Ayrım - heretik.com.tr

Çevirenler Derya Frat annan, Aye Günce Berkkurt
ç i n d e k i l e r
Takdim (G. Çein – E. Göker) ............................................ 9
BRNC BÖLÜM Beeni Yarglarnn Toplumsal Eletirisi
Birinci Ksm Kültürel Soyluluun Unvanlar ve Kademeleri ............... 25 1.1 Kültürel Soyluluun Unvanlar .................................. 34
Unvann Etkisi ............................................................. 41 Estetik Yatknlk ........................................................... 50 Saf Beeni ve “Barbar Beeni” ...................................... 53 Popüler “Estetik” .......................................................... 56 Estetik Mesafe Koyma .................................................. 60 Kant Kart Bir “Estetik” ............................................. 68 Estetik, Etik ve Estetizm ............................................... 72 Yanszlama ve Mümkünler Evreni ............................... 81 Zorunlulua Olan Mesafe ............................................ 86 Ayrt Etme Duygusu Olarak Estetik Duyu ................... 90
1.2. Kültürel Soyluluun Kademeleri ............................. 101 Üsluplar ve Onlar Edinme Usulleri ........................... 104 “Âlimler” ve “Mondenler” .......................................... 109 Deneyim ve Bilgi ....................................................... 119 Çocukluk Evreni ........................................................ 121 Miras Alnm Sermaye ve Edinilmi Sermaye ............ 127 ki Pazar ..................................................................... 135 Etmenler ve Güçleri ................................................... 145
KNC BÖLÜM Pratiklerin Ekonomisi
kinci Ksm Toplumsal Uzam ve Dönüümleri................................. 153 2.1. Snf Koulu ve Toplumsal Koullanmalar ............... 157
Deikenler ve Deiken Sistemleri ............................ 157 na Edilmi Snf ....................................................... 164 Toplumsal Snf ve Güzergâhlar Snf ......................... 169 Sermaye ve Pazar ........................................................ 175
2.2. Üç Boyutlu Bir Uzam ............................................... 177 2.3. Tahvil Stratejileri ...................................................... 196
Snflanma, Snf Düme ve Yeniden Snflanma ......... 198 Tahvil Stratejileri ve Morfolojik Dönüümler ............. 205 Anlama Zaman ......................................................... 213 Kandrlm Bir Kuak ................................................ 216 Snf Dümeye Kar Mücadele ................................... 223 Eitim Sistemindeki Dönüümler .............................. 231 Rekabet Mücadeleleri ve Yapnn Ötelenmesi ............. 236
Üçüncü Ksm Habitus ve Yaam Stilleri ................................................ 253 3.1. Uzamlar Arasndaki Emantk ................................. 262
Biçim ve Töz .............................................................. 264 Kendini Ayrt Etmenin Üç Tarz ................................ 273 ddiasz m Fütursuz mu? ........................................... 287 Görünür ve Görünmez ............................................... 296
3.2. Olas Stiller Evrenleri ............................................... 306
Dördüncü Ksm Alanlarn Dinamii ......................................................... 331 4.1. Mallarn Üretimi ile Beenilerin Üretimi Arasndaki
Mütekabiliyet ............................................................ 338 Emantklarn Etkisi ................................................... 343
Seçime Bal lgililik ................................................... 353 4.2. Sembolik Mücadeleler .............................................. 358
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Snf Beenisi ve Yaam Stilleri
Beinci Ksm Ayrmn Anlam .............................................................. 383 5.1. Sanat Yaptnn Temellük Edilme Biçimleri ............. 395 5.2. Egemen Beeninin Deikeleri ................................ 414 5.3. Zamann Damgas .................................................... 431
Dünyevi ktidar ve Ruhani ktidar ............................. 457
Altnc Ksm Kültürel yi Niyet ........................................................... 461 6.1. Bilme ve Kabul Etme ................................................ 463 6.2. Okul ve Otodidakt ................................................... 475 6.3. Eim ve Eilim.......................................................... 480 6.4. Küçük Burjuva Beenisinin Deikeleri .................. 490 6.5. Düüteki Küçük Burjuvazi ..................................... 500 6.6. Giriimci Küçük Burjuvazi ...................................... 505 6.7. Yeni Küçük Burjuvazi ............................................... 511 6.8. Ödevden, Haz Ödevine ............................................ 524
