Atatürk Macarlar ve Türk Tarih Tezi

7/31/2019 Atatrk Macarlar ve Trk Tarih Tezi

1/32

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 371

Atatrk, Macarlar ve Trk Tarih Tezi

Hungarians And Turkish Thesis Of HistoryMelek OLAK*

ZETAtatrkn Macarlarla tankl, Osmanlmparatorluunun son dnemlerinde gelimekaydeden Trk-Macar dostluk ortamnda olmutur. Tarih bilimine ilgisi dolaysyla Macar

tarihini de iyi bilen Atatrk, Cumhuriyet kurulduktan sonra, Macaristan ile dostlukilikilerini gelitirmi, her alanda Macar uzmanlardan yararlanmtr.

Kltrel ilikilerin iyice artt bu dnemde Atatrk, oluturmaya alt tarih tezi ile ilgiliolarak Macar bilginlerden yararland gibi, Macar dili ve tarihinin Trk dili ve tarihi ile

balantlarnn bilimsel olarak ortaya konulmas, Macaristanda uzun bir gemii olanTrkoloji almalarna paralel olarak Trkiyede Hungarolojinin gelimesi, Trk dili ve

tarihine katk salamas iin Hungaroloji Enstitsn kurdurmutur.Atatrkn Macar tarihini de ilgilendiren tarih tezi, Macarlar tarafndan

ilgi ve hayranlkla karlanmtr.

Bu al

mada zellikle Macar kaynaklar

na dayan

larak Atatrkn tarih tezi veMacarlara bak as ile Macarlarn Atatrkn tarih alannda yaptalmalara bak alar ortaya konulmutur.

ANAHTAR KELMELER

Atatrk, Macar, Tarih Tezi, Turan, Trk.

ABSTRACTAtatrk first came into contact with Hungarians during the developing relationships in thelast periods of Ottoman State when the Turkish and Hungarian friendship made a big stride.Due to his interest in the science of history, Atatrk, who knew the Hungarian history well,

made efforts to improve the friendship between Hungary and Turkey following the foundationof The Turkish Republic, and made use of the Hungarian experts in almost every field.

In a period of fast development in cultural relationships between Turkey and Hungary,Atatrk not only got help from Hungarian scientists for the thesis of history he had beenworking on but also got the Hungarian Institute established to scientifically uncover the

relationships between Hungarian Language and History and Turkish Language and History,and to promote the studies of Hungarian Language in Turkey parallel to the studies of Turkish

Language in Hungary and to contribute to Turkish Language and History.Hungarians received Atatrks thesis of history that also relates to Hungarian history with

* Do. Dr.,Mula niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.


2/32

372 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS

interest and admiration.The present study aims to present Atatrks thesis of history and his view of Hungarians andHungarians perception of the works done by Atatrk in the field of history based largely on

Hungarian sources.

KEY WORDSAtatrk, Hungarian, Thesis of History, Turan, Turk.


3/32


ATATRK, MACARLAR ve TRK TARH TEZ

I. XIX. Yzyl Sonlarndan XX. Yzyl Balarna Doru Trk Macar li-kileri ve Atatrk

Osmanlmparatorluunun daha ilk gelime yllarndan balayarak ok sktemaslarda bulunduu ve 300 yldan fazla mcadele ettii Macarlar, 1541denitibaren 150 yldan fazla sren bir dnemde Trk hakimiyetinde kalm, Trkle-rin Viyana bozgunundan sonra geri ekilmesiyle, Avusturya boyunduruuna

dmlerdir. Avusturya hakimiyetine kar II. Ferenc Rkczi idaresinde ba-mszlk mcadelesine girimilerse de, ayaklanma bastrlm, Fransaya s-nan Rkczi, III. Ahmedin daveti ile Trkiyeye gelmitir. (1717) Lajos Kossuthidaresinde daha sonra yeniden bakaldran Macarlarn, ikinci bamszlk hare-keti de baarszla uradktan sonra (1849), Kossuth ve maiyetindeki birokMacar Osmanl Devletine snmtr1. Trkler tarafndan, Macar bamszlknderlerine kar gsterilen ilgi ve yaplan yardm, Macar halknn kalbindederin izler brakmtr2.

Gyula Nmeth ,bu ilikilerin sonularn Trkk s Magyarok adl makale-sinde yle deerlendirmektedir3:

ayet bir alkan tarih yazar bir kere Trk-Macar dostluunun tarihini yazarsa,byk bir ihtimalle bu dostluun daha yeni tarihli olduunu ve onu politik olaylarnuyandrp glendirdii sonucuna ular. Hakimiyet dneminin gemesiyle Avusturyakart, Trklerin yannda, bamszlk iin srdrlen savata, batya kar doununyannda, Thkly ve Rkczinin yapt savata, korumay istedii zaman ilk balarkuruldu. XIX. yzylda Kossuth ve mlteci arkadalarnn, koruyan Trkiyeye kabulolaanst lde Macaristanda Trklere doru ilginin glenmesine katkda bulun-du.

Nmeth, ayrca Trk-Macar dostluunun oluumunda eski akrabaln veTrklerin karde szyle ifade ettii Turanizm slogan altnda bilinli ifade

1 erif Batav, Macaristanda stiklal Reform Hareketleri ve Kossuth,Trk-Macar Mnasebetleri,Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, Orun Matbaas, Ankara, s.54-55.

2 Melek olak, Trk-Macar likileri ve Macaristanda Trkmaj (XIX. Yzyl Sonlar- XX. Yzylnlk Yars), Symposium International dImagologie, Uluslararasmgebilim Sempozyumu, 26-28 Avril2004 Mula, Tome: II, Mula 2006, s.217.

3 Gyula Nmeth, Trkk s Magyarok, Trrk s Magyarok I, Budapest 1990, s.176-178.


4/32


edilen kltrel balantl duygunun da byk pay olduunu vurgulamakta-dr4.

Bu adan XIX. yzyl sonunda artlar olduka olgunlam grnmektedir.nk Avrupallar tarafndan devaml dlanan, Slav ve Germenler arasndakalan Macarlarn, kendi kkenlerini aratrma ihtiyac duymalar; zellikle XIX.yzylda Macar dili ve tarihi konusunda youn aratrmalarn yaplmasna,yzyln sonunda buna dayal olarak Turanclk akmnn ve ortak etnik- klt-rel zelliklerin kefedilmesi ile de Trkolojinin domasna yol amtr5. IstvnFlesche gre Macaristanda Trkoloji balangta Macar ve Trk halknn ortak

kkenli olduu dncesine dayan

yordu. Macar bilginler Turanl

szn ise,toplayc bir dnce olarak Trk, Macar, Mool, Fin ve dier baka halklar vedilleri iin kullanmlardr. Farz edilen bu ortak Turanl kken bilinci, her ikilkede geni katmanlarda kk salmtr6. lk kez Macaristanda ortaya kanTuranclk akm ve Trkolojinin getirdii bulgular, OsmanlmparatorluundaTrk milliyetiliinin olumasnda nemli bir etken olmutur7. Avrupada yenig dengelerinin olutuu XIX. yzyl sonlar ve XX. Yzyl balarnda, Avus-turya- Macaristan Monarisinin ykselen Panslavizm ve Pangermenizm kar-snda, Osmanlmparatorluu ile ibirlii yapmas erevesinde, Macar Turan-clarnn kurduu Turan Derneinin almalar iki lke arasndaki kltrelkprnn glenmesine araclk etmi, Osmanl Devleti ve Macaristan arasnda

sosyal, kltrel, ekonomik ilikiler ok gelimitir8.Nmeth gibi Trk- Macar yaknlamasnn gerek byk gelimesini, Lajos

