Aziz Nesin - Memleketin Birinde

8/14/2019 Aziz Nesin - Memleketin Birinde

1/76

M e m l e k e t i n B i r i n d e

AZZ NESN VE HALK MASALLARI

nl yazar Aziz Nesin, bir sredir mizah hikayelerinde olduu kadar oyunlarnda da masal motiflerini,anlatm tekniini kullanyor. ok yazmak zorunda oluu, onu, srekli olarak yeni temalara gtrnce, elbetteeski halk masallarnn ve hikayelerinin gr kaynan da yoklamadan edemeyecekti. Kendi mizah lleri iledil anlay kadar "toplumcu reti" amalar da onu "masal ve halk hikayeleri"ndeki uygun anlatmaiteliyordu. Bundan dolaydr ki, 1958 ylndan sonra "bykler iin masallar" yolunu denedi. Halk masallarnhenz gerektii lde derlememi, yeteri kadar aratrp tanmlamasn yapmam bir lkede, onun, masalyenileyerek, gittike daralan kendi hikayecilik yolunu aabilecek bir denemeye girimesi, ilgi eken biryenilik olarak beliriyordu. Bizde masallar, blgelerde aldklar dzenle, motif sralar, biimleri iyicebozulmu syleyiler halinde not ediliyor, radyolarda ise eski profesyonel masalclara has tekerlemelereboularak kartrlyor, motif sralar, temel biimlerindeki yaln anlatm gzelliinin farkna bile varlmadan,ocuklar oyalayan bir gevezelik seviyesine indiriliyordu. Ayn ey ocuklar iin kartlan dergi ve kitaplardada yryp gidiyordu. Varyantlarn karlatrlmasyla, temel dzendeki "anlatm ve motif srasnn yenidenkurulmasna giden Grimm Kardeler'in "Urform - Temel dzen" anlayna gidilmiyor; Andersen'in isemasallarn ocuklar iin yazd sanlyor, ok zarif bir anlatmnn altna saklad o belli belirsiz "ironi vetoplum eletirisinin" farkna bile varlmyordu. Aziz Nesin, geim derdiyle alakalem yazmak zorunda kaldmizah hikayeleri kmazndan, bu sefer de az kalabalk, enesi dk "masalc baba" tekerlemelerininkmazna debilirdi. Ama dmedi. Halk masallar, fkralar, meddah hikayelerinin temalar kadar, anlatmtekniklerini de, zmleyici bir dikkatle yaplarndan iyice ayrarak, kendi kurduu bu yeni anlatm dzenindekullanmaya yneldi. Masal iirde kullannca, ne motiflerinde, ne temalarnda aslndaki masal iirinden

kopmak mmkn olamad halde, Aziz Nesin, bu masallarna ald unsurlar asllar tannmayacak ldeyeniden ileyerek kullanm.

Aziz Nesin, 38 kitabna dalm olan mizah hikayeleri ve romanlarnda, yer yer, "masal ve halk hikayeleri"temalan, motifleri, anlatm teknikleri, formll deyi ve tekerlemeleri geni lde kullanm, kendi hikayeanlatm dilinde, halk hikayeciliinden geni lde yararlanmt. Bu konumada onun yalnz son iki kitabnaderledii masallar zerinde durulacaktr. Memleketin Birinde (1958) adndaki ilk mizah masallar kitabndabalca iki anlatm teknii kulland. Bunlardan ilki, kitabnn byk bir blmn kaplayan, masal dzenindeanlatlm, hepsi de gnmzn toplum ve politika sorunlarna, yze gelen kiilere deinen hikayelerindegrlr. Amalar ve alegorileri iyice belirlenmi olan bu hikayelerine, aslnda masaldan ok "meddahanlatm" demek gerekiyor. stelik yazarn hikayeciliinde, oldum olas, szl halk hikayeciliindeki anlatm

ekillerinin byk etkisi olduundan, bu yeni hikayelerinde "meddah anlatmna" iyice kaymas onuyadrgatmam. Giri, gei ve bitiri formllerinde, masaldan iyice uzaklaan, st iyice alm ironilitalamalarla sert bir toplumcu gerekilie balanan bu hikayelerinde, bizdeki eski meddahlarn,dinleyicilerine gre zaman zaman kullandklar, o kesin, hzl ve sert anlatmla vurucu bir etkilemeye ulamakistedii grlyor. Aziz Nesin, "faydac sezgisi"yle, masallardaki hayal unsurlar ve motif sralamalar,formll deyilerin altnda saklanm kapal dncelerin kmazna dmemi, halk hikayeciliiningerekilie en yakn bir koluna alanmaya alm, yer yer kulland masal unsurlarnn stlerini, halknanlamas iin, iyice aarak belirlemi "toplumcu reti" amacn daha etkili hale getirmi.

Bu kitabnda denedii ikinci yol da eski hayvan hikayelerini (fable) yeniletirerek yazmasdr. Yazar, buhayvan hikayelerini yazarken, eski toplumlardaki kullanl dzeninin de farkna varm grnyor.

MemleketinBirinde

1


2/76

Bunlardaki "saldr ve satr" gcnn yannda "politik reti" gcnn de, i ie oluunu iyi anlam. Eskitoplumlar, eitli kaynaklardan gelen karmak basklar altnda, halka ulaan politika tartmasnnyoksunluunu, bu soy hayvan hikayeleriyle kapatmak yolunu tutmulard. Eski toplumlarda olduu kadar,bugnk kyller arasnda da, hayvan hikayeleri, toplum atmalarn ifade etmede kullanlyor. Aziz Nesin,bu trn etkileyici gcn henz yeteri lde hikayelerinde kullanmad halde, tek perdelik bir komedisindebaaryla denedi: Bu yl iinde Sermet aan'n sahneye koyduu Ah Biz Eekler, Kastamonu'dan derlenmi

bir hayvan hikayesine dayanyordu.

Bu kitabn ikinci blmnde, ilk blmde yapt gibi, amzn artlarna uygun yeni meddah hikayelerikurma yoluna girmiyor. Burada eski halk hikayelerini, gereki zlerinden yararlanarak, yeniden ilemeyoluna gidiyor. "Merhumun Vasiyeti", "Tamburann Teli", "Prtl Masal" gibi rneklere baklnca, bunlarnmasallardan ok, eski halk hikayelerine balanabilecei grlyor. Btn bunlar, Aziz Nesin'in, kendi anlatmyoluna yatkn temleri aratrrken, rasgele bir beeninin peine taklmadn gstermektedir.

Bu alanda ikinci kitab Hoptirinam (1960) ile, masal anlatm yoluna yerleecei, eski halk hikayelerimalzemesini keyfince kullanaca artk iyice anlalmaktadr. Aziz Nesin, bu rneklerde, aslnda "formll vekalpl" bir anlatm dzeni olan halk hikayeciliinin yerlemi kural ve llerini hayli ayor, masal ve halkhikayelerinden aktard unsurlar kendi anlatmnda batanbaa deitirerek zgrce kullanyor. nl birmasal giri formln yle deitiriyor: "Bir varm, iki yokmu... Eski gnlerde yeryznn bir lkesindehibiey yokmu. Hibieyi olmayan bu lkenin bir padiah varm", "bir varm, bir yokmu... Kiminde azolan, kiminde okmu. Karn tok olann gz a, gz a olann karn tokmu. Vur vurann, kr krann, Alikran ba kesenin ok olduu bir yerde, bir zamanda bir lke varm". Burada hem forml dzenini, hem dez ve kullan eklini deitiriyor. Masaln banda giri olarak kullanlan bu eit formller, dinleyiciyihazrlar, gndelik ilgilerden uzaklatrr, oyunlu bir baka dnyann gerekd havasna gtrr, masalcnngerekli grd "bylenme"yi salard. Burada ise, uzak bir teknik yansmayla, giri forml, uyanc,dndrc bir ynde kullanlyor. Formln masaldaki znde, anlatlann "yalan" olduunu, "belliolmayan bir zamanda, bilinmeyen bir lkede" getiini anlatma, temel ilke olduu halde, Aziz Nesin, builerin amzda, hem de aramzda olup bittiini daha ie giriirken haber veriyor. Masal anlatm tekniindenald bu unsuru kullantaki zgrl, Aziz Nesin'in masallardan, ze, yapya bal kalmadan, yalnz

anlatm tekniklerindeki ve dillerindeki gl anlam zenginliklerinden yararlanmaktan ileri gemekistemediini gsteriyor. Bundan dolaydr ki, onun masallarn, halk ve hayvan hikayelerini dorudan doruyabelirli rneklere balamann imkan yoktur. Varsa da, bunlarn saylan pek azdr. Bu yeni hikayelerinin bir ikiyerine serpitirilmi bir iki motif, masallk deyimler, yeniden biime sokulmu tekerleme ve formllerikullandktan sonra, Aziz Nesin, alabildiine hzl tempolu bir anlatma geiyor, ama arada srada da masalyazdn ansyor, meddahla giriiyor. Bu dzende, onun, kendi eski mizah hikayesiyle halk hikayesianlatm dzenlerini kartrarak alamaya, yeni bir bileim yapmaya giritii grlmektedir.

Onun mizah hikayecilii ile halka yneliindeki amala, eski hikayecilerin hem teknikleri, hem de amalanbakmndan uygunluk derecesine varan bir yaknlk bulunduu anlalyor. Eski hikayeciler de, tpk onunyapt gibi, frsat bulduka halk karsnda, hem de uygun yerlerde, alarnn yze kan sorunlarn, gze

batan kiilikleri, azgn tutkular "lisan- mnasiple" yerdikleri ve taladklar, becerebildikleri vedinleyicilerinin anlaylarnn mmkn kld lde de, sert talamalardan toplum eletirmelerine kadaruzandklar oluyordu. Halk diline ve geni okuyucu kitlelerine balanma zorunluluu, Aziz Nesin'i, bu ieyarar ve etkili yolu bulmaya gtrmtr kansndaym.

Yazmn bundan sonras, Aziz Nesin'le, 13 Mart 1966 pazar gn yaptm bir konumaya ayrlmtr.Burada onunla, masal nasl, neden kulland zerinde konutuk. Bu konumalarn yukardaki grleridestekledii grlecektir.

MemleketinBirinde

2


3/76

T. ALANGU - ocukluunuzda ok masal dinlediniz miydi?

AZZ NESN - Bizim kuaktan bir Trk yazan masal dinlememi olsun?.. Bu mmkn mdr acaba? Ben"masal -edebiyat" ilikileri zerinde yle dnyorum: Masaldan esinlenerek masal yazlmaldr. Benimiin olumlu ve yararl etki, masaln bir yazan, dolayl yoldan etkilemesidir. Okuduumuz yazar, ya da masalele alarak yazarsak bu taklit olur. Bize bat etkisi hep bu taklit yolunda gelmitir, hala da srp gidiyor. Biz

batda yaadmz iin aslnda taklit de mmkn deil. 0 zaman ezici ve kiilii yitirici "bask - etkilenme"altnda kalyoruz. Oysa biz hala dil ve hikaye anlaymzla "masal ve meddah" geleneinin srekli "havasiinde" yayoruz, bu ortamdan kmadk hala. Bir Trk yazar masal dinlememi ve okumam da olsa, yinede bu ortamn dolayl etkileri altnda eserlerini meydana getirir. Oysa bir bat yazarndan, ancak "taklit" yoluile yararlanmak mmkndr. Onun ortamnda deiliz ki, olumlu etkisi olsun. Etki aslnda dolayl yoldanolmaldr. Bundan dolaydr ki, btn Trk yazarlar, az veya ok, masaln etkisindedirler. Bizim btnmasallarmz birok bakmlardan batdakilerine benzemez. Bundan dolay geree dayanr. Masal yaratankafa gerekleri gereksiniyorsa, fantazi yapamaz. Dardan nakletse bile geree indirgemek zorundadr.Masal bu anlamda, bir fantazi olarak, ucu ekmee dayanan politika sorunlar iinde alkalanan, bunlarnbasks altnda bulunan insanlar iin mmkn deildir. Halk bakaldrmyorsa, hakkn gerektii kadararayamyorsa, bu durumuna ancak bir edebi klk veriyor. Bu anlamda, biz de masal kullanrken gerekikalyoruz, bununla amz anlatyoruz.

(Burada aka, Aziz Nesin'in kendi masal anlayn gryoruz. Bu anlay btn masallar iine alan,trlerine gre belirlemelere ynelen, bilimsel bir anlay deil elbette. rnein Trk masallarndaki fanteziunsurunu reddedii yanl bir belirleme. Ama onun masal anlayn, kendi anlamnda kulland masalunsurlar asndan alrsak, syledikleri ile yaptklar arasnda tam bir uygunluk olduu grlyor. O, masal,kendi iine yarayan yan ile alyor, ie yarar olular bakmndan deerlendiriyor.)

T. ALANGU - Mizah hikayelerinizin ve baka yaptlarnzn hangilerinde masaln motif, tem ve unsurlarnkullandnz?

AZZ NESN - zellikle iki kitabmda, biri Memleketin Birinde, teki de Hoptirinam adndaki

kitaplarmda kullandm. teki kitaplarmda ise dank olarak var. Bazsnda masal yalnz biim olarakaldm. Bazlarnda ise motif olarak aldm. Yeil Renkli Namus Gaz'ndaki (1965) "Bizim Kyn DelileriBallad" paras, muhtelif masallardan derlenmi motiflere dayanr. Memleketin Birinde kitabnn sonundamotif olarak aldklarmdan birka tane var. Biraz Gelir misiniz? (1958) adndaki oyunda "lmszlklkelerine kama" motifini kullandm. Bunu nereden aldm bilmiyorum. Edebiyatmzda o kadar yaygn birmotif ki... Birka masaln bende kalm tortusu olarak kabul ediyorum. "lmsz lke"yi, insanolununyaratclnda, ie koulurken eline verilen zamann snrl oluu ile atmasn ifade etmede kullandm. Rusyazarlarndan S. Sedrin'in Bakanlk Klasikleri arasnda kan modern masallar beni ok etkilemiti.

