ARMENIA-UNITED NATIONS DEVELOPMENT ASSISTANCE FRAMEWORK ... · The Government of the Republic of Armenia (GoA) and the United Nations Country Team1 (UNCT) are committed to working

Yerevan, 31 July, 2015

ARMENIA-UNITED NATIONS DEVELOPMENT ASSISTANCE

FRAMEWORK 2016-2020

Armenia-United Nations Development Assistance Framework 2016-2020

2

EXECUTIVE SUMMARY

This Development Assistance Framework, agreed between the Government of the Republic of Armenia (GoA) and the United Nations (UN) on 31 July 2015, is a strategic programme framework that will guide the cooperation between the GoA and UN from 2016 until 2020. The framework underlines Armenia’s vision and commitment to improve the living standards of the peoples of Armenia, while taking into account the realities and opportunities of its standing as a lower middle income country. It will rely on creative and innovative approaches and reach out to non-traditional development partners and donors.

The GoA and the UN share mutual responsibility and accountability for achieving the planned out-comes. Based on its comparative advantages, the UN will contribute policy advice, in accordance with international standards and best practices, and initiatives to develop and institutionalize national and local capacities for the implementation and monitoring of existing national strategies, policies and plans. The UN will work together towards common, simplified and harmonized practices in line with each Agencies’ rules and procedures. It will ensure transparency and accountability and enhance effec-tiveness for the achievement of development results. To the extent possible, the UN will adopt Delivering as One principles.

This UNDAF reinforces the strong partnership between the GoA and the UN. The expected outcomes, indicators for measuring progress, and strategies serve as a mutual accountability framework and de-scribe how the GoA and the UN will deliver development results. This includes: jointly-owned coordina-tion and implementation arrangements, joint resource mobilization, and effective progress monitoring, reporting, and evaluation.

The seven key results expected from development cooperation, called outcomes, were identified jointly by the GoA, the UNCT, and civil society. They are aligned with the priorities established in the Arme-nia Prospective Development Strategy 2014-20251 and the Sustainable Development Goals (SDGs)2. The outcomes are shaped by the comparative advantages of the UN Country Team to support the achieve-ment of the Post-2015 Agenda, as starting 2016, SDGs will be the main foundation for the UN work at the country level. The UNDAF also embeds the five programming principles: a human-rights-based ap-proach, gender equality, environmental sustainability, results-based management and capacity devel-opment.3

The outcomes are focused on advancing equitable economic growth, improving environmental man-agement, strengthening accountability, and delivering quality social services. Strategies for each out-come share a common focus on reaching vulnerable groups and assisting the GoA to meet its human rights obligations. The UNDAF outcomes are grouped under four pillars:

1. Equitable, sustainable economic development and poverty reduction

Outcome 1: By 2020, Armenia’s competitiveness is improved and people, especially vulnerable groups, have greater access to sustainable economic opportunities.

2. Democratic governance

Outcome 2: By 2020, people benefit from improved systems of democratic governance and strengthened protection of human rights.

Outcome 3: By 2020, Armenia has achieved greater progress in reducing gender inequality, and women are more empowered and less likely to suffer domestic violence.

1 Armenia Prospective Development Strategy for 2014-2025 (2014). 2 Sustainable Development Goals and targets, http://sustainabledevelopment.un.org/focussdgs.html, Sept 2014.3 UNDG Guidance Note: Application of the Programming Principles to the UNDAF, https://undg.org/wp-content/uploads/2014/12/GuidanceNote-Application-

Programming-Principles-UNDAF-2010.pdf (2010)

3


Outcome 4: By 2020, migration, border, and asylum management systems are strengthened to promote and protect the rights of migrants and displaced people, especially wom-en and girls.

3. Social services and inclusion

Outcome 5: By 2020, vulnerable groups have improved access to basic education and social protection services and participate in their communities.

Outcome 6: By 2020, quality health services are accessible to all, including especially vulnerable groups.

4. Environmental sustainability and resilience-building

Outcome 7: By 2020 Sustainable development principles and good practices for environmental sustainability resilience building, climate change adaptation and mitigation, and green economy are introduced and applied.


4

TABLE OF CONTENTS

Executive Summary .........................................................................................2

Acronyms and Abbreviations ...........................................................................5

Declaration of Commitment ........................................................................... 7Signatures ......................................................................................................................8

1. Introduction ..............................................................................................91.1 Partnership Principles .........................................................................................91.2 Process to Develop the UNDAF ........................................................................... 101.3 Situation Analysis ............................................................................................... 101.4 Conclusions and Recommendations of the UNDAF Evaluation (2010-2015) ... 13

2. Results and strategies ............................................................................ 142.1 Pillars .................................................................................................................. 14

Table: Overview of Pillars and Outcomes ........................................................ 152.2 Programme Strategies ...................................................................................... 152.3 Outcomes ........................................................................................................... 16

Pillar I. Equitable, Sustainable Economic Development and Poverty Reduction ......................................................................... 17

Pillar II. Democratic Governance .............................................................. 19Pillar III. Social Services and Inclusion .......................................................23Pillar IV. Environmental Sustainability and Resilience-Building ..............27

3. Resource Requirements and Resource Mobilization ..........................30Resource Requirements .............................................................................................. 30Resource Mobilization ................................................................................................ 30

Table: Resource Requirements by UNDAF Outcome (2016-2020) ................... 31

4. Coordination and Implementation .......................................................32UNDAF Steering Committee ........................................................................................32Results Groups ..............................................................................................................33Operations Management Team ..................................................................................33Communications Group ............................................................................................. 34

5. Monitoring, Reporting, and Evaluation ................................................35UNDAF Annual Review ..................................................................................................35UNDAF Evaluation .........................................................................................................35Risks and Assumptions ................................................................................................35

ANNEX A. UNDAF Armenia Results Matrix 2016-2020 ....................................37

5


ACRONYMS AND ABBREVIATIONS

CAT Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment

CEDAW Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women

CERD Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination

CPED Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance

CRC Convention on the Rights of the Child

CRM Climate Risk Management

CRMW Convention on the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families

CRPD Convention on the Rights of Persons with Disabilities

CIS Commonwealth of Independent States

CSO Civil Society Organization

DRM Disaster Risk Management

DRR Disaster Risk Reduction

FAO Food and Agriculture Organization

GDP Gross Domestic Product

GHG Greenhouse Gas

GRECO Council of Europe Group of States against Corruption

GoA Government of the Republic of Armenia

ICCPR International Covenant on Civil and Political Rights

ICESCR International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

ILO International Labour Organization

IOM International Organization for Migration

ME Monitoring and Evaluation

MDG Millennium Development Goals

MEA Multilateral Environmental Agreement

MIC Middle Income Country

NGO Non-Government Organization

NHRAP National Human Rights Action Plan

NSS National Statistical Service

OCHA Office for the Coordination of Humanitarian Affairs

OECD Organization for Economic Cooperation and Development

OHCHR Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights

OMT Operations Management Team

PWD Persons with disabilities


6

RG Results Groups

RoA Republic of Armenia

SC Steering Committee

SDG Sustainable Development Goals

UNAIDS Joint United Nations Programme on AIDS

UNCT United Nations Country Team

UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development

UNDAF UN-Armenia Development Assistance Framework

UNDG United Nations Development Group

UNDP United Nations Development Programme

UNECE United Nations Economic Commission for Europe

UNEP United Nations Environment Programme

UNESCAP United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific

UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization

UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change

UNFPA United Nations Population Fund

UNHCR United Nations High Commissioner for Refugees

UNICEF United Nations Children’s Fund

UNIDO United Nations Industrial Development Organization

UNISDR United Nations Office for Disaster Risk Reduction

UNODC United Nations Office on Drugs and Crime

UNRC UN Resident Coordinator

UNRCCA United Nations Regional Centre for Preventive Diplomacy in Central Asia

UN Women United Nations Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women

UPR Universal Periodic Review

WHO World Health Organization

WEF World Economic Forum

WTO World Trade Organization

DECLARATION OF COMMITMENT

The Government of the Republic of Armenia (GoA) and the United Nations Country Team1 (UNCT) are committed to working together, and with the people of Armenia, towards the achievement of the country’s development priorities and to help the people of Armenia live longer, healthier and more prosperous lives.

This Armenia-UN Development Assistance Framework is a strategic programme framework that will guide development cooperation from 2016 through 2020. It reinforces the strong relationship between the GoA and the UNCT to work closely to achieve national development priorities, the post-2015 Agenda/Sustainable Development Goals, and the country’s human rights commitments and other internationally agreed development goals and treaty obligations. The seven (7) key results expected from this partnership, called ‘outcomes’, were identified jointly by the UN, the GoA, and civil society partners. The outcomes are aligned with the priorities established in the Armenia Prospective Development Strategy for 2014-2025 and with the Sustainable Development Goals2. The outcomes are grouped under four strategic pillars:

1. Equitable, sustainable economic development and poverty reduction;

2. Democratic governance;

3. Social services and inclusion; and

4. Environmental sustainability and resilience-building.

Building on lessons from past cooperation, the 7 outcomes are achievable, relevant, and measureable. They are accompanied by mechanisms for joint steering and coordination, results monitoring, and reporting.

This UNDAF represents a mutual accountability framework between the GoA and the UNCT to work together in a spirit of cooperation with the people of Armenia. The results expected from implementation of this framework will expand the capacities, opportunities, and choices of the Government and people of Armenia, and they will promote their human development and rights.

Government of the Republic of Armenia: United Nations Country Team:

H.E. Mr. Hovik AbrahamyanPrime Minister

Mr. Bradley BusettoUN Resident Coordinator

31 July, 2015 Yerevan, Armenia

1 The UNCT refers to the totality of UN operations in Armenia by resident and non-resident agencies, funds and programmes. 2 Sustainable Development Goals and targets, http://sustainabledevelopment.un.org/focussdgs.html, Sept 2014.

SignaturesWith their signatures hereunder, the members of the United Nations Country Team in Armenia endorse this Armenia-UN Development Assistance Framework (2016-2020) and underscore their joint commit-ment toward the fulfillment of its goals:

Name Agency3 Signature

1 Mr. Bradley Busetto UN Resident CoordinatorUNDP Resident RepresentativeUNFPA Representative

2 Ms. Henriette Ahrens UNICEF Representative

3 Mr. Christoph Bierwirth UNHCR Representative

4 Ms. Pascale Micheau WFP Country Director and Representative

5 Ms. Zsuzsanna Jakab WHO Regional Director for Europe

6 Ms. Olga Memedovic UNIDO Chief of the Europe and Central Asia Bureau

7 Mr. Tony Alonzy FAO Deputy Regional Representative and FAO Representative in Armenia

8 Ms. Dimitrina Dimitrova Director of the ILO Decent Work Team and Country Office for Eastern Europe and Central Asia

9 Mr. Tigran Yepoyan Officer-in-Charge for UNESCO Moscow Office

10 Mr. Vinay Patrick Saldanha UNAIDS Director for Regional Support Team for Eastern Europe and Central Asia

11 Ms. Zamira Eshmambetova UNECE Director of the Programme Management Unit

12 Mr. Joakim Reiter UNCTAD Deputy Secretary-General

3 While IOM is not a UN entity, it is a close partner of the UN and UNDG, and will participate in UNDAF implementation as a cooperating and implementing partner, including through joint programmes and agency-specific programmes under the UNDAF, guided by the MoU between IOM and UNDP and the UNDG Functioning and Working Arrangements.

9


1. INTRODUCTION

Purpose of the UNDAFThe UN-Armenia Development Assistance Frame-work (UNDAF) for the period 2016-2020 is a stra-tegic programme framework for achieving results that will contribute to the achievement of nation-al development goals. It contains 7 major results, called ‘outcomes’ that were identified jointly by the GoA and the UN, with active civil society par-ticipation during the initial development of the results framework. This framework also describes how the GoA and the UNCT will deliver on these commitments, including jointly-owned coordi-nation and implementation arrangements, part-nerships, coordinated resource mobilization, and effective progress monitoring, reporting, and evaluation.

External resources for development coopera-tion in middle-income countries such as Armenia (lower middle income category) are decreasing. In this context, the GoA and the UN must strive for results that are owned by all partners as well as being strategic, specific and measureable. The GoA has the primary responsibility and account-ability for achieving the planned UNDAF out-comes. Based on its comparative advantages, the UN’s contributions will emphasise policy advice, in accordance with international norms, stan-dards, and best practices, and efforts to support national and local efforts to strengthen the im-plementation and monitoring of existing national strategies, policies and plans.

The strategies and expected results in this UNDAF can only be achieved if there is a mutual com-mitment by the GoA and the UNCT. The man-agement arrangements will ensure that the sup-port of the GoA, the UN and other partners for the achievement of the outcomes is delivered in a coherent way that enhances joint programming, reduces duplication, and ensures a convergence of support in targeted areas and for vulnerable groups.4

4 For the purposes of this document, “vulnerability” is understood as a state of high exposure to certain risks, combined with a reduced ability to pro-tect or defend oneself against those risks and cope with their negative consequences. Based on this definition, specific vulnerable groups tar-geted by UN Agencies are determined for each outcome.

Structure of the UNDAF

Section 1 continues to describe the princi-ples that underline the UNDAF, the process used to prepare it, and a summary of the current development context.

Section 2 is the core of the document. It describes the pillars and 7 expected out-comes of GoA-UN development coopera-tion.

Section 3 describes the financial and hu-man resource commitments of the UNCT to support UNDAF implementation and ap-proaches for joint resource mobilization.

Section 4 describes the mechanisms and processes for joint coordination and im-plementation.

Section 5 outlines the arrangements for monitoring, reporting and evaluation of the expected outcomes, based on the re-sults matrix and work plans by contribut-ing UN Agencies and their partners.

The full results matrix, including indicators, base-lines, and targets is provided in Annex A.

1.1 Partnership Principles This UNDAF reinforces the strong relationship between the GoA, civil society, and the UNCT to work in concert to achieve national development priorities, the Sustainable Development Goals, the country’s human rights commitments and other internationally agreed development goals and treaty obligations.

As a strategic programme document, the UNDAF underscores the principles of transparency, part-nership, and accountability. It demonstrates the commitment of the GoA and the UNCT to work together in a coordinated and coherent man-ner. The concrete outcomes expected from this partnership and the strategies agreed by the GoA and the UNCT will advance equitable economic growth and reduce inequalities and vulnerabili-ties, ensure full realization of human rights as defined in UN human rights conventions and the


10

Constitution of Armenia, strengthen accountabil-ity systems and support the delivery of quality, in-clusive social services. Specific results and strat-egies also focus on reaching vulnerable groups and ensuring their rights.

This UNDAF will be interpreted and implement-ed in a manner that is consistent with the basic agreements between United Nations system Agen-cies and the Government of the Republic of Ar-menia.

The roles and responsibilities of partners, as de-scribed below, are consistent throughout all UN-DAF outcomes, with the partners specified under each outcome.

• Government entities will bear overall re-sponsibility for the UNDAF and will co-lead the overall coordination, facilitation and oversight over the delivery of UNDAF out-comes.

• International development and hu-manitarian partners will be engaged within their respective mandates, and through partnership agreements, in their role as providers of technical assistance, expertise, and/or co-financing.

• Civil society will contribute through shar-ing their vision, relevant expertise, facilita-tion of the public participation, advocacy, information and awareness raising. They will be engaged through modalities of reg-ular consultations, partnership agreements or subcontracts for service delivery.

• Private sector will contribute through technical assistance and co-financing. They will be engaged through public-pri-vate mechanism or specific partnership agreements.

1.2 Process to Develop the UNDAF

A UNCT retreat in April 2014 identified four over-arching themes of the UN cooperation in Arme-nia for 2016-2020. These themes were discussed in detail with national partners in the following months and finalized as the key pillars of the UN-DAF. A roadmap guided the UNCT and its part-ners through the development of the UNDAF.

The UNDAF process was informed by an indepen-dent evaluation of the 2010-2015 UNDAF. Work-shops on UN programming principles, particular-ly centering on Results-Based Management and a Human Rights Based Approach were conducted for UN Agencies, government and non-govern-ment partners later involved in the UNDAF work-ing groups. The UNDAF process was additionally informed by the findings and recommendations of the national consultations on the Post-2015 Development Agenda facilitated by the GoA and the UN. The large scale, multi-stakeholder con-sultations, held through town-hall meetings identified the following priorities: (a) growth and employment; (b) health; (c) inequality; (d) envi-ronment; (e) peaceful and inclusive societies; and (f) food security.5 Using the same grassroots ap-proach, a foresight survey was developed by UN-DP’s Innovation Lab and it provided additional input directly from citizens on the country’s de-velopment trends.

All findings and recommendations fed into a Strategic Prioritization Retreat (SPR) in September 2014, organized jointly by the UN and the GoA, and held with the active participation of repre-sentatives of government ministries, UN resident and non-resident agencies, and numerous civil society organizations. The SPR produced a pre-liminary list of outcomes that were further refined and integrated into the 7 final outcomes, clus-tered in 4 pillars, described in this UNDAF. The document was finalized in a spirit of joint own-ership during successive rounds of consultation with the national partners. Implementation will begin from January 2016.

1.3 Situation Analysis Armenia is a landlocked, lower-middle-income country of three million people. The Human De-velopment Index (HDI) value for 2014 is 0.7306, placing Armenia in the high human development category and positioning the country at 87 out of 187 countries and territories. GDP grew rapidly between 2002 and 2007, with an annual average

5 Post-2015 Development Agenda: “The Future We Want”, national con-sultations, Armenia, UN, Ministry of Territorial Administration and Emer-gency Situations and International Centre for Human Development, 2013 <http://un.am/up/file/Armenia%20Post%202015%20National%20Consultation%20-%20English.pdf>; Localizing the Post-2015 Agenda: Armenia, 2014 <http://un.am/up/file/Post-2015%20Localization%20re-port%20-eBook-v5.pdf>.

6 Human Development Report 2014, Armenia Explanatory note.

11


growth of 13%7, but contracted sharply in 2009 as a result of the global financial crisis. The economy returned to growth by 2012 with a greater focus on services including IT, manufacturing, mining, and agriculture. Armenia’s development has been closely linked with a transition to a knowledge-based economy drawing on the skilled labour force and considerable progress has been made to establish a national innovation system.8 Eco-nomic growth in Armenia slowed again in 2013 (down to 3.5% from 7.2 in 2012) with higher infla-tion, including increases in the electricity and im-ported gas prices.9 This slow-down of GDP growth continued to 3.4% in 2014, and was accompa-nied by currency devaluation. This reflected, in part, the worsening economic situation in the re-gion, and particularly in Russia – Armenia’s larg-est trading partner and the main source of cash remittances from migrant workers.10 The Central Bank of Armenia anticipates a 0.4 – 2% economic growth in 201511, while IFIs (IMF, EBRD) have fore-seen potentially worsening conditions.

The latest (2012) GoA progress report showed Armenia on track to achieve a number of MDG targets by 2015, including a notable fall in in-fant and maternal mortality, high enrolment in primary education, and increased proportion of population with access to safe water sources.

However, Armenia is unlikely to achieve nation-al MDGs targets in eradicating extreme poverty, promoting gender equality, and ensuring envi-ronmental sustainability.12

Poverty remains high at 32%13 (child poverty at 37%), and still well above the official poverty rate registered prior to the 2009 recession. There are disparities among regions as reflected in the in-come inequality measured by the Gini index of 0.3714, and a widening equity gap between ur-ban and rural incomes. Unemployment is a major contributing factor to poverty. It stands at around

7 Freedom House “Freedom of the Net 2014” report.8 Innovation Performance Review, United Nations Economic Commission for

Europe Armenia 2014.9 Asian Development Bank: Outlook 2014. http://www.adb.org/sites/de-

fault/files/publication/31241/ado2014-armenia.pdf.10 Official foreign trade with Russia comprises approximately 23%, while re-

mittances from migrant workers in Russia make up approximately 17% of Armenia’s GDP. See: https://www.cba.am/EN/pperiodicals/tex_09_14_eng.pdf.

11 Central Bank of Armenia Inflation Report, February 2015.12 Country Partnership Strategy for the Republic of Armenia 2014-2017,

World Bank, October 2013.13 Armenia Poverty Profile and Labor Market Developments Report

2014, National Statistical Service. http://armstat.am/file/article/5.poverty_2014e_2.pdf.

14 The proportion of the poor ranges from 21% in Vayotz Dzor, to highest - 46% rate in Shirak, while Tavush has seen one of the highest rates of poverty increase between 2008-2013. Social Snapshot and Poverty Report in Armenia, National Statistical Service, 2014, p.37.

17%, with rates especially high outside the capital, among youth (36%) as well as women (18.1%).15 The social protection systems require extensive overhaul as benefits are not well targeted or so-cially equitable. The Strategy and its Action Plan on Ageing have been adopted but services for elderly people are lacking as reflected in 2013 World Ageing Index in which Armenia ranked 51 out of 91 countries. Armenia has made significant progress in inclusive education including the creation of legislation and financing for school inclusion,16 even though children with disabilities are among the most marginalized groups. Pov-erty, unemployment, and lack of social inclu-sion drive outward migration. It is estimated that an average of 35,000 people (of which 82% are male, aged 20-54) emigrated annually between 2007 and 2013.17 At the same time, the country is presently hosting an estimated 15,000 persons, mostly of ethnic Armenian background, who are displaced due to the conflict in Syria and are seeking protection in Armenia.

A number of policies and regulations have been enacted, based on sustainable development prin-ciples, to promote sustainable growth through job creation, develop the business environment and improve environmental management. At the same time, aggressive development of resource-intensive sectors and industries helped to miti-gate the impact of the financial crisis but did not address actual environmental and social losses. Armenia’s economy is characterized by high en-ergy intensity and consumption. The country is dependent on the import of hydrocarbons18 in-cluding fuel for transport, gas for residential and industrial purposes, and for one-third of the electricity generation. Unsustainable practices in the use of natural resources include deforesta-tion, improper mining, poor land use and agri-culture practices that lead to soil erosion and loss of habitats and species.

In 2014, the Government of Armenia revised its previous Sustainable Development Programme, taking into account the new realities in the wake of the economic downturn, and adopted the Ar-menia Prospective Development Strategy for 2014-2025. The Strategy is centred on four key priorities: growth of employment; development

15 Social Snapshot and Poverty Report in Armenia, National Statistical Ser-vice, 2014.

16 As of 2014, the number of inclusive schools is 139 out of 1,400. 17 Report on Household Survey on Migration in Armenia, IOM and National

Statistical Service, 2014.18 Armenia Prospective Development Strategy for 2014-2025 (2014).


12

of human capital; improvement of social pro-tection system; and institutional modernization of the public administration and governance.19 These are reflected in the UNDAF results matrix along with the new set of Sustainable Develop-ment Goals, proposed by the UN General Assem-bly’s Open Working Group in 2014, to advance the international development framework beyond 2015.

Armenia has ratified most of the UN and Coun-cil of Europe (CoE) human rights instruments and adopted strategic frameworks, including the National Strategy and 2014-2017 National Action Plan on Human Rights. During the first Universal Periodic Review (UPR)20 cycle Armenia was among the countries that accepted the highest number of recommendations followed by legislative im-provements. Further strengthening of enforce-ment and implementation is needed, along with an effective monitoring mechanism. In particular, persisting problems have been noted with regard to the independence of the judiciary and an im-partial justice system.21 Armenia’s Ombudsman has pointed to the courts and law-enforcement agencies as sources of human rights violations in the country.22 Guaranteeing comprehensive gen-der equality is another challenge, particularly for economic and political participation of women, and in addressing gender-based violence and discrimination.

The RA President has initiated a constitutional reform which is under public consideration, in-cluding by the political parties and the civil soci-ety. Armenia is implementing national strategies on public administration, including civil service development, public finance management, lo-cal self-governance and anti-corruption. In 2011, Armenia joined the Open Government Initiative and systems for openly available public informa-tion and data. A 2014 Council of Europe Group of States against Corruption (GRECO) compli-ance report concluded that Armenia implement-ed satisfactorily all nineteen recommendations contained in its Third Round Evaluation Report, covering the themes of incriminations and trans-parency of party funding.23 Also in 2014, GoA

19 Armenia Prospective Development Strategy for 2014-2025 (2014).20 Armenia UPR http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/AMSes-

sion8.aspx.21 Parliamentary Assembly of the Council of Europe Committee on the Hon-

oring of Obligations and Commitments by CoE Member States (Monitoring Committee) 2014: http://www.assembly.coe.int/CommitteeDocs/2014/amondoc19-2014.pdf.

22 2015 Annual Report of the Human Rights Defender: http://ombuds.am/storage/files/library/pdf_2806687388_arm_report.pdf.

23 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/

adopted a Concept Paper on the fight against corruption in the public administration system, based on which a new 2015-2018 anti-corrup-tion strategy was developed, currently under final consideration. At the same time, the 2014 Cor-ruption Perception Index score of 37 out of 100 remains low and corruption is identified as a sig-nificant development constraint.24

Stability is impacted by the volatile regional geo-political context and the unresolved Na-gorno-Karabakh conflict25 that escalated no-tably in 2014. The border with Turkey remains closed, compounding the challenge of a land-locked state and constraining economic develop-ment. The closure of the borders by Azerbaijan and Turkey has a negative influence on the liv-ing standards of the population of the Republic of Armenia, especially its vulnerable groups, and on their social and economic rights.26 In January 2015 Armenia officially became the fourth mem-ber of the newly established Eurasian Economic Union (EEU) and began adjusting the regulatory environment necessary for harmonization with EEU rules. At the same time, Armenia continues its cooperation with the European Union (EU) that covers a wide range of areas from political dia-logue to human rights, justice, mobility and mi-gration issues, institutional reforms and capacity building. Armenia continues to benefit from the EU’s Generalized System of Preferences (GSP+) regime, providing the country with preferential access to the EU market, and remains the second largest per-capita recipient of EU funds in the Eastern Partnership (EaP).

Armenia is prone to a wide variety of natural di-sasters that place 80% of its inhabitants at high risk of exposure to catastrophic events.27 The an-nual cost of damage caused by hydro-meteo-rological events is estimated at $120 million28 or about 5% of the fiscal budget in 2013. Landslides, mudflows and floods threaten half of the territory and are aggravated by unsustainable use of natu-ral resources, and climate change.29

GrecoRC3%282014%2926_Second_Armenia_EN.pdf.24 http://www.transparency.org/country#ARM. The Corruption Perception

Index scores on a scale from 0 (highly corrupt) to 100 (very clean).25 The peaceful resolution of the Nagorno-Karabakh conflict is negotiated

under the internationally agreed format of the OSCE Minsk Group, co-chaired by Russian Federation, United States of America and France, on the basis of the following principles of international law: non-use of force or threat of use of force, self-determination and equal rights of people, and territorial integrity.

26 According to Armenia’s National UPR Report 2014. 27 Global Assessment Report on Disaster Risk Reduction, UNISDR, 2009.28 Global Facility for Disaster Reduction and Recovery, ‘Armenia: Institutional

Arrangements for Disaster Risk Management and Reduction’, 2009.29 Third National Communication of Armenia under UNFCCC, Ministry of Na-

ture Protection, 2010.

13


1.4 Conclusions and Recommendations of the

UNDAF Evaluation (2010-2015)

The evaluation showed that the UN is well po-sitioned to support the national development agenda in line with the Government’s Poverty Re-duction Strategy Paper, Sustainable Development Program and overarching objectives of MDGs. It stated that the UNDAF strategic objectives were designed and implemented in close coopera-tion with the Government and contributed to the well-being of the Armenian people. As a trusted and reliable partner, the UN demonstrated its ex-pertise in key sectors of democratic governance, social protection, economic equity, environ-mental sustainability and disaster risk reduction. Being uniquely positioned as a custodian of in-ternational norms and standards, the UN contrib-uted to the protection of human rights and gen-der equality, liaising with both government and civil society. By the end of 2014, the overall bud-get delivery rate surpassed the total UNDAF bud-get planned for 2010-2015, comprising around 127% one year ahead of the UNDAF cycle.

The strategic recommendations of the evalua-tion emphasized that the UN should: increase efforts to position itself as a unified partner with collective impact; increase investment in internal coherence and efficiency; track UNDAF perfor-mance more effectively through the established M&E mechanism; and scale up joint program-ming with coherent planning as well as joint re-source mobilization efforts. It also recommended reinforcing the current status on strategic policy advice and joint advocacy efforts in support of country’s development priorities, while relying more on national mechanisms and building na-tional capacities.

To reinforce the positive results and to address the evaluation recommendations, the UNCT will continue to emphasise its comparative advan-tages and the strengths and complementarities of the mandates of individual UN Agencies. In par-ticular, the UNCT will: strengthen the M&E system through revitalizing the internal web-based M&E mechanism to track results; enhance engage-ment of government and civil society partners in the work of the UNDAF Results Groups; elaborate and implement, in cooperation with the Gov-

ernment, a joint resource mobilization strategy; adopt a UNCT Code of Conduct to increase inter-nal coherence; promote joint programming; take a more unified approach to addressing the coun-try’s key development priorities.

The UN in Armenia will continue to support the national development agenda, as reflected in the UNDAF outcomes for 2016-2020, by capitalizing on the following key comparative advantages:

• UN has the comparative advantage to act as a bridge between the Government and the private sector to stimulate growth through creating an enabling environment for SMEs, supporting business startups, strengthening value chains and producer groups, creating economic opportuni-ties for vulnerable groups and delivering sector-specific advice. Several UN agen-cies have a proven track record of working with the Small and Medium-Size Enterprise Development National Center, the Agricul-tural Alliance. (Outcome 1)

• As a custodian of international norms and standards, the UN has the comparative advantage to support the Government in fulfilling its international obligations and strengthening systems for democratic gov-ernance and human rights. UN has dem-onstrated its ability to act as a neutral con-vener of the Government and civil society by creating platforms for citizen engage-ment, supporting the Government to work in a more open and transparent manner, as well as facilitating dialogue on reporting to the UN human rights treaty bodies and the UPR. UN also brings its unique exper-tise and knowledge in this area to support the efforts of other development partners. (Outcome 2)

• The work of the UN on policy develop-ment, legal reform, capacity development and empowerment both at national and local levels gives it a comparative advan-tage to reflect local realities in policies. The UN co-chairs, with the MoLSI, the Gender Theme Group, which further strengthens UN’s credibility among the Government, development partners and civil society to act as a strong advocate for gender equal-ity. The newly established Council on Men and Women Equality, as the institution-


14

al mechanism for strengthening gender equality in the country, will be among ar-eas of focus for the UN. (Outcome 3)

• Migration and border management, sup-port to refugees, asylum seekers and re-turnees has been at the core of the UN work in Armenia, with the UN being re-garded as a standard setter, a source for technical expertise, policy and interna-tional law. UN agencies have collectively supported Armenia in implementation of international agreements, policy and ca-pacity development. The Government and other national partners have also benefit-ted from the concerted effort of the UN agencies to support the settlement of a particularly large population displaced as a result of the conflict in Syria. (Outcome 4)

• The mandate, technical expertise and ex-perience of the UN agencies in areas such as health, education, social and child pro-tection places the UN in a strong position to create linkages between the sectors and actors, thereby supporting the develop-ment of a viable system of integrated social services at both the national and local lev-els. Close engagement with the Integrated Social Service System Management Coun-cil will ensure that the lessons learnt from piloting the social services reform and in-ternational good practices are applied in the rollout of the reform throughout the country. (Outcome 5)

• Health is a key area shared in the man-dates of several UN agencies. UN has ac-cess to global knowledge and expertise in the field of health, which translates into a comparative advantage in delivering coun-try-specific advice to the Government at both policy and operational levels, as well as advocating for issues directly impacting on health. UN agencies are also actively en-gaged in the Country Coordination Mech-anism fighting HIV/AIDs, TB and Malaria. (Outcome 6)

• National partners have repeatedly ac-knowledged UN Agencies as credible and efficient partners to the Government with capacity to mobilize technical expertise, knowledge and resources from key actors,

such as the Global Environmental Facility, to support policy development and insti-tutional strengthening in areas of environ-mental sustainability, climate change and disaster risk reduction. Furthermore, the UN is recognized as the major develop-ment structure promoting compliance with multilateral environmental agreements and global conventions; assisting the govern-ment in climate change and DRR negotia-tions; promoting the concept of Energy Ef-ficiency in public, residential and industrial sectors; applying innovative cross-sectorial development approaches (i.e. ecosystem approach, integrated considerations of poverty and environment); and advocating Disaster Risk Reduction principles across Armenia. (Outcome 7)

2. RESULTS AND STRATEGIES

The UNDAF 2016-2020 is a strategic programme framework for achieving results. It responds to country priorities and will contribute to the achievement of national development goals. It contains seven major expected results, called ‘outcomes’ that were identified jointly by the UN, the GoA and civil society partners. This section is the core of the document. It describes the pillars, the overarching programme strategies, and the seven expected UNDAF outcomes. The complete results matrix including indicators, baselines, targets, means of verification, and risks and as-sumptions is provided in Annex A.

2.1 Pillars The seven outcomes are grouped according to four pillars that respond to country priorities and the SDGs and that make use of the UN’s compar-ative advantages:

15


Table: Overview of Pillars and Outcomes

4 Pillars 7 Outcomes

Equitable, sustainable economic development and poverty reduc-tion

Outcome 1. By 2020, Armenia’s competitiveness is improved and people, es-pecially vulnerable groups, have greater access to sustainable eco-nomic opportunities.

Democratic governance Outcome 2. By 2020, people benefit from improved systems of democratic gov-ernance and strengthened protection of human rights.

Outcome 3. By 2020, Armenia has achieved greater progress in reducing gen-der inequality, and women are more empowered and less likely to suffer domestic violence.

Outcome 4. By 2020, migration, border, and asylum management systems are strengthened to promote and protect the rights of migrants and displaced people, especially women and girls.

Social services and inclusion Outcome 5. By 2020, vulnerable groups have improved access to basic educa-tion and social protection services and participate in their com-munities.

Outcome 6. By 2020, quality health services are accessible to all, including es-pecially vulnerable groups.

Environmental sustainability and resilience-building

Outcome 7. By 2020 Sustainable Development principles and good practices for environmental sustainability resilience building, climate change adaptation and mitigation, and green economy are introduced and applied.

2.2 Programme Strategies To support the achievement of outcomes, the fol-lowing over-arching programme strategies will be employed. Each outcome has specific strate-gies identifed by the GoA and UN.

1. Promote fundamental human rights

A human rights-based approach (HRBA) to de-velopment aims to support better, more sustain-able development outcomes by analysing and addressing inequalities and discriminatory prac-tices. At country level, a HRBA proceeds from the commitments of the state on the basis of its rati-fied human rights conventions. It works to ensure

that human rights standards and principles guide development cooperation with a focus on devel-oping the capacities of ‘duty-bearers’, primarily the state, to meet their obligations and of ‘rights-holders’, especially vulnerable groups, to claim their rights.

UNDAF interventions will be designed following the analysis of weaknesses in the enabling envi-ronment (legislation, policies, institutional and systemic issues) and the capacity gaps of ‘duty-bearers’ with the aim to support them in clos-ing those gaps and ensuring that ‘right-holders’ enjoy equal access to quality services and public goods. UN Agencies will follow their commitment to HRBA when designing specific interventions.


16

2. Ensure gender equality

The goal of gender equality and the practice of gender mainstreaming focus on how men and women experience problems in society different-ly, and how they relate to one another and the societal forces that shape power relationships. It aims to identify societal and state structures that sustain gender inequality, or promote equality, with consideration of institutional and systemic influences.

Gender equality will be promoted and gender mainstreaming will be enhanced in programme planning and implementation throughout the priority areas of this UNDAF, specifically through the application of gender analysis, formulation and advocacy of gender equality results within programme results-based frameworks, monitor-ing and evaluation of gender mainstreaming. The UNCT together with the GoA will continue using the platform of the Gender Theme Group to sup-port the national mechanisms, legislation, and policy interventions on gender equality in line with national gender equality goals, MDG3 and future SDG targets. Gender equality will remain one of the key cross-cutting areas for UNCT joint action.

3. Promote environmental sustainability, build resilience at local levels

An understanding of the linkages between envi-ronment and development will be essential for the achievement of national development pri-orities. The GoA and UN will work to ensure that UNDAF interventions are designed and imple-mented to promote environmental sustainability and resilience. The UN can support Armenia to implement and track progress towards its na-tional environmental goals, MDG7, and future SDG targets, and the goals and targets of ratified Multi-lateral Environmental Agreements (MEAs), such as the ones for climate change, e.g. Unit-ed Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) and biodiversity, e.g. Con-vention on Biological Diversity. The UN will also help to build capacity for effective disaster risk assessment and management.

4. Develop country capacities and strength-en inter-sectoral coordination

A capacity development approach in all elements of UNDAF will help to ensure that Armenia can lead, manage, achieve and account for their na-tional development priorities. This is especially so for those related to the MDGs, SDGs, and inter-nationally agreed development goals, as well as human rights obligations in ratified UN conven-tions and treaties. In its future cooperation, the GoA and UN will seek to develop a more inte-grated, holistic approach. This will focus on key institutions, institutional bottlenecks and capac-ity needs. It will go beyond training and skills development, to generate sustainability and the scaling-up of good practices. In addition, across the range of pillars and outcomes, efforts will be made to strengthen inter-ministerial and inter-departmental coordination in planning, budget-ing, service delivery, and monitoring in line with international standards. Specific efforts by the GoA and UN will involve experience exchange to study and apply best practices in inter-sectoral cooperation, and strengthening of monitoring and evaluation systems.

5. Provide effective results managment, monitoring, and reporting by Results Groups

Results-based management is a strategy that re-quires clearly defined accountability for results and monitoring and self-assessment of progress towards results, and reporting on performance. Joint national-UN Results Groups (RGs) will be used to support the implementation, manage-ment, monitoring and reporting of the expected UNDAF outcomes. They represent a key strategy to secure national ownership of the development assistance framework and mutual accountability for its expected results.

2.3 Outcomes This section describes the expected outcomes from the UNDAF, including the programmatic rationale, the main strategies to be employed, and the key partners to be involved in implementation.

17


Pillar I. Equitable, Sustainable Economic Development and Poverty Reduction

Outcome 1.

By 2020, Armenia’s competitiveness is improved and people, especially vulnerable groups, have greater access to sustainable economic opportunities.

In 2013, nearly 1 in 3 people in Armenia (32%) lived below the national poverty line with dispari-ties among regions, as reflected in the Gini in-dex of 0.372. The poverty rates in Shirak, Kotayk, Lori, Gegharkunik and Ararat regions were higher

than the country average.30 In terms of urban/ru-ral distinction of welfare, the majority of the poor (63.8%) were urban residents. The rural poor were mostly involved in agriculture which em-ploys 36% of the working population and con-tributes 19% to GDP.31 Unemployment is a major contributing factor to poverty. In 2013, 16% of people in Armenia were unemployed. Women experience higher rates of unemployment than men, and unemployment amongst young people (15-24 years) is twice that for the general popula-tion.32 About two thirds of the employed depend on incomes from low productivity agriculture and trade.33 A chronic discrepancy between the skills demanded in the market place and those of job seekers has resulted in significant underemploy-ment. Many young people choose careers which are oversubscribed and qualifications often do not meet employers’ needs. Youth unemploy-ment is due to an underdeveloped job market, insufficient experience and inadequate skills, and the unwillingness of businesses to employ inexpe-rienced youth.34 Poverty and unemployment drive outward migration. Between 2007 and 2013 it is estimated that an average of 35,000 people (of

30 The proportion of the poor ranges from 21% in Vayotz Dzor, to 46% in Shirak, while Tavush saw one of the highest rates of poverty increase be-tween 2008-2013. Social Snapshot and Poverty Report, National Statistical Service 2014, p. 37.

31 The proportion of the poor ranges from 21% in Vayotz Dzor, to 46% in Shirak, while Tavush saw one of the highest rates of poverty increase be-tween 2008-2013. Social Snapshot and Poverty Report, National Statistical Service 2014, p. 37.

32 Decent Work Country Profile Armenia, ILO, 2012, p. 5.33 S. Karapetyan et al, Armenia: Social Protection and Social Exclusion”, Eur-

asia Partnership Foundation/Caucasus Research Resource Centres, Yere-van 2011, p. 9.

34 Global Employment Trends for Youth, ILO, 2013.

which 82% are male, aged 20-54) emigrated an-nually.35 Remittances make up approximately 17% of Armenia’s GDP, 87% of which originate from

Russia.36 Another major challenge is the estimated 16,000 Syrians, of mainly Ar-menian origin, who are seeking protec-tion in Armenia. Most of the displaced bring with them a good level of educa-tion, vocational skills and often sound entrepreneurial experience, thus can pos-itively contribute to the economic devel-opment of Armenia.

GoA and UN cooperation will focus on ef-forts to ensure that economic growth is

both inclusive and sustainable:

SMEs play a crucial role in poverty reduc-tion and job creation, employing nearly 25% of the country’s work force37 and contributing 27% of GDP in 2012.38 SMEs face challenges linked to recruiting highly skilled employees, market risks, and fund-ing.39 Technical assistance will be provided to support decent work and strengthen the business environment, with emphasis on a SME Development Strategy. Particular at-tention will be given to strengthen produc-er groups and the development of value chains with a special focus on women and young people. Actions will be taken to in-crease the quality of employment services and to expand vocational education and training, while keeping up with the pace of technological innovation to build skills in Armenia in support of innovation and competitive industries.

To address unemployment, strategies will involve support to develop a national em-ployment strategy, strengthen labor mar-ket laws and new policies to encourage the employment of young people. The exist-ing challenges can be effectively addressed through development of a comprehensive national employment policy framework rooted in the employment outcomes of macroeconomic policies. The policies have to be focused both on labour supply and demand.

35 Report on Household Survey on Migration in Armenia, IOM and National Statistical Service, 2014.

36 https://www.cba.am/EN/pperiodicals/tex_09_14_eng.pdf.37 SMEs in figures, 2012, SMEDNC.38 World Bank, Country Program Snapshot, 2014.39 Assessment of Development Results, 2014.


18

To address inclusive and sustainable eco-nomic growth, support for macroeconom-ic issues such as debt management and support through targeted policy advices aimed at improving the trade and invest-ment climate to promote entrepreneurship and create employment opportunities.

Enhancing the flow of information to the labour force about training and employ-ment opportunities is critical. New schemes are needed to measure and analyse skill gap and assist job-seekers to find decent employment. These will be targeted to vul-nerable groups: young people with low skills, women, persons with disabilities, ref-ugees and people displaced from Syria.

The innovation performance review in 201440 emphasized the progress made by the country in the area of national inno-vation systems (NIS) and developed a set of recommendations and policy advice to increase the efficiency of the national in-novation system, enhance innovation ca-pabilities of stakeholders, introduce tech-nologies new to the Armenian market as well as innovative processes and services. The importance of social innovation and innovation in management is also one of the area for future development.

Agriculture contributes significantly to the economy and is the main source of eco-nomic activity in rural areas. It produces 19% of GDP and employs about 36% of the employed population. It is composed mainly of small farms with fragmented plots which are mainly utilized for sub-sistence agriculture. There are few links to markets, limited resources and feeble growth potential. In agriculture, technical assistance will be provided to improve both efficiency and sustainability. Efforts will fo-cus on policy improvements, better man-agement of agricultural statistics, support for a general agricultural census, strength-ening producer groups and cooperatives and increasing their engagement in differ-ent value chains. An integrated rural devel-opment programme will be implemented in vulnerable border regions to provide in-come generating opportunities and reduce regional disparities. These efforts are ex-

40 Innovation Performance Review of Armenia, United Nations Economic Commission for Europe, 2014.

pected to contribute to rural income levels.

Public-private partnerships will be consid-ered as one of the mean to fill the infra-structure gap. UN will support it with de-velopment and adaptation of the standards and best practices in various infrastructure sectors, including water and sanitation and waste water, health and educational infra-structure, transport and energy infrastruc-ture.

Support will be provided to improve statistical production processes with the final objective to increase compliance with international standards.

Regional integration efforts by undertak-ing an assessment of regulatory and pro-cedural barriers to trade in goods will be implemented upon request from the Gov-ernment, using United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) survey-based evaluation methodology. The assess-ment will reveal regulatory and procedural barriers to trade, and provide practical, action-oriented recommendations for ad-dressing them.

Support will be provided to refugees to promote their economic integration in Armenia such as: language and business training, access to concessional credits and financial services, as well as other liveli-hood interventions.

Major outputs expected from UN programmes will involve:

1. Upgraded infrastructure and enabling eco-nomic opportunities for vulnerable groups and border communities, including through the development of cultural and creative industries and cultural tourism.

2. Active labor market programmes for SME promotion and job-rich growth and for vulnerable groups.

3. Strengthened SMEs with increased knowl-edge, skills, marketing and exporting ca-pabilities.

4. New monitoring and evaluation mecha-nisms to measure the reach and impact of state employment measures.

5. Re-integration support to returning mi-grants in job placement, business startups, improved access to financial resources, ef-fective use of remittances.

19


6. Strengthened value chains, additional and more effective producer groups, increased rural incomes and employment, improved food security and greater consumer access to more affordable, better quality food.

7. Improved agricultural statistics and plan-ning.

8. Improved policies and mechanisms to sup-port implementation of the Sustainable Agriculture and Rural Development Strat-egy for 2015-2025 and Action Plan.

9. Strengthened industry-science linkages and increased financing of innovative en-trepreneurs.

10. Institutional development for newly creat-ed free economic zones and technological parks.

Pillar II. Democratic Governance

Outcome 2.

By 2020, people benefit from improved systems of democratic governance and strengthened protection of human rights.

Under this Outcome, the UN will use policy devel-opment, institutional strengthening, participation and empowerment at national and local levels in priority areas of human rights, access to justice, accountability and transparency.

Armenia is implementing national strategies for public administration reform, including civil ser-vice development, public finance management, local self-governance and anti-corruption initia-tives. In 2011, it joined the Open Government Ini-tiative and is currently implementing the second OGI Action Plan for 2014-2016. In Public Admin-istration and Anti-Corruption, a new Government strategy will tackle corruption in key sectors, in-cluding education, health, state revenues and law enforcement and recognizes the importance of more engagement of citizens and civil society.

Civil society is one of the primary actors in Arme-nia’s democratic reform process. Therefore, more efforts are needed to stimulate people’s partici-pation in governance, to promote the concept of the ‘citizen expert’ and to design development

solutions and public services that deliver results. GoA and UN cooperation will focus on the qual-ity and accessibility of public services by improv-ing citizen engagement with the Government, strengthening the culture of demand, negotiation and dialogue, as well as supporting government to work in a more open and transparent manner.

Armenia has ratified most UN and Council of Eu-rope human rights instruments, has adopted a national Human Rights Strategy and Action Plan (2014). A Working Group established by the Min-ister of Justice seeks to implement and coordi-nate commitments. There is a need to strengthen enforcement and implementation as legislation has not always led to improvements in practice. Moreover, citizens know little about their rights and responsibilities, which prevents many from claiming their rights.41 The most important issues regarding human rights are: rule of law and ac-cess to justice, torture and ill-treatment, societal

discrimination against vulnerable and mi-nority groups. Human Rights Strategy and Action Plan refer to all fields of human rights including civil, political, social and economic rights.

The UN will expand its successful work on human rights by assisting the Gov-ernment to implement its Human Rights Strategy and Action Plan and the rec-ommendations of international human

rights mechanisms, in close coordination with the Working Group established by the Ministry of Jus-tice. It will further promote dialogue and respect for tolerance by broadening human rights edu-cation, inluding on the prevention of Genocide.

GoA and UN cooperation will focus on the qual-ity and accessibility of public services by improv-ing citizen engagement with the Government, strengthening the culture of demand, negotia-tion and dialogue, as well as supporting govern-ment to work in a more open and transparent manner. UN will also support the government in building national capacity in data collection and analysis for evidence-based policymaking.

At the policy and institutional level, efforts are needed to develop and implement the anti-corruption strategy and action plans with greater citizen engagement, by strengthening capacities of respective agencies, civil society and think tanks for

41 Capacity Assessment of the State Guaranteed National Legal Aid System in Armenia, UNDP, 2013.


20

impact assessments, and by mainstreaming anti-corruption in local development safe-guards. Priorities will focus on improved protection and will tackle issues of access to justice, anti-discrimination, torture and ill-treatment. It will support Armenia in meeting its international obligations by de-veloping capacity of the judiciary and law enforcement, and by assisting in imple-mentation of the agreed recommenda-tions, as identified.

The UN will help strengthen free legal aid system and alternative legal services, and work towards increased public awareness of rights and legal lit-eracy focusing specifically on vulnerable groups, in line with the Strategic Programme for Legal and Judicial Reforms 2012 - 2016. In parallel, it will fur-ther promote dialogue with a view to reduce and eventually eliminate all forms of discrimination in the society. It will also support the government in benchmarking, measurement frameworks and aid coordination in human rights.

Major outputs expected from UN programmes will involve:

1. Better coordinated mechanisms to ensure the implementation of a system of protec-tion of human rights and meeting of inter-national obligations.

2. A strengthened framework of anti-corrup-tion monitoring by civil society and imple-mentation of the anti-corruption strategy by the government.

3. New mechanisms for systematic interaction between citizens and the government to better inform policy making.

4. Improved legal protection mechanisms in-cluding free legal aid.

Outcome 3.

By 2020, Armenia has achieved greater progress in reducing gender inequality, and women are more empowered and less likely to suffer domestic violence.

Gender equality is a challenge in Armenia, es-pecially the economic and political participa-tion of women, and gender-based violence and discrimination. Despite high levels of education

among women, participation in political and economic life is low.42 As of 2014, women com-prise 11% of ministers and deputy ministers, only 11% of parliamentarians, and about 8% among local government authorities. This is despite the amendment to the Electoral Code in that set a 20% quota for women in party lists. There are no women governors or heads of urban communi-ties. Women in Armenia own only 11% of micro, small and medium enterprises.43 The male to fe-male sex ratio at birth rose after independence and remains at the very high level of 114 males per 100 females, pointing to prenatal sex selec-tion. The country’s score in the World Econom-ic Forum’s (WEF) Gender Gap Index has slightly declined in the past five years, comprising 0.662 in 2014 (compared to 0.667 in 2010) and rank-ing 103rd among 142 countries.44 A rise in single-headed households by women since 2010 has reached nearly one third. This is thought to be related to high levels of migrant labour among the male population, especially in rural areas. Given the limits on women’s economic opportu-nity, these households are vulnerable to poverty.45

A number of policy instruments and institutional mechanisms have been developed since 2010 in cooperation with NGOs and UN Agencies, but ef-fective implementation remains an issue. Gender policy in Armenia is guided by a Concept Paper aimed at creating gender equality, eliminating discrimination on the grounds of gender, ensur-ing equal rights in the labour market and equal access to economic resources, establishing a democratic political culture of tolerance, and gender-related dialogue in the public through the inclusion of gender criteria in all spheres of life. The key issues set forth in the Concept Paper have been further addressed by the GoA through tar-geted strategic action plans, including the Gen-

der Policy Strategic Action Plan for 2011-2015, the Strategic Action Plan to Combat Gender-Based Violence for 2011-2015, and related annual gender policy action plans. Measures are aimed at introducing the gender component in policy development and decision-making processes at nation-al and regional levels in socio-economic, political, education, health, cultural, and public information fields. The Council

42 Millennium Development Goals National Progress Report: Armenia, UNDP, Armenia, 2010.

43 Women’s Entrepreneurship Support Sector Development Program 2013-2017, Asian Development Bank.

44 WEF Gender Gap Index, 2014. http://reports.weforum.org/global-gen-der-gap-report-2014/economies/#economy=ARM.

45 Armenia 2010 Gender Assessment update, USAID.

21


on Issues of Equality Between Men and Women46, adjunct to the Prime Minister, is the mechanism coordinating the implementation of the gen-der strategy in all sectors of state policy. To rein-force and improve the institutional mechanisms, Standing Committees on gender-related issues were established in 2011 in the regions, in Yerevan Municipality and the capital’s 12 administrative districts, upon the executive orders of regional governors and the Mayor of Yerevan.47

The Law “On provision of equal rights and equal opportunities for women and men” was adopted in May 2013. The term “gender” in the law was misinterpreted and misunderstood by certain so-cial groups. The Women’s Council adjunct to the Prime Minister, and the UN jointly with other in-ternational organizations have made statements on the matter of concern.

It is difficult to gauge the prevalence of violence against women in Armenia largely because few cases are reported, particularly those of domes-tic violence, however the available data and re-search indicate that domestic violence is a serious problem that affects all strata of the Armenian so-ciety. There continues to be lack of appropriate legal measures to protect victims of violence and punish the perpetrators. In February 2013, the Government returned the draft Law on Domes-tic Violence for further elaboration and entrusted the MoJ with making amendments to the relevant legal acts. The CEDAW Committee, among other, recommended that Armenia adopts stand-alone legislation to combat domestic violence and sets up a specialized referral system for the victims of domestic abuse, wherein violence would be qualified as a criminal and civil offence subject to prosecution.48

To address these issues, GoA and UN will build the capacities of national institutions to develop and implement policies that promote gender equality and the empowerment of women. Major strate-gies to be employed and outputs expected from UN programmes will involve:

1. Reducing gender equality disparities through targeting socially excluded and vulnerable groups (people living below the nationally determined poverty line, women in rural ar-eas, including women-headed households).

46 The Council was re-established by the Prime Minister’s Decree 1152-A of 19 November 2014.

47 National Review of the Republic of Armenia on the Implementation of the Beijing Declaration and Platform for Action: http://www.unescapsdd.org/files/documents/Beijing20_national_review_Armenia.pdf.

48 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/229/31/PDF/N0922931.pdf?OpenElement\

2. Strengthening women’s voice and partici-pation on national and local priority issues.

3. Cultivating a new generation of women leaders at all levels, particularly scaling up efforts to establish a critical mass of wom-en leaders at the local level.

4. Supporting benchmarking, measurement frameworks, and aid coordination in hu-man rights and gender equality.

5. Analysing the effects of gender-based vio-lence on women’s and girls’ reproductive health, social and economic participation.

6. Advocating for improvement and imple-mentation of gender-sensitive legislation and institutionalization of policies and pro-grams for promoting gender equality and responding to gender-based violence.

7. Building multi-sectoral capacity to address gender-based violence, including through engagement of men and boys.

Outcome 4.

By 2020, migration, border, and asylum management systems are strengthened to promote and protect the rights of migrants and displaced people, especially women and girls.

Migration, including forced migration, is an im-portant social and economic phenomenon af-fecting Armenians. It requires the establishment of a comprehensive and effective migration man-agement system, including mechanisms serving the protection of refugees.

Nearly half of Armenian households are associ-ated with migration. Up to 35,000 people emi-grate annually from Armenia. Of those emigrants, 82% are male and 18% female.49 Nearly 62% of those emigrating were unemployed immediately before emigrating. The main destination for Ar-menian emigrants is the Russian Federation (91%) followed by the EU (4%), the USA, and Ukraine. From 2007 to 2013, 38% of emigrants returned.

49 Based on educational status, the emigrants from the RA can be divided into at least four categories: (1) Educated migrants with education up to a graduate degree, constituting 17.2 % of the total emigrants; (2) highly qualified migrants comprising of individuals with post graduate degrees, constituting 0.6%; (3) low-skilled migrants with education up to general secondary constituting 49.8% of the total emigrants and (4) individuals with a vocational or secondary specialized education (23.9%).


22

Of these, 2 in 3 were male.50 Returnees are in need of special attention and require an ad-equate environment for successful reintegration. In addition, Armenia hosts displaced populations mainly from Syria, Azerbaijan, Iraq and Ukraine.51 An estimated 15,000 persons displaced due to the conflict in Syria, mostly of Armenian ethnicity, have sought protection in Armenia, making use of a variety of options offered by the Government (e.g. facilitated naturalization, accelerated asy-lum procedures or residence status). Efforts of the GoA and UN (particularly UNHCR) are now shift-ing from immediate emergency assistance to-wards durable solutions, primarily by way of local integration. The ongoing geo-political tensions and conflict in countries and regions around Ar-menia require preparedness to respond effective-ly to future displacement scenarios.

While basic migration and refugee protection-re-lated legislation is in place52, draft amendments to the Law on Refugees and Asylum have been pre-pared by the State Migration Service (SMS), pend-ing endorsement by the Government and adoption by the Parliament. Moreover, improved legislation governing statelessness is under preparation.

The institutional framework in Armenia in the ar-eas of migration and asylum are complex. The in-volvement of various ministries and authorities in the development and implementation of migra-tion policy – often with overlapping mandates53 – requires efficient and strengthened coordination mechanisms. The overall coordination and the de-velopment of migration policies in Armenia lie with the SMS, a state agency operating under the Min-istry of Territorial Administration and Emergency Situations. At the same time, the SMS is responsible for the processing of asylum applications54 and re-cently also has created an integration unit.

50 http://publications.iom.int/bookstore/index.php?main_page=product_info&cPath=41_7&products_id=1400.

51 According to official sources: between 1988 and 1992 Armenia received over 360,000 refugees of ethnic Armenian background from Azerbaijan most of whom are naturalized, but many of whom are still struggling with their socio-economic integration and suffering from lack of durable housing solutions; between 2005-2007 Armenia received about one thou-sand refugees from Iraq; presently Armenia is also hosting about 15,000 persons, mostly of ethnic Armenian background who are displaced due to the conflict in Syria and are seeking protection in Armenia; as well as a smaller number of refugees from a variety of countries.

52 The 2006 Law on Foreigners; the 2001 Law on Border Guards; the 2001 Law on State Border; the 2011 EU-Armenia Mobility Partnership; and the 2014-2016 Action Plan for Approximation of migration legislation to EU and international standards.

53 Rossi-Longhi, P; Galstyan, K; Lindstrom, T.; Review of Migration Manage-ment in the Republic of Armenia, p. 57, Assessment Mission Report, IOM, March 2008, Yerevan, available: http://publications.iom.int/bookstore/index.php?main_page=product_info&cPath=41_7&products_id=808.

54 State Migration Service of the Ministry of Territorial Administration and Emergency Situations, available at http://www.smsmta.am/?menu_id=1 (accessed on 20 May 2013).

Over the last decade, trafficking has been suc-cessfully tackled in the country. Absolute numbers are very low – 15 cases on average per year. Ar-menia is a source country for 85% of victims of trafficking (VoTs) identified in Armenia, includ-ing women and girls trafficked for sexual ex-ploitation (80%) and men trafficked for forced labour (20%). Since 2002, the Government has made considerable progress in strengthening its anti-trafficking response, including improve-ment of the legal framework in line with inter-national standards, institutional set-up, endorse-ment and implementation of four National Action Plans (2004-2006, 2007-2009, 2010-2012 and 2013-2015), establishment of the National Referral Mechanism (NRM) of Trafficked Persons in 2008, and for the first time allocation of state funding for victims’ assistance in 2009. The law of the Re-public of Armenia “On Identification of and Sup-port to Persons Subjected to Trafficking in Human Beings and Exploitation” was adopted on Decem-ber 17, 2014 and will replace the existing NRM.

Efforts to strengthen cooperation among all the actors involved in managing migration are criti-cal for improved protection of the rights of mi-grant and displaced populations. GoA and UN cooperation will focus on the development of well coordinated, evidence based national migra-tion and integration strategies, and the provision of technical advice to bring legislation, policies, and data collection and analysis systems into line with international strandards. There is need to mainstream displaced populations into country-wide, regional and sectorial development strate-gies, plans and programmes. Armenia’s accession to the Eurasian Economic Union also requires efforts to align its migration and asylum opera-tions with the laws and regulations effective in the newly forming Eurasian Economic Union.

Given the high Government priority, UN will con-tinue its work in Integrated Border Management (IBM), building on the IBM National Strategy and Action Plan and the ongoing modernisation of three border crossings with Georgia. UN will ex-pand and re-orient its work to leverage synergies with interrelated development issues such as eco-nomic development by the promotion of trade corridors as economic corridors, linking it more explicitly with community development work.

Major strategies to be employed and outputs ex-pected from UN programmes will involve:

23


1. Technical advice to harmonize national leg-islation governing the treatment of migrants and refugees with international, European and regional standards.

2. Prepare work/action plans serving the imple-mentation of the revised legislation.

3. Continued support and coordination to im-plement the EU-Armenia Mobility Partnership Declaration.

4. Continued support to implement and monitor the EU-Armenia Readmission Agreement (in-cluding monitoring of implementation).

5. Expansion of the system of the migrant re-source and referral centers.

6. Community economic development projects in out-migration areas of the country and to assist in the integration of refugees, other dis-placed persons and migrants as well as in the re-integration of returnees.

7. Improved mechanisms to identify the most vulnerable migrant and displaced popula-tions.

8. Establishment of well-coordinated referral mechanisms to secure effective services to returning migrants, asylum seekers and refu-gees.

9. Support to develop and implement a National Integration Strategy.

10. Strengthen the capacities of law-enforcement bodies and the judiciary to effectively prose-cute labor trafficking in Armenia

11. Assist in development and adoption of a Counter-trafficking Assessment Tool for use by the government and non-government stake-holders in Armenia.

Pillar III. Social Services and Inclusion

Outcome 5.

By 2020, vulnerable groups have improved access to basic education and social protection services and participate in their communities.

Education

Since 2008, there has been increased state sup-port to early education with the opening of new kindergartens and the partial coverage of main-tenance costs for one-year preschools. There are significant differences in preschool enrolment between urban and rural communities and be-tween children with and without disabilities. Communities are often unable or unwilling to fi-nance and maintain preschools.

Children with disabilities are among the most marginalized groups facing multiple depriva-tions: 71% do not attend preschool, 18% do not attend school, 12% attend special schools, 13% live in institutions (special schools and orphan-ages), 34% do not attend any community events and 73% do not use rehabilitation services. In an effort to ensure that children grow up in a family environment, the government reduced the num-ber of children in residential care by 4,000 since 2007. However, another 4,000 children still re-side in 40 different institutions.

Life skills and health education are an integral part of good quality education which meets the basic educational needs of children and pro-vides them with knowledge, skills, and motivation to make healthy choices in life, respect human rights, and avoid discrimination on any grounds. Though life skills education is obligatory in sec-ondary school (grades 8-11), the quality of its teaching is compromised by the absence of sys-temic pre-service teacher training and regular monitoring and assessment.

Recent surveys indicate more than 1 in 4 young people ages 24-30 are determined to pursue fur-ther education.55 However, unless the quality of education changes, Armenian youth will remain sceptical about their educational prospects.

GoA and UN efforts will focus on the expansion of inclusive pre-schools, including adaptable models for remote communities and pro-viding policy advice to address inclusion issues at the preschool level. UN support will assist the GoA to avoid unnecessary deprivation of parental care and to pro-mote the unification of children currently placed in state care with their biological families or alternative care arrangements,

55 National Youth Aspirations Research Report 2012: RA Ministry of Sport and Youth Affairs and United Nations Development Program. http://www.am.undp.org/content/dam/armenia/docs/National%20youth%20aspira-tions%20survey%20report_ENG_edited%20final.pdf.


24

such as fostering. The promotion of healthy life-styles will require closer and better coordinated cooperation between the Government and civil society.

Social protection

Armenia has continually progressed in reforming national and sub-national systems to prevent so-cial exclusion and promote the interests of vul-nerable children. The Government designed and sustained a multi-pillar social protection system, which was quite effective in tackling extreme poverty when it emerged as a serious threat. No-tably, the 2014-2025 Armenia Prospective Devel-opment Strategy recognized poverty alleviation as a key priority.

The country continues to face challenges to fulfill the rights of all children to social protection and to reach the most vulnerable and marginalized groups. According to the 2013 Integrated Living Conditions Survey, the poverty rate was 32% and child poverty was 37%, making every third child poor and every thirtieth child extremely poor.56 There are no comprehensive statistics on violence against children in Armenia, though such violence appears to be a concern – especially for children living in institutions and in the poorest families.

A multi-sector approach and investment in sus-tainable systems is needed to effectively and ef-ficiently address the multiple and complex vul-nerabilities faced by children and their families in Armenia. Beginning in 2010, the GoA initiated the Integrated Social Services reform. It aims to reduce the vulnerability of families and children, introduce a ‘one window’ approach for services, integrate social databases, and apply transforma-tive social work, local social planning and greater cooperation among services. There is a need to set up psychosocial and other support services for children facing domestic abuse and violence.

Major strategies to be employed and outputs ex-pected from UN programmes will involve:

1. Increased access to early learning, particu-larly in cultural and educational institu-tions, for most vulnerable groups, includ-ing in times of shocks and stresses.

2. Inter-sectoral mechanisms and strategies that identify and support out-of-school and at-risk children

56 Social Snapshot and Poverty Report in Armenia, National Statistical Ser-vice, 2014 (ILCS 2013).

3. Strengthened inclusive education system that responds to the needs of ALL children

4. Strengthened health, education and so-cial protection system that can prevent or mitigate childhood disability through early identification and interventions, rehabilita-tion and social support.

5. Improved social norms that are more fa-vorable towards the social inclusion of children with disabilities.

6. Child protection services that effectively prevent family separation and respond to child violence and abuse.

7. An integrated social protection system that identifies and responds to the income pov-erty and multiple deprivations of vulner-able children and their families.

8. An in-service training curriculum for prep-aration of “Life skills” teachers and relevant teaching resources for trainee teachers and instructors. The curriculum will be gradual-ly integrated into all teacher training insti-tutes as well as used for in-service refresh-ment and quality assurance training.

9. As an essential public service ensuring ac-cess to overall quality and accessibility of education, strengthen the national school feeding project. It will contribute to the re-alization of the children’s essential right to food and normal physical growth as well as give them the opportunity to realize their educational potential.

Outcome 6.

By 2020, quality health services are accessible to all, including especially vulnerable groups.

Access to quality and affordable healthcare is in-tegral for the achievement of national develop-ment goals. In the area of health, priorities for the Government of Armenia and UN are:

Reproductive health, including maternal health

Child and adolescent health

Elimination of mother-to-child transmis-sion of HIV, and

25


Prevention and control of non-communi-cable diseases.

Reproductive health, including maternal health

Reproductive and maternal health is among five priorities highlighted in the 2013-2018 Elec-tion Program of the Armenian President as well as in the 2014-2017 GoA Program. Between 2005 and 2013, the Maternal Mortality Ratio (MMR) declined from 37 to 18.5 deaths per 100,000 births.57 This positive shift is attributed to an in-crease in public spending on maternal and re-productive health and the operation of mobile gynaecological and emergency obstetric care (EOC) teams. While the current maternal mortal-ity indicators of Armenia are ahead of many CIS countries, the MMR is still far above the EU aver-age of 5 deaths per 100,000 births. The Govern-ment aimed to achieve the level of maternal mor-tality of 10.3 maternal deaths per 100,000 live births by 2015 which is close to the correspond-ing MDG Target.