Kossuthun Osmanl Devletinde grd kabulden sonra balayarak salad-n vurgulayan Jzsef Kerekeshzy, XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren iyiilikilere ve yaknlamaya deinip, Mustafa Kemal Atatrkn dnyaya geldiizaman Trk ve Macar ilikilerinin atmosferinin byle bir durumda olduunusylemektedir9. Kerekeshzy Mustafa Kemalin Macarlara kar nasl bir duygudnyasnda yetitii sorusunun cevabn, Onun yetimesi srasnda, XVIII. Yzy-la kadar savaan iki lkenin, artk var olan byle bir ortam nedeniyle, Macaris-tan hakknda iyi ve gzel szler iitebildii bir dnya olarak deerlendirmekte-

4 Nmeth, agm., s.176.5 Melek olak, 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas, Toplumsal Tarih,

Say: 89, Cilt.15, Mays 2001, s.9.6 Istvn Flesch, Atatrk s Kora, Musztafa Keml Atatrk Fggetlensgi Hborja s Kormnyzsa,

Corvina Kiad, 2004, s.57.7 olak, 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas, s.9.8 Bk., agm., s.4-10.9 Jzsef Kerekeshzy, Az Igazi Keml Egy Kztrsasg Szletse, Terebess Kiad, Budapest, 2000,

s.198-2003.


5/32


dir10. Mustafa Kemal bu ortamda daha genlik anda Avusturya MacaristanMonarisi ile tanmt. O zamanlar artk yllardan beri Balkanlarda nemli roloynayan yar Avusturya nfuzu, Osmanlmparatorluunun gelecei asndanda nemli rol oynuyordu11. Mustafa Kemalin genliinde Macarlar hakkndane bildii konusunda detayl veriler olmamasna ramen12, onlarla sava mey-dannda tanma frsat bulduu bilinmektedir13. Onlar, I. Dnya Sava sra-sndaki mttefikleri Macar askerlerdi14.nk bu sava srasnda zellikle 1915ylnda Avusturya Macaristan mparatorluu ile irtibatn salanmasndansonra zor durumda olan Trk mttefikinin yardmna Avusturya Macaristantopu bataryalar yetimi, Macar askerler, askeri malzemelerin tanmasnda

ve zellikle havan topu kullanmnda bir hayli yardm etmilerdir15.

Mustafa Kemal Paann cephede Macarlarla olan tankl konusundaKerekeshzy yle demektedir16:

Mustafa Kemal, nce burada grebildi; geni-elmack kemikli, Asyal grnl,tknaz Macar rkn Merkezi devletler adna Trkiye ile olan ibirlii byk sorundu.stanbulda muazzam Alman, Avusturya ve Macar askeri misyonlar konulanmlardve Trklerin bunlar arasnda sadece Macarlara gnlden gelen sempati hissettiklerinedair orijinal veriler var Asla Macarlar ve Trkler arasnda srtme olmad. Bunun-la birlikte Avusturyallar ve bilhassa Almanlar ve Trkler arasnda sonuna kadar oukez ekime meydana geliyordu.

Kemal, tarihten yeterince bilindii gibi, Bat mttefikleriyle olan ibirlii srasndaiyi tecrbeler edinmedi. Almanlarla ve Avusturyallarla ok srtme vard. Bununlaberaber O, Macarlarla sonuna dek sempatisini srdrd.

Sava bittikten sonra, Trianon Antlamasn imzalayan ve zarara urayan,Trk halknn Milli Kurtulu Mcadelesini ve Atatrk dikkatle izleyen Macarhalk, kendi silah gc ile tekrar bamsz devlet kuran ve Lozan Antlamasngerekletiren Trklere hayranlk duymutur17. Atatrke gre ise eer bu ikihalk tarih boyunca bir kere yan yana gelip akrabalklarnn farkna varsayd, Dou Av-

10 Kerekeshzy, age., s.198-1999.11 Flesch, age., s.53.12 Kerekeshzy, s.203.13 Flesch, s.5414 Kerekeshzy, s.203.15 Melek olak, Macar Gyula Germanusun anakkale Sava ile lgili Anlar, Atatrk Aratrma

Merkezi Dergisi, Cilt:XXIII, Mart-Temmuz-Kasm 2007, Say:67-68-69, s.134.16 Kerekeshzy, s.203-205.17 olak, Trk- Macar likileri ve Macaristanda Trk maj (XIX. Yzyl Sonlar- XX. Yzyln lk

Yars), s.220-222.


6/32


rupa tarihi ok farkl olurdu. Yzyllarca dini nedenlerle balayan ve her iki tarafa dazarar veren savalarn yerini dostluk almalyd. Bu yzden Atatrk, Trk-Macardostluunu lkesinin d politikasna da uygulam, Onun dneminde Trkiye Macaristan ilikilerinin esas, bu uyumlu dostlua dayanmtr. O, Macaristanile siyasi, kltrel ve ekonomik ilikilerinin gelitirilmesine zen gstermitir.Lozan Antlamas yrrle girdikten hemen sonra Macaristan ile diplomatikilikiler kurularak iki lke arasnda antlamalar imzalanm, karlkl ibirliiortamnda pek ok Macar uzman Trkiyeye gelmi ve eitli alanlarda al-mtr18. Hatta bu uzmanlardan biri olan Jnos Mth Atatrkn bahvan ola-rak grev yapmtr19. Bylece genlik yllarnda Avusturya Macaristan Mo-

narisinin bir yesi olan Macarlar tanyan, Dnya Savanda mttefik olarakonlarla buluan Mustafa Kemal Atatrk, bu kez aynekilde devlet adam ola-rak Macarlarla karlam20. Trk halk Macarlar karda olarak adlandrr-ken21, O da Macarlara kar derin bir sempati duymutur22.

II. Atatrkn Tarih Tezi ve Macarlar

II.I. Atatrkn Macar Tarihe Bak

Atatrkn toplumsal olaylar deerlendiriinde ve dnya grnde tari-hin nemli bir yer tuttuu bilinmektedir. Ondaki tarih bilinci olaylar, tarihselgeliimi iinde grecek ve deerlendirebilecek bir tarih kltrne dnt

gibi, Trk tarihini gerek boyutlar ve ierii ile ortaya karmay ama edinenbir tarih tezi ve tarih almalarna yol amtr23. Trk Tarih Tezi ad ile bilinen,emperyalist Batnn Trk ve Trkl hakir gren tarih anlaynn yanl vetarafl yaklamlarn ortaya koyarak, Trklerin medeniyet tarihinde ve insanlkaleminde sekin yerini gstermeyi ve Trk milletine zgven vermeyi amala-yan bu tez, Atatrkn sistematize edilmi tarih anlaydr24.