T. ALANGU - ocukluunuzda aile, ya da yakn evrenizde masal anlatlr myd, bunlar sizin zerinizdenasl bir etki brakt?

AZZ NESN - Bunu ben kendi otobiyografyamda yazdmd: Byle Gelmi Byle Gitmez (1966). Aradanuzun yllar getikten sonra, imdi anlyorum ki, on yana kadar dinlediim masallar, bana "hayal etme"olanan vermi. Bunu ancak yeni yeni anlyorum. Annemin anlatt bir "Topal Leylek" masal vard, halaansarm. Sleymaniye'de eyhlislamln arkasndaki dar sokakta otururduk. Mezarln bitiiindeydi. Herodasnda bir kirac aile vard. Byk bir ahap evdi. Kar odada rac Recep Aa'nn kans Emine Hanmvard. O durmadan, fakirliin artrd zlemli bir tutku iinde, hazineler, yarlan duvarlar, dklen altnlaranlatrd. Evin altndaki bo odalarn duvarlarndan altnlarn dklmesini beklerdim. Babam define peindesk sk ortalktan kaybolur, giderdi. Yoksa, bu kadn bana, babamn iini mi dokunduruyordu dersin? Yahu,imdi aklma geldi, bu kadn definecinin oluna, en uygun decek ey define masallardr diye mi banabunlar anlatmt!.. Ben de bunlar, sonradan kendi ocuklarma masallar uydururken anlattm, yle ya, onlar

MemleketinBirinde

3


4/76

da definecinin torunlaryd. Bak sen hele, nereden nereye!.. On yandan sonra masalla dorudan doruyakarlamadm. Okullarda da masal okumadm. Ama hapishanelerde, ayr ayr, parayla masal anlatanlararastladm. Bunlar romanlar bile masallatrarak anlatrlard.

T. ALANGU - Bir yazar olarak masallara ynelmenin gereini neden duydunuz?

AZZ NESN - Ben halk masallarnda ve hikayelerinde, fkralarnda, "baskya kar direnme" eilimigrdm. Bu masal alkanlndan yararlanarak kanunlu, yada kanunsuz baskya kar "bilinli" olarak, o ikikitabm yazdm. Onlar o gnlerde halkn bildii masal biiminde vermek gereini duydum. Aslnda onlarhikayeydi. Oysa masalda "retici bir yorumlama" var. Halk, masal dinleyince, yada okuyunca, "laf nedemeye getirmi?" diye dnyor. Szn aka, dobra dobra kullanlmadn kendi alkanlndan biliyor.Her yerde bu, "ne demeye getirmi?" sorusunu sorma gereini duyuyor. Bizde sz ve yaznn dorudan bieydemek iin deil, erbabna malum olacak ekilde anlamn stn rtmekte kullanldn ok iyi biliyor halk.Ama hikayede byle bir temsile gitme yoktur. "Kargalarn Setii Padiah" bir masal esinlemesidir, ama,benim sylemek istediim bakadr. Masaln,mizah hikayelerinden daha ok dndrdn anladm. Ben,bir tarihlerde "Karagz" dergisini kardm. Ramiz de resimlerini yapard. Ben, o zaman bakkal dkkaniletiyordum. Halk bunu okur, Ramiz'in resimlerini uzun uzadya seyreder, ayrntlarndan yorum yoluylaanlamlar karrd. Masalda bir soyutlama hali var, anlam derinleiyor, ama bu soyutlamada byk gereklikvar. O zaman, birok eyleri, halk etkileyerek anlatma gcn buluyoruz. Soyutlamada "absurde" olanakarym ben. Ama halk soyutlamay ve "absurde" bir fantezi olarak deil gereklerin ve kendi direnmesininetkili bir ifade arac olarak kullanyor. Halk oyunda, hikaye ve masalda soyutlamay, belli koullar altnda, yabaskdan kurtulmak, yada genellemeye ynelmek iin yapyor.

T. ALANGU - Szn ettiiniz kitaplarnzda masal, meddah hikayesi, fkralar birbirlerinden ayrarak mkullanyorsunuz?

AZZ NESN - Meddah hikayelerini ve anlatm ekillerini okurla birletirmek iin kullanyorum. Bunlarnyalnz anlatmlarn aldm. Bunlar benim kolay anlalr hikayelerimdir. Meddahlarn tekniini, "ok kolay vesoyutlama"nn gerektirdii yerlerde aldm. Bu meddah hikayelerinde zihni alma yoktur, hereyi sergiler.

Masallarda ise soyutlama yollar alyor. Meddah hikayelerinde dinleyici ile profesyonel ilgi birlemesivardr. Masal byle deildir. Bir meddah hikayelerinde dinleyici ile profesyonel ilgi birlemesi vardr. Masalbyle deildir. Bir meddah hikayesini ancak bir iki kere dinlersin. Oysa masallarda, srekli soyutlama, alegorive semboller var. Bundan dolaydr ki, masallardaki yenilik bitmez tkenmez. Her durumda yeniden bir bakaadan alp dinlemek mmkndr.

T. ALANGU - Edebiyatmzda masal ve halk hikayesi trlerini baarl olarak kullanm kimleritanyorsunuz?

AZZ NESN - Nazm Hikmet, Gngr Dilmen, Haldun Taner kullandlar. Herbiri halk hikayesi trlerindenbirini kulland. Gngr Dilmen, Midas'n Kulaklar'nda, bilinen eski bir efsaneyi, sonunda olumlu bir biimde

deitirmi, Nazm Hikmet ise Ferhad ile irin'de, bilinen trkl halk hikayesini, toplumcu bir amalakullanm. Haldun Taner ise, nl Abdere lejandn, pek deitirmeden amza uygulam. Ben masaldan,bu anlamda yararlanmadm. Onlar, yapsn bozmadan, dorudan doruya ilemedim. Ben ancak masaldanetkilendim.

T. ALANGU - Okuyucularnzdan hi kimse, iki kitabnzdaki masallar beendiini size duyurdu mu,teki kitaplarnzdan farkl olarak bunlar baar saladlar m sizce?

AZZ NESN - "Masalda zihin altrmas var, okuru zorlama var," dedim. Bu yzden bika defaokunabilir, yada dinlenebilir. indeki alegorileri gittike anlalmaya balar. Bu yzden bunlar, tekihikayelerim kadar etki brakmad. Bu anlamdaki "modern masal" iin okuyucuya bir hazrlk gerekirdi. Bu

MemleketinBirinde

4


5/76

masallarda, hikayelerdeki kadar "direk iliki" kurulamyor. Ama bu masallar aydnlar arasnda ilgi grd,sevildi. rnein kylerde benim hikayelerimi anlyorlard, dorudan doruya bir ilikisi oluyordu. Masalda buolmad, okurun zihnini zorlayan bir yan var.

T. ALANGU - O halde "halk ve toplumcu" bir yazar iin masala ynelmek ve onu kullanmak, halkaulamada bir engel olmuyor mu? Bu yeni anlatm aracm kullanrken, daha vurucu, daha etkin bir biim

aranyor. Halbuki alnan sonu ters oluyor. Bu konuda neler dnyorsunuz? Bu iin sonunda "halk iinyazmyor" durumuna dm olmuyor musunuz?

AZZ NESN - Burada halk kavramn iyice tanmlamadan hareket etmi oluyoruz. Halk homogen birbtn olsayd, o zaman ondan da dm olurdum. Oysa bence ortaokul bitirmilerin, teknisyenlerin tmhalktr. te benim masallarm bunlara ulayor. Ayrca Trkiye'de "halk" ok kark. Blgeler, gelenek vegrenekler, iklimler, din ve mezhep, tarih birikimleri ile kark. Hepsini bir yere koymak yanl. Burada hangihalk, bunlarn hangi kat iin yazyorum sorunu ortaya kyor.

T. ALANGU - O halde eski mizah hikayelerinizle kimlere, masallarnzla kimlere yneliyorsunuz?

AZZ NESN - Btn hikayelerimi ayn kategoriye sokmak doru deil. Ama masallarm belli bir kategoriiin yazyorum. Hikayelerimin publikumu elbette daha geni. Sonra halkn anlamad sanat eseri, hakimsnf "tedirgin etmek, gdklamak" iin yazlyorsa ve bu ii de gryorsa, dolayl olarak halk iin yazlmdemektir. Halk bir btn, somut bir btn, somut bir kitle, hepsini ayn nitelikte saymyorum. stanbul'dakimahalle bekisi, byk bir fabrikadaki marangoz, gneydeki rgat ayn ey deildir. Halkn tiyatroyagelemedii bir lkede "halk iin tiyatro" olmaz.

T. ALANGU - Masal kitaplarn okur musunuz?

AZZ NESN - Yanl anlalmasn. Ben folklor dergilerini, masal kitaplarn, hele Pertev Naili'ninkitaplarn okurum. Dolayl etkiyi anlatmak iin yukarda yle syledim.

T. ALANGU - Bundan sonra yazacanz eserlerde de, masal, kendi anz ve anlaynzla kullanmaydnyor musunuz? Bu konuda belli bir hazrlnz var m?

AZZ NESN - Benim bir masallar dosyam var. Onlar zerinde alyorum. Kendimce bir "modernmasallar kitab" tasarlyorum. Halk, baskya kar bakaldrmad iin, iini masal yolu ile boaltm, bence.Bir Dou Anadolu masal var. Kadnn kocasn askere almlar. A kalm, birka ocuu var. Mevsim k,aresiz kalnca, aann kapsna gidiyor. "Ne olur, bana, kocam gelesiye tahl ver," diyor. Herif de, "Tarla yok,tokat yok. Ne ile denkletirip vereceksiniz? Hele soyun, u merdivenden k. Sana lek buday vereyim,"diyor. ocuklar a, szlanrlar. Kadn, aresiz soyunup merdivenden karken, herif aadan azn aplatarakseyredermi. Kadn, "Dilerim Tanrdan byle kalasn," diyor. Herif de hemen orackta kaza dnyor. Hayvanhikayelerinin ve halk fkralarnn, lejantlarnn hepsinin byle bask altnda kalmlardan gelen bir kayna

var. Ben yeni kitabmda bunlar kullanacam. Bu toplumdan gelen bir yaratma kaynadr. Bunlar olu vek yerlerini, zamanlarn bilsek, tarihi oluum artlarn ve iddialarmz rahata ortaya koyabilirdik. Bu soyyaratlar, ahlakn iyice rezilletii, basknn alabildiine artt ve yayld yerlerde grlr, bence.

T. ALANGU - O halde sizin iki masal kitabnz da, buna benzer toplum artlan altnda yazlm olmaldr,deil mi?

AZZ NESN - Evet, tamamen byledir. Yaadmz son dnemin en zorlu gnlerinde yazlmt bunlar.Kitaplarn tarihlerinden nce yazlmt. 1958-1960 dneminde. nce dergilerde kmt. Bylece kylkendi direnmesini, hangi koullar altnda, nasl anlatmsa, ben de o gnlerde ayn durumdaydm. SabahattinAli de Sra Kk'ndeki (1947) masallar byle dar bir yerde yazmt. Byle belirli artlarn yazarlar, belirli

MemleketinBirinde

5


6/76

ifade ekillerine ve edebiyat trlerine zorladn, itelediini anlatmak istiyorum. Trlerin kn,gelimelerini, evrimlerini, kullanlmalarn buna balayabiliriz. Sabahattin Ali de masallarn 1947'lerdeyazmt. Biimsel demokrasinin geldii, tek parti idaresi alkanlklarnn srp gittii bir buhranl devirdi.

T. ALANGU - Gen kuak yazarlarnn baty ve bat rneklerini tek ve yeterli kaynak olarak almalarna,bu konumalar asndan nasl bir anlam veriyorsunuz?

AZZ NESN - Trkiye'de yetimi bir aydn, bir sanat, baty tek kaynak olarak alamaz. insan kendindenkurtulamaz. Baty tek kaynak olarak saymak ne mmkn, ne de yararldr. Ben ekil olarak halk kaynaklarnadnmeyi kabul etmiyorum. Aldmz her konu, her etki, kendinden nceki zincirin halkalarn iindetayordur. Bunda Trklerin de yerleri olmaldr, eer varsa. Ben, eski halkalara dnp yeniden balanmaydnyorum. Aslnda yazarlar, yalnz kendi alarn, kendi yerlerini deil, binlerce yl ve yeri yazyorlar.Masallara ve halk kaynaklarna dn bir geriye dn olarak almyorum. Sosyalist eser yazaym diyesosyalist, gereki eser yazaym diye gereki eser yazlm olmaz. Yazar eer masal dnyasnn iindeyse,ondan tm kopmamsa, aresiz bu kaynaktan yararlanacaktr. Bilinli, ya da bilinsiz buna gidecektir. Bizimyazarmzn baka trl edememesi gereklidir. Yazar gereki olursa, itihad ne olursa olsun, kar olduuinsan bile gerek boyutlar ile anlatr. Masal iin de durum byledir. Kiiliinizde, dnyanzda masaldeerleri yoksa, kalntlar, birikmeler, tortular, esinlemeler yoluyla rahata kaleminize gelip oturmuyorsa,zorlamakla elde edilmez. Varsa bile yine zorlamayn, onlar size gelecek, kaleminize oturacaktr.

T. ALANGU - Yaz yoluna yeni girmi, henz kiiliini bulamam, arama ve deneme aamasnda olanlariin de ayr szleri sylemek mmkn m? nlerinde eletiri, ya da rnekler yolundan bir rehberlik olsa,uyarma deeri tamaz m? Masal birikiminden yoksun bir insan - bugnn genleri iin bu mmkndr -masal dnyasna kitaplar yolu ile girerse, bir zorlama saylabilir mi? Byle bir ynelme yadrganacak ters biri midir?

AZZ NESN - nsanolunun kula yalnz alabilecei sesleri alyor. Yz eit ses kyor, bizim kulamzbunlarn iinden tonu seip alyorsa, brlerine sar kalyoruz. Hepimiz yleyiz. Ben geen yl iu diyebir oyun yazdm. Yeni bir eser yazdm diye seviniyordum. Dosyalarm kartrrken dehetli biey oldu.