Yedinci Ksm Zorunlu Olann Seçimi .................................................. 527 7.1. Zorunluluk Beenisi ve Uygunluk lkesi ................. 540 7.2. Tahakkümün Etkileri ............................................... 555
Sekizinci Ksm Kültür ve Siyaset ............................................................. 571 8.1. Sayma ve Yok Sayma ................................................. 575 8.2. Statüye Bal Yetki ve Yetkisizlik .............................. 585 8.3. Söz Alma Hakk ........................................................ 594
8.4. Kiisel Kanaat ........................................................... 601 8.5. Kanaatin Üretim Biçimleri ....................................... 606 8.6. Mülksüzleme ve Çarptma ...................................... 619 8.7. Ahlak Düzeni ve Siyaset Düzeni .............................. 628 8.8. Snf Habitusu ve Siyasi Kanaatler ........................... 634 8.9. Kanaat Arz ve Talebi ................................................ 638 8.10. Siyasal Uzam ........................................................... 653 8.11. Güzergâhn Kendine Has Etkisi ............................. 655 8.12. Siyasi Dil ................................................................ 664
Sonuç Snf ve Snflama ...............................................................673 1. Bedene lemi Toplumsal Yaplar ............................... 676 2. Kavramsz Bir Bilgi ..................................................... 680 3. Çkar Maksatl Atflar .................................................. 687 4. Snflandrma Mücadelesi ............................................ 690 5. Temsilin Gerçeklii ve Gerçekliin Temsili ................. 697
Metnin Ardndan “Saf” Eletirilerin “Avam” Bir Eletirisi çin Öeler ............ 701 1. Basit Olann Zevksizlii .............................................. 702 2. “Düünme Beenisi” ile “Duyularn Beenisi” .......... 706 3. Yadsnan Toplumsal liki ............................................ 713 4. Parerga ve Paralipomena ............................................. 718 5. Okuma Hazz ............................................................... 724
Ek 1: Yöntem Üzerine Baz Düünceler ....................... 729 Ek 2: Tamamlayc Kaynaklar ............................................ 753 Ek 3: statistiki Veriler ....................................................... 763 Ek 4: Bir Toplum Oyunu .................................................. 773
Aratrmasndan 50 yl, Kitabndan 35 yl sonra Ayrm
(G. Çein - E. Göker)
“Kopernik ya da Darwin’in baars, asln- da gerçek bir teoriden ziyade dourgan bir bak açs kefetmekti.”
LUDWIG WITTGENSTEIN, Wermischte Bemerkungen
Ayrm Fransa’da 1979’da basld. 1984’te yaymlanan ngilizce çevirisiyle etkisi hzla yayld (Bourdieu’nün ngilizce konuan sosyal bilim dünyasnda biriktirdii itibarn temeli bize göre bu kitaptr) ve özellikle kültür sosyolojisi ile snf çalmalar- nn kesiimindeki literatürün etrafndan dolanlmas imkânsz bir klasii haline geldi. Bugün sadece sosyolojide deil, ilgili dier disiplinlerde de, kültürel tüketimin insanlar arasnda ne tür hiyerariler, farklar ve mesafeler yarattn çalan bir aratr- macnn bir ekilde hesaplamas gereken kanonik bir aratrma raporu oldu.
Kitabn veri ve teori inasn gerekçelendiren aratrmalar, Bourdieu’nün Raymond Aron hamiliinde Avrupa Sosyoloji
10 ARATIRMASINDAN 50 YIL, KTABINDAN 35 YIL SONRA AYRIM
Merkezi çatsnda yönettii ilere dayanr: 1963’te ve 1967-68 arasnda 1217 kiilik bir örnekleme uygulanan soru formu ile oluturulan veri setinin analizleri, Bourdieu’yü kitap boyunca farkl snflarn kültürel beenileri ve kültürel tüketim yatknlklar arasndaki ayrma ve hiyerari-oluumu tartmasna, en soyut anlamda “kültürel sermaye, habitus ve alan” arasndaki et- kileimin teori-inasna götürür.
Meru bir soru: “1960’lar baka bir gezegen, yarm yüzyl sonraki Fransa yahut Türkiye için Ayrm ne anlatabilir?” Bu so- ruya kolayc cevap aranarak Türkiye’de yaplm bir sürü anket çalmas var: Bourdieu ne sorduysa benzerini sorup homolojik ayrmalar var m yok mu bakmak. Müzik tercihleri, tiyatroya gidilir mi, hangi kitaplar okunur, darda yemek ne sklkla ye- nir, vb. sorular, Türkiye’de yurttalar arasndaki kültürel tüketim ayrmlarnn tarihsel-sosyolojik temellerini incelemeden iletil- meye çallm. Aradaki 50 ylda dünyann ve Türkiye’nin hayli deitiini düünürsek, ayrmalarn yeni mantklarn ortaya çkarmaya çaltktan sonra geni çapl yoklamalar yapmak gerekiyor belki de.