The proportion of women who deliver in a fa-cility, using trained health providers was nearly comprehensive at 99%. The total fertility rate in Armenia is unchanged from 2000 at 1.7 chil-dren per woman. Use of modern contraceptive methods increased from 20% in 2000 to 27% in 2010 but is still low. The total abortion rate (TAR) is 0.8 abortions per woman, a dramatic decrease since 2000.58 The lack of quality family planning services leads to a still heavy reliance on abor-tion with consequently high secondary infertility. Other causes may be high levels of STIs, abor-tions, and the low level of knowledge and aware-ness about reproductive health among young people. Current estimates indicate that every year 272 women are diagnosed with cervical cancer and 115 die from the disease. Cervical cancer in Armenia ranks as the 5th most frequent cancer among women and the 2nd most frequent cancer among women between 15 and 44 years of age.59 There is the need to improve access and increase the demand for family planning which will lead

57 The maternal mortality rate is defined as the number of maternal deaths in a given time period per 100,000 women of reproductive age, or woman-years of risk exposure, in same time period. The maternal mortality ratio is the number of maternal deaths during given time period per 100,000 live births during the same time. The MDG indicators for maternal mortality are measured in maternal mortality ratio. Trends in Maternal Mortality: 1990 to 2013. Estimates by WHO, UNICEF, UNFPA, the World Bank and the United Nations Population Division. http://www.who.int/reproductivehealth/pub-lications/monitoring/maternal-mortality-2013/en/.

58 Armenia Demographic and Health Survey 2005, 2010.59 ICO Information Sheet on HPV and Cancer, January 2014.

to improved situation of maternal health and in-fertility. Efforts will be made to build-up life skills education (LSE) within the existing system to en-sure that education considers needs and knowl-edge, attitudes and skills.

Child and adolescent health

Armenia has improved its infant mortality and under-five mortality rates, nearly halving the number of deaths since 1990.60 However, ac-cording to the National Statistical Service of Ar-menia, infant mortality has remained the same little progress towards reduction over the past five years with a range of 9.7 per 1,000 live births in 2013.61 The Inter-agency Group for Child Mortal-ity Estimation provides a higher IMR in 2013 of 14 per 1,000 live births. Evidence shows that children from poor households, children who live in rural areas, and those whose mothers have low educa-tion have a notably higher risk of death before their first birthday.62 Stunting and other forms of under-nutrition are an important public health issue and contribute to child mortality, disease and disability. According to 2010 DHS data63, stunting affected nearly 1 in 5 (19%) children under five years of age, peaking at 26% among children ages 36-47 months and making it, ac-cording to the WHO standard, an emerging pub-lic health issue. The 2010 Armenian Demographic and Health Survey (ADHS) highlights the double burden of malnutrition, finding that 15% of Ar-menian children ages 0-5 are overweight. All of the nutrition indicators described above have nearly reached a threshold where they can be considered an emerging public health issue. Ex-clusive breastfeeding improved only margin-ally from 33% to 35%. There is also a substantial prevalence of anemia among preschool children (37%) and women of childbearing age (25%).64

About 40% of school-aged children have multiple health complaints, and over 25% of 15-year-old girls and rural children show symptoms of seri-ous depression. Adolescents have limited contacts with the health system: some 55% of 11-year-olds

60 The State of the World’s Children – estimates rate at 15 deaths per 1,000 live births for 2012.

61 The Demographic Handbook of Armenia, Yerevan, National Statisti-cal Service, 2013 and http://childmortality.org/index.php?r=site/graph#ID=ARM_Armenia. While UNICEF’s the State of the World’s Children, 2014 estimates higher rate at 15 deaths per 1,000 live births.

62 National Statistical Service, Ministry of Health and ICF International. Arme-nia Demographic and Health Survey 2010, Yerevan, 2012.

63 Armenia Demographic and Health Survey 2010. http://dhsprogram.com/pubs/pdf/FR252/FR252.pdf.

64 Armenia Demographic and Health Survey 2005 (ADHS 2010 did not in-clude biometric measurement of anemia).


26

have never seen a family doctor or paediatrician with an even higher rate in rural areas. 65 Over the past few years, the health, education, and child protection sectors have focused increasingly on issues related to the health of school-age chil-dren. A greater emphasis on integrated servic-es and health promotion to meet the needs of school-age children, and innovation within the health sector will ultimately bridge the gaps in realizing the basic rights of adolescents. In par-ticular, the frequency, scope and mechanisms for regular screenings will be revised, and basic health screenings will be moved to schools to in-clude early detection, referral, screenings and provision of information and basic counselling. In light of integrated social services reform, psy-chologists and case managers will be linked to schools to work on issues related to school-age children and adolescents.

A child-centred approach is required, particularly for vulnerable children ages 0-6, to remove in-equities in the health system to ensure access to health services. This approach will address family conditions that result in malnutrition, develop-mental delays, disability, violence, maltreatment and neglect. In order to reduce the mortality rate among the most vulnerable families, priority will be given to strengthen paediatric care at the re-gional level and improving referral mechanisms. Efforts will be directed to provide adequate sup-port to families, including: improved policies and mechanisms that promote quality child care, sound nutrition and the prevention of micronu-trient deficiencies, and effective counselling ser-vices. The UN will support advocacy for greater funding of the health care system and build ca-pacity for cross-sector collaboration, improved data collection and analysis, strengthened pre-and in-service training of service providers and quality assurance. Support will also be extended to enhance the capacity of health providers to prevent developmental delays and disabilities through detection and intervention at an early age and to orient parents on modern parenting techniques.

To address issues related to adolescents’ health and development an integrated approach ori-ented to equity and based on the health system is required to help to ensure that the health needs of adolescents are met in a timely and compre-hensively manner. Health, education and social

65 Arabkir Medical Centre, Ministry of Health, Ministry of Education and Sci-ence, UNICEF and WHO, Health Behaviour in School-Aged Children, 2010.

protection policies all require strengthening to become child-friendly.

HIV

From 1988 to 31 December of 2014, 1,953 HIV cases had been registered in the country among the citizens of the Republic of Armenia with 334 new cases of HIV infection registered during 2014.The estimated number of people living with HIV in the country is about 4,000. Males com-prise 69% of cases and females 31%. 36 cases of HIV infection are reported among children (2%). Approximately 54% of the people living with HIV were between the ages of 25-39 at the time of testing. Over the past ten years the main mode of transmission of HIV has shifted from intrave-nous drug use to heterosexual transmission. It is estimated that around 3 in 4 cases are associ-ated with migration. Official data shows that up to 95% of pregnant women are tested for HIV, however a recent assessment revealed that more than half of the women included in the assess-ment were not aware that they had been tested. Overall, advisory services for HIV prevention and the prevention of mother to child transmission of HIV are weak, and many families do not receive adequate information about the benefits of test-ing. There is also a lack of integration of services and a lack of capacity to provide regular services for the prevention and treatment of HIV and oth-er sexually transmitted diseases (STIs), particularly for migrants, their sexual partners, and young people. The 2014 Biological and behavioural HIV surveillance study has shown that the knowledge about HIV prevention among youth was 22.4%. Nearly 1 in 3 young people had engaged in high-risk sexual behaviour and in the past 12 months only 4.2% of the surveyed young people were tested for HIV.

HIV education as a part of Healthy Lifestyle course for youth should be implemented and extended at universities and colleges. Access to HIV testing for other groups of population, including high risk groups, should be increased as well. Measur-ing stigma and discrimination by using People Living with HIV Stigma Index to “know the epi-demic” in terms of the prevalence of stigma and discrimination and their impact on the response to HIV is also important to be followed by pub-lic awareness activities. Since 2005 interventions have been scaled up considerably and the Gov-

27


ernment has improved its institutional capacity to prevent HIV and respond to AIDS.

The objectives of the National AIDS Programme are to reduce the transmission of HIV and to re-duce the morbidity and mortality caused by HIV and AIDS. HIV prevention and AIDS treatment, care and support are being provided in accor-dance with the National HIV/AIDS Treatment and Care Protocols. However, funding for the national programme is less than 20% of the required bud-get. Support will be provided to strengthen sys-tems for prevention and control of HIV and re-lated infections among women and children to contribute to the achievement of “zero” new HIV infections among children and keeping their mothers alive. The cooperation will also expand the mobile medical team model to provide mi-grants and their family members with advice and services for the prevention of HIV, STIs, and re-productive health and family planning services.

Non-communicable diseases

More than 85% of deaths registered in Armenia are attributed to non-communicable diseases (NCDs). The major causes of premature death are diseases of the circulatory system, cancer, external injuries and poisoning. From 2007 to 2012, mortality caused by diseases of the circu-latory system and cancers increased by 13% and 15%, respectively. This is related to population ageing, with 11% of the population in the 65-plus age group. A National programme to pro-mote healthy lifestyles was approved by the GoA in 2014 and the Ministry of Health has developed a related programme and action plan to con-trol the most prevalent NCDs. One of the targets of national NCD programme is 5% reduction of mortality due to cardiovascular, oncological, pul-monary diseases and from diabetes mellitus by 2020.*

Coordinated efforts across different sectors are needed to improve the prevention and control of NCDs. Educating the general population, espe-cially those at risk due to unhealthy lifestyles, is a first priority. Rates of tobacco use have increased sharply among young people.

Alcohol abuse is not yet a major problem, but increasing use of alcohol has been reported for the youngest age group (16–24).66 Promotion

66 Report on the results of the national survey on the drug, alcohol and smoking prevalence among the general population of Armenia, 2005.

of healthy lifestyles will require closer coopera-tion between the Government and civil society. The GoA and UN will promote health education and healthy lifestyles in schools and food safety through international instruments, specifically the Cartagena Protocol on Biosafety to the Con-vention on Biological Diversity.67 To improve the quality of life skills and health education, a train-ing curriculum and resources will be developed and integrated into teacher training institutes.

Major strategies to be employed and outputs ex-pected from UN programmes will include:

1. Strengthened capacity of national institu-tions to formulate evidence based policies and deliver quality, integrated sexual and reproductive health services.

2. Strengthened national capacity to provide quality maternal and child health services for the most disadvantaged and excluded.

3. Strengthened, equity oriented family sup-port and outreach services for Young Child Health and Wellbeing.

4. A strengthened systems for prevention and control of HIV and related infections among migrant populations, women and children.

5. Strengthened national policies and health planning processes for the prevention and control of non-communicable diseases (NCDs)

6. An in-service ‘life skills’ training curriculum and teaching resources integrated into all teacher training institutes.

Pillar IV. Environmental Sustainability and Resilience-Building

Outcome 7.

By 2020 Sustainable Development principles and good practices for environmental sustainability resilience building, climate change adaptation and mitigation, and green economy are introduced and applied.

67 It is an international agreement which aims to ensure the safe handling, transport and use of living modified organisms resulting from modern biotechnology that may have adverse effects on biological diversity, taking also into account risks to human health.


28

The 2007 National Security Strategy of the Re-public of Armenia has recognised the ineffective management and unsustainable use of natural resources as a priority internal threat. The Arme-nia Prospective Development Strategy for 2014-2025 highlights the need for sustainable and inclusive growth and in particular: access to en-hanced economic opportunities in line with sus-tainable development principles, and the pro-motion of environmentally-sound technologies and effective management of natural resources. During the Third UN World Conference on Di-saster Risk Reduction the government agreed to the Sendai Framework for Disaster Risk Reduc-tion 2015-2030. It aims to substantially reduce disaster risks and losses in lives, livelihoods, and health, and to ensure that DRR principles are ap-plied for sustainable development gains in the country. The DRR National Strategy (DRRNS) ap-proved by the government in March 2012 was developed based on the Hyogo Framework for Action (HFA) and its priority directions. Once updated to reflect the Sendai Framework, it will serve as a main guiding strategic document for DRR initiatives in all development sectors. De-velopment of the DRRNS implementation plan 2016-2020 and its realisation, including regular monitoring and evaluation, are considered to be a priority area for GoA-UN cooperation. It is also important to note that DRRNS has already influ-enced national legislation and policies. For ex-ample, the revised Law on Local Self-Governance integrated DRR into planning frameworks and templates and is pending adoption in the Parlia-ment.

During the last decade the county enacted a number of policies, regulations, and pro-grammes based on sustainable development with particular emphasis on improved environmental management. In 2014, Armenia’s ranking in the Environmental Performance Index improved by 2 places to 48. This represents a 14 point increase since 2009. The biggest improvements have been to air quality and water and sanitation (access to drinking water). In 2014 alone, five laws and thirty by-laws were approved, including Environ-mental Impact Assessments and Environmental Expertise. The Action Plan for Energy Security was approved in July, stating specific timelines and di-vision of responsibilities for promotion of energy efficiency and renewable energy. The Law on Lo-cal Self-Governance was modified in January in-tegrating climate change adaptation. With gas

prices on the rise, forest protection and energy efficiency (EE) issues are a priority for the govern-ment and the public. The first Nationally Appro-priate Mitigation Action Plan in Armenia for the housing sector was developed. The “Energy Sav-ing and Renewable Energy Development” Law was amended to address energy audit for energy intensive sectors and mandatory norms for mini-mum energy performance requirement in public procurement. The Third National Communica-tion and Armenia’s first Biennial Update Report to UNFCCC were developed which ensures the commitment of Armenia to update its national greenhouse gas inventory, provide information on progress in greenhouse gas mitigation poli-cies and actions and identify relevant needs. The Protected Area network in Armenia was been in-creased by over 6,000 ha through introduction of new type of community managed protected area: “Gnishik.”

At the same time, aggressive development of re-source intensive sectors and industries was con-sidered an important strategy for mitigating the impact of the global financial crisis. While the ap-proach boosted short term revenues, it was not designed and implemented to address actual en-vironmental and social losses. There are limited policies and measures elaborated in support to the Green Economy programmes, energy effi-ciency and renewable energy related activities are still limited.

Armenia’s economy can be characterized by high energy intensity and consumption. The country is dependent on the import of hydrocarbons68, including for all of its fuel for transport, gas for residential and industrial purposes, and one-third of electricity generation. Unsustainable practices in the use of natural resources include defores-tation, poor land use and agriculture practices that lead to soil erosion and loss of habitats and species. There are still major problems with water quality and water supply issues and pollution with hazardous chemicals from industrial processes. There are approximately 8,000 tons of obsolete POPs waste and contaminated soil stored across the country. All of these factors create a signifi-cant risk to human health and the environment.

Natural hazards also constitute a significant chal-lenge for the country. The United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR) includes

68 Armenia Prospective Development Strategy for 2014-2025 (2014).

29


Armenia in a group of countries with the high-est relative economic loss and the worst econom-ic resilience to natural hazards. The World Bank considers Armenia among the 60 most disaster prone countries in the world with nearly 110 dif-ferent hazards. Over 80% of the population faces disaster risk69 and 2 in 3 children attend schools in earthquake risk areas where school buildings do not comply with earthquake-resistant building codes.

A clean environment, conservation, the opti-mal use and rehabilitation of natural resources, proper disposal of hazardous waste, disaster risk management and resilience building, and envi-ronmental awareness and education are all im-portant elements for sustainable development. GoA and UN cooperation will focus on a cross-sectoral approach to introduce environmentally friendly practices and increase of population re-silience.

Major strategies to be employed and outputs ex-pected from the UN programmes will include:

Provide policy advice and advocacy to strengthen the links between sustainable environment, disaster risk management and economic development and enhance national capacities to fulfil commitments under ratified multilateral environmental agreements (MEAs).

Support the development of a national framework for the introduction and imple-mentation of Green Economy policy , in-troduction of new economic instruments and innovative PPP schemes.

Enhance capacity to produce and dissemi-nate on a regular basis statistics according to the UN System on Environmental-Eco-nomic Accounting (SEEA).

Strengthen national capacity to develop and implement a National Action Plan for sustainable housing and urban develop-ment based on the country profiled devel-oped by the UNECE.

Promote innovative clean energy tech-nologies for SMEs and enhance awareness and incentives for entrepreneurs and small

69 Disaster Risk Reduction and Emergency Management in Armenia: Global Facility for Disaster Reduction And Recovery “Armenia: Institutional Ar-rangements for Disaster Risk Management and Reduction”, World Bank, 2009.

businesses. The local private sector will be presented with opportunities to contribute to business plans for sustainable develop-ment and expand investment in clean en-ergy technology in the country.

Expand the use of Resource Efficient and Cleaner Production (RECP) approaches, for the benefit of improved resource pro-ductivity (including reduced operational costs and use of materials, energy and wa-ter), reduced environmental impact, and improved occupational and community health and safety.

Strengthen the capacity of the Govern-ment of Armenia to comply with provisions of the Protocol on Water and Health, to assist in the process of preparation of the road map for the ratification of the Proto-col and to develop targets and measures to assist Armenian authorities in implement-ing requirements of the Protocol, thus to promote at national level the protection of life and health of the public both in terms of individual and collective aspects, as well as to improve the management and use of water resources, including the protection of ecosystems, to improve safe water sup-ply and discharge, and to control and re-duce water-related diseases.

Assist the country to strengthen the capac-ity to develop national action plan for the forest sector in green economy, national accountability system for the sustainable forest management through the system for evaluation of the management of forests (SEMAFOR).

Assist the Government in addressing Cli-mate Change and Energy Efficiency related concerns through: (a) the development of a climate change mitigation policy and es-tablishment of a mitigation measurement, reporting and verification system; (b) pro-motion of energy efficiency and Minimum Energy Performance standards in national legislation; (c) introduction of Low Carbon Development principles and practices in municipal energy planning, and promo-tion of an enabling environment for the application of innovative mechanisms; (d) support to the Development of the Nation-al Adaptation Action Plan and the imple-


30

mentation of adaptation measures in rural communities; e) promote energy and re-source efficiency in residential, public and industrial sectors as well assist in promo-tion of renewable energy.

Support implementation of a disaster risk reduction (DRR) policy framework and mainstreaming of disaster and climate risk management and resilience building prin-ciples and practices into the development agenda at national and local levels.

Mainstream sustainable resource manage-ment practices using an Ecosystem-Based (including integrated water resource man-agement) Approach and strengthen the management of hazardous chemicals and associated contaminated sites.

Build capacity of national emergency ser-vices to carry-out multi-hazard risk assess-ment, mapping of communities and emer-gency response.

Support a cost effective system of resilient schools and childcare institutions that are seismically safe, energy and resource-effi-cient and inclusive; assist in the adaptation of learning environments to address the needs of children.

Provide assistance in developing national programmes for mitigating the negative impact of climate change on the Specially Protected Areas of Armenia.

3. RESOURCE REQUIREMENTS AND

RESOURCE MOBILIZATION

Resource RequirementsThe UNDAF budget provides the GoA, the UNCT, and bilateral and multi-lateral development part-ners and donors with an overview of the required and available resources to support implementa-tion of the planned outcomes, as well as fund-ing gaps. It is a basis for joint mobilization of re-

sources and contributes to better delivery of GoA and UN system support. Sources of funding from UN Agencies include regular, or core resources and other, or non-core resources that UN Agen-cies are able to mobilize on the strength of the expected results and strategies. Budgets are in-dicative and may be subject to changes by the governing bodies of UN Agencies and by internal management decisions. Regular and other re-sources are exclusive of funding received in re-sponse to emergency appeals

Full implementation of the UNDAF will require an estimated total of $119,245,000. This includes $16,575,000 from regular or core resources and $28,270,000 from other or non-core resources. The total estimated funding gap is $74,400,000 which will need to be mobilized over the period of the UNDAF. The overall resource requirements are summarized in the table below:

Resource MobilizationThe UN in Armenia, in cooperation with the GoA, will develop a resource mobilization strategy, in accordance with UNDG guidelines, to address the funding gaps of the UNDAF, including through Government co-financing and/or in-kind sup-port. Building on the shared vision for the UNCT’s engagement in Armenia, the joint resource mobi-lization strategy will:

• Analyze the external development environ-ment and the priorities of development partners working in Armenia.

• Identify potential areas where the UNCT is best positioned to succeed in joint re-source mobilization considering its devel-opment priorities and comparative advan-tages.

• Build the capacity of the UNCT in resource mobilization by enhancing their knowl-edge on relationship management and fundraising.

The strategy will set the framework for joint fun-draising initiatives and will be supplemented with agency-specific resource mobilization strategies. It will provide responsibilities and guiding princi-ples, mechanisms for fundraising, indicators and reporting arrangements.

31


Table: Resource Requirements by UNDAF Outcome (2016-2020)70

Areas and Outcomes

Indicative Budget (USD)

Regular Resources(Secured)

Other Resources(Secured)

Resources to beMobilized

Total

Pillar. Equitable, sustainable economic development and poverty reduction

Outcome 1

UNDP 500,000 6,500,000 6,500,000 13,500,000

FAO 1,400,000 2,600,000 1,000,000 5,000,000

UNIDO 0 1,210,000 4,000,000 5,210,000

IOM 0 2,000,000 1,000,000 3,000,000

UNHCR 700,000 100,000 2,000,000 2,800,000

WFP 0 2,000,000 4,000,000 6,000,000

UNECE 20,000 0 350,000 370,000

TOTAL 2,620,000 14,410,000 18,850,000 35,880,000

Pillar. Democratic governance

Outcome 2

UNDP 400,000 0 6,000,000 6,400,000

UNFPA 450,000 0 300,000 750,000

IOM 0 0 300,000 300,000

UNICEF 250,000 0 400,000 650,000

TOTAL 1,100,000 0 7,000,000 8,100,000

Outcome 3

UNFPA 400,000 0 500,000 900,000

UNDP 200,000 300,000 2,200,000 2,700,000

TOTAL 600,000 300,000 2,700,000 3,600,000

Outcome 4

IOM 0 0 3,500,000 3,500,000

UNHCR 500,000 100,000 10,000,000 10,600,000

UNDP 100,000 0 3,500,000 3,600,000

TOTAL 600,000 100,000 17,000,000 17,700,000

Pillar. Social services and inclusion

Outcome 5

UNICEF 500,000 0 500,000 1,000,000

UNFPA 300,000 0 300,000 600,000

WFP 6,000,000 0 12,000,000 18,000,000

UNHCR 300,000 150,000 2,000,000 2,450,000

UNESCO 0 0 100,000 100,000

TOTAL 7,100,000 150,000 14,900,000 22,150,000

Outcome 6

UNICEF 400,000 200,000 800,000 1,400,000

UNFPA 550,000 0 500,000 1,050,000

WHO 250,000 0 0 250,000

UNAIDS 80,000 0 200,000 280,000

UNHCR 200,000 0 500,000 700,000

TOTAL 1,480,000 200,000 2,000,000 3,680,000

70 The figures are indicative only. They are estimated as of April 2015 and will depend on the availability of regular and other resources from UN Agencies and contributions from donors.


32

Areas and Outcomes

Indicative Budget (USD)

Regular Resources(Secured)

Other Resources(Secured)

Resources to beMobilized

Total

Pillar. Environmental sustainability and resilience-building

Outcome 7

UNDP 650,000 12,000,000 5,000,000 17,650,000

UNICEF 500,000 0 3,000,000 3,500,000

UNIDO 0 1,010,000 4,100,000 5,110,000

FAO 600,000 100,000 300,000 1,000,000

OCHA 500,000 0 0 500,000

UNECE 160,000 0 315,000 475,000

TOTAL 2,410,000 13,110,000 12,715,000 28,235,000

GRAND TOTAL 119,245,000

4. COORDINATION AND IMPLEMENTATION

A joint national UNDAF Steering Committee (SC) will be established at the strategic level un-der the leadership of the RoA Prime Minister and the UN Resident Coordinator. The SC will coordi-nate, guide, and assist the implementation of the UNDAF. UN Agencies, Funds and Programs will prepare country programs, projects, and activi-ties that are consistent with the results and strat-egies outlined in this framework. The programs will build upon UN comparative advantages, use global best practices to scale-up activities to the national level, and pilot innovative approaches. To strengthen performance and contribute to development results, the UNCT will, wherever rel-evant, use joint programming to reduce dupli-cation and transaction costs, enhance synergies, and seek complementarity of mandates and cost efficiencies. Through the coordination and im-plementation arrangements described below, the RoA Government and the Heads of UN Agencies will oversee all strategic and operational aspects of UNDAF implementation, and will monitor its progress.

To ensure efficient planning, coordination, time-ly delivery, monitoring and evaluation of devel-opment results, UNDAF Results Groups will be formed at the pillar level by contributing UN Agencies, with participating members from the GoA and civil society partners. They will report to the UNDAF Steering Committee and will ensure a high level of coordination and coherence be-tween the contributions of the GoA, civil society partners, and UN Agencies.

UNDAF Steering Committee The UNDAF Steering Committee (SC) will provide overall strategic guidance during implementation of the UNDAF, including monitoring, reporting and evaluation. It will serve an advisory function and endorse strategic decisions with regard to implementation of the UNDAF.

The SC will be co-chaired by a representative of the RoA Prime Minister’s Office and the UN Resi-dent Coordinator in Armenia. Other members will comprise key Government partners, including line ministries relevant to the 2016-2020 UNDAF, UNCT members and other UN Agencies as neces-sary. The Committee will ensure participation of the civil society and private sector partners as ne-cessitated by the SC agenda. The SC will remain operational throughout this UNDAF cycle and will meet as per agreed schedule to ensure the imple-mentation of the following key functions:

Review overall performance of the UNDAF and gauge the extent to which results are contributing to the national priorities.

Consider major constraints and lessons from implementation, future risks and good practices that can be taken to scale and make decisions thereon.

Review and approve adjustments to ex-pected results, strategies and resources to better align UN and GoA resources for greater impact.

33


Advocate and to provide guidance on re-source mobilisation for the implementa-tion of the UNDAF in Armenia.

Agree on and oversee a final evaluation of the UNDAF to be conducted at dates agreed by SC members.

The work of the SC will be supported by the UN Resident Coordinator’s (RC) Office acting as Sec-retariat.

Results GroupsResults Groups (RG) are a key mechanism to support effective implementation of the UNDAF through joint monitoring and progress report-ing for the expected outcomes. RGs will pro-vide information exchange, track and report on progress against planned activities and results, and identify lessons, good practices, and needed adjustments to overall results, strategies, and re-source allocations.

The RGs will be formed at the pillar level, based on agreement between the GoA and UNCT, to en-sure efficient planning and coordination and the timely delivery of development results. They will be co-chaired by a Head or delegated deputy of a UN Agency and a senior representative from the relevant GoA Ministry. Members will consist of staff of Government ministries, departments, and state agencies, representatives of civil soci-ety organisations involved in implementation, and UN Agencies contributing to the outcome. The Co-Chair representing a UN Agency will be responsible for ensuring secretariat support to the Result Group. The Results Groups will meet regularly and will operate on the basis on annual workplans to be approved by UNCT and UNDAF SC in the beginning of the year. During imple-mentation, RG meetings will be held at least twice yearly, in advance of SC meetings. More frequent meetings can be convened by the co-chairs, as necessary. The RGs are responsible to:

Monitor progress towards the achievement of UNDAF outcomes, using agreed indica-tors, and track the extent to which these results contribute to national priorities.

Collect data for outcome indicators and identify and propose solutions to address data gaps.

Consider major constraints and lessons from implementation, future risks and good practices that can be taken to scale and make decisions thereon and present then to the SC.

Review and propose adjustments to ex-pected results, strategies and resources to the SC.

Review implementation progress and re-port on the progress to the SC.

At the end of the year the Results Groups will conduct Annual Progress Review of the respec-tive UNDAF pillars. A web-based UNDAF Monitor-ing and Evaluation tool developed by the UNRC Office will be used to track/monitor progress against baseline data. The UNRC Office will pre-pare a joint Annual Progress Report, which will collate the reviews of the RGs. The Annual Prog-ress Reviews consolidated into an Annual Progress Report will be reflected in UNRC and UNDAF An-nual Progress Reports. The Annual Progress Re-port will be presented, discussed and analysed at the Steering Committee meeting with the aim to provide further guidance on effective implemen-tation of the UNDAF.

The activities of the UNDAF Results Groups, whenever possible, will be coordinated with the work of the national coordination mechanisms71 through the institutional set-up of the National Directors and co-chairing of the UNDAF Theme groups by the relevant Ministry focal points.

Operations Management Team

Cooperation between the UN agencies at the le-vel of operations will be carried out by the Opera-tions Management Team (OMT) through the fra-mework of common services. The latter aims at promoting efficiencies in UN procurement, ma-ximising the use of funds in support of differing agency mandates and operations, and acquiring locally procured commodities and services more

71 Some of the key national mechanisms include the National Council on Sustainable Development under the Prime Minister’s Office, National Platform for Disaster Risk Reduction; RoA Council on Men and Women Equality; the Small and Medium-Size Enterprise Development Council of the Republic of Armenia; National Youth Policy Council under the Prime Minister’s Office; Integrated Social Service System Management Council; Anti-corruption Council under the Prime Minister’s Office; Armenia Coun-try Coordination Mechanism fighting HIV/AIDs, TB and Malaria and others.


34

effectively and efficiently through collaboration, thereby reducing transaction costs and impro-ving value for money.

The OMT provides support and advice to the UNCT on efforts to harmonize business opera-tions and contribute to the delivery of UNDAF re-sults. The Team will pursue higher quality, more effective, and cost-efficient common services in procurement, human resources, ICT, finance, logistics and transport. This is meant to streng-then the common services by consolidating the various resources, capacities and capabilities of the UN Agencies resident in the country. Signifi-cant savings in investments, operating costs and time, as well as improvement in efficiencies and delivery of these services will be achieved through joint initiatives in these common areas. Common procurement will result in a number of long-term agreements (LTAs) concluded by lead agencies to be used by everyone, providing an overall gain in procurement time, service costs, and mana-gement efficiency. The OMT is functioning un-der the guidance of the UNCT, is chaired by the UNDP Operations Manager and consists of each UN Agency’s most senior Operations or Adminis-trative Officer. The OMT’s responsibilities are to:

Implement common business solutions, such as common procurement systems for tendering and bidding, LTAs for joint procurement, common ICT platforms, banking arrangements, office security and cleaning services.

Make assessments and recommendations to the UNCT on any activities requiring their approval for joint initiatives aimed at increasing the effectiveness of existing common services and premises, monitor and report to the UNCT about progress to achieve higher quality, more effective, and cost-efficient business support services. The OMT will set up a monitoring system, which would encompass baseline infor-mation with regard to current status of the common services/business operations along with indicators and set targets. The monitoring system will help to assess and report progress in terms of cost savings and efficiency gains; and

Communicate effectively about the aims and expected results of common business solutions to all UN staff and concerned country partners.

Communications GroupUN Communication Group (UNCG) will continue to operate in recognition of the need, value and significant contribution communications and advocacy play in achieving the UNDAF outcomes and promoting the image of a strong and unified UN system in Armenia. The UNCG will promote and raise awareness on UN values, standards and norms, strengthen inter-agency cooperation in communications and increase the positive im-age and media profile of UN work at the country level. It will do this by speaking through unified messages, promoting awareness and understand-ing of the UN’s contribution to national develop-ment process through the UNDAF, as well as pro-moting partnerships with key stakeholders. The objectives of the UNCG are to:

Provide leadership in communications and advocacy for the UNCT.

Identify new and creative ways to show how UN-supported programmes are delivering results, with an emphasis on inter-agency cooperation; and

Promote a coherent image of the United Nations in Armenia.

UNCG is chaired by the UN Resident Coordinator. Membership includes the communications spe-cialists and media focal points from the UN agen-cies, funds and programmes at the country level. The UN Department of Information serves as the secretariat of the group.

To reach its objectives, UNCG will prepare an an-nual work plan based on the priorities for joint communications and advocacy identified by the UNCT. The UNCG will also develop a joint UN Communications and Advocacy Strategy in line with the thematic and programmatic priorities of the 2016-2020 UNDAF, and in support of the application and implementation of SDGs in the country. Resources for joint communications ac-tivities will be made available through cost‐shar-ing by the UNCT.

35


5. MONITORING, REPORTING, AND

EVALUATION

To ensure that results and strategies planned in this UNDAF are relevant and implemented suc-cessfully, an effective monitoring and evaluation system will be established. It will be based on the aforementioned UNDAF implementation struc-tures with the aim of: a) using transparent and continuous mechanisms to help UN Agencies and, if appropriate, other development partners to track the achievement of results from their contributing programs and projects; b) strength-en the monitoring and evaluation capacity of na-tional partners. The monitoring and evaluation system in the UNDAF includes the UNDAF Moni-toring and Evaluation Framework, UNDAF Re-sults Matrix, UNDAF annual/biennial Work Plans and Reviews and Evaluation. The monitoring and evaluation will be done against the baseline data for outcomes and indicators provided in the UN-DAF Results Matrix. The UNCT also commits to in-creasingly strengthen and use the national data and reporting systems.

At each step in the monitoring and evaluation system, ownership and leadership by the GoA is essential to sustain the demand for performance information about the UNDAF and to use perfor-mance information for learning, managing and adjusting strategy and resources for greater im-pact.

UNDAF Annual ReviewAn UNDAF Annual Review Meeting will be con-ducted and a joint Annual Progress Report will be presented. It will consolidate the progress re-ports from each UNDAF Results Group through Annual Progress Reviews, in accordance with joint work plans. Performance information from both Annual Progress Reviews and joint Annual Prog-ress Reports72will be reflected in UNRC annual re-ports and those of contributing UN Agencies. The joint Annual Progress Report will be presented,

72 The progress update will follow the UNDG Standard Operational Format and Guidelines for Reporting Progress on UNDAF.

discussed and analysed at the UNDAF Steering Committee meeting with the aim to provide fur-ther guidance on effective implementation of the UNDAF.

UNDAF EvaluationAn independent UNDAF evaluation will be con-ducted in the penultimate year of the program-ming cycle, in line with the standards and guid-ance documents of the UN Evaluation Group (UNEG). The aim of the evaluation will be to ob-tain substantive feedback from the UNDAF part-ners on the progress and impact achieved against expected UNDAF results. In addition to identify-ing achievements, the evaluation will reveal ob-stacles, which have had affected implementation of the UNDAF. Best practices and lessons learned which emerged from the UNDAF process will be disseminated through the national and global UN networks. The evaluation will be commissioned by the UNCT and discussed at the UNDAF Steer-ing Committee. The UNCT envisages and com-mits agency cost-sharing for up to 30,000 USD for and international consultant to carry out the evaluation. If need be, additional funding will be provided through the UNRC Fund budget. The day-to-day management and coordination of the Evaluation will be done by the UNRC Office with the support of Agencies’ focal points.

Risks and Assumptions During the monitoring process special attention will be given to tracking major risks and assump-tions that may jeopardise the achievement of UNDAF expected results, including: a) the impact of the global financial crises on the economy; b) continued relevance of the Armenia Prospective


36

Development Strategy for 2014-2025 toward the progressive achievement of the Post-2015 Agen-da / SDGs; c) possible further escalation of the Nagorno-Karabakh conflict; d) the risk of natu-ral disasters and their possible aggravation as a result of climate change or unsustainable use of natural resources; e) the inability of the duty-bearers to perform properly their functions; f) lack of capacity or commitment of the national institutions and civil society organisations to im-plement high quality programs and projects; g) lack of sufficient resources for the implemen-tation of the UNDAF, including commitment from donors; h) lack of sufficient collaboration amongst UN Agencies; i) an unexpected influx of large numbers of refugees, internally displaced people, labour migrants as a consequence of de-terioration of the geopolitical situation in the re-gion.

37


ANN

EX A

. UN

DAF

AR

MEN

IA R

ESU

LTS

MAT

RIX

20

16-2

020

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Pilla

r I.

Equi

tabl

e, s

usta

inab

le e

cono

mic

dev

elop

men

t an

d po

vert

y re

duct

ion

Nati

onal

dev

elop

men

t go

als:

Gro

wth

of e

mpl

oym

ent1 –

Incr

ease

in e

mpl

oym

ent t

hrou

gh c

reat

ion

of q

ualit

y an

d w

ell-

paid

jobs

is r

ecog

nize

d as

the

mai

n ob

ject

ive

of A

DS.

By

2021

, the

Gov

ernm

ent a

ims

to

ensu

re e

mpl

oym

ent g

row

th o

f aro

und

135,

000.

SDG

s2 : 8.

Pro

mot

e su

stai

ned,

incl

usiv

e an

d su

stai

nabl

e ec

onom

ic g

row

th, f

ull a

nd p

rodu

ctiv

e em

ploy

men

t and

dec

ent w

ork

for

all;

8.5

by 2

030

achi

eve

full

and

prod

uctiv

e em

ploy

men

t and

dec

ent w

ork

for

all w

omen

and

men

, in

clud

ing

for

youn

g pe

ople

and

per

sons

with

dis

abili

ties,

and

equ

al p

ay fo

r w

ork

of e

qual

val

ue; 8

.6 b

y 20

20 s

ubst

antia

lly r

educ

e th

e pr

opor

tion

of y

outh

not

in e

mpl

oym

ent,

educ

atio

n or

trai

ning

at a

ll le

vels

.

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

and

Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)3

Ou

tco

me

1.

By 2

020,

Arm

enia

’s

com

petit

iven

ess

is im

prov

ed a

nd

peop

le, e

spec

ially

vu

lner

able

gro

ups*

, ha

ve g

reat

er a

c-ce

ss t

o su

stai

nabl

e ec

onom

ic o

ppor

tu-

nitie

s.

*Vul

nera

ble

grou

ps

mos

t re

leva

nt f

or

this

out

com

e ar

e:

poor

, wom

en, y

outh

, re

fuge

es, r

etur

ning

m

igra

nts,

peo

ple

pron

e to

mig

ratio

n, p

eopl

e w

ith d

isab

ilitie

s, r

ural

po

pula

tion

in r

emot

e ar

eas

1.1

No.

of im

prov

ed p

olic

ies

to p

rom

ote

dece

nt w

ork

and

impr

ove

busi

ness

env

iron

men

t, in

line

w

ith

sust

aina

ble

deve

lopm

ent

prin

cipl

es

adop

ted

Base

line

:

Targ

eT:

0 5

polic

ies

impr

oved

an

d ad

opte

d

- G

oA r

epor

ts-

UN

Agen

cy p

rogr

amm

e re

port

s-

Perio

dic

qual

itativ

e as

sess

men

t of

new

pol

icie

s

Assu

mpt

ions

:-

Gov

ernm

ent i

s co

mm

itted

and

su

ffici

ent r

esou

rces

m

ade

avai

labl

e fo

r de

velo

pmen

t and

im

plem

enta

tion

of th

e so

cio-

eco-

nom

ic r

efor

ms

Risk

s:

- W

orse

ning

glo

bal

and

regi

onal

eco

-no

mic

situ

atio

n-

Regi

onal

inst

abili

-tie

s

UN

Ag

enci

es c

on

trib

ut-

ing

to

Ou

tpu

t: U

NID

O,

UN

DP,

FAO

, ILO

, IO

M,

WFP

, UN

HC

R, U

NES

CO

, U

NEC

E, U

NC

TAD

Key

go

vern

men

t p

artn

ers:

Min

istr

ies

of

Econ

omy,

Fin

ance

, Agr

i-cu

lture

, Ene

rgy,

Ter

rito

-ri

al A

dmin

istr

atio

n an

d Em

erge

ncy

Situ

atio

ns,

Dia

spor

a, L

abou

r an

d So

cial

Affa

irs,

Cul

ture

, Ed

ucat

ion

and

Scie

nce

Oth

er p

artn

ers:

Nat

ion-

al S

tatis

tical

Ser

vice

, SM

E D

NC

, Arm

enia

n D

evel

op-

men

t Fo

unda

tion,

Sta

te

Mig

ratio

n Se

rvic

e, S

tate

Em

ploy

men

t Ag

ency

, Tr

ade

Uni

ons,

reg

iona

l an

d lo

cal a

utho

ritie

s,

busi

ness

ass

ocia

tions

, N

GO

s, fi

nanc

ial i

nstit

u-tio

ns.

Reg

ula

r R

eso

urc

es:

$ 2,

970,

000

Oth

er R

eso

urc

es:

$ 14

,410

,000

Res

ou

rces

to

be

mo

bili

zed

:$

18,5

00,0

00

Tota

l:$

35,8

80

,00

0

1 Ar

men

ia P

rosp

ectiv

e D

evel

opm

ent

Stra

tegy

for

201

4-2

025

(201

4),

Pri

ority

1, p

g. 1

5.2

Sust

aina

ble

Dev

elop

men

t G

oals

and

tar

gets

, htt

p://

sust

aina

bled

evel

opm

ent.u

n.or

g/fo

cuss

dgs.

htm

l, Se

pt 2

014

.3

Budg

ets

are

indi

cativ

e an

d m

ay b

e su

bjec

t to

cha

nges

by

the

gove

rnin

g bo

dies

of

UN

Age

ncie

s an

d by

inte

rnal

man

agem

ent

deci

sion

s. R

egul

ar a

nd o

ther

res

ourc

es a

re e

xclu

sive

of

fund

ing

rece

ived

in r

espo

nse

to e

mer

genc

y ap

peal

s.


38

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

1.2

Glo

bal C

ompe

titi

vene

ss In

dex

rank

Base

line

[201

4]:

Ta

rgeT

:Ra

nk: 8

5/14

4

80

/144

- Th

e G

loba

l Com

petit

iven

ess

Repo

rt

1.3

Pove

rty

rate

Base

line

[201

3]:

Ta

rgeT

:To

tal:

32 %

27%

Mal

e: 3

1.7%

27%

Fem

ale:

32.

2%

27

%Yo

ung

peop

le (

15-1

7):

35.4

%

30%

- Na

tiona

l Sta

tistic

al S

ervi

ce (

NSS)

, So

cial

Sna

psho

t and

pov

erty

in

Arm

enia

1.4

Une

mpl

oym

ent

rate

s (d

isag

greg

ated

by

sex,

age

and

reg

ions

)

Base

line

[201

3]:

Ta

rgeT

:To

tal:

16.2

13M

ale:

14.

4

12Fe

mal

e: 1

8.1

15

Urb

an: 2

3.4

19

Rura

l: 6

5Yo

ung

peop

le(1

5-24

): 36

30

- NS

S, S

ocia

l Sna

psho

t and

pov

erty

in

Arm

enia

- IL

O, G

loba

l Em

ploy

men

t Tre

nds

1.5

Per

capi

ta a

vera

ge m

onth

ly g

ross

inco

me

leve

l of

rura

l pop

ulat

ion

Base

line

: [20

13]

Ta

rgeT

:Av

erag

e m

onth

ly in

com

e Av

erag

e m

onth

lype

r ca

pita

: 41,

514

AM

D

inco

me

per

capi

ta:

51

,500

AM

D

- So

cial

Sna

psho

t and

Pov

erty

Re

port

201

4

1.6

No . Ne

w s

tart

ups

esta

blis

hed

and

oper

atio

nal

Base

line

:

Ta

rgeT

:0

80

- SM

E D

NC A

nnua

l Rep

ort

- Pr

ojec

t Pro

gres

s Re

port

s

39


UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Pilla

r II.

Dem

ocra

tic

gove

rnan

ceN

ati

on

al d

evel

op

men

t g

oa

ls: I

nstit

utio

nal m

oder

nisa

tion

of t

he p

ublic

adm

inis

trat

ion

and

gove

rnan

ce4 –

Act

iviti

es a

imed

at

inst

itutio

nal m

oder

niza

tion

of t

he p

ublic

adm

inis

trat

ion

syst

em w

ill

adhe

re t

o th

e ad

opte

d fu

ndam

enta

l pol

icie

s an

d w

ill b

e ge

ared

at

impr

ovin

g th

e pu

blic

effi

cien

cy, g

row

th o

f pu

blic

res

ourc

es a

nd t

heir

tar

gete

d us

e, im

prov

emen

t of

ser

vice

qua

lity

and

acce

ssib

ility

, re

duct

ion

of c

orru

ptio

n, t

rans

pare

ncy

of d

ecis

ion-

mak

ing,

and

incr

ease

d ci

vil s

ocie

ty p

artic

ipat

ion

in t

hese

pro

cess

es.

SDG

s: 1

6. P

rom

ote

peac

eful

and

incl

usiv

e so

ciet

ies

for

sust

aina

ble

deve

lopm

ent,

prov

ide

acce

ss t

o ju

stic

e fo

r al

l and

bui

ld e

ffect

ive,

acc

ount

able

and

incl

usiv

e in

stitu

tions

at

all l

evel

s; 1

6.2

16.6

dev

elop

effe

ctiv

e, a

c-co

unta

ble

and

tran

spar

ent

inst

itutio

ns a

t al

l lev

els;

16.

7 en

sure

res

pons

ive,

incl

usiv

e, p

artic

ipat

ory

and

repr

esen

tativ

e de

cisi

on-m

akin

g at

all

leve

ls.

SDG

s: 5

. Ach

ieve

gen

der

equa

lity

and

empo

wer

all

wom

en a

nd g

irls

; 5.1

end

all

form

s of

dis

crim

inat

ion

agai

nst

all w

omen

and

gir

ls e

very

whe

re; 5

.2 e

limin

ate

all f

orm

s of

vio

lenc

e ag

ains

t al

l wom

en a

nd g

irls

in p

ublic

an

d pr

ivat

e sp

here

s, in

clud

ing

traffi

ckin

g an

d se

xual

and

oth

er t

ypes

of

expl

oita

tion;

5.5

ens

ure

wom

en’s

ful

l and

effe

ctiv

e pa

rtic

ipat

ion

and

equa

l opp

ortu

nitie

s fo

r le

ader

ship

at

all l

evel

s of

dec

isio

n-m

akin

g in

pol

iti-

cal,

econ

omic

, and

pub

lic li

fe.

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Ou

tco

me

2.

By 2

020,

peo

ple

bene

fit f

rom

im

prov

ed s

yste

ms

of d

emoc

ratic

go

vern

ance

and

st

reng

then

ed p

ro-

tect

ion

of h

uman

ri

ghts

.

Vuln

erab

le g

roup

s m

ost

rele

vant

for

thi

s ou

tcom

e ar

e:

wom

en; y

outh

; min

ority

gr

oups

; chi

ldre

n;pe

ople

with

dis

abili

ties

2.1

%. U

N hu

man

rig

hts

trea

ty m

echa

nism

s re

com

men

dati

ons

impl

emen

ted

Base

line

:20

14-1

7 H

R Ac

tion

Plan

alig

ned

with

UN

reco

m-

men

datio

ns b

y 65

%; S

econ

d ite

ratio

n of

HR

Actio

n Pl

an 2

017-

2020

(te

ntat

ive)

alig

ned

with

UN

reco

m-

men

datio

ns b

y 85

%

Targ

eT:

2014

-17

HR

Actio

n Pl

an im

plem

ente

d by

at l

east

70

%; S

econ

d ite

ratio

n H

R Ac

tion

Plan

for

2017

-20

20 im

plem

ente

d by

at l

east

80%

- Re

view

of G

oA r

epor

ts to

Tre

aty

Body

mec

hani

sms

- An

nual

and

ad

hoc

repo

rts

of H

R D

efen

der,

nat

iona

l and

alte

rnat

ive

repo

rts

to U

N H

R M

echa

nism

s -

Prog

ram

me

repo

rts

Assu

mpt

ions

:-

Mod

erni

zatio

n of

gov

erna

nce

syst

em a

t all

leve

ls

is h

igh

on g

over

n-m

ent’s

age

nda

- Th

e G

over

nmen

t is

com

mitt

ed to

fu

rthe

r pr

otec

t an

d pr

omot

e hu

man

rig

hts

in

Arm

enia

Risk

s:

- C

hang

es in

the

polit

ical

and

so

cio-

econ

omic

si

tuat

ion

- Va

ryin

g le

vel o

f in

itial

cap

aciti

es

of d

iffer

ent s

tate

in

stitu

tions

con

-ce

rned

- In

crea

sed

disc

rim-

inat

ion

and

stig

ma

tow

ards

vul

ner-

able

gro

ups

from

ce

rtai

n gr

oups

of

the

popu

latio

n.

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NDP,

U

NIC

EF, U

NFPA

, UNH

CR,

IO

M, U

NESC

O, D

PI

Key

gove

rnm

ent

part

ners

: Offi

ce o

f RA

Pres

iden

t, RA

Nat

iona

l As

sem

bly,

Offi

ce o

f RA

Prim

e-M

inis

ter;

Min

is-

trie

s of

Just

ice,

Ter

rito-

rial A

dmin

istr

atio

n an

d Em

erge

ncy

Situ

atio

ns,

Educ

atio

n an

d Sc

ienc

e,

Fore

ign

Affai

rs, D

efen

ce,

Yout

h an

d Sp

orts

, Lab

our

and

Soci

al A

ffairs

; as

wel

l as

Loc

al A

utho

ritie

s

Oth

er p

artn

ers:

Hu-

man

Rig

hts

Def

ende

r’s

Offi

ce, R

A Po

lice,

Offi

ce o

f th

e Pr

osec

utor

Gen

eral

, Na

tiona

l Sta

tistic

al S

ervi

ce,

the

Judi

cial

Aca

dem

y, C

ivil

Serv

ice

Cou

ncil,

Pub

lic

Adm

inis

trat

ion

Acad

emy,

in

tern

atio

nal o

rgan

iza-

tions

, civ

il so

ciet

y or

gani

-za

tions

and

thin

k ta

nks.

Regu

lar

Reso

urce

s:$

1,10

0,00

0

Oth

er R

esou

rces

:$

0

Reso

urce

s to

be

m

obili

zed:

$ 7,

000,

000

Tota

l:$

8,10

0,00

02.

2 Co

rrup

tion

Perc

eptio

n In

dex

rank

and

sco

re

Base

line

[201

4]:

Targ

eT:

Rank

: 94/

175

60

-70/

175

Scor

e: 3

7/10

0 43

-48/

100

[0 is

hig

hly

corr

upt]

- Tr

ansp

aren

cy In

tern

atio

nal

Cor

rupt

ion

Perc

eptio

n In

dex

2.3

Voic

e an

d Ac

coun

tabi

lity

rank

fro

m t

he

Wor

ld G

over

nanc

e In

dex

Base

line

[201

3]:

Targ

eT:

Perc

entil

e Ra

nk:

29.4

/100

60

/100

- W

orld

Ban

k W

orld

Gov

erna

nce

Indi

cato

rs

[Not

e: A

DS

targ

et fo

r V&

A is

75

/100

by

2021

]

2.4

No of

pol

icie

s an

d po

licy

impl

emen

tati

on

mec

hani

sms

esta

blis

hed

and

alig

ned

wit

h in

-te

rnat

iona

l sta

ndar

ds (

in a

nti-

corr

upti

on/O

GP

hum

an r

ight

s, p

opul

atio

n de

velo

pmen

t)Ba

seli

ne:

Ta

rgeT

:8

10

(bo

th u

pdat

ed a

nd n

ew)

- G

oA r

epor

ts-

ENP

impl

emen

tatio

n re

port

s

UNC

AC, O

ECD

and

GRE

CO

re

port

s, O

GP

web

site

Pr

ogra

mm

e re

port

s

4

Arm

enia

Pro

spec

tive

Dev

elop

men

t St

rate

gy f

or 2

014

-202

5 (2

014

), P

rior

ity 4

, pg.

15.


40

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Out

com

e 3.

By

202

0, A

rmen

ia

has

achi

eved

gre

ater

pr

ogre

ss in

red

uc-

ing

gend

er in

equa

l-ity

and

wom

en a

re

mor

e em

pow

ered

an

d le

ss li

kely

to

suffe

r do

mes

tic

viol

ence

.

Vuln

erab

le g

roup

s m

ost

rele

vant

for

this

out

com

e ar

e: w

omen

, esp

e-ci

ally

you

ng w

omen

and

w

omen

in r

ural

are

as

3.1

No an

d qu

alit

y of

new

or

impr

oved

law

s,

polic

ies,

act

ion

plan

s ad

opte

d to

red

uce

gend

er in

equa

lity,

gen

der-

base

d vi

olen

ce a

nd

prom

ote

wom

en e

mpo

wer

men

tBa

seli

ne:

Targ

eT:

1 (G

E La

w)

5

3.2

% o

f ou

tput

s/ta

rget

s in

the

str

ateg

ies/

polic

ies

achi

eved

Base

line

:

Ta

rgeT

:10

-15

50

- Re

view

of G

oA r

epor

ts to

Tre

aty

Body

mec

hani

sms

- Al

tern

ativ

e re

port

s to

UN

HR

Mec

hani

sms

- Pe

riodi

c qu

alita

tive

polic

y re

view

ag

ains

t nat

iona

l and

inte

rnat

iona

l st

anda

rds

- Pr

ogra

mm

e re

port

s-

Gov

ernm

ent b

udge

t rep

orts

; %

plan

ned

budg

et e

xpen

ditu

re fo

r ne

w la

ws,

pol

icie

s, a

ctio

n pl

ans

Assu

mpt

ions

:-

GoA

is c

omm

itted

to

furt

her

adva

nce

gend

er e

qual

ity in

Ar

men

ia-

Adeq

uate

bud

get

allo

catio

n fo

r la

w

and

polic

y im

ple-

men

tatio

n

Risk

s:

- Va

ryin

g le

vel o

f in

itial

cap

aciti

es

of d

iffer

ent s

tate

in

stitu

tions

con

-ce

rned

- St

rong

neg

ativ

e at

titud

e to

war

ds

gend

er-r

elat

ed

issu

es fr

om c

erta

in

grou

ps o

f the

po

pula

tion

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NDP,

U

NFPA

, UNI

CEF

, WH

O

Key

gove

rnm

ent

part

ners

: Offi

ce o

f the

RA

Prim

e-M

inis

ter,

RA

Natio

nal A

ssem

bly

and

Lo

cal A

utho

ritie

s, M

inis

trie

s of

Just

ice,

For

eign

Affa

irs,

Terr

itoria

l Adm

inis

trat

ion

and

Emer

genc

y Si

tuat

ions

, La

bour

and

Soc

ial A

ffairs

, D

efen

se O

ther

par

tner

s: H

uman

Ri

ghts

Def

ende

r’s

Offi

ce,

RA P

olic

e, fa

ith-b

ased

or

gani

zatio

ns a

nd k

ey

wom

en’s

org

aniz

atio

ns

and

civi

l soc

iety

org

aniz

a-tio

ns p

rom

otin

g ge

nder

eq

ualit

y an

d w

omen

’s

right

s.

Regu

lar

Reso

urce

s:$

600,

000

Oth

er R

esou

rces

:$

300,

000

Reso

urce

s to

be

mob

ilize

d:$

2,70

0,00

0

Tota

l:$

3,60

0,00

0

3.3

% D

ecis

ion

mak

ing

posi

tion

s (e

xecu

tive

, le

gisl

ativ

e an

d ju

dici

al)

occu

pied

by

wom

en

at n

atio

nal a

nd lo

cal l

evel

s in

crea

sed.

Base

line

: [20

13]

Ta

rgeT

:Le

gisl

ativ

e: 1

1

14Ju

dici

al: 2

4

30Ex

ecut

ive:

14

18

Com

mun

ity h

eads

: 1.9

3

Cou

ncil

mem

bers

: 8.6

15

- G

oA r

epor

ts-

NSS

repo

rts

on “

Wom

en a

nd M

en

in A

rmen

ia,”

oth

er s

tatis

tical

dat

a C

EC w

ebsi

te

3.4

Avai

labi

lity

of a

n im

prov

ed, o

pera

tion

al

syst

em f

or le

gal p

rote

ctio

n of

vic

tim

s of

do-

mes

tic

viol

ence

Base

line

:

Ta

rgeT

:N

Y

- Po

lice

repo

rts

on th

e nu

mbe

r of

ca

ses

- NG

O r

epor

ts

3.5

Glo

bal G

ende

r G

ap in

dex

scor

es

Base

line

: [20

14]

Ta

rgeT

: [20

20]

Tota

l 0.6

62

0.

666

Econ

omic

Par

ticip

atio

n:Pa

rtic

ipat

ion:

0.6

48

0.66

0 Po

litic

alEm

pow

erm

ent:

0.06

8 0.

072

Hea

lth &

Su

rviv

al: 0

.933

0.94

6

- G

loba

l Gen

der

Gap

rep

ort a

nd

inde

x, W

orld

Eco

nom

ic F

orum

3.6

Sex

rati

o at

bir

th

Base

line

:

Targ

eT:

113

110

- G

oA s

tatis

tics

41


UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Out

com

e 4.

By

202

0, m

igra

tion,

bo

rder

, and

asy

lum

m

anag

emen

t sys

tem

s ar

e st

reng

then

ed to

pr

omot

e an

d pr

otec

t th

e rig

hts

of m

i-gr

ants

and

dis

plac

ed

peop

le, e

spec

ially

w

omen

and

girl

s.

4.1

No. o

f le

gisl

ativ

e am

endm

ents

ser

ving

im-

prov

ed m

igra

tion

and

asy

lum

law

s th

at a

re in

lin

e w

ith

inte

rnat

iona

l and

reg

iona

l sta

ndar

dsBa

seli

ne:

Ta

rgeT

:0

4

- O

ffici

al G

uide

on

legi

slat

ion

- SM

S re

port

s-

IOM

and

UNH

CR

repo

rts

- EU

rep

orts

Assu

mpt

ions

:-

Mod

erni

zatio

n of

gov

ernm

ent

syst

em a

t all

leve

ls

is h

igh

on g

over

n-m

ent’s

age

nda

- Ad

equa

te b

udge

t al

loca

tion

for

bord

er m

anag

e-m

ent a

nd a

sylu

m

serv

ices

’-

Rece

ptiv

e ap

-pr

oach

tow

ards

di

spla

ced

pers

ons

is m

aint

aine

d

Risk

s:

- C

hang

es in

the

polit

ical

and

so

cio-

econ

omic

si

tuat

ion

- C

onfli

ct in

the

wid

er r

egio

n re

sulti

ng in

dis

-pl

acem

ent

- In

suffi

cien

t lev

el o

f do

nor

coor

dina

-tio

n

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NHC

R,

IOM

, UND

P

Key

gove

rnm

ent

part

-ne

rs: R

A Na

tiona

l Ass

em-

bly,

Min

istr

ies

of F

orei

gn

Affai

rs, J

ustic

e, D

iasp

ora,

H

ealth

, Ter

ritor

ial A

dmin

is-

trat

ion

and

Emer

genc

y Si

t-ua

tions

, Lab

or a

nd S

ocia

l Aff

airs

and

Dia

spor

a

Oth

er p

artn

ers:

Sta

te

Empl

oym

ent A

genc

y,

Natio

nal S

tatis

tical

Ser

vice

, St

ate

Mig

ratio

n Se

rvic

e,

RA P

olic

e, th

e Na

tiona

l Se

curit

y Se

rvic

e, O

ffice

of

the

Pros

ecut

or G

ener

al,

Just

ice

Acad

emy,

Sch

ool

of A

dvoc

ates

, Cha

mbe

r of

Ad

voca

tes,

trad

e un

ions

, U

nion

of E

ntre

pren

eurs

, Re

gion

al a

nd L

ocal

Au-

thor

ities

, NG

Os

and

thin

k ta

nks.

Regu

lar

Reso

urce

s:$

600,

000

Oth

er R

esou

rces

:$

100,

000

Reso

urce

s to

be

mo-

biliz

ed:

$ 17

,000

,000

Tota

l:$

17,7

00,0

00

4.2

Avai

labi

lity

of q

ualit

y m

echa

nism

s to

se-

cure

eff

ecti

ve r

efer

ral t

o av

aila

ble

serv

ices

Ba

seli

ne:

Ta

rgeT

:N

Y

- G

oA r

epor

ts-

EU M

S re

port

s on

impl

emen

tatio

n of

rea

dmis

sion

agr

eem

ent/

impl

e-m

enta

tion

of v

olun

tary

ret

urn

- Fe

edba

ck fr

om r

etur

ning

mi-

gran

ts a

nd a

sylu

m s

eeke

rs

4.3

Avai

labi

lity

of a

n In

tegr

atio

n st

rate

gy a

nd

acti

on p

lan

Base

line

:

Targ

eT:

N

Y

- G

oA r

epor

ts-

UNH

CR

repo

rts

4.4

No. o

f di

spla

ced

pers

ons

rece

ivin

g re

fuge

e st

atus

, oth

er f

orm

s of

res

iden

ce s

tatu

s an

d/or

ge

t na

tura

lised

(to

be

gend

er a

nd a

ge d

isag

-gr

egat

ed)

Base

line

:

Targ

eT:

0

10,0

00

- SM

S st

atis

tical

rep

orts

- Po

lice

stat

istic

al r

epor

ts-

IOM

and

UNH

CR

repo

rts

4.5

Pres

ence

of

an in

tegr

ated

and

mod

ern-

ized

bor

der

man

agem

ent

syst

em a

t 3

Bord

er

Cro

ssin

g Po

ints

, in

line

wit

h in

tern

atio

nal I

BM

stan

dard

s*

Base

line

:

Targ

eT:

N

Y

* St

anda

rds

rela

te to

: Vet

erin

ary-

Phyt

osan

itary

and

San

itary

-Q

uara

ntin

e co

ntro

l equ

ipm

ent a

nd IT

infr

astr

uctu

re

- G

oA r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

4.6

Com

preh

ensi

ve a

nd s

trea

mlin

ed C

ount

er-

traffi

ckin

g As

sess

men

t To

ol is

ava

ilabl

e fo

r th

e go

vern

men

t an

d no

n-go

vern

men

t st

akeh

old-

ers

in A

rmen

iaBa

seli

ne:

Ta

rgeT

:N

Y

- G

oA r

epor

ts-

IOM

rep

orts


42

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Pilla

r III

. Soc

ial s

ervi

ces

and

incl

usio

nNa

tion

al d

evel

opm

ent

goal

s: Im

prov

emen

t of s

ocia

l pro

tect

ion

syst

ems5 –

Act

iviti

es a

imed

at i

mpr

ovem

ent o

f the

soc

ial p

rote

ctio

n sy

stem

will

be

gear

ed a

t im

prov

emen

t of t

he e

ffect

iven

ess

of c

urre

nt s

yste

ms

(incl

udin

g im

prov

emen

t of t

he ta

rget

ing)

and

cre

atio

n of

the

basi

s fo

r fin

anci

al s

tabi

lity

in th

e lo

ng-t

erm

, ens

urin

g pr

ovis

ion

of c

ompr

ehen

sive

soc

ial g

uara

ntee

s, e

ssen

tial r

educ

tion

of s

ocia

l ris

ks a

nd r

educ

tion

of p

over

ty.

SDG

s: 4

. Ens

ure

incl

usiv

e an

d eq

uita

ble

qual

ity e

duca

tion

and

prom

ote

life-

long

lear

ning

opp

ortu

nitie

s fo

r al

l; 4.

1 by

203

0, e

nsur

e th

at a

ll gi

rls a

nd b

oys

com

plet

e fr

ee, e

quita

ble

and

qual

ity p

rimar

y an

d se

cond

ary

educ

atio

n le

adin

g to

rel

evan

t and

effe

ctiv

e le

arni

ng o

utco

mes

; 4.8

bui

ld a

nd u

pgra

de e

duca

tion

faci

litie

s th

at a

re c

hild

, dis

abili

ty a

nd g

ende

r se

nsiti

ve a

nd p

rovi

de s

afe,

non

-vio

lent

, inc

lusi

ve a

nd e

ffect

ive

lear

ning

env

ironm

ents

for

all.

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Out

com

e 5.

By

202

0, v

ulne

rabl

e gr

oups

* ha

ve

impr

oved

acc

ess

to

basi

c ed

ucat

ion

and

soci

al p

rote

ctio

n se

rvic

es a

nd

part

icip

ate

in th

eir

com

mun

ities

.

* Vu

lner

able

gro

ups

mos

t re

leva

nt fo

r th

is o

utco

me

are:

chi

ldre

n w

ith s

peci

al

need

s, c

hild

ren

of s

choo

l ag

e, u

sers

of s

ocia

l se

rvic

es

5.1

%. o

f sc

hool

s de

liver

ing

qual

ity

life-

skill

s ed

ucat

ion

adeq

uate

ly t

rain

ed t

each

ers

and

suffi

cien

t fin

anci

al r

esou

rces

Base

line

: [20

15]

Targ

eT: [

2020

]45

90

- M

oE r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

- Su

rvey

s/as

sess

men

ts

Assu

mpt

ions

:1.

Law

on

Educ

atio

n is

enf

orce

d w

ith

a sp

ecia

l pro

vi-

sion

on

incl

usiv

e ed

ucat

ion

2. A

dequ

ate

budg

et

allo

catio

n, p

olic

y gu

idan

ce to

inte

-gr

ate

soci

al s

er-

vice

s de

liver

y in

all

regi

ons/

dist

ricts

, pe

r La

w o

n So

cial

As

sist

ance

Risk

s1.

Incr

ease

d di

scrim

-in

atio

n an

d st

igm

a to

war

ds p

erso

ns

with

dis

abili

ties

2. G

loba

l dow

ntur

n of

eco

nom

y 3.

Vul

nera

ble

grou

ps

of p

opul

atio

n av

oid

use

of s

ocia

l se

rvic

es d

ue to

pe

rcei

ved

barr

iers

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NIC

EF,

UNF

PA, U

NESC

O, W

FP, I

LO,

UNH

CR,

UNE

SCO

, UNA

IDS,

U

NDP

Key

gove

rnm

ent

part

-ne

rs: M

inis

trie

s of

Hea

lth,

Cul

ture

, Edu

catio

n, L

a-bo

ur a

nd S

ocia

l Affa

irs

Oth

er p

artn

ers:

Loc

al

heal

th a

utho

ritie

s an

d ci

vil

soci

ety

orga

niza

tions

.

Regu

lar

Reso

urce

s:$

7,10

0,00

0

Oth

er R

esou

rces

:$

150,

000

Reso

urce

s to

be

mob

ilize

d:$

14,9

00,0

00

Tota

l:$

22,1

50,0

00

5 Ar

men

ia P

rosp

ectiv

e D

evel

opm

ent

Stra

tegy

for

201

4-2

025

(201

4),

Pri

ority

3, p

g. 1

5.