Byle bir tarih anlay iinde Trk tarihinin eskilii konusunda MustafaCelaleddin ve Leon Cahundan, Trk tarihi ve uygarln bir btn olarak ele

18 Melek olak, Atatrkn Macar Bahvan Jnos Mthnin Anlarnda AnkaraHacettepe niver-

sitesi, Cumhuriyet Tarihi Aratrmalar Dergisi, Yl:4, Say:7, Bahar 2008, s.182-183.19 Ayrntl bilgi iin bkz. agm., s.182-193.20 Flesch, s.53-54.21 Istvn Gyrffy, A Trk Np Jvje, Gyrffy Istvn rasi a Balknrl s Trkorszgrl, a szerz

sajat fotogrfiival, Terobess Kiad, 2001, s.90, Dagobert, s.194.22 Kerekeshzy, s.203.23 erafettin Turan,Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, Trk Tarih

Kurumu, 3.Bask, Ankara, 1999, s.25.24 srafil Kurtcephe, Atatrkn Tarih Anlay ve Trk Tarih Tezi, Atatrk Dnce El KitabI,

Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2004, s.223-224.


7/32


almada Deguignesten, slam tarihi ve hilafet sorunu iin Leone Caetaniden,dnya tarihini bir btn olarak deerlendirme konusunda H.G. Wellsten ya-rarlanan, uygarlk ve rk meselesinde J.A. Gobineauden E. Pittardn kitaplar-na kadar birok eseri okuduu ve deerlendirdii grlen25, tarihe verdiinem dolaysyla yurt gezilerinde gittii okullarda zellikle tarih derslerini din-leyen26 Atatrkn, daima yabanc Trkologlar, zellikle Macar dilciler, tarihi-ler, dou aratrmaclarnn almalarn izledii bilinmektedir27. Trk kltrelve bilimsel yaamnn yaratcs Atatrk, Macar dilinin geliim tarihini iyi bili-yor ve bu kltrn en iyi bir ekilde eski Trk kltrne, diline benzediinidnyordu28. Bu dncenin oluumunda, Atatrkn okuduu bu kitapla-

rn byk pay olduu kukusuzdur.

Atatrk rmin Vmberyden, Zoltn Gombocza, Gyula Nmethe kadarbirok Trkoloun eserlerini incelemitir29. Gyula Nmethin 14 Eyll 1934deBudapeteden, Atatrke yazd mektupta szn ettii kitaplara baklrsa builgi ortaya kmaktadr. Nmeth, mektubunda Onun kudretli idaresi altndadnyay hayrette brakan terakkiler yapm, Trkiye Cumhuriyetine kar hissettiiihtiramat faikann delili olarak Trk ve Macar milletlerinin mnasebetlerinden, onlarntarihi temaslarndan bahseden baz eserleri gnderdiinden sz etmekte, kitaplarnierii ve nemi hakknda aklamalar yapmaktadr. Bu kitaplar ValentinHmann ciltlik Macar Tarihi, Alexandre Taktsn Trkstilas Devrinden

Krokiler (3 cilt), Trk stilas Devrinden, Macar Mazisinden, Eski Macar AskerKumandanlar adl eserleri, Szildy- Szilgyinin Trkstilas Tarihinin Vesikala-r (2 cilt) ve Trk Macar Devrine Ait Vesikalar (7 cilt), Karcson veTahallczynin Rkczinin Trkiyeye lticasna Dair Vesikalar, Takts, Eckhartve Szekfnn Budin Paalarnn Macarca Muhaberat, Ern Simonyinin II.Rkczi Ferenc Devrine Dair ngiliz Diplomasisinin Muharrerat, Imre KarcsonunTrk Seyyah Evliya elebinin Macaristandaki Seyahatleri (2 cilt), Dak FarkasnMltecilerin Mecmua Evrak, Klman Thalynin II Rkczi Ferenc Dairesinde (?)Yaam Olan De Laussure Czrn Trkiyede Yazlm Mektuplar adl eserler

25 erafettin Turan, age., s.25-47.26 Kamil Su, Atatrk Bir Tarih Dersinde, Belleten, Cilt: XLV/1, Say:177, Ocak 1981, s.419-436.27 Naciye Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban Congressus Oktavus Internatonalis Fenno-

Ugristoum Jyvskyl 10-15.8.1995 Moderatores Jyvskyl 1995, Hungarologische Beitrge;jvskyl, 1995, 4. say, s.26.

28 Naciye Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, NemzetkziMagyar Filolgiai Tarsasg, III. Nemzetkzi Hungarolgiai Kongresszus, Szeged 1991, Augusztus12-16, s.1297-1298.

29 Gngrm, agm., s.1297.


8/32


idi.30 Macar kltrne zel merak olan Atatrkn ktphanesinde yer alandeerli eserler arasnda, Gyula Nmethin mektubunda szn ettii kitaplarnyer aldna ve Atatrkn, Macar Trkolojisinin bu sekin simasnn, kendisinegnderdii ve neminden bahsettii bu kitaplar ok iyi ekilde incelediine hikuku yoktur.

Nitekim Atatrkn daha 1917 ylnda amda Gyula Nmethin Osmanlmparatorluunda hizmet eden Alman askerler iin hazrlad TrkischeGrammatik isimli kitabyla ilgilenmesi31, Onun Macar bilginleri ile tanklnve Trkolojinin verilerinden haberdar olduunu gstermektedir. Ankaradaki

Macar Krall

Maslahatgzar

elilik sekreteri Vitz Rnyeyin 11 Ekim 1934tarihli raporu, Atatrkn bu ilgisini yanstmaktadr.

yle ki:

Son olarak karakteristik Trk devlet adamnn, Turan konularna ilgisini hedefalan, Gazinin bir gece elencesinde grdm bir kiisel anm aklamam izin veri-niz. Diplomatik blm, bu mnasebetle nce Gazinin evinde davetli olduundan, pro-tokol efi Gazinin zel konut blmnn bir ksmna bakmay tavsiye etti. Gazininyaz masas nne birka kii geldik, ki onun zerinde dikkat ekici yerde Macar MilliMzesi Mdr Zoltn Takcsn Macar dilinde bir etdn/ Sino- Hunnica/ tandm,ki onu en son burada bulunduu srada ad geen (O), yrym srasnda ithaf ede-

rek Gaziye ulatrmt. Gazinin yaveri, ilgim zerine, Gazinin kiisel istei zerinehazrladklar artk Trke evirisi eklenmi almay gsterdi. Bunlara gre, ZoltnTakcs ve dier Turanla ilgili devir almalarn hazrlayan Macar bilginlerden, imkanolunca eserlerini Trkiye Cumhuriyeti Bakanna ulatrmalarn rica etmek uygungrnyor32.

Atatrkn Macar Bykelilerini kabul edi tarz, grmelerin ana tema-s, bu konu hakknda ayrntl bilgi vermektedir33. Ankaradaki Macar KrallElisi Jungerth Arnthy, 9 Ocak 1934te gven mektubunu sunmak iin Ata-trkle grt srada edindii izlenimleri, Macar Dileri Bakan Klmn

30 Ad geen mektup, Budapetede Szchnyi Ktphanesinde El Yazmalar Blmnde121/322 numaral dosyada kaytldr (bkz. Magyar Orszgos Szchnyi Knyvtar, (Macar MilliSzchenyi Ktphanesi) Kzirattr, Dosszie: 121/322).