1948'de iu'nun taslan hapishanede yazmm. Unutmu kalmm, ama bilinaltnda oturmu. Demek kibende sesi kalm. Yeni yazdm eyleri, onbe yl nce yazdm, zaman zaman anlyorum. Demek ki, bizbelli sesler zerinde alyoruz, yalnz kulamzn ald. Bir oyun, bir roman okurken, biz, ondan kendiseslerimizi alrz, brlerine sarz. Gen sanatnn kula da kendi kiiliinin elverdii seslere aktr. Eersar deilse, etkilenecektir. Bu alanda yaynlar yapmak, zel saylar hazrlamak, aratrmalara ynelmekelbette yararldr. Zira o sesleri alabilecek olanlara ular, onlar besler. Alabilecek olan insana malzemeverilmelidir.

TAHR ALANGU Yeni Dergi,

"Masal zel Says",

Austos 1966, say 23

MemleketinBirinde

6


7/76

HAZNEDEK PASLI TENEKE

Bir yokmu, iki yokmu, yokmu... Eski gnlerde yeryznn bir lkesinde hibiey yokmu. Hibieyiolmayan bir lkenin bir padiah varm. Bu padiahn da bir hazinesi varm. Bu hazinede o ulusun en deerlibir emaneti korunurmu. Atalardan kalan bu emanetle o ulus vnrm. "Hibieyimiz yoksa da,atalarmzdan bize byle bir emanet kald" diye avunurlar, yoksunluklarn, yoksulluklarn unuturlarm.

Atalardan kalan emanet, bir kiinin, iki kiinin deil, btn ulusun olduundan,. herkes bu deerliemanetten kendine vnme pay karrm. Onun korunmasna canla, bala alrlarm.

Btn ulusun mal olan emaneti korumak iin en uygun yer padiahn hazinesi olduundan, bu emanet dehazinede sakl dururmu. Hazineyi, gzlerini krpmadan silahl nbetiler beklermi. Hazinenin olduu yerdeku bile uurtmazlarm.

Padiah, sadrazam, vezirler, sarayn btn ileri gelenleri, her yln bir gn, atalardan kalan kutsal emanetikoruyacaklarna namuslar zerine yemin ederlermi.

Gel zaman git zaman, gnlerden bign padiahn iine, ulusun canlar, kanlar yoluna koruduklar buemanetin ne olduunu anlamak istei dm. Padiah, bu emanet kutusunun iindekini grmek iin yanptutuurmu. Sonunda bu isteini yenememi, bign hazine dairesine girmi. Nbetiler padiaha da yasakdiyecek deiller ya... Sarayn hazinesine padiah, sadrazam, vezirler her zaman ellerini kollarn sallayarakzgrce girerler, emanetin yerinde durup durmadna bakarlarm. Padiah da byle yapm. Bu emanet, odaoda iinde, oda oda iinde krk odadan getikten sonra krkbirinci odann iinde dururmu. 0 odann iinde dekutu kutu iinde, kutu kutu iinde, krkbirinci kutunun iindeymi.

Padiah krk odann kapsn am. Krkbirinci odaya girmi. Sonra krk kutu am. Krkbirinci kutuyuaarken heyecandan yrei kt kt arpyormu. "Bunca yldr koruduumuz emanet ne ola?" diye byk birmerak iindeymi.

Bir de krkbirinci kutuyu ap baksn ki, ne grsn: Yeryznde o zamana kadar grlmemi bir mcevher.Bir alev gibi yanp duruyor. Altn desen altn deil, platin desen platin deil, gm hi deil... Padiahkendini tutamam, iinden, "Atalardan kalan bu kutsal emaneti ben kendime alrm. Benim olur. Kim neredenbilecek?" diye geirmi.

Gneten koparlm bir para gibi l l yanan kutsal emaneti kutusundan karp, cebine atm. Atmama, "Ya benim aldm anlalrsa..." diye de iine bir korku dm. O zaman, "Ben bu pnl prl yanan

eyi alr, onun yerine st yakut, sedef, zmrt, inci, elmasla ssl bir platin koyarm, hi kimse bu emanetigrmediine gre, gnn birinde kutuyu aarlarsa, kutsal emanetin alndn anlayamazlar..." diyednm. Dedii gibi de yapm. Sonra krkbir kutuyu iie, onun stne de, krkbir odann kapsn da stste kilitleyip hazineden km arna, yapt dzen anlalacak diye de d kopuyormu. Hi kimsenin, kutsalemaneti aldn anlamamas iin, o zamana kadar ylda bir kutsal emanet zerine ant iilirken, padiah buand ylda ikiye karm. Her yl iki kez, alanlarda toplanrlar, padiah da, bakalar da, btn ulus, atalardankalan kutsal emaneti kanlar ile, canlan ile koruyacaklarna ant ierlermi.

Sadrazam kurnaz bir kiiymi. "Eskiden ylda bir kez emaneti korumak iin ant iilirken, imdi nedenpadiah bunu ikiye kard?.." diye sadrazamn iine bir kuku dm. "Yllardan beri koruduumuz buemanet ne ola?" diye o da bign hazineye girmi. Krkbir odadan geip, Krkbir kutuyu ap emaneti grm.

MemleketinBirinde

7


8/76

Ne de olsa padiah, dalaveresi aklmasn diye, ald emanetin yerine en deerli talarla ssl koca bir altnkoyduundan, bu gzel ey karsnda sadrazam akna dnm. "Ben bu emaneti alr, yerine st renkli,parlak talarla ssl bir altn koyarm. Nasl olsa, hi kimse, emanetin ne olduunu bilmediinden, gnnbirinde kutuyu aarlarsa, kutsal emanetin bu olduunu sanrlar..." diye dnm. Dedii gibi de yapm. Amaiinde, yapt i anlalacak diye bir korku olduundan, padiahn ylda ikiye kard ant ime trenini, yaz,k ve baharlarda olmak zere ylda drde karm.

Gelgelelim vezirlerden biri kurnaz bir kiiymi. "imdiyedek, ylda iki ant iilirken neden drdekarld?.." diye iine bir kuku girmi. O da, kimseye danmadan hazineye girebildiinden, bign, hazineyegirmi, krkbir odadan gemi, krkbir kutuyu am. Krkbirinci kutudan kan st parlak talarla ssl altngrnce, sevinten gzleri parlam. "Ben bunu alr yerine bir gm koyarm. Kim nerden bilecek?.." diyednm. Dnd gibi de yapm. Yapm ama iinde yle bir korku varm ki, hrszl belli olmasndiye, ulusa kutsal emaneti ne kadar iyi koruduunu anlatmak iin, ylda drt kez yaplan ant ime trenini heray yaptrmaya balam. Ulus, her ay alanlarda toplanp, son kiide son damla kan kalana kadar kutsal emanetikoruyacana ant iermi.

Saray nazr kurnaz bir kiiymi. Ant imenin ayda bire kmasndan ikillenmi. "Bunda bir i olacak, birgidip u emaneti greyim..." demi. Krkbir odadan geip, krkbir kutuyu ap emaneti grm. Atalardankalan kutsal emanet o kadar houna gitmi ki, "Ben bunu alp yerine bir bakr koysam, kim neredenanlayacak?.." diye dnm. Dnd gibi de yapm. Yapm ama, iinde hrszl anlalacak diye birkorku olduundan, emaneti ne kadar titizlikle koruduunu halka gstermek iin ayda bir yaplan ant imetrenini, haftada bire indirmi.

Gelgelelim, hazineyi koruyan suba, kurnaz bir adamm. iinden, "Ne oluyor byle?.. Haftada bir antiiyoruz! u kutsal emaneti bir gidip grsem..." demi. O da brleri gibi krkbir odadan geip, krkbir kutuyuam. Parlak bakn grnce ok sevinmi. "Ben bunu alr, yerine demir koyarm, kim nerden bilecek?.."demi. Dedii gibi de yapm. Ama yapt i, iine sinmediinden, emaneti korumakta ne kadar canla balaaltn herkese anlatmak iin gsterie balam. Her gn, atalardan kalan kutsal emaneti, lm bile gzealarak koruyacana ant iermi.

Gel zaman git zaman, ulusun iinden bir kii km.

- Btn ulus yllardan beri atalardan kalan emaneti canmzla, kanmzla koruyacamza her gn ant iipduruyoruz. Dorusu bu emaneti hazinede ok iyi saklyor, koruyoruz. Peki ama bu emanet nedir? Bizemaneti deiliz ya... u odalar, kutular aalm da, atalarmzdan kalan kutsal emanetin ne olduunu, neyikoruduumuzu bir renelim!.. demi.

Bu szler bomba etkisi yaratm. Bata padiah olmak zere, emanete hyanet edenlerin hepsi birden,hrszlklar anlalacak korkusuyla, bu dilei ortaya atan kiinin stne ullanmlar. Gerek emaneti arponun yerine srasyla sahtesini koyanlar, bu katakulliyi yalnz kendilerinin yaptn sandklarndan ve

birbirlerinin oyununu bilmediklerinden, hrszlklar ortaya kacak diye dleri kopuyormu. "Koruduumuzemanetin ne olduunu grelim!.." diyen kiiyi,

- Vay hain!.. Atalarmzdan kalan yle kutsal, yle deerli bir emaneti, sen kim olasn da gresin... diyerek,o kiiyi, kutsal emaneti kmsemek, aalamakla sulandrmlar. Btn ulusu da kandrdklarndan,kendileriyle birlik edip, bunu syleyenin stne yrmler.

Zavall az kalsn lin edilecekmi. Sonra padiah,

- Biz bunu ldreceksek yasaya uygun ldrelim!.. demi.

MemleketinBirinde

8


9/76

Bu kiiyi ldrmek iin nce bir yasa yazp, sonra zel bir mahkeme yargs ile ldrmler.

Gelgelelim, ldrmekle i bitmemi. nk, len kiinin szleri azdan aza yaylm. O dnce bir gibi gittike bym. Gnn birinde halkn iinden biri, "lm gze alarak koruduumuz emanetin neolduunu, neden lm gze alarak gidip grmeyelim?.." diye dnm. Ama kendisinden ncekinin banagelenleri bildiinden bu dncesini hi kimseye amam. Gizlice hazineye girip, kutsal emanete bakmay

kafasna koymu. Ama padiah, sadrazam, vezirler, btn emanet hrszlar, aldklar belli olmasn, kimseanlamasn diye, atalardan kalan kutsal emaneti, daha dorusu onun yerine koyduklar eyi, eskisinden dahask koruyorlarm. te bu yzden de hazineye gizlice girmeyi baaran kii, kutsal emaneti alp, btn ulusagstermek iin dar karken, hazineyi koruyanlarn eline dm. Adamn elinde, emaneti en son alann,onun yerine koyduu bir pasl teneke varm. Suba, adamn elinde tenekeyi grnce,

-Kutsal emanet bu deil!.. diye barm.

Saray Nazr,

- Bu deil!.. demi.

Vezir de,

-Bu deil!.. demi.

Sonra srasyla padiaha kadar hepsi,

-Bu deil, bu deil!.. demiler.

O zaman, elinde pasl tenekeyi tutan adam,

-Kutsal emanetin bu olmadm siz nerden biliyorsunuz? Bu deilse, ya hangisi?.. diye sormu.

Bu soruyu oradakilerin hibiri yantlayamam. nk hepsi de emanetin yerine koyduklar eyin sonradanalndn anlamlar. Yakalanan kiiyi hemen orada bodurup iini bitirdikten sonra pasl tenekeyi kutuyakoymular. Kutu kutu iine krkbir kutuya, onu da krkbir oda iine gizlemiler. Ama ileri bitrl rahatolmadndan, kutsal emaneti korumak iin bir yasa karmlar. Bu yasaya gre, sabah, le, akam, gnde n, btn ulus, atalardan kalan emaneti koruyacaklarna ant imek zorundaym. Bu and ienlerinhibiri, koruduklar kutsal emanetin alna alna, en sonunda bir pasl teneke olduunu hibir zamanbilememi.

PADAHA GREN KAZIK

MemleketinBirinde

9


10/76

Raviyan- ahbar ve naklan- asar ve muhaddisan- rzigar o gna rivayet ve bu tarz zre hikayet ederler ki,ook eski zamanlarda, yeryznn bilinmedik bir yerinde, sular bol, drt yan yol, kiileri erimli, topraverimli, halk erdemli, yazarlar grkemli bir lke vard. O lkede her kii salt kendi karnda olup, "gemisinikurtaran kaptan, sen uval giy ben klaptan" diyerek, kimse kimseyi dnmezdi. Her koyun kendi bacandanaslr, her eek kendi ayandan nallanr, "bana ne gerek, baklava brek" deyip, her kii karn tok, srt pekolunca, herkesleri de kendi gibi sanrd.

Gnlerden bign bir kii ortaya kp,

- Ey aman, bana kazk giriyor, kazk giriyoooor!.. diye bir sz yerde, bir sz gkte, haykrmayabalaynca, nceleri hi kimse aldrmayp,

- Ele giren kazktan benim neme gerek... Tanrya bin krler olsun, bana kazk, mazk girdii yoktur!..diye bu sese kulak asmad. Ama gel gr ki, adamn,

- Kazk giriyoooor!.. diye barmas yle artt ki, bartsndan o lkede yaayanlar tedirgin olup kayguyadtler.

Kentin dzenini koruyan kolcular, subalar, hi durmadan baran adam yakalayp her yanna iyicebaktlarsa da, hibir yerine giren kazk grmediler.

- Bu herif yalancdr, barr, arr, herkesi tedirgin eder!.. diyerek o kiiyi kentten uzak bir yere srp birmaaraya kapadlar.

Gel zaman git zaman, gnlerden bign, "kazk giriyor!" diye baran kiiyi alyaka edip getiren kolcularlasuba da,

- Kazk giriyooor!.. diye barmaya baladlar. Grltlerinden yer yerinden oynad. Suban, kolculardertop yakalayp Kadya kardlar. Kad da onlar bir iyice elden geirip,

- Kazk mazk girdii yoktur. Kazk girse grnr. Siz bo yere kenti ayaa kaldrrsnz!.. diyerek, birkesin yargya balayp o kiileri, ayaklarna zincir vurup zindana attrd.

Aradan gn geti, ay geti, bign Kad da cppesinin etekleri havada uuup, sar, kavuu rzgardasavrulup, sokaa urad.

