer o alsa, yz elli lira deil, btn paralar alar. Hrszlk masas komiseri sank olarak zerinde durduklarn birer birer sayd. smail Bey, hepsini de bir gerekeyle savundu. Sonra komiser ona sordu: Siz kimden pheleniyorsunuz Beyefendi? smail bey dnd, dnd, Tamam, buldum, dedi. Paray alan buldum. Hrsz buldum. Muhakkak o almtr. Kim beyefendi? Muhasebede alan bir ktip var, Zeki... ite o! Fakat Beyefendi, ben soruturdum, pek namuslu bir gen... ok da alkanm. Sakn... Hayr o almtr. Yanlmyasnz... - Asla!... O almtr. Ama... O almtr, diyorum size. Ondan pheleniyorum. 73 phenizin sebebi? nk... Evet, evet, o almtr. Muhakkak o almtr. Muhakkak o almtr. Elinizde deliller var m? Var. Hem de ok kuvvetli. Syliyeyim birer birer... Bir defa bu adam gnde on saat alr, iman gevrer, eline ayda yz seksen lira geer. Bu zamanda hamallar bile ayda be yz lira kazanyor. Bu herif almaz da ue yapar?... Ama Beyefendi... Hayr, hayr. ..ondan pheleniyorum. Anas, kars, ocuk... Tam alt

kii... Ayda yz seksen lirayla kuru ekmek bile yiyemez. almazsa nasl geinir? Belki... phelerim onun stnde toplanyor. Ev kiras, yol paras, st ba... Hi yz seksen lira yeter mi? Tabi o almtr... Fakat... Elinden hergn binlerce lira geiyor. Soma da ayl yz seksen lira... Hi phesiz almtr. almasn da ne halt etsin?... Komiser, patronun ar pheleri karsnda ktibi savunuyordu. smail Bey, ktibini ard. Ktip sklm pklm ieri girdi. Buyrun Zeki Bey... Kirli sar yzl, avurdu km, sska gen koltuun iine bzld. Patron yumuak, gle bir yzle tane tane, Zeki Bey, dedi, size elimden gelen iyilii yaptm. Alt senedir ekmeimi yiyorsunuz. Fabrikama yz yirmi lirayla girdiniz, aylnz 180 lira yaptm. Daha ne yapaym? Nasl utanmadan, arlanmadan kasamdan 350 lira aldnz? Vicdannz szlamad m? Zeki Bey'in gzleri doldu, Hakknz var Beyefendi, dedi, ben bir namussuz74 luk yaptm. Pek skntdaydm. Anlalmaz diye kasadan 350 lira aldm, tik iki aylm kesersiniz efendim... smail Bey'in birdenbire surat asld, Yooo!... diye bard, olmaaaz! Kendinize gelin Zeki Bey... Vaktiyle ben, alak, namussuz bir herifin yannda doksan liraya alyordum. Hergele bir kumar masasnda 40 bin lira brakr, kl bile kprdamazd da, 50 lira iin beni hapislerde rtt. Hrszlar cezasn ekmeli Zeki Bey... Ktip Zeki, sivil komiserin yannda suunu itiraf ettii iin iki polisle savcla gnderildi. ismail Bey hiddetinden baryor, aryor, odasnda bir aa bir yukar geziniyordu. Komiser, smail Beyi yattrmak iin, Beyefendi, neden bu kadar sinirleniyorsunuz? dedi, ok bir para almam. Maallah durumunuz da iyi... stelik suunu itiraf etti. Cezasn da ekecek... smail Bey, Ben yz elli lirada deilim, dedi. Bir adam daha yetitirdik- Bamdan geti de bilirim. Ben de bu yollardan geerek yetitim. Bir sene sonra piyasada bir milyoner daha doacak... Zaten iler durgun, kazancmzn bir ksmn da herif alacak... Al sana yeni bir rakip... ite ben ona kzyorum... Ne diye byle eylere tenezzl ederler, namuslaryla alsalar ya... 75 GAZ SOBASI Onu bunu anlamam, insanlar alyor, durmadan alyor; altka da kazanyorlar. Kim derse ki, almakla para kazanlmaz, lf, bir kulamdan girer, bir kulamdan kar. Hayatta baarmak iin almal. Bakn size, alkan insanlarn hayatlarn anlataym da rnek aln. Ben size bir tanesini anlataym, siz brlerini hesap edin. Size Baditto ailesini anlatacam. Bu ailenin hikyesi, alanlarn her ii nasl baardklarna iyi bir rnektir. phesiz bu dnyada Baditto ailesinden daha alkanlar da vardr. Ama ben Baditto ailesini tandm iin, onlar anlatacam. Baditto ailesi geni bir ailedir. Salamon Baditto, Jozef Baditto'nun oludur. Jozef Baditto, Marko Baditto-nun yeenidir. Marko, Yanko'nun amcasdr. Yanko, Mordahay'm kardei, Mordahay Baditto, Misel Baditto'nun damad, Misel de Moiz Baditto'nun kayndr. Moiz Baditto da... Durun, durun, aklnz karacak, en iyisi ben size bu aileyi ve bu ailenin alkanln bir gaz sobas araclyla anlataym. Gaz sobas, hem sizin anlamanz, hem benim anlatmam iin kolaylk. imdi stikll caddesindeyiz. u byk maazann vitrinindeki gaz sobalarn gryorsunuz. Boy boy, eit 76 eit... Hangisini beendiniz? Evet, ok gzel ama, etiketine bakn: 2120 lira...