31 Gngrm, Magyar Ttudosk Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1296.32 Macar Krall Maslahatgzar Elilik Sekreteri Vitz Rnyeyin 11 Ekim 1934 tarihli raporu,

s.3 (Magyar Orszgos Lvltar (MOL); Macar Milli Arivi, K 63, 1934, 32/7 ).33 Macar Krall Elisi Jungerth-Arnthynin Macar Krall Dileri Bakan Klmn Knyaya

gnderdii 10 Ocak 1934 tarih ve 2/fn.pol./1934 sayl raporu (MOL, K 63, 1934, 32/7); MacarKrall Elisi Zoltn Mariassynin Dileri Bakan Klmn Knyaya gnderdii 11 Haziran1935 tarih ve 77/pol/1935 sayl raporu (MOL, K 63 1935-32/7); Flesch, s.342-343.


9/32


Knyaya gnderdii 10 Ocak 1934 tarihli raporunda yle ifade etmektedir34:(bkz. Ek I b-c)

Gazi beni Hkmet Bakannn huzurunda kabul etti. Bu rol muntazaman,imdi darda olan, Bykelilerin yannda ise Dileri Bakan eksiini tamamlayanDileri Bakan Vekili Numan Bey oynuyordu. Birka szle Ona gven mektubumusunduktan sonra, bana yer gsterdi ve tam bir saat benimle konutu, ki o imdiye kadarhenz gereklememiti. Alman Bykelisini en son benzer vesileyle rnein yalnzca12 dk. alkoymutu. Olaanst uzun sre huzura kabul edilmem, Trkler gibi, Elilercamiasnda dikkati ekti.

Konuma birka geleneksel cmleden sonra, millet trlerinin unsuruna dnd.Fin-Ugor kardeliinden, Trk-Macar, daha sonra halklarn genel rki tasnifine ve bun-larla iliki unsurlarna sra geldi. O Finlileri, mongoloid sayyor; dillerinin Macarlaraolan benzeyiine gre; byle olmakla birlikte rk temeli yok. Fakat iki halkn binlerce ylncesinde olan beraber yaamasna balyor. Laplar Finlilere kyasla, Trklere ve bizedaha yakn sayyor. Halklarn rki blmlenmesinde dolikisefal ve brakisefal unsurlar-dan hareket ediyor. Ayrntl olarak bir tanesini ve dier rkn tarihini, corafi yerinitm yeryznde ve kltr geliiminde etkisini aklad. Gl kritik konusu yapt. Hat-ta gya dolikisefallerin, brakisefaller zerinde entelektel stnl olduu teorisinikabul etmedi. Tam tersine Ona gre dolikisefallerin kltr gelimi Cilal Ta Dev-rinde durdu. Yalnzca brakisefallerin mdahalesi, daha sonraki kltrn geliimineimkan verdi. Gazi bu unsurlar aklarken insan Onun bir Trk zgrlk kahramanve reformisti deil fakat bir Bat Avrupa Bilimler Akademisi bakannn odasnda otur-duuna inanabilirdi. O, benimle, halklarn rki akrabalyla uramaktan, byle fikiral verii yapmaktan memnuniyetini dile getirdi.

Sonunda tekrar konumay Trk-Macar akraba ve dostluk ilikisine gtrdm. Kionun zerine Gazi, gemi olaylara, halklarmzn tarihesindeki temasna bir gz att.Vaktiyle iki halk arasndaki savalarmz din ayrl kkrtmt, maalesef birbirlerineyalnzca zarar vermilerdi. Hayal edersek dedi-ki iki halk, lkelerimiz birbirine snrkomusu olduu zaman akrabalklarn bilerek, birbirlerine yaslanarak korumu, gle-rini gelitirmi olsalard, son yzyllarda Dou Avrupa tarihi tamamen baka yn alr-

d. imdi onlar din devrini kapattklarna gre iki karde halkn-bu deyimi defalarcakulland- dostluu ve her alanda ibirliini salamlatrmasna hibir engel yok. Bizimhalklarmzn ilikisi, zikredilen alarda olduu gibi ekillenmeli. Halklarmzn birbir-leriyle olan ilikisini gelitirdiimiz zaman ilerlememiz gereken yn bu olsun.

34 Eli Jungerth Arnthynin ad geen raporu (MOL, K 63 1934, 32/7).


10/32


Konumamzn bitiminde, dostluk atmosferine geldiimi ve iki milletin dostluu-nun gelitirilmesi erevesinde aklanan etkinliklerinde O ve hkmetinin iten deste-ini daima hesap edebileceimi taahht etti.

Sonra iki laf ettii sekreter Rnyeyle tant. Daha sonra formaliteler dahilindegeldiim gibi Elilik binasna geri dndm.

Eli Jungerthden sonra, 1935te gelen yeni eli Zoltn Mriassynin 1,5 ylsonra Atatrkle grmesi benzer ekilde cereyan etmitir. Zaman zamanTrke ve Franszca olarak geen, Elinin Atatrkn Franszcay iyi anlad vebu dille kendini yeterince kolay ve dzgn olarak ifade ettii ve Macar Babakan

Gmbsn Ankara ziyaretinden scak szlerle bahsedip, Onun hakknda bilgiald bu grmede, karlkl dostluk mesajlarndan sonra Atatrk, favoritemas olan Trk-Macar ortak kkenine, sonra Trklerin prehistoryasna ya da Onuntarafndan oluturulan ve btn halklarn medeniyeti Trklerden ald ynndekiteorisine gemitir35.

Elinin u szlerinden bu teoriye yabanc olmad anlalmaktadr36:

pek ou onlardan tryor ve en ok kltr balantl ve bilimsel tanmdantespit edilebilir ki Trk kkenliler vb. vb Bu temaya iyice haz rlkl olduumdan veilgimi ok defa sorular ve aklamalar yoluyla da kant sunma imkanm olduundan,Gazi, gerekten aklamalar srasnda ateleniyordu. Kaln ciltleri ve haritalar getirtti,

kah Trke kah Franszca aklad. Ve Menemenciolunun da ii birikti; Bykeliyebtn sayfalar yeni Trk dilinde yazlm kitaptan Bakann emriyle evirmek zorundaolduundan. Birer cmleyi yanl anlayarak defalarca da ayaa kalktm, fakat Atatrkdaima, ilgin sohbeti srdrmemiz iin oturtuyordu.

Diktatrn hayran brakan bir grn vard; btn katlktan ve kurumdan mu-af neredeyse saf (sade) onurla ve coku ile felsefe ve filoloji deyimlerinin Trkeden aln-t olduunu gstermeye alt.

Konumamz sonuna kadar bu temada geti. Politikadan bir sz bile edilmedi. kikere kahve servisi yaparak, yaklak 1,45 dk. geti.

Veda srasnda byle uzun zaman zahmet verdii iin zr diledi. Sonra Onun

ynetiminde yazlan 7 ciltlik Trk Tarihini hediye etti. vgye boan ihsan ve iyilii-

35 Flesch, s.342-343.36 Flesch, s.343.


11/32


ne yrekten teekkr ederek, elik edenlerle artk aynda, Himnuzun dinleniindensonra Trk devlet bakannn kknden uzaklatm.

Eli Mariassy, Atatrkle yapt bu uzun grmeyi, Atatrkn neredeysetutkuyla urat almalarndan yana ilgisini dile getirmeyi uygun bir tarzlaifade etmesine balamaktadr37.Mariassy gven mektubunu sunutan sonrabata Babakan smet nn olmak zere devlet grevlilerinin iten kabulnve rk akrabaln vurgulamalarn hem nezaket kural, hem iten gelen birduygu olduunu belirterek, bunun arkasnda yatan nedeni yle aklamakta-dr38: (bkz. Ek II-c)

Oysa Gazinin Trkrki teorisinden sz eden zgn teorisini halkna oktrojalta verki olarak birbirine ait olu duygusunda kk salan, Macar halkndan tarafa sempatisiherkese malum olduundan beri, tembihleri hizmeti olarak takip eden Trk devletadamlar ve politikaclar artk bu alanda oportnizmden de Onu takip ediyor. DileriBakannn Macar dostluunu vurgulaynn da buradan kaynaklandna inanyo-rum.