43


UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

5.2

% o

f ch

ildre

n w

ith

disa

bilit

ies

usin

g re

ha-

bilit

atio

n se

rvic

es

Base

line

: [20

12]

Ta

rgeT

: [20

20]

23

40

- M

oH r

epor

ts

5.3

% o

f ch

ildre

n w

ith

disa

bilit

ies

not

atte

nd-

ing

scho

ol

Base

line

: [20

12]

Ta

rgeT

: [20

20]

18

10

Rura

l: 23

10Re

gion

al u

rban

: 18

10

Yere

van:

13

10

- “P

yuni

k” d

atab

ase

- Sc

hool

Man

agem

ent S

yste

m

5.4

% o

f pr

imar

y-gr

ade

scho

ols

cove

red

unde

r th

e Na

tion

al s

choo

l fee

ding

pro

gram

me

Base

line

: [20

14]

Ta

rgeT

: [20

20]

12

85

- M

oE r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

- As

sess

men

ts-

Educ

atio

n st

atis

tics

port

al r

epor

ts

5.5

Avai

labi

lity

of a

Gov

ernm

ent

mec

hani

sm

to id

enti

fy n

eeds

and

ser

vice

s of

vul

nera

ble

adol

esce

nts

and

youn

g pe

ople

Base

line

: [20

15]

Ta

rgeT

: [20

20]

N

Y

- M

OE,

MO

H, M

OLS

I rep

orts

- Ne

eds

asse

ssm

ent

- Su

rvey

s/re

sear

ch

5.6

No of

chi

ldre

n w

ith

spec

ial e

duca

tion

ne

eds

enro

lled

in in

clus

ive

scho

ols

Base

line

: [20

14]

Ta

rgeT

: [20

20]

3,00

0

6,

000

- M

oE r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

5.7

% o

f ex

trem

ely

poor

fam

ilies

rea

ched

by

fam

ily b

enefi

ts

Base

line

: [20

13]

Ta

rgeT

: [20

20]

66

85

- NS

S re

port

s, b

ased

on

MoL

SI d

ata

- Pr

ogra

mm

e re

port

s

5.8

Avai

labi

lity

of a

dat

a co

llect

ion

and

mon

i-to

ring

sys

tem

to

trac

k ac

cess

to

soci

al p

rote

c-ti

on s

ervi

ces

for

vuln

erab

le g

roup

s

Base

line

: [20

15]

Ta

rgeT

: [20

20]

N

Y

- G

over

nmen

t rep

ort A

sses

smen

t


44

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Out

com

e 6.

By

202

0, q

ualit

y he

alth

ser

vice

s ar

e ac

cess

ible

to a

ll,

incl

udin

g es

peci

ally

vu

lner

able

gro

ups*

.

*Vul

nera

ble

grou

ps m

ost

rele

vant

for

this

out

com

e ar

e: p

oor

and

extr

emel

y po

or fa

mili

es; c

hild

ren

aged

0-5

; chi

ldre

n w

ith

disa

bilit

ies;

wom

en o

f re

prod

uctiv

e ag

e; d

is-

plac

ed p

opul

atio

ns.

6.1

Priv

ate

hous

ehol

d ou

t-of

-poc

ket

expe

ndi-

ture

as

a pr

opor

tion

of

tota

l hea

lth

expe

ndi-

ture

Base

line

: [20

13]

Targ

eT: [

2020

]53

%

43

%

- M

oH r

epor

ts, b

ased

on

MoL

SI

data

-

Prog

ram

me

repo

rts

Assu

mpt

ions

:-

GoA

is c

omm

itted

to

furt

her

adva

nce

gend

er e

qual

ity in

Ar

men

ia-

Adeq

uate

bud

get

allo

catio

n fo

r la

w

and

polic

y im

ple-

men

tatio

n

Risk

s:

- Va

ryin

g le

vel o

f in

itial

cap

aciti

es

of d

iffer

ent s

tate

in

stitu

tions

con

-ce

rned

- St

rong

neg

ativ

e at

titud

e to

war

ds

gend

er-r

elat

ed

issu

es fr

om c

erta

in

grou

ps o

f the

po

pula

tion

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NIC

EF,

UNF

PA, U

NESC

O, W

HO

, U

NAID

S

Key

gove

rnm

ent

part

-ne

rs: M

inis

try

of H

ealth

an

d lo

cal h

ealth

aut

hori-

ties

Oth

er p

artn

ers:

Inst

itut

e of

Per

inat

olog

y an

d O

b-st

etric

s an

d G

enec

olog

y,

Natio

nal S

tatis

tical

Ser

vice

, St

ate

Med

ical

Uni

vers

ity,

Natio

nal A

IDS

Cen

ter,

Na-

tiona

l Ins

titut

e of

Hea

lth,

Natio

nal C

ente

r fo

r D

isea

se

Con

trol

and

Pre

vent

ion

SNC

O, a

nd N

GO

s

Regu

lar

Reso

urce

s:$

1,48

0,00

0

Oth

er R

esou

rces

:$

200,

000

Reso

urce

s to

be

mob

ilize

d:$

2,00

0,00

0

Tota

l: $

3,68

0,00

0

6.2

Infa

nt m

orta

lity

rate

per

1,0

00

Base

line

: [20

12]

Targ

eT: [

2020

]10

.8

be

low

10

sust

aine

d

6.3

% o

f ch

ildre

n un

der

1 fu

lly im

mun

ized

Base

line

: [20

14]

Targ

eT: [

2020

]93

95

- M

oH r

epor

t [H

ealth

202

0 in

dica

tor

5]

6.4

Stun

ting

leve

l in

girl

s an

d bo

ys u

nder

five

Base

line

: [20

10]

Targ

eT: [

2020

]19

11

Boys

: 20

11

Girl

s: 1

8

11

- M

oH r

epor

ts-

DH

S 20

10, 2

015,

202

0-

NSS

repo

rts

(ILC

S)

6.5

Prev

alen

ce o

f m

oder

n co

ntra

cept

ive

met

hods

am

ong

wom

en (

15-4

9)

Base

line

:

Targ

eT: [

2020

]To

tal:

27%

32

%

Poor

est 2

0% q

uint

ile o

f pop

ulat

ion

Base

line

:

Targ

eT:

to b

e se

t in

2015

15

% in

crea

se

- M

oH r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

- D

HS

6.6

Mor

talit

y pe

r 10

0,00

0 po

pula

tion

due

to

card

iova

scul

ar d

isea

ses

Base

line

: [20

12]

Targ

eT: [

2020

]To

tal:

441

419

- M

oH r

epor

ts-

Prog

ram

me

repo

rts

- H

ealth

Sys

tem

Per

form

ance

- A

s-se

ssm

ent

- NS

S da

ta

6.7

No of

new

HIV

cas

es a

mon

g ch

ildre

n

Base

line

: [20

13]

Targ

eT: [

2020

]5

0

- M

oH r

epor

ts-

Natio

nal A

IDS

cent

er r

epor

ts-

UNA

IDS

repo

rt

6.8

HIV

pre

vale

nce

amon

g m

igra

nts

Base

line

: [20

14]

Targ

eT: [

2020

]0.

4

0.4

- BB

S-

Natio

nal A

IDS

cent

er r

epor

ts

45


UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Pilla

r IV

. Env

iron

men

tal s

usta

inab

ility

and

res

ilien

ce-b

uild

ing

Nati

onal

dev

elop

men

t goa

ls: P

rote

ctio

n of

bal

ance

d en

viro

nmen

t thr

ough

a r

esou

rce

effici

ent e

cono

my6 -

Act

iviti

es a

imed

at p

rote

ctio

n of

the

bala

nced

env

ironm

ent w

ill in

clud

e im

prov

emen

t of t

he le

gisl

ativ

e an

d de

velo

pmen

t of

the

nor

mat

ive

fram

ewor

ks o

f en

viro

nmen

tal p

olic

y, p

rom

otio

n of

the

intr

oduc

tion

of e

nviro

nmen

tally

frie

ndly

and

res

ourc

e sa

ving

tec

hnol

ogie

s, d

evel

opm

ent

of in

cent

ive

mec

hani

sms

for

envi

ronm

enta

lly fr

iend

ly o

pera

tions

, ene

rgy

and

reso

urce

pre

serv

ing

ince

ntiv

es, g

radu

al in

crea

se o

f env

ironm

enta

l pro

tect

ion

and

natu

re u

se fe

es (r

evis

ion

of n

atur

e us

e ch

arge

s), p

rom

otio

n of

ene

rgy

effici

ency

in

all s

ecto

rs, t

rans

ition

to “

gree

n ec

onom

y”. I

mpr

ovem

ent o

f qua

lity

indi

cato

rs o

f the

exi

stin

g fo

rest

s an

d fo

undi

ng n

ew fo

rest

s, im

plem

enta

tion

mea

sure

s of

inte

rnat

iona

l com

plem

enta

tion

of In

tern

atio

nal C

onve

n-tio

n pr

inci

ples

incl

udin

g cl

imat

e ha

nge,

land

deg

rada

tion

and

biod

iver

sity

.

Emer

genc

y pr

even

tion

7 - A

ctiv

ities

aim

ed a

t em

erge

ncy

prev

entio

n w

ill b

e ge

ared

tow

ards

com

preh

ensi

ve id

entifi

catio

n an

d as

sess

men

t of r

isks

and

dev

elop

men

t of t

he d

isas

ter

early

war

ning

sys

tem

, red

uctio

n of

ris

k fa

ctor

s, d

evel

opm

ent a

nd im

plem

enta

tion

of s

cien

tific,

tech

nica

l and

targ

eted

pro

gram

s.

SDG

s: 1

3. T

ake

urge

nt a

ctio

n to

com

bat c

limat

e ch

ange

and

its

impa

cts;

13.

1 st

reng

then

res

ilien

ce a

nd a

dapt

ive

capa

city

to c

limat

e re

late

d ha

zard

s an

d na

tura

l dis

aste

rs in

all

coun

trie

s; 1

3.2

inte

grat

e cl

imat

e ch

ange

mea

sure

s in

to

natio

nal p

olic

ies,

str

ateg

ies,

and

pla

nnin

g; 1

3.b

Prom

ote

mec

hani

sms

for r

aisi

ng c

apac

ities

for e

ffect

ive

clim

ate

chan

ge re

late

d pl

anni

ng a

nd m

anag

emen

t, in

clud

ing

focu

sing

on

wom

en, y

outh

, loc

al a

nd m

argi

naliz

ed c

omm

uniti

es.

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

Out

com

e 7.

By 2

020

Sust

ain-

able

Dev

elop

men

t pr

inci

ples

and

goo

d pr

actic

es fo

r en

vi-

ronm

enta

l sus

tain

-ab

ility

res

ilien

ce

build

ing,

clim

ate

chan

ge a

dapt

atio

n an

d m

itiga

tion,

and

gr

een

econ

omy

are

intr

oduc

ed a

nd a

p-pl

ied.

7.1

Num

ber

of in

nova

tive

too

ls/a

ppro

ache

s in

-tr

oduc

ed t

o pr

omot

e en

viro

nmen

tal s

usta

in-

abili

ty a

nd r

esili

ence

pri

ncip

les

Base

line

:

Targ

eT:

0

20

- O

ffici

al g

over

nmen

t web

site

ht

tp:/

/ww

w.a

rlis.

am/

- O

ffici

al r

epor

ts. U

N w

eb s

ites.

Assu

mpt

ions

:-

Con

tinue

d G

oA a

nd s

oci-

ety

supp

ort f

or

envi

ronm

enta

l su

stai

nabi

lity,

gr

een

econ

omy

deve

lopm

ent,

and

GhG

red

uctio

ns-

Con

tinue

d G

oA

com

mitm

ent t

o m

eetin

g ag

ree-

men

ts in

rat

ified

M

EAs

- Ad

equa

te S

tate

bu

dget

allo

ca-

tions

, esp

. for

na

tiona

l and

re

gion

al D

RR a

nd

CC

inve

stm

ents

, an

d fo

r m

unic

ipal

an

d co

mm

unity

in

itiat

ives

UN

Agen

cies

con

trib

ut-

ing

to O

utpu

t: U

NDP,

FA

O, U

NID

O, U

NIC

EF,

OC

HA,

WFP

, UNE

CE

Key

gove

rnm

ent

part

-ne

rs: M

inis

trie

s of

Nat

ure

Prot

ectio

n, E

nerg

y an

d Na

tura

l Res

ourc

es, E

cono

-m

y, A

gric

ultu

re, T

errit

oria

l Ad

min

istr

atio

n an

d Em

er-

genc

y Si

tuat

ions

, Urb

an

Dev

elop

men

t; Re

gion

al

and

Loca

l Aut

horit

ies

Oth

er p

artn

ers:

Nat

iona

l St

atis

tical

Ser

vice

, Sta

te

Com

mitt

ee o

n Re

al E

stat

e C

adas

tre,

DRR

Nat

iona

l Pl

atfo

rm, S

ME

DNC

, Ar

men

ian

Dev

elop

men

t Fo

unda

tion,

bus

ines

s as

soci

atio

ns, fi

nanc

ial

inst

itutio

ns, i

nter

natio

nal

and

loca

l NG

Os.

Regu

lar

Reso

urce

s:$

2,72

5,00

0

Oth

er R

esou

rces

:$

13,1

10,0

00

Reso

urce

s to

be

mo-

biliz

ed:

$ 12

,400

,000

Tota

l: $2

8,23

5,00

0

6 Ar

men

ia P

rosp

ectiv

e D

evel

opm

ent

Stra

tegy

for

201

4-2

025

(201

4),

pg.

129

. 7

Gov

ernm

ent

of A

rmen

ia P

rogr

am 2

014

-201

7, S

ectio

n 2.

5.5,

pg.

72.

DRR

Nat

iona

l Str

ateg

y, C

hapt

er 5

, Par

a 36

.


46

UND

AF A

rmen

ia R

esul

ts M

atri

x 20

16-2

020

Out

com

esIn

dica

tors

, Bas

elin

es, T

arge

tsM

eans

of

Veri

ficat

ion

Assu

mpt

ions

an

d Ri

sks

Con

trib

utin

g U

N Ag

enci

es a

nd P

artn

ers

Indi

cativ

e Re

sour

ces

2016

-202

0 (U

SD)

7.2

Num

ber

of c

omm

unit

ies

bene

fitin

g fr

om

inno

vati

ve d

isas

ter

risk

red

ucti

on/r

esili

ence

m

easu

res

and

prac

tice

s

Base

line

:

Targ

eT:

0

500

- O

ffici

al w

ebsi

te o

f the

Min

istr

y of

Ter

ritor

ial A

dmin

istr

atio

n an

d Em

erge

ncy

Situ

atio

ns: h

ttp:/

/w

ww

.mta

.gov

.am

/en/

-

Natio

nal P

latfo

rm o

n D

RR w

ebsi

te

http

://w

ww

.arn

ap.a

m/

- Na

tiona

l offi

cial

rep

orts

.

Risk

s:-

Cha

nge

in th

e in

-te

rnal

and

ext

erna

l po

litic

al p

riorit

ies

- G

loba

l dow

ntur

n of

eco

nom

y-

Regi

onal

con

flict

7.3

Num

ber

of h

ecta

res

of r

ehab

ilita

ted

land

-sc

apes

and

are

as d

emon

stra

ting

sus

tain

able

us

e pr

acti

ces

Base

line

:

Targ

eT:

0

20,0

00 h

a

- O

ffici

al g

over

nmen

t web

site

ht

tp:/

/ww

w.m

ta.g

ov.a

m/e

n/-

Offi

cial

rep

orts

. UN

web

site

s.

7.4

Num

ber

of p

olic

y do

cum

ents

/leg

al a

cts

for,

and

CO

2 eq

uiva

lent

em

issi

on r

educ

tion

fr

om a

pplic

atio

n of

clim

ate

chan

ge a

dapt

a-ti

on a

nd m

itig

atio

n.

Base

line

:

Targ

eT:

0

10 p

olic

y do

cum

ents

/leg

al a

cts

90 K

ton

CO

2 equ

ival

ent

- O

ffici

al g

over

nmen

t web

site

ht

tp:/

/ww

w.a

rlis.

am/

- w

ww

.nat

ure-

ic.a

m-

Natio

nal o

ffici

al r

epor

ts. U

N w

eb

site

s.

7.5

Num

ber

of p

eopl

e an

d en

terp

rise

s be

nefit

-in

g fr

om a

pplic

atio

n of

gre

en t

echn

olog

ies

and

gree

n jo

bs

Base

line

:

Targ

eT:

0

80 p

eopl

e0

55

0 en

terp

rises

- O

ffici

al r

epor

ts, a

rtic

les,

web

site

s-

ww

w.u

nido

.org

/ w

ww

.am

.und

p.or

g-

Smal

l gra

nts

prog

ram

me

web

site

ht

tp:/

/ww

w.s

gp.a

m/

Երևան, 31 հուլիսի, 2015թ.

ՀԱՅԱՍՏԱՆ–ՄԱԿ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՆ

ԾՐԱԳԻՐ 2016-2020

Հա յաս տան– ՄԱԿ Զար գաց ման ա ջակցու թյան ծրա գիր 2016-2020թթ.

48

ԱՄ ՓՈ ՓԱ ԳԻՐ

2015 թվա կա նի հու լի սի 31-ին Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյան (ՀՀ կա ռա-վա րու թյուն) և Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյան (ՄԱԿ) միջև հա մա ձայ նեց ված սույն Զար գաց ման ա ջակ ցու թյան ծրա գիրն ի րե նից ներ կա յաց նում է ռազ մա վա րա կան ծրա գրային շր ջա նակ, ո րը 2016 թվա կա նից մինչև 2020 թվա կանն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում որ պես ու ղե ցույց է ծա ռայե լու ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի միջև ի րա կա նաց վե լիք հա մա գոր ծակ-ցու թյան հա մար: Սույն ծրա գրով ը նդ գծ վում է Հա յաս տա նի տես լա կա նը և ե րկ րի բնակ չու թյան կեն սա մա կար դա կը բարձ րաց նե լու պատ րաս տա կա մու թյու նը՝ միա ժա մա նակ հաշ վի առ նե լով այն ի րո ղու թյուն ներն ու հնա րա վո րու թյուն նե րը, ո րոնք պայ մա նա վոր ված են Հա յաս տա նի` որ-պես մի ջի նից ցածր ե կա մուտ ու նե ցող ե րկ րի զբա ղեց րած դիր քով: Ծրա գի րը հիմն ված է լի նե-լու ստեղ ծա գործ ու նո րա րա րա կան մո տե ցում նե րի վրա և ներգ րա վե լու է զար գաց ման ո լոր տի ոչ ա վան դա կան գոր ծըն կեր նե րին և դո նոր նե րին:

ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ը միա սին փո խա դարձ պա տաս խա նատ վու թյուն են կրում և հաշ վե տու են նա խա տես ված ար դյունք նե րի կա տար ման հա մար: Որ պես հիմք ըն դու նե լով իր հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե րը՝ ՄԱԿ-ն իր ա ջակ ցու թյու նը կա պա հո վի մի ջազ գային չա-փա նիշ նե րին և լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րին հա մա պա տաս խան քա ղա քա կա նու թյան վե րա-բե րյալ խորհր դատ վու թյուն տրա մա դրե լու և այն պի սի նա խա ձեռ նու թյուն ներ ի րա կա նաց նե լու մի ջո ցով, ո րոնք նպա տա կաուղղ ված կլի նեն ազ գային և տե ղա կան կա րո ղու թյուն նե րի զար-գաց մա նը ու ի նս տի տու ցի ո նա լաց մա նը՝ ա պա հո վե լով առ կա ազ գային ռազ մա վա րու թյուն-նե րի, քա ղա քա կա նու թյուն նե րի և ծրա գրե րի ի րա գոր ծումն ու մո նի տո րին գը: ՄԱԿ-ը, գոր ծե-լով իր գոր ծա կա լու թյուն նե րից յու րա քան չյու րի կա նոն նե րին և ըն թա ցա կար գե րին հա մա հունչ, կոր դեգ րի հա մա տեղ աշ խա տանք նե րի ի րա կա նաց ման ը նդ հա նուր, պար զեց ված և ներ-դաշ նակ գոր ծե լա կեր պեր: Այն կա պա հո վի թա փան ցի կու թյու նը և հաշ վետ վո ղա կա նու թյու-նը՝ բարձ րաց նե լով զար գաց ման ար դյունք նե րի կա տար ման ուղ ղու թյամբ ձեռ նարկ վող գոր-ծո ղու թյուն նե րի ար դյու նա վե տու թյու նը: Հնա րա վո րու թյան սահ ման նե րում՝ ՄԱԿ-ը կոր դեգ րի « գոր ծո ղու թյուն նե րի միաս նա կա նու թյան» սկզ բունք նե րը:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մի ջո ցով հզո րաց վում է ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի միջև հաս տատ ված ա մուր գոր ծըն կե րու թյու նը: Ա կն կալ վող ար դյունք նե րը, ա ռա ջըն թա ցի գնա հատ ման ցու ցա նիշ նե րը և ռազ մա վա րու թյուն նե րը ձևա վո րում են փո խա դարձ հաշ վետ վո ղա կա նու թյան մի ջա վայր՝ սահ-մա նե լով ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի կող մից զար գաց ման ար դյունք նե րի ա պա հով ման ե ղա-նակ նե րը: Դրանք նե րա ռում ե ն՝ հա մա տեղ ի րա կա նաց վող հա մա կարգ ման և ի րա գործ ման մի ջո ցա ռում նե րը, մի ջոց նե րի հա մա տեղ հա վա քա գրու մը, ի նչ պես նաև ա ռա ջըն թա ցի ար դյու-նա վետ մո նի տո րին գը հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ կա յա ցումն ու գնա հա տու մը:

Զար գաց ման ո լոր տում հա մա գոր ծակ ցու թյան ա կն կալ վող յոթ հիմ նա կան ար գա սիք նե րը, ո րոնք կոչ վում են «ար դյունք ներ», միաս նա բար սահ ման վել են ՀՀ կա ռա վա րու թյան, ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան կող մից: Այդ ար դյունք նե րը հա-մա պա տաս խա նեց ված են ՀՀ 2014-2025թթ. հե ռան կա րային զար գաց ման ռազ մա վա րա կան ծրա գրում1 ամ րագր ված ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րին և Կա յուն զար գաց ման նպա տակ նե րին (ԿԶՆ-ներ)2: Նշ ված ար դյունք նե րը ձևա վոր վել են ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի հա մե մա տա-կան ա ռա վե լու թյուն նե րի հի ման վրա և կոչ ված են ա ջակ ցե լու « Հետ-2015» Օ րա կար գի ի րա կա-նաց մա նը, քա նի որ 2016 թվա կա նից սկ սած՝ ԿԶՆ-նե րը կլի նեն ե րկ րի մա կար դա կով ՄԱԿ-ի գոր ծու նե ու թյան ա ռանց քային հիմ քը: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հիմ քում ըն կած են նաև հետևյալ հինգ ծրա-գրային սկզ բունք նե րը՝ մար դու ի րա վունք նե րի վրա հիմն ված մո տե ցում, գեն դե րային հա վա-սա րու թյուն, շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյուն, ար դյունք նե րին միտ ված կա ռա վա րում և կա-րո ղու թյուն նե րի զար գա ցում3:

1 ՀՀ 2014-2025թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիր (2014թ.):2 Կայուն զարգացման նպատակներ և թիրախներ, http://sustainabledevelopment.un.org/focussdgs.html, 2014թ. սեպտեմբեր:3 ՄԱԿ-ի Զարգացման խմբի Ուղեցույց-նշում՝ «Ծրագրման սկզբունքների կիրառումը ՄԱԿԶԱԾ-ում»՝ https://undg.org/wp-content/uploads/2014/12/

GuidanceNote-Application-Programming-Principles-UNDAF-2010.pdf (2010թ.)

49


Ար դյունք նե րի կի զա կե տում դր ված ե ն՝ ար դա րա ցի տն տե սա կան ա ճի խթա նու մը, շր ջա կա մի-ջա վայ րի կա ռա վար ման բա րե լա վու մը, հաշ վետ վո ղա կա նու թյան ամ րապն դու մը և ո րա կյալ սո-ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի մա տու ցու մը: Յու րա քան չյուր ար դյուն քի հա մար սահ ման ված ռազ մա վա րու թյուն նե րի ը նդ հա նուր խն դիր ներն են խո ցե լի խմ բե րին ծրա գրում ը նդ գր կե լը և մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում ՀՀ կա ռա վա րու թյան ստանձ նած պար տա-վո րու թյուն նե րի կա տար ման հար ցում վեր ջի նիս ա ջակ ցե լը: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րը խմ բա-վոր ված են հետևյալ չորս սյու նե րի ներ քո՝

1. Ար դա րա ցի, կա յուն տն տե սա կան զար գա ցում և աղ քա տու թյան կր ճա տում

Ար դյունք 1. Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տա նի մր ցու նա կու թյու նը բա րե լավ վել է, ի սկ կա յուն տն տե սա կան հնա րա վո րու թյուն նե րը ա ռա վել հա սա նե լի են դար ձել մարդ կանց՝ հատ կա պես խո ցե լի խմ բե րի հա մար:

2. Ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վա րում

Ար դյունք 2. Մինչև 2020 թվա կա նը մար դիկ օ գտ վում են ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա-վար ման բա րե լավ ված հա մա կար գե րից և մար դու ի րա վունք նե րի ամ-րապնդ ված պաշտ պա նու թյու նից:

Ար դյունք 3. Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տանն ար ձա նա գրել է ա վե լի մեծ ա ռա ջըն թաց գեն դե րային ան հա վա սա րու թյան նվա զեց ման ա ռու մով և կա նայք ա վե լի լայն հնա րա վո րու թյուն ներ ու նեն ու քիչ հա վա նա կան է, որ են թարկ վեն ըն-տա նե կան բռ նու թյան:

Ար դյունք 4. Մինչև 2020 թվա կա նը միգ րա ցիայի, սահ ման նե րի և ա պաս տա նի կա ռա-վար ման հա մա կար գերն ամ րապնդ վել ե ն՝ միգ րանտ նե րի և տե ղա հան ված ան ձանց, հատ կա պես` կա նանց ու աղ ջիկ նե րի ի րա վունք նե րը խթա նե լու և պաշտ պա նե լու նպա տա կով:

3. Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն ներ և նե րա ռում

Ար դյունք 5. Մինչև 2020 թվա կա նը խո ցե լի խմ բերն ու նեն տար րա կան կր թու թյու նից և սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան ծա ռա յու թյուն նե րից օ գտ վե լու ա վե լի մեծ հնա րա վո րու թյուն ներ և մաս նակ ցում են ի րենց հա մայնք նե րի կյան քին:

Ար դյունք 6. Մինչև 2020 թվա կա նը ո րա կյալ ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուն նե րը հա-սա նե լի են դար ձել բո լո րի, այդ թվում` ա ռանձ նա պես խո ցե լի խմ բե րի հա-մար:

4. Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյուն և դի մա կա յու նու թյան ձևա վո րում

Ար դյունք 7. Մինչև 2020 թվա կա նը ներդր վել և կի րառ վում են կա յուն զար գաց ման սկզբունք նե րը, շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան, դի մա կա յու նու թյան ձևա-վոր ման, կլի մայի փո փո խու թյան հար մար վո ղա կա նու թյան և մեղմ ման, ի նչ-պես նաև կա նաչ տն տե սու թյան լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը:


50

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Ամփոփագիր .........................................................................................................48

Հապավումների ցանկ ............................................................................................51

Հանձնառությունների հռչակագիր ..................................................................... 53Ստորագրություններ ................................................................................................... 54

1. Ներածություն ................................................................................................ 551.1 Գործընկերության սկզբունքները ............................................................................. 561.2 ՄԱԿԶԱԾ-ի մշակման գործընթացը ..........................................................................571.3 Իրավիճակի վերլուծություն ....................................................................................... 581.4 ՄԱԿԶԱԾ-ի գնահատման (2010-2015թթ.) եզրակացությունները և

առաջարկությունները .................................................................................................61

2. Արդյունքներ և ռազմավարություններ ......................................................642.1 Սյուներ ........................................................................................................................... 64

Աղյուսակ. Սյուների և արդյունքների համառոտ նկարագրություն ................. 652.2 Ծրագրային ռազմավարություններ ......................................................................... 662.3 Արդյունքներ ................................................................................................................. 68

1-ին սյուն. Արդարացի, կայուն տնտեսական զարգացում և աղքատության կրճատում ................................................................... 68

2-րդ սյուն. Ժողովրդավարական կառավարում ................................................... 713-րդ սյուն. Սոցիալական ծառայություններ և ներառում .................................... 784-րդ սյուն. Շրջակա միջավայրի կայունություն և

դիմակայունության ձևավորում ........................................................... 86

3. Պահանջվող միջոցներ և միջոցների հավաքագրում ............................ 90Պահանջվող միջոցներ .......................................................................................................... 90Միջոցների հավաքագրում ................................................................................................... 90

Աղյուսակ. Պահանջվող միջոցները՝ ըստ ՄԱԿԶԱԾ-ի արդյունքների (2016-2020թթ.) .........................................................................................91

4. Համակարգում և իրագործում .................................................................... 92ՄԱԿԶԱԾ-ի համակարգող խորհուրդ ................................................................................ 93Արդյունքի խմբեր ................................................................................................................... 93Գործառնությունների կառավարման թիմ ......................................................................... 95Հաղորդակցության խումբ .................................................................................................... 96

5. Մոնիտորինգ, հաշվետվությունների ներկայացում և գնահատում .... 96ՄԱԿԶԱԾ-ի տարեկան վերանայում .................................................................................... 97ՄԱԿԶԱԾ-ի գնահատում ....................................................................................................... 97Ռիսկեր և ենթադրություններ ............................................................................................. 98

ՀԱՎԵԼՎԱԾ Ա. Հայաստանի 2016-2020թթ. ՄԱԿԶԱԾ-ի արդյունքների աղյուսակ ............................................................................. 99

51


ՀԱ ՊԱ ՎՈՒՄ ՆԵ ՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԽ Արդյունքի խմբեր

ԱՀԿ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն

ԱՄԿ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպություն

ԱՄՀ Արժույթի միջազգային հիմնադրամ

ԱՊՀ Անկախ պետությունների համագործակցություն

ԱՌԿ Աղետների ռիսկի կառավարում

ԱՌՆ Աղետների ռիսկի նվազեցում

ԱՎԾ Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն

ԲԱԱՊԿ Բռնությամբ անհետացած բոլոր անձանց պաշտպանության մասին միջազգային կոնվենցիա

ԲԲՀ Բազմակողմ բնապահպանական համաձայնագիր

ԳԿԹ Գործառնությունների կառավարման թիմ

ԳՐԵԿՈ Եվրոպայի խորհրդի Կոռուպցիայի դեմ պայքարի պետությունների խմբի

ԵԻԿ Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիա

ԽԴԿ Խոշտանգումների և այլ դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի դեմ կոնվենցիա

ԿԶՆ Կայուն զարգացման նպատակ

ԿԸՀ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով

ԿՆԽՎԿ Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիա

ԿՌԿ Կլիմայական ռիսկերի կառավարում

ՀԱԻԿ Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիա

ՀԶՆ Հազարամյակի զարգացման նպատակ

ՀԽ Համակարգող խորհուրդ

ՀԿ Հասարակական կազմակերպություն

ՀՀ Հայաստանի Հանրապետություն

ՀՆԱ Համախառն ներքին արդյունք

ՀՊԴ Համընդհանուր պարբերական դիտարկում

ՀՏՖ Համաշխարհային տնտեսական ֆորում

ՀՈՒԱ Հաշմանդամություն ունեցող անձինք

ՄԱԱԶԽ ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման խորհրդաժողով

ՄԱԱԶԿ ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացման կազմակերպություն

ՄԱԲՀ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ

ՄԱԶԾ ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիր

ՄԱԹՀՊԳ ՄԱԿ-ի Թմրամիջոցների և հանցավորության դեմ պայքարի գրասենյակ

ՄԱԿ ԱԽՏՍՀ ՄԱԿ-ի Ասիայի և խաղաղօվկիանոսյան հարցերով տնտեսական և սոցիալական հանձնաժողով

ՄԱԿ ԵՏՀ ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողով


52

ՄԱԿ ԶԽ ՄԱԿ-ի Զարգացման խումբ

ՄԱԿ ԿՓՇԿ ՄԱԿ-ի Կ լի մայի փո փո խու թյան մա սին շր ջա նա կային կոն վեն ցիա

ՄԱԿ ՄՀ ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող

ՄԱԿ ՓԳՀ ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատար

ՄԱԿԱԿԴՏԿ ՄԱԿ-ի Կենտրոնական Ասիայում կանխարգելիչ դիվանագիտության տարածաշրջանային կենտրոն

ՄԱԿԳՄԿ ՄԱԿ-ի Կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպություն

ՄԱԿԶԱԾ Հայաստան-ՄԱԿ Զարգացման աջակցության ծրագիր

ՄԱԿ-Կանայք ՄԱԿ-ի Գենդերային հավասարության ու կանանց հնարավորությունների ընդլայնման կառույց

ՄԱՁԻԱՀ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի հարցերի համատեղ ծրագիր

ՄԱՄԿ Բոլոր միգրանտ աշխատողների և նրանց ընտանիքների անդամների իրավունքների պաշտպանության միջազգային կոնվենցիա

ՄԱՄՀ ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամ

ՄԱՆՌԳ ՄԱԿ-ի Աղետների նվազեցման ռազմավարության գրասենյակ

ՄԱՇՄԾ ՄԱԿ-ի Շրջակա միջավայրի ծրագիր

ՄԳ Մոնիտորինգ և գնահատում

ՄԳՀԳ Մարդասիրական գործերի համակարգման գրասենյակ

ՄԵԿ Միջին եկամուտ ունեցող երկիր

ՄԻԳՀԳ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակ

ՄԻՊԳԱԾ Մարդու իրավունքների պաշտպանության գործողությունների ազգային ծրագիր

ՄՀԹ ՄԱԿ-ի հայաստանյան թիմ

ՄՄԿ Միգրացիայի միջազգային կազմակերպություն

ՊԳԿ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն

ՊՀԾ Պարենի համաշխարհային ծրագիր

ՋԳ Ջերմոցային գազ

ՌԽՎԿ Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիա

ՎԶԵԲ Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկ

ՏՀԶԿ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն

ՏՍՄԻՄԴ Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիր

ՔՀԿ Քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություն

ՔՔԻՄԴ Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիր

ՀԱՆՁՆԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐ

Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան կա ռա վա րու թյու նը (ՀՀ կա ռա վա րու թյուն) և Միա վոր ված ազ-գե րի կազ մա կեր պու թյան հա յաս տա նյան թի մը1 (ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թիմ) պատ րաս տա կամ են աշ խա տել միա սին և Հա յաս տա նի ժո ղովր դի հետ՝ նպա տակ ու նե նա լով ա պա հո վել ե րկ րի զար գաց ման ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի կա տա րու մը և օգ նել Հա յաս տա նի բնակ չու թյա նը ապ-րե լու ա ռա վել եր կար, ա ռողջ և բար գա վաճ կյան քով:

Հա յաս տան-ՄԱԿ Զար գաց ման ա ջակ ցու թյան ծրա գիրն ի րե նից ներ կա յաց նում է ռազ մա-վա րա կան ծրա գրային շր ջա նակ, 2016 թվա կա նից 2020 թվա կանն ըն կած ժա մա նա կա հատ-վա ծում որ պես ու ղե ցույց է ծա ռայե լու զար գաց ման ո լոր տում ի րա կա նաց վե լիք հա մա գոր-ծակ ցու թյան հա մար: Սույն ծրա գրի մի ջո ցով հզո րաց վում են ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի միջև հաս տատ ված ա մուր հա րա բե րու թյուն նե րը՝ հնա րա վո րու թյուն ըն-ձե ռե լով սեր տո րեն հա մա գոր ծակ ցել ազ գային զար գաց ման ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի, « Հետ-2015» Օ րա կար գի, Կա յուն զար գաց ման նպա տակ նե րի ի րա կա նաց մանն և մար դու ի րա վունք-նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում ե րկ րի ստանձ նած պար տա վո րու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև մի ջազ գային մա կար դա կով հա մա ձայ նեց ված զար գաց ման նպա տակ նե րի և պայ մա նա գրային պար տա վո րու թյուն նե րի կա տար ման ուղ ղու թյամբ: Այս գոր ծըն կե րու թյան շր ջա նակ նե րում ա կն կալ վող յոթ (7) հիմ նա կան ար գա սիք նե րը, ո րոնք կոչ վում են «ար դյունք ներ», միաս նա բար սահ ման վել են ՄԱԿ-ի, ՀՀ կա ռա վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան գոր ծըն կեր-նե րի կող մից: Նշ ված ար դյունք նե րը հա մա պա տաս խա նեց ված են ՀՀ 2014-2025թթ. հե ռան կա-րային զար գաց ման ռազ մա վա րա կան ծրա գրում ամ րագր ված գե րա կա յու թյուն նե րին և Կա յուն զար գաց ման նպա տակ նե րին2: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րը խմ բա վոր ված են չորս ռազ մա վա րա-կան սյու նե րի ներ քո.

1. Ար դա րա ցի, կա յուն տն տե սա կան զար գա ցում և աղ քա տու թյան կր ճա տում,

2. Ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վա րում,

3. Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն ներ և նե րա ռում,

4. Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյուն և դի մա կա յու նու թյան ձևա վո րում:

Հա մա գոր ծակ ցու թյան նա խորդ փոր ձից քաղ ված դա սե րի հի ման վրա սահ ման ված յոթ ար-դյունք ներն ի րա գոր ծե լի են, ու նեն է ա կան նշա նա կու թյուն և դրանք հնա րա վոր է գնա հա տել: Ար դյունք նե րի կա տար մա նը զու գա հեռ կգոր ծեն հա մա տեղ ղե կա վար ման ու հա մա կարգ ման, ար դյունք նե րի մո նի տո րին գի և հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման մե խա նիզմ ներ:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ն ի րե նից ներ կա յաց նում է ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի միջև փո խա դարձ հաշ վետ վո ղա կա նու թյան մի ջա վայր, ո րը կոչ ված է՝ ա պա հո վե լու Հա յաս տա նի ժո-ղովր դի հետ հա մա գոր ծակ ցու թյան ո գով նրանց հա մա տեղ աշ խա տան քը: Սույն ծրա գրի ի րա-գոր ծու մից ա կն կալ վող ար դյունք նե րի մի ջո ցով կընդ լայն վեն ՀՀ կա ռա վա րու թյան և Հա յաս-տա նի ժո ղովրդի կա րո ղու թյուն նե րը, հնա րա վո րու թյուն նե րը և ը նտ րու թյան տար բե րակ նե րը՝ խթա նե լով նրանց մարդ կային զար գա ցու մը և ի րա վունք նե րը:

ՀՀ կա ռա վա րու թյուն ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թիմ

Ն. Գ. պրն. Հո վիկ Աբ րա հա մյանՀՀ վար չա պետ

պրն. Բրեդ լի Բու զետ տո ՄԱԿ-ի մշ տա կան հա մա կար գող

31 հուլիսի, 2015թ. ք. Երևան, Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյուն

1 «ՄԱԿ-ի հայաստանյան թիմ» հասկացությունն ընդգրկում է ՄԱԿ-ի՝ Հայսատանում իրականացրած ամբողջ գործունեությունն իր՝ երկրում մշտական ներկայացուցչություն ունեցող և չունեցող գործակալությունների, հիմնադրամների և ծրագրերի շրջանակներում:

2 Կայուն զարգացման նպատակներ և թիրախներ, http://sustainabledevelopment.un.org/focussdgs.html, 2014թ. սեպտեմբեր:

ՍտորագրություններՍ տորև դր ված ի րենց ստո րա գրու թյուն նե րով Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյան հա յաս-տանյան թի մի ան դամ նե րը հաս տա տում են Հա յաս տա նի-ՄԱԿ Զար գաց ման ա ջակ ցու թյան ծրա-գի րը (2016-2020թթ.) և ը նդ գծում են դրա նում ամ րագր ված նպա տակ նե րի ուղ ղու թյամբ աշ խա տե-լու ի րենց հա մա տեղ պատ րաս տա կա մու թյու նը.

Ա նուն, Ազ գա նուն Գոր ծա կա լու թյուն3 Ս տո րա գրու թյուն

1 պրն Բրեդլի Բուզետտո ՄԱԿ-ի մշտական համակարգող ՄԱԿ-ի մշտական ներկայացուցիչ ՄԱԲՀ-ի ներկայացուցիչ

2 տկն Հենրիետ Արենս ՄԱՄՀ-ի ներկայացուցիչ

3 պրն Քրիստոֆ Բիերվիրթ ՄԱԿՓՀԳ-ի ներկայացուցիչ

4 տկն Պասկալ Միշո ՊՀԾ-ի հայաստանյան գրասենյակի տնօրեն և ներկայացուցիչ

5 տկն Ժուժաննա Յակաբ Եվրոպական տարածաշրջանային գրասենյակի տնօրեն

6 տկն Օլգա Մեմեդովիչ ՄԱԱԶԿ-ի Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի բյուրոյի ղեկավար

7 պրն Թոնի Ալոնզի ՊԳԿ-ի տարածաշրջանային ներկայացուցչի տեղակալ և Հայաստանում ՊԳԿ-ի ներկայացուցիչ

8 տկն Դիմիտրինա Դիմիտրովա ԱՄԿ-ի Արժանապատիվ աշխատանքի թիմի և Արևելյան Եվրոպայի ու Կենտրոնական Ասիայի երկրների գրասենյակի տնօրեն

9 պրն Տիգրան Եպոյան Մոսկվայում ՄԱԿԳՄԿ-ի գրասենյակի պատասխանատու

10 պրն Վինեյ Պատրիկ Սալդանա ՄԱՁԻԱՀ-ի Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանային աջակցության խմբի տնօրեն

11 տկն Զամիրա Էշմամբետովա ՄԱԿ ԵՏՀ-ի Ծրագրի կառավարման գրասենյակի տնօրեն

12 պրն Յոհակիմ Ռեյթեր ՄԱԱԶԽ-ի Գլխավոր քարտուղարի տեղակալ

3 Թեև ՄՄԿ-ն չի հանդիսանում ՄԱԿ-ի կառույց, այն ՄԱԿ-ի և ՄԱԿ-ի Զարգացման խմբի անմիջական գործընկերն է և մասնակցելու է ՄԱԿԶԱԾ-ի իրագործմանը՝ որպես համագործակցող և իրականացնող գործընկեր, այդ թվում՝ ՄԱԿԶԱԾ-ի շրջանակներում համատեղ ծրագրերի և յուրաքանչյուր գործակալության համար մշակված ծրագրերի միջոցով՝ առաջնորդվելով ՄՄԿ-ի և ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի միջև կնքված՝ Փոխըմբռնման Հուշագրով և ՄԱԿ-ի Զարգացման խմբի՝ գործունեության և աշխատանքի մեխանիզմներով:

55


1. ՆԵ ՐԱ ԾՈՒ ԹՅՈՒՆ

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի նպա տա կը2016-2020թթ. Հա յաս տան-ՄԱԿ Զար գաց-ման ա ջակ ցու թյան ծրա գիրն (ՄԱԿ ԶԱԾ) ի րե նից ներ կա յաց նում է ռազ մա վա րա կան ծրա գրային շր ջա նակ, ո րը նա խա տես ված է ազ գային զար գաց ման նպա տակ նե րի ի րա կա նաց մա նը նպաս տող ար դյունք նե րի ա պա հով ման հա մար: Այն նե րա ռում է յոթ հիմ նա կան ար գա սիք ներ, ո րոնք կոչ վում են «ար դյունք ներ» և ո րոնք սահ ման վել են ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հետ հա մա տեղ՝ ար դյունք նե րի շր ջա նա կի նախ նա կան մշակ-ման գոր ծըն թա ցում քա ղա քա ցիա կան հա-սա րա կու թյան ակ տիվ մաս նակ ցու թյամբ: Ծրա գրում նկա րագր վում են նաև ՀՀ կա ռա-վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի կող մից ի րենց ստանձ նած պար տա վո րու-թյուն նե րի, այդ թվում՝ հա մա տեղ հանձ նա-ռու թյամբ ի րա կա նաց վող հա մա կարգ ման և ի րա գործ ման մի ջո ցա ռում նե րի, գոր ծըն կե-րու թյուն նե րի, ռե սուրս նե րի հա մա կարգ ված հա վա քագր ման, ի նչ պես նաև ա ռա ջըն թա-ցի ար դյու նա վետ մո նի տո րին գի, հաշ վետ-վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման և գնա հատ ման ի րա կա նաց ման ե ղա նակ նե րը:

Մի ջին ե կա մուտ ու նե ցող ե րկ րի հա մար՝ ի նչ-պես Հա յաս տանն է (մի ջի նից ցածր ե կա մուտ ու նե ցող կա տե գո րիա), զար գաց ման ո լոր-տում հա մա գոր ծակ ցու թյան հա մար ան հրա-ժեշտ ար տա քին աղ բյուր նե րից ստաց ված ռե սուրս նե րը նվա զում են: Այս հա մա տեքս-տում ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ը պետք է ձգ տեն այն պի սի ար դյունք նե րի ա պա հով-մա նը, ո րոնք կառնչ վեն բո լոր գոր ծըն կեր-նե րին և ի րենց բնույ թով կլի նեն ռազ մա-վա րա կան, ո րո շա կի և ո րոնք հնա րա վոր կլի նի գնա հա տել: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե-րում նա խա տես ված ար դյունք նե րին հաս նե-լու ա ռաջ նային պա տաս խա նատ վու թյունն ու հաշ վետ վո ղա կա նու թյու նը դր ված է ՀՀ կա ռա վա րու թյան վրա: Որ պես հիմք ըն դու-նե լով իր հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե-րը՝ ՄԱԿ-ն իր ա ջակ ցու թյունն ա պա հո վե լիս հիմ նա կան շեշ տա դրու մը կդ նի մի ջազ գային նոր մե րին, չա փա նիշ նե րին և լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րին հա մա պա տաս խան քա-ղա քա կա նու թյուն նե րի վե րա բե րյալ խորհր-դատ վու թյան տրա մադր ման, ի նչ պես նաև այն պի սի ջան քե րի գոր ծադր ման վրա, ո րոնք

նպա տա կաուղղ ված կլի նեն ազ գային և տե-ղա կան նա խա ձեռ նու թյուն նե րը սա տա րե լուն՝ ամ րապն դե լով առ կա ազ գային ռազ մա վա-րու թյուն նե րի, քա ղա քա կա նու թյուն նե րի և ծրա գրե րի ի րա գոր ծումն ու մո նի տո րին գը:

Սույն ՄԱԿ ԶԱԾ-ում ամ րագր ված ռազ մա-վա րու թյուն նե րի և ա կն կալ վող ար դյունք նե-րի կա տա րու մը հնա րա վոր կլի նի ա պա հո վել միայն ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս-տա նյան թի մի միջև փո խա դարձ հանձ նա-ռու թյուն նե րի ստանձն ման պա րա գա յում: Կա ռա վար մանն ա ռնչ վող մի ջո ցա ռում նե րի մի ջո ցով կա պա հով վի ար դյունք նե րի կա-տար ման ուղ ղու թյամբ ՀՀ կա ռա վա րու թյան, ՄԱԿ-ի և այլ գոր ծըն կեր նե րի կող մից ա ջակ-ցու թյան հա մա ձայ նեց ված և հետևո ղա կան տրա մա դրու մը, ին չը կն պաս տի հա մա տեղ ծրա գրե րի մշակ մա նը, կկր ճա տի գոր ծո ղու-թյուն նե րի կրկ նա կի ի րա կա նա ցու մը, ի սկ թի րա խային ո լորտ նե րում և խո ցե լի խմ բե րի հա մար կա պա հո վի հա մակց ված ա ջակ ցու-թյուն4:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի կա ռուց ված քը 1-ին բաժ նում շա րու նակ վում է ՄԱԿ-

ԶԱԾ-ի կարևո րա գույն սկզ բունք նե րի և դրա նա խա պատ րաստ ման գոր ծըն-թա ցի նկա րա գրու թյու նը, ի նչ պես նաև ներ կա յաց վում է զար գաց ման ներ-կայիս հա մա տեքս տի ամ փոփ պատ կե-րը:

2-րդ բա ժինն ի րե նից ներ կա յաց նում է փաս տաթղ թի հիմ նա կան մա սը: Դրա-նում նկա րագր վում են ՀՀ կա ռա վա րու-թյուն և ՄԱԿ-ի միջև զար գաց ման ո լոր-տում հա մա գոր ծակ ցու թյան սյու նե րը և ա կն կալ վող 7 ար դյունք նե րը:

3-րդ բաժ նում նկա րագր վում են ֆի-նան սա կան և մարդ կային ռե սուրս նե րի հետ կապ ված՝ ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի ստանձ նած այն հանձ նա ռու-

4 Սույն փաստաթղթի շրջանակներում «խոցելիությունը» ընկալվում է՝ որպես որոշ ռիսկերի մեծապես ենթարկվելու վիճակ, որը զու-գորդ վում է ինքն իրեն այդ ռիսկերից պաշտպանելու կամ դրանց դիմագրավելու և դրանց բացասական հետևանքները հաղ-թահարելու համար առավել նվազ կարողությամբ: Այս սահ մանման հիման վրա՝ ՄԱԿ-ի գործակալությունների կողմից յուրա քանչյուր արդյունքի համար որպես թիրախ են ընտրվել հատուկ խոցելի խմբեր:


56

թյուն նե րը, ո րոնք նպա տա կաուղղ ված են ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ մանն ա ջակ-ցե լուն, ի նչ պես նաև ռե սուրս նե րի հա-մա տեղ հա վա քագր ման հար ցում որ-դեգր ված մո տե ցում նե րը:

4-րդ բաժ նում նկա րագր վում են հա-մա տեղ հա մա կարգ ման և ի րա գործ-ման մե խա նիզմ ներն ու գոր ծըն թաց նե-րը:

5-րդ բաժ նում հա մա ռոտ շա րադր-վում են ա կն կալ վող ար դյունք նե րի մո նի տո րին գի, հաշ վետ վու թյուն նե-րի ներ կա յաց ման և գնա հատ ման մի-ջո ցա ռում նե րը, ո րոնք հիմն ված են ար դյունք նե րի ա ղյու սա կի և ՄԱԿ-ի ա ջակ ցող գոր ծա կա լու թյուն նե րի և դրանց գոր ծըն կեր նե րի աշ խա տան-քային ծրա գրե րի վրա:

Ար դյունք նե րի ա ղյու սակն ամ բող ջու-թյամբ՝ նե րա ռյալ ցու ցա նիշ նե րը, ե լա կե տե րը և թի րախ նե րը ներ կա յաց վում են Հա վել ված Ա-ում:

1.1 Գոր ծըն կե րու թյան սկզբունք նե րը

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մի ջո ցով հզո րաց վում են ՀՀ կա-ռա վա րու թյուն, քա ղա քա ցիա կան հա սա րա-կու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի միջև հաս տատ ված ա մուր հա րա բե րու թյուն նե-րը՝ հնա րա վո րու թյուն ըն ձե ռե լով սեր տո րեն հա մա գոր ծակ ցել ազ գային զար գաց ման ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի, Կա յուն զար գաց-ման նպա տակ նե րի, մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում ե րկ րի ստանձ-նած պար տա վո րու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև մի ջազ գային մա կար դա կով հա մա ձայ նեց-ված զար գաց ման նպա տակ նե րի և պայ մա-նա գրային պար տա վո րու թյուն նե րի կա տար-ման ուղ ղու թյամբ:

Որ պես ռազ մա վա րա կան ծրա գրային փաս-տա թուղթ՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ն կարևո րում է թա փան-ցի կու թյան, գոր ծըն կե րու թյան և հաշ վետ-վո ղա կա նու թյան սկզ բունք նե րը: Ծրա գրում ներ կա յաց վում է ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի՝ հա մա կարգ-ված, հա մա ձայ նեց ված և հետևո ղա կան աշ-խա տանք ի րա կա նաց նե լու հանձ նա ռու թյու-նը: Այս գոր ծըն կե րու թյու նից ա կն կալ վող

կոնկ րետ ար դյունք նե րը, ի նչ պես նաև ՀՀ կա-ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի միջև հա մա ձայ նեց ված ռազ մա վա րու թյուն-նե րը նպաս տե լու են ար դա րա ցի տն տե սա-կան ա ճին, նվա զեց նե լու են ան հա վա սա րու-թյան դրսևո րում նե րը և խո ցե լի երևույթ նե րը, ա պա հո վե լու են մար դու ի րա վունք նե րի լի-րա ժեք ի րա ցու մը՝ ՄԱԿ-ի՝ մար դու ի րա վունք-նե րի վե րա բե րյալ կոն վեն ցիա նե րով և Հա-յաս տա նի սահ մա նա դրու թյամբ սահ ման ված դրույթ նե րին հա մա պա տաս խան, ամ րապն-դե լու են հաշ վետ վո ղա կա նու թյան հա մա-կար գե րը և սա տա րե լու են ո րա կյալ և նե-րա ռա կան սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի մա տուց մա նը: Բա ցի այդ, կոնկ րետ ար-դյունք նե րի և ռազ մա վա րու թյուն նե րի կի զա-կե տում դր ված է խո ցե լի խմ բե րի ը նդ գրկ ման և նրանց ի րա վունք նե րի ի րա ցումն ա պա հո-վե լու խն դի րը:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի դրույթ նե րը մեկ նա բան վե լու և ի րա գործ վե լու են Միա վոր ված ազ գե րի կազ-մա կեր պու թյան հա մա կար գում ը նդ գրկ ված գոր ծա կա լու թյուն նե րի և ՀՀ կա ռա վա րու թյան միջև կնք ված հիմ նա կան հա մա ձայ նա գրե րի դրույթ նե րին հա մա պա տաս խան:

Գոր ծըն կեր նե րի դե րա կա տա րում նե րը և պար տա կա նու թյուն նե րը, ստորև նկա րագր-վա ծի հա մա ձայն, պետք է հա մա հունչ լի նեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի կա տար ման ամ-բողջ ըն թաց քում, ի սկ յու րա քան չյուր ար-դյուն քի կա տար ման հա մար նշ ված է գոր-ծըն կեր նե րի սահ ման ված շր ջա նա կը:

• Պե տա կան կազ մա կեր պու թյուն-նե րը ստանձ նե լու են ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա կա նաց ման ամ բող ջա կան պա-տաս խա նատ վու թյու նը և հա մա տեղ կեր պով ղե կա վա րե լու են ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի կա տար մանն ուղ ված՝ հա մա կարգ ման, դյու րաց ման և վե-րահս կո ղա կան աշ խա տանք նե րի ի րա-կա նա ցու մը:

• Զար գաց ման և մար դա սի րա կան ա ջակ ցու թյան ո լոր տում գոր ծող մի-ջազ գային գոր ծըն կեր նե րը ներգ-րավ վե լու են ի րենց հա մա պա տաս խան ման դատ նե րի և գոր ծըն կե րու թյան հա մա ձայ նա գրե րի շր ջա նակ նե րում, ո րոն ցով սահ ման վում են տեխ նի կա-կան ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու, մաս նա գի տա կան գի տե լիք ներ և (կամ) հա մա ֆի նան սա վո րում ա պա հո վե լու՝ նրանց դե րա կա տա րում նե րը:

57


• Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու-թյունն իր ա ջակ ցու թյունն է տրա մա-դրե լու՝ ներ կա յաց նե լով իր տես լա կա նը, հա մա պա տաս խան մաս նա գի տա կան գի տե լիք նե րը, դյու րաց նե լով հան րային մաս նակ ցու թյու նը, քա րոզ չու թյան ի րա-կա նա ցու մը, տե ղե կատ վու թյան մատ-չե լի ու թյու նը և բարձ րաց նե լով ի րա-զեկ վա ծու թյան մա կար դա կը: Նրանց ներգ րավ վա ծու թյունն ա պա հով վե լու է պար բե րա բար ան ցկաց վող խորհր-դակ ցու թյուն նե րի մի ջո ցով, գոր ծըն կե-րու թյան հա մա ձայ նա գրե րի շր ջա նակ-նե րում, ի նչ պես նաև ծա ռա յու թյուն նե րի տրա մադր ման նպա տա կով են թա կա-պա լի պայ մա նա գրեր կն քե լու մի ջո ցով:

• Մաս նա վոր հատ վածն իր ա ջակ ցու-թյուն ա պա հո վե լու է տեխ նի կա կան ա ջակ ցու թյան տրա մադր ման և հա-մա ֆի նան սա վոր ման մի ջո ցով: Նրանց ներգ րավ վա ծու թյունն ա պա հով վե լու է հան րային-մաս նա վոր մե խա նիզ մի կամ գոր ծըն կե րու թյան ա ռան ձին պայ-մա նա գրե րի շր ջա նակ նե րում:

1.2 ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մշակ ման գոր ծըն թա ցը

2014 թվա կա նի ապ րի լին տե ղի ու նե ցած ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի գործ նա կան հան դիպ ման շր ջա նակ նե րում սահ ման վե-ցին Հա յաս տա նում 2016-2020 թվա կան նե-րին ՄԱԿ-ի հա մա գոր ծակ ցու թյան ա ռանց-քային թե մա նե րը: Հան դիպ մա նը հա ջոր դած ա միս նե րի ըն թաց քում այդ թե մա նե րը ման-րա մաս նո րեն քն նարկ վել են ազ գային գոր-ծըն կեր նե րի հետ և ա վար տուն տես քի են բեր վել՝ որ պես ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հիմ նա կան սյու-ներ: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մշակ ման ամ բողջ ըն-թաց քում ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թիմն ու իր գոր ծըն կեր ներն ա ռաջ նորդ վել են հա մա պա-տաս խան ճա նա պար հային քար տե զով:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մշակ ման գոր ծըն թա ցի շր ջա-նակ նե րում որ պես ի րա զեկ ման աղ բյուր է ծա ռայել 2010-2015թթ. ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ան կախ գնա հա տու մը: Հե տա գա փու լե րում ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի աշ խա տան քային խմ բե րում ներգ-րավ ված ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի, պե տա կան և հա սա րա կա կան կազ մա կեր-պու թյուն նե րի գոր ծըն կեր նե րի հա մար ան-

ցկաց վել են ՄԱԿ-ի ծրա գրային սկզ բունք նե-րի վե րա բե րյալ աշ խա տա ժո ղով ներ, ո րոնց ըն թաց քում հա տուկ շեշ տա դրում է կա տար-վել ար դյունք նե րին միտ ված կա ռա վար ման և մար դու ի րա վունք նե րի վրա հիմն ված մո-տեց ման վրա: Բա ցի այդ, ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մշակ-ման ըն թաց քում որ պես տե ղե կատ վու թյան լրա ցու ցիչ աղ բյուր են հան դի սա ցել ՀՀ կա-ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի ա ջակ ցու թյամբ ի րա կա նաց ված « Հետ-2015» Զար գաց ման օ րա կար գի շուրջ ազ գային խորհր դակ ցու-թյուն նե րի ար դյունք ներն ու ա ռա ջար կու-թյուն նե րը: Հա մայն քային քն նար կում նե րի ձևա չա փով ան ցկաց ված լայ նա մասշ տաբ և բազ մա թիվ շա հա ռու նե րի ներգ րավ մամբ խորհր դակ ցու թյուն նե րի ար դյուն քում սահ-ման վե ցին հետևյալ ա ռաջ նա հեր թու թյուն-նե րը՝ ա) աճ և զբաղ վա ծու թյուն, բ) ա ռող-ջու թյուն, գ) ան հա վա սա րու թյուն, դ) շր ջա կա մի ջա վայր, ե) խա ղաղ և նե րա ռա կան հա-սա րա կու թյուն և զ) պա րե նային ա պա հո-վու թյուն5: Կի րա ռե լով հան րային կար ծի-քի վեր հան ման նույն մո տե ցու մը՝ ՄԱԶԾ-ի նո րա րա րա կան լա բո րա տո րիայի կող մից մշակ վեց կան խա տե սում նե րի մա սին հար-ցու մը, և դրա շնոր հիվ ա պա հով վեց լրա ցու-ցիչ օ ժան դա կու թյուն՝ ե րկ րի զար գաց ման մի տում նե րի վե րա բե րյալ ան մի ջա պես քա-ղա քա ցի նե րից ստաց ված տե ղե կու թյուն նե րի մի ջո ցով:

Բո լոր ար դյունք ներն ու ա ռա ջար կու թյուն-նե րը ներ կա յաց վել են 2014 թվա կա նի սեպ-տեմ բե րին տե ղի ու նե ցած Ռազ մա վա րա կան ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի ո րոշ ման գործ նա-կան հան դիպ ման (ՌԱՈԳՀ) շր ջա նակ նե րում, ո րը կազ մա կերպ վել էր ՄԱԿ-ի և ՀՀ կա ռա-վա րու թյուն հա մա տեղ ու ժե րով և ան ցկաց վել էր նա խա րա րու թյուն նե րի, ե րկ րում մշ տա-կան ներ կա յա ցուց չու թյուն ու նե ցող և չու նե-ցող ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան բազ մա թիվ կազ մա կեր պու թյուն նե րի ներ-կա յա ցու ցիչ նե րի ակ տիվ մաս նակ ցու թյամբ: ՌԱՈԳՀ-ի շր ջա նակ նե րում մշակ վեց ար-դյունք նե րի նախ նա կան ցան կը, ո րը հե տա-գա յում կա տա րե լա գործ վեց և ը նդ գրկ վեց 4 սյու նե րի ներ քո խմ բա վոր ված՝ սույն ՄԱԿ-

5 «Հետ-2015» Զարգացման օրակարգ. «Ապագան, որ ուզում ենք», ազգային խորհրդակցություններ, Հայաստան, ՄԱԿ, ՀՀ տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավիճակների նախարարություն և Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոն, 2013թ. <http://un.am/up/file/Armenia%20Post%202015%20National%20Consultation%20-%20English.pdf>, «Տեղայ նացնելով «Հետ-2015»-ի Օրակարգը - Հայաստան», 2014թ. http://un.am/up/file/Post-2015%20Localization%20report%20-eBook-v5.pdf>:


58

ԶԱԾ-ում նկա րագր ված 7 վերջ նա կան ար-դյունք նե րում: Ազ գային գոր ծըն կեր նե րի հետ խորհր դակ ցու թյուն նե րի հա ջոր դա կան փու-լե րի ըն թաց քում, հա մա տեղ հանձ նա ռու թյան ո գով, փաս տա թուղթն ա վար տուն տես քի բեր վեց: Փաս տաթղ թի կեն սա գոր ծու մը մեկ-նար կե լու է 2016 թվա կա նի հուն վա րից:

1.3 Ի րա վի ճա կի վերլուծություն

Հա յաս տանն ամ բող ջո վին ցա մա քով շր ջա-պատ ված, մի ջի նից ցածր ե կա մուտ ու նե ցող եր կիր է՝ ե րեք մի լի ոն բնակ չու թյամբ: Մարդ-կային զար գաց ման հա մաթ վի (ՄԶՀ) ար-ժե քը 2014 թվա կա նին կազ մել է 0.7306, ը ստ ո րի եր կի րը դաս վում է մարդ կային զար գաց-ման բարձր կա տե գո րիային և 187 ե րկր նե-րի ու տա րածք նե րի շար քում զբա ղեց նում է 87-րդ տե ղը: 2002 թվա կա նից 2007 թվա-կանն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում ար-ձա նագր վել է ՀՆԱ-ի սրըն թաց ա ճ՝ մի ջի-նում տա րե կան կազ մե լով 13%7, սա կայն 2009 թվա կա նին հա մաշ խար հային ֆի նան սա կան ճգ նա ժա մի հետևան քով այն կտ րուկ նվա-զեց: Մինչև 2012 թվա կա նը տն տե սու թյու նը կր կին թևա կո խեց աճ ման փուլ՝ տե ղե կատ-վա կան տեխ նո լո գիա նե րի, ար տա դրու թյան, հան քար դյու նա բե րու թյան և գյու ղատն տե-սու թյան ո լոր տի ծա ռա յու թյուն նե րի ա վե լի մեծ շեշ տադր մամբ: Հա յաս տա նի զար գա-ցու մը սեր տո րեն կապ ված է ե ղել հմուտ աշ-խա տու ժի ներգ րավ մամբ՝ գի տե լի քի վրա հիմն ված տն տե սու թյանն ան ցում կա տա-րե լու հետ և զգա լի ա ռա ջըն թաց է ար ձա-նագր վել ի նո վա ցի ոն ազ գային հա մա կար-գի ձևա վոր ման ուղ ղու թյամբ8: Հա յաս տա նի տն տե սա կան ա ճը դան դա ղեց 2013 թվա-կա նին (2012 թվա կա նին ար ձա նագր ված 7.2%-ից իջ նե լով մինչև 3.5%), ար ձա նագր վեց գնաճ, այդ թվում՝ բարձ րա ցան է լեկտ րաէ-ներ գիայի և ներկր վող գա զի գնե րը9: ՀՆԱ-ի ա ճի այս դան դա ղու մը շա րու նակ վեց՝ 2014 թվա կա նին հաս նե լով 3.4%-ի և ու ղեկց վեց դրա մի ար ժեզրկ մամբ: Այս երևույ թը մա-

6 Մարդկային զարգացման 2014թ. զեկույց, Հայաստան. Բացատրա-կան նշում:

7 “Freedom House” կազմակերպության “Freedom of the Net 2014” զեկույց:

8 ՄԱԿ ԵՏՀ, «Հայաստանի ինովացիոն զարգացման զեկույց», 2014թ.:9 Ասիական զարգացման բանկ՝ Հեռանկար-2014: http://www.adb.

org/sites/default/files/publication/31241/ado2014-armenia.pdf:

սամբ պայ մա նա վոր ված էր տա րա ծաշր ջա-նում վատ թա րա ցող տն տե սա կան ի րա վի-ճա կով և մաս նա վո րա պես՝ Ռու սաս տա նում տի րող ի րա դրու թյամբ, ո րը Հա յաս տա նի խո շո րա գույն ա ռևտ րային գոր ծըն կերն է և հան դի սա նում է միգ րանտ աշ խա տող նե րից ստաց վող դրա մա կան փո խան ցում նե րի հիմ-նա կան աղ բյու րը10: Հա յաս տա նի Կենտ րո նա-կան բան կը 2015 թվա կա նի հա մար կան խա-տե սում է 0.4-2% տն տե սա կան ա ճ11, մինչ դեռ մի ջազ գային ֆի նան սա կան հաս տա տու-թյուն նե րը (Ա ՄՀ, ՎԶԵԲ) կան խա տե սել են պայ ման նե րի հնա րա վոր վատ թա րա ցում:

ՀՀ կա ռա վա րու թյան կող մից ներ կա յաց ված ա ռա ջըն թա ցի վեր ջին (2012 թվա կա նի) զե-կույ ցը փաս տեց այն մա սին, որ Հա յաս տա նը ճիշտ ու ղով է ըն թա նում՝ մինչև 2015 թվա-կա նը ՀԶՆ-նե րով սահ ման ված մի շարք թի րախ նե րի ի րա կա նաց ման, այդ թվում՝ նո րած նային և մայ րա կան մա հա ցու թյան ցու ցա նիշ նե րի զգա լի կր ճատ ման, տար րա-կան կր թու թյան հա մա կար գում ը նդ գրկ վա-ծու թյան բարձր մա կար դա կի ա պա հով ման և բնակ չու թյան էլ ա վե լի մեծ հատ վա ծի հա-մար ան վտանգ խմե լու ջրի հա սա նե լի ու թյան ա պա հով ման ուղ ղու թյամբ: Այ դու հան դերձ, քիչ հա վա նա կան է, որ Հա յաս տանն ի րա-կա նաց նի ազ գային ՀԶՆ-նե րով սահ ման-ված թի րախ նե րը՝ ծայ րա հեղ աղ քա տու թյան վե րաց ման, գեն դե րային հա վա սա րու թյան խթան ման, ի նչ պես նաև շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան ա ռում նե րով12:

Աղ քա տու թյան մա կար դա կը շա րու նա կում է մնալ բարձր և կազ մում է 32%13 (ման կա կան աղ քա տու թյան մա կար դա կը՝ 37%), և դեռևս բա վա կա նին բարձր է այն մա կար դա կից, ո րը պաշ տո նա պես ար ձա նագր վել էր մինչև 2009 թվա կա նի ճգ նա ժա մը: Տա րա ծաշր ջան-նե րի միջև առ կա ան հա վա սա րու թյուն ներ ար տա ցոլ ված են ե կա մուտ նե րի ան հա վա-սա րու թյան մեջ, ո րն, ը ստ Ջի նիի գոր ծակ-ցի, կազ մում է 0.3714, ը նդ ո րում քա ղա քային

10 Ռուսաստանի հետ պաշտոնական արտաքին առևտուրը կազմում է շուրջ 23%, մինչդեռ Ռուսաստանի աշխատող միգրանտներից ստաց-ված դրամական փոխանցումները կազմում են Հայաստանի ՀՆԱ-ի շուրջ 17%: Տե՛ս https://www.cba.am/EN/pperiodicals/tex_09_14_eng.pdf:

11 ՀՀ կենտրոնական բանկի «Գնաճի հաշվետվություն», 2015թ. փետրվար:

12 ՀՀ հետ Համաշխարհային բանկի 2014-2017թթ. երկրի գործըն-կերու թյան ռազմավարություն, 2013թ. հոկտեմբեր:

13 Աղքատության պատկերը և աշխատանքի շուկայի զար գա ցումները Հայաստանում, Ազգային վիճակագրական ծառայություն, 2014թ. զեկույց: http://armstat.am/file/article/5.poverty_2014e_2.pdf:

14 Աղքատության մակարդակը Վայոց Ձորում կազմում է 21%, Շի րա -կում արձանագրվել է ամենաբարձր ցուցանիշը՝ 46%, իսկ Տավուշում 2008-2013թթ. ընթացքում գրանցվել է աղքա տության մա կար դա կի ամենամեծ աճը: Հայաստանի սոցիա լական պատ կերը և աղ քա-տությունը, Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն, 2014թ., էջ 37:

59


և գյու ղա կան շր ջան նե րի միջև դիտ վում է ե կա մուտ նե րի լայ նա ցող ճեղք վածք: Աղ քա-տու թյա նը նպաս տող կարևո րա գույն գոր-ծոն նե րից մե կը գոր ծազր կու թյունն է: Գոր-ծազր կու թյան մա կար դա կը կազ մում է մոտ 17%, ը նդ ո րում այն ա ռանձ նա պես բարձր է մայ րա քա ղա քից դուրս գտն վող վայ րե րում՝ ե րի տա սար դու թյան (36%) և կա նանց շր ջա-նում (18.1%)15: Սո ցիա լա կան պաշտ պա նու-թյան հա մա կար գե րում պա հանջ վում են լայ-նա ծա վալ և ար մա տա կան բա րե փո խում ներ, քան զի նպաստ նե րը ճիշտ և սո ցիա լա պես ար դար ե ղա նա կով չեն հաս ցե ագր վում: Թե-պետև ըն դուն վել են Բնակ չու թյան ծե րաց ման հետևանք նե րից բխող հիմ նախն դիր նե րի և դրա ի րա կա նաց մանն գոր ծո ղու թյուն նե-րի ծրա գի րը, սա կայն դի տարկ վում է տա րեց մարդ կանց հա մար նա խա տես ված ծա ռա յու-թյուն նե րի պա կաս, ի նչն ար տա ցոլ ված է 2013 թվա կա նի Ծե րաց ման հա մաշ խար հային ցու-ցի չում, ո րի հա մա ձայն՝ 91 ե րկր նե րի թվում Հա յաս տա նը զբա ղեց նում 51-րդ տե ղը: Հա-յաս տա նում զգա լի ա ռա ջըն թաց է ար ձա-նագր վել նե րա ռա կան կր թու թյան ո լոր տում, այդ թվում՝ դպ րո ցա կան հա մա կար գում նե-րա ռա կան մո տե ցում նե րի կի րառ ման հա մար օ րենսդ րա կան դաշ տի ձևա վոր ման և ֆի-նան սա վոր ման ա պա հով ման ուղ ղու թյամբ16՝ չնա յած այն հան գա ման քին, որ հաշ ման-դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա նե րը դաս վում են ա ռա վել մե կու սաց ված խմ բե րի շար քին: Աղ քա տու թյու նը, գոր ծազր կու թյու նը և սո-ցիա լա կան նե րառ ման պա կա սը մե ծա պես խթա նում են ար տագ նա միգ րա ցիան: Ը ստ գնա հա տա կան նե րի՝ 2007 թվա կա նից 2013 թվա կանն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում տա րե կան ար տա գաղ թել է մի ջի նում 35,000 մարդ (ո րոն ցից 82%-ը ե ղել են 20-ից 54 տա-րե կան տղա մար դիկ)17: Միև նույն ժա մա նակ, եր կի րը ներ կա յումս ա պաս տա նում է շուրջ 15,000 ան ձանց, մե ծա մա սամբ հայ կա կան ծա գու մով, ով քեր տե ղա հան վել են Սի րիա-յում ըն թա ցող հա կա մար տու թյան հետևան-քով և պաշտ պա նու թյուն են հայ ցում Հա յաս-տա նում:

Ըն դուն վել են կա յուն զար գաց ման սկզ բունք-նե րի վրա հիմն ված մի շարք քա ղա քա կա-նու թյուն ներ և կա նո նա կար գեր, ո րոնց նպա-

15 Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը, Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն, 2014թ.:

16 2014 թվականի դրությամբ՝ 1,400 դպրոցներից 139-ն առաջարկում են ներառական կրթություն:

17 «Հայաստանում միգրացիայի վերաբերյալ տնային տնտեսու թյուն-ների հետազոտության մասին զեկույց», ՄՄԿ և Ազգային վիճակա-գրական ծառա յություն, 2014թ.:

տակն է ե ղել աշ խա տա տե ղե րի ստեղծ ման մի ջո ցով խթա նել կա յուն ա ճը, զար գաց նել գոր ծա րար մի ջա վայ րը և բա րե լա վել շր ջա կա մի ջա վայ րի կա ռա վա րու մը: Միև նույն ժա մա-նակ, մեծ ռե սուրս ներ պա հան ջող ո լորտ նե-րի և ար դյու նա բե րու թյան տար բեր ճյու ղե րի ակ տիվ զար գաց ման մի ջո ցով հնա րա վոր ե ղավ մեղ մել ֆի նան սա կան ճգ նա ժա մի ազ-դե ցու թյու նը՝ այ դու հան դերձ, չլուծ ված թող-նե լով կրած փաս տա ցի բնա պահ պա նա կան և սո ցիա լա կան վնաս նե րի հետ կապ ված խն դիր նե րը: Հա յաս տա նի տն տե սու թյան հա մար բնու թա գրա կան են բարձր է ներ գա-տա րու թյու նը և է ներ գիայի սպառ ման մեծ ծա վալ նե րը: Եր կի րը մեծ կախ վա ծու թյուն ու-նի ած խաջ րա ծին նե րի18, այդ թվում՝ տրանս-պոր տային փո խա դրա մի ջոց նե րի հա մար օգ տա գործ վող վա ռե լի քի, ի նչ պես նաև կո-մու նալ-կեն ցա ղային և ար դյու նա բե րա կան նպա տակ նե րով օգ տա գործ վող բնա կան գա զի ներ մու ծու մից, ը նդ ո րում՝ ներ մուծ ված ած խաջ րա ծին նե րից է ար տադր վում ե րկ-րի է լեկտ րաէ ներ գիայի մեկ եր րոր դը: Բնա-կան պա շար նե րի օգ տա գործ ման հար ցում դրսևո րած ոչ կա յուն գոր ծե լա կեր պը, այդ թվում՝ ան տա ռա հա տում նե րը, հան քար դյու-նա բե րա կան ոչ պատ շաճ մե թոդ նե րը, հո-ղօգ տա գործ ման և գյու ղատն տե սու թյան ո լորտ նե րում կի րառ վող սխալ գոր ծե լա կեր-պե րը հան գեց նում են հո ղե րի է րո զիային, ի նչ պես նաև բնա կան մի ջա վայ րե րի և կեն-սա բա նա կան տե սակ նե րի ո չն չաց մա նը:

Հաշ վի առ նե լով տն տե սա կան ան կման հետևան քով ի հայտ ե կած նոր ի րո ղու-թյուն նե րը՝ 2014 թվա կա նին ՀՀ կա ռա վա-րու թյու նը վե րա նայել է իր նա խորդ « Կա յուն զար գաց ման ծրա գի րը» և ըն դու նել է «ՀՀ 2014-2025 թթ. հե ռան կա րային զար գաց-ման ռազ մա վա րա կան ծրա գի րը»: Այս ռազ մա վա րա կան ծրա գի րը հիմն ված է չորս հիմ նա կան գե րա կա յու թյուն նե րի վրա, ո րոնք ե ն՝ զբաղ վա ծու թյան ը նդ լայ նու մը, մարդ-կային կա պի տա լի զար գա ցու մը, սո ցիա լա-կան պաշտ պա նու թյան հա մա կար գի բա րե-լա վու մը և պե տա կան վար չա րա րու թյան ու կա ռա վար ման հա մա կար գի ի նս տի տու ցի-ո նալ ար դիա կա նա ցու մը19: Այս գե րա կա յու-թյուն ներն ար տա ցոլ ված են ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար-դյունք նե րի ա ղյու սա կում և ու ղեկց վում են կա յուն զար գաց ման նպա տակ նե րի նոր խմ-

18 ՀՀ 2014-2025թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիր (2014թ.):



60

բա գրու թյամբ, ո րը 2014 թվա կա նին ա ռա-ջարկ վել է ՄԱԿ-ի Գլ խա վոր ա սամբ լե այի Բաց աշ խա տան քային խմ բի կող մից՝ 2015 թվա կա նից հե տո մի ջազ գային զար գաց ման շր ջա նակն ը նդ լայ նե լու նպա տա կով:

Հա յաս տա նը վա վե րաց րել է ՄԱԿ-ի և Եվ րո-պայի խորհր դի (ԵԽ)՝ մար դու ի րա վունք նե-րի վե րա բե րյալ փաս տաթղ թե րի մեծ մա սը և ըն դու նել է ռազ մա վա րա կան ծրա գրեր, այդ թվում՝ « Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ-պա նու թյան ազ գային ռազ մա վա րու թյու նը» և « Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու-թյան ռազ մա վա րու թյու նից բխող՝ 2014-2017 թվա կան նե րի մի ջո ցա ռում նե րի ծրա գի րը»: Ա ռա ջին Հա մընդ հա նուր պար բե րա կան դի-տարկ ման (ՀՊԴ)20 շր ջա փու լի ըն թաց քում Հա յաս տանն ա մե նա շատ հանձ նա րա րա-կան ներ ըն դու նած պե տու թյուն նե րի թվում էր, ին չին հա ջոր դե ցին օ րենսդ րա կան բա-րե փո խում նե րը: Մո նի տո րին գի ար դյու նա-վետ մե խա նիզ մի կի րառ ման հետ միա սին ան հրա ժեշտ է էլ ա վե լի ամ րապն դել կեն սա-գործ ման և ի րա գործ ման մե խա նիզմ նե րը: Մշ տա պես առ կա խն դիր նե րից հատ կա պես նշ վել են դա տա կան հա մա կար գի ան կա խու-թյան և ար դա րա դա տու թյան ա նա չա ռու թյան հետ կապ ված խն դիր նե րը21: ՀՀ մար դու ի րա-վունք նե րի պաշտ պա նը նշել է, որ դա տա-րան նե րը և ի րա վա պահ մար մին նե րը հան-դի սա նում են ե րկ րում մար դու ի րա վունք նե րի ոտ նա հար ման աղ բյուր նե րը22: Մեկ այլ մար-տահ րա վեր է գեն դե րային հա վա սա րու թյուն հա մա կող մա նի ե րաշ խա վո րու մը, հատ կա-պես՝ տն տե սա կան և քա ղա քա կան ո լորտ նե-րում կա նանց ներգ րավ վա ծու թյան, ի նչ պես նաև գեն դե րային հիմ քով բռ նու թյան և խտ-րա կա նու թյան հետ կապ ված հար ցե րի լուծ-ման ա ռում նե րով:

ՀՀ նա խա գա հը նա խա ձեռ նել է սահ մա-նա դրա կան բա րե փո խում ներ, ո րոնք քն-նարկ վում են հան րու թյան, այդ թվում՝ քա ղա քա կան կու սակ ցու թյուն նե րի և քա-ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան կող մից: Հա յաս տա նում ի րա գործ վում են ազ գային ռազ մա վա րա կան ծրա գրեր հան րային կա-ռա վար ման, այդ թվում՝ քա ղա քա ցիա կան

20 Հայաստանի ՀՊԴ http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/UPR/Pages/AMSession8.aspx:

21 Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) ԵԽ անդամ-պետությունների ստանձնած պարտավորությունների և հանձնառությունների կատարումն ապահովող հանձնաժողով (Մոնիտորինգի հանձնաժողով), 2014թ.: http://www.assembly.coe.int/CommitteeDocs/2014/amondoc19-2014.pdf:

22 ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի 2015թ. տարեկան զեկույց. http://ombuds.am/storage/files/library/pdf_2806687388_arm_report.pdf:

ծա ռա յու թյան զար գաց ման, հան րային ֆի-նանս նե րի կա ռա վար ման, տե ղա կան ի նք-նա կա ռա վար ման մար մին նե րի և կո ռուպ-ցիայի դեմ պայ քա րի ո լորտ նե րում: 2011 թվա կա նին Հա յաս տա նը միա ցել է « Բաց կա ռա վար ման գոր ծըն կե րու թյուն» նա խա-ձեռ նու թյա նը և հան րային տե ղե կու թյուն-նե րի և տվյալ նե րի բաց հա սա նե լի ու թյան հա մա կար գե րին: 2014 թվա կա նին Եվ րո-պայի խորհր դի Կո ռուպ ցիայի դեմ պայ քա-րի պե տու թյուն նե րի խմ բի (Գ ՐԵ ԿՈ)՝ Հա յաս-տա նի պար տա վո րու թյուն նե րի կա տար ման վե րա բե րյալ զե կույ ցում նշ ված եզ րա կա-ցու թյան հա մա ձայն՝ Հա յաս տա նի կող մից Գնա հատ ման եր րորդ փու լի զե կույ ցում նե-րառ ված բո լոր տաս նի նը հանձ նա րա րա-կան նե րի կա տա րու մը, ո րոնք ա ռնչ վում են քրե ա կա նաց ման և կու սակ ցու թյուն նե րի ֆի-նան սա վոր ման թա փան ցի կու թյան թե մա-նե րին, գնա հատ վել է գո հա ցու ցիչ23: Հարկ է նշել նաև, որ 2014 թվա կա նին ՀՀ կա ռա-վա րու թյունն ըն դու նել է « Հան րային կա ռա-վար ման հա մա կար գում կո ռուպ ցիայի դեմ պայ քա րի հայե ցա կարգ», ո րի հի ման վրա մշակ վել է ներ կա յումս վերջ նա կան քն նարկ-ման փու լում գտն վող «ՀՀ 2015-2018 թվա-կան նե րի հա կա կո ռուպ ցի ոն ռազ մա վա րու-թյու նը»: Միև նույն ժա մա նակ, 2014 թվա կա նի Կո ռուպ ցիայի ըն կալ ման հա մաթ վով 100-ից 37 միա վո րի վար կա նի շը դեռևս ցածր է, ի սկ կո ռուպ ցիայի խն դի րը նշ վում է որ պես զար-գաց մա նը խո չըն դո տող է ա կան ար գելք24:

Կա յու նու թյան վրա իր ազ դե ցու թյունն է ու-նե նում տա րա ծաշր ջա նի ան կա յուն աշ խար-հա քա ղա քա կան հա մա տեքս տը և Լեռ նային Ղա րա բա ղի չկար գա վոր ված հա կա մար տու-թյու նը25, ո րը զգա լի ո րեն սր վել է 2014 թվա-կա նին: Թուր քիայի հետ սահ մա նը մնում է փակ՝ ա վե լի բար դաց նե լով դե պի ծով ե լք չու նե ցող ե րկ րի ա ռջև ծա ռա ցած մար տահ-րա վեր նե րը և խո չըն դո տե լով տն տե սա կան զար գա ցու մը: Ա դր բե ջա նի և Թուր քիայի կող-մից Հա յաս տա նի շր ջա փա կու մը (1993 թվա-կա նից ի վեր) բա ցա սա կան ազ դե ցու թյուն

23 http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3%282014%2926_Second_Armenia_EN.pdf

24 http://www.transparency.org/country#ARM. Կոռուպցիայի ընկալման համաթիվը ներկայացվում է 0-100 սանդղակում, որտեղ 0-ն նշանակում է «բացարձակ կոռումպացված», իսկ 100-ը՝ «բացարձակ մաքուր»:

25 Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավոր-ման գործընթացն ընթանում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջազ գայ-նորեն համաձայնեցված ձևաչափով՝ Ռուսատանի Դաշնու թյան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի համանա խա-գահությամբ՝ միջազգային իրավունքի հետևյալ սկզբունքների հիման վրա՝ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառում, ազգերի ինքնո րոշման իրավունք ու իրավահավասարություն և տարած-քային ամբողջականություն:

61


ու նի ՀՀ բնակ չու թյան կեն սա մա կար դա կի՝ հատ կա պես նրա բնակ չու թյան խո ցե լի խմ-բե րի վրա, ի նչ պես նաև նրանց սո ցիա լա կան և տն տե սա կան ի րա վունք նե րի ի րա կա նաց-ման վրա26: 2015 թվա կա նի հուն վա րին Հա-յաս տա նը պաշ տո նա պես դար ձավ նո րաս-տեղծ Եվ րա սիա կան տն տե սա կան մի ու թյան (Ե ՏՄ) չոր րորդ ան դա մը և Ե ՏՄ-ի նոր մե րի հետ ներ դաշ նա կեց նե լու հա մար սկ սեց հա-նա պա տաս խա նեց նել ան հրա ժեշտ նոր-մա տիվ-ի րա վա կան դաշ տը: Միև նույն ժա-մա նակ, Հա յաս տա նը շա րու նա կում է իր հա մա գոր ծակ ցու թյու նը Եվ րո պա կան Մի ու-թյան (ԵՄ) հետ, ո րի լայն շր ջա նակն ը նդ գր-կում է մի շարք ո լորտ ներ, այդ թվում՝ քա-ղա քա կան ե րկ խո սու թյու նից մինչև մար դու ի րա վունք ներ, ար դա րա դա տու թյուն, շար ժու-նա կու թյա նը և միգ րա ցիային ա ռն չող հար-ցեր, ի նս տի տու ցի ո նալ բա րե փո խում ներ և կա րո ղու թյուն նե րի հզո րա ցում: Հա յաս տա նը շա րու նա կում է օ գտ վել ԵՄ Ար տո նու թյուն նե-րի ը նդ հա նուր հա մա կար գի (GSP+) ռե ժի մից՝ ե րկ րի հա մար ա պա հո վե լով ար տո նյալ հա-սա նե լի ու թյուն ԵՄ շու կային, մնա լով մեկ շն-չի հաշ վար կով Արևե լյան գոր ծըն կե րու թյան (ԱԳ) շր ջա նակ նե րում ԵՄ մի ջոց նե րի ե րկ-րորդ խո շոր շա հա ռուն:

Հա յաս տա նում մեծ է մի շարք տար բեր բնա կան ա ղետ նե րի ա ռա ջաց ման հա վա-նա կա նու թյու նը, ին չը ե րկ րի բնակ չու թյան 80%-ի հա մար ստեղ ծում է ա ղե տա լի ի րա-դար ձու թյուն նե րի են թարկ վե լու բարձր վտանգ27: Ը ստ գնա հա տա կան նե րի՝ հիդ րոօ-դերևու թա բա նա կան երևույթ նե րի պատ ճա-ռով հասց ված տա րե կան վնա սը կազ մում է 120 մի լի ոն Ա ՄՆ դո լար28 կամ 2013 թվա կա նի բյու ջեի շուրջ 5%-ը: Սո ղանք նե րը, սե լավ նե-րը և ջր հե ղեղ նե րը վտանգ են ներ կա յաց նում ե րկ րի տա րած քի կե սի հա մար, ը նդ ո րում՝ այդ վտանգն էլ ա վե լի է սր վում բնա կան ռե-սուրս նե րի ոչ կա յուն օգ տա գործ ման և կլի-մայի փո փո խու թյան պատ ճա ռով29:

26 Ըստ 2014թ. Հայաստանի ազգային ՀՊԴ զեկույցի:27 ՄԱԿ-ի Աղետների նվազեցման միջազգային ռազմավարության

գրասենյակ, «Աղետների ռիսկի նվազեցման մասին գլոբալ գնա-հատման զեկույց», 2009թ.:

28 Աղետների նվազեցման և վերականգնման գլոբալ մեխանիզմ, «Հայաստան՝ աղետների նվազեցման և վերականգնման ինստի-տուցիոնալ միջոցառումներ», 2009թ.:

29 Կլիմայի փոփոխության մասին ՄԱԿ-ի շրջանակային կոնվեն ցիայի ներքո Հայաստանի երրորդ ազգային հաղոր դա գրություն, ՀՀ բնապահպանության նախարարություն, 2010թ.:

1.4 ՄԱԿ ԶԱԾ-ի գնա-հատման (2010-2015թթ.) եզրա կա ցու թյուն նե րը և

ա ռաջար կու թյուն նե րը Գ նա հատ ման ար դյուք նում պարզ դար-ձավ, որ ՄԱԿ-ի զբա ղեց րած ա մուր դիր քե-րը նպաս տա վոր են զար գաց ման ազ գային օ րա կար գի ի րա կա նա ցու մը սա տա րե լու հա-մար՝ ՀՀ կա ռա վա րու թյան «Աղ քա տու թյան հաղ թա հար ման ռազ մա վա րա կան ծրա-գրին», « Կա յուն զար գաց ման ծրա գրին» և ՀԶՆ-ե րի հա մընդգր կուն նպա տակ նե րին հա մա հունչ: Դրա նում նշ վում է, որ ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ռազ մա վա րա կան նպա տակ նե րը մշակ վել և ի րա գործ վել են Կա ռա վա րու-թյան հետ սերտ հա մա գոր ծակ ցու թյան պայ-ման նե րում և նպաս տել են Հա յաս տա նի ժո ղովր դի բա րե կե ցու թյա նը: Որ պես վս տա-հե լի և հու սա լի գոր ծըն կեր՝ ՄԱԿ-ն իր մաս-նա գի տա կան գի տե լիք նե րը դրսևո րել է այն-պի սի ա ռանց քային ո լորտ նե րում, ի նչ պի սիք ե ն՝ ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վա րու մը, սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյու նը, տն տե-սա կան հա վա սա րու թյու նը, շր ջա կա մի ջա-վայ րի կա յու նու թյու նը և ա ղետ նե րի ռիս կի նվա զե ցու մը: Իր ու րույն տե ղը զբա ղեց նե լով որ պես մի ջազ գային նոր մե րի և չա փա նիշ-նե րի պահ պան ման ջա տա գով, ի նչ պես նաև հան դես գա լով որ պես կա պող օ ղակ կա ռա-վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա-կու թյան միջև՝ ՄԱԿ-ը նպաս տել է մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյա նը և գեն դե-րային հա վա սա րու թյան ա պա հով մա նը: 2014 թվա կա նի տա րե վեր ջի դրու թյամբ՝ բյու ջեի կա տար ման ը նդ հա նուր գոր ծա կիցն ար դեն գե րա զան ցել էր 2010-2015 թվա կան նե րի հա-մար նա խա տես ված ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ը նդ հա նուր բյու ջեն, ո րը ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա փու լից մեկ տա րի ա ռաջ կազ մել է շուրջ 127%:

Գ նա հատ ման ռազ մա վա րա կան ա ռա ջար-կու թյուն նե րում ը նդ գծ վել է, որ ՄԱԿ-ը պետք է՝ ա վե լի մեծ ջան քեր գոր ծա դրի՝ հա վա քա-կան ազ դե ցու թյուն ա պա հո վող միաս նա կան գոր ծըն կե րոջ իր դիր քերն ամ րապն դե լու հա-մար, ա վե լի շատ ներդ րում ներ կա տա րի հա-մա ձայ նեց ված ու հետևո ղա կան, ի նչ պես նաև ար դյու նա վետ գոր ծե լա կերպն ա պա հո վե լու ուղ ղու թյամբ, մո նի տո րին գի և գնա հատ ման նպա տա կով ստեղծ ված հա մա պա տաս խան մե խա նիզ մի մի ջո ցով ա ռա վել ար դյու նա վետ կեր պով հե տագ ծի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա կա նաց-


62

մանն ըն թաց քը, ը նդ լայ նի հա մա տեղ պլա-նա վոր ման ծա վալ նե րը՝ հա մա ձայ նեց ված և հետևո ղա կան պլա նա վոր ման, ի նչ պես նաև մի ջոց նե րի հա մա տեղ հա վա քագր մա նը զու-գըն թաց: Խոր հուրդ է տր վում նաև ամ րապն-դել ներ կայիս կար գա վի ճա կը՝ ռազ մա վա րա-կան քա ղա քա կա նու թյուն նե րի վե րա բե րյալ խորհր դատ վու թյան տրա մադր ման և քա րո-զար շա վի ի րա կա նաց ման հա մա տեղ ջան-քե րի մի ջո ցով՝ ա ջակ ցե լով ե րկ րի զար գաց-ման ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի կա տար մա նը՝ միա ժա մա նակ ա վե լի շատ հեն վե լով ազ-գային մե խա նիզմ նե րի վրա և զար գաց նե լով ազ գային կա րո ղու թյուն նե րը:

Հե տա գա յում ևս ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի-մը շա րու նա կե լու է ա վե լի լայն ծա վա լով աշ-խա տանք նե րի ի րա կա նա ցու մը՝ հեն վե լով իր ու նե ցած հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե-րի, ի նչ պես նաև ՄԱԿ-ի ա ռան ձին գոր ծա-կա լու թյուն նե րի ման դատ նե րի ու ժեղ կող-մե րի ու փոխլ րաց ման սկզ բունք նե րի վրա՝ դրա կան ար դյունք ներն ամ րապն դե լու, ի նչ-պես նաև գնա հատ ման մեջ նշ ված ա ռա-ջար կու թյուն նե րը կա տա րե լու նպա տա կով: ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մը, մա սա նա վո-րա պես, հե տա մուտ է լի նե լու մո նի տո րին գի և գնա հատ ման հա մա կար գի հզո րաց մա նը՝ վե րա կանգ նե լով ին տեր նե տային տեխ նո-լո գիա նե րի վրա հիմն ված՝ մո նի տո րին գի և գնա հատ ման ներ քին մե խա նիզ մը, ո րը հնա-րա վո րու թյուն է տա լիս հե տագ ծել ար դյունք-նե րը, ա վե լաց նե լու է ՀՀ կա ռա վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան գոր ծըն-կեր նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյուն քի խմ բե րի կող մից ի րա կա նաց վող աշ խա տանք նե րում, ՀՀ կա ռա վա րու թյան հետ հա մա գոր ծակ ցու թյամբ՝ մշա կե լու և ի րա կա նաց նե լու է մի ջոց նե րի հա մա տեղ հա-վա քագր ման ռազ մա վա րու թյու նը, ըն դու նե-լու է ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի Վար քագ ծի կա նո նա գիր քը՝ ա ռա վել հա մա ձայ նեց ված և հետևո ղակն ներ քին գոր ծե լա կերպն ա պա-հո վե լու նպա տա կով, խթա նե լու է պլա նա վոր-ման հա մա տեղ աշ խա տանք նե րի ի րա կա-նա ցու մը, ի նչ պես նաև որ դեգ րե լու է ա ռա վել միաս նա կան մո տե ցում՝ ե րկ րի զար գաց ման հիմ նա կան ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րի ի րա-կա նաց մանն ուղղ ված ջան քե րում:

ՄԱԿ-ը Հա յաս տա նում շա րու նա կե լու է ա ջակ-ցել ազ գային զար գաց ման օ րա կար գի ի րա կա նաց մա նը ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե-րում ներ կա յաց վա ծի հա մա ձայն՝ 2016-2020

թվա կան նե րի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա կա նաց ման ամ բողջ ըն թաց քում հեն վե լով հետևյալ կարևո րա գույն հա մե մա տա կան ա ռա վե լու-թյուն նե րի վրա՝

• ՄԱԿ-ն ու նի ՀՀ կա ռա վա րու թյան և մաս նա վոր հատ վա ծի միջև որ պես կա-մուրջ հան դես գա լու հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն՝ ՓՄՁ-նե րի հա մար բա-րեն պաստ հնա րա վո րու թյուն ներ ըն-ձե ռող մի ջա վայր ստեղ ծե լու, սկս նակ գոր ծա րար նե րի ձեռ նե րե ցու թյանն ա ջակ ցե լու, ար ժե քի ստեղծ ման շղ թա-նե րը զար գաց նե լու և ար տա դրող նե րի խմ բերն ա ռա վել ամ րապն դե լու, խո ցե-լի խմ բե րի հա մար տն տե սա կան հնա-րա վո րու թյուն ներ ստեղ ծե լու, ի նչ պես նաև ո լոր տային խորհր դատ վու թյուն տրա մա դրե լու մի ջո ցով ա ճի խթա-նումն ա պա հո վե լու հա մար: ՄԱԿ-ի մի քա նի գոր ծա կա լու թյուն ներ ու նեն « Փոքր և մի ջին ձեռ նար կա տի րու թյան զար գաց ման ազ գային կենտ րո նի», « Գյու ղատն տե սա կան դա շին քի» հետ աշ խա տե լու զգա լի հա ջող ված փորձ: (Ար դյունք 1)

• Որ պես մի ջազ գային նոր մե րի և չա-փա նիշ նե րի պահ պան ման ջա տա գով՝ ՄԱԿ-ն ու նի հա մե մա տա կան ա ռա վե-լու թյուն՝ ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե-լու Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյա նը՝ իր մի ջազ գային պար տա վո րու թյուն նե-րը կա տա րե լու և ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վար մա նը և մար դու ի րա վունք-նե րի պաշտ պա նու թյանն ուղղ ված հա-մա կար գե րի ամ րապնդ ման հար ցում: ՄԱԿ-ն ար դեն դրսևո րել է ՀՀ կա ռա-վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա-սա րա կու թյան միջև որ պես չե զոք կա-մուրջ հան դես գա լու իր կա րո ղու թյու նը՝ քա ղա քա ցի նե րի ներգ րավ ման հա մար հար թակ ներ ստեղ ծե լու, ա ռա վել բաց ու թա փան ցիկ կեր պով աշ խա տե լու հար ցում Հա յաս տա նի կա ռա վա րու-թյանն ա ջակ ցե լու, ի նչ պես նաև ՄԱԿ-ի մար դու ի րա վունք նե րի պայ մա նա-գրային մար մին նե րին հաշ վետ վու-թյուն ներ ներ կա յաց նե լու և ՀՊԴ-ի վե-րա բե րյալ ե րկ խո սու թյու նը խթա նե լու մի ջո ցով: ՄԱԿ-ը նաև տրա մա դրում է այս ո լոր տում ու նե ցած իր բա ցա ռիկ մաս նա գի տա կան գի տե լիք նե րը՝ զար-գաց ման ո լոր տում գոր ծող մյուս գոր-

63


ծըն կեր նե րի նա խա ձեռ նու թյուն նե րին օ ժան դա կե լու նպա տա կով: (Ար դյունք 2)

• Թե՛ ազ գային և թե՛ տե ղա կան մա-կար դակ նե րում քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման, ի րա վա կան ո լոր տի բա-րե փո խում նե րի, կա րո ղու թյուն նե րի զար գաց ման և հնա րա վո րու թյուն նե-րի ը նդ լայն ման բնա գա վա ռում ՄԱԿ-ի կող մից կա տար ված աշ խա տանք նե րը նրան տա լիս են տե ղա կան մա կար դա-կում ար ձա նագր ված ի րո ղու թյուն նե րը մշակ վող քա ղա քա կա նու թյուն նե րում ար տա ցո լե լու հա մե մա տա կան ա ռա-վե լու թյուն: ՄԱԿ-ը, ՀՀ աշ խա տան քի և սո ցիա լա կան հար ցե րի նա խա րա րու-թյան, Գեն դե րային թե մա տիկ խմ բի հետ միա սին, հան դես է գա լիս որ պես հա մա նա խա գահ, ին չը Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյան, զար գաց ման ո լոր-տի գոր ծըն կեր նե րի և քա ղա քա ցիա-կան հա սա րա կու թյան շր ջա նում ա վե լի է ամ րապն դում ՄԱԿ-ի՝ որ պես գեն դե-րային հա վա սա րու թյան հզոր պաշտ-պա նի գոր ծու նե ու թյան նկատ մամբ վս տա հու թյու նը: ՄԱԿ-ի ու շա դրու թյան կենտ րո նում կլի նի նաև ՀՀ-ում տղա-մարդ կանց և կա նանց հա վա սա րու-թյան հիմ նա հար ցե րով նո րաս տեղծ խոր հուր դը՝ որ պես ե րկ րում գեն դե-րային հա վա սա րու թյան ամ րապնդ ման ի նս տի տու ցի ո նալ մե խա նիզմ: (Ար-դյունք 3)

• Միգ րա ցիայի և սահ ման նե րի կա ռա-վա րու մը, փախս տա կան նե րին, ա պաս-տան հայ ցող նե րին և վե րա դար ձող-նե րին ա ջակ ցու թյան տրա մա դրու մը ե ղել են ՄԱԿ-ի կող մից Հա յաս տա-նում ի րա կա նաց վող գոր ծու նե ու թյան ա ռանց քային հիմ նա հար ցե րից, ը նդ ո րում՝ ՄԱԿ-ը հա մար վում է չա փա նիշ-ներ սահ մա նող կա ռույց, տեխ նի կա-կան մաս նա գի տա կան գի տե լիք նե-րի, ի նչ պես նաև քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման և մի ջազ գային ի րա վուն քի ո լոր տում ա ջակ ցու թյուն ստա նա լու աղ-բյուր: ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րը, միաս նա բար, Հա յաս տա նին ա ջակ-ցու թյուն են տրա մա դրել մի ջազ գային հա մա ձայ նա գրե րի ի րա կա նաց ման, քա ղա քա կա նու թյանն ու կա րո ղու թյուն-նե րի զար գաց մանն ա ռնչ վող հար ցե-

րում: Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյու նը և մյուս ազ գային գոր ծըն կեր նե րը ևս շա հել են ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե-րի կող մից հա մա տեղ ու ժե րով ի րա-կա նաց ված գոր ծո ղու թյուն նե րի ար-դյուն քում, ո րոնք նպա տա կաուղղ ված էին Սի րիա յում տե ղի ու նե ցող հա կա-մար տու թյան հետևան քով ա ռանձ նա կի մեծ թվով տե ղա հան ված բնակ չու թյան բնա կեց ման հար ցում օ ժան դա կու թյուն տրա մա դրե լուն: (Ար դյունք 4)

• ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի ման-դա տը, տեխ նի կա կան մաս նա գի տա-կան գի տե լիք նե րը և փորձն այն պի սի ո րորտ նե րում, ի նչ պի սիք են ա ռող ջա-պա հու թյու նը, կր թու թյու նը, սո ցիա լա-կան և ե րե խայի պաշտ պա նու թյու նը, ՄԱԿ-ի հա մար ա մուր դիր քեր են ա պա հո վում՝ հնա րա վո րու թյուն տա-լով հաս տա տե լու կա պեր ո լորտ նե րի և դրան ցում ներգ րավ ված դե րա կա-տար նե րի միջև՝ դրա նով օ ժան դա կե-լով ին տեգր ված սո ցիա լա կան ծա ռա-յու թյուն նե րի կեն սու նակ հա մա կար գի զար գաց մա նը թե՛ ազ գային, և թե՛ տե-ղա կան մա կար դակ նե րում: Ին տեգր-ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի հա մա կար գի ներդր ման կա ռա վար-ման խորհր դի հետ սերտ հա մա գոր-ծակ ցու թյան շնոր հիվ կա պա հով վի, որ սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի բա-րե փո խում նե րի փորձ նա կան ի րա կա-նաց ման ար դյուն քում քաղ ված դա սե րը և մի ջազ գային լա վա գույն գոր ծե լա-կեր պե րը կի րառ վեն ե րկ րի մա կար դա-կով բա րե փո խում նե րի ի րա կա նաց ման մեկ նար կին զու գըն թաց: (Ար դյունք 5)

• Ա ռող ջա պա հու թյունն այն ա ռանց-քային ո լոտ նե րից է, ո րը նե րառ ված է ՄԱԿ-ի մի քա նի գոր ծա կա լու թյուն-նե րի ման դատ նե րում: ՄԱԿ-ի հա սա-նե լի ու թյան շր ջա նակն ը նդ գր կում է ա ռող ջա պա հու թյան բնա գա վա ռում հա մաշ խար հային մա կար դա կով առ-կա մաս նա գի տա կան գի տե լիք նե րը, ին չը հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն է դառ նում՝ հնա րա վո րու թյուն տա լով Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյա նը տրա-մա դրե լու ե րկ րին բնո րոշ՝ հա տուկ տե-ղայ նաց ված խորհր դատ վու թյուն թե՛ քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման, և թե՛ գոր ծառ նա կան մա կար դակ նե րում,


64

ի նչ պես նաև քա րո զար շավ ի րա կա-նաց նե լու ա ռող ջու թյան վրա ան մի ջա-կան ազ դե ցու թյուն ու նե ցող հար ցե րի վե րա բե րյալ: ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն-նե րը նաև ակ տի վո րեն ներգ րավ ված են Հա յաս տա նում ՄԻ ԱՎ/ ՁԻ ԱՀ-ի, տու-բեր կու լո զի և մա լա րիայի դեմ պայ քա-րի մի ջո ցա ռում նե րը հա մա կար գող հանձ նա ժո ղո վի աշ խա տանք նե րում: (Ար դյունք 6)

• ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րը ազ գային գոր ծըն կեր նե րի կող մից բազ միցս ճա-նաչ վել ե ն՝ որ պես ՀՀ կա ռա վա րու թյան վս տա հե լի և ար դյու նա վետ գոր ծըն-կեր ներ, ո րոնք ու նեն այն պի սի ա ռանց-քային դե րա կա տար նե րից, ի նչ պես օ րի նակ՝ Գլո բալ է կո լո գիա կան հիմ-նա դրամն է, տեխ նի կա կան մաս նա-գի տա կան գի տե լիք ներ ու ռե սուրս ներ հա վա քա գրե լու կա րո ղու թյուն՝ շր ջա-կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան, կլի մայի փո փո խու թյան և ա ղետ նե րի ռիս կի նվա զեց ման ո լոտ նե րում քա ղա քա կա-նու թյան մշակ ման և ի նս տի տու ցի ո նալ հզո րաց ման հար ցե րում ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու հա մար: Ա վե լին, ՄԱԿ-ը հայտ նի է՝ որ պես զար գաց ման ո լոր-տում գոր ծող խո շո րա գույն կա ռույց, ո րը խթա նում է բազ մա կողմ բնա-պահ պա նա կան հա մա ձայ նա գրե րին և հա մաշ խար հային կոն վեն ցիա նե-րին հա մա պա տաս խան գոր ծե լա կեր-պը, Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյանն ա ջակ ցում է կլի մայի փո փո խու թյա նը և ա ղետ նե րի ռիս կի նվա զեց մանն ա ռնչ-վող բա նակ ցու թյուն նե րում, խթա նում է է ներ գաար դյու նա վե տու թյան գա-ղա փա րը պե տա կան, կո մու նալ-կեն-ցա ղային և ար դյու նա բե րա կան հատ-ված նե րում, կի րա ռում է միջ ճյու ղային զար գաց ման նո րա րա րա կան մո տե-ցում ներ (այ սինքն՝ է կո հա մա կար գային մո տե ցում, աղ քա տու թյան և շր ջա կա մի ջա վայ րի ին տեգր ված դի տար կում-ներ), ի նչ պես նաև Հա յաս տա նի ամ-բողջ տա րած քում ի րա կա նաց նում է քա րո զար շավ ա ղետ նե րի ռիս կի նվա-զեց ման սկզ բունք նե րի վե րա բե րյալ: (Ար դյունք 7)

2. ԱՐ ԴՅՈՒՆՔՆԵՐ ԵՎ ՌԱԶ ՄԱ-

ՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

2016-2020թթ. ՄԱԿ ԶԱԾ-ն ի րե նից ներ կա-յաց նում է ռազ մա վա րա կան ծրա գիր, ո րը նպա տա կաուղղ ված է ար դյունք նե րի կա-տար մա նը: Այն ար ձա գան քում է ե րկ րի ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րին և նպաս տե լու է ազ գային զար գաց ման նպա տակ նե րի ի րա-կա նաց մա նը: Այն նե րա ռում է ա կն կալ վող յոթ հիմ նա կան ար գա սիք նե րը, ո րոնք կոչ-վում են «ար դյունք ներ» և ո րոնք միաս նա բար սահ ման վել են ՀՀ կա ռա վա րու թյան, ՄԱԿ-ի և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան գոր-ծըն կեր նե րի կող մից: Այս բա ժինն ի րե նից ներ կա յաց նում է փաս տաթղ թի հիմ նա կան մա սը: Այս տեղ նկա րագր վում են ծրա գրի սյու նե րը, ա ռանց քային ծրա գրային ռազ մա-վա րու թյուն նե րը և ՄԱԿ ԶԱԾ-ի յոթ ա կն կալ-վող ար դյունք նե րը: Ար դյունք նե րի ամ բող ջա-կան ա ղյու սա կը, այդ թվում՝ ցու ցա նիշ նե րը, ե լա կե տե րը, թի րախ նե րը, ստուգ ման մի ջոց-նե րը, ռիս կերն ու են թա դրու թյուն նե րը ներ-կա յաց վում են Հա վել ված Ա-ում:

2.1 Սյու ներ Յոթ ար դյունք նե րը խմ բա վոր ված են ը ստ չորս սյու նե րի, ո րոնք հա մա պա տաս խա նում են ե րկ րի գե րա կա յու թյուն նե րին և ԿԶՆ-նե-րին՝ միա ժա մա նակ օգ տա գոր ծե լով ՄԱԿ-ի հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե րը.

65


Ա ղյու սակ. Սյու նե րի և ար դյունք նե րի հա մա ռոտ նկա րա գրու թյուն

4 սյու ներ 7 ար դյունք ներ

Ար դա րա ցի, կա յուն տն տե սա-կան զար գա ցում և աղ քա տու-թյան կր ճա տում

Ար դյունք 1 Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տա նի մր ցու նա կու թյու նը բա-րե լավ վել է, ի սկ կա յուն տն տե սա կան հնա րա վո րու թյուն նե րը ա ռա վել հա սա նե լի են դար ձել մարդ կանց, հատ կա պես՝ խո-ցե լի խմ բե րի հա մար:

Ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա-վա րում

Ար դյունք 2 Մինչև 2020 թվա կա նը մար դիկ օ գտ վում են ժո ղովր դա վա-րա կան կա ռա վար ման բա րե լավ ված հա մա կար գե րից և մար դու ի րա վունք նե րի ամ րապնդ ված պաշտ պա նու թյու նից:

Ար դյունք 3 Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տանն ար ձա նա գրել է ա վե լի մեծ ա ռա ջըն թաց գեն դե րային ան հա վա սա րու թյան նվա-զեց ման ա ռու մով և կա նայք ա վե լի լայն հնա րա վո րու թյուն-ներ ու նեն ու քիչ հա վա նա կան է, որ են թարկ վեն ըն տա նե-կան բռ նու թյան: Ար դյունք 4 Մինչև 2020 թվա կա նը միգ րա ցիայի, սահ ման նե րի և ա պաս-տա նի կա ռա վար ման հա մա կար գերն ամ րապնդ վել ե ն՝ միգ-րանտ նե րի և տե ղա հան ված ան ձանց, հատ կա պես՝ կա նանց ու աղ ջիկ նե րի ի րա վունք նե րը խթա նե լու և պաշտ պա նե լու նպա տա կով:

Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն-ներ և նե րա ռում

Ար դյունք 5 Մինչև 2020 թվա կա նը խո ցե լի խմ բերն ու նեն տար րա կան կր թու թյու նից և սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան ծա ռա յու-թյուն նե րից օ գտ վե լու ա վե լի մեծ հնա րա վո րու թյուն ներ և մաս նակ ցում են ի րենց հա մայնք նե րի կյան քին: Ար դյունք 6 Մինչև 2020 թվա կա նը ո րա կյալ ա ռող ջա պա հա կան ծա-ռա յու թյուն նե րը հա սա նե լի են դար ձել բո լո րի, այդ թվում՝ ա ռանձ նա պես խո ցե լի խմ բե րի հա մար:

Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու-նու թյուն և դի մա կա յու նու թյան ձևա վո րում

Ար դյունք 7 Մինչև 2020 թվա կա նը ներդր վել և կի րառ վում են կա յուն զար գաց ման սկզ բունք նե րը, շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու-թյան, դի մա կա յու նու թյան ձևա վոր ման, կլի մայի փո փո խու-թյան հար մար վո ղա կա նու թյան և մեղմ ման, ի նչ պես նաև կա նաչ տն տե սու թյան լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը:


66

2.2 Ծրա գրային ռազմավարու թյուն ներ

Ար դյունք նե րի կա տար մանն ա ջակ ցելու նպա տա կով կկի րառ վեն հետևյալ ծրա-գրային հա մընդգր կուն ռազ մա վա րու թյուն-նե րը: Յու րա քան չյուր ար դյուն քի հա մար ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ը նա խան շել են հա տուկ ռազ մա վա րու թյուն ներ:

1. Մար դու հիմ նա րար ի րա վունք նե րի խթա նում

Զար գաց ման նպա տակ ներն ի րա կա նաց նե-լիս՝ կկի րառ վի մար դու ի րա վունք նե րի վրա հիմն ված մո տե ցու մը (ՄԻՀՄ), ո րը կա ջակ-ցի ա ռա վել ար դյու նա վետ, կա յուն զար գաց-ման ար դյունք նե րի կա տար մա նը՝ վեր լու ծե-լով և հաղ թա հա րե լով ան հա վա սա րու թյան և խտ րա կան գոր ծե լա կեր պի դրսևո րում նե-րը: Ե րկ րի մա կար դա կով, ՄԻՀՄ-ն բխում է մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում պե տու թյան կող մից վա վե րաց ված կոն վեն ցիա նե րով ստանձ նած պար տա վո-րու թյուն նե րից: Այն կի րառ վում է՝ նպա տակ ու նե նա լով ա պա հո վել, որ զար գաց ման ո լոր-տում հա մա գոր ծակ ցու թյան հիմ քում ըն կած լի նեն մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա-նու թյան ո լոր տում սահ ման ված չա փա նիշ-նե րը և գոր ծե լա կեր պե րը՝ կարևո րե լով « պար տա վո րու թյուն կրող նե րի», հատ կա-պես՝ պե տու թյան մոտ իր կող մից ստանձ-նած պար տա վո րու թյուն նե րը կա տա րե լուն և «ի րա վունք ներ կրող նե րի», հատ կա պես՝ խո ցե լի խմ բե րի մոտ ի րենց ի րա վունք նե րի մա սին հայ տա րար մանն ուղղ ված կա րո ղու-թյուն նե րի զար գա ցու մը:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե րում մի ջամ տու-թյուն նե րը կմ շակ վեն դրանց կա տար ման հա մար բա րեն պաստ մի ջա վայ րի (օ րենսդ-րու թյուն, քա ղա քա կա նու թյուն ներ, ի նս տի-տու ցի ո նալ և հա մա կար գային հար ցեր) թույլ կող մե րի և « պար տա վո րու թյուն կրող նե րի» կա րո ղու թյուն նե րի հետ կապ ված բա ցե րի վեր լու ծե լու թյու նից հե տո՝ նպա տակ ու նե նա-լով ա ջակ ցել նրանց այս բա ցե րը լրաց նե-լու հար ցում և ա պա հո վել, որ «ի րա վունք ներ կրող նե րը» ու նե նան ո րա կյալ ծա ռա յու թյուն-նե րից և հան րային բա րիք նե րից հա վա սար օ գտ վե լու հնա րա վո րու թյուն: Ա ռան ձին մի-ջամ տու թյուն նե րը մշա կե լիս ՄԱԿ-ի գոր ծա-

կա լու թյուն նե րը կպահ պա նեն ՄԻՀՄ-ն ա պա-հո վե լու ի րենց հանձ նա ռու թյու նը:

2. Գեն դե րային հա վա սա րու թյան ա պա-հո վում

Գեն դե րային հա վա սա րու թյան նպա տա-կը և գեն դե րային հա վա սա րու թյան խնդ րի նկատ մամբ հա մա լիր մո տե ցում կի րա ռե-լու գոր ծե լա կեր պը միտ ված են ի ցույց դնե-լու, թե ի նչ պի սի տար բեր մո տե ցում ներ են դրսևո րում տղա մար դիկ և կա նայք հա սա-րա կու թյու նում ի րենց ա ռջև ծա ռա ցած խն-դիր նե րի նկատ մամբ, և թե ի նչ պես են նրանք հա րա բեր վում մի մյանց և ա ռնչ վում այն հա-սա րա կա կան գոր ծոն նե րի հետ, ո րոնք ձևա-վո րում են են թա կա յու թյամբ պայ մա նա վոր-ված հա րա բե րու թյուն ներ: Դրա նպա տակն է հայտ նա բե րել գեն դե րային ան հա վա սա-րու թյա նը նպաս տող կամ գեն դե րային հա-վա սա րու թյու նը խթա նող հա սա րա կա կան և պե տա կան կա ռույց նե րը՝ հաշ վի առ նե լով ի նս տի տու ցի ո նալ և հա մա կար գային ազ դե-ցու թյուն նե րը:

Ծ րա գրային պլա նա վոր ման և ի րա գործ ման ժա մա նակ սույն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե րում բո լոր գե րա կա ո լորտ նե րում կխ թան վի գեն-դե րային հա վա սա րու թյու նը և կամ րապնդ-վի գեն դե րային հա վա սա րու թյան խնդ րի նկատ մամբ հա մա լիր մո տե ցու մը, հատ կա-պես՝ ծրա գրի՝ ար դյունք նե րի վրա հիմն ված մո տեց ման շր ջա նակ նե րում, ի նչ պես նաև գեն դե րային հա վա սա րու թյան խնդ րի նկատ-մամբ հա մա լիր մո տեց ման մո նի տո րին գի և գնա հատ ման ժա մա նակ գեն դե րային վեր լու-ծու թյան, գեն դե րային հա վա սա րու թյան ար-դյունք նե րի ձևա կերպ ման և դրանց վե րա բե-րյալ քա րո զար շավ ի րա կա նաց նե լու մի ջո ցով: ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մը, ՀՀ կա ռա վա-րու թյան հետ միա սին, կշա րու նա կի կի րա-ռել Գեն դե րային թե մա տիկ խմ բի հար թա կը՝ գեն դե րային հա վա սա րու թյան ա պա հով ման ո լոր տում գոր ծող ազ գային մե խա նիզմ նե րի, օ րենսդ րու թյան և քա ղա քա կա նու թյան հետ կապ ված մի ջամ տու թյուն նե րի ի րա կա նաց-մանն ա ջակ ցե լու նպա տա կով՝ գեն դե րային հա վա սա րու թյան ո լոր տում ազ գային նպա-տակ նե րի, ՀԶՆ 3-ի և հե տա գա ԿԶՆ-ի թի-րախ նե րին հա մա պա տաս խան: Գեն դե րային հա վա սա րու թյու նը կշա րու նա կի մնալ ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի հա մա տեղ գոր ծո ղու-

67


թյան շր ջա նակ նե րում հա մա լիր մո տե ցում պա հան ջող ա ռանց քային ո լորտ նե րից մե կը:

3. Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան խթա նում, տե ղա կան մա կար դակ նե րում դի մա կա յու նու թյան ձևա վո րում

Ազ գային զար գաց ման գե րա կա յու թյուն նե րի ի րա կա նաց ման հա մար կարևոր կլի նի հաս-կա նալ շր ջա կա մի ջա վայ րի և զար գաց ման միջև կա պե րը: ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա մա տեղ աշ խա տան քի շնոր հիվ կա պա հո վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե րում մի ջամ տու թյուն-նե րի մշա կու մը և ի րա կա նա ցու մը՝ շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյու նը և դի մա կա յու նու-թյու նը խթա նե լու նպա տա կով: ՄԱԿ-ը կա րող է ա ջակ ցել Հա յաս տա նին շր ջա կա մի ջա վայ րի պահ պա նու թյան իր ազ գային նպա տակնե-րը, ՀԶՆ 7-ի և հե տա գա ԿԶՆ-ի թի րախ-ների, ի նչ պես նաև վա վե րաց ված Բազ մա-կողմ բնա պահ պա նա կան հա մա ձայ նա գրե րի (ԲԲՀ-ներ), ի նչ պի սիք են, կլի մայի փո փո խու-թյանն ա ռնչ վող, օ րի նակ՝ ՄԱԿ-ի Կ լի մայի փո փո խու թյան մա սին շր ջա նա կային կոն-վեն ցիան (ՄԱԿ ԿՓՇԿ) և կեն սա բազ մա զա նու-թյանն ա ռնչ վող, օրինակ՝ Կենսաբանական բազմազանության մա սին կոնվենցիա, հա-մա ձայ նա գրե րի նպա տակ նե րը և թի րախ-ներն ի րա կա նաց նե լու և դրանց ա ռա ջըն թա ցը հե տագ ծե լու հար ցում: ՄԱԿ-ը կա ջակ ցի նաև ա ղետ նե րի ռիս կի ար դյու նա վետ գնա հատ-ման և կա ռա վար ման հա մար կա րո ղու թյուն-նե րի զար գաց ման հար ցում:

4. Ե րկ րի կա րո ղու թյուն նե րի զարգացում և մի ջո լոր տային հա մա կարգ ման ամրապնդում

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի բո լոր բա ղա դրիչ նե րում կա րո-ղու թյուն նե րի զար գաց ման մո տե ցու մը կօգ-նի ա պա հո վել, որ Հա յաս տա նը կա րո ղա նա ա ռաջ նոր դել, կա ռա վա րել, ի րա կա նաց նել ազ գային զար գաց ման գե րա կա յու թյուն նե րը և պա տաս խա նատ վու թյուն կրել դրանց հա-մար: Դրանք հատ կա պես կօգ նեն ՀԶՆ-ների, ԿԶՆ-նե րի և մի ջազ գային մա կար դա կով հա մա ձայ նեց ված զար գաց ման նպա տակ-նե րի հետ կապ ված գե րա կա յու թյուն նե րի, ի նչ պես նաև ՄԱԿ-ի վա վե րաց ված կոն վեն-ցիա նե րով և պայ մա նա գրե րով ամ րագր ված մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում ստանձ նած պար տա վո րու թյուն-նե րի կա տար մա նը: Ի րենց հե տա գա հա մա-

գոր ծակ ցու թյան ըն թաց քում Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ը կձգ տեն մշա-կել ա ռա վել ին տեգր ված, ամ բող ջա կան մո-տե ցում: Հիմ նա կան շեշ տա դրու մը կդր վի ա ռանց քային հաս տա տու թյուն նե րի, ի նս-տի տու ցի ո նալ բա ցե րի և կա րո ղու թյուն նե րի հետ կապ ված կա րիք նե րի վրա: Հա մա գոր-ծակ ցու թյան շր ջա նա կը կնե րա ռի ա վե լին, քան վե րա պատ րաս տում նե րը և հմ տու թյուն-նե րի զար գա ցու մը՝ ա պա հո վե լով լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րի շա րու նա կա կա նու թյու-նը և զար գա ցու մը: Ա վե լին, բո լոր սյու նե րի և ար դյունք նե րի կա տար ման շր ջա նակ նե րում կգոր ծադր վեն ջան քեր՝ նպա տակ ու նե նա լով ամ րապն դե լու նա խա րա րու թյուն նե րի միջև և միջ գե րա տես չա կան հա մա կար գու մը մի-ջազ գային չա փա նիշ նե րին հա մա պա տաս-խան՝ պլա նա վոր ման, բյու ջե տա վոր ման, ծա-ռա յու թյուն նե րի մա տուց ման և մո նի տո րին գի գոր ծըն թաց նե րում: ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի կող մից կձեռ նարկ վեն հա տուկ մի-ջոց ներ՝ ուղղ ված մի ջո լոր տային հա մա գոր-ծակ ցու թյան բնա գա վա ռում լա վա գույն գոր-ծե լա կեր պերն ու սում նա սի րե լու և կի րա ռե լու նպա տա կով փոր ձի փո խա նակ մա նը և մո-նի տո րին գի և գնա հատ ման հա մա կար գե րի ամ րապնդ մա նը:

5. Ար դյուն քի խմ բե րի կող մից ար դյունք-նե րի ար դյու նա վետ կա ռա վար ման, մո նի-տո րին գի և հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ կա-յաց ման ա պա հո վում

Ար դյունք նե րի վրա հիմն ված կա ռա վա րու-մը ռազ մա վա րու թյուն է, ո րը պա հան ջում է ար դյունք նե րի կա տար ման վե րա բե րյալ հս-տակ սահ ման ված հաշ վետ վո ղա կա նու թյուն և ար դյունք նե րի կա տար ման ա ռա ջըն թա ցի մո նի տո րինգ և ի նք նագ նա հա տում, ի նչ պես նաև կա տա րո ղա կա նի վե րա բե րյալ հաշ-վետ վու թյուն նե րի ներ կա յա ցում: Ազ գային և ՄԱԿ-ի հա մա տեղ Ար դյուն քի խմ բե րի (ԱԽ-եր) մի ջո ցով ա ջակց կու թյուն կտ րա մադր-վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ վող ար դյունք նե րի կա տար ման, կա ռա վար ման, մո նի տո րին գի ի րա կա նաց մանն և հաշ-վետ վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման հար ցում: Դրանք են հան դի սա նում այն ա ռանց քային ռազ մա վա րու թյու նը, ո րը կա պա հո վի զար-գաց ման ա ջակ ցու թյան ծրա գրում բարձր ներգ րավ վա ծու թյունն ազ գային մա կար դա-կում և փո խա դարձ հաշ վետ վո ղա կա նու-թյուն՝ ա կն կալ վող ար դյունք նե րի կա տար ման գործըն թա ցում:


68

2.3 Ար դյունք ներ Սույն բաժ նում նկա րագր վում են ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ա կն կալ վող ար դյունք նե րը՝ նե րա ռյալ ծրա-գրային հիմ նա վոր վա ծու թյու նը, կի րառ վե-լիք հիմ նա կան ռազ մա վա րու թյուն նե րը և այն ա ռանց քային գոր ծըն կեր նե րը, ո րոնք պետք է ը նդ գրկ վեն ի րա կա գործ ման գոր ծըն թա-ցում:

1-ին սյուն. Ար դա րա ցի, կայուն տնտե սա կան զար գա ցում և աղքա տու թյան կր ճա տում

Ար դյունք 1.

Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տանի մր ցու նա կու թյու նը բա րե լավ վել է, ի սկ կա յուն տն տե սա կան հնա րավո րու թյուն ներն ա ռա վել հա սա նե լի են դար ձել մարդ կանց, հատ կա պես՝ խո ցե լի խմ բե րի հա մար:

2013 թվա կա նին Հա յաս տա նում բնակ չու-թյան գրե թե ա մեն եր րոր դը (32%) ե ղել է աղ-քատ, տա րա ծաշր ջան նե րի միջև ան հա վա-սա րու թյուն նե րով՝ ի նչ պես ար տա ցոլ ված է Ջի նիի գոր ծակ ցում, ը ստ ո րի այն կազ մում է 0.372: Շի րա կի, Կո տայ քի, Լո ռու, Գե ղար-քու նի քի և Ա րա րա տի մար զե րում աղ քա տու-թյան մա կար դակ նե րը գե րա զան ցել են ե րկ-

րում գրանց ված մի ջին ցու ցա նի շը30: Ը ստ քա ղա քային և գյու ղա կան հա մայնք-նե րում բնակ չու թյան կեն սա մա կար-դա նի բաշխ վա ծու թյան՝ աղ քատ նե րի մեծ մա սը (63.8%) կազ մում են քա ղա քաբ-նակ նե րը: Գյու ղե րում աղ քատ բնակ չու թյու նը հիմ նա կա նում զբաղ վում է գյու ղատն տե սու-թյամբ, ի նչն աշ խա տող բնակ չու թյան 36%-ն է և կազ մում է ՀՆԱ-ի 19%-ը31: Գոր ծազր կու-թյունն աղ քա տու թյու նը խթա նող հիմ նա կան գոր ծոնն է: 2013 թվա կա նին Հա յաս տա նի բնակ չու թյան 16%-ը գոր ծա զուրկ է ե ղել: Գոր-

30 Աղքատության մակարդակը Վայոց Ձորում կազմում է 21%, Շիրակում՝ 46%, իսկ Տավուշում 2008-2013թթ. ընթացքում գրանցվել է աղքատության մակարդակի ամենամեծ աճը: Հայաստանի սոցիալական պատկերը և աղքատությունը, Ազգային վիճակա-գրական ծառա յություն, 2014թ. Էջ 37:

31 Աղքատության մակարդակը Վայոց Ձորում կազմում է 21%, Շիրակում՝ 46%, իսկ Տավուշում 2008-2013թթ. ընթացքում գրանցվել է աղքատության մակարդակի ամենամեծ աճը: Հայաստանի սոցիա լական պատկերը և աղքատությունը, Ազգային վիճակա-գրական ծառա յություն, 2014թ. Էջ 37:

ծազր կու թյան մա կար դակն ա վե լի բարձր է կա նանց շր ջա նում, քան տղա մարդ կանց, ի սկ ե րի տա սարդ նե րի (15-24 տա րե կան) շր ջա նում գոր ծազր կու թյան մա կար դակն եր կու ան գամ ա վե լի բարձր է, քան՝ ը նդ-հա նուր բնակ չու թյան շր ջա նում32: Զբաղ ված-նե րի շուրջ եր կու եր րոր դի նյու թա կան վի ճա-կը կախ ված է ցածր ար տա դրո ղա կա նու թյուն ու նե ցող՝ գյու ղատն տե սու թյան և ա ռևտ րի ո լորտ նե րում ա ռա ջա ցող ե կա մուտ նե րից33:

Շու կա յում պա հան ջարկ ու նե ցող հմ տու-թյուն նե րի և աշ խա տանք փնտ րող նե րի ու նե-ցած հմ տու թյուն նե րի միջև առ կա տևա կան ան հա մա պա տաս խա նու թյան հետևան քով

նկատ վել է թերզ բաղ վա ծու թյան զգա-լի աճ: Բազ մա թիվ ե րի տա սարդ ներ ը նտ րում են մաս նա գի տա կան գոր-ծու նե ու թյան այն պի սի բնա գա վառ-ներ, ո րոնք չա փա զանց մեծ պա հան-ջարկ ու նեն, ի սկ ո րա կա վո րում նե րը հա ճախ չեն բա վա րա րում գոր ծա տուի պա հանջ նե րը: Ե րի տա սարդ նե րի գոր-ծազր կու թյու նը պայ մա նա վոր ված է թեր զար գա ցած աշ խա տան քի շու-կայով, ոչ բա վա րար փոր ձա ռու թյամբ և հմ տու թյուն նե րով, ի նչ պես նաև այն

հան գա ման քով, որ գոր ծա տու նե րը չեն ցան-կա նում աշ խա տան քի վերց նել աշ խա տան-քային փորձ չու նե ցող ե րի տա սարդ նե րի34: Աղ քա տու թյու նը և գոր ծազր կու թյու նը մե ծա-պես խթա նում են ար տագ նա միգ րա ցիան: Ը ստ գնա հա տա կան նե րի՝ 2007 թվա կա նից մինչև 2013 թվա կան ներն ըն կած ժա մա-նա կա հատ վա ծում տա րե կան ար տա գաղ-թել է մի ջի նում 35,000 մարդ (ո րից 82%-ը 20-54 տա րե կան տղա մարդ են)35: Դրա մա-կան փո խան ցում նե րը կազ մում են Հա յաս-տա նի ՀՆԱ-ի մոտ 17%-ը, ո րից 87%-ը գա լիս է Ռու սաս տա նից36: Մեկ այլ առ կա մար տահ-րա վե րը հիմ նա կա նում հայ կա կան ծա գում ու նե ցող՝ շուրջ 16,000 սի րիա ցի ներն են, ով-քեր պաշտ պա նու թյուն են հայ ցում Հա յաս-տա նում: Տե ղա հան ված նե րից շա տերն ու նեն բարձ րա կարգ կր թու թյան, մաս նա գի տա կան հմ տու թյուն ներ և հա ճախ՝ ձեռ նար կա տի րա-

32 Արժանապատիվ աշխատանք, երկրի առանձնահատկությունները, Հայաստան, ԱՄԿ, 2012թ., էջ 5:

33 Ս. Կարապետյանն և այլոք, «Հայաստան. Սոցիալական պաշտպա-նությունը և սոցիալական մեկուսացումը», Եվրասիա համագոր-ծակցության հիմնադրամ /Հետազոտական ռեսուրսների կով-կասյան կենտրոններ, Երևան, 2011թ., էջ 9:

34 ԱՄԿ-ի «Երիտասարդների համար զբաղվածության գլոբալ մի-տումն երը՝ 2013թ.»:

35 «Հայաստանում միգրացիայի վերաբերյալ տնային տնտեսու թյուն-ների հետազոտության մասին զեկույց», ՄՄԿ և Ազգային վիճակա-գրական ծառա յություն, 2014թ.:

36 https://www.cba.am/EN/pperiodicals/tex_09_14_eng.pdf:

69


կան գոր ծու նե ու թյուն ի րա կա նաց նե լու մեծ փորձ, ուս տի և կա րող են նպաս տել Հա յաս-տա նի տն տե սա կան զար գաց մա նը:

ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի միջև հա-մա գոր ծակ ցու թյան ջան քերն ուղղ վե լու են նե րա ռա կան և կա յուն տն տե սա կան ա ճի ա պա հով մա նը՝

ՓՄՁ-նե րը կարևոր դե րա կա տա րում ու նեն աղ քա տու թյան կր ճատ ման և աշ խա տա տե ղե րի ստեղծ ման հար-ցում՝ ա պա հո վե լով ե րկ րի աշ խա տու-ժի37 գրե թե 25%-ի զբաղ վա ծու թյու-նը և 2012 թվա կա նին՝ ՀՆԱ-ի 27%-ը38: ՓՄՁ-նե րը կանգ նած են բարձ ո րա-կա վո րում ու նե ցող աշ խա տող ներ գտ-նե լու, շու կա յա կան ռիս կե րի և ֆի նան-սա վոր ման հետ կապ ված խն դիր նե րի ա ռջև39: Տեխ նի կա կան ա ջակ ցու թյու նը կտ րա մադր վի՝ ար ժա նա պա տիվ աշ-խա տան քի ա պա հով մա նը նպաս տե-լու և բիզ նես մի ջա վայրն ամ րապն դե-լու նպա տա կով՝ շեշ տը դնե լով ՓՄՁ-ի զար գաց ման ռազ մա վա րու թյան վրա: Հատ կա պես կշեշ տադր վի ար տա դրող-նե րի խմ բե րի ամ րապն դու մը և ար ժե-քի ստեղծ ման շղ թա նե րի զար գա ցու մը՝ ա ռանձ նա հա տուկ կեր պով կարևո րե-լով կա նանց և ե րի տա սարդ նե րի դե-րա կա տա րու մը: Կձեռ նարկ վեն քայ լեր՝ աշ խա տան քի տե ղա վոր ման ծա ռա-յու թյուն նե րի ո րա կը բարձ րաց նե լու և ո րա կյալ մաս նա գի տա կան կր թու թյան ու վե րա պատ րաստ ման հնա րա վո րու-թյուն ներն ը նդ լայ նե լու ուղ ղու թյամբ՝ միա ժա մա նակ հետ չմ նա լով ա րագ զար գա ցող տեխ նո լո գիա կան նո րա-րա րու թյու նից՝ նո րա րար և մր ցու նակ ար դյու նա բե րու թյան ճյու ղե րին ա ջակ-ցե լու նպա տա կով Հա յաս տա նում հմ-տու թյուն նե րը զար գաց նե լու հա մար:

Գոր ծազր կու թյու նը հաղ թա հա րե լու նպա տա կով՝ ռազ մա վա րու թյուն նե րով կնա խա տես վի ա ջակ ցու թյան տրա-մա դրում՝ ազ գային զբաղ վա ծու թյան ռազ մա վա րու թյան մշակ ման հա մար, կբա րե լավ վեն աշ խա տան քի շու կայի մա սին օ րենք նե րը և քա ղա քա կա նու-թյու նը՝ ե րի տա սարդ նե րի շր ջա նում

37 ՓՄՁ-ները՝ թվերով, 2012թ., ՓՄՁ ԶԱԿ:38 Համաշխարհային բանկ, «Երկրի ծրագրի համառոտ նկարա գրու-

թյունը», 2014թ.:39 Զարգացման արդյունքների գնահատում, 2014թ.:

զբաղ վա ծու թյու նը խրա խու սե լու նպա-տա կով: Առ կա մար տահ րա վեր նե րը կա րող են ար դյու նա վետ կեր պով հաղ-թա հար վել հա մա պար փակ ազ գային զբաղ վա ծու թյան քա ղա քա կա նու թյան շր ջա նա կի մշակ մամբ, ո րի հիմ քում ըն-կած կլի նեն մակ րոտն տե սա կան քա-ղա քա կա նու թյան զբաղ վա ծու թյան ար դյունք նե րը: Քա ղա քա կա նու թյուն-նե րում շեշ տը պետք է դր ված լի նի թե՛ աշ խա տան քի ա ռա ջար կի, և թե՛ աշ-խա տան քի պա հան ջար կի վրա:

Նե րա ռա կան և կա յուն տն տե սա-կան ա ճի ա պա հով մանն ուղ ղու թյամբ՝ ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում այն պի սի մակ րոտն տե սա կան հար ցե րի լուծ ման հա մար, ի նչ պի սին է պարտ քի կա ռա-վա րու մը, ի նչ պես նաև ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրում քա ղա քա կա նու թյան վե-րա բե րյալ թի րա խային խորհր դատ-վու թյան մի ջո ցով՝ ուղղ ված ա ռևտ րի և ներդ րում նե րի մթ նո լոր տի բա րե լավ-մա նը՝ ձեռ նար կա տի րու թյան զար գա-ցու մը խթա նե լու և աշ խա տան քի տե ղա վոր ման բնա գա վա ռում հնա րա-վո րու թյուն ներ ստեղ ծե լու նպա տա կով:

Աշ խա տու ժի վե րա պատ րաստ ման և զբաղ վա ծու թյան հնա րա վո րու թյուն-նե րի մա սին տե ղե կատ վա կան հոս քի բա րե լա վու մը չա փա զանց կարևոր է: Ա նհ րա ժեշտ են նոր սխե մա ներ՝ հմ-տու թյուն նե րի հար ցում առ կա բա ցե-րը գնա հա տե լու և վեր լու ծե լու, ի նչ պես նաև աշ խա տանք փնտ րող նե րին ար-ժա նա պա տիվ աշ խա տանք գտ նե լու հար ցում ա ջակ ցե լու հա մար: Այս ջան-քե րը նպա տա կաուղղ ված կլի նեն խո-ցե լի խմ բե րին, մաս նա վո րա պետս՝ ոչ բա վա րար հմ տու թյուն ներ ու նե ցող ե րի տա սարդ նե րին, կա նանց, հաշ ման-դա մու թյուն ու նե ցող ան ձանց, փախս-տա կան նե րին և Սի րիայից տե ղա հան-ված ան ձանց:

2014 թվա կա նին ներ կա յաց ված « Հա յաս տա նի ի նո վա ցի ոն զար գաց-ման զե կույ ցում»40 հա տուկ շեշ տա դրում է կա տար վել ե րկ րի կող մից ազ գային ի նո վա ցի ոն հա մա կար գե րի (ԱԻՀ) բնա գա վա ռում ար ձա նա գրած ա ռա-ջըն թա ցի վրա և ներ կա յաց վել են մի

40 «Հայաստանի ինովացիոն զարգացման զեկույց», ՄԱԿ ԵՏՀ, 2014թ.:


70

շարք ա ռա ջար կու թյուն ներ և քա ղա քա-կա նու թյան վե րա բե րյալ խորհր դատ-վու թյուն, ո րոնք նպա տա կաուղղ ված են ազ գային ի նո վա ցի ոն հա մա կար գի ար դյու նա վե տու թյան բարձ րաց մա նը, շա հագր գիռ կող մե րի ի նո վա ցի ոն կա-րո ղու թյուն նե րի հզո րաց մա նը, Հա յաս-տա նի շու կայի հա մար նոր՝ տեխ նո-լո գիա նե րի, ի նչ պես նաև ի նո վա ցի ոն գոր ծըն թաց նե րի և ծա ռա յու թյուն նե-րի ներդր մա նը: Սո ցիա լա կան ի նո վա-ցիայի և կա ռա վար ման ո լոր տում ի նո վա ցիայի կարևո րու թյու նը ևս հա-մար վում է հե տա գա զար գաց ման թի-րա խային ո լորտ նե րից մե կը:

Գյու ղատն տե սու թյու նը զգա լի ներդ-րում է կա տա րում տն տե սու թյան մեջ և գյու ղա կան վայ րե րում տն տե սա-կան գոր ծու նե ու թյան ի րա կա նաց ման հիմ նա կան աղ բյուրն է: Այն կազ մում է ՀՆԱ-ի 19 %-ը և ը նդ գր կում է զբաղ-ված բնակ չու թյան մոտ 36%-ը: Այն հիմ-նա կա նում բաղ կա ցած է մաս նատ ված հո ղակ տոր ներ ու նե ցող փոքր տն տե-սու թյուն նե րից, ո րոնք հիմ նա կա նում օգ տա գործ վում են ի նք նա բավ գյու-ղատն տե սու թյան նպա տա կով: Շու կա-նե րի հետ կա պե րը քիչ են, ռե սուրս-նե րը սահ մա նա փակ են, ի սկ ա ճի նե րու ժը՝ ան նշան: Գյու ղատն տե սու-թյան ո լոր տում տեխ նի կա կան ա ջակ-ցու թյու նը կտ րա մադր վի՝ թե՛ ար դյու-նա վե տու թյու նը և թե՛ կա յու նու թյու նը բա րե լա վե լու նպա տա կով: Ջան քե րը կուղղ վեն քա ղա քա կա նու թյան բա րե-լավ մա նը, գյու ղատն տե սու թյան վե րա-բե րյալ վի ճա կա գրա կան տվյալ նե րի ա վե լի լավ կա ռա վար մա նը, գյու ղատն-տե սա կան հա մա տա րած հաշ վառ մանն ուղղ ված ա ջակ ցու թյա նը, ար տա դրող-նե րի խմ բե րի և կոո պե րա տիվ նե րի հզո րաց մա նը և ար ժե քի ստեղծ ման տար բեր շղ թա նե րում նրանց ներգ-րավ վա ծու թյան մա կար դա կի բարձ-րաց մա նը: Գյու ղա կան հա մայնք նե րի զար գաց ման հա մա պար փակ ծրա գի-րը կի րա կա նաց վի խո ցե լի սահ մա նա-մերձ շր ջան նե րում՝ ե կա մուտ ստա նա-լու հնա րա վո րու թյուն ներն ա պա հո վե լու և տա րա ծաշր ջան նե րի միջև ան հա-վա սա րու թյուն նե րը կր ճա տե լու նպա-տա կով: Ա կն կալ վում է, որ այս ջան քե-րը կն պաս տեն գյու ղա կան վայ րե րում

ե կամ տի մա կար դա կի բար ձարց մա նը:

Հան րային-մաս նա վոր գոր ծըն կե րու-թյուն նե րը հա մար վե լու են են թա կա-ռուց ված քի բա ցե րը լրաց նե լու մի ջոց-նե րից մե կը: ՄԱԿ-ը կա ջակ ցի դրանց կա յաց մա նը՝ մշա կե լով և հար մա րեց-նե լով են թա կա ռուց ված քի տար բեր ո լորտ նե րում՝ նե րա ռյալ խմե լու ջրի մա-տա կա րար ման, մաքր ման և կո յու ղաջ-րե րի հե ռաց ման, ա ռող ջա պա հու թյան և կր թու թյան են թա կա ռուց ված քում տրանս պոր տի և է ներ գե տի կայի են-թա կա ռուց ված քում առ կա չա փա նիշ նե-րը և լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը:

Ա ջակ ցու թյուն կտ րա մադր վի վի ճա կա գրա-կան ար տա դրու թյան գոր ծըն թաց նե րի բա-րե լավ ման ուղ ղու թյամբ՝ վերջ նա կան նպա-տակ ու նե նա լով ա պա հո վել մի ջազ գային չա փա նիշ նե րին հա մա պա տաս խա նու թյան ա վե լի բարձր մա կար դակ:

Ապ րանք նե րի ա ռևտ րի նոր մա տիվ-ի-րա վա կան և ըն թա ցա կար գային խո-չըն դոտ նե րի գնա հա տում ձեռ նար-կե լու մի ջո ցով տա րա ծաշր ջա նային ին տեգր մանն ուղղ ված նա խա ձեռ նու-թյուն նե րը կի րա կա նաց վեն Կա ռա վա-րու թյան խնդ րան քով՝ կի րա ռե լով ՄԱԿ Ե ՏՀ-ի՝ հար ցում նե րի վրա հիմն ված գնա հատ ման մե թո դա բա նու թյու նը: Գնա հատ ման ար դյուն քում կհայտ նա-բեր վեն ա ռևտ րի նոր մա տիվ ի րա վա-կան և ըն թա ցա կար գային խո չըն դոտ-նե րը և կներ կա յաց վեն գործ նա կան, կոնկ րետ գոր ծո ղու թյուն նե րի կա տար-մա նը նպա տա կաուղղ ված ա ռա ջար-կու թյուն ներ դրանք հաղ թա հա րե լու վե-րա բե րյալ:

Ա ջակ ցու թյուն կտ րա մադր վի փախս-տա կան նե րին՝ Հա յաս տա նում նրանց տն տե սա կան ին տեգ րու մը խթա նե-լու նպա տա կով, ո րը կնե րա ռի լեզ վի և գոր ծա րա րու թյան ու սու ցու մը, ար տո-նյալ վար կե րի և ֆի նան սա կան ծա ռա-յու թյուն նե րի մատ չե լի ու թյան ա պա-հո վու մը, ի նչ պես նաև ապ րուս տի մի ջոց նե րի ստեղծ մանն ուղղ ված այլ մի ջամ տու թյուն նե րը:

ՄԱԿ-ի ծրա գրե րի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ-վող հիմ նա կան մի ջան կյալ ար դյունք ներն են՝

1. են թա կա ռուց ված քի բա րե լա վում և խո-ցե լի խմ բե րի և սահ մա նա մերձ հա-

71


մայնք նե րի հա մար տն տե սա կան հնա րա վո րու թյուն նե րի ստեղ ծում՝ նե-րա ռյալ մշա կու թային և ստեղ ծա գործ ար դյու նա բե րա կան ճյու ղե րի և մշա կու-թային զբո սաշր ջու թյան զար գաց ման մի ջո ցով.

2. աշ խա տան քի շու կայի գոր ծուն ծրա-գրեր՝ ՓՄՁ-ի խթան ման և աշ խա տա-տե ղե րի ստեղծ ման, ի նչ պես նաև խո-ցե լի խմ բե րի հա մար.

3. ՓՄՁ-նե րի կա րո ղու թյուն նե րի զար գա-ցում՝ ա պա հո վե լով ա վե լի հա րուստ գի-տե լիք նե րի, բա րե լավ ված հմ տու թյուն նե-րի, շու կա յա վար ման և ար տա հան ման կա րո ղու թյուն նե րի առ կա յու թյուն.

4. մո նի տո րին գի և գնա հատ ման նոր մե-խա նիզմ ներ՝ զբաղ վա ծու թյան ա պա-հով ման պե տա կան մի ջո ցա ռում նե րի ը նդ գր կույ թը և ազ դե ցու թյու նը գնա հա-տե լու հա մար.

5. վե րաին տեգր ման հետ կապ ված ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում վե րա-դար ձող միգ րանտ նե րին՝ աշ խա տան-քի տե ղա վոր ման, սկս նակ գոր ծա րա-րու թյան, ֆի նան սա կան մի ջոց նե րի մատ չե լի ու թյան բա րե լավ ման, դրա մա-կան փո խան ցում նե րի ար դյու նա վետ օգ տա գործ ման հար ցում.

6. ար ժե քի ստեղծ ման շղ թայի զար գա-ցում, ար տա դրող նե րի լրա ցու ցիչ և ա վե լի ար դյու նա վետ խմ բե րի ամ-րապն դում, գյու ղե րում ե կամ տի և զբաղ վա ծու թյան ա վե լի բարձր մա կար-դա կի ա պա հո վում, բա րե լավ ված պա-րե նային ա պա հո վու թյուն, ի նչ պես նաև սպա ռող նե րի մի ջոց նե րին հա մա պա-տաս խան՝ մատ չե լի, ա վե լի բարձ րո-րակ սնն դամ թեր քի ձեռք բեր ման ա վե լի մեծ հնա րա վո րու թյան ա պա հո վում.

7. գյու ղատն տե սու թյան վե րա բե րյալ վի-ճա կա գրա կան տվյալ նե րի և պլա նա-վոր ման գոր ծըն թա ցի բա րե լա վում.

8. քա ղա քա կա նու թյան և մե խա նիզմ-նե րի բա րե լա վում՝ « Գյու ղի և գյու-ղատն տե սու թյան կա յուն զար գաց ման 2015-2025թթ. ռազ մա վա րու թյան և գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գրի» ի րա կա-նաց ման հար ցում ա ջակ ցե լու նպա տա-կով.

9. ար դյու նա բե րու թյուն-գի տու թյուն կա-պի բա րե լա վում, ի նչ պես նաև նո րա-րար ձեռ նա րա կա տե րե րի ֆի նան-սա վոր ման հնա րա վո րու թյուն նե րի բա րե լա վում.

10. նոր ստեղծ ված ա զատ տն տե սա կան գո տի նե րի և տեխ նո լո գիա կան պար-կե րի հա մար ի նս տի տու ցի ո նալ զար-գա ցում:

2-րդ սյուն. Ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վա րում


Մինչև 2020 թվա կա նը մար դիկ կօգտ վեն ժո ղովր դա վա րա կան կառա վար ման բա րե լավ ված հա մակար գե րից և մար դու ի րա վունք նե րի ամ րապնդ ված պաշտ պա նու թյու նից:

Այս ար դյուն քի շր ջա նակ նե րում, ՄԱԿ-ը կի-րա կա նաց նի քա ղա քա կա նու թյան մշա կում, ի նս տի տու ցի ո նալ զար գա ցում, կա պա հո-վի մաս նակ ցու թյու նը և ի րա վա զո րու մը ազ-գային և տե ղա կան մա կար դակ նե րում՝ մար-դու ի րա վուն քու նե րի պաշտ պա նու թյան, ար դա րա դա տու թյան մատ չե լի ու թյան, հաշ-վետ վո ղա կա նու թյան և թա փան ցի կու թյան ա պա հով ման գե րա կա ո լորտ նե րում:

Հա յաս տանն ի րա կա նաց նում է պե տա կան կա ռա վար ման ո լոր տում բա րե փո խում նե րի ազ գային ռազ մա վա րու թյուն ներ, այդ թվում՝ քա ղա քա ցիա կան ծա ռա յու թյան կա տա րե-լա գործ ման, հան րային ֆի նանս նե րի կա ռա-վար ման, տե ղա կան ի նք նա կա ռա վար ման և հա կա կո ռուպ ցի ոն նա խա ձեռ նու թյուն ներ: 2011 թվա կա նին Հա յաս տա նը միա ցել է « Բաց կա ռա վար ման գոր ծըն կե րու թյուն» նա խա-ձեռ նու թյա նը և ներ կա յումս ի րա կա նաց նում է « Բաց կա ռա վար ման գոր ծըն կե րու թյուն» նա խա ձեռ նու թյան՝ ե րկ րորդ մի ջո ցա ռում-նե րի ծրա գի րը 2014-2016 թվա կանն նե րի հա մար: Պե տա կան կա ռա վար ման և կո-ռուպ ցիայի դեմ պայ քա րի ո լոր տում Կա ռա-վա րու թյան նոր ռազ մա վա րու թյունն ուղղ-ված կլի նի ա ռանց քային ո լորտ նե րում, այդ թվում՝ կր թու թյան, ա ռող ջա պա հու թյան, պե-


72

տա կան ե կա մուտ նե րի կա ռա վար ման ո լոր-տում և ի րա վա պահ մար մին նե րում կո ռուպ-ցիայի խնդ րի հաղ թա հար մա նը, ի նչ պես նաև կկարևո րի քա ղա քա ցի նե րի և քա ղա քա ցիա-կան հա սա րա կու թյան ա ռա վել ներգ րավ վա-ծու թյու նը:

Քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյու նը Հա-յաս տա նի ժո ղովր դա վա րա կան բա րե-փո խում նե րի գոր ծըն թա ցի ա ռաջ նային դե րա կա տար նե րից է: Հետևա բար, բազ-մա թիվ ջան քեր են ան հրա ժեշտ՝ մարդ-կանց մաս նակ ցու թյու նը կա ռա վար-ման գոր ծըն թաց նե րում խրա խու սե լու, « քա ղա քա ցի-փոր ձա գետ» հաս կա ցու թյու նը խթա նե լու և զար գաց մանն ուղղ ված այն պի սի ար դյու նա վետ լու ծում ներ և հան րային ծա-ռա յու թյուն ներ մշա կե լու հա մար, ո րոնք կա-պա հո վեն ցան կա լի ար դյունք ներ: ՀՀ կա ռա-վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա մա գոր ծակ ցու թյան շր ջա նակ նե րում մեծ ու շա դրու թյուն կդարձ-վի հան րային ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կի և մատ չե լի ու թյան վրա՝ բա րե լա վե լով քա ղա-քա ցի նե րի՝ Կա ռա վա րու թյան հետ փոխ գոր-ծակ ցու թյու նը, ամ րապն դե լով պա հան ջե լու, բա նակ ցե լու և ե րկ խո սե լու մշա կույ թը, ի նչ-պես նաև ա ջակ ցե լով Կա ռա վա րու թյանն ա ռա վել բաց և թա փան ցիկ աշ խա տե լու գոր-ծում:

Հա յաս տա նը վա վե րաց րել է ՄԱԿ-ի և Եվ-րո պայի խորհր դի՝ մար դու ի րա վունք նե րի վե րա բե րյալ փաս տաթղ թե րի մեծ մա սը և ըն դու նել է « Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ-պա նու թյան ազ գային ռազ մա վա րու թյու նը և մի ջո ցա ռում նե րի ծրա գի րը» (2014 թվա կան): ՀՀ ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րի կող մից ստեղծ ված աշ խա տան քային խում բը ջան-քեր է գոր ծա դրում ստանձ նած պար տա վո-րու թյուն նե րի կա տար ման և հա մա կարգ ման ուղ ղու թյամբ: Առ կա է օ րենսդ րու թյան կի-րարկ ման և ի րա կա կա նաց ման գոր ծըն թաց-նե րի ամ րապնդ ման ան հրա ժեշ տու թյուն, քա նի որ օ րենսդ րու թյան առ կա յու թյու նը ոչ միշտ է հան գեց րել գործ նա կա նում տե ղի ու-նե ցող դրա կան փո փո խու թյուն նե րի: Ա վե լին, քա ղա քա ցի նե րի շր ջա նում ի րա վունք նե րի և պար տա կա նու թյուն նե րի վե րա բե րյալ ի րա-վա գի տակ ցու թյան մա կար դա կը ցածր է, ուս-տի շա տե րը չեն կա րո ղա նում պաշտ պա նել ի րենց ի րա վունք նե րը41: Մար դու ի րա վունք նե-

41 «Հայաստանում պետական երաշխավորված ազգային իրավական օգնության համակարգի կարողությունների գնահատում», ՄԱԶԾ, 2013թ.:

րի պաշ պա նու թյան հետ կապ ված կարևո րա-գույն խն դիր ներն են՝ օ րեն քի գե րա կա յու թյու-նը և ար դա րա դա տու թյան մատ չե լի ու թյու նը, խոշ տան գու մը և վատ վե րա բեր մուն քը, սո-ցիա լա կան խտ րա կա նու թյու նը խո ցե լի և փոք րա մաս նու թյուն կազ մող խմ բե րի նկատ-մամբ: « Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա-նու թյան ազ գային ռազ մա վա րու թյու նը և մի-ջո ցա ռում նե րի ծրա գի րը» ան դրա դառ նում է մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան բո լոր ո լորտ նե րին, այդ թվում՝ քա ղա քա ցիա-կան, քա ղա քա կան, սո ցիա լա կան և տն տե-սա կան ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյա նը:

ՄԱԿ-ը կընդ լայ նի իր հա ջող ված աշ խա տան-քը մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում՝ ա ջակ ցե լով Կա ռա վա րու թյա նը իր « Մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու-թյան ռազ մա վա րու թյան և մի ջո ցա ռում նե րի ծրա գրի» ի րա կա նաց ման և մար դու ի րա-վունք նե րի պաշտ պա նու թյան մի ջազ գային մե խա նիզմ նե րի կող մից ներ կա յաց ված ա ռա-ջար կու թյուն նե րի ի րա կա նաց ման հար ցում՝ ՀՀ ար դա րա դա տու թյան նա խա րա րու թյան կող մից ստեղծ ված աշ խա տան քային խմ բի հետ սերտ հա մա գոր ծակ ցու թյամբ: ՄԱԿ-ը նաև կխ թա նի ե րկ խո սու թյու նը և հան դուր ժո-ղա կա նու թյան նկատ մամբ հար գան քը՝ ը նդ-լայ նե լով մար դու ի րա վունք նե րի, այդ թվում՝ Ցե ղաս պա նու թյան կան խար գել ման վե րա բե-րյալ ու սու ցու մը:

ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա մա գոր-ծակ ցու թյան շր ջա նակ նե րում մեծ ու շա դրու-թյուն կդարձ վի հան րային ծա ռա յու թյուն նե րի ո րա կի և մատ չե լի ու թյան վրա՝ բա րե լա վե-լով քա ղա քա ցի նե րի՝ Կա ռա վա րու թյան հետ փոխ գոր ծակ ցու թյու նը՝ ամ րապն դե լով պա-հան ջե լու, բա նակ ցե լու և ե րկ խո սե լու մշա-կույ թը, ի նչ պես նաև ա ջակ ցե լով կա ռա-վա րու թյանն ա ռա վել թա փան ցիկ և բաց աշ խա տե լու գոր ծում: ՄԱԿ-ը նաև կա ջակ ցի տվյալ նե րի հա վա քագր ման և ա պա ցույց նե րի վրա հիմն ված քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման հա մար վեր լու ծու թյան ի րա կա նաց ման ազ-գային կա րո ղու թյուն նե րի զար գաց մա նը:

Քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման և ի նս-տի տու ցի ո նալ մա կար դա կում ան-հար ժեշտ է ջան քեր գոր ծա դրել՝ հա-կա կո ռուպ ցի ոն ռազ մա վա րու թյան և գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գրեր մշա կե լու և ի րա կա նաց նե լու ուղ ղու թյամբ՝ ա պա-հո վե լով քա ղա քա ցի նե րի ա ռա վել մեծ

73


ներգ րավ վա ծու թյու նը՝ ու ժե ղաց նե լով հա մա պա տաս խան գե րա տես չու թյուն-նե րի, քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու-թյան և գի տա հե տա զո տա կան կազ-մա կեր պու թյուն նե րի՝ ազ դե ցու թյան գնա հա տում ներ կա տա րե լու կա րո-ղու թյուն նե րը, ի նչ պես նաև հա կա կո-ռուպ ցի ոն մի ջո ցա ռում նե րը նե րա ռե լով տե ղա կան զար գաց ման ե րաշ խիք նե-րում: Գե րա կա յու թյուն նե րը կուղղ վեն պաշտ պա նու թյան բա րե լավ մա նը և կանդ րա դառ նան ար դա րա դա տու թյան մատ չե լի ու թյան, խտ րա կա նու թյան դեմ պայ քա րի, խոշ տան գում նե րի և վատ վե րա բեր մուն քի հետ կապ ված խն դիր-նե րին: ՄԱԿ-ը կա ջակ ցի Հա յաս տա նին իր մի ջազ գային պար տա վո րու թյուն-նե րի կա տար ման հար ցում՝ զար գաց-նե լով դա տա կան իշ խա նու թյան և ի րա վա պահ մար մին նե րի կա րո ղու-թյուն նե րը և ա ջակ ցե լով հա մա ձայ նեց-ված ա ռա ջար կու թյուն նե րի ի րա կա-նաց մա նը՝ նշ վա ծի հա մա ձայն:

ՄԱԿ-ը կա ջակ ցի ան վճար ի րա վա-կան օգ նու թյան հա մա կար գի և այ-լընտ րան քային ի րա վա բա նա կան ծա-ռա յու թյուն նե րի ամ րապնդ մա նը և կաշ խա տի հա սա րա կու թյու նում ի րա-վունք նե րի ո լոր տում ի րա զեկ ման և ի րա վա գի տակ ցու թյան բարձ րաց ման ուղ ղու թյամբ՝ շեշ տը դնե լով հատ կա-պես խո ցե լի խմ բե րի վրա՝ «Ի րա վա կան և դա տա կան բա րե փո խում նե րի 2012-2016 թվա կան նե րի ռազ մա վա րա կան ծրա գրին» հա մա պա տաս խան: Զու-գա հե ռա բար, այն կխ թա նի ե րկ խո սու-թյու նը՝ նպա տակ ու նե նա լով էլ ա վե լի նվա զեց նել և, վերջ ի վեր ջո, վե րաց նել հա սա րա կու թյու նում առ կա խտ րա կա-նու թյան բո լոր ձևե րը: Այն նաև կա ջակ-ցի Կա ռա վա րու թյա նը մար դու ի րա-վունք նե րի պաշտ պա նու թյան ո լոր տում հա մե մա տա կան ու սում նա սի րու թյուն-նե րի, գնա հատ ման շր ջա նակ նե րի և օգ նու թյան հա մա կարգ ման հար ցում:

ՄԱԿ-ի ծրա գրե րի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ-վող հիմ նա կան մի ջան կյալ ար դյունք ներն ե ն՝

1. մե խա նիզմ նե րի հա մա կարգ ման բա-րե լա վում՝ մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյան հա մա կար գի ի րա-գոր ծու մը և մի ջազ գային պար տա վո-

րու թյուն նե րի կա տա րումն ա պա հո վե լու հա մար.

2. քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան կող մից հա կա կո ռուպ ցի ոն մի ջո ցա-ռում նե րի մո նի տո րին գի շր ջա նա կի բա րե լա վում և կա ռա վա րու թյան կող-մից հա կա կո ռուպ ցի ոն ռազ մա վա րու-թյան ի րա կա նա ցում.

3. քա ղա քա ցի նե րի և Կա ռա վա րու թյան միջև կա նո նա վոր հա ղոր դակ ցու թյան նոր մե խա նիզմ նե րի առ կա յու թյուն, ո րոնք կն պաս տեն քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման գոր ծըն թա ցում ի րա զեկ վա-ծու թյան բա րե լավ մա նը.

4. ի րա վա կան պաշտ պա նու թյան մե խա-նիզմ նե րի, այդ թվում՝ ան վճար ի րա-վա բա նա կան օգ նու թյան մե խա նիզ մի բա րե լա վում:


Մինչև 2020 թվա կա նը Հա յաս տանն ար ձա նա գրել է ա վե լի մեծ ա ռաջըն թաց գեն դե րային ան հա վա սարու թյան նվա զեց ման ա ռու մով և կա նայք ա վե լի լայն հնա րա վո րություն ներ ու նեն ու քիչ հա վա նա կան է, որ են թարկ վեն ըն տա նե կան բռնու թյան:

Հա յաս տա նում առ կա են գեն դե րային հա վա-սա րու թյան հետ կապ ված խն դիր ներ, մաս-նա վո րա պես՝ տն տե սա կան և քա ղա քա կան ո լորտ նե րում կա նանց մաս նակ ցու թյու նը, գեն դե րային հիմ քով բռ նու թյու նը և խտ րա-կա նու թյու նը: Չնա յած կա նանց մոտ կր թու-թյան բարձր մա կար դա կին՝ քա ղա քա կան և տն տե սա կան կյան քին նրանց մաս նակ-ցու թյան մա կար դա կը ցածր է42: 2014 թվա-կա նի դրու թյամբ կա նանց 11%-ն էր զբա-ղեց նում նա խա րա րի և փոխ նա խա րա րի պաշ տոն, միայն 11%-ը՝ պատ գա մա վոր ներ էին, և գրե թե 8%-ը՝ ներ կա յաց ված էր տե ղա-կան կա ռա վար ման մար մին նե րում: Այս պի-սին էր ի րա վի ճա կը՝ չնա յած ՀՀ Ը նտ րա կան

42 Հազարամյակի զարգացման նպատակների ազգային առաջըն թա-ցի զեկույց, ՄԱԶԾ, Հայաստան, 2010թ.:


74

օ րենսգր քում կա տար ված փո փո խու թյան, ո րի հա մա ձայն սահ ման վում էր կու սակ-ցա կան ցու ցակ նե րում կա նանց ներգ րավ-վա ծու թյուն՝ 20%-ի չա փով: Մարզ պետ նե րի և քա ղա քային հա մայնք նե րի ղե կա վար նե-րի շր ջա նում կա նայք չկան: Հա յաս տա նում կա նանց միայն 11%-ն է զբաղ վում միկ րո, փոքր և մի ջին ձեռ նար կա տի րու թյամբ43: Նո-րա ծին նե րի սե ռե րի հա րա բե րակ ցու թյու-նը շո շա փե լի աճ գրան ցեց ան կա խու թյան ձեռք բե րու մից ան մի ջա պես հե տո և այժմ էլ շա րու նա կում է մնալ շատ բարձր մա կար-դա կի վրա՝ կազ մե լով 114 նո րա ծին տղա՝ յու րա քան չյուր 100 նո րա ծին ա ղջ կա հաշ-վով, ին չը հու շում է նա խածնն դյան շր ջա նում սե ռով պայ մա նա վոր ված ը նտ րու թյան առ-կա յու թյան մա սին: Ը ստ Հա մաշ խար հային տն տե սա կան ֆո րու մի (ՀՏՖ) Գեն դե րային ան հա վա սա րու թյան ցու ցի չի՝ Հա յաս տա նը 142 ե րկր նե րի թվում զբա ղեց րել է 103-րդ տե ղը՝ վեր ջին հինգ տա րի նե րի ըն թաց քում փոքր ի նչ վատ թա րաց նե լով իր դիր քե րը՝ վար կա նի շային ցան կում 2014 թվա կա նին գրան ցե լով 0.662 միա վոր (2010 թվա կա-նին գրան ցած 0.667 միա վո րի հա մե մատ)44: Միայն կա նանց կող մից ղե կա վար վող տնային տն տե սու թյուն նե րի թվի՝ 2010 թվա-կա նից ի վեր գրանց ված ա ճը հա սել է մեկ եր րոր դի: Այս երևույ թը կա րող է պայ մա նա-վոր ված լի նել տղա մարդ կանց շր ջա նում աշ-խա տող միգ րանտ նե րի բարձր ցու ցա նի շով, ո րը դի տարկ վում է հատ կա պես ե րկ րի գյու-ղա կան բնա կա վայ րե րում: Հաշ վի առ նե լով կա նանց տն տե սա կան հնա րա վո րու թյուն նե-րի սահ մա նա փա կում նե րը՝ նշ ված տնային տն տե սու թյուն նե րը խո ցե լի են աղ քա տու-թյան տե սան կյու նից45:

2010 թվա կա նից ի վեր մշակ վել են քա ղա քա-կա նու թյան մշակ ման մի շարք գոր ծիք ներ և ի նս տի տու ցի ո նալ մե խա նիզմ ներ՝ ՀԿ-նե րի և ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի հետ հա մա-գոր ծակ ցու թյամբ, սա կայն դրանց ար դյու-նա վետ կի րա ռու մը դեռևս խն դիր է: Հա յաս-տա նում գեն դե րային քա ղա քա կա նու թյան հիմ քում ըն կած է Հայե ցա կար գը, ո րն ուղղ-ված է գեն դե րային հա վա սա րու թյան ստեղծ-մա նը, գեն դե րային հիմ քե րով խտ րա կա նու-

43 Կանանց ձեռներեցության աջակ ցության ոլորտի զարգացման ծրագիր, Ասիական զարգացման բանկ, 2013-2017թթ.:

44 ՀՏՖ գենդերային անհավասարության ցուցիչ, 2014թ.: http://reports.weforum.org/global-gender-gap-report-2014/economies/#economy=ARM

45 Հայաստան 2010. Գենդերային գնահատման նորաց ված տար բե-րակ, ԱՄՆ ՄԶԳ:

թյան վե րաց մա նը, աշ խա տան քի շու կա յում հա վա սար ի րա վունք նե րի ա պա հով մա նը և տն տե սա կան ռե սուրս նե րի հա վա սար մատ-չե լի ու թյա նը, հան դուր ժո ղա կա նու թյան ժո-ղովր դա վա րա կան քա ղա քա կան մշա կույ թի ձևա վոր մա նը, ի նչ պես նաև հա սա րա կու թյու-նում գեն դե րային հար ցե րի շուրջ ե րկ խո-սու թյա նը կյան քի բո լոր ո լորտ նե րում գեն-դե րային չա փո րո շի չի նե րառ ման մի ջո ցով: Հայե ցա կար գում սահ ման ված ա ռանց քային խն դիր նե րին հե տա գա յում ան դրա դարձ է կա տար վել ՀՀ կա ռա վա րու թյան կող մից նպա տա կային ռազ մա վա րա կան գոր ծո ղու-թյուն նե րի ծրա գրե րի մի ջո ցով, այդ թվում՝ «2011-2015 թվա կան նե րի գեն դե րային քա ղա-քա կա նու թյան ռազ մա վա րա կան գոր ծո ղու-թյուն նե րի ծրա գրի», «Ընդ դեմ գեն դե րային խտ րա կա նու թյան 2011-2015 թվա կան նե րի ռազ մա վա րա կան մի ջո ցա ռում նե րի ծրա-գրի» և հա րա կից՝ գեն դե րային քա ղա քա կա-նու թյան տա րե կան մի ջո ցա ռում նե րի ծրա-գրե րի մի ջո ցով: Մի ջոց ներ են ձեռ նարկ վել ներ մու ծե լու գեն դե րային բա ղա դրի չը քա-ղա քա կա նու թյան մշակ ման և ո րո շում նե րի կա յաց ման գոր ծըն թաց նե րում ազ գային և տա րա ծաշր ջա նային մա կար դակ նե րում սո-ցիալ-տն տե սա կան, քա ղա քա կան, կր թա-կան, ա ռող ջա պա հու թյան, մշա կու թային և հան րային տե ղե կատ վու թյան ո լորտ նե րում: ՀՀ վար չա պե տին ա ռըն թեր՝ Տղա մարդ կանց և կա նանց հա վա սա րու թյան հիմ նա հար-ցե րով խոր հուր դը46 պե տա կան քա ղա քա-կա նու թյան բո լոր ո լորտ նե րում գեն դե րային ռազ մա վա րու թյան ի րա կա նաց ման հա մա-կար գող մե խա նիզմն է: Ի նս տի տու ցի ո նալ մե խա նիզմ ներն ու ժե ղաց նե լու և բա րե լա վե-լու նպա տա կով՝ 2011 թվա կա նին մարզ պե-տա րան նե րում, Երևա նի քա ղա քա պե տա-րա նում և մայ րա քա ղա քի 12 վար չա կան շր ջան նե րում ստեղծ վե ցին գեն դե րային հար ցե րով մշ տա կան հանձ նա ժողվ ներ ՀՀ մարզ պետ նե րի և Երևա նի քա ղա քա պե տի հրա մա նով47:

2013 թվա կա նի մայի սին ըն դուն վեց « Կա նանց և տղա մարդ կանց հա վա սար ի րա վունք նե րի և հա վա սար հնա րա վո րու-թյուն նե րի ա պա հով ման մա սին» ՀՀ օ րեն-քը: « Գեն դեր» եզ րույթն օ րեն քում սխալ էր

46 Խորհուրդը վերաստեղծվել է ՀՀ վարչապետի 2014թ. նոյեմբերի 19-ի 1152-Ա որոշմամբ:

47 «Պեկինի հռչակագրի» և «Գործողությունների պլատֆորմի» իրա-կանացման մասին ՀՀ ազգային դիտարկում http://www.unescapsdd.org/files/documents/Beijing20_national_review_Armenia.pdf:

75


մե կա բան վել և թյու րըմբռ նում էր ա ռա ջաց-րել հա սա րա կու թյան ո րո շա կի սո ցիա լա կան խմ բե րի մոտ: ՀՀ վար չա պե տին ա ռըն թեր՝ Կա նանց խոր հուր դը և ՄԱԿ-ը, մի ջազ գային այլ կազ մա կեր պու թյուն նե րի հետ միա սին, հան դես են ե կել խնդ րո ա ռար կայի վե րա բե-րյալ հայ տա րա րու թյուն նե րով:

Դժ վար է գնա հա տել Հա յաս տա նում կա-նանց նկատ մամբ բռ նու թյան դրսևո րում-նե րի դեպ քե րի տա րած վա ծու թյա նը, ին չը հիմ նա կա նում պայ մա նա վոր ված է այն հան-գա ման քով, որ շատ քիչ դեպ քեր են հա-ղորդ վում, մաս նա վո րա պես՝ ըն տա նե կան բռ նու թյան դեպ քե րի վե րա բե րյալ: Այ նուա-մե նայ նիվ, առ կա տվյալ նե րը և հե տա զո-տու թյու նը ցույց են տա լիս, որ ըն տա նե կան բռ նու թյու նը լուրջ խն դիր է, ո րն ազ դում է Հա յաս տա նի հա սա րա կու թյան բո լոր շեր տե-րի վրա: Դեռևս գո յու թյուն չու նեն բռ նու թյան զո հե րին պաշտ պա նե լու և ի րա վա խախտ-նե րին պատ ժե լու հա մար նա խա տես ված հա մա պա տաս խան ի րա վա կան մե խա նիզմ-ներ: 2013 թվա կա նի փետր վա րին Կա ռա վա-րու թյու նը հե տա գա մշակ ման նպա տա կով վե րա դարձ րեց «Ըն տա նե կան բռ նու թյան մա սին» օ րեն քի նա խա գի ծը և ՀՀ ար դա րա-դա տու թյան նա խա րա րու թյա նը հանձ նա րա-րեց փո փո խու թյուն ներ կա տա րել հա մա պա-տաս խան ի րա վա կան ակ տե րում: Կա նանց նկատ մամբ խտ րա կա նու թյան բո լոր ձևե րի վե րաց ման հար ցե րով կո մի տեն, ի թիվս այ-լոց, ա ռա ջար կել է, որ Հա յաս տանն ըն դու նի ա ռան ձին օ րենսդ րու թյուն՝ ըն տա նե կան բռ-նու թյան դեմ պայ քա րե լու հա մար և ստեղ ծի ուղ ղորդ ման մաս նա գի տաց ված հա մա կարգ՝ ըն տա նի քում դա ժան վե րա բեր մուն քի զո հե-րի հա մար, ո րի շր ջա նակ նե րում բռ նու թյու նը կհա մար վի օ րեն քով հե տապնդ ման են թա-կա՝ քրե ա կան և քա ղա քա ցիա կան ի րա վա-խախ տում48:

Այս խն դիր նե րը հաղ թա հա րե լու նպա տա կով ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ը կզար գաց նեն ազ գային ի նս տի տուտ նե րի կա րո ղու թյուն-նե րը՝ գեն դե րային հա վա սա րու թյու նը և կա-նանց հնա րա վո րու թյուն նե րի ը նդ լայ նու մը խթա նող քա ղա քա կա նու թյուն նե րի մշակ ման և ի րա կա նաց ման հար ցում: Կի րառ վե լիք հիմ նա կան ռազ մա վա րու թյուն նե րը և ՄԱԿ-ի

48 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/229/31/PDF/N0922931.pdf?OpenElement\:

ծրա գրե րի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ վող մի-ջան կյալ ար դյունք ներն են՝

1. գեն դե րային ան հա վա սա րու թյան կր-ճա տում՝ որ պես թի րախ ը նտ րե լով սո ցիա լա պես մե կու սաց ված և խո ցե-լի խմ բե րին (ազ գային մա կար դա կում սահ ման ված աղ քա տու թյան սահ մա-նագ ծից ցածր կեն սա մա կար դակ ու-նե ցող մար դիկ, գյու ղա կան վայ րե րում բնակ վող կա նայք՝ նե րա ռյալ կա նանց կող մից ղե կա վար վող տնային տն տե-սու թյուն նե րը).

2. ազ գային և տե ղա կան մա կար դա կում գե րա կա խն դիր նե րի վե րա բե րյալ կա-նանց ձայ նի լսե լի ու թյան ա պա հո վում և այդ խն դիր նե րի լուծ ման հար ցում նրանց մաս նակ ցու թյան ամ րապն դում.

3. կին ա ռաջ նորդ նե րի նոր սերն դի ձևա վո րում և զար գա ցում բո լոր մա-կար դակ նե րում, մաս նա վո րա պես՝ մե ծաց նե լով ջան քե րը տե ղա կան մա-կար դա կում կին ղե կա վար նե րի նվա-զա գույն զանգ ված ա պա հո վե լու ուղ ղու-թյամբ.

4. մար դու ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու-թյան և գեն դե րային հա վա սա րու թյան ո լոր տում ե լա կե տային ցու ցա նիշ նե րի հի ման վրա հա մե մա տա կան վեր լու-ծու թյուն նե րի ի րա կա նաց ման, գնա-հատ ման շր ջա նակ նե րի և օգ նու թյան հա մա կարգ ման հետ կապ ված ա ջակ-ցու թյան տրա մա դրում.

5. կա նանց և աղ ջիկ նե րի վե րար տա դրո-ղա կան ա ռող ջու թյան, սո ցիա լա կան և տն տե սա կան մաս նակ ցու թյան վրա գեն դե րային հիմ քով բռ նու թյան ազ դե-ցու թյուն նե րի վեր լու ծու թյուն.

6. գեն դե րային օ րենսդ րու թյան բա րե-լավ ման ու ի րա կա նաց ման սա տա-րում և գեն դե րային հա վա սա րու թյու նը խթա նող ու գեն դե րային հիմ քով բռ-նու թյանն ար ձա գան քող քա ղա քա կա-նու թյուն նե րի և ծրա գրե րի ի նս տի տու-ցի ո նա լաց ման խթա նում,

7. բազ մաո լոր տային կա րո ղու թյուն նե րի զար գա ցում գեն դե րային հիմ քով բռ-նու թյուն նե րը հաղ թա հա րե լու նպա-տա կով, այդ թվում՝ տղա մարդ կանց և տղա նե րի ներգ րավ մամբ:


76


Մինչև 2020 թվա կա նը միգ րացիայի, սահ ման նե րի և ա պաս տա նի կա ռա վար ման հա մա կար գերն ամրապնդ վել ե ն՝ միգ րանտ նե րի և տեղա հան ված ան ձանց, հատ կա պես` կա նանց ու աղ ջիկ նե րի ի րա վունքնե րը խթա նե լու և պաշտ պա նե լու նպա տա կով:

Միգ րա ցիան՝ նե րա ռյալ հար կա դիր միգ րա-ցիան, Հա յաս տա նի բնա կիչ նե րի վրա ազ-դող կարևոր սո ցիալ-տն տե սա կան երևույթ է, ո րի հա մար ան հրա ժեշտ է հա մա պար փակ և ար դյու նա վետ միգ րա ցի ոն կա ռա վար ման հա մա կար գի՝ նե րա ռյալ փախս տա կան նե րի պաշտ պա նու թյա նը ծա ռայող մե խա նիզմ նե-րի ստեղ ծում:

Հա յաս տա նի ըն տա նիք նե րի գրե թե կեսն ա ռնչ վում է միգ րա ցիայի հետ: Տա րե կան մինչև 35,000 մարդ է ար տա գաղ թում Հա-յաս տա նից: Այս միգ րանտ նե րից 82%-ը տղա մարդ են, ի սկ 18%-ը՝ կին49: Այս ար տա-գաղ թող նե րից գրե թե 62%-ը ար տա գաղ-թե լուց ան մի ջա պես ա ռաջ գոր ծա զուրկ է ե ղել: Հա յաս տա նից ար տա գաղ թող նե րի հա մար հիմ նա կան ուղ ղու թյու նը Ռու սաս-տա նի Դաշ նու թյունն է (91%), ա պա ԵՄ (4%), Ա ՄՆ և Ո ւկ րաի նա: 2007-2013 թվա կան նե-րին, ար տա գաղ թող նե րի 38%-ը վե րա դար-ձել է, ո րոն ցից՝ յու րա քան չյուր 3-ից 2-ը՝ տղա մարդ50: Վե րա դար ձող նե րը հա տուկ ու-շա դրու թյան կա րիք ու նեն և բա րե հա ջող վե րաին տեգր ման հա մար հա մա պա տաս-խան մի ջա վայր է պա հանջ վում: Ի հա վե-լումն, Հա յաս տանն ըն դու նում է տե ղա հան-ված բնակ չու թյուն՝ հիմ նա կա նում Սի րիայից, Ա դր բե ջա նից, Ի րա քից և Ո ւկ րաի նայից51: Մո-

49 Կախված կրթության մակարդակից՝ ՀՀ-ից արտագաղթողները կարող են բաժանվել առնվազն չորս կատեգորիայի. 1) կրթված միգրանտներ՝ բուհական կրթությամբ, որոնք կազմում է միգրանտ-ների ընդհանուր թվի 17.2%-ը, 2) բարձր որակավորում ունեցող միգրանտներ՝ բաղկացած հետբուհական կրթություն ունեցող անձանցից՝ կազմելով միգրանտների ընդհանուր թվի 0.6%-ը, 3) ցածր որակավորում ունեցող միգրանտներ՝ միջնակարգ ընդ-հանուր կրթությամբ՝ կազմելով միգրանտների ընդհանուր թվի 49.8%-ը և 4) արհեստագործական կամ միջին մասնագիտական կրթություն ունեցող անձինք՝ (23.9%):

50 http://publications.iom.int/bookstore/index.php?main_page=product_info&cPath=41_7&products_id=1400

51 Ըստ պաշտոնական աղբյուրների՝ 1988-ից 1992թթ. ընկած ժամա-նակահատվածում Հայաստանն ընդունել է էթնիկական ծագումով հայ 360,000 փախստական Ադրբեջանից, որոնց մեծ մասը հպա-տակագրվել է, սակայն շատերը դեռևս դժվարություններ են

տա վո րա պես 15,000 մարդ, ո րոնք տե ղա հան վել են Սի րիա յում հա կա-մար տու թյան պատ ճա ռով և ով քեր հիմ նա կա նում ու նեն հայ կա կան ծա-գում, պաշտ պա նու թյուն են հայ ցել Հա յաս տա նում՝ օ գտ վե լով Կա ռա վա-րու թյան կող մից ա ռա ջարկ վող մի շարք հնա րա վո րու թյուն նե րից (օ րի-նակ՝ հպա տա կագր ման դյու րա ցում, ա պաս տա նի և կա ցու թյան կար գա-վի ճա կի ստաց ման ա րա գաց ված ըն-թա ցա կար գեր): ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի (մաս նա վո րա պես՝ ՄԱԿ ՓԳՀ-ի) ջան քերն այժմ փո խում են

ի րենց ուղ ղու թյու նը՝ ան մի ջա կան հրա տապ ա ջակ ցու թյու նից ան ցնե լով հու սա լի լու ծում-նե րի, հիմ նա կա նում՝ տե ղա կան ին տեգր-ման ե ղա նա կով: Հա յաս տա նին շր ջա պա տող ե րկր նե րում և տա րա ծաշր ջան նե րում առ կա աշ խար հա քա ղա քա կան լար վա ծու թյուն նե-րից և ըն թա ցող հա կա մար տու թյուն նե րից ել նե լով՝ պա հանջ վում է հե տա գա տե ղա-հան ման սցե նար նե րին ար դյու նա վետ կեր-պով ար ձա գան քե լու պատ րաստ վա ծու թյան դրսևո րում:

Թեև առ կա է միգ րա ցիայի և փախս տա կան-նե րի պաշտ պա նու թյանն ուղղ ված հիմ նա կան օ րենսդ րու թյուն52, ՀՀ միգ րա ցի ոն պե տա կան ծա ռա յու թյան (ՄՊԾ) կող մից պատ րաստ վել է «Ա պաս տա նի և փախս տա կան նե րի մա-սին ՀՀ օ րեն քում փո փո խու թյուն ներ կա տա-րե լու մա սին» օ րեն քի նա խա գի ծը, ո րը դեռ պետք է հաս տատ վի Կա ռա վա րու թյան կող-մից, ա պա ըն դուն վի ՀՀ Ազ գա յին ժո ղովի կող մից: Ա վե լին, մշակ ման փու լում է գտն վում « Քա ղա քա ցի ու թյուն չու նե ցող ան ձանց մա-սին» բա րե լավ ված օ րեն քը:

Հա յաս տա նում միգ րա ցիայի և ա պաս տա-նի ո լորտ նե րում ի նս տի տու ցի ո նալ շր ջա նա-կը բարդ է: Տար բեր նա խա րա րու թյուն նե րի և իշ խա նու թյուն նե րի ներգ րավ վա ծու թյու նը

կրում՝ կապված իրենց սոցիալ-տնտեսական ինտեգրման հետ և տուժում են բնակարանային պայմանների երկարաժամկետ լու-ծումների բացակայության պատճառով: 2005-ից 2007թթ. ընկած ժամանակահատվածում Հայաստանն ընդունել է մոտ հազար փախստական Իրաքից: Ներկայումս Հայաստանն ընդունել է նաև էթ նիկական ծագումով մեծամասամբ հայ՝ շուրջ 15,000 փախստա-կանների, որոնք տեղահանվել են Սիրիայում ընթացող հա-կամարտության հետևանքով և պաշտպանություն են հայցել Հա-յաստանում, ինչպես նաև փոքրաթիվ փախստականների՝ մի շարք այլ երկրներից:

52 «Օտարերկրացիների մասին» 2006թ. ՀՀ օրենքը, «Սահմանապահ զորքերի մասին» 2001թ. ՀՀ օրենքը, «Պետական սահմանի մասին» 2001թ. ՀՀ օրենքը, 2011թ. «ԵՄ-Հայաստան շարժունակության շուրջ գործընկերությունը» և «Միգրացիոն օրենսդրությունը ԵՄ և միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցնելու համար 2014-2016թթ. գործողությունների ծրագիրը»:

77


միգ րա ցի ոն քա ղա քա կա նու թյան մշակ ման և ի րա կա նաց ման գոր ծըն թա ցում, հա ճախ հա մընկ նող ման դատ նե րով53, պա հան ջում է ար դյու նա վետ և բա րե լավ ված հա մա կարգ-ման մե խա նիզմ ներ: Հա յաս տա նում միգ-րա ցի ոն քա ղա քա կա նու թյան ը նդ հա նուր հա մա կար գու մը և մշա կումն ըն կած է ՀՀ տա րած քային կա ռա վար ման և ար տա կարգ ի րա վի ճակ նե րի նա խա րա րու թյա նը կից գոր-ծող գե րա տես չու թյան՝ ՄՊԾ-ի վրա: Միև-նույն ժա մա նակ, ՄՊԾ-ն պա տաս խա նա տու է ա պաս տա նի դի մում նե րին ըն թացք տա լու54 հա մար և վեր ջերս ստեղ ծել է ին տեգր ման բա ժին:

Վեր ջին տաս նա մյա կի ըն թաց քում, ե րկ-րում հա ջո ղու թյամբ լուծ վել են թրա ֆի քին գի հետ կապ ված խն դիր նե րը: Հս տակ թվե րը շատ քիչ ե ն՝ տա րե կան կազ մե լով մի ջի նում 15 դեպք: Հա յաս տա նը սկզբ նաղ բյուր հան-դի սա ցող եր կիր է հա մար վում Հա յաս տա-նում նույ նաց ված թրա ֆի քին գի զո հե րի (ԹԶ-եր) 85%-ի հա մար, այդ թվում՝ սե ռա-կան շա հա գործ ման նպա տա կով թրա ֆի-քին գի են թարկ ված կա նանց և աղ ջիկ նե րի (80%) և հար կա դիր աշ խա տան քի կա տար-ման նպա տա կով թրա ֆի քին գի են թարկ ված տղա մարդ կանց (20%) հա մար: 2002 թվա-կա նից ի վեր՝ Կա ռա վա րու թյունն ա կն հայտ ա ռա ջըն թաց է գրան ցել թրա ֆի քին գի դեմ պայ քա րում՝ ամ րապն դե լով հա կազդ ման մի ջոց նե րը, այդ թվում՝ ի րա վա կան դաշ տի կա տա րե լա գոր ծու մը՝ մի ջազ գային չա փա-նիշ նե րին հա մա պա տաս խան, բա րե լա վե լով ի նս տի տու ցի ո նալ կա ռուց վածք նե րը, հաս-տա տե լով և ի րա կա նաց նե լով գոր ծո ղու-թյուն նե րի չորս ազ գային ծրա գրե րը (2004-2006 թթ., 2007-2009թթ., 2010-2012թթ. և 2013-2015թթ.), 2008 թվա կա նին ստեղ ծե լով թրա ֆի քին գի են թարկ ված ան ձանց Ազ գային ուղ ղորդ ման մե խա նիզ մը (ԱՈՒՄ), և 2009 թվա կա նին, ա ռա ջին ան գամ, թրա ֆի քին գի զո հե րին ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու հա-մար պե տա կան ֆի նան սա վո րում հատ կաց-նե լով: 2014 թվա կա նի դեկ տեմ բե րի 17-ին ըն դուն վեց « Մարդ կանց թրա ֆի քին գի և շա-հա գործ ման են թարկ ված ան ձանց նույ նաց-

53 Ռոսսի-Լոնգի Պ., Գալստյան Կ., Լինդստրոմ Տ., ՀՀ-ում միգրացիայի կառավարման դիտարկում, էջ 57, Գնահատման առաքելության զեկույց, ՄՄԿ, 2008թ. մարտ, հասանելի է՝ http://publications.iom.int/bookstore/index.php?main_page=product_info&cPath=41_7&products_id=808:

54 ՀՀ տարածքային կառավարման և արտակարգ իրավի ճակ ների նախարարության միգրացիոն պետական ծառայություն, հասանելի է՝ http://www.smsmta.am/?menu_id=1 (մատչելի է դարձել 2013թ. մայիսի 20-ին):

ման և ա ջակ ցու թյան մա սին» ՀՀ օ րեն քը, ո րը կփո խա րի նի գոր ծող ԱՈւՄ-ին:

Չա փա զանց կարևոր է ի րա կա նաց նել մի-ջո ցա ռում ներ՝ ուղղ ված միգ րա ցիայի կա-ռա վար ման գոր ծըն թա ցում ներգ րավ ված բո լոր դե րա կա տար նե րի միջև հա մա գոր-ծակ ցու թյան ամ րապնդ մա նը, ին չի ար դյուն-քում կբա րե լավ վի միգ րանտ նե րի և տե-ղա հան ված բնակ չու թյան ի րա վունք նե րի պաշտ պա նու թյու նը: ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա մա գոր ծակ ցու թյան շր ջա նակ նե-րում մեծ ու շա դրու թյուն կդարձ վի լավ հա-մա կարգ ված, փաս տե րի վրա հիմն ված միգ րա ցի ոն և ին տեգր ման ազ գային ռազ-մա վա րու թյուն նե րի կա տա րե լա գործ մա նը, ի նչ պես նաև տեխ նի կա կան հար ցե րի վե-րա բե րյալ խորհր դատ վու թյան տրա մադր-ման դրույ թին՝ օ րենսդ րու թյու նը, քա ղա քա-կա նու թյուն նե րը, ի նչ պես նաև տվյալ նե րի հա վաք ման և վեր լու ծու թյան հա մա կար գե-րը մի ջազ գային չա փա նիշ նե րին հա պա-տաս խա նեց նե լու նպա տա կով: Առ կա է տե-ղա հան ված բնակ չու թյա նը ամ բողջ ե րկ րի մա կար դա կով, տա րած քային և ո լոր տային զար գաց ման ռազ մա վա րու թյուն նե րում, պլան նե րում և ծրա գրե րում լայ նո րեն նե-րա ռե լու ան հրա ժեշ տու թյուն: Եվ րա սիա կան տն տե սա կան մի ու թյանն ան դա մակ ցե լու շր-ջա նակ նե րում ևս Հա յաս տա նը պետք է ջան-քեր գոր ծա դրի՝ միգ րա ցիայի և ա պաս տա-նի տրա մադր ման ո լոր տում ի րա կա նաց վող գոր ծառ նու թյուն նե րը նոր ձևա վոր վող Եվ-րա սիա կան տն տե սա կան մի ու թյան՝ գոր ծող օ րենք նե րին և կա նո նա կար գե րին հա մա պա-տաս խա նեց նե լու ուղ ղու թյամբ:

ՄԱԿ-ը կշա րու նա կի իր աշ խա տան քը Սահ-ման նե րի ին տեգր ված կա ռա վար ման (ՍԻԿ) հար ցում՝ զար գաց նե լով « ՍԻԿ ազ գային ռազ-մա վա րու թյունն ու գոր ծո ղու թյուն նե րի ազ-գային ծրա գի րը» և շա րու նա կե լով Վրաս-տա նի հետ սահ մա նային ե րեք ան ցա կե տե րի ար դիա կա նա ցու մը՝ հաշ վի առ նե լով այն, որ կա ռա վա րու թյու նը դա սահ մա նել է որ պես գե րա կա խն դիր: ՄԱԿ-ը կընդ լայ նի իր գոր-ծու նե ու թյան շր ջա նակ նե րը և կփո խի դրանց ուղղ վա ծու թյու նը՝ ներ գոր ծու թյան մի ջոց նե րի կի րառ մամբ հա մա գոր ծակ ցու թյուն հաս տա-տե լով զար գաց մանն ուղղ ված փոխ կա պակց-ված այն պի սի հար ցե րի շուրջ, ի նչ պի սին է տն տե սա կան զար գաց ման ա պա հո վու մը՝ խթա նե լով ա ռևտ րային մի ջանցք նե րի կի-րա ռու մը որ պես տն տե սա կան մի ջանցք ներ,


78

և դա ուղ ղա կի ո րեն կա պե լով հա մայն քային զար գաց մանն ուղղ ված գոր ծու նե ու թյան հետ:

Կի րառ վե լիք հիմ նա կան ռազ մա վա րու թյուն-նե րը և ՄԱԿ-ի ծրա գրե րի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ վող մի ջան կյալ ար դյունք ներն են՝

1. տեխ նի կա կան խորհր դատ վու թյուն՝ միտ ված միգ րանտ նե րի և փախս տա-կան նե րի նկատ մամբ վե րա բեր մուն քը կար գա վո րող պե տա կան օ րենսդ րու-թյու նը մի ջազ գային, եվ րո պա կան և տա րա ծաշր ջա նային չա փա նիշ նե րին հա մա պա տաս խա նեց նե լուն.

2. աշ խա տան քային/ գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գրե րի կազ մում, ո րոնք կծա ռայեն վե րա նայ ված օ րենսդ րու թյան կի րարկ-ման նպա տա կին.

3. շա րու նա կա կան ա ջակ ցու թյուն և հա-մա կար գում՝ «ՀՀ և ԵՄ միջև շար ժու-նա կու թյան շուրջ գոր ծըն կե րու թյան մա սին» հա մա տեղ հռ չա կա գրի ի րա-կա նաց ման հա մար.

4. շա րու նա կա կան ա ջակ ցու թյուն՝ «ՀՀ և ԵՄ միջև հե տըն դուն ման (ռե ադ մի-սիայի) մա սին» հա մա ձայ նա գրի ի րա-կա նաց ման և վե րահսկ ման (նաև՝ կա-տար ման վե րահսկ ման) հա մար.

5. միգ րանտ նե րի ռե սուր սային և ուղ-ղորդ ման կենտ րոն նե րի հա մա կար գի ը նդ լայ նում.

6. հա մայն քային տն տե սու թյան զար-գաց ման ծրա գրեր ե րկ րի ար տա գաղ-թյալ տա րածք նե րում, ա ջակ ցու թյուն փախս տա կան նե րին և տե ղա հան ված բնակ չու թյա նը՝ ին տեգր ման, ի սկ վե-րա դար ձող քա ղա քա ցի նե րին՝ վե րաին-տեգր ման հար ցում.

7. կա տա րե լա գործ ված մե խա նիզմ ներ՝ ուղղ ված միգ րանտ նե րի և տե ղա հան-ված բնակ չու թյան ա մե նա խո ցե լի խմ-բե րը ո րո շե լուն.

8. լավ հա մա կարգ ված ուղ ղորդ ման մե-խա նիզմ նե րի մշա կում՝ ուղղ ված վե րա-դար ձող միգ րանտ նե րին, ա պաս տան հայ ցող նե րին և փախս տա կան նե րին ո րա կյալ ծա ռա յու թյուն նե րով ա պա հո-վե լուն.

9. ա ջակ ցու թյուն՝ Ին տեգր ման ազ գային ռազ մա վա րու թյու նը մշա կե լու և ի րա-գոր ծե լու հա մար.

10. զո րաց նել օ րի նա պահ մար մին նե րի և դա տա կան իշ խա նու թյան կա րո ղու-թյուն նե րը՝ Հա յաս տա նում թրա ֆի քին-գի վե րա բե րյալ գոր ծե րով քրե ա կան հե տապն դում ի րա կա նաց նե լու հա մար.