Öte yandan Bourdieu 1984’te ngilizce baskya yazd ön- sözde “çok Fransz bir çalma bu tamam” diye teslim ediyor ama ekonomik ve sosyal koullarn evreni ile yaam tarzlar evreni arasndaki ilikilerin Weber’den ilhamla (snf ile Stand arasndaki kartlk) yeniden modellenmesiyle ilgili kitapta önerdii tart- mann bütün hiyerarik toplumlar için snanabilir olduunu da iddia ediyor. “Bizde Nouvel Observateur varsa sizde de New York Review of Books var” diyor ve veri noktalarnn karlatrlabilir muadillerinin bulunabileceini düünüyor. Zaten 1990’lardan bugüne takdimin banda sözünü ettiimiz hesaplamaya girien kültür ve snf aratrmaclarnn hepsi, Bourdieu’yü (ksmen) yanllayan veya (ksmen) dorulayan aratrma tasarmlarnda farkl, yeni veya ayn ayrtrma ilkelerinin neler olabileceini ortaya çkardlar. Örnein modelin ksmî bir dorulama ve düzelt- mesi son büyük snf aratrmalarndan biri olan “Büyük Britan-
11AYRIM
ya Snf Yoklamas” (2013) ile yaplmt. ngiltere sosyolojisinin Mike Savage, Fiona Devine, Niall Cunningham gibi empirik snf aratrmaclarnn öncülüünde gerçekletirilen çalma, sosyoekonomik hiyerarilerle yaam tarz hiyerarileri arasndaki ilikileri ortaya çkarrken, düzeltme ve yanllamalarna ramen Bourdieu’nün modelinin evrensel uygulamasyla ilgili inancnn bo olmadn ortaya koymutu (Savage vd., 2014).
Dier yandan, Ayrm’daki tezlere en kuvvetli ampirik itirazn 1990’lardan bugüne çeitli nitel veya nicel aratrmalarla des- teklenmi “kültürel hepçillik” modeliyle gelitirildiini de not etmeliyiz (Peterson ve Simkus, 1992; Peterson ve Kern, 1996; Fishman ve Lizardo, 2013). Buna göre, kültürel tüketim farkllklar “yüksek (kalburüstü) beeni” ile “alçak (vasatalt) beeni” arasndaki bir kutuplama ile deil, artan çeitlilik ve geni ke- simlerin çok farkl (“elit” ve “sradan” kategorilerinin bir arada olduu) kültürel beenilere ayn anda sahip oluu ile daha iyi açklanabilirdi. Örnein, müzik beenisi artk snflararas hiyerari pekitirici deildi, sosyoekonomik özellikleri açsndan heterojen olan büyük bir kitle, “hem opera hem rock”, “hem hiphop hem klasik müzik” tüketebiliyordu.
Ancak günümüzde bu tezin de evrensellii sorgulanmtr (Warde vd., 2007; Coulangeon ve Lemel, 2007). Bourdieu’nün modelinin tabutuna çaklm kesin bir çivi yok. Kitabn en üretken taraf da bu zaten: Kültür ve snf aratrmacs için aratrma sorusu kkrtyor, metodolojik sorular sordurtuyor -Bourdieu’nün analitik varsaymlarn bir kenara brakmak is- teyen için bile çalmann yol göstericilii var (“o soruyu nasl sormamak lazm?”, “bu kadar karikatürize, kaba beenili bir içi bugün Türkiye’de var m?”).
Ayrm ve Geometrik Veri Analizi
Kitaptaki snf teorisine geçmeden metodolojisiyle ilgili ksa bir not eklemek istedik. Ayrm’n dier özellikleri yannda Bourdieu’nün sosyolojik nicelletirme programnn metodolo-
jik anlamda ilk olgun çkts olduunu görmemiz gerekiyor. Le Métier du sociologue’un Almanca basksnn (1991) önsözünde öyle yazyor: “Mütekabiliyet Analizi’ni sk kullanyorum çünkü bu analiz, felsefesi toplumsal gerçeklii kurann ne olduu hak- kndaki kendi görüümü tamamen ifade eden ilikisel bir prose- dür. likilerle ‘düünen’ bir prosedür ki, ben de alan kavramyla bunu yapmaya çalyorum.”
