Filipino

Pananaw – persepsyon ng isang indibidwalTeorya – prinsipyo ng mga tiyak na kaisipan

Tulong ng pag-aaral ng teorya Matalinong pagpili ng angkop na teorya Nalilimitahan ang saklaw ng talakayan

Humanismo Napapangkat sa: humanismo bilang klasismo, modernong humanismo, humanismong umiinog sa tao Nagmula sa Latin ang salitang humanismo na nagpapahiwatig ng “di siyentipikong” larangan Kalakaran kung tawagin ang humanismo Batayang premis ang nagsasabi na ang tao ay rasyunal na nilalang na may kakayahang maging makatotohanan at mabuti Sa pilosopiya, ang humanismo ang pagpapakita ng atityud Nagsimula sa Italya ang humanismong kilusan Sa pagsusuri ng panitikan ayon sa humanismo kailangang tingnan:pagkatao, tema ng kwento, pagpapahalagang pantao, bagay na nakakaimpluwensiya sa pagkatao ng tauhan, pamamaraan ng pagbibigay solusyon sa problema

Imahismo Nagbibigay pansin sa hanay ng mga salita at simbolo Binibigyang-diin ang pagpili ng tiyak na salita, kalayaan sa papili paksa at porma Sa mga manunulat, nagsusulat ng malayang berso Sikat na koleksyon: des imagistes at anthology

Romantisimo Ibinabandila ang indibidwalismo kaysa kolektibismo, rebolusyon kaysa konserbatismo, atbp. Itinuturing na pagtatakwil sa pagpapahalagang klasismo May malalim na pagpapahalaga sa kagandahan ng kalikasan; pagpapalutang ng damdamin at pagkakaabala ng mga henyo Nahahawig sa malapantasyang katangian ng midebyal na romansa Nagbibigay-diin sa pleksibilidad ng nilalaman Dalawang uri: tradisyunal ( humihilig sa makasaysayan at pagpapanatili sa mga katutubong pagpapahalaga); reboulusyonaryo (pagtatag ng bagong kultura na may pagpupumiglas)

Eksistenyalismo Nagpapahayag ng konkretong buhay at pakikihamok ng indibidwal Kalayaang pumili ay kasama ng komitment at responsibilidad Ang bawat isa ay may kalayaang pumili kaya’t kailangang tanggapin ang mga panganib at responsibilidad Pinaniniwalang: eksistens ay lagging partikular at indibidwal, eksistens ay nakatuon lamang sa problema ng eksistens mismo, nagpapatuloy ang pagsusuring mayroong iba’t ibang posibilidad, dahil sa mga posibilidad, ang buhay ng tao ay itinakda ng kaniyang mga desisyon Maaring maging atheistic o naniniwala sa diyos

Dekostruksyon Derrida Jacques (pinagmulan ng pag-aaral ng dekonstruksyon) Hamon sa kanluuraning ideya na ang teksto ay hindi mababago Nagpapakita ng maraming layer ng kahulugan Ipinapakita na ang lenggwahe ay madalas pabagu-bago Ayon kay derrida, angbibigay ng maraming pag-akala sa ibig sabihin ng teksto ang tradisyunal na pamamaraan ng pagbasa

Peminismo

Pagsusuri ng panitikan at awtor mula sa punto de vista Panitikan ay hindi nyutral kundi ay isang produkto ng panlipunan at pangkulturang kalagayan Nakatuon kapwa sa mga kababaihan Sinusuri ang ginagampanang karakter ng mga kababaihan

Naturallismo Naniniwala na lahat ng nilalang at pangyayari sa sangkalawakan ay natural at ang karunungan ay dumadaan sa masusing pagsusuri Hindi naniniwal sa mag bagay na supernatural Mayroong regularidad, kaisahan at kabuuan batay sa likas na batas Inihahambing sa materyalismo Layong ipakita na walang paghuhusga ang isang bahagi ng buhay ekstensyon ng realismo