11. ա ջակ ցու թյուն Թրա ֆի քին գի դեմ պայ-քա րի գնա հատ ման գոր ծի քի մշակ ման և ըն դուն ման հար ցում՝ ՀՀ կա ռա վա-րու թյան և ոչ կա ռա վա րա կան կա ռույց-նե րի շա հագր գիռ կող մե րի օգ տա-գործ ման հա մար:

3-րդ սյուն. Սո ցիա լա կան ծառայություն ներ և նե րա ռում


Մինչև 2020 թվա կա նը խո ցե լի խմբերն ու նեն տար րա կան կր թու թյունից և սո ցիա լա կան պաշտ պա նության ծա ռա յու թյուն նե րից օ գտ վե լու ա վե լի մեծ հնա րա վո րու թյուն ներ և մաս նակ ցում են ի րենց հա մայնք ների կյան քին:

Կր թու թյու նը

2008 թվա կա նից ի վեր՝ պե տու թյու նը մե ծա-պես ա ջակ ցում է նա խադպ րո ցա կան կր թու-թյան զար գաց մա նը՝ բա ցե լով նոր ման կա-պար տեզ ներ և մա սամբ հո գա լով մեկ տա րի տևո ղու թյամբ նա խադպ րո ցա կան հաս տա-տու թյուն նե րի պահ պան ման ծախ սե րը: Զգա-լի ո րեն տար բեր է քա ղա քային և գյու ղա կան հա մայնք նե րում, ի նչ պես նաև հաշ ման դա-մու թյուն ու նե ցող և չու նե ցող ե րե խա նե րի՝ նա խադպ րո ցա կան ծրա գրե րում ներգ րավ-վա ծու թյան մա կար դա կը: Հա մայնք նե րը հա-ճախ ի վի ճա կի չեն կամ չեն ցան կա նում ֆի նան սա վո րել և պահ պա նել նա խադպ րո-ցա կան հաս տա տու թյուն նե րը:

Հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա նե րը պատ կա նում են ա մե նա մե կու սա ցած խմ բե-րին, ո րոնք բազ մա թիվ զր կանք ներ են կրում. նրանց 71%-ը չի հա ճա խում նա խադպ րո ցա-կան հաս տա տու թյուն, 18%-ը չի հա ճա խում դպ րոց, 12%-ը հա ճա խում է հա տուկ դպ րոց-ներ, 13%-ն ապ րում է հաս տա տու թյուն նե րում (հա տուկ դպ րոց նե րում և ման կատ նե րում),

79


34%-ը հա մայն քային ոչ մի մի ջո ցառ ման չի մաս նակ ցում և 73%-ը չի օ գտ վում վե րա-կանգ նո ղա կան ծա ռա յու թյուն նե րից: Որ-պես զի ե րե խա նե րը մե ծա նան ըն տա նե կան մի ջա վայ րում, 2007 թվա կա նից ի վեր Կա ռա-վա րու թյան կող մից նշ ված հաս տա տու թյուն-նե րում խնամք ստա ցող ե րե խա նե րի թի վը կր ճատ վել է 4,000-ով: Այ դու հան դերձ, ևս 4,000 ե րե խա դեռևս ապ րում է 40 տար բեր հաս տա տու թյուն նե րում:

Կեն սա կան հմ տու թյուն նե րի և ա ռողջ ապ-րե լա կեր պի դա սա վան դու մը կազ մում են այն պի սի ո րա կյալ կր թու թյան ան բա ժա նե լի մա սը, ո րը կա րող է բա վա րա րել ե րե խա նե-րի հիմ նա կան կր թա կան պա հանջ մունք նե-րը և նրանց տա լիս է կյան քում ա ռողջ ը նտ-րու թյուն կա տա րե լու, մար դու ի րա վունք նե րը հար գե լու և որևէ հիմ քով խտ րա կա նու թյան դրսևո րում նե րից խու սա փե լու հա մար ան-հրա ժեշտ գի տե լիք ներ, հմ տու թյուն ներ և խթան: Թե պետ կեն սա կան հմ տու թյուն նե րի դա սա վան դու մը պար տա դիր է միջ նա կարգ դպ րո ցում (8-11-րդ դա սա րան ներ), դրա մա-տուց ման ո րա կը զի ջում է՝ պայ մա նա վոր-ված ու սու ցիչ նե րի հա մար նա խա տես ված պար բե րա կան նա խա պատ րաս տա կան դա-սըն թաց նե րի և նրանց աշ խա տան քի կա նո-նա վոր մո նի տո րին գի ու գնա հատ ման բա-ցա կա յու թյամբ:

Վեր ջին հար ցում նե րի ար դյունք նե րը ցույց են տա լիս, որ 24-30 տա րե կան ե րի տա սարդ նե-րից ա ռն վազն ա մեն 4-ր դը ձգ տում է շա րու-նա կել իր հե տա գա կր թու թյու նը55: Այ նուա-մե նայ նիվ, ե թե կր թու թյան ո րա կը չփոխ վի, Հա յաս տա նի ե րի տա սարդ նե րը կշա րու նա-կեն թե րա հա վատ վե րա բեր մունք ցու ցա բե-րել ի րենց կր թա կան հե ռան կար նե րի նկատ-մամբ:

ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի ջան քե րը նպա տա կաուղղ ված կլի նեն նե րա ռա կան կր թու թյուն տրա մա դրող նա խադպ րո ցա-կան ու սում նա կան հաս տա տու թյուն նե րի թվի ա վե լաց մա նը, այդ թվում՝ հե ռա վոր վայ-րե րում բնակ վող հա մայնք նե րի հա մար հար մա րեց վող մո դել նե րի մշակ մա նը և նա խադպ րո ցա կան ու սում նա կան հաս տա-տու թյուն նե րում նե րա ռա կան կր թու թյան հետ կապ ված խն դիր նե րի հաղ թա հար ման

55 «Հայաստանի երիտասարդների ձգտումները և ակնկալիքները» զեկույց, 2012թ.: ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարություն և ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիր http://www.am.undp.org/content/dam/armenia/docs/National%20youth%20aspira-tions%20survey%20report_ENG_edited%20final.pdf:

քա ղա քա կա նու թյան վե րա բե րյալ խորհր-դատ վու թյան տրա մադր մա նը: ՄԱԿ-ի օգ-նու թյամբ՝ ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը կկա րո ղա-նա ի րա կա նաց նել մի ջո ցա ռում ներ, ո րոնց ար դյուն քում հնա րա վոր կլի նի խու սա փել ծնո ղա կան խնամ քից ան հար կի զրկ վե-լու դեպ քե րից և նպաս տել այն ե րե խա նե րի հա մախմբ մա նը, ով քեր, լի նե լով պե տա կան խնամ քի տակ, ապ րում են ի րենց կեն սա բա-նա կան ըն տա նիք նե րում կամ գտն վում են այ լընտ րան քային խնամ քի ներ քո, ի նչ պես օ րի նակ՝ հանձն վել են որ դեգր ման: Ա ռողջ ապ րե լա կեր պի խթա նու մը պա հան ջում է ա ռա վել ար դյու նա վե տո րեն հա մա կարգ ված հա մա գոր ծակ ցու թյուն Կա ռա վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան միջև:

Սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյու նը

Հա յաս տանն ազ գային և են թաազ գային հա-մա կար գե րում բա րե փո խում ներ ի րա կա նաց-նե լիս շա րու նա կա կան ա ռա ջըն թաց է ար-ձա նա գրել: Այն միտ ված է ե ղել սո ցիա լա կան մե կու սա ցու մը կան խե լուն և խո ցե լի ե րե խա-նե րի շա հե րը խթա նե լուն: Կա ռա վա րու թյու նը մշա կել և ի րա կա նաց րել է բազ մա սյուն սո-ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան հա մա կարգ, ո րի շր ջա նակ նե րում հնա րա վոր է դար ձել բա վա կա նին ար դյու նա վետ լու ծում ներ գտ-նել լուրջ սպառ նա լիք դար ձած ծայ րա հեղ աղ քա տու թյու նը հաղ թա հա րե լու հա մար: Մաս նա վո րա պես, «ՀՀ 2014-2025թթ. հե ռան-կա րային զար գաց ման ռազ մա վա րա կան ծրա գրում» աղ քա տու թյան մա կար դա կի կր-ճա տու մը հա մար վել է գե րա կա ուղ ղու թյուն:

Եր կի րը շա րու նա կում է ա ռնչ վել ե րե խա-նե րի՝ սո ցիա լա պես պաշտ պան ված լի նե լու ի րա վունք նե րի ի րաց ման և ա մե նա խո ցե լի ու ա մե նա մե կու սա ցած խմ բե րի խն դիր նե րը լու ծե լու մար տահ րա վեր նե րին: 2013 թվա կա-նի «Տ նային տն տե սու թյուն նե րի կեն սա մա-կար դա կի ամ բող ջաց ված հե տա զո տու թյան» (ՏՏ ԿԱՀ) տվյալ նե րի հա մա ձայն՝ աղ քա տու-թյան մա կար դա կը կազ մել է 32%, մինչ դեռ ման կա կան աղ քա տու թյան մա կար դա կը՝ 37%, ին չը նշա նա կում է, որ յու րա քան չյուր եր րորդ ե րե խան աղ քատ է և յու րա քան չյուր ե րե սու նե րորդ ե րե խան՝ ծայ րա հեղ աղ քատ56: Գո յու թյուն չու նեն հա մա պար փակ վի ճա կա-գրա կան տվյալ ներ Հա յաս տա նում ե րե խա-նե րի նկատ մամբ գոր ծադր վող բռ նու թյան

56 Հայաստանի սոցիա լական պատկերը և աղքատությունը, Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն, 2014թ. (ՏՏԿԱՀ 2013թ.):


80

վե րա բե րյալ, թեև այդ պի սի բռ նու թյան գոր-ծադր ման հետ կապ ված, կար ծես թե, առ կա է մտա հո գու թյուն, հատ կա պես՝ հաս տա տու-թյուն նե րում և ա մե նաղ քատ ըն տա նիք նե րում ապ րող ե րե խա նե րի պա րա գա յում:

Հա յաս տա նում ե րե խա նե րի և նրանց ըն-տա նիք նե րի ա ռջև ծա ռա ցած բազ մա թիվ և բարդ խն դիր ներն ա ռա վել ար դյու նա վե տո-րեն հաղ թա հա րե լու նպա տա կով ան հրա-ժեշտ է որ դեգ րել ը նդ գր կուն մո տե ցում և ներդ րում ներ կա տա րել կա յուն հա մա կար գե-րի ստեղծ ման ուղ ղու թյամբ: Հաշ վի առ նե լով այս հան գա ման քը՝ Կա ռա վա րու թյու նը, ըն-տա նիք նե րի և ե րե խա նե րի խո ցե լի ու թյու նը նվա զեց նե լու նպա տա կով, 2010 թվա կա նից ի վեր սկ սել է բա րե փո խում ներ ի րա կա նաց-նել Ին տեգ րաց ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու-թյուն նե րի հա մա կար գում՝ ներդ նե լով մեկ պա տու հան մո տե ցու մը, միաս նա կա նաց նե-լով սո ցիա լա կան ա ջակ ցու թյան տե ղե կատ-վա կան բա զա նե րը, կի րա ռե լով բա րե փո խիչ սո ցիա լա կան աշ խա տան քի, տե ղա կան սո-ցիա լա կան պլա նա վոր ման գա ղա փար նե րը, ամ րապն դե լով ծա ռա յու թյուն նե րի միջև հա-մա գոր ծակ ցու թյու նը: Ա նհ րա ժեշտ է ստեղ ծել հո գե բա նա կան և այլ տե սա կի ա ջակ ցու թյան ծա ռա յու թյուն ներ՝ ըն տա նի քում դա ժան վե-րա բեր մուն քի և բռ նու թյան են թարկ վող ե րե-խա նե րի հա մար:


1. վաղ տա րի քի ե րե խա նե րի ու սուց ման ա ռա վել հա սա նե լի ու թյուն հիմ նա կան խո ցե լի խմ բե րի շր ջա նում, մաս նա վո-րա պես՝ մշա կու թային և ու սում նա կան հաս տա տու թյուն նե րում, այդ թվում՝ շո-կային և սթ րե սային ի րա վի ճակ նե րում.

2. միջ ճյու ղային այն պի սի մե խա նիզմ ներ և ռազ մա վա րու թյուն ներ, ո րոնք հնա-րա վո րու թյուն կտան հայտ նա բե րել և ա ջակ ցել դպ րոց չհա ճա խող և ռիս-կային խմ բում ը նդ գրկ ված ե րե խա նե-րին.

3. նե րա ռա կան կր թու թյան ա ռա վել ամ-րապնդ ված հա մա կարգ, ո րը բա վա-րա րում է ԲՈ ԼՈՐ ե րե խա նե րի պա հանջ-մունք նե րը.

4. ա ռող ջա պա հա կան, կր թա կան և սո-ցիա լա կան ա պա հո վու թյան ա ռա վել ամ րապնդ ված հա մա կարգ, ո րը կան-

խար գե լում կամ մեղ մում է ման կա կան հաշ ման դա մու թյու նը՝ դրա վաղ հայտ-նա բեր ման, կան խար գել ման, վե րա-կանգ նո ղա կան օգ նու թյան և սո ցիա-լա կան ա ջակ ցու թյան տրա մադր ման մի ջո ցով.

5. բա րե լավ ված սո ցիա լա կան նոր մեր, ո րոնք ա ռա վել նպաս տում են հաշ ման-դա մու թյուն ու նե ցող ե րե խա նե րի սո-ցիա լա կան նե րառ մա նը.

6. ե րե խա նե րի պաշտ պա նու թյան ծա-ռա յու թյուն ներ, ո րոնք ար դյու նա վետ կեր պով կան խում են ըն տա նի քի ան-դամ նե րի ա ռան ձին բնա կու թյու նը և ար ձա գան քում են ե րե խա նե րի նկատ-մամբ բռ նու թյան ու դա ժան վե րա բեր-մուն քի դրսևոր ման դեպ քե րին.

7. սո ցիա լա կան պաշտ պա նու թյան ին-տեգր ված հա մա կարգ, ո րը հնա րա-վո րու թյուն է տա լիս հայտ նա բե րել ե կամ տի ցածր մա կար դա կով պայ մա-նա վոր ված աղ քա տու թյու նը և խո ցե-լի խմ բե րին պատ կա նող ե րե խա նե րի և նրանց ըն տա նիք նե րի կրած բազ-մա թիվ զր կանք նե րը և ար ձա գան քել դրանց.

8. աշ խա տան քի վայ րում ի րա կա նաց վող վե րա պատ րաստ ման ու սում նա կան ծրա գիր՝ « Կեն սա կան հմ տու թյուն ներ» դա սըն թա ցը դա սա վան դող ու սու ցիչ-նե րի վե րա պատ րաստ ման հա մար և հա մա պա տաս խան ու սում նա կան ռե-սուրս ներ վե րա պատ րաս տում ան ցնող ու սու ցիչ նե րի և վե րա պատ րաս տող-նե րի հա մար: Ու սում նա կան ծրա գիրն աս տի ճա նա բար կնե րառ վի ու սու ցիչ-նե րի վե րա պատ րաս տում ի րա կա նաց-նող բո լոր հաս տա տու թյուն նե րում, ի նչ-պես նաև կկի րառ վի աշ խա տա վայ րում գի տե լիք նե րի և հմ տու թյուն նե րի թար-մաց ման և ո րա կի հա վաստ ման հա-մար ան ցկաց վող դա սըն թաց նե րի ըն-թաց քում.

9. «Դպ րո ցա կան սնունդ» ազ գային ծրա-գրի ամ րապն դում՝ որ պես կարևո րա-գույն հան րային ծա ռա յու թուն, ո րն ա պա հո վում է կր թու թյան ը նդ հա նուր ո րա կի և մատ չե լի ու թյան հա սա նե-լի ու թյու նը: Այն կն պաս տի ե րե խա նե-րի կարևո րա գույն՝ սնն դի ի րա վուն քի ի րա կա նաց մա նը և նրանց նոր մալ ֆի-

81


զիա կա կան ա ճին, ի նչ պես նաև նրանց հնա րա վո րու թյուն կըն ձե ռի լիար ժեք կեր պով ի րաց նել ի րենց կր թա կան նե-րու ժը:

Ար դյունք 6

Մինչև 2020 թվա կա նը ո րա կյալ ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու թյուննե րը հա սա նե լի են դար ձել բո լո րի, այդ թվում` ա ռանձ նա պես խո ցե լի խմ բե րի հա մար:

Ո րա կյալ և մատ չե լի ա ռող ջա պա հա կան ծա-ռա յու թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյու նը զար-գաց ման ազ գային նպա տակ նե րի ի րա կա-նաց ման կարևո րա գույն բա ղա դրիչ նե րից է: Ա ռող ջա պա հու թյան ո լոր տում ՀՀ կա ռա վա-րու թյան և ՄԱԿ-ի ա ռաջ նա հեր թու թյուն ներն ե ն՝

Վե րար տա դրո ղա կան ա ռող ջու թյուն՝ նե րա ռյալ մոր ա ռող ջու թյու նը,

ե րե խա նե րի և դե ռա հաս նե րի ա ռող-ջու թյու նը,

ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի՝ մո րից ե րե խային փո խանց ման դեպ քե րի վե րա ցու մը, և

ոչ վա րա կիչ հի վան դու թյուն նե րի կան-խար գե լու մը և հս կո ղու թյու նը:

Վե րար տա դրո ղա կան ա ռող ջու թյուն՝ նե րա ռյալ մոր ա ռող ջու թյուն

Վե րար տա դրո ղա կան և մոր ա ռող ջու թյու նը այն 5 ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րից է, ո րոնք ը նդ գծ վել են Հա յաս տա նի 2013-2018 թվա-կան նե րի նա խա գա հա կան ը նտ րու թյուն նե-րի նա խընտ րա կան ծրա գրում, ի նչ պես նաև ՀՀ կա ռա վա րու թյան 2014-2017 թվա կան նե րի ծրա գրում: 2005-ից մինչև 2013 թվա կան ներն ըն կած ժա մա նա կա հատ վա ծում մայ րա-կան մա հա ցու թյան ցու ցա նի շը (ՄՄՑ)՝ 100 000 ծնուն դի հաշ վով 37-ից նվա զել է՝ մինչև 18.5 մա հա ցու թյան դեպք57: Այս դրա կան տե-

57 Մայրական մահացության գործակիցը սահմանվում է՝ որպես տրված ժամանակահատվածում մայրերի մահվան դեպքերի թիվը՝ նույն ժամանակահատվածում վերարտադրողական տա-րի քում գտնվող կանանց կամ ռիսկի ենթարկվելու տարիքում գտնվող կանանց հարաբերությամբ՝ յուրաքանչյուր 100,000 կնոջ հաշվարկով: Մայրական մահացության ցուցանիշը տրված ժամա-նակահատվածում մայրերի շրջանում մահվան դեպքերի թիվն է՝ նույն ժամանակահատվածում յուրաքանչյուր 100 000 կեն դա-նի ծննդի հաշվարկով: Մայրական մահացության ՀԶՆ-ների ցու-

ղա շար ժը պայ մա նա վոր ված է մոր և վե-րար տա դրո ղա կան ա ռող ջու թյանն ուղղ ված պե տա կան ծախ սե րի ա ճով և ճկուն գի նե-կո լո գիա կան ու շտապ ման կա բար ձա կան

բու ժօգ նու թյան (ՇՄԲ) թի մե րի աշ-խա տան քով: Թե պետ Հա յաս տա-նի՝ ներ կա յումս գրանց ված մայ րա-կան մա հա ցու թյան ցու ցա նի շը շատ Ա ՊՀ ե րկր նե րի ցու ցա նիշ նե րից ա ռա-վել դրա կան է, այ նուա մե նայ նիվ, այն դեռևս ետ է մնում ԵՄ-ի մի ջին ցու-ցա նի շից, ո րը կազ մում է 5՝ մա հա-ցու թյուն 100 000 ծնուն դի հաշ վով: Կա ռա վա րու թյու նը նա խա տե սում էր մինչև 2015 թվա կա նը մայ րա կան մա-

հա ցու թյան ցու ցա նի շը հասց նել 10.3-ի՝ 100 000 ծնուն դի հաշ վով, ո րը մոտ է ՀԶՆ-նե րով սահ ման ված հա մա պա տաս խան թի րա խին:

Մաս նա գի տաց ված ա ռող ջա պա հա կան ծա-ռա յու թյուն ներ տրա մա դրող բուժ հաս տա-տու թյուն նե րում ծնն դա բե րող կա նանց թի վը կազ մում է մո տա վո րա պես 99%-ը: Հա յաս-տա նում ծնե լի ու թյան գու մա րային գոր-ծա կի ցը 2000 թվա կա նից ի վեր ան փո փոխ է մնա ցել և կազ մում է 1.7 ե րե խա՝ յու րա-քան չյուր կնոջ հաշ վար կով: Ժա մա նա կա կից հա կա բեղմ նա վո րիչ մի ջոց նե րի կի րա ռու-մը 2000-2010 թվա կան նե րին 20%-ից ա ճել է՝ հաս նե լով 27%-ի, բայց դա դեռևս հա մար-վում է ցածր ցու ցա նիշ: Հղի ու թյան ար հես-տա կան ը նդ հա տում նե րի գու մա րային գոր ծա կի ցը (ՀԱԸԳԳ) 2000 թվա կա նից ի վեր կտ րուկ նվա զել է և կազ մում է 0.8 վի-ժում՝ յու րա քան չյուր կնոջ հաշ վար կով58: Ըն-տա նի քի պլա նա վոր ման ո րա կյալ ծա ռա-յու թյուն նե րի պա կա սի ար դյուն քում խիստ կախ վա ծու թյուն է ա ռա ջա նում հղի ու թյան ար հես տա կան ը նդ հա տում ներ կա տա րե-լու հնա րա վո րու թյու նից, ո րն էլ, հետևա բար, հան գեց նում է ե րկ րոր դային ան պտ ղու թյան բարձր մա կար դա կի: Մյուս պատ ճառ նե րից կա րե լի է նշել սե ռա կան ճա նա պար հով փո-խանց վող վա րակ նե րի և, հղի ու թյան ար հես-տա կան ը նդ հա տում նե րի բարձր մա կար-դակ նե րը, ի նչ պես նաև վե րար տա դրո ղա կան ա ռող ջու թյան մա սին գի տե լի քի և ի րա զեկ-վա ծու թյան ցածր մա կար դա կը ե րի տա սար-

ցիչները չափվում են մայրական մահացության ցուցանիշով: Մայրական մահացության միտումները՝ 1990-2013թթ.: Գնա-հա տումը՝ ըստ ԱՀԿ-ի, ՄԱՄՀ-ի, ՄԱԲՀ-ի, Համաշ խարհային բանկի և Միավորված ազգերի կազմա կերպության բնակչության բաժանմունքի: http://www.who.int/reproductivehealth/publications/monitoring/maternal-mortality-2013/en/:

58 ՀԺԱՀ-2005թ., 2010թ.:


82

դու թյան շր ջա նում: Վեր ջին գնա հա տում նե րը ցույց են տա լիս, որ ա մեն տա րի ար գան դի վզի կի քաղց կեղ է հայտ նա բեր վում 272 կա-նանց մոտ, ո րոն ցից 115-ը մա հա նում են այդ հի վան դու թյու նից: Ար գան դի վզի կի քաղց կե-ղը Հա յաս տա նում քաղց կե ղի 5-րդ ա մե նա-տա րած ված տե սակն է կա նանց շր ջա նում, և 2-րդ ա մե նա տա րած վա ծը՝ 15-44 տա րի քային խմ բի կա նանց շր ջա նում59: Ա նհ րա ժեշտ է մե-ծաց նել ըն տա նի քի պլա նա վոր ման մատ չե-լի ու թյու նը և ա վե լաց նել դրա պա հան ջար կը, ին չը կհան գեց նի մոր ա ռող ջու թյան և ան պտ-ղու թյան ի րա վի ճա կի բա րե լավ ման: Ջան քեր կգոր ծադր վեն՝ գո յու թյուն ու նե ցող հա մա-կար գում կեն սա կան հմ տու թյուն նե րի դա սա-վան դու մը (ԿՀԴ) զար գաց նե լու ուղ ղու թյամբ, ին չը հնա րա վո րու թյուն կտա ա պա հո վե լու, որ կր թու թյան հա մա կար գում հաշ վի ա ռն վեն կա րիք ներն ու գի տե լի քը, վե րա բեր մունք ներն ու հմ տու թյուն նե րը:

Ե րե խա նե րի և դե ռա հաս նե րի ա ռող-ջու թյուն

Հա յաս տա նը բա րե լա վել է ման կա կան և մինչև հինգ տա րե կան ե րե խա նե րի մա հա-ցու թյան ցու ցա նիշ նե րը՝ գրե թե կի սով չափ պա կա սեց նե լով մահ վան դեպ քե րի քա նա կը սկ սած 1990 թվա կա նից60: Այ նուա մե նայ նիվ, Հա յաս տա նի Ազ գային վի ճա կա գրա կան ծա-ռա յու թյան տվյալ նե րի հա մա ձայն՝ վեր ջին 5 տա րի նե րի ըն թաց քում ման կա կան մա հա-ցու թյան կր ճատ ման ցու ցա նի շը մնա ցել է նույ նը՝ գրան ցե լով չն չին ա ռա ջըն թաց. 2013 թվա կա նին այն կազ մել է մահ վան 9.7 դեպք՝ յու րա քան չյուր 1000 կեն դա նի ծնն դի հաշ-վար կով61: «Ե րե խա նե րի մա հա ցու թյան հաշ-վարկ ներ» միջ գե րա տես չա կան խմ բի տվյալ-նե րի հա մա ձայն՝ ման կա կան մա հա ցու թյան ցու ցա նիշն ա վե լի բարձր է և 2013 թվա կա նին կազ մել է 14 մահ վան դեպք՝ 1,000 կեն դա նի ծնն դի հաշ վար կով: Փաս տե րը վկա յում են, այն մա սին, որ այն ե րե խա նե րի պա րա գա-յում, ով քեր աղ քատ ըն տա նիք նե րից են, ով-քեր ապ րում են գյու ղա կան տա րածք նե րում կամ, ում մայ րե րը կր թու թյան ցածր մա կար-

59 ICO տեղեկատվական թերթիկ մարդու պապիլոմա վիրուսի և քաղցկեղի վերաբերյալ, 2014թ. հունվար:

60 «Երեխաների վիճակն աշխարհում» զեկույցում հաշվարկված ցուցանիշը կազմում է 15 մահ՝ յուրաքանչյուր 1,000 կենդանի ծննդի հաշվարկով 2012թ. համար:

61 Հայաստանի ժո ղովրդագրական ժողովածու, Հայաստան, Երևան, Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն, 2013թ. և http://childmor-tality.org/index.php?r=site/graph#ID=ARM_Armenia, մինչդեռ ՄԱՄՀ-ի «Երեխաների վիճակն աշխարհում» 2014թ. զեկույց ում հաշվարկվում է առավել բարձր ցուցանիշ, որը կազմում է 15 մահ՝ յուրաքանչյուր 1,000 կենդանի ծննդի հաշվարկով:

դակ ու նեն, մահ վան ռիս կը բա վա կա նին մեծ է մինչև նրանց 1 տա րե կան դառ նա լը62: Թե-րա ճու թյու նը և թերսն ման այլ ձևե րը հան-րային ա ռող ջա պա հու թյան կարևո րա գույն խն դիր նե րից են և ե րե խա նե րի մա հա ցու-թյան, հի վան դու թյուն նե րի և հաշ ման դա-մու թյան պատ ճառ նե րից են: ԺԱՀ-ի 2010 թվա կա նի տվյալ նե րով63 թե րա ճու թյան ցու-ցա նի շը մինչև 5 տա րե կան ե րե խա նե րի շր-ջա նում հա սել է 19%-ի՝ 26% ա ռա վե լա գույն ցու ցա նիշ գրան ցե լով 36-47 ամ սա կան ե րե-խա նե րի շր ջա նում, ին չը, Ա ռող ջա պա հու-թյան հա մաշ խար հային կազ մա կեր պու թյան սահ մա նած չա փո րո շի չի հա մա ձայն, հա-մար վում է հան րային ա ռող ջա պա հու թյան ո լոր տի նո րա հայտ խն դի րը: 2010 թվա կա նի « Հա յաս տա նի ժո ղովր դա գրու թյան և ա ռող-ջու թյան հար ցե րի հե տա զո տու թյան» (Հ ԺԱՀ) մեջ ը նդ գծ վում է սխալ սն ման կրկ նա կի բե-ռը՝ նշե լով, որ Հա յաս տա նում 0-5 տա րե կան ե րե խա նե րի 15 %-ը գեր քաշ են: Վե րը նշ ված սն ման ցու ցա նիշ նե րը գրե թե հա սել են այն-պի սի շե մի, որ դրանք կա րող են դի տարկ վել որ պես հան րային ա ռաղ ջա պա հու թյան ո լոր-տի նո րա հայտ խն դիր նե րից մե կը: Բա ցա-ռա պես կրծ քով սնուց ման ցու ցա նի շը միայն չն չին աճ է գրան ցել՝ 33%-ից դառ նա լով 35%: Նաև առ կա է սա կա վա րյու նու թյան (ա նե միա) է ա կան տա րած վա ծու թյուն նա խադպ րո ցա-կան տա րի քի ե րե խա նե րի (37%) և վե րար-տա դրո ղա կան տա րի քի կա նանց (25%) շր-ջա նում64:

Դպ րո ցա հա սակ ե րե խա նե րի շուրջ 40%-ն ու նի ա ռող ջա կան բազ մա թիվ գան գատ-ներ, ի սկ 15 տա րե կան աղ ջիկ նե րի և գյու-ղա կան բնա կա վայ րե րի ե րե խա նե րի ա վե լի, քան 25%-ի մոտ նկատ վում են լուրջ ը նկճ-վա ծու թյան (դեպ րե սիայի) ախ տան շան ներ: Ա ռող ջա պա հու թյան հա մա կար գի հետ դե-ռա հաս նե րի ու նե ցած շփում նե րը սահ մա-նա փակ են. 11 տա րե կան տղա նե րի շուրջ 55%-ը եր բեք չի այ ցե լել ըն տա նե կան բժշ կին կամ ման կա բույ ժին, ի սկ գյու ղա կան բնա-կա վայ րե րում այս ցու ցա նիշն ան գամ ա վե լի

62 ՀՀ առողջապահու թյան նախարարություն և Ֆունկցիոնալության, հաշմանդամության և առող ջության միջազգային դասակարգում (ICF International), Հա յաս տանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետա զո տություն, Երևան, Ազգային վիճակա գրական ծառա յություն, 2010թ., 2012թ.:

63 Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հե տա-զոտություն, 2010թ.: http://dhsprogram.com/pubs/pdf/FR252/FR252.pdf:

64 Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտություն, 2005 (2010-ին անցկացված նմանատիպ հե-տազոտությունում ներառված չէ սակավարյունության (անեմիա) որոշումը կենսաչափական եղանակով):

83


բարձր է65: Վեր ջին մի քա նի տա րի նե րի ըն-թաց քում ա ռող ջա պա հու թյան, կր թու թյան և ե րե խայի պաշտ պա նու թյան ո լորտ ներն ա վե-լի ու ա վե լի շատ ու շա դրու թյուն են դարձ նում դպ րո ցա հա սակ ե րե խա նե րի ա ռող ջու թյան հետ կապ ված խն դիր նե րին: Դպ րո ցա հա-սակ ե րե խա նե րի կա րիք նե րը բա վա րա րե լուն նպա տա կաուղղ ված՝ ին տեգր ված ծա ռա յու-թյուն նե րի և ա ռող ջա պա հու թյան խթան ման, ի նչ պես նաև ա ռող ջա պա հու թյան ո լոր տում նո րա րա րու թյան ա ռա վել մեծ շեշ տադր ման ար դյուն քում, վերջ ի վեր ջո, կհաղ թա րար-վեն դե ռա հաս նե րի հիմ նա կան ի րա վունք նե-րի ի րա կա նաց մանն ա ռնչ վող խն դիր նե րը: Մաս նա վո րա պես, կվե րա նայ վի կա նո նա վոր սկ րի նինգ նե րի ան ցկաց ման հա ճա խու թյու-նը, շր ջա նա կը և մե խա նիզմ նե րը, և հիմ-նա կան ա ռող ջա պա հա կան սկ րի նինգ նե րի ան ցկա ցու մը կտե ղա փոխ վի դպ րոց ներ՝ նե-րա ռե լով վաղ հայտ նա բե րու մը, ուղ ղոր դու մը, սկ րի նինգ նե րը և տե ղե կատ վու թյան տրա մա-դրու մը ու հիմ նա կան հար ցե րի շուրջ խորհր-դատ վու թյու նը: Ին տեգր ված սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի տրա մադր ման ո լոր տում բա րե փո խում նե րի լույ սի ներ քո՝ դպ րոց նե րին կկց վեն հո գե բան ներ և ա ռող ջա պա հու թյան ո լոր տի հա մա պա տաս խան մաս նա գետ ներ՝ դպ րո ցա հա սակ ե րե խա նե րին և դե ռա հաս-նե րին ա ռնչ վող հար ցե րի շուրջ աշ խա տե լու նպա տա կով:

Անհ րա ժեշտ է ցու ցա բե րել ե րե խա յա կենտ-րոն մո տե ցում, հատ կա պես՝ 0-6 տա րե կան խո ցե լի խմ բին պատ կա նող ե րե խա նե րի նկատ մամբ՝ ա ռող ջա պա հա կան հա մա կար-գում ան հա վա սա րու թյուն նե րի վե րաց ման և դրա նով ի սկ ա ռող ջա պա հա կան ծա ռա յու-թյուն նե րի հա սա նե լի ու թյան ա պա հով ման նպա տա կով: Այս մո տե ցու մը թույլ կտա ան-դրա դառ նալ ըն տա նե կան այն պի սի պայ-ման նե րի խնդ րին, ո րոնք հան գեց նում են թերսն ման, զար գաց ման հա պաղ ման, հաշ-ման դա մու թյան, բռ նու թյան, վատ վե րա բեր-մուն քի և ար հա մար հան քի: Ա մե նա խո ցե լի ըն տա նիք նե րում մա հա ցու թյան ցու ցա նի շը կր ճա տե լու նպա տա կով՝ նա խա պատ վու թյուն կտր վի ման կա բու ժա կան ծա ռա յու թյան ո րա կը տա րա ծաշր ջա նային մա կար դա կով բարձ րաց նե լու նպա տա կով և ու ղեգ րե րի տրա մադր ման մե խա նիզմ նե րի բա րե լավ մա-

65 Արաբկիր բժշկական կենտրոն, ՀՀ առողջապահության նախա-րարություն, ՀՀ կրթության և գիտության նախարարություն, ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամ և ԱՀԿ, «Դպրոցահասակ երեխաների առողջության վարքագիծ», 2010թ.:

նը: Կգոր ծադր վեն ջան քեր՝ ուղղ ված ըն տա-նիք նե րին հա մա պա տաս խան ա ջակ ցու թյան տրա մադր մա նը, այդ թվում՝ բա րե լավ ված քա ղա քա կա նու թյուն նե րի և մե խա նիզմ նե րի ա պա հո վու մը, ո րոնք կխ թա նեն ե րե խա նե-րի ո րա կյալ խնամքն ու ա ռողջ սնու ցու մը և նրանց մոտ միկ րոէ լե մենտ նե րի ան բա վա րա-րու թյան կան խու մը, ի նչ պես նաև ար դյու նա-վետ խորհր դատ վա կան ծա ռա յու թյուն նե րի տրա մա դրու մը: ՄԱԿ-ը կա ջակ ցի ա ռող ջա-պա հա կան հա մա կարգ ա վե լի մեծ ծա վա-լով ֆի նան սա կան մի ջոց ներ ներգ րա վե լուն ուղղ ված քա րոզ չու թյան ի րա կա նաց մա նը և կըն ձե ռի հնա րա վո րու թյուն՝ զար գաց նե լու միջ ճյու ղային հա մա գոր ծակ ցու թյու նը, ա ռա-վել ար դյու նա վետ դարձ նե լու տվյալ նե րի հա-վա քագր ման և վեր լու ծու թյան գոր ծըն թա-ցը, բա րե լա վե լու նա խա պատ րաս տա կան և աշ խա տա վայ րում ի րա կա նաց վող դա սըն-թաց նե րը՝ ծա ռա յու թյուն տրա մա դրող նե րի հա մար, և ա պա հո վե լու բարձր ո րակ: Կընդ-լայն վեն ա ջակ ցու թյան տրա մադր ման շր-ջա նակ նե րը՝ նաև նպա տակ ու նե նա լով հզո-րաց նել բու ժօգ նու թյուն տրա մա դրող նե րի կա րո ղու թյուն նե րը վաղ տա րի քում հայտ նա-բեր ման և մի ջամ տու թյան մի ջո ցով զար գաց-ման հա պա ղում նե րը և հաշ ման դա մու թյու նը կան խե լու և ժա մա նա կա կից դաս տիա րակ-չա կան հմ տու թյուն նե րի հար ցում ծնող նե րին կողմ նո րո շե լու նպա տա կով:

Դե ռա հաս նե րի ա ռող ջու թյան և զար գաց ման հետ կապ ված խն դիր նե րը լու ծե լու հա մար պա հանջ վում է հա վա սա րու թյա նը միտ ված և ա ռող ջա պա հու թյան հա մա կար գի վրա հիմն-ված ին տեգր ված մո տե ցում, ո րի օգ նու թյամբ հնա րա վոր կլի նի ա պա հո վել, որ դե ռա հաս-նե րի ա ռող ջա պա հա կան կա րիք նե րը բա վա-րար վեն ժա մա նա կին և հա մա կող մա նի ո րեն: Ա նհ րա ժետ է զար գաց նել ա ռող ջա պա հու-թյան, կր թու թյան և սո ցիա լա կան պաշտ պա-նու թյան ո լորտ նե րի հա մար մշակ ված բո լոր քա ղա քա կա նու թյուն նե րը՝ դրանք ե րե խա նե-րի հա մար ա ռա վել բա րեն պաստ դարձ նե լու նպա տա կով:

ՄԻ ԱՎ

1988 թվա կա նից մինչև 2014 թվա կա նի դեկ-տեմ բե րի 31-ը ե րկ րում գրանց վել է ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի 1,953 դեպք՝ ՀՀ քա ղա քա ցի նե-րի շր ջա նում, այդ թվում՝ վա րա կի 334 նոր դեպք՝ 2014 թվա կա նի ըն թաց քում: Ե րկ րում ՄԻ ԱՎ-ով ապ րող մարդ կանց թի վը կազ-


84

մում է շուրջ 4,000: Տղա մար դիկ կազ մում են 69%-ը, ի սկ կա նայք՝ 31%: ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի 36 դեպք գրանց վել է ե րե խա նե րի շր ջա նում (2%): Հե տա զո տու թյան ժա մա նակ ՄԻ ԱՎ-ով ապ րող մարդ կանց շուրջ 54%-ը գտն վել է 25-39 տա րի քային մի ջա կայ քում: Վեր ջին տաս տա րի նե րի ըն թաց քոմ փոխ վել է ՄԻ-ԱՎ-ի վա րա կի փո խանց ման հիմ նա կան ու-ղին՝ նե րե րա կային ճա նա պար հով թմ րա մի-ջոց նե րի օգ տա գոր ծու մը: Այժմ այդ վա րակն հիմ նա կա նում փո խանց վում է հե տե րո սեք-սուալ ճա նա պար հով: Հաշ վարկ վել է, որ վա-րա կի գրանց ման դեպ քե րի մոտ 4-ից 3-ը կապ ված է միգ րա ցիայի հետ: Պաշ տո նա-կան տվյալ նե րի հա մա ձայն՝ հղի կա նանց մինչև 95%-ը ՄԻ ԱՎ-ի ստուգ ման հե տա զո-տու թյուն են ան ցել, սա կայն վեր ջին գնա հա-տում նե րը ցույց են տա լիս, որ գնա հատ ման գոր ծըն թա ցում ներգ րավ ված կա նանց կե-սից ա վե լին տե ղյակ չէին, որ ի րենք են թարկ-վել են նման հե տա զո տու թյան: Ը նդ հա նուր առ մամբ՝ ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի և դրա՝ մո րից ե րե խային փո խանց ման կան խար գել ման խորհր դատ վա կան ծա ռա յու թյուն նե րը թույլ են, և շատ ըն տա նիք ներ բա վա րար չա փով տե ղե կաց ված չեն այդ հե տա զո տու թյունն ան ցնե լու ա ռա վե լու թյուն նե րի մա սին: Առ կա է նաև ծա ռա յու թյուն նե րի ին տեգր ման, ի նչ-պես նաև ՄԻ ԱՎ-ի և սե ռա կան ճա նա պար-հով փո խանց վող այլ վա րակ նե րի (ՍՃՓՎ) կան խար գել ման և բուժ ման ծա ռա յու թյուն-նե րը կա նո նա վոր կեր պով մա տու ցե լու կա-րո ղու թյուն նե րի պա կաս, մաս նա վո րա պես՝ միգ րանտ նե րի, նրանց սե ռա կան զու գըն-կեր նե րի և ե րի տա սարդ նե րի հա մար: 2014 թվա կա նի « ՄԻ ԱՎ վա րա կի վե րա բե րյալ կեն-սա բա նա կան և վար քագ ծային հե տա զո տու-թյան» ար դյունք նե րի հա մա ձայն՝ ՄԻ ԱՎ վա-րա կի կան խար գել ման մա սին ի մա ցու թյան մա կար դա կը ե րի տա սար դու թյան շր ջա նում կազ մում է 22.4%: Յու րա քան չյուր 3 ե րի տա-սար դից գրե թե 1-ը դրսևո րել է բարձր ռիս-կային սե ռա կան վար քա գիծ և նա խորդ 12 ա միս նե րի ըն թաց քում հարց մա նը մաս նակ-ցած ե րի տա սարդ նե րի միայն 4.2%-ն են ան-ցել ՄԻ ԱՎ վա րա կի ստուգ ման հե տա զո տու-թյուն:

ՄԻ ԱՎ վա րա կի մա սին ու սու ցու մը ե րի տա-սար դու թյան հա մար նա խա տես ված՝ «Ա ռողջ ապ րե լա կերպ» դա սըն թա ցի բա ղա դրիչ նե-րից է և պետք է ի րա կա նաց վի և տա րած վի հա մալ սա րան նե րում և քո լեջ նե րում: ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի հե տա զոտ ման հա սա նե լի ու թյու-

նը պետք է ա ճի նաև բնակ չու թյան այլ, այդ թվում՝ բարձր ռիս կային խմ բե րի հա մար: ՄԻ ԱՎ վա րա կի խա րա նով ապ րող մարդ-կանց հա մա թիվն օգ տա գոր ծե լու մի ջո ցով խա րա նի և խտ րա կա նու թյան աս տի ճա նը գնա հա տե լուց հե տո՝ « հա մա ճա րա կի մա սին տե ղյակ լի նե լու» հա մար՝ խա րա նի և խտ րա-կա նու թյան տա րած վա ծու թյան, ի նչ պես նաև ՄԻ ԱՎ վա րա կին ար ձա գան քի վրա դրանց ազ դե ցու թյան ա ռու մով, նաև կարևոր է հան-րային ի րա զեկ ման մի ջո ցա ռում նե րի ի րա-կա նա ցու մը: Սկ սած 2005 թվա կա նից՝ մի-ջամ տու թյուն նե րի կի րառ ման շր ջա նակ ներն ը նդ լայն վել են և Կա ռա վա րու թյու նը բա րե-լա վել է ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի կան խար գել ման և ՁԻ ԱՀ-ին հա կազդ ման ար ձա գանք ման իր ի նս տի տու ցի ո նալ կա րո ղու թյուն նե րը:

ՁԻ ԱՀ-ի ազ գային ծրա գրի նպա տակ ներն ե ն՝ ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի փո խանց ման դեպ քե-րի կր ճա տու մը և ՄԻ ԱՎ/ ՁԻ ԱՀ-ով պայ մա նա-վոր ված հի վան դա ցու թյան և մա հա ցու թյան դեպ քե րի կր ճա տու մը: ՄԻ ԱՎ-ի վա րա կի կան խու մը, ՁԻ ԱՀ-ի բու ժու մը, խնամ քը և ա ջակ ցու թյու նը տրա մադր վում է՝ հա մա-ձայն ՄԻ ԱՎ/ ՁԻ ԱՀ-ի բուժ ման և խնամ քի վե րա բե րյալ ազ գային ար ձա նա գրու թյուն նե-րի: Սա կայն ազ գային ծրա գրի ի րա կա նաց-ման հա մար ֆի նան սա վո րու մը կազ մում է ա վե լի քիչ, քան պա հանջ վող բյու ջեի 20%-ը: Կտ րա մադր վի ա ջակ ցու թյուն՝ ուղղ ված այն հա մա կար գե րի ամ րապնդ մա նը, ո րոնց մի-ջո ցով հնա րա վոր է կան խել և վե րահս կել ՄԻ ԱՎ-ի և դրա նով պայ մա նա վոր ված վա-րակ նե րի տա րա ծու մը կա նանց և ե րե խա նե-րի շր ջա նում, ին չի ար դյուն քում հնա րա վոր կլի նի ե րե խա նե րի շր ջա նում ա պա հո վել ՄԻ-ԱՎ-ի վա րա կի դեպ քե րի զրո յա կան ցու ցա-նիշ և պահ պա նել մայ րե րի կյան քը: Հա մա-գոր ծակ ցու թյան շր ջա նակ նե րում կընդ լայն վի նաև դի նա միկ բժշ կա կան թի մի մո դե լը՝ միգ-րանտ նե րին և նրանց ըն տա նի քի ան դամ-նե րին խորհր դատ վու թյուն տրա մա դրե լու և ՄԻ ԱՎ-ի ու ՍՃՓՎ-նե րի կան խար գել ման ծա ռա յու թյուն ներ մա տու ցե լու, ի նչ պես նաև վե րար տա դրո ղա կան ա ռող ջու թյան և ըն-տա նի քի պլա նա վոր ման ծա ռա յու թյուն ներ տրա մա դրե լու նպա տա կով:

Ոչ վա րա կիչ հի վան դու թյուն ներ

Հա յաս տա նում գրանց ված մա հա ցու թյան դեպ քե րի ա վե լի քան 85%-ը վե րագր վում են ոչ վա րա կիչ հի վան դու թյուն նե րին: Վաղ մա-

85


հա ցու թյան հիմ նա կան պատ ճառ ներն են ա րյան շր ջա նա ռու թյան հա մա կար գի հի վան-դու թյուն նե րը, քաղց կե ղը, ար տա քին վնաս-վածք նե րը և թու նա վո րում նե րը: 2007-2012 թվա կան նե րին ա րյան շր ջա նա ռու թյան հա-մա կար գի հի վան դու թյուն նե րից և քաղց կե-ղից մա հա ցու թյան ցու ցա նիշ ներն ա ճել ե ն՝ հա մա պա տաս խա նա բար 13%-ով և 15%-ով: Սա կապ ված է բնակ չու թյան ծե րաց ման հետ, ին չը պայ մա նա վոր ված է բնակ չու թյան 11%-ի՝ 65 և ա վե լի բարձր տա րի քով: 2014 թվա կա-նին Հա յաս տա նի կա ռա վա րու թյու նը հաս-տա տեց «Ա ռողջ ապ րե լա կեր պի խթան ման ռազ մա վա րա կան ծրա գի րը» և ա ռող ջա պա-հու թյան նա խա րա րու թյու նը մշա կեց նմա-նա տիպ ծրա գիր և գոր ծո ղու թյուն նե րի պլան՝ ա մե նա տա րած ված ոչ վա րա կիչ հի վան դու-թյուն նե րը վե րահս կե լու նպա տա կով: Ոչ վա-րա կիչ հի վան դու թյուն նե րի կան խար գել ման ծրա գրի թի րախ նե րից մեկն է մինչև 2020 թվա կա նը սր տա նո թային, ու ռուց քային, թո-քային հի վան դու թյուն նե րով և շա քա րային դիա բե տով պայ մա նա վոր ված մա հա ցու թյան դեպ քե րը նվա զեց նել 5%-ով*:

Ոչ վա րա կիչ հի վան դու թյուն նե րի կան խու-մը և դրանց նկատ մամբ հս կո ղու թյու նը բա-րե լա վե լու հա մար տար բեր ո լորտ նե րում պետք է ի րա կա նաց վեն հա մա կարգ ված մի-ջո ցա ռում ներ: Գե րա կա խն դիր է հիմ նա-կան բնակ չու թյան ի րա զե կու մը, հատ կա-պես նրանց, ով քեր ա նա ռողջ կեն սա կեր պի հետևան քով հայտն վել են ռիս կային ի րա-վի ճա կում: Կտ րուկ բարձ րա ցել է ծխա խո տի օգ տա գործ ման մա կար դա կը ե րի տա սար դու-թյան շր ջա նում:

Ալ կո հո լի չա րա շա հու մը դեռևս հիմ նախն-դիր չէ, սա կայն գրանց վել է ալ կո հո լի օգ տա-գործ ման ցու ցա նի շի աճ ա մե նաե րի տա սարդ տա րի քային խմ բին (16-24) պատ կա նող ան ձանց շր ջա նում66: Ա ռողջ ապ րե լա կեր-պը խթա նե լու հա մար ան հրա ժեշտ է ա ռա-վել սերտ հա մա գոր ծակ ցու թյան ամ րապն-դում Կա ռա վա րու թյան և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան միջև: ՀՀ կա ռա վա րու-թյու նը և ՄԱԿ-ը կա ջակ ցեն ա ռող ջու թյան պահ պան ման և ա ռողջ ապ րե լա կեր պի դա-սա վանդ մա նը դպ րոց նե րում, ի նչ պես նաև կխ թա նեն սնն դամ թեր քի ան վտան գու թյու-նը՝ մի ջազ գային գոր ծիք նե րի, մաս նա վո րա-պես՝ « Կեն սա բազ մա զա նու թյան մա սին» կոն-

66 «Հայաստանի բնակչության շրջանում թմրամիջոցների, ալկոհոլի և ծխախոտի տարածվածության վերաբերյալ հարցման արդյունք-ների մասին» զեկույց, 2005թ.:

վեն ցիայի « Կեն սաանվ տան գու թյան մա սին» կար թա գե նյան ար ձա նա գրու թյան մի ջո ցով67: Կեն սա կան հմ տու թյուն նե րի և ա ռող ջու թյան պահ պան ման վե րա բե րյալ դա սա վանդ ման ո րա կը բա րե լա վե լու նպա տա կով՝ կմ շակ վեն վե րա պատ րաստ ման ու սում նա կան ծրա գիր և հա մա պա տաս խան ռե սուրս ներ, ո րոնք հե-տա գա յում կնե րառ վեն ու սու ցիչ նե րի վե րա-պատ րաս տում ի րա կա նաց նող հաս տա տու-թյուն նե րի ծրա գրե րում:

Կի րառ վե լիք հիմ նա կան ռազ մա վա րու թյուն-նե րը և ՄԱԿ-ի ծրա գրե րի շր ջա նակ նե րում ա կն կալ վող մի ջան կյալ ար դյունք ներն ե ն՝

1. ա ռա վել ամ րապնդ ված կա րո ղու թյուն-ներ պե տա կան հաս տա տու թյուն նե րի հա մար՝ փաս տե րի վրա հիմն ված քա-ղա քա կա նու թյուն մշա կե լու և սե ռա կան ու վե րար տա դրո ղա կան ա ռող ջա պա-հա կան ո րա կյալ, ին տեգր ված ծա ռա-յու թյուն ներ մա տու ցե լու նպա տա կով.

2. ա ռա վել ամ րապնդ ված ազ գային կա-րո ղու թյուն ներ՝ ան բա րեն պաստ ի րա-վի ճա կում հայտն ված և մե կու սաց ված ան ձանց մոր և ման կան ա ռող ջու թյան ո րա կյալ ծա ռա յու թյուն նե րի մա տուց-ման նպա տա կով.

3. ըն տա նիք նե րին ա ջակ ցե լուն և ի րա-զե կե լուն նպա տա կաուղղ ված՝ ա վե լի բա րե լավ ված և ար դա րու թյան սկզ-բուն քի պահ պան մամբ տրա մադր վող ծա ռա յու թյուն ներ՝ հա նուն ման կա հա-սակ ե րե խա նե րի ա ռող ջու թյան և բա-րե կե ցու թյան.

4. ա ռա վել կա տա րե լա գործ ված հա մա-կար գեր՝ նպա տա կաուղղ ված միգ-րանտ նե րի, կա նանց և ե րե խա նե րի շր ջա նում ՄԻ ԱՎ-ի և դրա նով պայ մա-նա վոր ված վա րակ նե րը կան խար գե լե-լուն և վե րահս կե լուն.

5. պե տա կան ա ռա վել կա տա րե լա գործ-ված քա ղա քա կա նու թյուն և ա ռող-ջա պա հա կան պլա նա վոր ման գոր-ծըն թաց ներ՝ ուղղ ված ոչ վա րա կիչ հի վան դու թյուն նե րի կան խար գել մանն ու վե րահսկ մա նը.

67 Դա միջազգային համաձայնագիր է, որի նպատակն է ապա-հովել ժամանակակից կենսատեխնոլոգիայից, որը կարող է ան-բա րենպաստ ազդեցություն ունենալ կենսաբանական բազմա-զանության վրա, ստացված կենդանի վերափոխված օրգանիզմների անվտանգ փոխանցման, մշակման և օգտագործման ոլորտում պաշտպանության համապատասխան մակարդակ՝ հաշվի առնելով նաև մարդկանց առողջությանը սպառնացող վտանգը:


86

6. աշ խա տան քի վայ րում ի րա կա նաց վող « Կեն սա կան հմ տու թյուն ներ» դա սըն-թա ցի ու սում նա կան ծրա գիր և ու սում-նա կան ռե սուրս ներ, ո րոնք նե րառ ված են ու սու ցիչ նե րի վե րա պատ րաս տում ի րա կա նաց նող բո լոր հաս տա տու-թյուն նե րի ծրա գրե րում:

4-րդ սյուն. Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյուն և դի մա կա յու նու-թյան ձևա վո րում


Մինչև 2020 թվա կա նը ներդր վել և կի րառ վում են կա յուն զար գաց ման սկզ բունք նե րը, շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան, դի մա կա յու նու թյան ձևա վոր ման, կլի մայի փո փո խության հար մար վո ղա կա նու թյան և մեղմ ման, ի նչ պես նաև կա նաչ տնտե սու թյան լա վա գույն գոր ծե լա կերպե րը:

ՀՀ 2007 թվա կա նի ազ գային ան վտան գու-թյան ռազ մա վա րու թյամբ բնա կան պա-շար նե րի ոչ ար դյու նա վետ կա ռա վա րումն ու ոչ ռա ցի ո նալ օգ տա գոր ծու մը ճա նաչ վել են որ պես հիմ նա կան ներ քին սպառ նա-լիք ներ։ ՀՀ 2014-2025թթ. հե ռան կա րային զար գաց ման ռազ մա վա րա կան ծրա գրում կարևոր վել են կա յուն ու նե րա ռա կան ա ճի ա պա հով ման ան հրա ժեշ տու թյու նը, մաս նա-վո րա պես՝ կա յուն զար գաց ման սկզ բունք նե-րին հա մա հունչ՝ ը նդ լայն ված տն տե սա կան հնա րա վո րու թյուն նե րի մատ չե լի ու թյու նը և է կո լո գիա պես հիմ նա վոր ված տեխ նո լո գիա-նե րի խթա նու մը և բնա կան պա շար նե րի ար-դյու նա վետ կա ռա վա րու մը։ Ա ղետ նե րի ռիս-կի նվա զեց ման վե րա բե րյալ ՄԱԿ-ի Եր րորդ հա մաշ խար հային հա մա ժո ղո վի ըն թաց քում Կա ռա վա րու թյունն իր հա մա ձայ նու թյունն է տվել 2015-2030 թվա կան նե րի հա մար Ա ղետ-նե րի ռիս կի նվա զեց մանն ուղղ ված՝ Սեն-դայի ծրա գրի վե րա բե րյալ: Դրա նպա տակն է զգա լի ո րեն կր ճա տել ա ղետ նե րի ռիս կե-րը և կո րուստ նե րը՝ կյան քե րի, ապ րուս տի մի ջոց նե րի և ա ռող ջու թյան ա ռում նե րով և

ա պա հո վել, որ Ա ՌՆ-ի սկզ բունք նե րը կի րառ-վեն՝ նպաս տե լով ե րկ րում կա յուն զար գաց-ման ո լոր տում ձեռք բե րում նե րի գրանց մա նը: 2012 թվա կա նին մար տին Կա ռա վա րու թյան կող մից հաս տատ ված՝ ԱՌՆ ազ գային ռազ-մա վա րու թյու նը (ԱՌՆԱՌ) մշակ վել էր Հյո-գոյի գոր ծո ղու թյուն նե րի ծրա գրի (ՀԳԾ) և դրա գե րա կա ուղ ղու թյուն նե րի հի ման վրա: Սեն դայի ծրա գիրն ար տա ցո լե լու նպա տա-կով նո րաց վե լուց հե տո այն կծա ռայի՝ որ-պես հիմ նա կան ուղ ղոր դող ռազ մա վա րա-կան փաս տա թուղթ՝ զար գաց ման բո լոր

ո լորտ նե րում ի րա կա նաց վող՝ Ա ՌՆ-ին ուղղ ված նա խա ձեռ նու թյուն նե րում: 2016-2020 թվա կան նե րի՝ ԱՌ ՆԱՌ-ի ի րա կա նաց ման պլա նի մշա կու մը և դրա ի րա գոր ծու մը, այդ թվում՝ կա նո-նա վոր մո նի տո րին գը և գնա հա տու մը հա մար վում են ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի միջև հա մա գոր ծակ ցու-թյան գե րա կա ո լորտ նե րից: Նաև շատ կարևոր է նշել, որ ԱՌ ՆԱՌ-ն ար դեն իր ազ դե ցու թյունն ու նե ցել է ազ գային օ րենսդ րու թյան և քա ղա քա կա նու-թյուն նե րի վրա: Օ րի նակ՝ « Տե ղա կան ի նք նա կա ռա վար ման մա սին» ՀՀ փո-փոխ ված օ րեն քով Ա ՌՆ-ն ը նդ գրկ-վել է պլա նա վոր ման ծրա գրե րում ու նմուշ նե րում և ներ կա յումս գտն վում է

ՀՀ Ազ գա յին ժո ղովի կող մից ըն դուն ման փու-լում:

Վեր ջին տաս նա մյա կում կա յուն զար գա ցում ա պա հո վե լու նպա տա կով ե րկ րում ըն դուն-վե ցին մի շարք քա ղա քա կա նու թյուն ներ, կա նո նա կար գեր և ծրա գրեր՝ հա տուկ ու շա-դրու թյուն դարձ նե լով շր ջա կա մի ջա վայ րի բա րե լավ ված կա ռա վար մա նը։ 2014 թվա կա-նին բնա պահ պա նա կան ցու ցա նիշ նե րի հա-մաթ վում Հա յաս տա նի վար կա նի շը բա րե լավ-վել է 2 տե ղով՝ դառ նա լով 48: Սա նշա նա կում է, որ 2009 թվա կա նից ի վեր գրանց վել է ա ճ՝ 14 կե տով: Ա մե նան շա նա կա լից բա րե լա վում-նե րը գրանց վել են օ դի ո րա կի, խմե լու ջրի մա տա կա րար ման և մաքր ման ո լորտ նո-րում (խ մե լու ջրի հա սա նե լի ու թյան ա պա հո-վում): Միայն 2014 թվա կա նին հաս տատ վել է 5 օ րենք և ե րե սուն են թաօ րենսդ րա կան ա կտ՝ այդ թվում շր ջա կա մի ջա վայ րի վրա ազ դե ցու թյան գնա հա տում նե րի և բնա պահ-պա նա կան փոր ձա գի տու թյան վե րա բե րյալ: Է ներ գե տիկ ան վտան գու թյան մի ջո ցա ռում-նե րի ծրա գիր-ժա մա նա կա ցույ ցը հաս տատ-վել է հու լիս ամ սին՝ սահ մա նե լով կոնկ րետ

87


ժամ կետ ներ և պար տա կա նու թյուն նե րի բա ժա նում՝ է ներ գաար դյու նա վե տու թյան և վե րա կանգն վող է ներ գե տի կայի խթան-ման հա մար: Հուն վար ամ սին փո փոխ վել է « Տե ղա կան ի նք նա կա ռա վար ման մա սին» ՀՀ օ րեն քը՝ ը նդ գր կե լով Կլի մայի փո փո խու-թյան նկատ մամբ հար մար վո ղա կա նու թյու նը: Հաշ վի առ նե լով գա զի գնի շա րու նա կա կան ա ճը՝ ան տառ նե րի պաշտ պա նու թյան և է ներ-գաար դյու նա վե տու թյան (Է Ա) հետ կապ ված հար ցե րը գե րա կա խն դիր ներ են Կա ռա վա-րու թյան և հան րու թյան հա մար: Հա յաս տա-նում բնա կա րա նային ա պա հով ման ո լոր տի հա մար մշակ վեց ա ռա ջին «Ազ գային հա մա-տեքս տին հա մա պա տաս խան մեղմ ման գոր-ծո ղու թյուն նե րի ծրա գի րը»: «Է ներ գախ նայո-ղու թյան և վե րա կանգն վող է ներ գե տի կայի մա սին» ՀՀ օ րեն քը փո փոխ վել է՝ նե րա ռե լով դրույթ ներ, ո րոնք ան դրա դառ նում են է ներ-գա տար ո լորտ նե րի հա մար ի րա կա նաց վող է ներ գե տի կա կան աու դի տին, ի նչ պես նաև պե տա կան գնում նե րի բնա գա վա ռում նվա-զա գույն է նե գե տիկ ար դյու նա վե տու թյան հա-մար սահ ման ված պար տա դիր նոր մե րին: Մշակ վել են ՄԱԿ ԿՓՇԿ Եր րորդ ազ գային հա ղոր դա գրու թյու նը և Հա յաս տա նի ա ռա-ջին Եր կա մյա նո րաց ված զե կույ ցը, ին չի մի-ջո ցով ա պա հով վում է Հա յաս տա նի հանձ նա-ռու թյու նը՝ նո րաց նե լու ջեր մո ցային գա զե րի իր ազ գային կա դաստ րը, տրա մա դրե լու տե-ղե կու թյուն ներ ջեր մո ցային գա զե րի նվա-զեց ման քա ղա քա կա նու թյուն նե րի և մի ջո-ցա ռում նե րի ի րա կա նաց ման ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ և բա ցա հայ տե լու հա մա պա-տաս խան կա րիք նե րը: Հա յաս տա նում պահ-պան վող տա րածք նե րի ցանցն ա վե լաց վել է ա վե լի քան 6,000 հեկ տա րով՝ հա մայն քի կող մից կա ռա վար վող, նոր տե սա կի «Գ նի-շիկ» հա մայն քային պահ պան վող տա րած քի ներդր մամբ:

Միև նույն ժա մա նակ, ռե սուր սաին տեն սիվ հատ ված նե րի և ար դյու նա բե րու թյան ճյու-ղե րի ա րագ զար գա ցու մը կարևոր ռազ մա-վա րու թյուն էր, ո րի նպա տակն էր մեղ մել հա մաշ խար հային ֆի նան սա կան ճգ նա ժա-մի ազ դե ցու թյու նը: Թեև որ դեգր ված մո տեց-մամբ հնա րա վոր ե ղավ ա պա հո վել կար ճա-ժամ կետ ե կա մուտ ներ, այ նուա մե նայ նիվ, այն նա խա տես ված չէր և չէր ի րա կա նաց վում շր ջա կա մի ջա վայ րի ու սո ցիա լա կան փաս-տա ցի կո րուստ նե րը հաղ թա հա րե լու նպա-տա կով: Սահ մա նա փակ են կա նաչ տն տե սու-թյան ծրա գրե րի խթան ման հա մար մշակ ված

քա ղա քա կա նու թյուն ներն ու մի ջո ցա ռում նե-րը, դեռևս սահ մա նա փակ են Է ներ գաար դյու-նա վե տու թյա նը և վե րա կանգն վող է ներ գե-տի կային ա ռնչ վող գոր ծո ղու թյուն նե րը:

Հա յաս տա նի տն տե սու թյու նը կա րե լի է բնու-թա գրել է ներ գե տիկ ար դյու նա վե տու թյան և է ներ գաս պառ ման բարձր ցու ցա նիշ նե րով: Եր կի րը մեծ կախ վա ծու թյուն ու նի ած խաջ-րա ծին նե րից68, այդ թվում՝ տրանս պոր տային փո խա դրա մի ջոց նե րի հա մար օգ տա գործ-վող վա ռե լի քի բո լոր տե սակ նե րի, ի նչ պես նաև կո մու նալ-կեն ցա ղային և ար դյու նա-բե րա կան նպա տակ նե րով օգ տա գործ վող բնա կան գա զի ներ մու ծու մից, ը նդ ո րում՝ ներ մուծ ված ած խաջ րա ծին նե րից է ար-տադր վում ե րկ րի է լեկտ րաէ ներ գիայի մեկ եր րոր դը: Բնա կան պա շար նե րի օգ տա գործ-ման հար ցում դրսևո րած ոչ կա յուն գոր ծե-լա կեր պը, այդ թվում՝ ան տա ռա հա տու մը, հո ղօգ տա գործ ման և գյու ղատն տե սու թյան ո լորտ նե րում կի րառ վող սխալ գոր ծե լա կեր-պե րը հան գեց նում են հո ղի է ռո զիային և բնա կան մի ջա վայ րե րի, կեն սա բա նա կան տե սակ նե րի ան հե տաց մա նը: Դեռևս չլուծ-ված են մնում ջրի ո րա կի, ջրա մա տա կա րար-ման, ար դյու նա բե րա կան գոր ծըն թաց նե րի հետևան քով ար տա նետ վող վտան գա վոր քի-միա կան նյու թե րով աղ տոտ ման հետ կապ-ված լուրջ խն դիր նե րը: Ամ բողջ ե րկ րում դեռևս կան մո տա վո րա պես 8,000 տոն նա ժամ կե տանց կա յուն օր գա նա կան աղ տո տիչ-ներ պա րու նա կող թա փոն ներ և աղ տոտ ված հող: Բո լոր նշ ված գոր ծոն նե րը լուրջ վտանգ են ներ կա յաց նում մար դու ա ռող ջու թյան և շր ջա կա մի ջա վայ րի հա մար:

Բ նա կան վտանգ նե րը նույն պես լուրջ մար-տահ րա վեր են ե րկ րի հա մար: «Ա ղետ նե րի ռիս կի նվա զեց ման մի ջազ գային ռազ մա վա-րու թյամբ» Հա յաս տանն ը նդ գրկ ված է այն ե րկր նե րի խմ բում, որ տեղ ար ձա նագր վել են հա մե մա տա բար բարձր տն տե սա կան կո-րուստ ներ և բնա կան վտանգ նե րի նկատ-մամբ տն տե սա կան վատ դի մա կա յու նու թյուն: Հա մաշ խար հային բան կի տվյալ նե րի հա մա-ձայն՝ Հա յաս տանն աշ խար հի այն 60 ե րկր նե-րի ցան կում է, ո րոնք գտն վում են ա ղետ նե րի ռիս կային գո տում և ո րին հա տուկ են շուրջ 110 տե սա կի տար բեր վտանգ ներ: Բնակ չու-թյան 80 տո կո սից ա վե լին են թա կա է ա ղետ-նե րի ռիս կի, և ե րեք ե րե խայից եր կու սը դպ-



88

րոց է հա ճա խում սեյս միկ ռիս կի գո տում69, որ տեղ դպ րո ցի շեն քե րը չեն հա մա պա տաս-խա նում սեյս մա կա յուն շի նա րա րու թյան նոր-մե րին:

Մա քուր շր ջա կա մի ջա վայ րը, բնա կան պա-շար նե րի պահ պա նու մը, օպ տի մալ օգ տա-գոր ծումն ու վե րա կանգ նու մը, վտան գա վոր թա փոն նե րի պատ շաճ կեր պով հե ռա ցու մը, ա ղետ նե րի ռիս կի կա ռա վա րումն ու դի մա-կա յու նու թյան ձևա վո րու մը, ի նչ պես նաև շր-ջա կա մի ջա վայ րի պահ պա նու թյան վե րա-բե րյալ ի րա զեկ վա ծու թյան բարձ րա ցումն ու ու սու ցու մը՝ բո լո րը կա յուն զար գաց ման կարևոր բա ղա դրիչ ներն են: ՀՀ կա ռա վա րու-թյան և ՄԱԿ-ի հա մա գոր ծակ ցու թյան շր ջա-նակ նե րում հա տուկ ու շա դրու թյուն կդարձ-վի շր ջա կա մի ջա վայ րի տե սան կյու նից ան վտանգ գոր ծե լա կեր պեր ներ մու ծե լուն ուղղ ված մի ջո լոր տային մո տե ցում որ դեգ-րե լուն և բնակ չու թյան՝ վտանգ նե րին դի մա-կայե լու կա րո ղու թյան բարձ րաց ման վրա:


շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյան, ա ղետ նե րի ռիս կի կա ռա վար ման ու տն տե սու թյան զար գաց ման միջև կա պե րի ամ րապնդ ման նպա տա-կով քա ղա քա կա նու թյան վե րա բե րյալ խորհր դատ վու թյան տրա մա դրում և քա րոզ չու թյան ի րա կա նա ցում, ի նչ պես նաև վա վե րաց ված բազ մա կողմ բնա-պահ պա նա կան հա մա ձայ նա գրե րով (ԲԲՀ-եր) ստանձ նած պար տա վո րու-թյուն նե րի կա տար ման հա մար պե տու-թյան կա րո ղու թյուն նե րի ը նդ լայ նում.