Ayrm’da tekrar yaymlanan makale “L’anatomie du goût” (“Beeninin Anatomisi”, Bourdieu ve Saint-Martin, 1976) Bourdieu’nün Mütekabiliyet Analizi’ni ilk uygulama örnei. Soru formu uygulamasyla ina edilen verinin analiziyle Bourdi- eu, Fransz sosyal uzayn, kapsayc bir yap olarak ortaya çkarp bunun iki sektörünü incelemek istiyordu: Hakim snflara ait uzay ve orta snflara ait uzay. Bireyler × Deikenler tablosuna, henüz çoklu versiyonunun yaygn olmad o dönem Müteka- biliyet Analizi uygulad. Geni bir beeni çeitleri ve kültürel pratikler grubunu “aktif deikenler” olarak tanmlad; sosyo- demografik ve mesleki bilgiyi de “ek deikenler” olarak analize katt. Analizin iki boyutlu koordinat sisteminde görselletiril- mesi ile beenilerden (yaam tarzlar) oluan uzayla toplumsal konumlardan oluan uzay arasndaki sosyolojik ilikiler hakknda bir “sezgi” gelitirmek mümkün oldu. Ayrm’da analizi biraz daha karmaklatrr: Hakim snflarn fraksiyonlar, elle çizile- rek vurgulanan çeitli “birey bulutlar” (serbest meslek sahipleri, iadamlar, vs.) ile gösterildi. Haritann koordinatlar (“boyutla- r”) sermaye türleri olarak tanmland ve ortaya sermaye hacmi, sermaye bileimi ve snf rütbesi olarak belirlenmi üç boyutlu bir “sosyal uzay” çerçevesi çkt.
Kitapta [Grafik 21’de, s.654] görebileceiniz gibi Y ekseninde snf konumlar arasndaki mesafe, X ekseninde sermayenin ekonomik ve kültürel bileimi gösterildiinde bu çerçeve “yaam tarzlar uzay” ile “toplumsal konumlar uzay” arasndaki iliki ile ilgili güçlü sosyolojik çkarmlar yapmaya elverili hale geliyor. Bourdieu için verinin bu ekilde (“bireyler bulutu” vs “bireylerin
13AYRIM
Ayrm ve Snf Teorisi
Ayrm’n toplumsal snf teorilerine olan katklarna, bu katknn özgüllüü ve muhtemel tesirleri etrafnda dolanarak bakalm. Ayrm’da snf üretim ilikilerindeki konuma dikkat çekerken Marksist, statü ve itibar kayna olarak incelenirken Weberci ve toplumsal snflandrma mücadelelerinin sath olarak tartlr- ken de Durkheimc unsurlar barndrr. Bu üç kurucu ekolün Ayrm’ nasl beslediini hatrlayalm.
Marx ile Marx’a Kar
Pierre Bourdieu Ayrm’da ve pek çok mülakatnda “açklama- nn evrensel ilkesi” eklinde tanmlad snf kavrayyla ilgili olarak, bazen örtük bazen de açktan Marksist teorinin inhi- sarnda kalm snf mefhumuyla esasl bir hesaplamaya giri- mitir. Marksist bir sosyal bilimcinin entelektüel kararyla kât üzerindeki kurgusal kümeler olan teorik snflara “hakiki snflar” muamelesi yaplmas Bourdieu’nün eletirisinin asal boyutu- nu oluturur. Bourdieu’ye göre Marksist teori, Kant’n iaret ettii epistemik bir hataya dümütür: teorik varolutan pratik varolua ölümcül bir sçrama. Mevcut olmayan bir “gerçeklik”i göstermeye dayanan politik tesir üzerinde ustaca çalan Marx “teori etkisi”nin izdüümlerini kendi kuram açsndan pek de hesaba katmamtr. Bourdieu kât-üzerindeki-snf ’tan hakiki snfa, ancak siyasal bir mobilizasyon pahasna geçilecei meselesi üzerinde Marx’n hakkyla durmadn ileri sürer; her ne kadar Marx, teorinin “ynlar sarar sarmaz somut bir güç durumuna” geldiini söylese de. Dolaysyla Bourdieu, temsillerin gücünden filizlenen “teori etkisi”nin güçlü mevcudiyetine dikkat çeker; yani aratrmac teorik olarak ina edilmi snflarn, seferber ol- mu hakiki snflara karlk gelip gelmediini aratrmaldr.