- Kazk giriyooor, aman!.. diye barmaya balad. Kad'nn barts, yceliince yksek olduundan,padiahn kulana kadar gitti. Padiah bu olan ilere oka ap,

- Bu i ne itir, Kadya bile kazk girer. Bir iyice bakn bakalm. Kadya gerekten kazk girer mi?.. diye

buyrultu verdi.

Hekimba, yanna varp, Kady evirdi, evirdi, Kad'nn her yanna baktysa da, hibir giren kazkgrmedi. Sonunda, "Kadya kazk girmeyip, ancak kendye kazk girmi sanarak, hepimizi huylandrmakta,kenti ayaa kaldrmaktadr. Aklndan zoru olduundan tmarhaneye kapamak doru olur..." diye rapor verdi.Hemen Kady tmarhaneye kapadlar.

Bir zaman sonra, Kadya giren kaz grmeyen Hekimba,

- Ey amaan, bana da imdi kazk giriyooor!.. diye gndoumunda scak deinden sokaklara urad.Hekimbay byle grenler, ellerini dizlerine vura vura, kahkahadan iki bklm olup,

MemleketinBirinde

10


11/76

- Vay hele, Hekimba da m delirmi?.. Koca Hekimba kendya kazk girmi sanr... diyerekHekimbay alaya aldlar. Tenekeler alarak kentin ocuklar ardna dp, Hekimbaya, "Yuuu!.." ektiler.

Hekimba,

- Bu dertten bir anlayan yok mu, ey yurttalarm!.. Bana giren kymk deil, kazktr. Ben bu dertten

onmam, lrm!.. diye veryansn baryordu.

Padiah da kzd,

- Bunlar ii aztt artk. Kendileri, kazk girer der, ama, hi kimse giren kaz grmez. Bilirkiiler gelipbaksn. Onlarn bilim gc vardr, biz grmeyiz de onlar grrler... buyurdu.

En byk medreseden mderris, bilirkii seilip, Hekimbaya batan ayaa bir, bir daha baktlar. Hibirgiren kazk grmediler.

- Giren kan kazk yoktur. Koskoca Hekimba hi utanmadan bizi kandrmaya alr. Bo yere halkayaklandrr!.. dedikte, Hekimbay, ellerini ayaklarn balayp uzak bir yere srdler. Aradan okgemeden, bilirkii olan mderris de bign,

- Ey aman din kardeleri, kazk giriyor!.. diye sesleri ktnca haykrmaya baladlar. eyhlislam olsun,reis-l kttap olsun, sadrazam olsun, hepsi de mderrislere bakp,

- Bo yere yaygara edersiniz, kazk mazk girdii yoktur!.. dedike, mderrisler de,

- Bir gz gren kul yok mu ey din kardeleri! te kazk giriyor!.. diye l bastklarndan onlar dazindanlara atldlar.

Gn eriip, bir zaman geldi, eyhlislam ile btn vezirler, reis-l-kttap, sadrazam da,

- Vay amaan, bu kazk ne kazktr, imdi de bize girer!.. diye, bir feryad figan eylediler ki tabir olunamaz!

Padiah,

- Ortada kazk yoktur. Olsa grnr. Yalan sylersiniz!.. dedi.

Amma gel gr, gitgide o lkede yediden yetmie, genci yals, bir zaman geldi,

- Kazk giriyooor!.. diye barmaya balad. Padiah da,

- Kendilerine kazk girmeyenler, kazk giriyor, diye baranlara baksn. Bakalm, dedikleri doru mudur?..dedi.

Kendilerine kazk girmeyenler, kazk giriyor, diye baranlara iyiden iyiye baktlarsa da hibir giren kazkgrmediler.

- Padiahm ok yaa!.. Sayende hibir kazk mazk girmeyip, bunlar bozgunculuk etmektedirler... dediler.

Bylece bir zaman daha getikten sonra, o lkede herkes barmaya, kendine kazk girdiini sylemeyebalad. Padiah da,

MemleketinBirinde

11


12/76

- Herkes birbirine baksn, gerekten kazk girer mi?.. dedi. Herkes birbirine bakt. Ama hibiri, brnegiren kaz grmedi. Herkes birbirine,

- Yalanc, sana giren kazk yoktur. Kazk yalnz bana girmektedir. Senin yaygarandan benim sesime kulakasan olmuyor!.. diye barp hepsi birbirlerine dtler.

Gel zaman git zaman, hi kimse, "Kazk giriyor!" diye barmaz oldu. Artk kaza almlard. Hibir seskmad. Her ne olduysa, ilk baranlara olmutu.

Bir gece yans saraydan bir ses ykseldi ki, o sesle yer yerinden oynayp, herkes yatandan frlad. Padiahdon gmlek kendini sokaa atp,

- Aman ey benim sevgili kullarm, yetiin! Bana da kazk giriyooor!.. diye durmadan barmaya balad.

0 kentin kiileri,

- Padiahtr, yalan sylemez. Elbet kazk girdii dorudur. Bizden ok barmas da, herkese, rtbesinegre byklkte kazn girmesindendir. Padiaha giren kazk sultani olmak gerek... dediler.

Padiah yeri g inleterek,

- Ne durursunuz, gelip kaz karsanz ya... diye yalvard.

Padiahn evresindekiler,

- Ey sultanm, nasl karalm, bu kazk baka kazklara benzemez. Gzle grlmez. Elle tutulmaz.Acsn da kaz yiyenden bakas duymaz. Az daha sk diini, bir zaman sonra bizim gibi sen de kazaalr, rahata kavuursun!.. dediler.

ESK ROMA'DA YAAYAN BR

Anlatacam olay, milattan nce 128 ylnda geti. Dikkat buyurun, gemi demiyorum, geti diyorum. Benbu olay tarih kitaplarndan almadm, kendi bamdan geti.

"Tenash" denilen ruh gne, yani imdiki insanlarn ok daha nceki yllarda baka kiilerin, hattahayvanlarn kalplarnda yaadklarna inanr msnz? ster inann, ister inanmayn, bu beni ilgilendirmez. Bendn gece, bundan ikibinseksendrt yl onceki hayatm yeni batan yaadm. Daha "ruh-l-kuds" ebedi bakireHazret-i Meryem'in karnna girmemi, yani ortada Hazret-i sa'nn ne ad, ne san var. Yl, milattan nce 128...Ben Romal bir yurttam. Plafium dann eteinde ok geni bir bahe iinde byk bir villam var. gecence villama bir sr konuk geldi: Valustus, Yulius Perus, Sompeius, Tiseron ve daha bakalar. Btndostlarm gelmilerdi. Siz bunlarn hibirini tanmazsnz. Onun iin kimler olduklarn ksaca anlataym.Dostum Valustus, nl bir gladyatrdr. Daha geenlerde Kolesseum'da ok tannm bir gladyatrle dvt.Bu sk dv grmenizi ok isterdim. ki gladyatr ortaya knca, Kolesseum'u dolduran altmbin kiininuultusu insan sar edecek kadar ykseldi. imdiki zamanda parti toplantlarnda, bir de milli takmlarnfutbol malarnda ancak bu kadar grlt olur. Dostum Valustus, saygyla Konsl'n locasna dnd,

MemleketinBirinde

12


13/76

Konsl' selamladktan sonra,

- Elveda saygdeer konslmz, imdi lecek olanlar seni selamlyor!.. diye bard.

Halk yle alklad ki, siz bu kadar grlty ancak striptiz'e kan bir dansze yaplan gsteride duymuolabilirsiniz. ki gladyatr tam buuk saat dvtler. Sonunda dostum Valustus dmann amansz brakp

yere ykt. Yerdeki gladyatrn, pnl prl parlayan tun zrhlarnn altnda gsnn kalayc kr gibi naslinip kt grlecek eydi. Yenik gladyatr, elinin iki parman konsle doru uzatt. ldrmemesi iin afdiliyordu. Coan seyirciler,

- lm, lm!.. diye bardlar. Bu, tpk, futbol malarnda seyircilerin,

- Kovaaa! Kova! Ye onu!.. diye barmalarna benziyordu.

Konsl, aslan penesine benzeyen elini, locasnn nn rten, altn srma ilemeli kadifeye uzatt, gld.Ban yavaa aa indirdi. Bu, Valustus'a iaretti. "Dmann iini bitir!..." diyordu. Valustus, mzrankaldrd, yerdeki dmann kalbine saplad. te, dostum Valustus, byle bir adamdr.

ardklarmdan br Yulius Perus benim sava arkadam. nl bir generaldir.

Hellenizm kralln ykan ordunun bandayd.

Dostum Sompeius'e gelince, o eskiden kleydi. Ama nl bir hekim ve felsefeci olduundan, efendisininhastaln iyi edince efendisi de onu azat etti. Klelikten patrici'ler arasna katlan Sompeius akl ve bilgisiyleTribuna Meclisinde tribun oldu.

Dostum Tiseron genliinde Roma'nn en iyi araba yarsyd. imdi iirler, piyesler yazar.

Evimdeki len ok iyi geti. algclar harp, lir, gitar, filavtalar aldlar. Danszler en iyi rakslarn

oynadlar. ki sel gibi akt. Valustus, lenin ampiyonu oldu. gnde, uzand divann nne tam yirmidefa yiyecek, iki ve yemile dolu sini geldi. Volustus drt defa kustu, sonra yeni batan yedi, iti. Bylecelenin ampiyonu oldu. Bu kadar yiyen adam siz belki gazetecilere verilen ziyafetlerde grm olabilirsiniz.ok gzel bir len oldu. gn yenildi iildi. Sonra yemekten, imekten hepimiz baygn dtk. imdikial trenlerindeki ziyafetler gibi bieydi bu. gn sonra kendimize gelebildik.

Banyodan sonra vcuduma kokular srdm, harmaniyemi omuzuma alp dar ktm. Nereye gideceimibilmiyordum. Komum Plebius'un villasna gittim. Plebius,

- Yarn ava kacaz, adamlarnla hazrlan!.. dedi.

- Yarnki i kolay, dedim, bugn ne yapacaz?

Plebius parti arkadamdr. Bizim partiye byk hizmeti vardr.

- stersen yarlara gidelim, dedi, iddial koular var.

- Yorgunum Plebius... dedim.

- yleyse Byk Amfi'ye gidelim, iyi oyun var.. dedi.

MemleketinBirinde

13


14/76

Dostum Plebius'la Byk Amfi'ye gittik. Hesapianus'un bir komedisi vard. Bu alak herifi ben hisevmem. Dili koparlacak bir heriftir, zehir gibi dili vardr hergelenin. Her oyununda da ya Senatus'a ataryada Kuria Meclisine... Ya Konsl' yerer, yada Pretur'u. Ka defa "u herifin iini bitirelim, lende zehirliarap verelim..." dedim. Bizim felsefeci Sompeius,

- Roma cumhuriyettir. Bir cumhuriyette byle ey olmaz. Herkes istedii gibi yazar da syler de... dedi.

ok kzyorum bu Hesapianus denen hergeleye. Ben Konsl'n yerinde olsam, onu sirkte kudurmu akaplanlara paralatrdm. Onun leini yiyen kaplanlar bile zehirlenirdi, pis herif..

Halka da kzyorum. u hergelenin yazd oyun oldu mu, Byk Amfi'yi tklm tklm dolduruyorlar. Amagelenlerden ou pleb'ler. Patrici'lerden, yani z yurttalardan pek az gelen var.

Hesapianus o gnk oyununda yine bizim partiyi yeriyordu. Gya bizimkiler semenleri kandrmlar.Dpedz byle sylemiyor ama, ne kadar dolambal sylerse sylesin, anlalyor yine. Oyun bitince alktanByk Amfi yklyordu. ok canm skld. Sve saya villama geldim. Ama ne o? Ne oluyor? Villamnnnde bir kalabalk. Klelerim dar frlamlar.

- Ne oluyor?.. diye sordum.

Klelerimden biri,

- Efendimiz, dedi askerler olunuz Kabakius'u tutuklamaya geldiler.

Olumu tutuklamaya gelen askerlerin banda dostum Yulius Perus vard.

- Bu ne i bre Perus? Olumu neden tutukluyorsunuz?.. dedim. Perus,

- Sebebini bilmiyorum ama, sylentilere baklrsa, olun Kabakius bir iir yazm. iirin bir msrasnda

"Roma'ya giden yollar kapal" demi.

- E, bunda ne var? Lam ukurlar kazld iin yollar kapal. Yalan m sylemi?

- Belki de suu bu deildir. Belki budur. Bilmiyorum. Herkesin bildii gerekleri aka sylemek bazansu olur. Mercimekius'un neden ldrldn hatrlarsan. Roma'nn cumhuriyetle ynetildiini herkesbildii halde o, "Roma bir cumhuriyettir!" diye bard iin ldrlmt. Ben tutuklama sebebini bilmem.Ama elimde tutuklama buyruu var.

- Yulius Perus, bu emri kim verdi? abuk syle Jupiter hakk iin leini sereceim onun.

Hanerimi knndan kardm. Yulius Perus elindeki katlar uzatt:

- te senin dmann bu katlar, dedi. Emir burada. Mars'n zerine yemin ederim ki, olunu benkendiliimden tutuklamyorum. Sen de bilirsin ki ben ancak grevimi yapyorum.

- Evet, grev grevdir, dedim. Ama sana bu buyruu veren kim?

- Bucak Mdr Polakius.

Harmaniyemi savura savura Bucak Mdr Polakius'e giderken yolda dostum felsefeci Sompeius'lakarlatm.

MemleketinBirinde

14


15/76

- Beberius, nedir bu telan, arkadan cehennem tanrs m kovalyor?.. dedi.

- Plton beni arpsn ki, bu Bucak Mdr Polaikus'un cann cehenneme yollayacam. OlumKabaikus'un tutuklanmas iin buyruk karm.

- Polakius kendiliinden biey yapmaz. 0 da biyerden emir almtr.

- Ben halis yurtta patrici'lerden deil miyin Sompeius?.. diye sordum.

- Evet, dedi, sen eski bir Romalsn. Romal ana babadan dnyaya gelen soylu yurttasn.

- Ben toprak, iftlik ve kle sahibi deil miyim?

- Evet Beberius.