կա նաչ տն տե սու թյան քա ղա քա կա-նու թյան ներդր ման և ի րա կա նաց ման հա մար ազ գային ծրա գրի մշակ մա-նը, տն տե սա կան նոր գոր ծիք նե րի ու պե տու թյուն-մաս նա վոր հատ ված հա-մա գոր ծակ ցու թյան նո րա րա րա կան ծրա գրե րի ներդր մանն ուղղ ված ա ջակ-ցու թյան տրա մա դրում.

կա նո նա վոր կեր պով վի ճա կա գրա կան տվյալ ներ ստա նա լու և տա րա ծե լու կա-

69 Աղետների ռիսկի նվազեցումը և արտակարգ իրավիճակների կառավարումը Հայաստանում. Աղետների նվազեցման և վերա-կանգնման գլոբալ մեխանիզմ «Հայաստան՝ Աղետների ռիսկի կառավարման և նվազեցման ինստիտուցիոնալ կառուցվածքները», Համաշխարհային բանկ, 2009թ.:

րո ղու թյուն նե րի ամ րապն դում՝ ՄԱԿ-ի Բնա պահ պա նատն տե սա կան հաշ վառ-ման հա մա կար գի (ԲՏՀՀ) հա մա ձայն.

բ նա կա րա նա շի նու թյան և քա ղա քա շի-նու թյան կա յուն զար գաց ման հա մար Ազ գային մի ջո ցա ռում նե րի ծրա գրի մշակ ման և ի րա կա նաց ման ազ գային կա րո ղու թյուն նե րի ամ րապն դում՝ ՄԱԿ Ե ՏՀ կող մից մշակ ված՝ ե րկ րի հիմ նա-կան ա ռանձ նա հատ կու թյուն նե րի հի-ման վրա.

ՓՄՁ-նե րի հա մար նո րա րա րա կան, մա քուր է ներ գե տիկ տեխ նո լո գիա նե-րի խթա նում և ձեռ նար կա տե րե րի ու փոքր բիզ նես նե րի ի րա զեկ վա ծու թյան մա կար դա կի բարձ րա ցում և դրանց խրա խու սում: Ե րկ րում մաս նա վոր հատ վա ծին հնա րա վո րու թյուն կըն ձեռ-վի՝ ա ջակ ցե լու կա յուն զար գաց մանն ուղղ ված բիզ նես պլան նե րի մշակ մա նը և ը նդ լայ նե լու ե րկ րում մա քուր է ներ գե-տիկ տեխ նո լո գիա նե րի ո լոր տում ներդ-րում նե րը.

« Ռե սուրս նե րի ար դյու նա վե տու թյուն և մա քուր ար տա դրու թյուն» ծ րա գրի շր ջա նակ նե րում որ դեգր ված մո տե-ցում նե րի կի րառ ման ը նդ լայ նում՝ ի օ գուտ ռե սուրս նե րի բա րե լավ ված ար-տա դրո ղա կա նու թյան (նե րա ռյալ նվա-զեց ված ար տա դրո ղա կան ծախ սե րի և նյու թե րի, է ներ գիայի ու ջրի օգ տա-գործ ման), նվա զեց ված բնա պահ պա-նա կան ազ դե ցու թյան և բա րե լավ ված հան րային ա ռող ջու թյան ու ան վտան-գու թյան.

ՀՀ կա ռա վա րու թյան կա րո ղու թյուն-նե րի ամ րապն դում՝ « Ջուր և ա ռող-ջու թյուն» Ար ձա նա գրու թյամբ սահ ման ված դրույթ նե րին հա մա պա-տաս խա նու թյունն ա պա հո վե լու, Ար-ձա նա գրու թյան վա վե րաց ման հա-մար ճա նա պար հային քար տե զի նա խա պատ րաստ ման գոր ծըն թա ցում ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու, ի նչ պես նաև Ար ձա նա գրու թյան պա հանջ նե-րը կա տա րե լու հար ցում Հա յաս տա-նի իշ խա նու թյուն նե րին օ ժան դա կե-լու հա մար թի րախ ներ և մի ջոց ներն մշա կե լու նպա տա կով՝ այդ պի սով ազ-գային մա կար դա կում հան րու թյան կյան քի և ա ռող ջու թյան պահ պա նու-

89


մը թե՛ ան հա տա կան, և թե՛ կո լեկ տիվ հայե ցա կե տե րի ա ռում նե րով խթա նե-լու, ի նչ պես նաև ջրային ռե սուրս նե րի կա ռա վա րու մը և օգ տա գոր ծու մը, այդ թվում՝ է կո հա մա կար գե րի պահ պա նու-թյու նը բա րե լա վե լու, ան վտանգ ջրա-մա տա կա րար ման և ջրա հե ռաց ման գոր ծըն թաց նե րը բա րե լա վե լու, ի նչ պես նաև ջրի մի ջո ցով փո խանց վող հի վան-դու թյուն նե րի թի վը վե րահս կե լու և կր-ճա տե լու նպա տա կով.

երկ րին ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում այն պի սի կա րո ղու թյուն նե րի ամ-րապնդ ման հար ցում, ո րոնք հնա րա-վո րու թյուն կտան մշա կե լու կա նաչ տն տե սու թյան ան տա ռային ո լոր տում ազ գային մի ջո ցա ռում նե րի ծրա գիր, կա յուն կա ռա վար ման հա մար ազ-գային հաշ վետ վո ղա կա նու թյան հա-մա կարգ՝ ան տառ նե րի կա ռա վար ման գնա հատ ման հա մա կար գի (SEMAFOR) մի ջո ցով. Կա ռա վա րու թյա նը՝ կլի մայի փո փո խու թյան և է ներ գե տիկ ար-դյու նա վե տու թյան հետ կապ ված խն-դիր նե րի հաղ թա հար ման հար ցում ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում հետևյա-լի մի ջո ցով՝ ա) կլի մայի փո փո խու թյան մեղմ ման քա ղա քա կա նու թյան մշա կում և փո փո խու թյուն նե րի մեղմ ման գնա-հատ ման, հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ-կա յաց ման և ստուգ ման հա մա կար գի ստեղ ծում, բ) է ներ գե տիկ ար դյու նա-վե տու թյան խթա նում և ներ պե տա կան օ րենսդ րու թյան մեջ է ներ գե տիկ ար-դյու նա վե տու թյան նվա զա գույն չա փա-նիշ նե րի ներ մու ծում, գ) հա մայն քային է ներ գե տիկ պլա նա վոր ման հա մար ցածր ած խած նային զար գաց ման սկ-բունք նե րի և գոր ծե լա կեր պե րի ներ-մու ծում և նո րա րա րա կան մե խա նիզմ-նե րի կի րառ ման հա մար պատ շաճ մի ջա վայ րի խթա նում, դ) Հար մար-վո ղա կա նու թյան ազ գային գոր ծո-ղու թյուն նե րի ծրա գրի մշակ ման և գյու ղա կան հա մայնք նե րում հար մար-վո ղա կա նու թյան ա պա հով մանն ուղղ-ված մի ջո ցա ռում նե րի ի րա կա նաց ման հար ցում օ ժան դա կու թյան տրա մա-դրում, ե) է ներ գաար դյու նա վե տու թյան և պա շար նե րի օգ տա գործ ման ար դյու-նա վե տու թյան խթա նում բնա կե լի տն-տե սու թյուն նե րում, հան րային և ար-

դյու նա բե րա կան ո լորտ նե լում, ի նչ պես նաև ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում վե-րա կանգն վող է ներ գե տի կայի խթան-ման հար ցում.

Ա ղետ նե րի ռիս կի նվա զեց ման (Ա ՌՆ) քա ղա քա կա նու թյան ծրա գրի ի րա-կա նաց մա նը և ա ղետ նե րի ու կլի-մայի փո փո խու թյուն նե րի հետ կապ-ված ռիս կե րի կա ռա վար ման ու դրանց նկատ մամբ դի մա կա յու նու թյան ձևա-վոր ման սկզ բունք նե րի ու գոր ծե լա կեր-պե րի՝ ազ գային և տե ղա կան մա կար-դակ նե րում զար գաց ման օ րա կար գում նե րա ռե լուն ուղղ ված ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում.

է կո հա մա կար գե րի վրա հիմն ված (այդ թվում՝ ին տեգր ված ջրային պա շար նե-րի կա ռա վար ման) մո տե ցում նե րի կի-րառ մամբ պա շար նե րի կա յուն կա ռա-վար ման գոր ծե լա կեր պե րի ներ մու ծում և վտան գա վոր քի միա կան նյու թե րի ու դրան ցով աղ տոտ ված տե ղանք նե րի կա ռա վար ման հզո րա ցում. ե րկ րի մա-կար դա կով փր կա րար ծա ռա յու թյուն-նե րի կա րո ղու թյուն նե րի զար գա ցում՝ տա րա տե սակ վտանգ նե րի հետ կապ-ված ռիս կե րի գնա հա տում կա տա րե լու, հա մայնք նե րի քար տե զա գրում ի րա կա-նաց նե լու և ար տա կարգ ի րա վի ճակ նե-րում գոր ծո ղու թյուն ներ ի րա կա նաց նե-լու հա մար.

սեյս միկ տե սան կյու նից ան վտանգ, է ներ գաար դյու նա վետ և ռե սուր սաար-դյու նա վետ և նե րա ռա կան ճկուն դպ րոց նե րի և ե րե խա նե րի խնամք ի րա կա նաց նող հաս տա տու թյուն նե-րի ծախ սար դյու նա վետ հա մա կար գի ստեղծ ման հար ցում օ ժան դա կու թյան տրա մա դրում, ե րե խա նե րի կա րիք նե րը բա վա րա րե լու նպա տա կով կր թա կան մի ջա վայ րե րի հար մա րեց ման հար ցում ա ջակ ցու թյան ցու ցա բե րում.

ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում ազ գային ծրա գրե րի մշակ ման հար ցում՝ Հա յաս-տա նի հա տուկ պահ պան վող տա րածք-նե րում կլի մայի փո փո խու թյան բա ցա-սա կան ազ դե ցու թյուն նե րը մեղ մե լու հա մար:


90

3. ՊԱ ՀԱՆՋՎՈՂ ՄԻՋՈՑ-ՆԵՐ ԵՎ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ

ՀԱՎԱՔԱԳՐՈՒՄ

Պա հանջ վող մի ջոց ներ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի բյու ջեն ՀՀ կա ռա վա րու թյա-նը, ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մին և զար-գաց ման ո լոր տում գոր ծող ե րկ կողմ և բազ-մա կողմ գոր ծըն կեր նե րին և դո նոր նե րին ներ կա յաց նում է նա խա տես ված ար դյունք-նե րի ի րա կա նաց մանն օ ժան դա կե լու, ի նչ-պես նաև ֆի նան սա վոր ման հետ կապ ված պա կա սոր դը լրաց նե լու հա մար պա հանջ-վող և առ կա մի ջոց նե րի ը նդ հա նուր նկա-րա գրու թյու նը: Այն հան դի սա նում է մի ջոց-նե րի ը նդ հա նուր հա վա քագր ման հիմ քը և նպաս տում է ՀՀ կա ռա վա րու թյա նը և ՄԱԿ-ի հա մա կար գին ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու գոր ծըն թա ցին: ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե-րի կող մից տրա մադր վող ֆիա նա սա վո րու-մը նե րա ռում է սո վո րա կան աղ բյուր նե րից ստաց ված կամ հիմ նա կան մի ջոց նե րը և այլ, կամ ոչ հիմ նա կան մի ջոց նե րը, ո րոնք ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րը կա րող են հա-վա քա գրել՝ ա կն կալ վող ար դյունք նե րի կա-տա րու մը և ռազ մա վա րու թյուն նե րի ի րա կա-նա ցումն ա պա հո վե լու նպա տա կով: Բյու ջեի ծա վալ նե րը մո տա վոր են և են թա կա են փո փո խու թյան՝ ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն-նե րի ղե կա վար մար մին նե րի կամ ներ քին ղե կա վա րու թյան ո րո շում նե րի հա մա ձայն: « Սո վո րա կան աղ բյուր նե րից ստաց ված մի-ջոց ներ» և «Այլ մի ջոց ներ» տո ղե րը չեն նե-րա ռում ար տա կարգ ի րա վի ճակ նե րում օգ-նու թյան կո չե րին ի պա տաս խան ստաց ված ֆի նան սա վո րու մը:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ամ բող ջա կան ի րա գործ ման հա-մար պա հանջ վող հաշ վարկ ված ը նդ հա նուր գու մա րը կազ մե լու է 119,245,000 Ա ՄՆ դո-լար, ո րից 16,575,000 Ա ՄՆ դո լա րը կազ մում են սո վո րա կան աղ բյուր նե րից ստաց ված կամ հիմ նա կան մի ջոց նե րը և 28,270,000 Ա ՄՆ դո-լա րը՝ մյուս ոչ հիմ նա կան մի ջոց նե րը: Ֆի նան-սա վոր ման հաշ վարկ ված ը նդ հա նուր պա-կա սոր դը կազ մում է 74,400,000 Ա ՄՆ դո լար, ո րն ան հրա ժեշտ կլի նի հա վա քա գրել ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման ժա մա նա կա հատ վա ծի ըն թաց քում: Պա հանջ վող մի ջոց նե րի ը նդ հա-նուր հա մա ռոտ նկա րա գրու թյունն ամ փոփ-ված է ստորև ներ կա յաց ված ա ղյու սա կում.

Մի ջոց նե րի հա վա քա գրում ՄԱԿ-ը Հա յաս տա նում, ՀՀ կա ռա վա րու թյան հետ հա մա գոր ծակ ցու թյամբ, մշա կե լու է մի-ջոց նե րի հա վա քագր ման ռազ մա վա րու թյուն՝ ՄԱԿ-ի Զար գաց ման խմ բի ու ղե ցույց նե րին հա մա պա տաս խան՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ֆի նան սա-վոր ման պա կա սուր դը, այդ թվում՝ Կա ռա-վա րու թյան հա մա ֆի նան սա վոր ման և (կամ) ոչ դրա մա կան ներդ րում նե րի տես քով տրա-մադր վող ա ջակ ցու թյան մի ջո ցով, լրաց նե-լու նպա տա կով: Որ պես հիմք ըն դու նե լով Հա յաս տա նում ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի ներգ րավ վա ծու թյան ը նդ հա նուր տես լա կա նը՝ մի ջոց նե րի հա մա տեղ հա վա քագր ման ռազ-մա վա րու թյու նը պետք է՝

• նե րա ռի զար գաց ման ար տա քին մի ջա-վայ րի և Հա յաս տա նում զար գաց ման ո լոր տում գոր ծող գոր ծըն կեր նե րի ա ռաջ-նա հեր թու թյուն նե րի վեր լու ծու թյու նը.

• բա ցա հայ տի այն հնա րա վոր ո լորտ-նե րը, ո րոնք, հաշ վի առ նե լով դրանց զար գաց ման ա ռաջ նա հեր թու թյուն նե րը և հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե րը, ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մին հնա րա-վո րու թյուն կտան ա ռա վե լա գույնս հա-ջո ղե լու մի ջոց նե րի հա մա տեղ հա վա-քագր ման գոր ծում.

• ամ րապն դի ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի-մի՝ մի ջոց նե րի հա վա քագր ման կա-րո ղու թյուն նե րը՝ խո րաց նե լով հա-րա բե րու թյուն նե րի կա ռա վար ման և ֆի նան սա կան մի ջոց նե րի ներգ րավ-ման վե րա բե րյալ նրանց գի տե լիք նե րը:

Ռազ մա վա րու թյու նը կսահ մա նի ֆի նան սա-կան մի ջոց նե րի հա մա տեղ ներգ րավ մանն ուղղ ված նա խա ձեռ նու թյուն նե րի շր ջա նա-կը և կհա մալր վի յու րա քան չյուր գոր ծա կա-լու թյան հա մար մշակ ված՝ մի ջոց նե րի հա-վա քագր ման ռազ մա վա րու թյուն նե րով: Այս ռազ մա վա րու թյամբ կսահ ման վեն պար տա-կա նու թյուն նե րի շր ջա նա կը և ղե կա վար սկզ-բունք նե րը, ֆի նան սա կան մի ջոց նե րի ներգ-րավ ման մե խա նիզմ նե րը, ցու ցա նիշ նե րը և հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման հետ կապ ված պայ մա նա վոր վա ծու թյուն նե րը:

91


Ա ղյու սակ. Պա հանջ վող մի ջոց նե րը՝ ը ստ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի (2016-2020թթ.)70

Ո լորտ ներ և ար դյունք ներ

Բյու ջեի մո տա վոր ծա վալ ներ (Ա ՄՆ դո լար)

Սո վո րա կան աղ-բյուր նե րից ստաց-

ված մի ջոց ներ(ա պա հով ված)

Այլ մի ջոց ներ(ա պա հով ված)

Հա վա քագրման են թա կա

միջոցներ

Ըն դա մե նը

1-ին սյուն. Ար դա րա ցի, կա յուն տն տե սա կան զար գա ցում և աղ քա տու թյան կր ճա տում

Ար դյունք 1

ՄԱԶԾ 500,000 6,500,000 6,500,000 13,500,000

ՊԳԿ 1,400,000 2,600,000 1,000,000 5,000,000

ՄԱԱԶԿ 0 1,210,000 4,000,000 5,210,000

ՄՄԿ 0 2,000,000 1,000,000 3,000,000

ՄԱԿ ՓԳՀ 700,000 100,000 2,000,000 2,800,000

ՊՀԾ 0 2,000,000 4,000,000 6,000,000

ՄԱԿ Ե ՏՀ 20,000 0 350,000 370,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 2,620,000 14,410,000 18,850,000 35,880,000

2-րդ սյուն. Ժո ղովր դա վա րա կան կա ռա վա րում

Ար դյունք 2

ՄԱԶԾ 400,000 0 6,000,000 6,400,000

ՄԱԲՀ 450,000 0 300,000 750,000

ՄՄԿ 0 0 300,000 300,000

ՄԱՄՀ 250,000 0 400,000 650,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 1,100,000 0 7,000,000 8,100,000

Ար դյունք 3

ՄԱԲՀ 400,000 0 500,000 900,000

ՄԱԶԾ 200,000 300,000 2,200,000 2,700,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 600,000 300,000 2,700,000 3,600,000

Ար դյունք 4

ՄՄԿ 0 0 3,500,000 3,500,000

ՄԱԿ ՓԳՀ 500,000 100,000 10,000,000 10,600,000

ՄԱԶԾ 100,000 0 3,500,000 3,600,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 600,000 100,000 17,000,000 17,700,000

3-րդ սյուն. Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն ներ և նե րա ռում

Ար դյունք 5

ՄԱՄՀ 500,000 0 500,000 1,000,000

ՄԱԲՀ 300,000 0 300,000 600,000

ՊՀԾ 6,000,000 0 12,000,000 18,000,000

ՄԱԿ ՓԳՀ 300,000 150,000 2,000,000 2,450,000

ՄԱԿԳՄԿ 0 0 100,000 100,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 7,100,000 150,000 14,900,000 22,150,000

Ար դյունք 6

ՄԱՄՀ 400,000 200,000 800,000 1,400,000

ՄԱԲՀ 550,000 0 500,000 1,050,000

ԱՀԿ 250,000 0 0 250,000

ՄԱ ՁԻ ԱՀ 80,000 0 200,000 280,000

ՄԱԿ ՓԳՀ 200,000 0 500,000 700,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 1,480,000 200,000 2,000,000 3,680,000

4-րդ սյուն. Շր ջա կա մի ջա վայ րի կա յու նու թյուն և դի մա կա յու նու թյան ձևա վո րում

70 Թվերը ներկայացնում են պահանջվող միջոցների միայն մոտավոր ծավալը: Դրանք 2015թ. հունվարի դրությամբ կատարված հաշվարկներ են և կախված կլինեն ՄԱԿ-ի գործակալությունների կողմից տրամադրվող սովորական աղբյուրներից ստացված և այլ միջոցների, ինչպես նաև դոնորների կողմից կատարվող նվիրատվությունների առկայությունից:


92

Ո լորտ ներ և ար դյունք ներ

Բյու ջեի մո տա վոր ծա վալ ներ (Ա ՄՆ դո լար)

Սո վո րա կան աղ-բյուր նե րից ստաց-

ված մի ջոց ներ(ա պա հով ված)

Այլ մի ջոց ներ(ա պա հով ված)

Հա վա քագրման են թա կա

միջոցներ

Ըն դա մե նը

Ար դյունք 7

ՄԱԶԾ 650,000 12,000,000 5,000,000 17,650,000

ՄԱՄՀ 500,000 0 3,000,000 3,500,000

ՄԱԱԶԿ 0 1,010,000 4,100,000 5,110,000

ՊԳԿ 600,000 100,000 300,000 1,000,000

ՄԳՀԳ 500,000 0 0 500,000

ՄԱԿ Ե ՏՀ 160,000 0 315,000 475,000

ԸՆ ԴԱ ՄԵ ՆԸ 2,410,000 13,110,000 12,715,000 28,235,000

ԸՆԴ ՀԱ ՆՈՒՐ՝ 119,245,000

4. ՀԱ ՄԱ ԿԱՐ ԳՈՒՄ ԵՎ Ի ՐԱ ԳՈՐ ԾՈՒՄ

ՀՀ վար չա պե տի և ՄԱԿ-ի մշ տա կան հա-մա կար գո ղի ղե կա վա րու թյան ներ քո ռազ-մա վա րա կան մա կար դա կում կս տեղծ վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հա մա տեղ ազ գային հա մա-կար գող խոր հուրդ (ՀԽ): ՀԽ-ը կի րա կա-նաց նի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ մանն ուղղ ված հա մա կարգ ման, ուղ ղորդ ման գոր ծա ռույթ-ներ և կա ջակ ցի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման գոր ծըն թա ցին: ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն-նե րը, հիմ նա դրամ նե րը և ծրա գրե րը ե րկ-րի հա մար կմ շա կեն այն պի սի ծրա գրեր, նա խագ ծեր և մի ջո ցա ռում ներ, ո րոնք կհա-մա պա տաս խա նեն սույն փաս տաթղ թում ամ րագր ված ար դյունք նե րին և ռազ մա վա-րու թյուն նե րին: Խարսխ ված լի նե լով ՄԱԿ-ի հա մե մա տա կան ա ռա վե լու թյուն նե րի վրա, ծրա գրե րը կմ շակ վեն՝ կի րա ռե լով հա մաշ-խար հային լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե-րը՝ գոր ծո ղու թյուն նե րի շր ջա նակն ամ բողջ պե տու թյան տա րած քում աս տի ճա նա բար ը նդ լայ նե լու նպա տա կով, ի նչ պես նաև նո-րա րար մո տե ցում նե րի փորձ նա կան կի րառ-մամբ: Ծրա գրի ի րա կա նաց ման ար դյու նա-վե տու թյու նը բարձ րաց նե լու և զար գաց ման ար դյուն քե րի կա տար մանն ա ջակ ցե լու նպա տա կով ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մը, նպա տա կա հար մա րու թյան դեպ քում, կաշ-խա տի հա մա տեղ ծրա գրե րի շր ջա նակ նե-րում՝ կրկ նու թյուն նե րը և գոր ծառ նա կան

ծախ սե րը կր ճա տե լու, հա մա տեղ սերտ գոր-ծու նե ու թյունն ամ րապն դե լու և ման դատ նե րի ու ծախ սար դյու նա վե տու թյան փոխլ րա ցում կա տա րե լու հա մար: Ստորև նկա րագր ված հա մա կարգ ման և ի րա կա նաց ման մե խա-նիզմ նե րի օգ նու թյամբ ՀՀ կա ռա վա րու թյու նը և ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի ղե կա վար-նե րը կվե րահս կեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման բո լոր ռազ մա վա րա կան և գոր ծառ նա կան հայե ցա կե տե րը և մո նի տո րին գի կեն թար կեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ա ռա ջըն թա ցը: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար-դյու նա վետ պլա նա վո րու մը, հա մա կար գու-մը, ժա մա նա կին ի րա գոր ծու մը, զար գաց ման ար դյունք նե րի մո նի տո րին գը և գնա հա տումն ա պա հո վե լու նպա տա կով յու րա քան չյուր սյու նի շր ջա նա կում ՄԱԿ-ի ա ջակ ցող գոր-ծա կա լու թյուն նե րի կող մից կս տեղծ վեն ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ար դյուն քի խմ բեր, ո րոնց կազ մում կընդգրկ վեն ներ կա յա ցու ցիչ ներ Հա յաս տա-նի կա ռա վա րու թյու նից և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան գոր ծըն կեր նե րից: Նրանք հաշ վե տու կլի նեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի Հա մա կար գող խորհր դին և կա պա հո վեն հա մա կարգ ման և հա մա ձայ նեց ված գոր ծո ղու թյուն նե րի ի րա-կա նաց ման բարձր մա կար դակ ՀՀ կա ռա վա-րու թյան, քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան գոր ծըն կեր նե րի և ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն-նե րի կող մից տրա մադր վող օ ժան դա կու թյան շր ջա նակ նե րում:

93


ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հա մա կար գող խոր հուրդ

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հա մա կար գող խոր հուր դը (ՀԽ) ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման ըն թաց քում կի րա-կա նաց նի ը նդ հա նուր ռազ մա վա րա կան ուղ-ղոր դում, այդ թվում՝ մո նի տո րին գի, հաշ վետ-վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման և գնա հատ ման հար ցե րում: Այն կի րա կա նաց նի խորհր դատ-վա կան գոր ծա ռույթ և կհաս տա տի ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման վե րա բե րյալ ըն դուն-ված ռազ մա վա րա կան ո րո շում նե րը:

ՀԽ-ի հա մա նա խա գահ նե րը կլի նեն ՀՀ վար-չա պե տի գրա սե նյա կի հա մա պա տաս խան ներ կա յա ցու ցի չը և Հա յաս տա նում ՄԱԿ-ի մշ-տա կան հա մա կար գո ղը: Խորհր դի կազ մում ը նդ գրկ ված կլի նեն նաև ներ կա յա ցու ցիչ ներ Կա ռա վա րու թյան հիմ նա կան գոր ծըն կեր-նե րից, այդ թվում՝ 2016-2020 թվա կան նե րի ՄԱԿ ԶԱԾ-ում ներգ րավ ված ճյու ղային նա-խա րա րու թյուն նե րից, ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի ան դամ նե րից և, ան հրա ժեշ տու թյան դեպ քում, նաև ՄԱԿ-ի այլ գոր ծա կա լու թյուն-նե րից: Խոր հուր դը կա պա հո վի քա ղա քա-ցիա կան հա սա րա կու թյան և մաս նա վոր հատ վա ծի գոր ծըն կեր նե րի ներ կա յա ցու ցիչ-նե րի մաս նակ ցու թյու նը՝ ել նե լով ՀԽ-ի օ րա-կար գային ան հրա ժեշ տու թյու նից:

ՀԽ-ը կգոր ծի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա կա նաց ման ամ բողջ շր ջա փու լի ըն թաց քում և կկազ մա-կեր պի հան դի պում ներ՝ հա մա ձայ նեց ված ժա մա նա կա ցույ ցին հա մա պա տաս խան՝ ստորև ներ կա յաց ված ա ռանց քային գոր-ծա ռույթ նե րի ի րա կա նա ցումն ա պա հո վե լու նպա տա կով. այդ պի սով, պետք է՝

վե րա նայել ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ը նդ հա նուր ի րա գործ ման ար դյու նա վե տու թյու նը և գնա հա տել ար դյունք նե րը՝ ո րո շե լով դրանց հա մա պա տաս խա նու թյան աս-տի ճա նը ազ գային ա ռաջ նա հեր թու-թյուն նե րի ի րա կա նաց մա նը նպաս տե-լու ա ռու մով.

ու սում նա սի րել լուրջ խո չըն դոտ նե րը և ծրա գրի ի րա գործ ման ըն թաց քում քա-ղած դա սե րը, հե տա գա ռիս կե րը և այն լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը, ո րոնց կի րա ռու թյան շր ջա նա կը կա րե լի է աս-տի ճա նա բար ը նդ լայ նել, նաև կա յաց-նել ո րո շում ներ դրանց վե րա բե րյալ.

ու սում նա սի րել և հաս տա տել ա կն-կալ վող ար դյունք նե րում, ռազ մա-

վա րու թյուն նե րում և ռե սուրս նե րում ճշգր տում ներ կա տա րե լու ան հրա ժեշ-տու թյու նը՝ ՄԱԿ-ի և ՀՀ կա ռա վա րու-թյան ռե սուրս ներն ա ռա վել ար դյու նա-վետ կեր պով հա մա դրե լու ար դյուն քում ա վե լի մեծ ազ դե ցու թյուն ա պա հո վե լու հա մար.

սա տա րել և ուղ ղոր դել Հա յաս տա նում ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ մանն ուղղ ված մի ջոց նե րի հա վա քագր ման հար ցում.

հա մա ձայ նու թյան գալ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի վերջ նա կան գնա հատ ման շուրջ և վե-րահս կել դրա ի րա կա նա ցու մը ՀԽ-ի ան դամ նե րի կող մից հա մա ձայ նեց ված ժամ կետ նե րում:

ՄԱԿ-ի մշ տա կան հա մա կար գո ղի գրա սե-նյա կը կօ ժան դա կի ՀԽ-ի աշ խա տանք նե րի ի րա կա նաց մա նը՝ գոր ծե լով որ պես քար տու-ղա րու թյուն:

Ար դյուն քի խմ բեր Ար դյուն քի խմ բե րը (ԱԽ) ա ռանց քային դե րա-կա տա րում ու նեն որ պես ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյու-նա վետ ի րա գործ ման ա ջակ ցող մե խա նիզմ և դա ա պա հո վում են ա կն կալ վող ար դյունք-նե րի հետ կապ ված հա մա տեղ մո նի տո րին գի ի րա կա նաց ման և ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման մի ջո-ցով: ԱԽ-ե րը կա պա հո վեն տե ղե կու թյու նե րի փո խա նա կու մը, կհե տագ ծեն նա խա տես ված գոր ծո ղու թյուն նե րի ու ար դյունք նե րի կա-տար ման ա ռու մով գրանց ված ա ռա ջըն թաց և հաշ վետ վու թյուն ներ կներ կա յաց նեն դրանց վե րա բե րյալ, ի նչ պես նաև կա ռանձ նաց նեն քաղ ված դա սե րը, լա վա գույն գոր ծե լա կեր-պե րը, ի նչ պես նաև ը նդ հա նուր ար դյունք նե-րի, ռազ մա վա րու թյուն նե րի ու ռե սուրս նե րի բաշխ ման հար ցում պա հանջ վող ճշգր տում-նե րը:

ԱԽ-ե րը ձևա վոր վե լու են յու րա քան չյուր սյու նի շր ջա նա կում ՀՀ կա ռա վա րու թյան և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի միջև ձեռք բեր ված հա մա ձայ նու թյամբ՝ ար դյու նա վետ պլա նա վոր ման և հա մա կարգ ման, ի նչ պես նաև զար գաց ման ար դյունք նե րի ժա մա նա-կին կա տա րումն ա պա հո վե լու նպա տա կով: Դրանց հա մա նա խա գահ նե րը կլի նեն ՄԱԿ-ի հա մա պա տաս խան գոր ծա կա լու թյան ղե կա-


94

վա րը կամ նրա պատ վի րակ ված տե ղա կա լը և ՀՀ կա ռա վա րու թյան հա մա պա տաս խան նա խա րա րու թյու նը ներ կաց նող որևէ բարձ-րաս տի ճան պաշ տո նա տար ան ձ: ԱԽ-ե րի կազ մում ը նդ գրկ ված կլի նեն նա խա րա րու-թյուն նե րի, դրանց վար չու թյուն նե րի և պե-տա կան գոր ծա կա լու թյուն նե րի աշ խա տա-կազ մե րի ան դամ ներ, ներ կա յա ցու ցիչ ներ ծրա գրի ի րա կա նաց ման գոր ծըն թա ցում ներգ րավ ված քա ղա քա ցիա կան հա սա րա-կու թյան կազ մա կեր պու թյուն նե րից և ծրա-գրի տվյալ ար դյուն քի կա տար մանն ա ջակ-ցող՝ ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րից: ՄԱԿ-ի հա մա պա տաս խան գոր ծա կա լու թյու նը ներ-կա յաց նող հա մա նա խա գա հը պա տաս-խա նա տու կլի նի տվյալ ար դյուն քի խմ բին քար տու ղա րու թյանն ա ռնչ վող հար ցե րում ա ջակ ցու թյուն տրա մա դրե լու հա մար: ԱԽ-ե րը կա նո նա վոր կեր պով ան ցկաց նե լու են հան դի պում ներ և գոր ծե լու են տա րեսկզ բին ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի և ՀԽ-ի կող մից հաս տատ վող ա մե նա մյա աշ խա տան քային ծրա գրե րի հի ման վրա: Ծրա գրի ի րա կա-նաց ման ըն թաց քում ԱԽ-ի հան դի պում ներն ան ցկաց վե լու են տա րե կան ա ռն վազն եր կու ան գամ՝ ՀԽ-ի հան դի պում նե րից ա ռաջ: Ա նհ-րա ժեշ տու թյան դեպ քում, հա մա նա խա գահ-նե րը կա րող են ա վե լի հա ճախ կազ մա կեր-պել ի րենց հան դի պում նե րը: ԱԽ-ե րն ի րենց պար տա կա նու թյուն նե րի շր ջա նակ նե րում պետք է ՝

վե րահս կեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե-րի կա տար ման ա ռու մով գրանց ված ա ռա ջըն թա ցը հա մա ձայ նեց ված ցու-ցա նիշ նե րի մի ջո ցով և հե տագ ծեն այդ ար դյունք նե րի հա մա պա տաս խա նու-թյան աս տի ճա նը ազ գային ա ռաջ նա-հեր թու թյուն նե րի ի րա կա նաց մա նը նպաս տե լու ա ռու մով.

ար դյուն քե րի ցու ցա նիշ նե րի հա մար հա վա քեն տվյալ ներ և գտ նեն ու ա ռա-ջար կեն լու ծում ներ տվյալ նե րի հետ կապ ված բա ցը լրաց նե լու հա մար.

ու սում նա սի րեն լուրջ խո չըն դոտ նե րը և ծրա գրի ի րա գործ ման ըն թաց քում քա-ղած դա սե րը, հե տա գա ռիս կե րը և այն լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը, ո րոնց կի րա ռու թյան շր ջա նա կը կա րե լի է աս-տի ճա նա բար ը նդ լայ նել, նաև կա յաց-նեն ո րո շում ներ դրանց վե րա բե րյալ՝ դրանք այ նու հետև ներ կա յաց նե լով ՀԽ.

ու սում նա սի րեն ա կն կալ վող ար դյունք-

նե րում, ռազ մա վա րու թյուն նե րում և ռե-սուրս նե րում ճշգր տում ներ կա տա րե լու ան հրա ժեշ տու թյու նը և դրանց վե րա-բե րյալ ա ռա ջար կու թյուն ներ ներ կա-յաց նեն ՀԽ.

ու սում նա սի րեն ծրա գրի ի րա գործ ման ա ռա ջըն թա ցը և գրանց ված ա ռա ջըն-թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյուն ներ կա յաց նեն ՀԽ:

Տար վա վեր ջում ար դյուն քի խմ բերն ի րա-կա նաց նե լու են տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա նա յում՝ ը ստ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի հա մա պա-տաս խան սյու նի: Ե լա կե տային տվյալ նե րի նկատ մամբ գրանց ված ա ռա ջըն թա ցը հե-տագ ծե լու/ վե րահս կե լու նպա տա կով կօգ-տա գործ վի ՄԱԿ ՄՀ-ի գրա սե նյա կի կող մից մշակ ված՝ ին տեր նե տային տեխ նո լո գիա նե-րի վրա հիմն ված՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մո նի տո րին գի և գնա հատ ման գոր ծի քը: ՄԱԿ ՄՀ-ի գրա-սե նյա կը կպատ րաս տի հա մա տեղ կազմ-ված՝ տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյու նը, ո րում կընդգրկ վեն նաև ԱԽ-ե րի վե րա նա յում նե րը: Տա րե կան ա ռա-ջըն թա ցի վե րա նա յում նե րը կմիա վոր վեն տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ-վետ վու թյան մեջ, ո րն էլ կար տա ցոլ վի ՄԱԿ ՄՀ-ի և ՄԱԿ ԶԱԾ-ի տա րե կան ա ռա ջըն-թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյուն նե րում: Տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ-վետ վու թյու նը կներ կա յաց վի, կքն նարկ վի և վեր լու ծու թյան կեն թարկ վի ՀԽ-ի հան դիպ-ման ժա մա նակ՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյու նա վետ ի րա գործ ման վե րա բե րյալ հե տա գա ուղ ղոր-դում տրա մա դրե լու նպա տա կով:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյուն քի խմ բե րի գոր ծո ղու-թյուն նե րը, հնա րա վո րու թյան դեպ քում, հա-մա կարգ վե լու/ հա մա ձայ նեց վե լու են ազ գային հա մա կարգ ման մե խա նիզմ նե րի կող մից ի րա-կա նաց վող աշ խա տանք նե րի հետ71 ազ գային տնօ րեն նե րի ի նս տի տու ցի ո նալ կա ռուց ված-քի և հա մա պա տաս խան նա խա րա րու թյան ա ռանց քային պա տաս խա նա տու նե րի՝ որ պես ՄԱԿ ԶԱԾ-ի թե մա տիկ խմ բե րի հա մա նա խա-գահ ներ հան դես գա լու մի ջո ցով:

71 Հիմնական ազգային մեխանիզմները ներառում են՝ ՀՀ վարչապետին կից գործող՝ կայուն զարգացման ազգային խորհուրդը, Աղետների ռիսկի նվազեցման ազգային պլատֆորմը, ՀՀ-ում տղամարդկանց և կանանց հավասարության հիմնահարցերով խորհուրդը, ՀՀ փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման խորհուրդը, ՀՀ վարչապետին առընթեր՝ ազգային երիտասարդական քաղա-քա կանության խորհուրդը, Ինտեգրված սոցիալական ծառա յու-թյունների համակարգի ներդրման կառավարման խորհուրդը, ՀՀ վարչապետին կից գործող՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը, Հայաստանում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի միջոցառումները համակարգող հանձնաժողովը և այլ մեխանիզմներ:

95


Գոր ծառ նու թյուն նե րի կառավար ման թիմ

ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րի միջև հա-մա գոր ծակ ցու թյու նը գոր ծառ նու թյուն նե-րի մա կար դա կում կի րա կա նաց վի գոր ծառ-նու թյուն նե րի կա ռա վար ման թի մի (ԳԿԹ) կող մից ը նդ հա նուր բնույ թի ծա ռա յու թյուն-նե րի տրա մադր ման շր ջա նակ նե րում: Այդ ծա ռա յու թյուն նե րը նպա տա կաուղղ ված են՝ խթա նե լու ՄԱԿ-ի գնում նե րի հա մա կար-գի ար դյու նա վե տու թյու նը, ֆի նան սա կան մի ջոց նե րի ա ռա վե լա գույնս օգ տա գոր ծու-մը՝ ի նպաստ գոր ծա կա լու թյուն նե րի ման-դատ նե րի և կա տա րած աշ խա տանք նե րի տար բե րակ մա նը, ի նչ պես նաև հա մա գոր-ծակ ցու թյան մի ջո ցով ա վե լի ար դյու նա վետ և ծախ սար դյու նա վետ կեր պով տե ղա կան շու կայից գն ված ապ րանք ներ և ծա ռա յու-թյուն ներ ձեռք բե րե լուն՝ դրա նով կր ճա տե-լով գոր ծառ նա կան ծախ սե րը և բա րե լա վե լով գին-ո րակ հա րա բե րակ ցու թյու նը:

ԳԿԹ-ը ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մին ա ջակ-ցու թյուն և խորհր դատ վու թյուն է տրա-մա դրում բիզ նես գոր ծարք նե րը ներ դաշ-նա կեց նե լուն և ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի կա տար մանն օ ժան դա կե լուն ուղղ ված ջան-քե րում: Թիմն ը նդ հա նուր բնույ թի ծա-ռա յու թյուն ներ կտ րա մա դրի գնում նե րի, մարդ կային ռե սուրս նե րի, ՏՀՏ-ի, նյու թա-տեխ նի կա կան սպա սարկ ման և տրանս-պոր տային ո լորտ նե րում՝ հե տա մուտ լի նե լով դրանց բարձր ո րա կի, ար դյու նա վե տու թյան և ծախ սար դյու նա վե տու թյան ա պա հով մա նը: Սա նպա տակ ու նի ամ րապն դե լու ը նդ հա նուր բնույ թի ծա ռա յու թյուն նե րի տրա մա դրու մը՝ հա մախմ բե լով ե րկ րում գոր ծող ՄԱԿ-ի գոր-ծա կա լու թյուն նե րի տար բեր ռե սուրս նե րը, կա րո ղու թյուն նե րը և հնա րա վո րու թյուն նե րը: Այս ը նդ հա նուր ո լորտ նե րում հա մա տեղ նա-խա ձեռ նու թյուն նե րի ի րա կա նա ցու մը հնա-րա վո րու թյուն կտա զգա լի խնայո ղու թյուն ներ ա նել ներդ րում նե րում, ի նչ պես նաև շա հա-գործ ման հետ կապ ված ծախ սե րի և ժա-մա նա կի ա ռու մով, նաև կհան գեց նի տվյալ ծա ռա յու թյուն նե րի ար դյու նա վե տու թյան և մա տուց ման մա կար դա կի բա րե լավ մա նը: Ը նդ հա նուր գնում նե րի ի րա կա նաց ման ար-դյուն քում ա ռա ջա տար գոր ծա կա լու թյուն-նե րի կող մից կկնք վեն մի շարք Եր կա րա-ժամ կետ պայ մա նա գրեր (Ե ԺՊ-եր), ո րոնք հե տա գա յում կա րող են օգ տա գործ վել բո լո-րի կող մից՝ ը նդ հա նուր առ մամբ շա հա վետ

պայ ման ներ ա պա հո վե լով գնում նե րի վրա ծախս վող ժա մա նա կի, ծա ռա յու թյան ար-ժե քի և կա ռա վար ման ար դյու նա վե տու թյան տե սան կյու նից: ԳԿԹ-ը գոր ծում է ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի ղե կա վա րու թյան ներ-քո, դրա նա խա գահն է ՄԱԶԾ-ի գոր ծառ նու-թյուն նե րի ղե կա վա րը և կազ մում ը նդ գրկ ված են ՄԱԿ-ի յու րա քան չյուր գոր ծա կա լու թյան՝ գոր ծառ նու թյուն նե րի կամ վար չա կան գծով պա տա սա խա նա տու պաշ տոն ներ զբա ղեց-նող ան ձինք: ԳԿԹ-ն իր պար տա կա նու թյուն-նե րի շր ջա նակ նե րում պետք է՝

ի րա գոր ծի այն պի սի ը նդ հա նուր բիզ-նես լու ծում ներ, ի նչ պի սիք են մր ցույթ-նե րի և հայ տե րի ներ կա յաց ման ը նդ-հա նուր գնում նե րի հա մա կար գե րը, հա մա տեղ գնում նե րի Ե ԺՊ-ե րը, ՏՀՏ-ի ը նդ հա նուր պլատ ֆորմ նե րը, բան կային մե խա նիզմ նե րը, գրա սե նյա կի ան-վտան գու թյան և մարքր ման ծա ռա յու-թյուն նե րը.

կ կա տա րի գնա հա տում ներ և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մին կներ կա յաց նի ա ռա ջար կու թյուն ներ հա մա տեղ նա-խա ձեռ նու թյուն նե րի հա մար ի րենց հաս տա տու մը պա հան ջող ցան կա-ցած գոր ծո ղու թյան վե րա բե րյալ, ո րը նպա տա կաուղղ ված կլի նի առ կա ը նդ հա նուր ծա ռա յու թյուն նե րի և շի-նու թյուն նե րի օգ տա գործ ման ար-դյու նա վե տու թյան բարձ րաց մա նը, ի րա կա նաց նի մո նի տո րինգ և ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մին հաշ վետ վու-թյուն ներ ներ կա յաց նի ա ռա ջըն թա-ցի վե րա բե րյալ՝ բիզ նե սի ա ջակց ման ուղղ ված ծա ռա յու թյուն նե րի ա վե լի բարձր ո րա կը, ար դյու նա վե տու թյունն և ծախ սար դյու նա վե տու թյունն ա պա հո-վե լու հա մար: ԳԿԹ-ի կող մից կս տեղծ-վի մո նի տո րին գի հա մա կարգ, ո րը կնե րա ռի ե լա կե տային տե ղե կու թյուն-ներ ը նդ հա նուր ծա ռա յու թյուն նե րի/ բիզ նես գոր ծարք նե րի ըն թա ցիկ վի-ճա կի վե րա բե րյալ՝ դրանց ցու ցիչ նե րի և սահ ման ված թի րախ նե րի հետ միա-սին: Մո նի տո րին գի հա մա կար գի օգ-նու թյամբ հնա րա վոր կլի նի գնա հա տել գրանց ված ա ռա ջըն թա ցը՝ ծախ սե րի խնայո ղու թյան և ար դյու նա վե տու թյան ա ռու մով ձեռք բե րում նե րի տե սան կյու-նից և զե կու ցել դրանց վե րա բե րյալ.

ընդ հա նուր բիզ նես լու ծում նե րի նպա-


96

տակ նե րի և ա կն կալ վող ար դյունք նե րի մա սին ար դյու նա վետ կեր պով հա ղոր-դի ՄԱԿ-ի ան ձնա կազ մի բո լոր ան դամ-նե րին և ե րկ րի շա հագր հիռ գոր ծըն-կեր նե րին:

Հա ղոր դակ ցու թյան խումբ ՄԱԿ-ի հա ղոր դակ ցու թյան խում բը (ՄԱԿՀԽ) շա րու նա կե լու է գոր ծել՝ հաշ վի առ նե լով հա-սա րա կու թյան հետ կա պե րի և քա րոզ չու թյան ան հրա ժեշ տու թյու նը, կարևո րու թյու նը և այն զգա լի դե րա կա տա րու թյու նը, որ դրանք կա-րող են ու նե նալ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի կա տա րումն ա պա հո վե լու և Հա յաս տա նում ՄԱԿ-ի ու ժեղ և միաս նա կան հա մա կար գի հե ղի նա կու թյան ամ րապնդ մա նը նպաս տե լու հար ցում: ՄԱԿՀԽ-ը կխ թա նի ՄԱԿ-ի ար ժեք-նե րը, չա փա նիշ նե րը ու նոր մե րը և կբարձ-րաց նի դրանց մա սին ի րա զեկ վա ծու թյան մա կար դա կը, կամ րապն դի միջ գե րա տես-չա կան հա մա գոր ծակ ցու թյու նը հա ղոր դակ-ցու թյան տե սան կյու նից, ի նչ պես նաև ե րկ րի մաս կար դա կով կբարձ րաց նի ՄԱԿ-ի դրա-կան հե ղի նա կու թյու նը և կխ թա նի զանգ վա-ծային լրատ վա մի ջոց նե րում ՄԱԿ-ի գոր ծու-նե ու թյան ա ռա վել լայն լու սա բա նու մը: Այս ա մենն ի րա կա նաց նե լու հա մար ՄԱԿՀԽ-ը հան դես կգա միաս նա կան հա ղոր դա գրու-թյուն նե րով՝ խթա նե լով ՄԱԿ ԶԱԾ-ի մի ջո-ցով ազ գային զար գաց ման գոր ծըն թա ցում ՄԱԿ-ի ու նե ցած ներդր ման մա սին ի րա-զեկ վա ծու թյու նը և ըն կա լու մը, ի նչ պես նաև նպաս տե լով հիմ նա կան շա հագր գիռ կող մե-րի հետ գոր ծըն կե րու թյան ամ րապնդ մա նը: ՄԱԿՀԽ-ի հիմ նա կան նպա տակ ներն են՝

ա ռա ջա տար դիր քեր ա պա հո վել ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի ա նու նից հա ղոր դակ ցու թյան ա պա հով ման և քա րոզ չու թյան ի րա կա նաց ման հար ցե-րում.

հայտ նա բե րել նոր և ստեղ ծա գոր-ծա կան մո տե ցում ներ, ո րոնք հնա-րա վո րու թյուն կտան ներ կա յաց նե լու, թե ի նչ պես են ՄԱԿ-ի ա ջակ ցու թյամբ ի րա կա նաց վող ծրա գրե րը հե տա մուտ լի նում ար դյունք նե րի կա տար մա նը՝ հիմ նա կան շեշ տա դրու մը դնե լով միջ-գե րա տես չա կան հա մա գոր ծակ ցու-թյան վրա, և

ն պաս տել Հա յաս տա նում Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյան հե ղի նա-կու թյան հետևո ղա կան ամ րապնդ մա-նը:

ՄԱԿՀԽ-ի նա խա գա հը ՄԱԿ-ի մշ տա կան հա-մա կար գողն է: Հա ղոր դակ ցու թյան խմ բում ը նգրկ ված են հա ղոր դակ ցու թյան ո լոր տի մաս նա գետ ներ և ներ կա յա ցու ցիչ ներ ե րկ րի մա կար դա կով ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե-րի, հիմ նա դրամ նե րի և ծրա գրե րի՝ զանգ-վա ծային լրատ վա մի ջոց նե րի հետ կա պե րի հա մար ա ռանց քային պա տաս խա նա տու նե-րից: ՄԱԿ-ի տե ղե կատ վու թյան վար չու թյու նը հան դես է գա լիս որ պես խմ բի քար տու ղա-րու թյուն:

ՄԱԿՀԽ-ը, հե տա մուտ լի նե լով իր նպա տակ-նե րի ի րա կա նաց մա նը, կկազ մի տա րե կան աշ խա տան քային ծրա գիր՝ ՄԱԿ-ի հա յաս-տա նյան թի մի կող մից սահ ման ված ա ռաջ-նա հեր թու թյուն նե րի հի ման վրա միաս-նա կան հա ղոր դակ ցու թյան ա պա հով ման և քա րոզ չու թյան ի րա կա նաց ման հա մար: ՄԱԿՀԽ-ը նաև կմ շա կի ՄԱԿ-ի հա ղոր դակ-ցու թյուն նե րի և քա րոզ չու թյան միաս նա կան ռազ մա վա րու թյուն՝ 2016-2020 թվա կան նե րի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի թե մա տիկ և ծրա գրային ա ռաջ-նա հեր թու թյուն նե րին հա մա պա տաս խան և որ պես օ ժան դա կու թյուն՝ ե րկ րում ԿԶՆ-նե րի կի րառ ման և ի րա կա նաց ման հար-ցում: Միաս նա կան հա ղոր դակ ցու թյուն նե րի ի րա կա նաց մանն ուղղ ված մի ջո ցա ռում նե-րի հա մար ան հրա ժեշտ մի ջոց նե րը կտ րա-մադր վեն՝ ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի հա-մա ֆի նա սա վոր մամբ:

5. ՄՈ ՆԻ ՏՈ ՐԻՆԳ, ՀԱՇ-ՎԵՏ ՎՈՒ ԹՅՈՒՆ ՆԵՐԻ

ՆԵՐ ԿԱ ՅԱ ՑՈՒՄ ԵՎ ԳՆԱՀԱ ՏՈՒՄ

Սույն ՄԱ ԶԱԾ-ով նա խա տես ված ար դյունք-նե րի և ռազ մա վա րու թյուն նե րի հա մա պա-տաս խա նու թյու նը և բա րե հա ջող ի րա գոր-ծումն ա պա հո վե լու նպա տա կով ստեղծ վե լու է մո նի տո րին գի և գնա հատ ման ար դյու նա-վետ հա մա կարգ: Այն հիմն ված է լի նե լու վե-րոն շյալ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման կա ռուց-

97


ված քի վրա և հե տա մուտ է լի նե լու հետևյալ նպա տակ նե րի ի րա կա նաց մա նը՝ ա) թա-փան ցիկ և շա րու նա կա կան մե խա նիզմ նե-րի մի ջո ցով ա ջակ ցու թյան տրա մա դրում ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու թյուն նե րին, և նպա տա-կա հար մա րու թյան դեպ քում, նաև զար գաց-ման ո լոր տի մյուս գոր ծըն կեր նե րին՝ ի րենց ա ջակ ցող ծրա գրե րի և նա խագ ծե րի մի ջո-ցով ար դյունք նե րի կա տա րու մը հե տագ ծե լու հար ցում, բ) մո նի տո րին գի ի րա կա նաց ման և գնա հատ ման կա րո ղու թյուն նե րի հզո րա-ցում ազ գային գոր ծըն կեր նե րի շր ջա նում: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի շր ջա նակ նե րում մո նի տո րին գի և գնա հատ ման հա մա կար գը նե րա ռում է ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի մո նի տո րին գի և գնա հատ ման շր ջա-նա կը, ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի ա ղյու սա կը, ՄԱԿ ԶԱԾ-ի տա րե կան/եր կա մյա աշ խա տան-քային ծրա գրե րը ու վե րա նա յում նե րը և գնա-հա տու մը: Մո նի տո րին գը և գնա հա տումն ի րա կա նաց վե լու է՝ ստու գե լով դրանց հա մա-պա տաս խա նու թյու նը ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք-նե րի ա ղյու սա կում ար դյունք նե րի և ցու ցա-նիշ նե րի հա մար ներ կա յաց ված ե լա կե տային տվյալ նե րին: ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մը նաև պար տա վոր վում է էլ ա վե լի բա րե լա վել և օգ տա գոր ծել ազ գային տվյալ նե րը և հաշ-վետ վու թյուն նե րի ներ կա յաց ման հա մա կար-գե րը:

Մո նի տո րին գի և գնա հատ ման հա մա կար-գում նե րառ ված յու րա քան չյուր փու լում ՀՀ կա ռա վա րու թյան ներգ րավ վա ծու թյունն ու կա ռա վար ման գոր ծա ռույթ նե րի ի րա կա նա-ցու մը է ա կան նշա նա կու թյուն ու նեն՝ ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ար դյու նա վետ ի րա կա նաց ման վե-րա բե րյալ տե ղե կու թյուն նե րի պա հան ջար կը պահ պա նե լու և ար դյու նա վետ ի րա կա նաց-ման վե րա բե րյալ այդ տե ղե կու թյուն նե րից դա սեր քա ղե լու, դրանց հի ման վրա ռազ մա-վա րու թյու նում և ռե սուրս նե րում հա մա պա-տաս խան ճշգր տում ներ կա տա րե լու ա ռու-մով՝ ա վե լի մեծ ազ դե ցու թյուն ա պա հո վե լու նպա տա կով:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի տա րե կան վերա նա յում

Կանց կաց վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի վե րա նայ ման ա մե-նա մյա հան դի պում և կներ կա յաց վի հա մա-տեղ կազմ ված՝ տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հա մա տեղ հաշ վետ վու թյու նը:

Դրա նում կամ փոփ վեն ՄԱԿ ԶԱԾ-ի յու րա-քան չյուր ար դյուն քի խմ բի կող մից Տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա նա յում նե րի մի ջո ցով կազմ ված՝ ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ-վետ վու թյուն նե րը՝ հա մա տեղ աշ խա տան-քային ծրա գրե րին հա մա պա տաս խան: Տա-րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա նա յում նե րում և հա մա տեղ կազմ ված՝ տա րե կան ա ռա ջըն-թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյուն նե րում72 կա տա րո ղա կա նի վե րա բե րյալ ներ կա յաց-ված տե ղե կու թյուն նե րը կար տա ցոլ վեն ՄԱԿ ՄՀ-ի, ի նչ պես նաև ՄԱԿ-ի ա ջակ ցող գոր-ծա կա լու թյուն նե րի տա րե կան հաշ վետ վու-թյուն նե րում: Հա մա տեղ կազմ ված՝ տա րե կան ա ռա ջըն թա ցի վե րա բե րյալ հաշ վետ վու թյու նը կներ կա յաց վի, կքն նարկ վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ՀԽ-ի հան դիպ ման ժա մա նակ՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյու-նա վետ ի րա գործ ման վե րա բե րյալ հե տա գա ուղ ղոր դում տրա մա դրե լու նպա տա կով:

ՄԱԿ ԶԱԾ-ի գնա հա տումԾ րա գրի ի րա գործ ման շր ջա փու լի նա խա-վեր ջին տա րում կի րա կա նաց վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ան կախ գնա հա տում՝ ՄԱԿ-ի Գնա հատ ման խմ բի (ՄԱԿԳԽ) սահ մա նած չա փա նիշ նե-րին և ու ղեն շային փաս տաթղ թե րին հա մա-պա տաս խան: Գնա հա տու մը կի րա կա նաց վի ա կն կալ վող՝ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի հետ հա մե մա տու թյամբ գրանց ված ա ռա ջըն թա-ցի և ազ դե ցու թյան վե րա բե րյալ ՄԱԿ ԶԱԾ-ի գոր ծըն կեր նե րից բո վան դա կային ար ձա-գանք ներ ստա նա լու նպա տա կով: Ձեռք բե-րում նե րից զատ, գնա հատ ման մեջ կներ-կա յաց վեն նաև այն խո չըն դոտ նե րը, ո րոնք ի րենց ազ դե ցու թյունն են ու նե ցել ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման վրա: ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման գոր ծըն թա ցի լա վա գույն գոր ծե լա կեր պե րը և քաղ ված դա սե րը լայ նո րեն կտա րած վեն թե՛ Հա յաս տա նում և թե՛ ՄԱԿ-ի հա մաշ խար-հային ցան ցում: Գնա հա տու մը կի րա կա-նաց վի ՄԱԿ-ի հա յաս տա նյան թի մի հանձ-նա րա րու թյամբ և կքն նարկ վի ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ՀԽ-ի հան դիպ ման ըն թաց քում: ՄԱԿ-ի հա-յաս տա նյան թի մը նա խա տե սում է և ստանձ-նում է գոր ծա կա լու թյուն նե րի միջև ծախ սե րը բաշ խե լու պար տա վո րու թյուն՝ մինչև 30,000

72 Առաջընթացի վերաբերյալ տեղեկությունները կթարմացվեն՝ ՄԱԿ-ի զարգացման խմբի ստանդարտ գործառնական ձևաչափին և ՄԱԿԶԱԾ-ի առաջընթացի վերաբերյալ հաշվետվությունների ներ կայացման ուղեցույցներին համապատասխան:


98

Ա ՄՆ դո լար գու մար չա փով, ին չը հնա րա վո-րու թյուն կտա գնա հա տումն ի րա կա նաց նել մի ջազ գային խորհր դա տուի կող մից: Ա նհ-րա ժեշ տու թյան դեպ քում, կտ րա մադր վի լրա-ցու ցիչ ֆի նան սա վո րում ՄԱԿ ՄՀ-ի բյու ջեի մի ջոց նե րից: Գնա հատ ման ըն թա ցիկ կա ռա-վա րու մը և հա մա կար գու մը կի րա կա նաց վի ՄԱԿ ՄՀ-ի գրա սե նյա կի կող մից՝ գոր ծա կա-լու թյուն նե րի ա ռանց քային պա տաս խա նա-տու նե րի օ ժան դա կու թյամբ:

Ռիս կեր և ենթադրություններ

Մո նի տո րին գի գոր ծըն թա ցում ա ռանձ նա կի ու շա դրու թյուն կդարձ վի այն է ա կան ռիս կե-րին և են թա դրու թյուն նե րին, ո րոնք կա րող են վտան գել ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ար դյունք նե րի կա-տա րու մը, այդ թվում՝ ա) ՄԱԿ ԶԱԾ-ի ի րա-գործ ման ժա մա նա կա հատ վա ծում հա-մաշ խար հային ֆի նան սա կան ճգ նա ժա մի ազ դե ցու թյու նը տն տե սու թյան վրա, բ) ՀՀ 2014-2025թթ. հե ռան կա րային զար գաց ման ռազ մա վա րու թյան շա րու նա կա կան նպա-տա կա հար մա րու թյու նը՝ « Հետ-2015» Զար-գաց ման նոր օ րա կար գի /ԿԶՆ-նե րի շա-րու նա կա կան ի րա կա նաց ման ա ռու մով, գ) Լեռ նային Ղա րա բա ղի հա կա մար տու թյան հնա րա վոր խո րա ցու մը, դ) բնա կան ա ղետ-նե րի ռիս կը և դրանց հնա րա վոր ծանր հետևանք նե րը՝ կլի մայի փո փո խու թյան կամ բնա կան պա շար նե րի ոչ ռա ցի ո նալ օգ տա-գործ ման հետևան քով, ե) պար տա կա նու-թյուն ներ ստանձ նած ան ձանց կող մից ի րենց գոր ծա ռույթ ներն ի րա կա նաց նե լու ան կա րո-ղու թյու նը, զ) ազ գային ի նս տի տուտ նե րի և քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կու թյան կազ մա-կեր պու թյուն նե րի՝ բարձ րա կարգ ծրա գրեր և նա խագ ծեր ի րա գոր ծե լու կա րո ղու թյուն նե-րի կամ հանձ նա ռու թյան պա կա սը, է) ՄԱԿ-ԶԱԾ-ի ի րա գործ ման հա մար ան հրա ժեշտ մի ջոց նե րի, այդ թվում՝ դո նոր նե րի հանձ նա-ռու թյան պա կա սը, ը) ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լու-թյուն նե րի միջև ոչ բա վա րար հա մա գոր ծակ-ցու թյու նը, և թ) մեծ թվով փասխ տա կան նե րի, ներ քին տե ղա հան ման են թարկ ված ան ձանց, միգ րանտ աշ խա տող նե րի չնա խա տես ված ներ հոս քը՝ որ պես տա րա ծաշր ջա նում աշ-խար հա քա ղա քա կան ի րա վի ճա կի վատ թա-րաց ման հետևանք:

99


ՀԱՎ

ԵԼՎ

ԱԾ

Ա. Հ

ԱՅ

ԱՍ

ՏԱՆ

Ի 2

016

-20

20Թ

Թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-Ի

ԱՐ

ԴՅ

ՈՒՆ

ՔՆ

ԵՐ

Ի Ա

ՂՅ

ՈՒ

ՍԱ

Կ

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

1-ին

սյո

ւն. Ա

ր դա

րա ցի

, կա

յուն

տն տ

ե սա

կան

զար գ

ա ցո

ւմ և

աղ

քա տ

ու թ

յան

կր ճա

տու

մԱ

զ գա

յին

զար գ

աց մ

ան

նպա

տա

կ ներ

՝ Զբա

ղ վա

ծու թ

յան

ը նդ

լայ ն

ում

1 . ո ր

ա կյ

ալ և

լավ

վա

ր ձա

տր վ

ող ա

շ խա

տա

տե ղ

ե րի

ստեղ

ծ մա

ն մի

ջո ցո

վ զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն ա

վե լա

ցու մ

ը հռ

չակ վ

ած

է որ

պես

ՀԶ

Ռ-ի

հի

մ ա

կան

նպա

տա

կը: Մ

ինչև

202

1թ.-

ը կա

ռա վա

րու թ

յու ն

ը պ

լա նա

վո րո

ւմ է

ա պ

ա հո

վել զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն ը ն

դ լա

յ նու

մ՝ շ

ուրջ

135

,000

աշ խ

ա տ

ա տ

ե ղով

:

ԿԶ

Ն-ն

եր2 ՝

8. Խ

թա

նել տ

ևա

կան,

նե ր

ա ռա

կան

և կ

ա յո

ւն տ

ն տե ս

ա կա

ն ա

ճ, լի

ար ժ

եք և

ար դ

յու ն

ա վե

տ զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյո

ւն, ի

նչ պ

ես ն

աև

ար ժ

ա նա

պա

տիվ

աշ խ

ա տ

անք

բո լ

ո րի

հա մա

ր, 8

.5. մի

նչև

203

0թ.-

ը ա

պա

հո վե

լ լի

ար ժ

եք և

ար դ

յու ն

ա վե

տ զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյո

ւն և

ար ժ

ա նա

պա

տիվ

աշ խ

ա տ

անք

բո լ

որ կ

ա նա

նց և

տղա

մարդ

կանց

, այդ

թվո

ւմ՝ ե

րի տ

ա սա

րդ նե

րի և

հա

շ մա

ն դա

մու թ

յուն

ու ն

ե ցող

ան ձ

անց

հա

մար,

ի նչ

պես

նա

և ա

պա

-հո

վել հ

ա վա

սա րա

չափ

վա

ր ձա

տ րո

ւ թյո

ւն հ

ա մա

ր ժեք

աշ խ

ա տ

ան ք

ի դ

ի մա

ց, 8

.6. մի

նչև

202

0թ.ը

զգ

ա լի

ո րեն

նվա

զեց ն

ել զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն, կ

ր թու

թյա

ն կա

մ ու

ս մա

ն ո լ

որ տ

ում

չընդ

գրկ

ված

ե րի տ

ա սա

րդ նե

րի հ

ա մա

-մա

ս նու

թյո

ւ նը՝

բո լ

որ մ

ա կա

ր դա

կ նե ր

ում:

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)3

Ար դ

յուն

ք 1

Մին

չև 2

020թ

.-ը

Հա յա

ս տա

նի մ

ր ցու

-նա

կու թ

յու ն

ը բա

րե-

լավ վ

ել է

, ի սկ

կա

յուն

տ

ն տե ս

ա կա

ն հն

ա-

րա վո

րու թ

յուն

նե րը

ա

ռա վե

լ հա

սա նե

լի

են դ

ար ձ

ել մ

արդ

-կա

նց, հ

ատ

կա պ

ես

խո ց

ե լի

խմ բ

ե րի*

հա

մար:

*Այս

ար դ

յուն

քի շ

ր ջա

-նա

կ նե ր

ում

ա ռա

վել ն

շա-

նա կա

լի խ

ո ցե լ

ի խ

մ բեր

ն ե ն

՝ կա

նայք

, ե րի

տա

-սա

րդ նե

րը, փ

ախ

ս տա

-կա

ն նե ր

ը, վ

ե րա

դա

ր ձող

մի

գ րա

նտ նե

րը, մի

գ րա

-ցի

այի

հա

կ վա

ծ ա

ն ձին

ք,

հաշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն

ու նե

ցող

ան ձ

ինք

և հ

ե ռա

-վո

ր վա

յ րե ր

ի գ

յու ղ

ա կա

ն բն

ակ չ

ու թ

յու ն

ը

1.1

Կա

յուն

զա

ր գա

ց մա

ն ըն

դու

ն վա

ծ սկ

զ բո

ւնք ն

ե րին

հա

մա պ

աս խ

ան՝

ար ժ

ա-

նա պ

ա տ

իվ ա

շ խա

տա

ն քի

խթ

ան մ

ա նը

և

գոր

ծա րա

ր մի

ջա վա

յ րի

բա րե

լավ մ

անն

ու

ղղ վա

ծ՝ բ

ա րե

լավ վ

ած

քա ղա

քա կա

նու-

թյո

ւն նե

րի թ

ի վը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

0

Բ

ա րե

լավ վ

ել և

ըն դ

ուն վ

ել է

5

քա

ղա քա

կա նո

ւ-

թ

յուն

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

- Մ

ԱԿ

-ի գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

րի

ծրա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր-

Նոր

քա

ղա քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

-րի

պա

ր բե ր

ա կա

ն ո ր

ա կա

-կա

ն գ

նա հա

տու

մ

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- Կ

ա ռա

վա րո

ւ թյո

ւ-նը

դրս

ևո ր

ում

է պ

ատ

րաս տ

ա կա

-մո

ւ թյո

ւն, ի

սկ ս

ո-ցի

ալ-

տն տ

ե սա

կան

բա րե

փո խ

ումն

ե րի

ի րա

գոր

ծ մա

ն հա

-մա

ր հա

տ կա

ց վել

են

բա վա

րար

մի ջո

ց-նե

ր

Ռիս

կեր՝

-

Աշ խ

ար հ

ում

և տ

ա-

րա ծա

շր ջա

նում

տ

ն տե ս

ա կա

ն ի ր

ա-

վի ճ

ա կի

վա

տ թ

ա-

րա ցո

ւմ-

Տա

րա ծա

շր ջա

-նա

յին

ան կ

ա յո

ւ նու

-թ

յուն

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

տա

ր մա

նն ա

ջակ ց

ող

ՄԱ

Կ-ի

գոր

ծա կա

լու թ

յուն

-նե

ր՝ Մ

ԱԱ

ԶԿ

, ՄԱ

ԶԾ

, ՊԳ

Կ,

Ա Մ

Կ, Մ

ՄԿ

, ՊՀԾ

, ՄԱ

Կ Փ

ԳՀ,

Մ

ԱԿ

ԳՄ

Կ, Մ

ԱԿ

Ե Տ

Հ, Մ

ԱԱ

ԶԽ

:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ է կ

ո նո մի

կայի

, ֆի ն

անս

նե րի

, գ

յու ղ

ատ

ն տե ս

ու թ

յան,

է նե

ր-գ

ե տի կ

այի

, տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ

ի րա

վի ճ

ակ ն

ե րի,

սփ

յուռ

քի,

աշ խ

ա տ

ան ք

ի և

սո ց

իա լա

կան

հար ց

ե րի,

մշա

կույ թ

ի, կ

ր թու

-թ

յան

և գ

ի տու

թյա

ն նա

խա

րա-

րու թ

յուն

ներ:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

2,97

0,00

0 Ա

ՄՆ

դո լ

ար

Այլ

մի ջո

ց ներ

՝14

,410

,000

Ա

ՄՆ

դո լ

ար

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝18

,500

,000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

35,8

80,0

00 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

1 ՀՀ 2

014

-202

5թթ

. հեռ

անկ

արա

յին

զարգ

ացմ

ան

ռազմ

ավա

րակա

ն ծր

ագ

իր (

2014

թ.), 1

-ին

առա

ջնա

հերթ

ութ

յուն

, էջ

15: h

ttp:

//w

ww

.gov

.am

/en/

prsp

/, 2

014

թ. մ

արտ

:2

Կա

յուն

զա

րգա

ցմա

ն նպ

ատ

ակն

եր և

թիր

ախ

ներ,

htt

p://

sust

aina

bled

evel

opm

ent.u

n.or

g/fo

cuss

dgs.

htm

l, 20

14թ

. սեպ

տեմ

բեր:

3 Բ

յուջ

եի ծ

ավա

լներ

ը բե

րվա

ծ են

մոտ

ավո

րապ

ես և

ենթ

ակա

են

փոփ

ոխու

թյո

ւննե

րի՝

ՄԱ

Կ-ի

գոր

ծակա

լութ

յուն

ների

ղեկ

ավա

ր մա

րմինն

երի

կամ

ներք

ին ղ

եկա

վարո

ւթյա

ն որ

ոշու

մներ

ի հա

մաձա

յն:

«Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից ս

տա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր»

և «

Այլ

միջո

ցներ

» տ

ողեր

ը չե

ն նե

րառո

ւմ ա

րտա

կարգ

իրա

վիճ

ակն

երու

մ օգ

նութ

յան

կոչե

րին

ի պ

ատ

ասխ

ան

ստա

ցվա

ծ ֆ

ինա

նսա

վորո

ւմը:


100

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

1.2

Վա

ր կա

նի շը

՝ ը ստ

Հա

մաշ խ

ար հ

այի

ն մր

ցու ն

ա կո

ւ թյա

ն հա

մաթ

վի

Ե լա

կԵտ [2

014թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Վա

ր կա

նիշ՝

85/

144

80

/144

- Հա

մաշ խ

ար հ

այի

ն մր

ցու ն

ա-

կու թ

յան

զե կո

ւյց-

Հա մա

շ խա

ր հա

յին

մր ցո

ւ նա

-կո

ւ թյա

ն զե

կույց

1.3

Աղ

քա տ

ու թ

յան

մա կա

ր դա

կը

Ե լա

կԵտ [2

013թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Ըն դ

ա մե

նը՝ 3

2%

27

%Տ

ղա մա

ր դիկ

՝ 31.