Atatrkn Macar bilimine ilgi gstermesinde Macaristan bilimsel yaamhakknda gr bildiren Fuat Kprl ve Hamit Zbeyr Koay byk rol oy-namlardr39. Hamit Zbeyr Koayn Nmethin rencileri arasnda olduu40,ayn ekilde Macaristanda ald Trkoloji eitiminin birikimi ile Trk tarihi

zerinde ok sayda eser veren, Trk Tarih Tetkik Cemiyeti yesi de olan H-seyin Namk Orkunun I. Trk Tarih Kongresinde, Atatrkn Macarca terc-manln stlendii gz nne alnmaldr41.

Atatrkn bu ilgisi, Trk tarih tezi iin Macar bilginlerinden yararlanmaabasna yn vermitir denilebilir. Dagobertin ifadesiyle Atatrk vaktiyleErdel Prensi Gbor Bethlen gibi, daima bilginler ordusu evreliyordu. Dou tarihinintannm mesleki otoritesi Ferenc Zajtinin daveti de bu ekilde oldu. AtatrkZajtinin bu yndeki almasyla tannca onu kendisi iin tercme ettirdi. Da-ha sonra Zajtiyi Trk-Hun ve Macar rknn tarihi zdeliinin belgelerinin or-

37 age., s.344.38 Ankaradaki Macar Krall Elisi Zoltn Mariassynin Macar Dileri Bakan Klmn

Knyaya gnderdii 11 Haziran 1935 tarihli ve 77/pol./1935 sayl raporu. (MOL, K 63, 1935-32/7, s.1-4).

39 Fuat Kprl 1938de Krsi Csoma Dernei (Krsi Csoma Tarsasg), 1964te ise Macar Bi-limler Akademisi (Magyar Tudomnyos Akademia) onur yeliine seilmitir (Gngrm,agm., s.1299).

40 Gyrgy Hazai, Gyula Nmeth, Nmeth Armaan, T.T.K. Basmevi, Ankara 1962, s.12.41 Nizam nen, ki Turan, Macaristan ve Trkiyede Turanclk, letiim Yaynlar, I.Bask, stanbul,

2005, s.290-291.


12/32


13/32


- Ekselanslarnn ynetiminde alan Trk Tarih Kurumunun ynetimiyle, Atil-lann 1500. yldnm nedeniyle Avrupa ve Asyann 60 bilim adam arasnda, 60blmde toplanm Trk prehistorya problemi taksim edilsin. Bunlar onu Fransz dilin-de gndersinler. Trk uzmanlar evirsin. Bir yl iinde iki muazzam cilt de yaynlanabi-lir.

- Bu harika fikir gerekletireceiz. Profesr beyi ise devaml Trkiyede oturmayadavet ediyorum. Fakat konularn kaleme alnmas nasl olacak?

Hazr bulunan uzmanlar zel komisyon iin birka ay rica ettiler, ama Bakan bu-nu da fazla buluyordu.

- Buna ilikin ne nerirsiniz Profesr? dedi.

- ayet bunun iin beni grevlendirme ltfunda bulunursanz iki gnde Ekse-lanslarnn emirlerine hazrlarm.

- Pekala! Profesr Beyi bakanlmda aln 12 yeli Trk Tarih Kurumu yesitayin ediyorum.

Trk Macar kltrel ilikilerinin bu dnemde zenginletii gze arpmak-tadr. Kltrel etkinlikler birbirini izlemitir47. Hatta karlkl ziyaretler sonucuiki lke arasndaki turizm yllar boyunca ok gelitii iin 1931de bunun orga-nize edilmesine ihtiya duyulmutur. 2 Haziranda Macar Milli Turizm Konse-

yinin davetiyle Trk Turing Klp Bakan Reit Saffet Bey ve beraberindekiheyet Budapeteye gelmitir. Grmede Reit Saffet Bey, iki lkenin tarihiilikilerini zellikle dikkate alarak Trk Macar Turizmine ait rehber kalemealmay tavsiye etmitir. rnein Eger Kalesi ve Eger ehrinin Trkler bakmn-dan olaanst byk tarihi ve turistik nemi bulunmakta idi. Reit Saffet ayr-ca Glbaba Trbesinin yannda sadece Trkiyede deil, ayn zamanda btnslam halklar arasnda olaanst derecede popler olabilecek bir Trk Ma-car Mzesinin kurulmasn tavsiye ettikten sonra Trk ve Macarlarn Hunlaradayanan ortak kkenini, bu ortak kkeni belgeleyecek Atilla heykelinin ortakbir gle dikilmesinin btn Trk milletine etkisi olacan belirtmeyi ihmaletmemitir48.

2 Eyll 1932de de Trkiye Cumhuriyeti Elisi Behi Bey ve Trk Tarihi Ku-rumunun temsilcisi Reit Saffet Bey onuruna Gellrt Otelinde verilen resepsi-yonda, Macar Turn Derneinin birok yesi, Macar biliminin birok sekinsimas, Trk Macar kltr ilikilerinin aydnlatlmas konusunda canl fikir

47 Dagobert, s.196-197; Hrek A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932, s.46.48 Dagobert, s.177.


14/32


alveriinde bulunmulardr49. Yzlerce Trk genci Macaristanda renimgrmtr50. Ankarada Atatrkn giriimleriyle Trk Macar kltrel iliki-lerinin gelitirilmesi iin alan Hungoroloji Enstits (1935)51, Trkiyedeki bualanda kurumlamann gzel bir rneini tekil etmitir. Ankara niversitesiDil ve Tarih Corafya Fakltesi kurulurken, Atatrkn arzusu zerineHungoroloji de faklte kapsamna alnmtr52. Zira Macaristanda Trk Dili veTrk Tarihi aratrmalarnn eski bir geleneinin bulunduu herkes tarafndanbiliniyordu. Hungorolojiye yer verilmesinin balca sebebi bu idi53. Ferenc Zajtigibi54, Ankarada 1934 ylnda Trk Macar ilikileri hakknda verdii bir kon-ferans sonras Atatrkn dikkatini eken55 ve Onun kiisel davetiyle

Hungoroloji Enstitsn kurmak amacyla Ankaraya gelen56 Laszl Rsonyisonradan Atatrkn dostluunu kazanm, Onun arkada olmutur57. erifBatavn deyimiyle ilhamn Atatrkten alan ve Onun nefesini ensesinde hissedenyapc ve yaratc bir ruha sahip olan fakltede, Hungorolojinin ana konusunu da-ima Macar Eskia tarihi oluturuyordu58. Faklte iinde en zengin kitaplklar-dan birine Rsonyi sayesinde kavuan ve Trk kltrne en yakn veTrkolojinin en kuvvetli yardmcs olarak grlen Hungoroloji59 Atatrknuza gren bir politik giriimiyle Trk bilim ve kltr alannda yerini alm-tr60. rgtsel olarak Trkoloji renimi ile iliki iinde bulunarak, lkeye aitTrkolojinin ayn trden tamamlaycs olmutur. Hungaroloji Enstitsnnyneticisi Laszl Rsonyinin bu dnemde Trk-Macar ilikilerinin organizeedilmesinde sekin rol bulunmakta idi. 1937de artk o zaman Trk bilimininbir merkezi olan Dolmabahe Saraynda dzenlenen serginin Orta Asya Trk-lne ve Macar tarihine dair materyali Rsonyinin ynetiminde toplanmt.Macar bilginlerin rol, katlm Trk bilimsel yaamn, her eyden nce Trkdil bilimi ve tarihinin sonularn zenginletirmitir61. eitli kongrelerde