Tam bu noktada az duralm ve Bourdieu’nün ne dediini bi-
raz daha açalm: “hakiki” snf, eer gerçekten de mevcudiyet kazan- msa, ancak harekete geçirilmi bir snftr. Klasik Marksizm’inki gibi snflar sanal durumda, müphem çizgilerle ve verili olarak ele alnan bir snf kavraynn reddidir bu tanmlama. Dahas,
Soyutlamalara gerçeklik atfeden kuramsalc illüzyon bir dizi ciddi sorunu gizlemektedir, ama bu sorunlarla, epistemolojik olarak denetlendii sürece, salam temellendirilmi kuramsal snflarn inas sayesinde yüzlemek mümkündür: Kuramsal bir snf (ya da “kat üstündeki snf ”) kurucu unsurlar çkar ve yatknlk benzemeleri temelinde bir araya getirilmi muh- temelen gerçek bir snf ya da gerçek bir snfn olasl olarak tasarlanabilir. Ayn ekilde toplumsal uzay, bireylerin birbir- lerine yaklamalar veya birbirlerinden uzaklamalar ile ilgili olaslklarn yaps, aralarndaki yaknln ve mesafenin yaps olarak yorumlanabilir. Yine de, Marksist kuramn varsayd- nn aksine, olaslktan gerçeklie geçi, kuramsal snftan pratik snfa geçi asla verili deildir: “Kiinin durduu yeri bilmesi” ve habitus yaknl ile desteklense bile kuramsal snflarn inasnda ileyen toplumsal dünyay alglama ve bölüntüleme il- keleri gerçeklikte dier ilkelerle, etnik, rksal ve ulusal ilkelerle, daha somut olarak, meslekî, topluluksal ve yerel ayrmalarn ve çekimelerin sradan tecrübesiyle dayatlan ilkelerle rekabet etmek zorundadr. Kuramsal snflarn inasnda benimsenen perspektif pratiklerin gerçek kurucu ilkelerine dayand kada- ryla en “gerçekçi” perspektif olabilir; ama bu bak açs yine de kendini eyleyicilere bâriz bir ekilde dayatmaz. Eyleyicilerin toplumsal dünya ve bu dünya içindeki yerleri hakknda edin- dikleri bireysel ve kolektif temsiliyet snfsal olanlardan tamamen farkl kategorilere göre kurulmu olabilir, gündelik pratik- lerinde, bulunduklar yerin hissi üzerinden eyleyiciler bu dün- yaya içkin kurallara uyuyor olsalar bile (Bourdieu, 2012: 374).
Bu hat üzerinden Bourdieu meseleye ilikin u temel öner- meye varacaktr: Snf mücadelesinin motive ettii snflar, yani Marx’n deyiiyle “mücadele-içindeki-snflar” yokturlar; varlk- laryla ilgili iddialar çou kez bir kuramsal yanlsamadr. Dola- ysyla snflar ancak özgül bir çaba ile belirli bir varlk biçimine intikal edebilirler.
15AYRIM
Ayrm’n Meram: Fark’n Tahakkümü Ayrm, snf tahakkümünü yeniden–üreten sembolik metalarn tüketimini tehir eden bir çalma (Gartman, 1991: 422) olma- snn yannda birbiriyle ilikilendirilmemi üç farkl çözümleme hattn da birletirme teebbüsü olarak görülebilir: [1] Üretim araçlaryla ilikili Marksist nesnel snfsal konumlar teorisi, [2] Weberci statü gruplar (hayat tarzlar, beeniler, itibar), [3] S- nfsal kültürü hâkim klmaya yönelik örgütlü mücadeleleri içe- ren siyaset analizi.
Bu verimli sentez nda Ayrm her eyden evvel snfsal mensubiyetin hem psikolojik hem de estetik beeniler olutur- duu fikri üzerine bina edilmitir. Eserin temel derdi, snfsal ve kültürel çözümlemeleri meczetmek suretiyle snfsal hâkimiyetin kültürel mekanizmalarn ifa etmek olarak basitçe özetlene- bilir. Deerin/kymetin toplumsal menfaat ve iktidar yapla- rndan özerk olarak olutuunu düünen Kantç kültür modeli Bourdieu’nün bu eserde cepheden saldrya geçtii birinci mo- deldir. Eletiriye maruz kalan ikinci model ise ilkinin tam kart kutbunda kendini konumlandran ve kültürü snf ideolojisine indirgeyen Marksist perspektif yer almaktadr. Her estetik yargnn toplumsal belirleyenleri olduunu ileri sürerken Kantç modele, ancak bunun salt snfsal mevkilere indirgenmemesi ge- rektiini söylerken de Marksç modele itirazlar gelitiren Bourdi- eu herhangi bir kültürün snfsal üretimi ve yeniden-üretiminin kuramn gelitirmeye soyunur.
Ayrm pek çok vasfnn yannda Kant’n Üçüncü Eletiri’sine ve onu izleyen felsefi yarg diskurlarna bir yanttr. Durkheim bireysel eylemlerin kolektif mantn göstermek için ne kadar çabalamsa, Bourdieu da bütün yarg biçimlerinin toplumsal kökenlerini ve örgütlenmesini ortaya çkarmak için o kadar ça- balamtr. Çalmann neredeyse tamam muazzam ve meak- katli bir empirik aratrma sürecinin çktlarna ayrlmtr. Snf- eksenli yaam tarzlar arasndaki ayrmlar, Fransz toplumunun
tükettii gda, dinledii müzik, okuduu gazeteler çerçevesin- de ele alnr. Her bir kültürel faaliyet snfsal karakterde olup, toplumsal snf yeniden-üreten eyler olarak görülür (Seidman, 2004: 148–149):
1. Tez: Birbirinden farkl iktisadi ve kültürel sermaye birle- imlerini temsil eden farkl snf ya da snfsal fraksiyonlar vardr.