- Bu herifleri i bana getirmek iin oy vermedim mi?

- Verdin Beberius.

- yleyse bu i bana yaplr m? Bu hakszlk deil mi?

- Hakszlk Beberius.

- yleyse bu hakszl yapan bir sulu var. Jupiter hakk iin onu ldreceim.

- Yemin etme Beberius. Eer gerek suluyu bulabilirsen ldremezsin. Hanerin sulunun kalbine deil,knna girer.

- Byk yemin ettim. Grrsn... dedim.

Harmeniyemin eteklerini uura uura, hanerim elimde, firladm. Bucak Mdr Polakius'a,

- Doruyu syledii iin olumu tutuklayan sen misin?.. diye sordum.

- Benim suum yok, ite kaymakamn verdii yazl buyruk... dedi.

Kaymakama kotum. O da,

- Ben aldm emri yapyorum, o kadar, dedi. te Roma Valisi Zbarius'un emri. Valiye kotum.

- Olumu sen mi tutukluyorsun?

- Hayr Beberius. Doru syledii iin bir gencin tutuklanmasna ben de zldm.

- yleyse sulu kim? Bana bir sr kat paralar, dairelerin ta duvarlarn gsteriyorlar. Olumu,doruyu syledi diye bu katlar, bu mermer duvarlar m tutukluyor? Katlar m hanerleyeyim? Duvarlarm dileyeyim? Syle, dmanm kim?

Zbarius da bir sr kat uzatt,

MemleketinBirinde

15


16/76

- te Tribuna Meclisi'nin emri, dedi, stnde tribn'n imzas var. , Hemen soluk solua tribnlerekotum

- Ben Roma iin kanm dken Beberius deil miyim?

- Kahraman Roma yurtta, partimizin en iyi yesi Beberius'u selamlanz... dediler.

- Selam da, kahraman da yerin dibine batsn! diye bardm. Olumu siz mi tutukluyorsunuz?

- Biz bu ii nasl yaparz? dediler. Konsl emir verdi.

- Konsl m? sterse Konsl olsun, bu hakszln cezasn ekecektir.

Hanerim elimde Konsl Oktamirus'un karsna ktm.

- Syle, benim dmanm sen misin?.. diye bardm.

Konsl Oktamirus,

- ldrdn m Beberius, dedi, ben kral deilim, diktatr de deilim. Roma cumhuriyetle ynetiliyor. teolunun tutuklama emri burda.

- Yine mi karma katlar kt? Olumu bu katlar m tutukluyor? Birisi ksn karma!

- Bu emri Senatus verdi, Beberius. Senatus yelerinin kararyla oluyor.

Rzgar gibi frladm. Mutlaka dmanm bulacaktm. Yolda o uursuz herife rastladm, hani u Senatusaleyhinde yergiler, talamalar, alaylar yazan oyun yazan Hesapianus'la karlatm.

- "Roma'ya giden yol kapal" dedigi iin olumu tutukluyorlar Hesapianus, dedim. Bu hakszlk deil mi?

- Evet, hakszlk... dedi.

- Bu hakszl yapan kim? Dmanm kim? diye soruyorum, bana stnde emirler yazl bir sr katgsteriyorlar. Syle, ben katlar m paralayaym? Bu hakszl yapan sulu nerede?

- Suluyu ne yapacaksn?

- Jupiter hakk iin leini akbabalara yem yapacam. O da tpk dostum felsefeci Sompeius gibi.

- Suluyu bulsan biey yapamazsn... dedi.

- Yapamaz mym? Grrsn. Byk yemin ettim. Bu katlar ilk karan yeri aryorum.

- Hi phesiz Senatus... dedi.

- Evet... dedim.

- Senatus yeleri kimler?

- Bizim partililer.

MemleketinBirinde

16


17/76

- Onlar kim seti?

- Ben!

- yleyse daha suluyu mu aryorsun?

Hanerimi kaldrdm, gsme sapladm. Beyaz harmaniyem ala boyand. Suluyu ldrmtm..

nsann, eskiden hangi ada, hangi kalplarda yaadn hatrlamas kadar kt hibiey yok. Aranzdabenim gibi milattan nce 128 ylnda Roma Cumhuriyetinde yaam biri daha var m?

DAYANIN YURTTALARIM

ook eskiden, bu kavanoz dipli koca dnyann bir yerinde, drt bir yan da, ortas ba, sular nl ml,gkleri prl prol bir lke varm. Dnyann her yerinde olduu gibi, burada da, insanlardan baka yaratklarda varm. Bunlarn arasnda srngenler, zehirli bcekler, rmcekler de elbet bulunurmu. Ama bunlar,baka yerlerdekinden ne ok, ne az olduklarndan hi kimsenin gzne batmazm.

Bu lkenin banda bir kii bulunurmu. Buna "Babay" denirmi. O lkede babaylk seimle olurmu.Babay olmak isteyenler, adaylklarn koyarlar, semenler de bunlarn iinden beendiklerini Babayseerlermi. Hangi adayn ald oy oksa o, Babay olurmu.

Gel zaman git zaman, o lkede bir alas deime olmu. Srngenler, zehirli bcekler gnden gneoalmaya balam. Ylanlar, yanlar, krkayaklar, akrepler, rmcekler, kertenkeleler, hem her gn birazdaha oalyor, hem de her gn biraz daha byyp irileiyorlarm. Ylanlar, kavak kadar uzayp boylanm,kavak gvdesi kadar en alm. rmcekler byye byye ev kadar olmular. rileen kertenkelelerin yenidoan yavrulan bile timsahtan byk olurmu. Krkayaklar, yolcu trenleri gibi uzam. Yarasalarn kanatlaradr kadar genilemi.

Akl ergin, derin bilgin, erdemli kiiler, bu iin nedeni stnde kafa patlatmlar, dnmler, ama bitrlbu zararl yaratklarn neden gndengne byyp oaldklarn anlayamamlar.

bu kadarla da kalmam. Bu zararl yaratklar, insanlar sokmaya, srmaya, zehirlemeye de balamlar.Daha bir alacak yan, bunlarn srp zehirledii kiiler lmyorlarm. lmedikten baka, bu zehirlerinsann beynini uyuturuyor, tatl bir yar uyku veriyormu. Bu yle bir keyifmi ki, kanna bir kere buzehirden karan, hemen bu zehire alrm. Artk bu kii kendisini ylanlara, akreplere srtmadan,krkayaklara rmceklere sokturmadan, kertenkelelere, yarasalara kann emdirtmeden duramazm. Hem debu zehirin verdii keyfin sonu yokmu. Bikere bu zehire alanlar, onun verdii keyfi hibir zaman yeterbulmazlar, hergn daha ok, daha ok isterlermi. Haftada bir kendilerini zehirletenler, giderek iki gnde bir,

MemleketinBirinde

17


18/76

hergn, daha sonra da gnde bika n kendilerini zehirletmeye balamlar.

Beyinlerinin dnmeye yaradn bilen, kafas nce, yrei yce kiiler, nasl etsek de insanolunu uylan yan zehirinden kurtarsak diye bir yol aramlar. Ama br yandan, kendilerini ille zehirleterekkeyiflenmek isteyenler byle dnenlere kar dururlarm. Bu yzden o lkedeki insanlar ikiye ayrlmlar.Aralarnda baka ayrlklar da varm elbet ama, ounlukla iki belli ayrm varm. Ylan yan zehirine

alanlar, bu zehirin ok iyi yararl bir ey olduunu savunanlarla, bunun tersini syleyenler.

Yarasalar, .rmcekler, akrepler, krkayaklar durmadan insanlar sokmaya hz verdiklerinden, zehirealanlar gndengne oalyor, brleri hergn biraz daha aznlkta kalyorlarm.

Gel zaman git zaman, bu zehire ahanlar o kadar ok zehirlenmeye balamlar ki, gitgide yzleri gzleri,elleri ayaklan deimeye balam. Kendilerini ylanlara sokturanlarn, her gn birer para, birer paraderilerinin rengi yeile kayor, vcutlar uzuyor, kafalar klyor, bir zaman sonra bsbtn ylan olupkyorlarm. O zaman ylandan hi ayrmsz, yerde srnmeye balyorlar, bakalarn sokmaya, zehirlemeyealyorlarm. Bitakmlarnn da parmaklan, trnaklan, elleri, ayaklan gitgide inceliyor, uzuyor, yeniden ellerayaklar kyor, yava yava derken gnn birinde iri bir rmcek oluyorlarm. Ondan sonra baka insanlarnzerine atlyorlarm. Byle byle derken, zehirlenen insanlar da, kanlarna karan zehirin etkisiylegndengne ylanlamaya, yanlamaya, yarasalamaya, solucanlamaya, srngenlemeye balamlar.

tekiler, insan kalmak iin direnirlerken, her elveren yerde dillerinin dnd kadar,

- Yurttalar!.. nsanlnz koruyun, rmceklemeyin, akreplemeyin!.. diye barrlar, sylerler, amadinletemezlermi.

Zehirlenip deienler gitgide oaldklarndan, byle syleyenlere,

- Hainler, alaklar!.. diye barr, zerine yrrlermi.

nsanln koruyanlar gitgide o denli aznlkta kalmlar ki, gnn birinde o lkede bsbtn insankalmamasndan korkmaya balamlar. Babay seimi zaman gelince, kamuoyu da onlardan yana olduu iin,ylan, yan, yarasa, rmcek biimine girmi olanlar kimi seerlerse, o lkeye Babay olurmu.

O lkede aydn kiiler de varm. "Bamza gelenler nedir? Bundan yurttalarmz nasl kurtarrz,koruruz?" diye dnmeye balamlar. Her aydn kendi kafasna gre buna bir yol bulmu. Kimi,

- Zehire ala ala srngenleenler, rmcekleenler, artk insan saylmazlar. Onlarda insanln ne biimikalm, ne z... Bunun iin de Babay seimine katlmasnlar!.. demi.

Her ne kadar biimleri insan deilse de, ilk gelileri, doular insan. nk, bunlarn ocuklar yine insan

doarm. Kanlarna zehir katlmazsa, hep insan kalrlarm.

O lkedeki aydnlarn kimisi de,

- nsan kalmak iin, atalla yemek yensin!.. demi.

"tl pantolon giymeli" diyen, "Hergn tra olmal" diyen doluymu. Ama bunlarn hibiri, insanlarninsanln korumaya yetmezmi.

O zaman, o lkenin aydnlar, "Bir de baka lkelere bakalm. Oralarda da biimini, kalbn, iini, zndeitirenler var m? Varsa, neler yapyorlar? Bunu nasl nlyorlar, gidip grelim!" demeye balamlar.

MemleketinBirinde

18


19/76

Dedikleri gibi de, baka lkelere gidip, oralardaki insanlar incelemiler. Sonra, oralarda grp rendiklerini,kendi lkelerine uygulayp, yurttalarna yararl olmak iin, evlerine, ocuklarna dnmler. Yine eskisi gibiherkes kendince bir dnce srm ileri. Kimisi,

- Evlere daha geni pencereler aalm!.. demi.

Kimisi,

- Baka lkelerden rnek insanlar getirelim!.. demi.

Kimisi de,

- Bizimkileri baka lkelere gnderelim, oralardaki insanlar grsnler!.. demi.

"Gnde kere zplamak gerek." "Yatakta sol yana yatmal." diyenler bile varm. Yalnz bunlarnaralarnda kafas ileyen biri km.

- Beni dinleyin, demi, ben srngenlerin, bceklerin neden oalp gelitiklerini anladm. Yeryznnbaka lkelerine bakp, bunu rendim. Bir hava esiyor, bu hava srngenlere, bceklere o kadar yaryor kibyyorlar, oalyorlar. imdi i, bu havann esmesine engel olmakta. Bu hava da, dou ynnden esiyor.Gezip dolatm yerlerde grdm. Doudan esen bu havay kesen da dibinde kurulmu lkelerde, bizdeolanlar olmuyor. Aklmz bamza toplayp, bsbtn i iten gemeden, doudan esen hava yolunukapamalyz. Yoksa hepimiz, gnn birinde deiip insanlktan kacaz, ylan yan olacaz.

Bu szlere inananlar da olmu, inanmayanlar da, glp geenler de.. Ama inananlar ii sk tutup, zehirlisrngen, rmcek, kertenkele, yarasa biimindekilerle savaa girmiler. Bu lm kalm sava ok kanlolmu. nk o zamann Babay da, ounluktan yanaym.

O, lke dmanlardan korunmak iin epevre kale duvarlaryla evriliymi, Bu kaln duvarlarn her biyana

kaplar varm. lkenin insanlar, dou kapsn kapamaya alrlarken, brleri de kapatmamayaalrlarm. nsanlar kapy ierden itmeye, brleri dardan dayanp kapatmamaya urarlarken seller gibikanlar akm. Ama sonunda ierdekiler baar kazanmlar, dou kapsn skca kapamlar. brleri dekapnn dnda kalmlar. Bu dnceyi ileri srp baar kazanan kii, o lkeye Babay olmu.Yurttalarna,

- Sakn, demi, bu kapy aralamayn! Bir kere aralarsanz, sonunu alamazsnz. Bu byle bir kapdr ki, birparmak aralansa, gnn birinde ardna kadar alr.

Bir zaman sonra bu akll kii lm. Onun yerine bakalar seile seile Babay olmular.

Yine eskiden, her yerde, her zaman olduu gibi o lkede de srngenlerle teki bcekler varm ama, doukaps kapal olduundan, doudan hava girmedii iin, bunlar olduklarndan daha ok byyemez,reyemezlermi.

Gel zaman git zaman, Babay adaylar arasnda, sen seileceksin, ben seileceim, diye atmalarbalam. Dorusu bu Babay adaylarnn hibiri, yeniden insanlarn rmceklemesini, akreplemesiniistemiyorlarm. stemiyorlarm ama, ne yapsnlar, oy kazanmak gerek. O zamann Babay, dnmtanm, br adaydan oy daha ok alsa seimi kazanacak.

- Ben u kapy oyluk aralarm!.. demi.

MemleketinBirinde

19


20/76

Dedii gibi de yapp, Babayl bakasna brakmam.