49 Hrek A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932, s.46.50 Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1297.51 Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.26.52 erif Batav, Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungorolojinin Yeri, Trk-Macar Mnasebetleri,

Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, s.3.53 erif Batav, Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak 2001),Makaleler

3, Berikan Yaynevi, s.477-478.54 Dagobert, s.198.55 Laszl Rsonyi, Dou Avrupada Trklk, Hazrlayan: Yusuf Gedikli, Selenge Yaynlar, stan-

bul 2006, s.27-28.56 Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.27; Dou Avrupada Trklk, s.27-28.57 Kerekeshzy, s.205.58 Batav, Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak 2001), s.478.59 Batav, Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungarolojinin Yeri,Trk Macar Mnasebetleri, s.9-11.60 Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.26.61 Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1299-1300.


15/32


Nndor Fettich, Gyula Moravcsik, Andrs Alfldi, Kont Istvn Zichy, LaszlRsonyi62, Gyula Nmeth gibi bilginler Macar bilimini Trkiyede temsil etmi-lerdir63. (bkz. Ek III) Bu dnemde Trk-Macar dil akrabal ve rkdalk dn-cesinin rnesans yaanmtr denilebilir64.

II.II. Macarlarn Atatrkn Tarih almalarna Bak

Atatrkn ada olan ve Onu bir idol olarak gren65 Macaristan Baba-kan Gyula Gmbs Atatrkn tarih ve dil alannda yapt almalarna olanhayranln ifade etmekten kendini alamamtr66.

Gyula Nmeth, Atatrkn siyasi, toplumsal, kltrel alanda gerekletir-diklerinden ve Trkiyedeki gelimelerden sz eden Az UjjaszletettTrkorszg adl makalesinde, Atatrkn yeni tarih anlayn yle ifade et-mektedir67:

Gazi Paa, Trk milli bilincini her ekilde ykseltmeye abalyor ve buna ilk ola-rak tarihsel aratrma ve tarih retimi reformlaryla yetimeyi istiyor. Onun giriim-leriyle Trk tarih bilginleri bugn, Trkln insanla ait uygarln geliiminde ola-anst nemli rol olduunu iddia ediyorlar. M.. 10.000 hatta daha ncesine gerigidiyorlar ve Trkln faaliyetinin uygarlk asndan eski zamanlara temellendirildi-ini ortaya koyuyorlar. Trkler Orta Asyadan yaylarak ilk uygarlklar balattklaryerlere gittiler ve Asyada in ve Hint, Kk Asyada Hitit, Mezopotamyada Smer

ve Elam ve nihayet Msr, Akdeniz ve Roma Uygarl temellerini byle attlar. Bu zih-niyette yetitiriyorlar ve retiyorlar bugn Trkiyede antik tarihi. Ortaa ve Yeni-a tarihinde daha az kkl deiim. Fakat olaylarn belirlenmesinde, olaylarn yorum-lanmasnda olduka byk.

Istvn Flesch de Atatrkn prehistorya zerindeki dncelerine deinir-ken Trklerin ok eski kkeni, dil geliimi ve tarihinin Onu olaanst derecedeuratrdn, Trklere kar Avrupadaki nyarglarn Onu ok incittiini belirte-

62 Az Ankarai Magyar Kiralyi Kvtsg 1937 vi sszelfoglal politikai jelentse. s. 43 (MOL, K

63 1938-32).63 Az Ankarai M. Kir. Kvtsg 1936 vi sszefoglal politikai jelentse. s. 42 (MOL, K 63 1937-

32.ttel, 32/1-32/41).64 Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1297.65 Flesch, s.325.66 Melek olak, Trk-Macar likileri ve Macaristann Trk nklabna Bak (1919-1938), Beinci

Uluslararas Atatrk Kongresi 8-12 Aralk 2003-Ankara, Bildiriler, Cilt:II, Ankara, 2005, s.1259.67 Gyula Nmeth, Az Ujjaszletett Trkorszg, Trkk s Magyarok, II. Cilt, Budapest 1990,

s.182.


16/32


rek, Trk halkna zgven vermek iin Trk tarihini yazdrma konusunda yap-tklarndan sz etmektedir68.

Ankaradaki Macar Krall Elisi Lszlo Tahynin Macar Dileri BakanDr. Endre Pukye gnderdii 17 Kasm 1932 tarihli ve 63 pol. sayl raporu Ata-trkn dnsel alanda yaptklarnn bir zetini sunmaktadr69.

Gazi, tarih ve dil bilimlerine doru ilgi uyandrmaya, ulusun ok eski kkeni veparlak gemiine doru dikkat ekmeye ve yklan panislam fikri ve Osmanl kltryerine milletin nne yeni ideolojiyi yerletirmeye ve Kemalizmin pratik, politik ama-larna doru olan abasnda fikri ve kltrel temel vermeye ve gemile balar yeniden

yoluna koymaya abalyor.Atatrkn bu abasnn, Macaristanda XX. yzyl balarnda gittike geli-

en, Trk stiklal Savan ve Atatrk destekleyen Macar Turanclarn da70etkiledii grlmektedir. Yayn organlar Turn dergisinde kan yazlar bunugstermektedir71. Trk tarihini yazma konusunda Trk Tarih Kurumunun a-lmalarndan sz eden Macar Turanclarndan Pter Mricz72 benzer bir ekildeyeni Trk tarihi yazm hareketinin ba amacn, uygar dnyaya kar Trkln itiba-rnn iadesi ve Trk halklarnn dnya uygarlk tarihinde nasl stn bir rol oynadkla-rn gstermek olarak deerlendirmektedir73.

Macar Turanclarna gre yeni tarih anlayyledir74:

Okullar iin yazlm tarih kitabnda hibir yerde Turan veya Turanl sznerastlanmad grnyor. Bizim Turanl halklar veya halklar hakknda anma yapt-mz yerde Trk yazarlar Turanl adlandrlmas yerine Trk szn, belirten sfat ola-rak kullanyorlar. Bu mutlaka tartma konusu olacak. Bunu saymazsak artk burayakadar, byk Gazinin insiyatifi ile Trk tarih yazarlarnn milletinin yararna artcolarak byk ii ynettiklerini bilmemiz gerekir. Onlar kltr tarihi merkezine Trkl- koyduklarndan, yeni Trk tarih yazm hareketine doru btn dnyada byk ilgi

68 Flesch, s.346.69 Ankaradaki Macar Krall Bykelisi Lszlo Tahynin Dileri Bakan Dr. Endre Pukye

gnderdii 17 Kasm 1932 tarih ve 63/pol-1932 sayl raporu, s.5.(MOL ,K 63, 32/1, II./1932.1)70 Melek olak, Atatrk Dneminde Kltrel, Siyasi ve Ekonomik Bakmdan Trk-Macar likileri

(1919-1938), Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt:1, Say:2, Gz 2000, s.62-66.