Eserin genelinde meslekler üzerinden tanmlanan üçlü bir snf ayrm ile karlarz: çi snf, küçük burjuvazi ve orta ve üst snflar. Kültürel sermayeleri üzerinden mertebelendirilen her snf da kendi içinde alt kesimlere ayrlr. Burjuvazi yüksek düzeyde iktisadi sermayeye sahiptir; zira entelektüeller ve iadamlar bu snf içinde farkl kültürel sermaye donanmlaryla birbirlerinden ayrlrlar. Toplumsal snflar içindeki sermayenin hacmi ve kompozisyonundaki farkllklar snfsal farkllklar ve antagonizmalar açklar. Böylece, ekonomik konum büyük öl- çüde snf belirlerken, ksmen ekonomik sermaye tarafndan koullandrlan kültürel sermaye de snfsal kesimleri yaratr.
2. Tez: Bu farkl snflar ve snfsal fraksiyonlar farkl kültür tarzlarnn zeminini tekil etseler de, her snfsal fraksiyon içinde mevcut olan kültürel kalplar ekseriyetle tekbiçimlilik arz ederler.
Beenilerin farkl pratikler balamndaki cisimlemesi mü- terek snf-eksenli kültürel kalplarn olumasna sebebiyet verir ki, bunun sonucu “türde yaam tarzlar”dr. Her snf kendi habitusunu yaratr. Daha detayl ifade edersek, snfsal konu- mun toplumsal failleri maddi zorunluluklardan kurtarma dere- cesi bir snfn habitusunu [kültürel faaliyetlerini] ekillendirir. Hayatn stilizasyonuna odaklanan orta snflar ile maddi zorunluluklarn basks altndaki içi snf birbirine uzak kültürel bi- çimleri tercih edeceklerdir. Mesela snf-temelli farkllklarn en güzel örnekleri gda tüketimi üzerinden verilebilir. Bourdieu’ye göre, aratrmalar içi snf erkeklerinin snflarna özgü erkek- siliklerini pekitiren etli ve ar gdalar tercih ettiklerini göste- rir. Bu yüzden onlar balktan holanmazlar, çünkü balk dikkat gerektiren, kadns ve daha hafif bir besindir. Aksine, orta snf erkekleri bal kesinlikle dikkat gerektiren, daha hafif, salkl olduu ve piirmesi daha karmak ve tüketimi pahal olduu –yani, stilizasyonu yanstt– için tercih ederler. Bourdieu bir anlamda, orta snfn maddi zorunluluklarn basksndan nispe-
17AYRIM
ten uzakln, bütün kültür kalplarnda duyusal ve ilevselsen ziyade, biçim ve stile genel bir ballk sergileyerek idealize et- tiini öne sürer.
3. Tez: Kültürel tüketim snf fraksiyonlarnn kendini tefrik etme ve daha üst bir statü iddia etme biçimidir.
Hâkim snf mensuplar hegemonik snfsal statülerini mevcut estetik yarglarn/tarzlarn/deerlerini baat konuma geldikçe/kaldkça sürdürebilirler. Buna mukabil, tâbi snflar- sa genellikle kendi konumlarna raz olduklarn açklarlar. Bu mütekabil anlay snflarn yeniden-üretimi açsndan oldukça kritiktir. Ayrca Bourdieu açsndan, hegemonyann bu dina- mikleri bireysel yetenek ve çaba ideolojisinin benimsenme dere- cesini de gözlerden saklar. Yani kültürel pratikler bireysel ye- tenein ürünleri olarak görüldükçe, hâkim kültür kalplarnn toplumsal eitsizliin tamamlaycs olan snf-temelli dayatma- lardan çok üst bir duyarll yanstt düünülür.
Tüm bu aratrma çktlarndan sonra Bourdieu’nün Kant’a dönük merkezi eletirisi de iyice ayyuka çkar: Kant’n estetik anlay modern kültürel elitizme hizmet eden bir diskura sahiptir. Kantç teorinin kart bir analiz araclyla Bourdieu, ilaveten Marksizm’in ekonomik determinizmini de Weberci kültürel düzenin özgünlüü fikriyle ve Durkheim’n snflandrma giri- imleriyle düzeltmeye giriir. Toplumsal snflar üretim ilikileri içindeki konumlarna göre tanmlayan Marksist teoriye kar, snflarn toplumsal uzamda paylalan konum içinde ve tüke- tim alannda gerçekleen ve paylalan yatknlklar balamnda ortaya çktklarn öne sürmütür:
Kaçnlmaz olarak bireyler ve gruplarn pratikleri içinde yer alan temsiller onlarn sosyal gerçekliklerinin en önemli ksmdr. Bir snf kendi varlna göre olduu kadar alglanan varlna göre de tanmlanr (Bourdieu, 1984: 564).