Bunu gren br adaylar, kapy daha da ap, kendilerine oy verecekleri ieri sokmaya balamlar. Onlarda, kapnn bsbtn alp hepsinin dolmasn istemiyorlarm. Bunun iin de kendilerine gerekli on oylukkadar kapy aralamlar. Biyandan da kap temelli almasn diye, kendi adamlarna, kapy ardndanittirirlermi. Kap on oyluk, yz oyluk, bin oyluk aralana aralana, gn gelmi, ardna kadar alm.

Gelgelelim Babaylar, kapnn hepten ak kalmasn istemediklerinden,

- Dayann, ierden itin! diye de kendi adamlarna emirler verirlermi.

erden ite, dardan ite, kap kendi ekseni stnde fr fr dnmeye balam.

te o zamandan beri o lkede dou kaps fr fr dner, ama Babaylar da, hi durmadan,

-Dayann yurttalarm, dayann!.. diye barrlarm.

HAZRET- SA LE K KI

Bign Hazret-i sa ile bir estetik cerrahi operatr, bir de otomobil tamircisi, bir gazinoda oturuyorlard.Hazret-i sa, onlara din telkinlerinde bulunuyordu. Konuma srasmda otomobil tamircisi, Hazret-i sa'ya,

- Ey byk retmen! nsanlara iyilik etmek iin iimde bir ateli istek var. Ne yolda iyilik edebilirim?..

diye sordu. Hazret-i sa,

- Tannnn eriatnda naslsa yle yapmalsn!.. dedi. Otomobil tamircisi,

- Sana, ktlk edenlere iyilik ederek, onlar ktlk ettikleri iin utandrarak... dedi. Estetik cerrahioperatr,

- nsanlarn mayas ktdr, dedi. Deneyimlerime dayanarak sylyorum. nsanlar ktdr. Otomobiltamircisi,

- Hayr, dedi. nsanlann iinde iyilik vardr. Siz de bu Eriha kentinin en iyi insan deil misiniz?

- Gerekten Eriha kentinin en zengini olan estetik cerrahi operatr, hem de bu kentin en iyilikseverkiisiydi. Bu kadar iyi insann imdi nasl olup da, insanlara kt dediine tamirci amt.

Operatr,

- Ben baka... dedi. Ben btn yaammda herkese iyilik ettim. Ama karlnda de hep ktlk grdm.Demek insanlar kt... Hi kimse bu gerei benim kadar bilemez. Konumaya pek katlmayan Hazret-i sa,nndeki toprak anaktan, arabn iti. Otomobil tamircisi, operatre,

- yleyse cennette siz bir banza kalacaksnz... dedi. Operatr,

MemleketinBirinde

20


21/76

- yle, dedi, benim de korkum bu ya... Koca cennette tek bama canm sklacak.

Bu konumann sonunda tamirciyle operatr, insanlar iyidir, ktdr diye bahse girdiler. nsanlarn iyiolduunu savunan tamirci, dedii karsa, operatrn btn maln mlkn elinden alacakt. Dediikmazsa, nesi var nesi yoksa hepsi operatrn olacakt.

birlikte Eriha'dan Yerualim'e giden yol stnde krlk bir yere geldiler. Estetik cerrahi operatr buyolda tek bana duracakt. Bakalm, bu yoldan gelip geenler ona iyilik mi, yoksa ktlk m edeceklerdi.Hazret-i sa'yla otomobil tamircisi de olup biteni uzaktan seyretmek iin tepeye ktlar, bir zeytin aacnnarkasna gizlendiler. kisi de kendi dediinin kmas iin Tannya yalvaryorlard. Tamirci, ellerini gkyzneam,

- Tannm, insanlar u operatre inallah iyilik ederler... diye yakanyordu. Kendi dedii karsa operatrnzel hastanesi, malikaneleri, kleleri, cariyeleri, hepsinden nemlisi de bankadaki beyzbin dolar onunolacakt.

- Tanrm, inallah insanlar bana ktlk ederler de tamircinin btn maln mlkn elinden alrm.

Operatrn dedii karsa, tamircinin dkkanlar; evleri, kleleri, hepsinden nemlisi de bankadaki yzbindolar onun olacakt.

Uzaktan bir ayak sesi duyuldu. Operatr iinden,

- Hah, ite haydut!. diye geirdi. Tamirci de iinden,

- te erdemli bir kii... dedi.

Yolun dnemecinden bir adam kt. Operatrn yanna gelince kamasn ekip stne yrd, - karparalar!.. diye bard.

Operatr buna o kadar sevindi ki, glp oynayarak ceplerindeki btn paralan kard. Soyduu adamnsevincine aran haydut,

- Bunca yldr soygunculuk yapanm. imdiye kadar soy-duklarmn arasnda hi senin gibi sevinenigrmedim... dedi.

Sonra operatrn stn ban arad. Btn paralarn alp giderken operatr arkasndan seslendi:

- Saygdeer haydut, u cebimde de be dolar kalm, onu grmemisiniz. Buyurun aln... Haydut,

- Sen, dini btn biri olmalsn. Anlalan, beni yaptmdan utandrmak istiyorsun, ama bana vz gelir. Verbakalm onlar da... dedi.

Paralar alp yolland. Operatr, tepede, zeytin aacnn arkasndaki tamirciye sevinle seslendi:

- te gznle grdn ki insanlar kt... Bahsi kaybettin, btn mallarn, paralarn benim oldu.

Hazret-i sa, yumuak ama tok bir sesle ona tepeden,

- Acele etmee! Ve insanlarn iyi olduklarna inan ve bekle!.. dedi.

MemleketinBirinde

21


22/76

Operatr beklemeye balad. Bir ayak sesi daha duyuldu. Tamirci de, operatr de umutlandlar. Biri iyi, biride kt insan bekliyor, gelenin dileklerine uygun biri olmas iin Tanrya yakaryorlard. Operatr,

- Tanrm, bu gelen adam bana ktlk ederse, tamirciden aldm mallarn krkta birini yoksullara datarakinsanlara iyilikler yapacam... dedi.

Tamirci de,

- Tanrm, ayak sesi duyulan adam, operatre iyilik yaparsa, ondan alacam mallann krkta birini yoksullaradatacam... dedi.

Dnemeten bir adam kt. Operatrn yanna gelince kamasn ekip, gsne dayad,

- kar paralar!.. diye bard. Operatr sevin iinde,

- Hi param yok. nanmazsanz arayn. Ama isterseniz stmde deerli bulduunuz ne varsa alabilirsiniz...dedi.

Haydut, operatrn parmaklarndaki yzkleri, gm tabakasn, akman, altn ulu dolmakalemini ald.Alnacak hibieyi kalmaynca operatr azn aarak hayduda,

- Bakn, bakn azmn iine bakn ltfen... Sol st enemdeki az dii altndr. inize yaramaz m?.. dedi.

Haydut, operatr yere ykp, altn kaplamay almak iin az diini skt. Operatr can acsndankvranrken biyandan da sevinten glyordu. Haydut,

- Siz yoksa deli misiniz?.. dedi. Operatrden aldklarn cebine koyup gitti. Operatr zeytin aacnnarkasna gizlenenlere,

- te bu da ktlk eden biri. Ben kazandm. Btn mallarn, paralarn benim oldu... diye bard.

Hazret-i sa, yumuak, ie ileyen sesiyle tepeden ona,

- Sabrl oool... Ve umudunu kesme ve beklemesini bil!.. diye seslendi.

Uzaktan bir ayak sesi daha duyuldu. Operatr, umutla,

- te bir kt insan daha... diye iinden geirdi, bu da kimbilir bana ne ktlk edecek, ben de tamircininmallarna konacam.

Tamirci de,

- yi insandr. Kimbilir operatre ne iyilik edecek. Ben de operatrn btn mallarn alp onu be parasz,a plak brakacam... diye iinden geirdi.

Dnemeten biri kt. Operatrn yanna gelince, kamasn gsne dayayp, - Skl mangrlar! Yaparan, ya cann!.. diye bard. Operatr,

- Sizden nce iki saygdeer haydut beni soydular. Hibieyim kalmad, dedi. Ama siz de stmdekileri,bamdakileri soyup alrsanz, beni sevindirirsiniz. Elbiselerim, pabulanm da yenidir.

MemleketinBirinde

22


23/76

Haydut, operatrn stndekileri kard. Hepsini bir kn yapp giderken operatr ona,

- Saygdeer haydut, donum kald, dedi. Donumu istemez misin? ok yenidir. Daha ilk defa giyiyorum.Haydut,

- Sen dini btn olmalsn, ama bana vzgelir. kar bakalm donunu da... dedi. Donu da alp, operatr

anadan doma plak brakt. Operatr neredeyse sevincinden uacakt.

Tamirciye,

- Heyy, diye seslendi. Gryorsun ya, bu da bana ktlk etti. Artk btn maln, paran benim oldu.

Hazret-i sa, zeytin aacnn arkasndan o yumuak, o tatl, ama tok sesiyle,

- Ey Tanrnn kulu!. Sabrl ol ve bekle ve acele etme ve elbet bu yeryznde bir iyi insan da bulunur...dedi.

Operatr beklemeye balad. Bir ayak sesi duyuldu. Sonra dnemeten bir adam kt. Operatr,

- stmde haydudun soyaca biey kalmad inallah bu canidir, canm almak ister. Ben de tamircininmallarn alrm... diye geirdi iinden.

Tamirci de,

- Bu iyi biri olmal, plak kalan operatre rtnmek iin inallah bir bez verir... diye geirdi iinden.

Gelen adamn sallanmasndan, bir sarho olduu anlalyordu. Elinde bir sopa vard. Operatrn yannagelince, sopay onun bana indirmeye balad. Operatr, sopay yedike,

- Sol yanma vurmadnz, biraz da sol omzuma vurun karde... diye sarhoa yalvaryordu.

Sarho soluna vurunca san dnyordu. Sopalarn acsndan operatr inleyerek yere ykld.

- Saygdeer serseri, bama da vurun ltfen, Zahmet olmazsa srtma iki sopa daha indirin!. dedi.Sarho,

- Sen dini btn biri olmalsn ama bana vz gelir. te dileini yerine getiriyorum... diyerek olanca hzylaoperatrn kafasna bir sopa daha indirdi. Sonra yine sallana sallana gitti.

Operatr yld yerde, kanlar iinde kalmt. nleyerek,

- Btn maln, paran benim oldu... diye tamirciye seslendi. Hazret-i sa, zeytin agacnn arkasndan kt.nsann iine ileyen, byleyici, ama tok sesiyle.

- Ey Tannnn kulu! Sabrl ol ve bekle ve acele etme ve bu yeryznde elbet bir iyi yrekli kii bulunacak!..dedi. Bir ayak sesi duyuldu. Yerde inleyen operatr,

- nallah, bu bir katildir,beni ldrmek ister... dedi. Tamirci de,

- nallah operatre yardm edecektir... dedi.

MemleketinBirinde

23


24/76

Dnemeten bir adam kt. Yerde inleyen operatrn yanna kt.

- Neyin var karde? Yaralarn ok mu ar?.. dedi. Bu adamn kendisine yardm edeceini anlayan operatr,Hazret-i sa'ya duyurmamaya alarak,

- Defol!.. diye adama bard.

Adam, heybesinden arap, zeytinya kard. Operatrn yaralarn temizlemek istedi. Azndan,burnundan kanlar akan operatr,

- Git bamdan, ben senden yardm istemiyorum!.. diye bard. Adam,

- Sen ac duyarken, ben sana nasl yardm etmem... dedi.

- Bana yardm etmek istiyorsan, hemen defol git buradan... Hatta giderken kma bir tekme de indirsenbana asl o zaman yardm etmi olursun... dedi.

- Birbirlerine yardm etmek, iyilik etmek insanlarn insanlk borcudur. Beni yardmdan alkoymayn,karde.

Adam ille de yardm etmek, operatrn yaralarn temizleyip sarmak, sonra da srtna alp ehre gtrmekistiyordu. Operatr,

- yilik miyilik istemem, git ulan bamdan!.. diye bard. yi insan bandan savamayacan anlayanoperatr, adama svp saymaya balad. Ama o hi kzmadan onun yaralarn arapla, zeytinyaylatemizliyor, srtndan kard gmleini paralayp bu yaralar saryordu. Kendisine yaplan bu iyilikyznden btn malnn, parasnn elinden gideceini anlayan operatr, yerden bir ta kapp zorla ayaakalkt. Ta iyi insann kafasna indirip onu yere ykt, stne kt.

Hazret-i sa'yla tamirci, tepeden inip onlarn yanna geldiler. Estetik cerrahi operatr altndaki iyi adama,

- Sen bama bela msn? abuk git, yoksa seni ldrrm!.. dedi.

Bana tala vurulan adam,

- Seni byle brakp gidemem... dedi.

Operatr de ta daha hzl kafasna indirip, onu cansz brakt. Sonra sendeleyerek ayaa kalkt. Kanlellerini Hazret-i sa'ya uzatp,

- Bahsi kazandm, dedi, ite gryorsunuz ki iyi insan yok.. Tamirci,

- Nereden biliyorsunuz?.. dedi. Operatr,

- Kendimden biliyorum. Bunu kendimden biliyorum... diye bard, yere ykld.

Otomobil tamircisi mallarnn, paralarnn elinden gidecei korkusuyla, ldrmek iin yaral operatrnstne atld. Hazret-i sa,

- Onu srtna al ve ehre kadar ta ve ehre gidince candarmaya teslim et! Dedi

MemleketinBirinde

24


25/76

KARGALARIN SET PADAH

Bir varm, bir yokmu... Eski alarda, lkenin birinde bir zavall kii varm. Gnlk yiyeceinin bileyoksunu, ulsuzun biriymi. Ama kt yrekli de deilmi hani... Btn istei bakalanna iyilik etmekmi.yilik etmek istermi istemesine ama, bunun nasl yaplacan da pek bilmezmi. Sksk,

- Aaah ah, denni, bir gcm yetse de u insanlara hep iyilik etsem... Bu szleri duyanlar sorarlarm:

- Peki, nasl iyilik edeceksin? 0 da,

- yilik ite, dermi, herkese iyilik edeceim... Hele o gnler bir gelsin, ben bilirim nasl iyilik edeceimi...