71 Mricz Pter, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, Turn, I-IV, XV. vf., 1932, s.1-6.; MriczPter, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai,Turn, I-IV, XVI. vf., 1933, s.14.

72 Mricz, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai, Mricz, Az Ujtrk TrtnetrsiMozgalom, s.1.

73 Mricz, Az Ujtrk Trtnetrsi Mozgalom, s.2.74 Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom , s. 5-6.


17/32


uyandrdklarn saptyoruz. imdi Trkiyede her ey adeta aniden oluyor. Trklerinzamanlar yok- onlar byle sylyorlar- yava ilerlemeye. Tarih kongresi TemmuzdaAnkarada idi. Ve artk iki aylna bir dier byk nemde kongreyi, dil bilimini stan-bulda yaptlar. Bunun da btn oturumlarnda dil reformu konusunu da eline alanCumhurbakan oradayd. Bu alanda da byk admlarla Trk kardelerimiz ne ilerli-yorlar. Mmkn olabilen en ksa zaman iinde kltr ve uygarln her alannda batlhalklara erimeleri abasna yneliyorlar.

Atatrkn tarih almalarnn doal olarak Macarlar ilgilendiren ynMacar tarihi ile balants idi75.Atatrk bu adan Trk ve Macarlarn Hun k-

kenli olmas

n

n en sad

k arat

rmac

s

olarak nitelendirilmektedir76

. Macar bilimdnyasnda teden beri bilinen Macar-Hun gelenei ve prehistorya aratrma-larnda Trk kavimleriyle balant meselesine77, imdi Trk tarihi yazm sra-snda ilgi duyulmas78, Trkiyede tarih alannda izlenilen yeni yntem Macar-larda merak uyandryordu. Gerek Macar Bykelilii raporlarndaki bu ko-nudaki uzun aklamalar79 gerekse Turan dergisinde kan yazlar80 (bkz. Ek IV,Ek V) bunu gstermektedir.

Pter Mricz Atatrkn tezinden sz ettikten sonra yle demektedir81:

Bizim sadece bu hareketin geliimini sempati ile takip etmemiz mmkn. Zira bizide yabanc, zellikle batl tarih yazarlar, yeterince ok defa karaladlar. Biz de itibarn

iadesi savan bugn dahi kazanyoruz. Batl tarihilerin iddiasna gre, yurt tutanok deerli atalarmzn kitleleri yalnzca kaba, barbar idi. Pek ok defa yabanc yazarlarbugnk Macarlar hakknda hor gren fikir akladlar. rnein en ok Alman yazarniddiasna gre bizim bamsz bilimimiz bile yok, zgn sanatmz ise hi! Biz bunakar Trk kardelerimize benzer suretle gayretli ekilde, gemii modern tarih yazm-nn yntemi ve aralaryla aratryoruz. Onlarla balantl gerei saptyoruz ve ge-mite milletimizin insanln ilerlemesinin nemli etkeni olduunu dorulayan verileridestekliyoruz.

75 Dagobert, s.197; Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s. 1-6.76 Dagobert, s.197.77 Hrek: A Magyar Tudomnyos Akadmia, Turn, VI. vf. I-II. vnegyed, 1923, s.60. (MOL, K 28

412. ttel)78 Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s. 1-6.79 Eli Jungerth Arnthynin 10 Ocak 1934 tarihli raporu (MOL, K 63 1934, 32/7); Macar Krall

Maslahatgzar Elilik Sekreteri Vitel Rnyeyin 11 Ekim 1934 tarihli raporu, s.3 (MOL, K 631934, 32/7); Macar Krall Elisi Zltan Mariassynin Dileri Bakan Klman Knyaya gn-derdii 11 Haziran 1935 tarih ve 77 pol/1935 say l raporu (MOL, K 63 1935-32/7).

80 Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s.1-6; Mricz, Gazi Musztafa Kemal s a TrkKztrsasg Alkotsais.7-15.

81 agm., s.2,5.


18/32


Trk tarih yazarlarnn biz Macarlarn kkeni ve Macar dili hakkndaki grleri-nin ne olduunu bilmek ilgin. Biraz nce ad geen tarih eserinin ikinci cildinde bu-nunla ilgili olarakunlar okunabilir:

Macarlar Fin-Ugor halk ve Trk-Ugur halklarnn karmlarndan dodu. Ma-dem ki Trk-Bulgarlarn atalar Trk-Ugurlar, Fin Ugorlardan daha yksek medeniye-te sahiplerdi; kltr asndan eski Macarlar daha ziyade Trk telakki edilebilirler.nc cildinde ise: Macaristan, Hunlarn yurdunda, Arpadlarn ynetimi altndaolutu. Macarlar kken olarak Trktrler, bununla beraber farkl halklarla srekli te-mas ettiler ve dilleri byle kark oldu- Ayn yerde Macarlarn yabanc ismi ile ilikili

olarak tarih yazar

unu a

kl

yor: Soylu (yani soylu halk tabakas

n

oluturan) Hun-Ugurlar, Hungarlar (Hungarok) byk blgeyi ve iktidar sahibi olmu aristokrasiyioluturuyorlard. Yani Trk tarih yazar, daha yeni Macar tarihilerinin yapt gibi,Macarlarn ad Hungar szn Hun-Ugur ve On-ugur sznden tretmiyor. I. cildin18. sayfasnda, Trk dili konuan halklar sayyor ve aklyor ki Macarlar ve Finlilerindili ayn Trk dilinin temel kurallarn gsteriyor, fakat baka dil biimini aldlar vedaha sonra bundan gelitiler. Birinci cildin 342. sayfasnda Alanlar, Hunlar, Macarlarve Trklerin ayn gruba dahil olduu iddiasn buluyoruz.

Dagobertin Atatrk ve Macar bilgin Zajti arasnda geen Trk tarihiniyazma konusundaki grmeden sonra Atatrkn yaptklar konusunda yap-t yorum, Macar Turanclarndan, Macar yneticilerine ve Macar bilim adam-larna kadar, genel olarak Macarlarn grlerine tercman olacak niteliktedir82.

O zamandan beri Turanl halklarn tarih ncesinin ve ok eski Trk Macar iliki-lerinin en harika ve en balca almas olacak olan bu byk eser Macar Turanl bilgi-nin dncesi temelinde ve etkili katlm ile gerekleme safhasna ulat. Byle hazrl-yor, Trk halknn atas Kemal Atatrk, Trkln ok eski ve bugnk yeniden yap-lanan muhteem tarihini!

Trk milletinin Dnya Savandan beri elde ettii btn bunlar, bykl veilerlemeyi bir insana, tek yiit adama borlu. O olmadan Trk milleti bugn, oradadmanlarnn milli varlnn son kalntlarndan da yoksun brakaca yetersiz yaa-

ma mahkum edilerek bekleyecei Anadolunun birka verimsiz i vilayetine geri s

k

r-d. Fakat Kemal Atatrk ulusun kederli kaderine erimesine izin vermedi ve gl kara-ryla onu umutsuzlua d girdabndan kard. nnde eiliyor btn dnya veeiliyoruz nnde, biz eserinin nnde; Turanl karde Macarlar da. lme mahkumedilmi Mustafa Kemal Paa, bakaldran Gazi olarak, sonra ise Kemal Atatrk adyla,

82 Dagobert, s.199.


19/32


gen Trkiye Cumhuriyeti Bakan olarak, muzaffer halk ve ordusunun banda ykl-makszn onun delilini gsterdi ki baarnn ilkart elik gibi irade ve yreklilik.