Bu noktada mülkiyet ve mülksüzlük kriterlerinin iktisadi olmayan metalarn biriktirilmesi sonucu oluan sembolik ta- hakküm formlarn açklamaya yetmeyecei bir durum peydah olacaktr. Sembolik metalarn ekonomi-politiinin gereklilii
ite bu momentte kendini gösterir. Gelgelelim snf ilikilerinin görmezden gelinemeyecek sembolik bir boyutu söz konusudur. Dolaysyla Bourdieu bu meyanda Weber ve Durkheim’ yard- ma çarr.
Günümüz koullarnda snflarn gündelik hayatta statü gru- bu görünümü kazandklar fikrinin temelinde hiç kukusuz ki Max Weber bulunmaktadr ve Ayrm’daki teorik vurgunun koyu- lat çözümlemeler çounlukla bu tespitle ilgilidir. Weber’deki snf ve statü gruplar arasndaki kartlk, Bourdieu’nün sözlük- çesinde maddi ve sembolik arasndaki farka tekabül eder. Ancak, snf ve statü gruplar arasndaki bu fark analitik bir manevra olarak görülmelidir. Snfsal çözümleme hiçbir surette, ekonomik ilikilerin analizine indirgenmemeli, sembolik boyutlar da göz önüne alnmaldr. Böylelikle Bourdieu, snf teorisinin en temel boyutlarndan birini de reddetmi olur; snflar birbirlerinden a priori olarak ayrmaya yönelik alglanm mecburiyet (Weininger, 2014: 114).
Dier yandan Ayrm’n snf, ayn zamanda toplumsal snflandrma mücadelesinin bir etkisidir.“Snflandrma pratikleri” snflarn temel inâsna girdikleri ölçüde sembolik tahakküm araçlardrlar ve snflar ile snf fraksiyonlar arasnda yaanan mücadelenin temel bir payandasn olutururlar. Çünkü snflandrma, Bourdieu için, bir siyasi iktidar pratii anlamna gel- mektedir.
“Habitus, her hâlükârda snf habitusudur” “Eylemi ‘fâilsiz’ mekanik bir tepki olarak anlayan nesnelcilik ile bilinçli bir niyetin maksatl ii olarak tasvir eden öznelcilikten” kurtarma gayesiyle Bourdieu sosyal uzamdaki konumlar ve temel bir dolaym salayan açklayc bir ema olarak habitus kavramn gelitirmitir. Toplumsal olarak inâ edilmi bir yatknlklar siste- mini imleyen habitus, “alkanlk” (habit) ile kartrlmamaldr. Tersine, yatknlklar son derece kendiliinden ve yaratc olan eylemi (Bourdieu’nün deyiiyle pratikleri) dourmaldr.
19AYRIM
Ancak en temelde habitus her failin sosyal uzaydaki konu- muna göre biçimlendirilmi olup, empirik olarak deiken ve snfa-özgü bir kavramdr. Daha açk bir ifadeyle, Bourdieu için habitus “üretim noktalar”na yerlemi deil, inâ edilmi bir süreçtir. Bu balamda sosyal uzamdaki her mekân, belirli yaam koullarnn durumuna, Bourdieu’nün terimleriyle ‘snf durumu’na tekabül eder. Bourdieu’ye göre belirli snf durumu deneyimi, bireylere belirli bir yatknlar setini dayatan sosyal uzaydaki verili bir mekân karakterize eder. Yapsal veya snfsal bir konumu paylaan bireyler, ayrca kendi toplumsal pratikle- rini yaplandran ortak bir habitusu üreten -klavuzluk salayan ve snrlayan, ancak ayn zamanda bireysel yenilii mümkün klan- benzer, tekrarlanan deneyimler yaarlar. Bu yüzden, bireyler ne tamamen özgür failler, ne de toplumsal yapnn pasif ürünleridirler; toplumsal hayat ne tamamen özneldir, ne sadece anlamlar ve iradî eylemlerden oluur, ne de özellikle nesneldir ve toplumsal-yapsal süreçler tarafndan yönlendirilir yahut sadece kstlayc ve zorlayc olarak yaanr (Seidman, 2004: 145).
