Temel Sağlık Hizmetleri (TSH) 1978’den 2018’e

Doç. Dr. Alpaslan TÜRKKAN

Sağlıklı Kentler Birliği Danışma Kurulu Üyesi

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi

alpaslanturkkan@gmail.com

Her kilidi açmaya yarayan, demirden, eğri ve sivri araç

Sağlık• İyilik Hali

DSÖ Anayasası, 1947• Ayrım gözetmeme• Doğuştan kazanılan hak• Hükümetler sorumlu

Tarih dizini

1978 1986 2008 2018

1978 öncesi sağlık• 1973: DSÖ «Hedefler» belirlenmeli…

• Olanaklar- sahip olmadıkları

• Sağlık sorunları farklı

• Dünya nüfusunun yarıdan fazlası sağlık hizmetinden yoksun

• Ödeme güçlüğü-kültürel yapı hizmete ulaşmayı engelliyor

• Sağlık hizmetleri gittikçe karmaşık ve pahalı oldu

1978 öncesi sağlık• Tüm dünyada sağlık hizmetinden hoşnutsuzluk

• Modeller yoksul ve dezavantajlılarda etkisiz

• Teknik bulgu: daha sağlıklı olunabilir

• Sağlık nitelik ve nicelik olarak toplumun gelişmesinin gerisinde kalmıştı

• Başka bir yol olmalı…

%53YaşamŞekli *

%10Çevre

%16 SağlıkHizmeti

%21Genetik

Toplumun Sağlığını Etkileyen Etmenler

* Sosyo-ekonomik durum, yaş, cinsiyet, eğitim, alışkanlıklar vb. Kaynak:CDC,USA,1975.

Sosyal Gradyan

• İnsanların, toplulukların sosyoekonomik durumu iyileştikçe sağlıkları da iyileşiyor.

•1990-2010 çocuk ölümleri-%50 • su ve sanitasyon, eğitim, ekonomik büyüme).

Ölüm Hızı

(Milyonda)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1840 1850 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970

McKeown, 1976.

Sanitasyon ve beslenmenin

gelişmesi

Tbc basilinin bulunması

Kemoterapi

BCG aşısı

İngiltere’de Akciğer Veremi Nedeniyle Yaşa Göre Standartlaştırılmış Ölüm Hızı (1840-1965)

DSÖ 30. Genel Kurulu (1977)

• Hedef: “2000 yılında herkese sağlık”

• Hükümet ve DSÖ’nün gelecekte tek amacı

“ herkesin, sosyal ve ekonomik yönden

üretken bir yaşam sürdürebileceği

sağlık düzeyine erişmesini sağlamak.”

“Bunun yolu sağlığın geliştirilmesi ve hastalıklardan korunmaktır.”

1978• 14 Ocak - Yapılan 510 TL'lik zamla, en düşük işçi emekli aylığı 1.800

TL'den 2.310 TL'ye çıkarıldı.

• 21 Şubat - Yahya Demirel, vergi kaçırmak suçundan bir buçuk yıl hapse

mahkum oldu

• 28 Ağustos - Tıp personeli için Tam Gün Yasası yürürlüğe girdi.

1978

Tarih dizini6-12 Eylül 1978 Alma-Ata Temel Sağlık Hizmetleri Konferans

Konferans neden yapıldı?

1. Bilgi alışverişi

2. Sağlık hizmetlerini değerlendirmek

3. Başarıya götürecek yöntemlerini bulmak

4. TSH fikrini geliştirmek

5. Hükümetlerin, uluslararası örgütlerin rollerine açıklık getirmek

6. Sağlığın geliştirilmesine yönelik öneriler geliştirmek

Alma-Ata 1978

Ülkeler arasındaki ve ülkelerin içindeki

büyük sağlık eşitsizliklerinin politik,

sosyal ve ekonomik açıdan kabul

edilemez olduğu ve tüm dünya

ülkelerini ilgilendirdiği vurgulandı.

TSH tanımlandı

• Toplumca benimsenen/kabul edilen yoldan,

• Onların tam olarak katılımını sağlayan,

• Ülke kaynakları ile karşılanabilir harcama ile,

• Tüm toplumu kapsayan,• Esas sağlık hizmeti

17 yıl önce Türkiye

• 224

134 hükümet delegasyonu, BM’den 67

örgüt temsilcisi vd. örgüt temsilcileri

Türkiye’de Temel Sağlık Hizmetleri

Alma-Ata Bildirgesi (1978) ilkeleri ve anlayışına

uygun sağlık örgütlenmesi,

18 yıl önce (1960) başlamıştı.