Biz en iyisi u zerindeki etiketinde 750 lira 63 kuru yazl gaz sobasna bakalm. Bu gaz sobasnn maceras, Baditto ailesinin ne kadar alkan nisanlar olduklarn, alan insanlarn da nasl hakederek kazandklarn size anlatmaya yeter. Izak Baditto'nun Perembe pazar ile Arap Camii arasnda bir ardiyesi vardrSokaklardan, yangn yerlerinden, plklerden baz adamlarn kt, paavra, eski teneke, cam kr, demir paralar topladklarn grm-snzdr. ite btn bunlar, Izak Baditto'nun ardiyesine gelir, burada toplanr, eitlerine gre ayrlr. Izak Baditto'nun sayesinde yzlerce adam bylece para kazanr. Ayrca Baditto vergi de verdii iin, devlet btesine de yarar vardr. Ama biz gaz sobasn anlatacaktk. Bu dalar gibi ylm teneke, inko, demiri gryorsunuz ya... Bunlar Izak Baditto kilosu 12 kurutan yeeni Moiz Ba-ditto'ya satar. Sat yazhanede olduu iin satlan hurdalar, ne eski sahibi Izak, ne yeni sahibi Moiz grmtr. Moiz Baditto, kayn biraderi Fredi Baditto'ya telefon eder. hracat Fredi Baditto'ya hurda teneke ve demirleri kilosu 15 kurutan satar. Fredi Baditto, yzn grmedii hurdalar, ingiltere'deki Jak Baditto'ya kilosu 17 kurutan satar. Hurdalar gemi ile bir ingiliz limanna gider. almak ok iyi eydir. Moiz'in ve Fredi'nin sayesinde birok insanlar, yazclar, daktilolar, ktipler, bekiler, para kazanr, hem de memlekete dviz girer. Ayrca vergi de verirler. Jak Baditto satn ald hurdalar, amcas Davit Baditto'ya kilosu 20 kurutan satar. Davit Baditto'nun fabri77 kasnda bu hurdalar levha, ubuk, tel haline getirilir. Da-vit bunlar Adam Baditto'ya ortalama kilosu 20 kurutan satar. Adam Baditto'nun gaz sobas yapan fabrikas vardr. Burada her be kilo kadar teneke, inko ve demirden bir gaz sobas yaplr, boyanr, cilalanr. Adam Baditto and Brothers firmas, istanbul'daki mmessili Jozef Baditto'ya bir teklif mektubu ile birlikte, iinde fabrikasnn yapt sobalarn resimleri bulunan bir katalog gnderir. Bu katalogda, vitrinde grdmz sobann fiyat Trk parasiyle 85 liradr. Fabrikann istanbul mmessili Jozef Baditto, kardei ithalt Avram Baditto'ya sobalarn ithal hakkn, yzde yirmi mmessillik hakk olarak 102 liradan satar- Avram yzde yirmi ithalt kriyle 122 lira 40 kuru fiyatla sobalarn ithal msaadesini Hayim Baditto'ya satar. Hayim Baditto, ilerini daha kolay yrtebilmek iin, Ahmet Trkolu ile ortak bir irket kurmutur. Bu irket, Bank Nerien m ite bir hissesine sahiptir. Hayim Baditto, kendi bankasndan yzde sekiz faizle para alrJ Bylece ithal edilecek gaz sobasnn fiyat 134 lira 44 kuru olur. Ahmet Trkolu irket adna ithal msaadesi alr. Hayim Baditto, bu lisans yzde sekiz kanun kr hakk ile, yani her sobay 145 lira 20 kurutan Baditto'ya satar. Mihail Baaditto ii yzde 20 krla komisyoncu Baditto'ya verir. almak ok iyi eydir. alma sayesinde, sobalar ingiltere'deki depoda durduklar yerde fiyatlar 174 lira 24 kurua ykselir. Komisyoncu Mion Baditto, ii Nakliyat irketi sahibi Salamon Baditto'ya brakr. Yzde krk nakliye masraf bindii iin sobalarn fiyat 208 lira 94 kuru olur. Nakliyeci Mion Baditto, days sigortac Yasef Baditto'ya 78 . . balar 221 lira 48 mallan yzde alt ile sigorta ettirir. b< kuru olur ve gmre gelir q almak ok iyi eydir alan ^ b^a sinde bir sr insan hayatn kazanr- i .. ..v ... 9 . , ... gurrruk vergisi de rkte ithal sobalardan yzde otuz k . , , J^ u ..mrukte 292 lira 36 alnr, btemiz kabarr.