Realismo malaking kilusan na umusbong sa sining noong siglo 1900 layong ipakita ang karanasan ng tao at lipunan sa isnag makatotohanang pamaraan itinatakwil ang ideya; na paghuulma at pananaw sa mga bagay sinisikap na ipakita ang buhay ng mga panggitna at mababang uri ng tao kilusang anti-romantisismo sa aleman (nakatuon ang sining sa pangkaraniwang tao) auguste come (ama ng sosyolohiya) – tinaguyod ang positibong pilosopiya sa paglullunsand ng siyentipikong pag-aaral pangkat ng pagsusuring realismo:

pinong realismo – kadalisayan ng bagay-bagay sentimental na realismo – optimistiko at nilalagaya ang

pag-asa sa damdamin sikolohikal na realismo – internal na buhay ng tao kritikal na realismo – gawain ng isang lipunang burgis sosyalistang realismo – paglalahad ng kalagayan ng

lipunang maaring magbago mahiwagang realismo – pantasya sa katotohanan nang

may kamalayan

Marxismo lipon ng mga doktrinang pinaunalad ni Karl Marx at Friedrich Engels nagtataglay ng 3 batayang ideya: pilosopiya ng pagtingin sa tao, teorya ng kasaysayan at pampulitika’t pang-ekonomiyang programa binibigyang-pansin ang umiiral na tunggalian ng tauhan sa sarili, lipunan o kalikasan kung iaangat pa ang magiging pagsusuri, maaring umabot sa puntong masasagot ang tanong na “para saan o kamnino ang panitikang ito”?

Pananaw Sosyolohikal naangkop sa tradisyon at prestihiyo ng dulaan sa Pilipinas mas malawak ang perspektibo na pagsususri ng isang akda sinusuri ang bahagi ng lipunan at pinaluwalan sa ganitong lapit ay pinagtibay ang pahayag na ang kultura ay bahagi ng lipunan kinikilala ang likhang-sining at lipunan akda – produkto ng malikhaing pag-iisip ng manunulat ayon kay taine, “ang panitikan ay bunga ng salinlahi at ng panahon ng kapaligiran” tinitingnan ang kalagayan at ugnayan ng mga panlipunang institusyon

Klasismo paggamit ng estetikong prinsipyo ng mga Griyego

paggamit sa mga prinsipyo sa musika pinakaimportanteng panahon ay renasimyento neoklasismo – pagtukoy sa pagbabalik ng klasismo sentro nito ang mga dulang itinatanghal popular ang komedya at trahedya (pinakatanyag na uri ng dula) panulaan – pinakamahalagang genre sa pagsulat at pagsuri matipid ang paggamit ng wika maingat sa pagsasalita at pagpapahayag ng damdamin (hindi angkop ang paggamit ng salitang balbal at labis na emosyon katangian: pagkamalinaw, pagkamarangal, pagkapayak, pagkamatimpi, pagkaroon ng hangganan

Pormalismo nagbibigay-pansin sa anyo ng panitikan ang panulaan ay hindi panulaan dahil lamang gumagamit ito ng temang tumatalakay sa kondisyon ng tao kundi sahil saporseso ng wika kumukuha ng atensyon sa sariling artipisyalidad ayon kay jacobson, panulaan ay anyo ng wika na ang oryentasyon ay sarili nitong anyo walang tangkang busisiin ang buhay ng akda tanging ang pisikal na katangian ng akda ang sinusuri nito ang tungkulin ay matukoy ang nilalaman, kaanyuan, oaraan ng pagsusulat pokus nito ang “teksto”

Dalawnag Bahagi ng Panitikang Sinauna1. kapanahunan ng alamat – kauna-unahang panahon ng ating

lahi2. kapanahunan ng mga epiko – nagtapos sa panahon ng

pananakop ni Legaspi noong 1565

Anyo ng Panitikang Pre-Kolonyal bulong – kauna-unahang dula ng mga ninuno; ginagamit

pangkulam o pang-engkanto pasalita – unang anyo ng panitikan

1. alamat – pinagmulan ng isang bagay, pook o katawagan; likahang isip lamang

2. kwentong bayan – nagpasali-slain sa bibig ng tao; nangyayari sa paligid-ligid lamang; nakakatulong para mapangalagaan ang kapaligiran

3. epiko – kwento ng kabayanihan3.1. epiko ng moro – bidasari at parang sabir3.2. epiko ng mga bisaya – lagda, haraya, maragtas3.3. epiko ng mga tagalong – kumintang3.4. epiko ng mga iloko – biag ni lam-ang3.5. epiko ng mga bagobo – tatuang