1963 Muş

Bildirgeden…Sağlık, temel insan haklarından biri

Sağlık, ekonomik ve sosyal kalkınmanın temeli

Sağlık sektörüne ek olarak (tarım, hayvancılık, gıda, konut, kamu işleri, iletişim…) tüm ilgili sektörleri ve onların işlerini kapsar ve tüm bu sektörlerin birleştirilmiş gayretlerine ihtiyaç gösterir.

Ülkenin ve toplumun ekonomik şartlarını ve sosyokültürelözelliklerini kapsar ve yansıtır.

Ülkeye uygun teknoloji kullanılmalı.

Bildirgeden…«…dünya kaynaklarının tam ve daha elverişli bir şekilde

kullanılması gerekir. Ancak bu kaynakların bugün büyük bir kısmı silahlanma ve askeri anlaşmazlıklar uğruna harcanmaktadır.»

«Silahsızlanma ve yumuşamanın sağlanması ve oluşturulması daha birçok ek kaynakların barışçı maksatlarla kullanılmasına ve özellikle temel sağlığın en önemli kısmını oluşturduğu sosyal ve ekonomik kalkınmanın hızlandırılmasına olanak sağlar.»

Bir ülkede insanların sağlıklı olması diğer ülkeleri ve

onların menfaatlerini etkiler. Dünya barışına katkı

sunar.

Temel sağlığı geliştirmek için çok acele ve etkili

çalışmalar yapılmalı.

Bildirgeden…

Temel İlkeler

1. Toplumsal eşitlik

2. Çevreyle bütünlük

3. Yaşamın bütünlüğü

4. Toplumsal etmenler

5. Hizmetin boyutu

Temel İlkeler

6. Korunmaya öncelik

7. Risk gruplarına öncelik

8. Önemli hastalıklara öncelik

9. Entegre hizmet

10. Ekip hizmeti

Temel İlkeler11. Sağlık-Kalkınma ilişkisi

12. Öz sorumluluk

13. Toplumun katılımı

14. Uluslararası dayanışma

15. Ülke Koşullarına uygunluk

16. Erişilebilirlik

TSH’nin dört özelliği

1. Tüm toplumu ilgilendirir.

2. Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde anahtar.

3. Sağlık hizmetlerinin ilk basamağı.

4. “Minimal bakım” hizmetlerini içerir.

TSH’de En az Bakım (Olmazsa olmaz)