Gaz sobas gu , . , yoktur. Kat iyen kuru olur. Merak edilecek hbey J , ' ,, , , . raplar tamamdr, hakszlk olmaz. Kurusu kuruuna he: f ...., , ', , v * Tjadtto, damad M-Gumruge gelen sobalar Yaset B . , ti ,, j -i lua 84 kurutan el Baditto ya yzde yirmi ile yan 35 devreder. , , t, j ur n> kl?a kadar gumMsel Badtto yazn gelen sobala, ,. , , ,, ,, f.....le alt ardiye paras ruk antrepolarnda beklettii iin yuzc J \ , , ,,* , i Tm kl?n' Misel Ba" ile sobalar 372 lira 35 kuru olur. T< . . , A , ' , , " 446 lira 83 kuru dtto, yzde yirmi karla satar, sobala olmutur. wvir rr x*'u -i. ne Mln, ne YaNe adam, ne Haym, ne Mhal, . , . ..... . ' , . ,-in sobalar m yuzunu sef, ne Misel, yan Badtto lann hb , f ' .. ' . , ,. ^ r , ma yalnz bir takm bile grmemilerdir. Onlarn masalar . ,f ,. ' ., , . . , .^atlarn zerindeki ktlar gelir gider, onlar birtakm k , . , . , + . kadar... Butun bu birtakm pullan imzalarlar, ite o __, , , ... . , saymazlar. Ama aals verilerde ellerine para da alp s ^ , mrlar. lskanlklar sayesinde durmadan kaza .. ' ,,... _,-iz sobalarn yzde Mordahay Badtto, grmedii ga Baditt satar. yirmi ithalt kn ile toptanC1 Fed. yzde ile Fedon Baditto, grmeden ald soba ^ ^ kuru kuzenine satar. Gaz sobasnn fiyat . m ^ , ,._ abalarn y-zde yirmi olur. Toptanc Fedon Baditto, gaz so . + ^ , ^ . tes Izak badtto nun karla, yan 750 lira 63 Jcurutan ent maazasna satar. J sobadr^ Pein 750 ite vitrinde grdmz soba b & lira 63 kuru. Taksitle 890 lira, 84 onu da ikram ederler. 79