BANGHAY NG EPIKO1. pag-alis ng tauhan2. pagtataglay ng agimat3. paghahanap sa isang minamahal4. pakikipaglaban ng pangunahing tauhan5. patuloy na pakikidigma ng bayani6. pagkamatay ng bayani7. muling pagkabuhay ng bayani8. pag-aasawa ng bayani

4. awiiting bayan – tuloy-tinig ng dating kalinangan

DAHILAN NG PAG-AARAL NG AWITING BAYAN3.6. nagpapakilala ng diwang makata3.7. nagpapahayag ng tunay na kalinangan ng lahing

Pilipino3.8. bunga ng buklaklak ng matulaing damdamin

5. bugtong – uri ng panitikang kawili-wili; binubuo ng 1 o2 taludtod na may 4-12 pantig; paraan ng pagpapalawak ng talasalitaan at karaniwang ginagawa sa lamay sa patay,paggigiik ng palay

6. salawikain – maiigsing pahayag ng mga pangkalahatang katotohanan; nakaugaliang sabihin at nagsilbing batas

ayon kay William bascom – salawikain ay dalisay na kaalaman ng nakaraang henerasyon

7. palaisipan – ginagawa sa lamay ng patay

PANAHON NG MGA KASTILA

panaho ni Gob. Jose Basco – binigyang kasiglahan ang sining at siyensyaPanaho ni Claveria – nabigyan ng apelyidong kastila ang mga PilipinoPananampalatayang kristiyano – pinakamahalagang kontribusyon ng mga kastilaAkdai ni P. Mariano Pilapil – akda ng isa sa 4 na pasyong kinahiligan ng mga tao; may 8 pantig at 5 taludtodDula sa pagsilang ni Hesus – popular na dula tuwing paskoMisa – dula na nagpapakita ng hirap at pasakit ng mananakop

AKDANG PANRELIHIYON

1. Doctrina Cristiana – kauna-unahang aklat na nailimbag sa pamaamagitan ng silograpiko na naglalahad ng aral ng kristiyanidad; nasusulat sa kastila at tagalog; akda ni Fr. Domingo Nieva(tagalog) ar Fr. Juan de Placencia

2. Pasyon – inaawit tueing kuwaresma na naglalahad ng pagpapasakit ni hesus

3. karilyo – payak na anyo ng dula na ipinalalabas tuwing gabing madilim; ginagnap sa pistang bayan; ginagampanan ng mga ginupit na karton; kinuha sa mga awit at korido ang mga salitang ginamit. Iba’t-ibang katawagan ng karilyo: Carillo (katagalugan), titires (ilokos), gagalo (kapampangan), titia (zambales), aliala (la union)

4. karagatan (juego de prenda) – larong patula na pang-aliw sa mga naulila ng isang yumao; ginaganap sa 30th araw ng pagkamatay at unang taon 4.1. sa katagalugan – dulang nababatay sa isang alamat tungkol sa singsing ng isnag prinsesa 4.2. sa kabisayaan – palitan ng mg salita , laro na kung saan ang matatalo ay hihingan ng kagamitan

5. duplo – tulad ng karagatan ngunit walang sukat at tugma; ginaganap sa 9th araw matapos ilibing

6. Moro-moro o komedya – puno ng pakikipagsapalaran; komedya (pakikipaglaban ng mga kastila sa mga moro)

6.1. komedya sa pilipinas – akda ni Fr. Jeronimo Perez (pagdiriwang sa pagiging kristiyano ng mga timog mindanaw); inihahanda sa mga pistang-bayan

Kasuotan ng kristiyano: lalaki – puting pantalon na may na guhit at pang-itaas na

asul babae – puti o asul na kasuotan

Kasuotan ng moro: lalaki – puting pantalon na may pulang guhit at pang-itaas

na pula babae – rosa o pulang kasuotan

** Tomas Pinpin at Fernando Bagongbanta – 2 na makata sa panahon ng kastila** Phelipe de Jesus – unang tunay na makata** Fr. Francisco Bencuchillo – sumulat ng isang pag-aaral at pagsuri sa panulaang Tagalog** Padre Jeronimo Perez – unang komedya sa pilipinas