Bir anlamda, habitus benzer konumdakilerin kolektif bilin- cidir, çünkü o bireylerin dünyay benzer biçimde sunmalar ve belirli bir tarzda snflama yapmalar, seçmeleri, deerlendirme- leri ve davranmalarn mümkün klan bilisel ve duygusal bir klavuz salar. Öte taraftan Bourdieu sosyolojisinin bir temel sorunu da “kolektiflerin varlk biçimleri”dir. Distinction’un temel varsaymlarndan birisi, önceden de belirttiimiz gibi toplumsal kolektivitelerin öncelikle tüketimin alannda biçimlendirildii- ne dair öncüldü. Zaten Bourdieu’nün habitusun önemine dair vurgusunun arka plannda bu varsaym vardr. Böylece kültürün “kutsanm” biçimleri de (sanat, edebiyat, müzik, tiyatro vs.) dâhil olmak üzere, tüketim alanndaki pratikler üzerinde birçok verinin analizi gerekmektedir. Bu veriler üzerinde mütekabiliyet analizini (correspondence analysis) uygulamak suretiyle Bourdi- eu, sosyal uzayla ebiçimli bir yapy betimleyen yaam tarznn/ habitusun çok sayda göstergesini örneklerle sergiler. Daha özel
olarak da farkl pratiklerin sosyal uzayn farkl kesimlerinde kü- melendiini gösterir. Çünkü eilimsel bir ‘ema’nn bir sistemi olarak habitus dorudan gözlemlenemez, yorumlamal biçimde kavranm olmaldr.
Sonuç olarak Ayrm çalmasyla Bourdieu snf savann gi- zil bir boyutuna, kültürel tüketimin çok deikenli ve müphem karakterine eilerek, felsefe tarihinin en muamma sorularndan birini, yargnn kökeni ve ileyii sorusuna sosyo-tarihsel ve ampirik bir cevap sunmu olur. Beeniyi bireysellie indirgemeden, onu toplumsal ihtiyacn form deitirmi tezahürü olarak görür. Böylelikle de beeninin yaam tarzn art de vivre olarak dayat- mada, konumsallklar muhafaza etmede ve snf mücadelesinde bir koza tahvil etmede ne denli hayati olduunu saptar. Homo esteticus artk sosyal bilimlerin odandadr (Wacquant, 2011: 115).
Kaynakça
Bourdieu, P., de Saint-Martin, M. 1976. L`anatomie du goût. Actes de la recherche en sciences sociales, 2(5):18-43.
Bourdieu, P. 1984. Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste, Londra: Routledge and Kegan Paul.
Bourdieu, P. 2012. “Sosyal Snf Yapan Nedir? Gruplarn Kuramsal ve Pratik Varl Üzerine”, Tözcülüün Tasfiyesi, (eds.) Güney Çein ve Emrah Göker, Notabene Yaynlar: Ankara, 367-384.
Coulangeon, P., Lemel, Y. 2007. Is ‘distinction’ really outdated? Qu- estioning the meaning of the omnivorization of musical taste in contemporary France. Poetics 35: 93-111.
Fishman, R. M., Lizardo, O. 2013. “How Macro-Historical Change Shapes Cultural Taste: Legacies of Democratization in Spain and Portugal.” American Sociological Review 78:213–239.
21AYRIM
Gartman, D. 1991. “Culture as Class Symbolization or Mass Reifica- tion? A Critique of Bourdieu’s Distinction”, American Journal of Sociology, vol. 97, 421-447.
Peterson, R.A., Kern, R.M., 1996. Changing Highbrow taste: from snob to omnivore. American Sociological Review 61, 900–907.
Peterson, R.A., Simkus, A., 1992. How musical tastes mark occupatio- nal status groups. In: Lamont, M., Fournier, M.(der.), Cultivating Differences. Symbolic Boundaries and the Making of Inequality. The University of Chicago Press, Chicago, s. 152–186.
Savage, M. vd. On Social Class, Anno 2014. Sociology (çevrimiçi ba- sm, 11 Haziran 2014).
Seidman, S. 2004. “Critical Sociology: Anthony Giddens and Pierre Bourdieu”, Contested Knowledge: Social Theory Today, Blackwell Publishing, 142-154.
Wacquant, L. (2011). “Durkheim and Bourdieu: The Common Plinth and its Craks”, Bryan Turner and Simon Susen (eds.), The Legacy of Pierre Bourdieu: Critical Essays, London and New York, Ant- hem Press, 91-110.
Warde, A., Wright, D. ve Gayo-Cal, M. 2007. Understanding Cultural Omnivorousness: Or, the Myth of the Cultural Omnivore. Cul- tural Sociology 1(2), 143-164.

Documents

Ayrım - heretik.com.tr