,

v

,

Paras olanlar bu sobay alrlar. Drt be sene sonra bozulur, kullanlmaz bir hale gelir, atarlar. plkten birisi alr- Kilosu 5 kurutan Izak Baditto'nun hurda ar: diyesine satar. Baditto, br Baditto'ya... Bu devr-i daim makinesi Con Ahmed'in icad deil, Baditto ailesinindir. Fizikte okumusunuzdur ya, tabiatta hibiey yok olmaz... te isbat meydanda. Ben onu bunu anlamam, almak ok iyi eydir. Ba-ditto'lar alkanlklar sayesinde binlerce insann hayatlarn kazanmasna sebep olurlar, devlette binlerce lira vergi derler. Onlarn almas sayesinde 85 liralk gaz sobas 890 lira olur. Ah almak ne iyi ey... Bir arkadam bu gaz sobasn taksitle almt. Tembel herif taksitlerini deyeme-di. Ne ayp!... Borcunu dememek gibi ahlkszlklar var m dnyada? Ama Baditto'lar, onu mahkemeye verdiler, radyosuna, dolabna haciz

koydurup, atr atr paralarn aldlar. Baditto'lar, ne arkadamn yzn, ne de sobann yzn grmt. Ben size Baditto'lar rnek getirerek alkanln yararlarn neden anlattm biliyor musunuz? Ben ok tembelim de ondan... Tam drt yldr bir gaz sobas almak istiyorum, bitrl anlamyorum. Bu yoldan geerken, u vitrinin nnde durup ierdeki sobaya bakarm. Baditto ailesine her yl bir damat girdiinden veya ocuklarndan biri i sahibi olduundan her yl soba fiyatlar ykselir. Bu yl Nesim Baditto da damat olduundan soba fiyatlar yzde yirmi daha artt. Tembellik fena ey, bitrl alamyorum u gaz sobasn. Gnde ancak on sekiz saat alabiliyorum. Yirmi drt saat alsam herhalde alrdm. Ama tembellik ok kt. Hayatta baarmak iin ok almal, ite Baditto'lar ortada... 80 EV YAPTIRACAKTI ocukluundanberi kira evinin ne demek olduunu bildii iin, ne olursa olsun ban sokacak bir ev sahibi olmak istiyordu. ocukluunun en byk, en derin anlar bir kira evinden baka bir kira evine tanmalaryd- Her tanmada, ille annesiyle babas kavga ederler, darlrlard. Krlacak eyalar, tabak, anak, iltelerin arasna, yumuak yerlere konur, denkler yaplrd. Annesi sacayandan, mangal borusuna, gazete ktlarna sarp sarmalad balk zgarasna kadar btn ufaktefei denklerin bir yerine tktrrd. Eyalar, ift atl arabaya yklenir, annesi hl, arabann urasna, burasna, dibi delinmi konserve kutularndan sakslara dikilmi sardunyeleri, karanfilleri, haseki-kpelerini, trlar yerletirmee alrd. ocukluk gnlerinin, eya tayan, bir yerinden kp grnen, bir yanma iple teldolab bal arabalarn hi unutamant. Eyalar yeni eve gelince birka tabakla lmbann, bardan krld, zeytinya, sirke, yada, annesinin yapt gelincik urubunun, kantaron yann mantar alan ieden dkld, amarlar berbat ettii grlrd. Babas, 81 Fakirlik rezillik be!... diye barrd. Hep bunlar babasyla annesinin yeni batan kavgalarna sebep olurdu. Yeni eve yerlemek de ayr bir dertti. Tam yerleirler, rahat edecekleri sra, ya kiray veremezler, mahkemelere, icralara derler, polisle, karakolla eyalar sokaa dklr, ya da evsahibi, Ben oturacam, evi tamir ettireceim gibilerden bir bahaneyle onlar evden karrd, sanbul'un hemen her semtinde oturmulard, ilk ocukluu Kasmpaa'da sonra skdar'da gemiti, ilkokula Sleymaniye'de balamt. nc snf, Aksaray, Cerrahpaa, ehremini'nde, ayr okulda okumutu. istanbul'da nereye, hangi mahalleye gitse, ille oradaki evlerden birinde bir ans bulunurdu. Babasnn u sz kulana kpe olmutu: Dnyada mekn, hirette iman!... 1930 da liseyi bitirip hayata atld zaman artk ne annesi vard, ne babas... Kiraclk derdini bildii iin bir ev sahibi olmadan evlenmiyecekti. Be yl bir kat elbiseyle yetindi; cgaraya, rakya almad; sinemaya, tiyatroya, gitmedi, gezip tozmad, bir kei, bir Hint fakiri gibi yaad. Be yln sonunda diinden, trnandan ikibin lira arttrabildi. Onun gibiler iin ikibin lira ok para saylrd. Parasna gre, hatt bin liraya bile satlk evler vard ama, onun isteince deildi. rk, ark eylerdi. Bir arsa alp, stne kendim bir ev yaptraym diye dnd. Deniz kysnda, gzel grntl geni baheli, caddeye yakn bir ev istiyordu. Olunca olmal... istedii yerde, arad artlarda iki arsa buldu. Birine bin, bn-ne binbeyz istiyorlard. Bin liraya bile daha geni arsalar vard ama, isteine uygun deildi. Daha bir zaman para biriktirmeliydi. 82 1937 ylnda toplanan drtbin lirasn cebine koydu. Artk istediinden gzel bir