MGA PROPAGANDISTA

1. Jose Rizal Jose Protacio Rizal y Mercado isinilang sa Calamba, Laguna

MGA AKDA NI RIZAL1.1. Noli Me Tangere – nangangahulugang “huwag mo akong salingin”; inihangdog sa Inang Bayan

Maximo Viola – tumulong mailimbag ang Noli Me Tangere; pinagbigyan na orihinal na manuskrito

1.2. El Filibusterismo – nangangahulugang “ang pagsusuwail”; inihandog sa 3 paring martir

Valentin Ventura – pinaghandugan ng orihinal na manuskrito ng EL FILI

1.3. Sobre La Indolencia de los Filipinos (hinggil sa katamaran ng mga Pilipino) – pagsusuri sa mga dahilan ng palasak na sabing mga Pilipino ay tamad1.4. Sa mga kababayang dalaga sa malolos – isinulat sa kahilingan ni Marcelo H. del Pilar upang pasiglahin ang nag-aalab na damdamin ng mga taga-malolos1.5. El Consejo de los Dioses – nagpapahayag ng paghanga kay Cervantes1.6. Brindis – inihandog sa 2 nanalong pintor na Pilipino sa Madrid1.7. Me Piden Versos 1.8. Kundiman – nagpapahayag na ang Bayang inapi ay iligtas sa daranting na panahon 1.9. Sa Aking Mga Kababata – isinulat ni Rizal noong 8 taon gulang1.10. Ala Juventud Filipina – nagsasaad na ang kabataan ang

pag-asa ng bayan1.11. Mi Ultimo Adios – kauna-unahang salin sa Tagalog; ginamit sa Pambansang Kilusan ng Himagsikan

2. Marcelo del Pilar – bansag na “plaridel” at piping dilat, Dolores manapat Ipinanganak sa San Nicolas, Bulacan noong Aug. 30, 1850 Ama: julian – isang mambabarirala at official de misa ng

alkalde mayor Ina: blasa gatmayan – doña blasica Kapatid: nagging pari na itinapon ng mga kastila sa islas

marianas Unang guro: Hermenegildo Flores Paaralan: Colegio de San Jose at Pamantasan ng Santo

Tomas (marunong mag-eskrima) Nagging eskribano sa Kiyapo at nagging official de misa Pinakatanyag na duplero Naging kabiyak: macariana del pilar (pinsan) Patnugot ng Diariong Tagalog at itnululigsa ang mga pang-

aapi ng mga kastila Hinalinhan si Graciano Lopez Mariano sa La Solaridad Sa kastila, del pilar ay daig ni rizal Ayon kay Hen. Blanco, Del Pilar ay “lalong kinatakutang

politikong Pilipino”

AKDA NI DEL PILAR

1. Caiingat Kayo – mapangatiyaw na kritika at nagtanggol sa Noli me Tangere

2. Cadaquilaan ng Dios – sa sanaysay na naglalahad ng panunuligsa sa mga prayleng kastila

3. kalayaan – naglalaman ng huling habilin ni del pilar4. La Frailocracia en Filipinas at la soberaña monacal en

Filipinas – sanaysay na naglalarawan ng kaapihan ng taumabyan

5. dupluhan…dalit…mga bugtong – kalipunan ng maiigsing tula

6. dasalan at tocsohan – polyetang panggising sa mga mamamayan

7. sagot ng espanya sa hibik ng pilipinas – kasagutan ni del pilar sa akda ng guro niya

3. Graciano Lopez-Jaena – Demosthenes ng pilipinas at kritiko ng los dos mundos

AKDA NI JAENA La Hija Del Fraile – nag-uyam sa kayabangan at kahalayan

ng mga prayle Sa mga Pilipino – layon mapabuti ang kalagayan ng mga

Pilipino En Honor de los Filipinas – nagbubunyi sa 3 pilipinong

nagkamit ng Ekposisyon sa Paris (Juan Luna, Felix Hildalgo at Joaquin Padro de Tavera

Ang lahat ay pandaraya Fray Botod – naglalarawa sa prayleng dumating sa

pilipinas

4. Antonio Luna – saigisag “ Taga-ilog”