Sonu

XIX. yzyl sonlarndan XX. yzyl balarna doru Trk-Macar ilikileriningittike gelitii ortamda, Mustafa Kemal Atatrkn Macarlarla tankl dabalamtr. Macar kltrn iyi tanmas nedeniyle Atatrk Macarlar hakkndaiyi ve olumlu duygular beslemitir.

Bu durum Trkiye Cumhuriyetini kurduktan sonra Macar uzmanlardanyararlanmasna, tarih tezinin oluumu srasnda Macar bilginlerle fikir alveri-inde bulunmasna neden olmutur. Trk ve Macar milletlerinin gemite ortakkkene dayal tarihi geliiminin, dile ait zelliklerinin aratrlmas iinHungaroloji Enstitsn kurdurmutur.

Atatrkn tarih tezi ve yeni tarih anlay, Macarlar tarafndan ilgi ile iz-lenmi, byk yank uyandrmtr.


20/32


KAYNAKLAR

I.Ariv Belgeleri

Magyar Orszgos Szchnyi Knyvtar, (Macar Milli Szchenyi Ktphanesi): Kzirattr,

Dosszie: 121/322

Magyar Orszgos Lvltar (MOL: Macar Milli Arivi ): K 63, 32/1, II./1932.1, K 63 1934,

32/7, K 63 1935-32/7.

II. Kitaplar

FLESCH, Istvn;Atatrk s Kora, Musztafa Keml Atatrk Fggetlensgi Hborja s

Kormnyzsa, Corvina Kiad, 2004.

KEREKESHZY, Jzsef; Az Igazi Keml Egy Kztrsasg Szletse, Terebess Kiad,

Budapest, 2000, s.198-2003.

NEN, Nizam; ki Turan Macaristan ve Trkiyede Turanclk, letiim Yaynlar,

I.Bask, stanbul, 2005.

RSONYI, Laszl; Dou Avrupada Trklk, Hazrlayan: Yusuf Gedikli, Selenge Ya-

ynlar, stanbul 2006.

TURAN, erafettin;Atatrkn Dnce Yap

s

n

Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitap-lar, Trk Tarih Kurumu, 3.Bask, Ankara, 1999.

III. Makaleler

BATAV, erif; Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak

2001),Makaleler 3, Berikan Yaynevi, s.477-482.

____________; Macaristanda stiklal Reform Hareketleri ve KossuthTrk-Macar M-

nasebetleri, Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, Orun Matbaas, Anka-

ra,s.54-90.

____________; Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungorolojinin Yeri, Trk-Macar Mna-

sebetleri, Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5,Orun Matbaa-

s,Ankara,s.3-15.

OLAK, Melek; 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas,

Toplumsal Tarih, Say: 89, Cilt.15, Mays 2001,s.4-10.


21/32


____________, Atatrk Dneminde Kltrel, Siyasi ve Ekonomik Bakmdan Trk-Macar

likileri (1919-1938), Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt:1,

Say:2, Gz 2000,s.61-72.

____________, Atatrkn Macar Bahvan Jnos Mthnin Anlarnda Ankara,Ha-

cettepe niversitesi, Cumhuriyet Tarihi Aratrmalar Dergisi, Yl:4, Say:7, Bahar

2008,s.181-193.

____________, Macar Gyula Germanusun anakkale Sava ile lgili Anlar, Atatrk

Aratrma Merkezi Dergisi, Cilt:XXIII, Mart-Temmuz-Kasm 2007, Say:67-68-

69,s.133-144.

____________, Trk-Macar likileri ve Macaristanda Trkmaj (XIX. Yzyl Sonlar-XX. Yzyln lk Yars), Symposium International dImagologie, Uluslararas

mgebilim Sempozyumu, 26-28 Avril 2004 Mula, Tome: II, Mula 2006,s.215-231.

____________, Trk-Macar likileri ve Macaristann Trk nklabna Bak (1919-

1938), Beinci Uluslararas Atatrk Kongresi 8-12 Aralk 2003-Ankara Bildirileri,

Cilt:II, Ankara, 2005,s.1253-1266.

GNGRM, Naciye; Hungarolgia Trkorszgban Congressus Oktavus

Internatonalis Fenno-Ugristoum Jyvskyl 10-15.8.1995, Moderatores Jyvskyl

1995, Hungarologische Beitrge; jvskyl, 1995,s.23-34.

____________, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, Nemzetkzi

Magyar Filolgiai Tarsasg, III. Nemzetkzi Hungarolgiai Kongresszus, Szeged1991, Augusztus 12-16, s.1295-1301.

GYRFFY, Istvn A Trk Np Jvje, Gyrffy Istvn rasi a Balknrl s

Trkorszgal, a szerz sajat fotogrfiival, Terobess Kiad, 2001,s.89-90.

HAZAI, Gyrgy; Gyula Nmeth, Nmeth Armaan, T.T.K. Basmevi, Ankara

1962,s.1-14.

Hrek: A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932,s.46.

Hrek: A Magyar Tudomnyos Akadmia, Turn, VI. vf. I-II. vnegyed, 1923,s.60.

MRICZ Pter, Az Ujtrk Trtnetrsi Mozgalom, Turn, I-IV, XV. vf., 1932, s.1-6.

____________, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai,Turn, I-IV,

XVI. vf., 1933,s.7-15.

NMETH, Gyula; Az Ujjaszletett Trkorszg, Trkk s Magyarok, II. Cilt,

Budapest 1990, s.178-183.

____________, Trkk s Magyarok, Trkk s Magyarok I, Budapest 1990, s.176-

178.


22/32


KURTCEPHE, srafil; Atatrkn Tarih Anlay ve Trk Tarih Tezi, Atatrk D-

nce El Kitab I, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2004,s.217-225.

SU, Kamil, Atatrk Bir Tarih Dersinde, Belleten, Cilt: XLV/1, Say:177, Ocak

1981,s.419-436.


23/32


EKLEREK I- a

Ankaradaki Macar Krall Elisi Jungerth Arnthynin Macar Dileri BakanKlmn Knyaya gnderdii 10 Ocak 1934 tarihli raporu

(MOL, K 63, 1934, 32/7)


24/32


EK I-b


25/32


EK I-c


26/32


EK II-a

Ankaradaki Macar Krall Elisi Zoltn Mariassynin Macar Dileri BakanKlmn Knyaya gnderdii 11 Haziran 1935 tarih ve 77/pol./1935 sayl raporu

(MOL, K 63, 1935, 32/7)


27/32


EK II-b


28/32


EK II-c


29/32


EK III

Macar Krall Eliliinin 1936 yl raporu s.42(MOL, K 63, 1937 32. ttel, 32/1-32/41)


30/32


EK IV

Pter Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom,(Turn, I-IV, XV. vf., 1932)


31/32


EKV -a

Pter Mricz, Gazi Musztafa Keml s a Trk Kztrsasg Alkotsai(Turn, I-IV, XVI. vf., 1933, s.14.)


32/32


EK V-b

Documents

Atatürk Macarlar ve Türk Tarih Tezi