arsa alacana gvenli, aratrmaya balad. binbeyz lira istedikleri arsaya gitti. Bu arsann yars satlm, stne bir vill yaplmt. br yarsna be bin lira istiyorlard. Eskiden bin lira dedikleri arsaya gitti. Buraya altbin lira istiyorlard. En beenmedii, eskiden bin Ura dedikleri arsaya imdi drtbinbeyz diyorlard. Parasn bankaya yatrd. Eskisinden daha tutumlu oldu. Pene pene stne kundura, yama yama stne elbise giydi. Artk deniz kenarnda arsadan vazgemiti. ehrin iyice bir yerinde arsa aryordu. Arsay alacak, ev yaptracak, eya alacak, evlenecek, oluk ocuk sahibi olacakt. 1943 ylnda ancak bebin liras toplanabilmiti. Ne kadar elini sktysa da pahallk yznden daha ok para biriktirememitiDrt bin lira dedikleri arsann stne drt ev yaplm, geriye bir para bo yer kalmt. Buraya da altbin istiyorlard. Artk oktaan, ehir iinde arsa almaktan vazgemiti. ehrin kenarndakine bile razyd. Ama nerde? Artk tutumlu deil de cimrinin, pintinin biri olmutu. Yemiyor, imiyor, ha babam para biriktiriyordu. Terfi etmiti. Ayl da ykselmiti. imdi eline eskisinden daha ok para geiyordu ama, 1950 ylna kadar ancak yedibin liras olabildi. Yedibin liraya arsa m? Glyorlard. ehrin dnn dnda bir evlik deil, bir kulbelik arsalar bile bu pa' raya satlmyordu. Taa eskiden bakt ikibin liraya satlan arsann yir83 mide bir paras bo, satlkt. Buraya krkbin lira istiyorlard. Arsa alabilmek iin daha ok para biriktirmekten baka yol yoktu. Yeni bir hzla para biriktirmeye balad. Evinin plnn bile yapmt, iinde hem alaturka, hem alafranga helas olacakt. Bir yatak odas, bir misafir odas, bir yemek odas, bir salon, bir oda da doacak ocuklarna... Be oda istiyordu. Eskiden evini