1. Sağlık eğitimi

2. Beslenme

3. Temiz su sağlanması ve sanitasyon

4. Ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması

5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama

6. Yerel olarak sık görülen hastalıkların kontrolü

7. Sık görülen hastalıkların uygun tedavisi

8. Temel ilaçların sağlanması

Sağlık Hizmetleri

KORUYUCU

I. ÇevreyeI. Temiz su sağlanması,

II. Katı ve sıvı atıklar,

III. Gıda sağlığı,

IV. Konut sağlığı,

V. Hava kirliliği,

VI. Gürültü, ulaşım...

TEDAVİ EDİCİ

I. Birinci Basamak (ilk başvuru)

I. Aile Sağlığı MerkeziII. Toplum Sağlığı MerkeziIII. Muayenehane HekimliğiIV. İşyeri HekimleriV. Dispanserler

REHABİLİTASYON HİZMETLERİ

I. Tıbbi

II. Sosyal

II. İkinci Basamak (Yataklı Kurum) I. Devlet Hastaneleri

III. Üçüncü BasamakI. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri,

II. Üniversite ve Dal Hastaneleri

II. KişiyeI. Sağlık eğitimi,

II. Bağışıklama,

III. Eren tanı ve tedavi,

IV. Hijyen,

V. Beslenme…

Sağlık Hizmetleri

KORUYUCU

I. ÇevreyeI. Temiz su sağlanması,

II. Katı ve sıvı atıklar,

III. Gıda sağlığı,

IV. Konut sağlığı,

V. Hava kirliliği,

VI. Gürültü, ulaşım...

TEDAVİ EDİCİ

I. Birinci Basamak (ilk başvuru)

I. Aile Sağlığı MerkeziII. Toplum Sağlığı MerkeziIII. Muayenehane HekimliğiIV. İşyeri HekimleriV. Dispanserler

REHABİLİTASYON HİZMETLERİ

I. Tıbbi

II. Sosyal

II. İkinci Basamak (Yataklı Kurum) I. Devlet Hastaneleri

III. Üçüncü BasamakI. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri,

II. Üniversite ve Dal Hastaneleri

II. KişiyeI. Sağlık eğitimi,

II. Bağışıklama,

III. Eren tanı ve tedavi,

IV. Hijyen,

V. Beslenme…

Sağlık Hizmetleri

KORUYUCU

I. ÇevreyeI. Temiz su sağlanması,II. Katı ve sıvı atıklar,III. Gıda sağlığı,IV. Konut sağlığı,V. Hava kirliliği, VI. Gürültü, ulaşım...

TEDAVİ EDİCİ

I. Birinci Basamak (ilk başvuru)

I. Aile Sağlığı MerkeziII. Toplum Sağlığı MerkeziIII. Muayenehane HekimliğiIV. İşyeri HekimleriV. Dispanserler

REHABİLİTASYON HİZMETLERİ

I. Tıbbi

II. Sosyal

II. İkinci Basamak (Yataklı Kurum) I. Devlet Hastaneleri

III. Üçüncü BasamakI. Eğitim ve Araştırma Hastaneleri,

II. Üniversite ve Dal Hastaneleri

II. KişiyeI. Sağlık eğitimi,

II. Bağışıklama,

III. Eren tanı ve tedavi,

IV. Hijyen,

V. Beslenme…

Nasıl Yapacağız? (DSÖ Genel Kurulu1979)

Herkese Sağlık Stratejisi

1. Her ülke her vatandaşına eşit sağlık hizmeti için plan-örgüt-altyapı

2. Örgütlenme ve uygulama – Alma-Ata

3. Uluslararası dayanışma

4. Her ülke/ bölge hedefler için sağlık ölçütleri belirleyecek

1986

Tarih dizini

Alma-Ata

Temel Sağlık

Hizmetleri

Konferansı 1986 Alma Ata ruhunun yansıması

Uluslararası Sağlığı Geliştirme Konferansı 17-21 Kasım1986 Ottowa

Sağlık için ön koşullar

• Barış

• Barınma

• Eğitim

• Gıda

• Gelir, tutarlı bir eko-sistem, sürdürülebilir kaynaklar, sosyal adalet

• Adalet

2008• Iraklı gazeteci Bush’a ayakkabı fırlattı

• Rusya-Gürcistan savaştı

• Nepal’de monarşi sona erdi

• Medvedev Rusya lideri oldu

• Kosova bağımsızlığını ilan etti. Kosova'nın bağımsızlığını aralarında

Türkiye'nin de bulunduğu 50'den fazla ülke tanıdı.

Tarih dizini

Alma-Ata

Temel Sağlık

Hizmetleri

Konferansı

Ottowa

Sağlığı

Geliştirme

Konferansı

Dünya Sağlık Raporu 2008

Şimdi Her zamankinden daha fazla

Dr. Margaret ChanDSÖ Genel Direktörü

• 2008 DSÖ kuruluşunun 60. Alma Ata’nın 30. yılı

“Küresel sağlık anlayışımız son 60 yılda oldukça değişime uğramış

olmakla birlikte DSÖ anayasasında yer alan ve aynı zamanda Alma

Ata bildirgesinde bulunan değerler test edilmiş ve doğru olduğu

görülmüştür. … küresel olarak sağlıktaki ilerlemelere karşın hedeflere

ulaşmadaki üzücü kollektif başarısızlığımız aşikardır.”

Hizmette 5 Temel Ortak Sorun

1. Tersine

2. Fakirleştiren

3. Parçalı

4. Güvensiz

5. Yanlış yönlendirilmiş

Sağlık Hizmetleri TSH’ne nasıl yönlendirilir?

.Sağlık

sistemi.

Şimdiki eğilim

Hastane

merkezli

Ticarileşmiş

Parçalı

TS

H R

eform

u

TS

H R

eform

u

HakkaniyetHizmete adil

erişimSağlıklı toplum

Hükümetler neye dikkat etmeli?

1. Sağlıkta eşitsizlikler

2. Sağlık sorunları zamanla değişti

3. Sağlık hizmetlerinde finansman, insan gücü ve alt

yapı sorunları arttı.