Gnlerden bign da banda, Tannm bana yardm etse de, ben de insanoluna iyilik edebilsem. diyemnl mnl mnldanrken, arkadan gelen bir yolcu, yaklatka adamn bu szlerini duymu.

- Merhaba oul!.. demi.

yilik yapmak isteyen adam ban evirince, ak sakal gbeine kadar uzanm bir yolcu grm.

- Merhaba baba... demi.

- Nedir yle kendi kendine konuuyorsun, Tanndan bieyler istiyorsun? Adam derdini, insanlara iyiliketmek iin nasl iinin yandn dilinin dnd kadar anlatm.

Ak sakall adam,

- Senin gibi ok kii bakalanna iyilik yapmak istemitir imdiyedek. Bu iyiliin nasl yaplacambilseydin, bu kadar ok iyilik yapmak istemezdin. nsanlara iyilik yapmak, ktlk yapmaktan daha zordur.Dnya kuruldu kurulal bunu becerebilen ok az kii kmtr... diye adama akl vermise de, o dinlemez,

- Ah, demi, ben bakalarna benzemem. Hele bir yle yere gesem, btn ktlkleri kaldracamyeryznden. A, susuz kalmayacak. plak, ulsuz kalmayacak. Kavga dv kalmayacak... Btn ileriyoluna koyacam.

Ak sakall,

- ok istiyorsun ama, demi, yapmak istediin iin nasl yaplacan bilmiyorsun. Senden nce de seningibi yapmak istedikleri ii bilmeyenler ok geldi geti. br,

- yilik yapmaktan kolay ne var yeryznde... demi.

MemleketinBirinde

25


26/76

Sakall da,

- Eh, demi, demek o kadar ok istiyorsun iyilik yapmasn, yleyse buralarda durma. Durmadan gezdola... yle bir yer gelir, yle bir zaman gelir, sen de istediin yere ykselirsin...

yilik yapmak isteyen kii, ak sakallnn yalnz son szlerini dinlemi, alm ban yrm... Oras senin,

buras benim, yllar yl gezim dolam. Her gittii yerde, insanoluna iyilik yapmak iin, nasl iinin yanptututuunu anlatm.

Yine byle gezip, dolap dururken, btn gn, sonra btn bir gece yrm, gkbitimi rken, uzakta birkent grnm. Bu kent epevre kale duvanyla evriliymi. Kente girilecek kapy bulmu, ieri ynelmi.Kapdan kentin alanna girince arm kalm. Nas armasn... Alan insanla dolu... Ben diyeyim yzbinkii, sen de yzbin kii... nsan ynnn ucu buca grnmyor. 0 da kalabahn iine dalm. Her kafadanbir ses kyormu. Adam, konuulanlara kulak vermi. yle diyorlarm:

- Yurttalar! Ben sizin iyiliinizi istiyorum. Beni padiah yapmas iin kargalara syleyin. Kargalar benipadiah yapsnlar. Greceksiniz. sizlere ok iyilikler edeceim. Bu kentin rmaklarndan erbetler akacak,kaldrm talar altndan olacak. Yamur yerine gkten urup yadrtacagm. Bir eliniz yada, bir eliniz baldaolacak. Her Tanrnn gn baklava brek yemekten artk bkp usanacaksnz. yle rahat edeceksiniz ki, rahatsizi rahatsz etmeye balayacak. Sayn yurttalarm! Syleyin kargalara, beni padiah yapsnlar.

Btn azlardan hep bu szleri duyan adam arm. Bir de yanndakine bakm ki, yllarca ncekendisiyle bir da banda karlat ak sakall gbeindeki yal adam deil mi...

- Merhaba baba... demi. Sakall da,

- Merhaba oul... demi.

- Gryorum,bu kentte herkes bitrl konuuyor. yleyse neden banp aryorlar?.. diye ak sakallya

sormu. Ak sakall,

- Herkes salt kendisinin iyilik yapabileceini sanyor, ama bu iyilii nasl yapacan bilmiyor da ondan...demi.

- Bu insanlar hep byle barrlar m?

- Hayr. Seimden seime barrlar. Burada ylda bir seim olur. Seim zaman gelince herkes kendisininseilmesini ister.

- Neden?

- nk herkes salt kendisinin iyilik yapacan sanr. Hepsi de iyilik yapmak ister. Ktlk yapmakisteyen hi yoktur.

- Ne seilir burada?

- Padiah seilir... Bu lke baka lkelere benzemez. Baka lkelerdeki gibi, burada padiahhk babadanoula kalmaz. Her yl halkn iinden yeni bir padiah seilir. Seilen padiah, sz verdii gibi halka iyilikyaparsa padiah kalr, yapamazsa ertesi yl yeni seim yaplr. imdiyedek bir yldan ok padiahlk edenkmad.

MemleketinBirinde

26


27/76

- Peki, neden karga, karga! diye baryorlar?

- Bu lkede padiahlar kargalar seer de ondan byle baryorlar.

Derken hava birden kararm; Gkyzn bir karga bulutudur kaplam. Karga bulutlarndan gnegrnmez olmu. Kargalar insanlarn tepesinde uuup gak gaaak diye barrlarken, insanlar da,

- Karga karde, karga karde, aman beni se!. diye onlara yalvarrlarm. Kargalar bylecene bara, uuadursun, ilerinden iri bir karga yere doru szlm, iyilik yapmak iin da bayr dolaan adamn bannstnde dnmeye balam. Dnm, dnm, en sonunda gak diye pislemi. Sonra yine gklere ykselmi.

- te bir padiah oldun, te bir padiah oldun! diye adama nlemeye balamlar.

Neye uradn aran adam da, yanndaki Aksakal'a,

- Nedir, ne oluyor?.. demi. Aksakal,

- Burada padiah seimi ite byle olur, demi. Bir karga, birinin bana kere pislerse o kii bu lkeyepadiah seilir. Sen imdi te bir padiah oldun, demektir. Dua et de, karga yine senin ban sesin.

Demeye kalmam, karga yine fr dnp o adamn bana bir daha etmi. Alan dolduranlar,

- te iki padiah oldun, te iki padiah oldun!.. diye barmlar.

Kargann nc iini de yine o adamn bana yapmamas iin, herkes kendi ban aip,

- Karga karde buraya, karga karde buraya!. diye seslenerek kargaya yalvaryormu.

Karga bu szleri dinlememi. nc kere de yine o adamn ban semi. Bunun zerine adam,

- Padiah oldun!.. diye alp sallasrt ederek, omuzlannda saraya tamlar. Adam padiah olunca, kendisinipadiah yapan kargalann bu iyiliini unutmam. Btn bostanlardaki, tarlalardaki bostan korkuluklarnnkaldnlmas iin bir ferman karm. Kargalar talayan, klayanlan mahkemeye verip cezalandrm.Bununla da kalmam, her evin kargalara gnde bir avu yem atmasn buyurmu.

Halk, mrl mrl mnldanmaya balam ama, padiahn goz kargalardan bakasn grmyormu. Byleceilk yl geirmiler. Yeni seime girmiler.

O lkenin kiileri yine kentin alanna toplanmlar. Yine herkes kendisinin seilmesi iin kargalarayalvarmaya balam. Yine hepsi de insanlara iyilik yapmak istediklerini sylyorlarm. Kargalar bulut bulut

gelmi. Yine gk kararm. Gak sesleri gklerde uuldam. Her yl padiah bir karga seerken, bu yl,padiahtan grdkleri iyilie teekkr iin, on karga birden gelip, eski padiahn bana er kere pislemiler.O adam yine padiah olunca kargalarn bu iyliini unutmam, herkesin evinde yirmi karga beslemesinizorunlu klm. Kargalara, souktan, rzgardan korunmalar iin yuvalar yaptrm. Kargalar beslene beslenebydke bym, yalandka yalanm. Her bir karga bir hindi kadar olmu.

Derken yine seim zaman gelmi. Padiah hi sevmeyen halk mnldanm durmu, ama neye yarar, buseimde hindi kadar yz karga birden er kere, yine eski padiahn ban beenmiler.

nc kere padiah olan adam,

MemleketinBirinde

27


28/76

- Kargalarn stnde hibir bit bulunmayacak... Bitler ayklanp, kargalar temizlenecek. Kargalarnayaklarn cilalayacak, gerilerini yalayacaksnz! diye ferman kartm.

Kargalar beslene, bakla, koyun kadar olmular, hem de gndengne oalyorlarm. Bir zaman gelmi,oalan, irileen kargalar kente samaz olmu. Yine seim zaman gelmi. Bu seimde padiaha daha okteekkr iin, beyz karga birden er kere yine eski padiahn ban beenmi.

Padiah da, kargalara o kadar iyi baktrm ki, kargalardan kendilerine kentte yer kalmayan insanlar,evlerini, yurtlarn kargalara brakp, dalara bayrlara dmler. Beslenen kargalar sr kadar irilemiler.

Bir seim daha olmu. Havada sr kadar iri kargalar umaya balam. Onlarn grltsnden kulaklarsar oluyormu. Kargalar, padiaha olan borlann demek iin, bu sefer hep birden gelip, padiahn tepesineteekkrlerini brakmlar.

nsanlar, yeniden seilen padiah saraya gtrmek iin yaklanca bir de bakmlar ki, karga tersinden birtepe... Padiah da bu tepenin altnda boulmu, ezilmi. Oradaki insanlar, sevin iinde, yeniden,

- Karga karde, beni se. Karga karde, beni se!.. diye barmaya balamlar.

BR N HKAYES (*)

(* Bu kitapta toplanan masallar, Trkiye'de dn zgrl tarihi baknundan ilgintir. Bu yazlar,1955-1957 arasnda Akbaba dergisinde ve Demokrat zmir gazetesinde yaymland. ounu, zorlukla vetakma adlarla yaymladm. Okuduunuz bu hikayedeki olay, ilk yazl biimiyle Trkiye'de geiyordu. Amabirok dergilerden geri evrilince, bu hikayeyi uydurma bir in'li yazar adyla, olay in'de geiyormu vehikaye eviriymi gibi, dergide yaymladm. Ayn hikaye, birka ay sonra, baka bir dergide, evrilmi bir inhikayesi olarak kt.)

Kung-Su, Gney in Denizinde kk bir balk kasabasdr. irin kasabann hemen btn halk,balklkla geinir...

Pung-iyang'n balk kahvesinde bir sabah, nerden, nasl geldii belli olmayan bir kedi yavrusumiyavlamaya balad. htiyar Pung, sska kedi yavrusunu iri avularnn arasna ald. Kk tekirin stmavimsi gzlerine bakt,

- Seni bana Allah gnderdi!.. diye sylendi. Sonra rana,

- Bu kn ad, ung-Ban... Buna iyi bak!.. dedi. ung-Ban, kk maskara, birka gn iinde geliti,byd. Yalnz Pung Amca'nn deil, btn mterilerin sevgilisi oldu. ung-Ban'n kt bir huyu vard,

MemleketinBirinde

28


29/76

hrszlk... Aag yukan her kedi hrszdr. Ama ung-Ban gibisi grlmemitir. Daha alt aylk var yoktu,btn komular ikayete baladlar. Her sabah, daha gn aarmadan vazifesine sadk bir memur gibi, ie kar,leye kadar btn mahalleyi talan ederdi. Girmedii mutfak, kantrmad teldolap yoktu. Ocakta kaynayantencerenin kapan ap, iinden scak scak bir para balg almad gn olmazd. ung-Ban', btnzararna, hrszlna ramen herkes seviyordu. nk, o kadar kurnazca hrszlk yapyordu ki, onunyznden zarara ugrayanlar bile, bu hrszlklar ung'un muziplikleri diye karlarlard.

Bign, Pung Amca'nn kahvesine bir mteri geldi. Elindeki balk dolu kesekadn rafa koyduktan sonra,kat oyununa dald. Neden sonra kahveden karken elini raftaki kesekadna atnca, az bir kar akkald. Kesekadnn hibir yeri bozulmamt, fakat ii balk yerine havayla doluydu. Yalnz, altndan birdelik almt. ung'un, bu kadar kalabalk mteriden hibiri farkna vamadan, balklar teker tekerkesekadndan boaltmas, herkesi artmt.

ung'un hrszlktaki maharetinin bu kadar takdir edilmesinin nemli bir sebebi vard. Kung-Sukasabasnda hrszlk etmeyen insann on paralk itibar yoktu. almak ayp deildi. Ayp olan, alarkenyakalanmakt. Hrszlk srasnda yakalananlar, btn kasabada beceremedikleri ii yzlerine, gzlerinebulatrdklar iin rezil olurlard. O kadar ki, hrszlk yapmayan erkee, karsn geindiremez diye kzvermezlerdi.

Kung-Su kasabasnn sembol haline gelen ung, yldan yla efsanevi bir yaratk oldu.

Ondrt yana gelince, zavall ung'un gzlerine perde indi. Grmeyen gzleriyle de, bir zaman mesleinedevam etti.

Bir insan gibi mutfak kaplarnn mandaln aar, ocan bandaki kadn, ban arkasna dndrnceyekadar, zgaradaki bal kapar kaard.

Kocalarna akam yemei yetitiremeyen geveze kadnlar, hrsz ung'u bahane ederler,

- Ne yapaym? Bal ocaktan ung ald!.. derlerdi.

Bir sabah, ung'un cesedini yksek bir duvarn dibinde buldular. ung, vazife banda ruhunu teslimetmiti. Btn Kung-Su kasabas halk, gzya dkt, matem tuttu. ung'a byk bir cenaze treni yapld.oluk ocuk, gen ihtiyar, mezarnn banda toplandlar.

ung'un arkasndan, kasabay bir sessizlik ald. Ama iki ay sonra bir mucize oldu. Zavall ung'un mezarstnde byk bir bina ykseldi: Vergi dairesi...

Kung-Su kasabas halk, birbirlerine vergi dairesini gsterip,

- ung'un ruhu hortlad!.. dediler.