2018

Tarih dizini

1978 1986 2008 2018

Alma-Ata

Temel Sağlık

Hizmetleri

Konferansı

Ottowa

Sağlığı

Geliştirme

Konferansı

Dünya

Sağlık

Raporu

Astana

Temel Sağlık

Hizmetleri

Kongresi

TSH bileşenleri

.

. .

.

.

. .

.

SAĞLIK &

ESENLİK

.

.

.Birinci basamak & entegre halk sağlığı

uygulamaları

• 1978 Alma-Ata Deklarasyonu, küresel sağlık tarihinde bir dönüm noktasıydı.

• Kırk yıl sonra, hiç kimseyi geride bırakmadan, herkes için sağlık ve esenlik arayışında TSH taahhüdünü yenilemektedir.

Astana Bildirisinden

Her insanın temel hakkı

Ayrım gözetmeksizin, ulaşılabilir en yüksek sağlık standartları

Alma-Ata Deklarasyonu'nun tüm değer ve ilkelerine bağlılığımızı teyit

ediyoruz.

Barış, güvenlik ve sosyoekonomik kalkınma için sağlığın öneminin

altını çiziyoruz.

Astana Bildirisinden

• Son 40 yılda dikkat çekici gelişme• Sağlık eşitsizliklerini etik, politik, sosyal ve

ekonomik olarak kabul edilemez buluyoruz.• Hemen harekete geçmedikçe, çevresel faktörler nedeniyle erken

ölümler devam edecek. (savaşlar, şiddet, salgınlar, doğal afetler, iklim değişikliği ve aşırı hava olayları)

• Sağlık hizmetleri herkes için erişilebilir olmalıdır. • Yoksulluktan, özellikle de aşırı yoksulluktan, cepten yapılan

harcamalarından milyonlarca insanı kurtarmak zorundayız. • Sağlık çalışanlarının sıkıntısını ve eşitsiz dağılımını ele almalıyız. • Sağlık hizmetlerinin, ilaç ve aşıların artan maliyetleri üzerinde

hareket etmeliyiz.

Astana Bildirisinde Taahhütler

• Hükümetlerin temel rolünü ve sorumluluğunu yeniden teyit ediyoruz.

• Çok sektörlü eylemleri ve TSH‘ni teşvik edeceğiz.

• Sağlığın ekonomik, sosyal ve çevresel belirleyicilerini ele alacağız.

• Sağlıkta risk faktörlerini azaltmayı hedefleyeceğiz.

• Şeffaflık, katılımcı yönetişim

• TSH’ni güçlendirmek için insan ve diğer kaynakları uygun şekilde sağlayacağız ve tahsis edeceğiz.

Astana Bildirisinde Taahhütler

• TSH’ne yatırım yaparak sağlık sistemlerini güçlendireceğiz, kapasite ve altyapıyı geliştireceğiz.

• Hastalıkların önlenmesi ve sağlığın geliştirilmesine öncelik vereceğiz.

• Sağlık ihtiyaçlarını yaşam boyu karşılamayı hedefleyeceğiz.

• TSH erişilebilir, adil, güvenilir, yüksek kaliteli, kapsamlı, verimli, kabul edilebilir, ulaşılabilir ve uygun fiyatlı olacaktır.

• İnsan merkezli ve toplumsal cinsiyete duyarlı sürekli, entegre hizmetler sunacaktır.

• Parçalanmayı önlemek ve birincil ve diğer bakım düzeyleri arasında işlevsel bir sevk sistemi sağlamak için çaba göstereceğiz.

Astana Bildirisinde Başarının Sırrı

1. Bilgi ve kapasite geliştirme

2. İnsan kaynakları

3. Teknoloji

4. Finansman

Birlikte hiç kimseyi geride bırakmadan herkes için sağlık ve esenlik sağlayabileceğiz ve

başarabileceğiz.

Kanıtlar: TSH;• Sağlık sisteminin temel taşıdır.

• Değişen koşullara en kapsamlı, hızlı ve etkili yanıtı verir.

• Sağlık hizmetinin kalitesini artırır.

• Toplam sağlık harcamalarını azaltır.

• Hastane yatışlarını azaltır.

• Sağlıkla ilgili ulusal/uluslararası hedeflere ulaştırır.

Sonuç• Şimdi her zamankinden daha çok

• Ne yapmamız gerektiğini öğrendik

• Evrensel ilkelerimiz var

• Birlikte başarabiliriz

Teşekkür ederim.