KTLERN BAKAMADII MCEVHER

MemleketinBirinde

29


30/76

Bir varsa bin yokmu. Yeni zaman iinde, her yer duman iinde, Sputnik frfr dner iken, atom atlarpatlar iken, ben kfeyi devirmi yatar iken, yeryznn bir lkesinde ok zengin bir hazine varm. Paradanpuldan yana tamtakr olan bu hazine, deer biilmez tarihi eyalarla tklmtklm dolu imi. Hem de neeyalar... Yedi lkenin topraklarn inemi atlarn nallar, altn ilemeli srma pskll krbalar, uzun uzunkllar, ssl yataanlar, zal palalar, ilemeli kalkanlar, hep bu hazinede dolu imi. Hele bu krbalar okadar ssl psl imi ki, bu gzel krbalara baknca, bunlarn, hayvan sarlarnda aklatmak iin mi, yoksa

gzel esir kadnlarn kalalarn gdklamak iin mi yapldn insan anlayamazm. Kllar yle uzun, ylekocamanm ki, bu kadar kocaman kllarla savalarn karsnda, olsa olsa ancak ya deve, yada filolabilirmi.

Btn bunlar yle deerli eyalarm ki, bunlar satn almaya yeryzndeki btn paralar yetmeyecei iinbunlarn ka para ettiini hibir zaman kimse bilmezmi. Ama bunlarn, ok deerli eyalar olduklar, hazinedairesinde sksk saklanmalarndan koruyucu askerlerin de o hazineyi gece gndz beklemelerinden belliimi. Gelgelelim, bu eyalarn ne kadar byk deeri olduunu herkes anlayamazm. Bunlar hazinedenkarlp da yol stne atlsa, hi kimse ban evirip bunlara bakmazm bile. Bunlarn deeri, ancakhazineye konulunca belli olurmu.

Baka lkelerin hazineleri bu kadar zengin deilmi. Deilmi ama, onlarn hazinelerinde bir mcevhervarm ki, yle bir mcevher de bu hazinede yokmu.

O lkede yaayanlar, Nasl edelim de yle bir mcevher de biz ele geirelim! diye dnr dururlarm.Bir de o mcevherlerden olsa kendilerinde, onlarn hazinesi yeryznn en zengin hazinesi olacakm. Ama omcevheri bulmak, ele geirmek, yapmak, ok, ama ok zormu. nk bu mcevher, yzlerce, binlerceinsandan yaplrm. Ne kadar ok insandan yaplrsa, mcevherin deeri o kadar artarm. Baka lkelerinhazinelerindeki bu mcevherin en by yumurta kadarm. Bunlar, o mcevherin ceviz hatta fndkkadarna bile oktan fitmiler. Bu mcevherin z demirdenmi, ama toprak altndan kan, bildiimizdemirden deil. Bu mcevherin demiri, insan kanndaki demirden olurmu. Bir insann btn kannda, birmiligramdan bile daha az demir olduuna gre, o mcevherin fndk kadarn bile yapabilmek iin, binlerceinsann kanlarn vermesi, bu uurda lmesi gerekirmi. Kandaki demirden yaplan mcevher prl prl

parlarm. Baknca kl parltsna gzler dayanamazm. Altn parlts, yannda snk kalrm. Gnetenbile parlakm. Bu parlaklk, insan gzndeki, insan beynindeki fosfordan elde edilirmi. Binlerce insannbeynindeki. gzndeki fosfor, kandan karlan demirin stne srlrm. yleki. bu kan demirinin stndemilyonlarca kck gz, l l yanarm. boncuk boncuk parlarm. Bu mcevheri yapabilmek iin binlercekii, kanlarn, beyinlerini, gzlerini vermeliymi. Ama i bu kadarla da bitmezmi ki... Mcevherde, kandemirinden, beyin ve gz fosforundan baka, yine insan canndan szlm magnezyum alevleri yanar,karbon paracklar parlar, sodyum, potasyum, kalsiyum kristalleri, klorofil renkleri iinde ldarm. Binlerceinsann kemiklerinden kan kalsiyumla ancak fndk kadarck bir mcevher yaplabilirmi. Bundan baka bumcevher, birdenbire yaplmazm. Bir gn, bir hafta, bir ay, bir ylda deil... Yzlerce ylda, kckparalar birike birike, ancak bir fndk kadar mcevher elde edilebilirmi.

Dnyann en zengin hazinesi kendisinde olan lkenin kral, nazrlar, hazinelerinde deer biilmez atnallar, ssl krbalar, ilemeli yularlar, kllar, paralar olduu halde, bu mcevherin olmayna ok, amapek ok zlrlermi. O lkede de pek ok kii bu mcevheri elde edebilmek iin kanlarn aktmlar,canlarn vermilerse de, bu i zaman zaman, yer yer, ayr ayr olduundan, onlarn kanlarndaki demir,beyinlerindeki fosfor, kemiklerindeki kire urada, burada, para prk yitmi, gitmi. Bitrl birarayagetirilip o mcevherlerden yaplmam.

Hazinede ille de bu mcevherden de bulunmasn isteyen kral ve nazrlar, binlerce sr, kz, eeikurban edip onlarn kanndan canndan bu mcevherleri yapmak istemilerse de yine olmam. Elde edileney, mcevher deil, pis, irkin, kara bir topakm. Ne yapsak, ne etsek, diye uzun uzun dnmler.Sonunda bu mcevherlerden ok olan lkelerden bir parack istemeye karar vermiler. Komu lkelerden

MemleketinBirinde

30


31/76

birinin babuu,

- Siz hazinenizdekileri bana verirseniz, ben de size bu mcevherden birazck veririm... demi.

Karlkl oturup konumular. nce bir ticaret, arkadan da bir siyaset anlamas yapmlar. Mcevheriverecek olan lkenin adamlar zengin hazineye girip, kllardan, kalkanlardan, krbalardan, nallardan en

beendiklerini almlar. Her istediklerini aldktan sonra, fndk kadar mcevheri onlara vermiler. Mcevherhazineye girmi ama, gelgelelim bu mcevher, o kadar parlakm ki, gzlerini krpmadan gnee bakan kral,nazr, saray adamlar bile bu mcevhere bakamyorlarm. Bakar bakmaz gzleri kamap yereyklyorlarm. Bakanlarn iinde kr olanlar bile varm. Mcevheri veren lkeye, bu ne itir diye sormular.Gelen cevapta yle deniliyormu: "O mcevher, yle bir mcevherdir ki, ona kt gzle bakanlar kr olur. Omcevherlere yalnz iyiler, dorular, ii d bir, z sz doru olanlar bakabilir."

Bunun zerine bir aknlktr balam. Bu mcevheri getirenler de yaptklar iten vazgemiler ama, iiten gemi. Yalnz lkenin iyi, doru kiileri mcevhere bakabiliyorlarm.

lkenin kral, lkesindeki btn bilginleri toplam. Onlara,

- Ben, demi, iyi, doru bir kiiyim. Buna inanyormusunuz?

Bilginlerden yars hi sesini karmam. br yarsnn ou,

- Sen iyi, doru bir kii deilsin!.. diye barmlar.

Yalnz, eytann st kardei olan birka bilgin, krala,

- Sen demiler, iyilerden de iyisin, dorularn en dorususun!..

Kral kendisine kar olan bilginlerin iki dudaklarn srmla diktirip, azlarn kapatm. Sorusuna hi ses

karmayanlara da

- Size bu lkede bilginlik yasak!.. demi.

yi, doru kii olduunu syleyen bilginlere,

- yleyse, ben neden bu mcevhere bakamyorum? Siz bilginseniz, greyim sizi, yle biey yapn ki, benbu gzel mcevhere bakmak zevkinden yoksun kalmayaym. Bu ii kim becerirse, sarayn ba bilgini olacak...demi.

Bunun zerine eytann stkardei olan bilginler, krala,

- Hametl efendimiz, demiler, mcevheri ters koyarsanz, yani baaa getirirseniz, gzleriniz rahatszolmadan ona bakabilirsiniz.

Kral,

- Gzlerim kr olmaz m, kamamaz m?.. diye sormu.

- Hayr, hibiey olmaz.

MemleketinBirinde

31


32/76

Bilginlerin dedii gibi yapmlar. Mcevher baaa gelince, kral, nazrlar, btn saray adamlar ona rahatrahat bakmaya balamlar.

BAY KZ'LE BAY AHMET

Bir zamanlar, lkenin birinde bir Ahmet Bey varm. Arpa, msr, saman alverii yaparm. okzenginmi. Zenginmi ama, har vurup harman savurmay da sevmezmi. Tutumlu bir kiiymi. Kars, bignAhmet Bey'e,

- ocuun ayakkabs eskidi. Yeni ayakkab almak gerek... demi.

Ahmet Bey, karsna kzm:

- Bu nasl itir? Annem bana iki ylda bir ayakkab alrd da babam yine kzard. Bizim zamanmzdabir ayakkab be on yl giderdi. diye sylenirdi. nsanlarda namus kalmam, her eyi rk arkyapyorlar. derdi. imdi bizim olumuz iki ayda bir ayakkab paralyor. Sende hi mi insaf kalmad?..

Kadn,

- Su benim deil, demi, ayakkaby eskiten ben deilim. Kadn bu kzgnlkla oluna km:

- Sen ne biim ocuksun... Baban da, ben de bir ayakkaby iki yl giyerdik. imdiki zamann ocuklarndahi insaf kalmam. iki ayda bir ayakkab eskitilir mi?

Olan,

- Su benim deil, demi, siz de biliyorsunuz, ben eskiden bir ayakkaby bir yl giyerdim. Sonra ancak altay giyebildim. imdi herey bozuldu yeryznde... Bir ayakkab iki ayda parampara oluyorsa ben ne

yapaym? Satclarda ahlak kalmam. rk ayakkab satyorlar.

Anne ile oul, her zaman ayakkab aldklar satcya gitmiler. Neden rk ayakkab yaptn sormular.Satc,

- Bunun suu benim deil, demi. Ayakkaplarn rklnden ikayeti olan bir siz deilsiniz. Herkes desizin gibi. Ben de bu rk ayakkaplar beenmiyorum. Ama ne yapaym ki, imdi zaman deiti. insanlardaahlak kalmad. Kunduraclar, hep byle rk kundura yapyorlar.

Kunduralarn rklnden o denli ok yaknm ki, satc da, kunduracya gidip, neden salam kundurayapmadn sormu. Kundurac,

MemleketinBirinde

32


33/76

- Bunda benim suum yok, demi. Ben kundura yapmak iin aldm gerelere, eskisinden daha ok paraveriyorum. Ama ne kadar ok para versem ie yaramyor. Eski insanlar daha namusluydu. Salam geresatarlard. imdiki kseleler, deriler rk dayanksz. Bunda benim hi suum yok.

Kundurac sinir iinde, deri ksele ald tccara gitmi. Neden dayanksz, rk deriler, kseleler sattnsormu. Derici,

- Benim hi suum yok, demi. Ben dayanksz deri, ksele satp da, alclarm karmak ister miyim? Amazaman deiti kardeim. imdi insanlarda ahlak, namus kalmad. Ka deri fabrikas deitirdim. Hepsi dekt, dayanksz deri yapyor.

Derici, ii bu kadarla brakmam. Alveri ettii fabrikann sahibine gitmi.

- Sizin rk derileriniz, kseleleriniz yznden ben utanlacak duruma dyorum... demi.

Fabrikann sahibi de,

- Ne desen doru, kardeim, demi. Ama benim hi suum yok... Eski zamanlarda fabrikamzda ilemekiin aldmz ham deriler salam kard. imdi insanlarda hi ahlak kalmam. Hem eskisinden pahal, hemde rk deri satyorlar...

Fabrikann sahibi, kendisine ham deri satan tccara, gelen ikayetleri anlatm. Deri tccar,

- ok doru, demi, imdiki deriler eski deriler gibi salam kmyor. Ama derilerin salam olmamasbenim yzmden deil. Biz bu derileri mezbahaya kasaplk hayvan getiren sr sahiplerinden alyoruz.Eskiden, insanlarn ahlak gibi, aldmz deriler de salamd.

Deri tccar da, kendisine kz derileri satan sr sahibine km. Sr sahibi,

- Bunda benim suum yok, demi. imdi zaman deiti. Yalnz insanlarn ahlak deil, kzlerin derisi debozuldu. Ben size kendi derimi satsam, neden rk deri satyorsun diye bana kzmaya hakknz var. Ama bensize kendi derimi deil, kzn derisini satyorum. inanr msnz, kzlerde bile namus kalmad. Su benimdeil, kzn.

Sr sahibi, srekli ikayetler karsnda, mezbahaya gtrecei kzlerden birini yakalam. Ona ylesylemi:

- Beni tccara kar utandrmaktan hi sklmyor musun? Senin yznden bana kyorlar. Siz kzmilletinin derileri eskiden daha salam olurdu. imdi deriniz bile bozuldu.

kz, boynunu bkm, yle sylemi:

- Bunda biz kzlerin en kk suumuz yok. te, beni ele aln. Ben, btn gcmle, etimle, boynuzumla,gbremle, derimle sahibime yararl olmaya alyorum. Nasl olsa insanlar beni kesip derimi yzecekler. Hiinsanlara daha salam, daha kaln deri vermek istemez miyim? Ama ne yapaym ki zamanlar deiti imdi.Bizim derilerimiz, babalarmzn derileri gibi salam, dayankl olmuyor. Ama buna ben ne yapabilirim?Derimi kalnlatrmak, salamlatrmak elimde deil... nme arpa diye koyduklar eyin yars toprak, kum...Saman diye rm ot veriyorlar. Hem de eskiden verdiklerinin yans kadar bile deil... Bu kadar yemle itebu kadar deri olur.

kz, derisinin aalanmasndan ok zlm. O zntyle, sahibine gitmi:

MemleketinBirinde

33


34/76

- Neden bana iyi bakmyorsun? demi, hem az, hem de kark, bozuk yem veriyorsun. Kemiklerimirilemiyor, derim kalnlamyor. Senin yznden suu kzlere yklyorlar.

kzn sahibi yle demi:

- Doru sylyorsun ama su benim deil. Biliyorsun, benim kk tarlamdan kan arpayla saman

hayvanlarma yetmiyor. Ben de gidip, arpa tccar Ahmet Bey'den sizin iin saman, arpa alyorum. Bay kz,imdi dnya deiti. Namus

Documents

Aziz Nesin - Memleketin Birinde