7%

27%

Կա

նայք

՝ 32.

2%

27

%Ե

րի տ

ա սա

րդ նե

ր

(15-

17տ

.)՝ 3

5.4%

30%

- Ա

զգա

յին

վիճ

ակա

գրա

կան

ծառա

յութ

յուն

(Ա

ՎԾ

), Հա

յաստ

ա նի

սո ց

իա լա

կան

պա

տ կե

րը և

աղ

քա տ

ու թ

յու ն

ը

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Ա

զգա

յին

վիճ

ակա

գրա

կան

ծառա

-յո

ւթյո

ւն, Փ

ՄՁ

ԶԱ

Կ, Հ

ա յա

ս-տ

ա նի

զա

ր գա

ց մա

ն հի

մ-նա

դրա

մ, Հ

Հ մի

գ րա

ցի ոն

պ

ե տա

կան

ծա ռա

յու թ

յուն

, զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն պ

ե տա

կան

գոր

ծա կա

լու թ

յուն

, ա րհ

մի-

ու թ

յուն

ներ,

տա

րած ք

այի

ն և

տ

ե ղա

կան

իշ խ

ա նո

ւ թյո

ւն նե

ր,

բիզ ն

ես ա

սո ցի

ա ցի

ա նե

ր, Հ

Կ-

ներ,

ֆի ն

ան ս

ա կա

ն հա

ս տա

-տ

ու թ

յուն

ներ:

1.4

Գոր

ծազ

ր կու

թյա

ն մա

կար դ

ա կը

(բ

աշխ

ված՝

ը ստ

սե ռ

ի, տ

ա րի

քի և

տա

-րա

ծաշր

ջա նի

)

Ե լա

կԵտ [2

013թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Ըն դ

ա մե

նը՝ 1

6.2

13

Տ ղա

մար դ

իկ՝ 1

4.4

12 Կ

ա նա

յք՝ 1

8.1

15

Քա

ղա քա

բ նա

կ՝ 2

3.4

19 Գ

յու ղ

աբ ն

ակ՝

6

5

Ե րի

տա

սարդ

ներ

(15-

24տ

.)՝ 3

6

30

- Ա

ՎԾ

, Հա

յաս տ

ա նի

սո ց

իա լա

-կա

ն պ

ատ

կե րը

և ա

ղ քա

տու

-թ

յու ն

ը-

Ա Մ

Կ, Զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն հա

-մա

շ խա

ր հա

յին

մի տ

ումն

ե րը

1.5

Գյո

ւ ղա

կան

բնա

կ չու

թյա

ն մե

կ շն

չի

հաշ վ

ով մի

ջին

ամ ս

ա կա

ն հա

մա խ

առն

ե կ

ամ տ

ի մա

կար դ

ա կը

Ե լա

կԵտ՝ [

2013

թ.]

Թ

ի րա

խ՝

Մի ջ

ին ա

մ սա

կան

Մի ջ

ին ա

մ սա

-ե կ

ա մո

ւ տը՝

մեկ

շն չի

կա

ն ե կ

ա մո

ւ տը՝

հաշ վ

ով՝ 4

1,51

4 ՀՀ

դրա

մ մե

կ շն

չի

հաշվ

ով՝

51,5

00

ՀՀ դ

րամ

- Հա

յաս տ

ա նի

սո ց

իա լա

կան

պա

տ կե

րը և

աղ

քա տ

ու թ

յու-

նը, 2

014թ

.

1.6

Հիմ

ված

և գ

որ ծո

ղ ս

կս նա

կ ձե

ռ-նա

ր կու

թյո

ւն նե

րի թ

ի վը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

0

80

- Փ

ՄՁ

ԶԱ

Կ Տ

ա րե

կան

զե կո

ւյց,

- Ծ

րա գ

րի ա

ռա ջը

ն թա

ցի զ

ե-կո

ւյց նե

ր

101


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

2-րդ

սյո

ւն. Ժ

ո ղով

ր դա

վա րա

կան

կա ռա

վա րո

ւմԱ

զ գա

յին

զար գ

աց մ

ան

նպա

տա

կ ներ

՝ Պ

ե տա

կան

վար չ

ա րա

րու թ

յան

և կ

ա ռա

վար մ

ան

ի նս տ

ի տու

ցի ո ն

ալ

ար դ

իա կա

նա ցո

ւմ4

, պ

ե տա

կան

կա ռա

վար մ

ան

հա մա

կար գ

ի ա

ր դիա

կա նա

ց մա

ն ու

ղղ վա

ծ գ

որ ծո

ղու թ

յուն

ներն

ի րա

կա նա

ց վե լ

ու ե

ն ըն

դու

ն վա

ծ հի

մ նա

րար

քա ղա

քա կա

նու թ

յուն

նե րի

ն հա

մա պ

ա տ

աս խ

ան

և ն

պա

տա

կաու

ղղ վա

ծ են

լի ն

ե լու

հա

ն րա

յին

ո լոր

տի

ար դ

յու ն

ա վե

տու

թյա

ն բա

րձ րա

ց մա

-նը

, հա

ն րա

յին

ռե սո

ւրս ն

ե րի

և դ

րանց

թի ր

ա խ

այի

ն օգ

տա

գոր

ծ մա

ն ա

ճին,

ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն նե

րի ո

րա կի

և հ

ա սա

նե լի

ու թ

յան

բա րե

լավ մ

ա նը

, կո ռ

ուպ

ցիա

յի մ

ա կա

ր դա

կի ն

վա զե

ց մա

նը, ո

րո շո

ւմ նե

րի կ

ա յա

ց-մա

ն գ

որ ծը

ն թա

ցի թ

ա փ

ան ց

ի կու

թյա

նը, ի

նչ պ

ես ն

աև

նշ վ

ած

գոր

ծըն թ

աց ն

ե րու

մ քա

ղա քա

ցիա

կան

հա սա

րա կո

ւ թյա

ն ա

վե լի

մեծ

չա

փով

ներ

գ րա

վ մա

նը:

ԿԶ

Ն-ն

եր՝ 1

6. Կ

ա յո

ւն զ

ար գ

աց մ

ան

նպա

տա

կով

ա ջա

կ ցել

խա

ղաղ

և ն

ե րա

ռա կա

ն հա

սա րա

կու թ

յուն

նե րի

ձև

ա վո

ր մա

նը, ա

պա

հո վե

լ ար դ

ա րա

դա

տու

թյա

ն հա

սա նե

լի ու

թյո

ւ նը

բո լո

րի հ

ա մա

ր և

կա

ռու ց

ել ա

ր դյո

ւ նա

-վե

տ, հ

աշ վ

ե տու

և ն

ե րա

ռա կա

ն հա

ս տա

տու

թյո

ւն նե

ր՝ բ

ո լոր

մա

կար դ

ակ ն

ե րու

մ, 1

6.2

16.6

մշա

կել ա

ր դյո

ւ նա

վետ

, հա

շ վե տ

ու և

թա

փա

ն ցիկ

հա

ս տա

տու

թյո

ւն նե

ր՝ բ

ո լոր

մա

կար դ

ակ ն

ե րու

մ, 1

6.7

ա պ

ա հո

վել ա

ր ձա

գա

ն-քո

ղ, ն

ե րա

ռա կա

ն, մ

աս ն

ակ ց

այի

ն և

ներ

կա յա

ցուց

չա կա

ն ո ր

ո շու

մ ե ր

ի կա

յաց մ

ան

գոր

ծըն թ

աց՝

բո լ

որ մ

ա կա

ր դա

կ նե ր

ում:

ԿԶ

Ն-ն

եր՝ 5

. Ա պ

ա հո

վել գ

են դ

ե րա

յին

հա վա

սա րո

ւ թյո

ւ նը

և ը

նդ լա

յ նել

բո լ

որ կ

ա նա

նց և

աղ

ջի նե

րի հ

նա րա

վո րո

ւ թյո

ւն նե

րը, 5

.1 ա

մե նո

ւր վ

երջ

դնե

լ բո լ

որ կ

ա նա

նց և

աղ

ջիկ ն

ե րի

նկա

տ մա

մբ կ

ի րա

ռ վող

խտ

րա կա

նու-

թյա

ն բո

լոր

ձևե ր

ին, 5

.2 պ

ե տա

կան

և մ

աս ն

ա վո

ր ո լ

որտ

նե րո

ւմ վ

ե րա

ց նել

բո լ

որ կ

ա նա

նց և

աղ

ջիկ ն

ե րի

նկա

տ մա

մբ գ

որ ծա

դր վ

ող բ

ռ նու

թյա

ն բո

լոր

ձևե ր

ը՝ ն

ե րա

ռյա

լ թրա

ֆի ք

ին գ

ը և

սե ռ

ա կա

ն շա

հա գ

որ ծո

ւ մը

կամ

շա հա

գոր

ծ մա

ն ա

յլ տ

ե սա

կ նե ր

ը, 5

.5 ա

պա

հո վե

լ կա

նանց

լիա

ր ժեք

և ա

ր դյո

ւ նա

վետ

մա

ս նա

կ ցու

թյո

ւ նը

և ղ

ե կա

վար մ

ան

ո լոր

տու

մ հա

վա սա

ր հն

ա րա

վո րո

ւ թյո

ւն նե

րը ք

ա ղա

քա կա

ն, տ

ն տե ս

ա կա

ն և

հա

ն րա

յին

կյա

ն-քո

ւմ՝ ո

րո շո

ւմ ե

րի կ

ա յա

ց մա

ն բո

լոր

մա կա

ր դա

կ նե ր

ում:

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

Ար դ

յուն

ք 2

Մին

չև 2

020թ

. Մ

արդ

իկ օ

գտ

վում

են

ժո ղ

ովր դ

ա վա

րա-

կան

կա ռա

վար մ

ան

բա րե

լավ վ

ած

հա մա

-կա

ր գե ր

ից և

մա

ր դու

ի ր

ա վո

ւնք ն

ե րի

ամ-

րապ

նդ վա

ծ պ

աշտ

-պ

ա նո

ւ թյո

ւ նից

:

Այս

ար դ

յուն

քի շ

ր ջա

-նա

կ նե ր

ում

ա ռա

վել

նշա

նա կա

լի խ

ո ցե լ

ի խ

մ բեր

ն ե ն

՝ կա

նայք

, ե րի

տա

սարդ

-նե

րը, փ

ոք րա

մաս ն

ու-

թյո

ւն կ

ազ մ

ող խ

մ բե ր

ը,

ե րե խ

ա նե

րը և

հաշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն ո

ւ-նե

ցող

ան ձ

ինք

2.1

Մա

ր դու

ի րա

վուն

ք նե ր

ի պ

աշտ

պա

-նո

ւ թյա

ն ո լ

որ տ

ում

ՄԱ

Կ-ի

մի ջա

զ գա

յին

պա

յ մա

նա գ

րե րի

շր ջ

ա նա

կ նե ր

ում

գոր

-ծո

ղ մե

խա

նիզ

մ ե ր

ի կո

ղ մի

ց նե

ր կա

-յա

ց վա

ծ հա

նձ նա

րա րա

կան ն

ե րի

կեն-

սա գ

ործ մ

ան

տո կ

ո սը

Ե լա

կԵտ՝

2014

-17թ

թ. Մ

Ի գ

որ ծո

ղու թ

յուն

նե րի

ծրա

-գ

ի րը

հա մա

պա

տա

ս խա

նեց վ

ած

է Մ

ԱԿ

-ի

հանձ

նա րա

րա կա

ն նե ր

ին 6

5%-ո

վ, Մ

Ի գ

որ-

ծո ղո

ւ թյո

ւն նե

րի ծ

րա գ

րի ե

րկ րո

րդ կ

րկ նո

ւ-թ

յու ն

ը 20

17-2

020թ

թ. հ

ա մա

ր (ն

ախ

նա կա

ն)

հա մա

պա

տա

ս խա

նեց վ

ած

է Մ

ԱԿ

-ի հ

անձ

-նա

րա րա

կան ն

ե րին

85%

-ո վ

Թի րա

խ՝

2014

-17թ

թ. Մ

Ի գ

որ ծո

ղու թ

յուն

նե րի

ծրա

-գ

ի րը

կեն ս

ա գ

ործ վ

ած

է ա

ռն վա

զն 7

0%-ո

վ:

2017

-202

0թթ

. ՄԻ

գոր

ծո ղո

ւ թյո

ւն նե

րի ծ

րա-

գրի

ե րկ

րորդ

կրկ

նու թ

յու ն

ը կե

ն սա

գոր

ծ-վա

ծ է

ա ռն

վազն

80%

-ո վ

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

կող

մից

պա

յ մա

նա գ

րայի

ն մա

ր մին ն

ե-րի

մե խ

ա նի

զմն

ե րին

ներ

կա-

յաց վ

ող զ

ե կու

յց նե

րի վ

ե րա

-նա

յում

- Տ

ա րե

կան

և ա

ր տա

հերթ

զե-

կույց

ներ

մար դ

ու ի

րա վո

ւնք-

նե րի

պա

շտ պ

ա նի

ն, Մ

ԱԿ

-ի

ՄԻ

ո լո

ր տու

մ գ

որ ծո

ղ մե

խա

-նի

զմն

ե րին

ներ

կա յա

ց վող

ա

զ գա

յին

և ա

յ լընտ

րան ք

այի

ն զե

կույց

ներ

- Ծ

րա գ

րայի

ն զե

կույց

ներ

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- Կ

ա ռա

վար մ

ան

հա-

մա կա

ր գի

ար դ

իա-

կա նա

ցու մ

ը բո

լոր

մա կա

ր դա

կ նե ր

ում

Կա

ռա վա

րու թ

յան

օ րա

կար գ

ի ա

ռաջ-

նա հե

ր թու

թյո

ւն նե

-րի

ց է

- Կ

ա ռա

վա րո

ւ թյո

ւ նը

պա

տ րա

ս տա

կամ

է հե

տա

գա

յում

ևս

պա

շտ պ

ա նե

լ և

խթ

ա նե

լ մա

ր դու

ի ր

ա վո

ւնք ն

ե րը

Հա-

յաս տ

ա նո

ւմ:

Ռիս

կեր՝

-

Փո փ

ո խու

թյո

ւն նե

ր քա

ղա քա

կան

և ս

ո-ցի

ալ-

տն տ

ե սա

կան

ի րա

վի ճ

ա կո

ւմ

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

տա

ր մա

նն ա

ջակ ց

ող

ՄԱ

Կ-ի

գոր

ծա կա

լու թ

յուն

-նե

ր՝ Մ

ԱԶ

Ծ, Մ

ԱՄ

Հ, Մ

ԱԲ

Հ,

ՄԱ

Կ Փ

ԳՀ,

ՄՄ

Կ, Մ

ԱԿ

ԳՄ

Կ,

Հան ր

այի

ն տ

ե ղե կ

ատ

վու թ

յան

վար չ

ու թ

յուն

:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ նա

-խ

ա գ

ա հի

աշ խ

ա տ

ա կա

զմ, Հ

Հ Ա

զ գա

յին

ժո ղ

ով, Հ

Հ վա

ր չա

-պ

ե տի

գրա

սե նյ

ակ,

ՀՀ

ար դ

ա-

րա դ

ա տ

ու թ

յան,

տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ

ի րա

վի ճ

ակ ն

ե րի,

կր թ

ու թ

յան

և

գի տ

ու թ

յան,

ար տ

ա քի

ն գ

որ ծե

-րի

, պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն, ս

պոր

-տ

ի և

ե րի

տա

սար դ

ու թ

յան,

ա

շ խա

տա

ն քի

և ս

ո ցիա

լա կա

ն հա

ր ցե ր

ի նա

խա

րա րո

ւ թյո

ւն-

ներ,

ի նչ

պես

նա

և տ

ե ղա

կան

իշ խ

ա նո

ւ թյո

ւն նե

ր:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

1,10

0,00

0Ա

ՄՆ

դո լ

ար

Այլ

մի ջո

ց ներ

՝0

Ա Մ

Ն դ

ո լա

ր

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝7,

000,

000

ԱՄ

Ն դ

ո լա

ր Ը

ն դա

մե նը

՝8,

100,

000

ԱՄ

Ն դ

ո լա

ր

4

ՀՀ 2

014

-202

5թթ

. հեռ

անկ

արա

յին

զարգ

ացմ

ան

ռազմ

ավա

րակա

ն ծր

ագ

իր (

2014

թ.), 4

-րդ

առա

ջնա

հերթ

ութ

յուն

, էջ

15:


102

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

- Պ

ե տա

կան

տա

ր-բե

ր շա

հագ

ր գիռ

հա

ս տա

տու

թյո

ւն-

նե րի

սկզ

բ նա

կան

կա րո

ղու թ

յուն

նե րի

փ

ո փո խ

ա կա

ն մա

-կա

ր դա

կ:-

Բնա

կ չու

թյա

ն ո ր

ո-շա

կի խ

մ բե ր

ի կո

ղ-

մից՝

խո ց

ե լի

խմ-

բե րի

նկա

տ մա

մբ

խտ

րա կա

նու թ

յան

և

խա

րան մ

ան

դրս

ևո-

րումն

ե րի

աճ:

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ մա

ր-դ

ու ի

րա վո

ւնք ն

ե րի

պա

շտ-

պա

նի գ

րա սե

նյա

կ, Հ

Հ ոս

-տ

ի կա

նու թ

յուն

, ՀՀ

գլ խ

ա վո

ր դ

ա տ

ա խ

ա զո

ւ թյո

ւն, Ա

զգա

յին

վիճ

ակա

գրա

կան

ծառա

-յո

ւթյո

ւն, Ա

ր դա

րա դ

ա տ

ու թ

յան

ա կա

դե մի

ա, Ք

ա ղա

քա ցի

ա-

կան

ծա ռա

յու թ

յան

խոր

հուր

դ,

Հան ր

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն ա

կա դ

ե միա

, մի ջա

զ գա

յին

կազ մ

ա կե

ր պու

թյո

ւն նե

ր, ք

ա-

ղա քա

ցիա

կան

հա սա

րա կո

ւ-թ

յան

կազ մ

ա կե

ր պու

թյո

ւն նե

ր,

գի տ

ա հե

տա

զո տ

ա կա

ն հա

ս-տ

ա տ

ու թ

յուն

ներ:

2.2

Վա

ր կա

նի շը

և մի

ա վո

ր նե ր

ը՝ ը

ստ

Կո ռ

ուպ

ցիա

յի ը

ն կա

լ մա

ն հա

մաթ

վի

Ե լա

կԵտ [2

014թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Վա

ր կա

նիշ՝

94/

175

60

-70/

175

Միա

վոր ն

եր՝ 3

7/10

0

43-4

8/10

0[0

միա

վոր՝

խիս

տ կ

ո ռու

մ պա

ց վա

ծ]

- «Թ

րանս

փա

րեն ս

ի Ի

ն թեր

-նե

շնլ»

հա

կա կո

ռուպ

ցի ոն

կե

նտ րո

նի՝ Կ

ո ռու

պ ցի

այի

ըն

կալ մ

ան

հա մա

թի վ

ը

2.3

Ձա

յ նի

լսե լ

ի ու թ

յան

և հ

աշ վ

ետ վո

ղա-

կա նո

ւ թյա

ն վա

ր կա

նի շը

՝ ը ստ

Կա

ռա-

վար մ

ան

հա մա

շ խա

ր հա

յին

ցու ց

ի չի

Ե լա

կԵտ [2

013թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Տո կ

ո սա

յին

վար կ

ա նի

շ՝

29.4

/100

60/1

00

- Հա

մաշ խ

ար հ

այի

ն բա

ն կի

Հա-

մաշ խ

ար հ

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն ցո

ւ ցա

նիշ ն

եր

[Ն շո

ւմ՝ Հ

ԶՌ

-ի թ

ի րա

խը

Ձա

յ նի

լսե լ

ի ու թ

յան

և հ

աշ վ

ետ վո

ղա-

կա նո

ւ թյա

ն մա

սով

կա

զ մու

մ է

75/1

00՝ մի

նչև

202

1թ.-

ը]

103


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

2.4

Ստ

եղծ վ

ած

և մի

ջազ գ

այի

ն չա

փա

-նի

շ նե ր

ին հ

ա մա

պա

տա

ս խա

նեց վ

ած

քա ղա

քա կա

նու թ

յուն

նե րի

և ք

ա ղա

-քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

րի կ

են սա

գոր

ծ մա

ն մե

խա

նիզ

մ ե ր

ի թ

ի վը

(հա

կա կո

ռուպ

-ցի

ոն/ Բ

աց

կա ռա

վար մ

ան

գոր

ծըն կ

ե րու

-թ

յան,

մա

ր դու

ի րա

վուն

ք նե ր

ի, բ

նակ չ

ու-

թյա

ն թ

վա քա

նա կի

ա ճի

ո լո

րտ նե

րում

)

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

8 10

(նե

րա ռյ

ալ թ

ար-

մացվ

ած

և ն

որ ք

ա ղա

քա-

կանո

ւթյո

ւն նե

րը և

մե

խա

նիզ

մնե ր

ը)

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

- Ե

ՀՔ ի

րա գ

ործ մ

ան

մա սի

ն զե

կույց

ներ,

Կո ռ

ուպ

ցիա

յի

դեմ

ՄԱ

Կ-ի

կոն

վեն ց

իայի

, Տ

ՀԶԿ

-ի և

Կո ռ

ուպ

ցիա

յի դ

եմ

պե տ

ու թ

յուն

նե րի

խմ բ

ի զե

-կո

ւյց նե

ր, Բ

աց

կա ռա

վար մ

ան

գոր

ծըն կ

ե րու

թյա

ն կա

յ քէ ջ

ում

տե ղ

ադ

ր վա

ծ ծր

ա գ

րայի

ն զե

-կո

ւյց նե

ր

Ար դ

յուն

ք 3

Մին

չև 2

020թ

. Հա

յաս տ

անն

ար ձ

ա-

նա գ

րել է

ա վե

լի մե

ծ ա

ռա ջը

ն թա

ց գ

են դ

ե-րա

յին

ան հ

ա վա

սա-

րու թ

յան

նվա

զեց մ

ան

ա ռո

ւ մով

և կ

ա նա

յք

ա վե

լի լա

յն հ

նա րա

-վո

րու թ

յուն

ներ

ու նե

ն ու

քիչ

հա

վա նա

կան

է, ո

ր են

թա

րկ վե

ն ըն

տա

նե կա

ն բռ

նու-

թյա

ն

Այս

ար դ

յուն

քի շ

ր ջա

-նա

կ նե ր

ում

ա ռա

վել ն

շա-

նա կա

լի խ

ո ցե լ

ի խ

մ բեր

ն ե ն

՝ կա

նայք

և հ

ատ

կա-

պես

ե րի

տա

սարդ

կա

-նա

յք և

գյո

ւ ղա

կան

վայ-

րե րո

ւմ բ

նակ վ

ող կ

ա նա

յք

3.1

Գեն

դե ր

այի

ն ա

ն հա

վա սա

րու թ

յան,

գ

են դ

ե րա

յին

հիմ ք

ով բ

ռ նու

թյա

ն կր

-ճա

տ մա

նը և

կա

նանց

ի րա

վա զո

ր մա

ն խ

թա

ն մա

նն ո

ւղղ վ

ած

նոր

կամ

բա րե

-փ

ոխ վա

ծ օ ր

ենք ն

ե րի,

քա

ղա քա

կա նո

ւ-թ

յուն

նե րի

և գ

որ ծո

ղու թ

յան

ծրա

գրե

րի

թի վ

ը և

ո րա

կը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

1 («

Գեն

դե ր

այի

ն

5 հա

վա սա

րու թ

յան

մա սի

ն» օ

րենք

)

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

կող

մից

պա

յ մա

նա գ

րայի

ն մա

ր մին ն

ե-րի

մե խ

ա նի

զմն

ե րին

ներ

կա-

յաց վ

ող զ

ե կու

յց նե

րի վ

ե րա

-նա

յում

- Մ

ԱԿ

-ի Մ

Ի ո

լոր տ

ում

գոր

ծող

մե

խա

նիզ

մն ե ր

ին ն

եր կա

յաց-

վող

այ լը

նտ րա

ն քա

յին

զե-

կույց

ներ

- Պ

ար բ

ե րա

կան

ո րա

կա կա

ն քա

ղա քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

րի

վե րա

նա յո

ւմ՝ ը

ստ ա

զ գա

յին

և

մի ջա

զ գա

յին

չա փ

ա նի

շ նե ր

ի-

Ծրա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր-

Պե տ

ա կա

ն բյ

ու ջե

ի հա

շ վետ

-վո

ւ թյո

ւն նե

ր, ն

որ օ

րենք

նե րի

, քա

ղա քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

րի և

գ

որ ծո

ղու թ

յուն

նե րի

ծրա

գրե

-րի

հա

մար

նա խ

ա տ

ես վա

ծ բյ

ու ջե

տա

յին

ծախ

սե րի

տո-

կո սը

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յու-

նը պ

ատ

րաս տ

ա-

կամ

է Հա

յ սա

տա

-նո

ւմ է

լ ա վե

լի խ

թա

-նե

լ գեն

դե ր

այի

ն հա

վա սա

րու թ

յու ն

ը-

Պա

տ շա

ճ բյ

ու ջե

-տ

այի

ն հա

տ կա

-ցո

ւմն ե

ր՝ օ

րենք

նե րի

և

քա

ղա քա

կա նո

ւ-թ

յուն

նե րի

կեն

սա-

գոր

ծ մա

ն հա

մար

Ռիս

կեր՝

-

Պե տ

ա կա

ն տ

ար-

բեր

շա հա

գր գ

իռ

հաս տ

ա տ

ու թ

յուն

-նե

րի ս

կզբ ն

ա կա

ն կա

րո ղո

ւ թյո

ւն նե

րի

փո փ

ո խա

կան

մա-

կար դ

ակ

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

-տ

ար մ

անն

ա ջա

կ ցող

ՄԱ

Կ-ի

գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

ր՝

ՄԱ

ԶԾ

, ՄԱ

ԲՀ,

ՄԱ

ՄՀ,

Ա ՀԿ

:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝

ՀՀ վ

ար չ

ա պ

ե տի

գրա

սե նյ

ակ,

ՀՀ

Ազգ

այի

ն ժ

ողով

և տ

ե ղա

-կա

ն իշ

խա

նու թ

յուն

ներ,

ՀՀ

ար դ

ա րա

դա

տու

թյա

ն, ա

ր տա

-քի

ն գ

որ ծե

րի, տ

ա րա

ծ քա

յին

կա ռա

վար մ

ան

և ա

ր տա

կարգ

ի ր

ա վ

ի ճա

կ նե ր

ի, ա

շ խա

տա

ն-քի

և ս

ո ցիա

լա կա

ն հա

ր ցե ր

ի,

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն նա

խա

րա-

րու թ

յուն

ներ:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

600,

000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Այլ

մի ջո

ց ներ

՝30

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝2,

700,

000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

3,60

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր


104

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

3.2

Ռա

զ մա

վա րո

ւ թյո

ւն նե

րում

/ քա

ղա քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

րում

մի ջա

ն կյա

լ ար-

դյո

ւնք ն

ե րի/

թի ր

ախ

նե րի

կա

տա

ր մա

ն տ

ո կո ս

ը Ե

լա կԵ

տ՝

Թի րա

խ՝

10-1

5 50

- Բ

նակ չ

ու թ

յան

ո րո-

շա կի

խմ բ

ե րի

խիս

տ բ

ա ցա

սա կա

ն վե

րա բե

ր մու

նք գ

են-

դե ր

այի

ն հա

ր ցե ր

ի նկ

ատ

մամբ

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ Մ

ար-

դու

ի րա

վուն

ք նե ր

ի պ

աշտ

պա

-նի

գրա

սե նյ

ակ,

ՀՀ

ոս տ

ի կա

-նո

ւ թյո

ւն, կ

րո նա

կան

կազ մ

ա-

կեր պ

ու թ

յուն

ներ

և կ

ա նա

նց

ի րա

վուն

ք նե ր

ի պ

աշտ

պա

-նո

ւ թյա

ն և

քա

ղա քա

ցիա

կան

հա սա

րա կո

ւ թյա

ն ա

յն հ

իմն ա

-կա

ն կա

զ մա

կեր պ

ու թ

յուն

նե րը

, ո ր

ոնք

խթ

ա նո

ւմ ե

ն գ

են դ

ե-րա

յին

հա վա

սա րո

ւ թյո

ւ նը

և

կա նա

նց ի

րա վո

ւնք ն

ե րը

3.3

Ո րո

շում

ե րի

կա

յաց մ

ան

հետ

կա

պ-

ված՝

կա

նանց

զբա

ղեց ր

ած

պա

շ տոն

նե-

րի (

գոր

ծա դ

իր, օ

րենս

դիր

և դ

ա տ

ա կա

ն մա

ր մին ն

ե րու

մ) տ

ո կո ս

ի ա

ճը ա

զ գա

յին

և տ

ե ղա

կան

մա կա

ր դա

կ նե ր

ում

Ե լա

կԵտ [2

013թ

.]՝

Թ

ի րա

խ՝

Օ րե

նս դ

իր

մար մի

ն նե ր

ում՝

11

14 Դ

ա տ

ա կա

ն մա

ր մին ն

ե րու

մ՝ 2

4 30

Գոր

ծա դ

իր

մար մի

ն նե ր

ում՝

14

18 Հա

մայն

քայի

ն ղե

կա վա

ր ներ

՝ 1.9

3

Խոր

հր դ

ի ա

ն դա

մն եր

՝ 8.6

15

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

- Ա

ՎԾ

-ի զ

ե կու

յց նե

ր՝ «

Հայա

ս-տ

ա նի

կա

նայք

և տ

ղա մա

ր-դ

իկ»,

այլ

վիճ

ակա

գրա

կան

տվյ

ալ ն

եր, Կ

ԸՀ-

ի կա

յքէ ջ

ը

105


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

3.4

Ըն տ

ա նե

կան

բռ նո

ւ թյա

ն զո

հե րի

ի րա

-վա

կան

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն բա

րե լա

վ վա

ծ և

գոր

ծող

հա

մա կա

ր գի

առ կ

ա յո

ւ թյո

ւ նը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

Ոչ

Այո

- ՀՀ

ոս տ

ի կա

նու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

ար ձ

ա նա

գր վ

ած

դեպ

քե-

րի թ

վի

վե րա

բե րյ

ալ

- ՀԿ

-նե ր

ի զե

կույց

ներ

3.5

Գեն

դե ր

այի

ն ա

ն հա

վա սա

րու թ

յան

հա մա

շ խա

ր հա

յին

ցու ց

ի չի

միա

վոր ն

ե րը

Ե լա

կԵտ [2

014թ

.]՝

Թ

ի րա

խ [2

020թ

.]՝Ը

ն դա

մե նը

՝ 0.6

62

0.66

6 Տ

ն տե ս

ա կա

ն

մաս ն

ակ ց

ու թ

յուն

՝ 0.6

48

0.66

0Ք

ա ղա

քա կա

ն ի ր

ա վա

զո րո

ւմ՝ 0

.068

0.

072

Ա ռո

ղ ջո

ւ թյո

ւն և

գո յ

ատ

ևու

մ՝ 0

.933

0.

946

- Գ

են դ

ե րա

յին

ան հ

ա վա

սա րո

ւ-թ

յան

հա մա

շ խա

ր հա

յին

զե-

կույց

և ց

ու ցի

չ, Հ

ա մա

շ խա

ր-հա

յին

տն տ

ե սա

կան

ֆո ր

ում

3.6

Նո ր

ա ծի

ն նե ր

ի սե

ռե րի

հա

րա բե

-րա

կ ցու

թյո

ւ նը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

113

110

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

վի ճ

ա-

կա գ

րու թ

յուն

Ար դ

յուն

ք 4

Մին

չև 2

020թ

.-ը

միգ

րա ցի

այի

, սա

հ-մա

ն նե ր

ի և

ա պ

աս-

տա

նի կ

ա ռա

վար-

ման

հա մա

կար գ

երն

ամ ր

ապ

նդ վե

լ ե ն՝

մի

գ րա

նտ նե

րի և

տե-

ղա հա

ն վա

ծ ա

ն ձա

նց,

հատ

կա պ

ես՝ կ

ա-

նանց

ու ա

ղ ջի

կ նե ր

ի ի ր

ա վո

ւնք ն

ե րը

խթ

ա-

նե լո

ւ և պ

աշտ

պա

նե-

լու ն

պա

տա

կով

:

4.1

Միգ

րա ցի

այի

և ա

պա

ս տա

նի մ

ա սի

ն օ ր

ենք ն

ե րի

բա րե

լավ մ

ա նը

ծա

ռայո

ղ՝

մի ջա

զ գա

յին

և տ

ա րա

ծաշր

ջա նա

յին

չա փ

ա նի

շ նե ր

ին հ

ա մա

պա

տա

ս խա

ն կա

տա

ր վա

ծ օ ր

ենսդ

րա կա

ն փ

ո փո խ

ու-

թյո

ւն նե

րի թ

ի վը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

0

4

- Պ

աշ տ

ո նա

կան

տե ղ

ե կա

գիր

,-

ՄՊ

Ծ-ի

զե կ

ույց

ներ,

- Մ

ՄԿ

-ի և

ՄԱ

Կ Փ

ԳՀ-

ի զե

-կո

ւյց նե

ր,-

ԵՄ

-ի զ

ե կու

յց նե

ր

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- Կ

ա ռա

վար մ

ան

հա-

մա կա

ր գի

ար դ

իա-

կա նա

ցու մ

ը բո

լոր

մա կա

ր դա

կ նե ր

ում

Կա

ռա վա

րու թ

յան

օ րա

կար գ

ի ա

ռաջ-

նա հե

ր թու

թյո

ւն նե

-րի

ց է

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

-տ

ար մ

անն

ա ջա

կ ցող

ՄԱ

Կ-ի

գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

ր՝ Մ

ԱԿ

Փ

ԳՀ,

ՄՄ

Կ, Մ

ԱԶ

Ծ:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ Ա

զ-

գա

յին

ժո ղ

ով, Հ

Հ ա

ր տա

քին

գոր

ծե րի

, ար դ

ա րա

դա

տու

-թ

յան,

սփ

յուռ

քի, ա

ռող

ջա-

պա

հու թ

յան,

տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ

ի րա

վի ճ

ակ ն

ե րի,

աշ խ

ա տ

ան-

քի և

սո ց

իա լա

կան

հար ց

ե րի

և

սփյո

ւռ քի

նա

խա

րա րո

ւ թյո

ւն:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

600,

000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Այլ

մի ջո

ց ներ

՝10

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր


106

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

- Պ

ատ

շաճ

բյու

ջե-

տա

յին

հատ

կա-

ցումն

եր՝

սա

հ մա

ն-նե

րի կ

ա ռա

վար մ

ան

և ա

պա

ս տա

նի հ

ետ

կապ

ված

ծա ռա

-յո

ւ թյո

ւն նե

րի տ

րա-

մադ

ր մա

ն հա

մար

- Պ

ահ պ

ան վ

ում

է տ

ե ղա

հան վ

ած

ան-

ձանց

նկա

տ մա

մբ՝

նրա

նց ը

ն դու

նե լո

ւ պ

ատ

րաս տ

ա կա

-մո

ւ թյո

ւն ց

ու ցա

բե-

րե լո

ւ մո տ

ե ցու

մը:

Ռիս

կեր՝

-

Փո փ

ո խու

թյո

ւն նե

ր քա

ղա քա

կան

և ս

ո-ցի

ալ-

տն տ

ե սա

կան

ի րա

վի ճ

ա կո

ւմ-

Տե ղ

ա հա

ն մա

ն հա

ն-գ

եց նո

ղ հ

ա կա

մար-

տու

թյո

ւն՝ ա

վե լի

լա

յն տ

ա րա

ծաշր

-ջա

նայի

ն հա

մա-

պա

տ կե

րում

-

Դո ն

որ կ

ազ մ

ա-

կեր պ

ու թ

յուն

նե րի

հա

մա կա

րգ մա

ն ոչ

բա

վա րա

ր մա

կար-

դա

կ

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ Զ

բաղ վ

ա ծո

ւ թյա

ն պ

ե տա

կան

գոր

ծա կա

լու թ

յուն

, Ազգ

այի

ն վ

իճա

կա գ

րակա

ն ծա

ռա-

յութ

յուն

, ՀՀ

միգ

րա ցի

ոն պ

ե-տ

ա կա

ն ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն, Հ

Հ ոս

տի կ

ա նո

ւ թյո

ւն, Հ

Հ Ա

զ գա

յին

ան վ

տա

ն գու

թյա

ն ծա

ռա յո

ւ-թ

յուն

, ՀՀ

գլ խ

ա վո

ր դ

ա տ

ա խ

ա-

զու թ

յուն

, ՀՀ

Ար դ

ա րա

դա

տու

-թ

յան

ա կա

դե մի

ա, Փ

աս տ

ա-

բա նա

կան

դպ

րոց,

Փա

ս տա

-բա

ն նե ր

ի պ

ա լա

տ, ա

րհ մի

ու-

թյո

ւն նե

ր, Ձ

եռ նա

ր կա

տե ր

ե րի

մի ու

թյո

ւն, տ

ա րա

ծ քա

յին

և

տե ղ

ա կա

ն իշ

խա

նու թ

յուն

ներ,

ՀԿ

-ներ

և գ

ի տա

հե տ

ա զո

տա

-կա

ն հա

ս տա

տու

թյո

ւն նե

ր:

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝17

,000

,000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

17,7

00,0

00 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

4.2

Առ կ

ա ծ

ա ռա

յու թ

յուն

նե րի

ն ա

ր դյո

ւ-նա

վետ

ուղ

ղոր դ

ում

ա պ

ա հո

վող

բա

րձ-

րա կա

րգ մե

խա

նիզ

մ ե ր

ի ա

ռ կա

յու թ

յու-

նը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

Ոչ

Այո

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ,

- Ե

Մ-ի

ան դ

ամ

պե տ

ու թ

յուն

նե-

րի զ

ե կու

յց նե

ր հե

տըն

դու

ն-մա

ն (ռ

ե ադ

մի սի

այի

) մա

սին

հա մա

ձայ ն

ա գ

րի/ կ

ա մա

վոր

վե րա

դա

ր ձի

մա սի

ն հա

մա-

ձայ ն

ա գ

րի ի

րա գ

ործ մ

ան

վե րա

բե րյ

ալ

- Վ

ե րա

դա

ր ձող

միգ

րանտ

նե-

րից

ը ա

պա

ս տա

ն հա

յ ցող

նե-

րից

ստա

ց վա

ծ ա

ր ձա

գա

նք

107


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

4.3

Ին տ

եգր մ

ան

ռազ մ

ա վա

րու թ

յան

և

գոր

ծո ղո

ւ թյո

ւն նե

րի ծ

րա գ

րի ա

ռ կա

յու-

թյո

ւ նը

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

Ոչ

Այո

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ,

- Մ

ԱԿ

ՓԳ

Հ-ի

զե կո

ւյց նե

ր

4.4

Այն

տե ղ

ա հա

ն վա

ծ ա

ն ձա

նց թ

ի վը,

ո ր

ոնք

ստա

նում

են

փա

խս տ

ա կա

նի

կար գ

ա վ

ի ճա

կ, կ

ա ցո

ւ թյա

ն կա

ր գա

վի-

ճա կի

այլ

ձևեր

և (

կամ)

հպ

ա տ

ա կա

գր-

վում

են

(պետ

ք է

բաշխ

վի՝

ը ստ

սե ռ

ի և

տ

ա րի

քի)

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

0

10

,000

- Մ

ՊԾ

-ի վ

ի ճա

կա գ

րա կա

ն հա

շ վետ

վու թ

յուն

ներ

- ՀՀ

ոս տ

ի կա

նու թ

յան

վի ճ

ա-

կա գ

րա կա

ն հա

շ վետ

վու թ

յուն

-նե

ր-

ՄՄ

Կ-ի

և Մ

ԱԿ

ՓԳ

Հ-ի

զե-

կույց

ներ

4.5

Սա

հ մա

ն նե ր

ի կա

ռա վա

ր մա

ն ին

-տ

եգր վ

ած

և ա

ր դիա

կա նա

ց վա

ծ հա

մա-

կար գ

ի ա

ռ կա

յու թ

յու ն

ը 3

սահ մ

ա նա

յին

ան ց

ա կե

տե ր

ում՝

ը ստ

ՍԻ

Կ մի

ջազ գ

այի

ն չա

փա

նիշ ն

ե րի*

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

Ոչ

Այո

* Չա

փա

նիշ ն

ե րը

վե րա

բե րո

ւմ ե

ն ա

նաս ն

ա բո

ւ ժա

-կա

ն, բ

ու սա

սա նի

տա

րա կա

ն և

սա

նի տ

ա րա

կա րա

ն-տ

ի նա

յին

հս կո

ղու թ

յան

սար ք

ա վո

րում

ե րի

ն և

ՏՏ

են

թա

կա ռո

ւց վա

ծ քին

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

- Ծ

րա գ

րայի

ն զե

կույց

ներ

4.6

Թրա

ֆի ք

ին գ

ի դ

եմ պ

այ ք

ա րի

գնա

-հա

տ մա

ն հա

մա պ

ար փ

ակ

և ն

երդ

ր վա

ծ գ

որ ծի

քի ա

ռ կա

յու թ

յուն

Կա

ռա վա

րու-

թյա

ն և

ոչ

կա ռա

վա րա

կան

կա ռո

ւյց ն

ե-րի

շա

հագ

ր գիռ

կող

մե րի

հա

մար

Ե լա

կԵտ՝

Թի րա

խ՝

Ոչ

Ա

յո

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյց-

ներ

- Մ

ՄԿ

-ի զ

ե կու

յց նե

ր


108

5 ՀՀ 2

014

-202

5թթ

. հեռ

անկ

արա

յին

զարգ

ացմ

ան

ռազմ

ավա

րակա

ն ծր

ագ

իր (

2014

թ.), 3

-րդ

առա

ջնա

հերթ

ութ

յուն

, էջ

15:

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

3-րդ

սյո

ւն. Ս

ո ցիա

լա կա

ն ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն նե

ր և

նե ր

ա ռո

ւմԱ

զ գա

յին

զար գ

աց մ

ան

նպա

տա

կ ներ

՝ Ս

ո ցիա

լա կա

ն պ

աշտ

պա

նու թ

յան

հա մա

կար գ

ե րի

բա րե

լա վո

ւմ5 ,

սո ցի

ա լա

կան

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն հա

մա կա

ր գի

բա րե

լավ մ

ան

նպա

տա

կով

ի րա

կա նա

ց վե լ

իք

գոր

ծո ղո

ւ թյո

ւն նե

րն ո

ւղղ վ

ած

են լ

ի նե լ

ու ն

եր կա

յիս

հա մա

կար գ

ե րի

ար դ

յու ն

ա վե

տու

թյա

ն (ա

յդ թ

վում

՝ թ

ի րա

խա

վոր մ

ան

ար դ

յու ն

ա վե

տու

թյա

ն) բ

արձ

րաց մ

ա նը

և ե

ր կա

րա ժ

ամ կ

ետ ֆ

ի նա

ն սա

կան

կա-

յու ն

ու թ

յան

այն

պի ս

ի հի

մ քե ր

ի ստ

եղծ մ

ա նը

, ո րո

նք կ

ա պ

ա հո

վեն

հա մա

լիր

սո ցի

ա լա

կան

ե րա

շ խիք

նե րի

մա

տու

ցում

, սո ց

իա լա

կան

ռիս կ

ե րի

է ա կա

ն նվ

ա զե

ցում

, ի նչ

պես

նա

և ա

ղ քա

տու

թյա

ն կր

ճա տ

ում:

ԿԶ

Ն-ն

եր՝ 4

. Ա պ

ա հո

վել ն

ե րա

ռա կա

ն և

ար դ

ա րո

ւ թյա

ն սկ

զ բո

ւն քի

վրա

հիմ

ված՝

ո րա

կյա

լ կր թ

ու թ

յուն

, ի նչ

պես

նա

և խ

թա

նել ո

ղջ

կյա

ն քի

ըն թ

աց ք

ում

ու սո

ւց մա

ն հն

ա րա

վո րո

ւ թյո

ւն նե

րը բ

ո լո ր

ի հա

մար,

4.1

. մինչ

և

2030

թ.-

ն ա

պա

հո վե

լ, որ

բո լ

որ տ

ղա նե

րն ո

ւ ա

ղ ջի

կ նե ր

ը ստ

ա նա

ն ա

ն վճա

ր, ա

ր դա

րու թ

յան

սկզ

բուն

քի վ

րա հ

իմ վա

ծ և

ո րա

կյա

լ տա

ր րա

կան

և մի

ջ նա

կարգ

կր թ

ու թ

յուն

, ին չ

ը կհ

ան գ

եց նի

նշա

նա կա

լի և

ար դ

յու ն

ա-

վետ

ու ս

ում

ա կա

ն ա

ր դյո

ւնք ն

ե րի,

4.8

. կա

ռու ց

ել և

ար դ

իա կա

նաց ն

ել ա

յն պ

ի սի

կր թ

ա կա

ն հա

ս տա

տու

թյո

ւն նե

ր, ո

րոնք

հա

շ վի

կառ ն

են ե

րե խ

ա նե

րի, հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն ո

ւ նե ց

ող ա

ն ձա

նց և

գեն

դե ր

այի

ն ա

ռանձ

նա-

հատ

կու թ

յուն

նե րը

, ի նչ

պես

նա

և ա

պա

հո վե

լ ան վ

տա

նգ, բ

ռ նու

թյո

ւ նից

զեր

ծ, ն

ե րա

ռա կա

ն և

ար դ

յու ն

ա վե

տ ո

ւ սու

մ ա

կան

մի ջա

վայր

բո լ

ո րի

հա մա

ր:

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

Ար դ

յուն

ք 5

Մին

չև 2

020թ

.-ը

խո ց

ե լի

խմ բ

երն*

ու

նեն

տա

ր րա

-կա

ն կր

թու

թյո

ւ նից

և

սո ց

իա լա

կան

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն նե

րից

օ գտ

վե լո

ւ ա վե

լի մե

ծ հն

ա րա

վո րո

ւ թյո

ւն-

ներ

և մ

աս ն

ակ ց

ում

են ի

րենց

հա

մայն

ք-նե

րի կյ

ան ք

ին:

Այս

ար դ

յուն

քի շ

ր ջա

նակ-

նե րո

ւմ ա

ռա վե

լ նշա

նա-

կա լի

խո ց

ե լի

խմ բ

երն

ե ն՝

հա տ

ուկ

կա րի

ք ներ

ու ն

ե-ցո

ղ ե

րե խ

ա նե

րը, դ

պ րո

-ցա

հա սա

կ ե ր

ե խա

նե րը

և

սո ցի

ա լա

կան

ծա ռա

յու-

թյո

ւն նե

րից

օ գտ

վող

ան-

ձինք

:

5.1

Հա մա

պա

տա

ս խա

ն վե

րա պ

ատ

րաս-

տու

մ ա

ն ցա

ծ ու

սու ց

իչ նե

րով

և բ

ա վա

-րա

ր ֆ

ի նա

ն սա

կան

մի ջո

ց նե ր

ով ա

պա

-հո

վ վա

ծ՝ կ

են սա

կան

հմ տ

ու թ

յուն

նե րի

վե

րա բե

րյա

լ ո րա

կյա

լ դա

սա վա

ն դու

մ ի ր

ա կա

նաց ն

ող դ

պ րո

ց նե ր

ի տ

ո կո ս

ը

Ե լա

կԵտ

[201

5թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝45

90

- ՀՀ

է կո

նո մի

կայի

նա

խա

րա-

րու թ

յան

զե կո

ւյց նե

ր-

Ծրա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր-

Հար ց

ումն

եր/

գնա

հա տ

ում-

ներ

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

1. Ո

ւ ժի

մեջ

է մտ

ել

նե րա

ռա կա

ն կր

-թ

ու թ

յան

վե րա

բե-

րյա

լ հա

տու

կ դ

րույթ

պ

ա րո

ւ նա

կող

՝ «Կ

ր-թ

ու թ

յան

մա սի

ն» Հ

Հ օ ր

են քը

: 2.

Պա

տ շա

ճ բյ

ու ջե

-տ

այի

ն հա

տ կա

ցում

, քա

ղա քա

կա նո

ւ-թ

յան

վե րա

բե րյ

ալ

ուղ ղ

որ դ

ում՝

« Ս

ո-ցի

ա լա

կան

ա ջա

կ-ցո

ւ թյա

ն մա

սին»

ՀՀ

օ րեն

քի հ

ա մա

ձայն

՝ սո

ցիա

լա կա

ն ծա

-ռա

յու թ

յուն

նե րի

տ

րա մա

դրո

ւ մը

բո-

լոր

մար զ

ե րու

մ/ տ

ա-

րա ծա

շր ջա

ն նե ր

ում

ը նդ

գր կ

ե լու

նպ

ա-

տա

կով

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

-տ

ար մ

անն

ա ջա

կ ցող

ՄԱ

Կ-ի

գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

ր՝

ՄԱ

ՄՀ,

ՄԱ

ԲՀ,

ՄԱ

ԿԳ

ՄԿ

, ՊՀԾ

, Ա

ՄԿ

, ՄԱ

Կ Փ

ԳՀ,

ՄԱ

ՁԻ

ԱՀ,

Մ

ԱԶ

Ծ:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝

ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան,

մշա

կույ-

թի,

կր թ

ու թ

յան

և գ

ի տու

թյա

ն,

աշ խ

ա տ

ան ք

ի և

սո ց

իա լա

կան

հար ց

ե րի

նա խ

ա րա

րու թ

յուն

-նե

ր: Ա

յլ գ

որ ծը

ն կեր

ներ՝

Տե ղ

ա-

կան

ա ռո

ղ ջա

պա

հա կա

ն մա

ր-մի

ն ներ

և ք

ա ղա

քա ցի

ա կա

ն հա

սա րա

կու թ

յան

կազ մ

ա կե

ր-պ

ու թ

յուն

ներ:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

7,10

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

Այլ

մի ջո

ց ներ

՝15

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝14

,800

,000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

22,0

50,0

00 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

109


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

5.2

Վե ր

ա կա

նգ նո

ղա կա

ն ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն-

նե րի

ց օ գ

տ վո

ղ՝ հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն

ու նե

ցող

ե րե

խա

նե րի

տո կ

ո սը

Ե լա

կԵտ

[201

2թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝23

40

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

ներ

Ռիս

կեր՝

1. Հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն

ու նե

ցող

ան ձ

անց

նկ

ատ

մամբ

խտ

-րա

կա նո

ւ թյա

ն և

խ

ա րա

ն մա

ն դ

րսև

ո-րո

ւմն ե

րի ա

ճ,2.

Հա

մաշ խ

ար հ

այի

ն տ

ն տե ս

ա կա

ն ա

ն-կո

ւմ,

3. Բ

նակ չ

ու թ

յան

խո ց

ե լի

խմ բ

ե րը

խու

սա փ

ում

են ս

ո-ցի

ա լա

կան

ծա ռա

-յո

ւ թյո

ւն նե

րից

օ գտ

-վե

լուց

՝ են թ

ա դ

րյա

լ խ

ո չըն

դոտ

նե րի

պ

ատ

ճա ռո

վ:

5.3

Դպ

րոց

չհա

ճա խ

ող՝ հ

աշ մ

ան դ

ա մո

ւ-թ

յուն

ու ն

ե ցող

ե րե

խա

նե րի

տո կ

ո սը

Ե լա

կԵտ

[201

2թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝18

10

Գյո

ւ ղա

բ նա

կ՝ 2

3

10 Մ

ար զ

այի

ն քա

ղա քա

բ նա

կ՝ 1

8 10

Ե

րևա

նաբ ն

ակ՝

13

10

- « Փ

յու ն

իկ»

տվյ

ալ ն

ե րի

բա զա

-

Դպ

րո ցի

կա

ռա վա

ր մա

ն հա

-մա

կարգ

5.4

«Դպ

րո ցա

կան

սնու

նդ»

ազ գ

այի

ն ծր

ա գ

րի շ

ր ջա

նակ ն

ե րու

մ ը ն

դ գ

րկ վա

ծ տ

ար ր

ա կա

ն դ

պ րո

ց նե ր

ի տ

ո կո ս

ը

Ե լա

կԵտ

[201

4թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝12

85

- ՀՀ

է կո

նո մի

կայի

նա

խա

րա-

րու թ

յան

զե կո

ւյց նե

ր-

Ծրա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր-

Գնա

հա տ

ումն

եր-

Կր թ

ու թ

յան

ո լոր

տի

վի ճ

ա կա

-գ

րա կա

ն տ

վյա

լ նե ր

ի պ

որ տ

ա-

լի հ

աշ վ

ետ վո

ւ թյո

ւն նե

ր

5.5

Խո ց

ե լի

վի ճ

ա կո

ւմ գ

տն վ

ող դ

ե ռա

-հա

ս նե ր

ի ու

ե րի

տա

սարդ

նե րի

կա

րիք-

նե րի

և ն

րանց

հա

մար

ան հ

րա ժ

եշտ

ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն նե

րի բ

ա ցա

հայտ

մամբ

զ

բաղ վ

ող պ

ե տա

կան

մե խ

ա նի

զ մի

առ-

կա յո

ւ թյո

ւ նը

Ե լա

կԵտ

[201

5թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝Ո

չ

Ա

յո

- ՀՀ

է կո

նո մի

կայի

նա

խա

րա-

րու թ

յան,

ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու-

թյա

ն նա

խա

րա րո

ւ թյա

ն և

ՀՀ

աշ խ

ա տ

ան ք

ի և

սո ց

իա լա

կան

հար ց

ե րի

նա խ

ա րա

րու թ

յան

զե կո

ւյց նե

ր-

Կա

րիք ն

ե րի

գնա

հա տ

ում

- Հա

ր ցու

մն եր

/ հե տ

ա զո

տու

-թ

յուն

ներ

5.6

Նե ր

ա ռա

կան

դպ

րոց ն

եր հ

ա ճա

խող

հա

տու

կ կր

թա

կան

կա րի

ք նե ր

ով ե

րե-

խա

նե րի

թի վ

ը

Ե լա

կԵտ

[201

4թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝3,

000

6,00

0

- ՀՀ

է կո

նո մի

կայի

նա

խա

րա-

րու թ

յան

զե կո

ւյց նե

ր-

Ծրա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր


110

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

5.7

Ըն տ

ա նե

կան

նպա

ստ նե

րից

օ գտ

-վո

ղ՝ ծ

այ ր

ա հե

ղ ա

ղ քա

տ ը

ն տա

նիք ն

ե րի

տո կ

ո սը

Ե լա

կԵտ

[201

3թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝66

85

- Ա

ՎԾ

-ի զ

ե կու

յց նե

ր՝ Հ

Հ ա

շ-խ

ա տ

ան ք

ի և

սո ց

իա լա

կան

հար ց

ե րի

նա խ

ա րա

րու թ

յան

տրա

մա դ

րած

տվյ

ալ ն

ե րի

հի-

ման

վրա

- Ծ

րա գ

րայի

ն զե

կույց

ներ

5.8

Խո ց

ե լի

խմ բ

ե րի

հա մա

ր սո

ցիա

լա-

կան

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն ծա

ռա յո

ւ թյո

ւն-

նե րի

հա

սա նե

լի ու

թյո

ւ նը

վե րա

հս կո

ղ

տվյ

ալ ն

ե րի

հա վա

քագ

ր մա

ն և

մո ն

ի թո-

րին գ

ի հա

մա կա

ր գի

առ կ

ա յո

ւ թյո

ւ նը

Ե լա

կԵտ

[201

5թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝Ո

չ

Ա

յո

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յան

զե կո

ւյ ցի

գնա

հա տ

ում

Ար դ

յուն

ք 6

Մին

չև 2

020թ

.-ը

ո րա

կյա

լ ա ռո

ղ ջա

-պ

ա հա

կան

ծա ռա

յու-

թյո

ւն նե

րը հ

ա սա

նե լի

են

դա

ր ձել

բո լ

ո րի,

ա

յդ թ

վում

՝ ա ռա

նձ-

նա պ

ես խ

ո ցե լ

ի խ

մ-բե

րի*

հա մա

ր:

*Այս

ար դ

յուն

քի շ

ր ջա

նակ-

նե րո

ւմ ա

ռա վե

լ նշա

նա-

կա լի

խո ց

ե լի

խմ բ

երն

ե ն՝

աղ

քատ

և ծ

այ ր

ա հե

ղ ա

ղ-

քատ

ըն տ

ա նի

ք նե ր

ը, 0

-ից

5 տ

ա րե

կան

ե րե խ

ա նե

րը,

հաշ մ

ան դ

ա մո

ւ թյո

ւն ո

ւ նե-

ցող

ե րե

խա

նե րը

, վե ր

ար-

տա

դրո

ղա կա

ն տ

ա րի

քի

կա նա

յք և

տե ղ

ա հա

ն վա

ծ բն

ակ չ

ու թ

յու ն

ը:

6.1

Մա

ս նա

վոր

տնա

յին

տն տ

ե սու

թյո

ւն-

նե րի

սե փ

ա կա

ն մի

ջոց ն

ե րից

ար վ

ած

ծախ

սե րի

հա

մա մա

ս նու

թյո

ւ նը՝

ա ռո

ղ-

ջա պ

ա հո

ւ թյա

ն գ

ծով

ը նդ

հա նո

ւր ծ

ախ

-սե

րի հ

ա մե

մատ

Ե լա

կԵտ

[201

4թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝53

%

43%

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

ներ՝

ՀՀ

աշ խ

ա տ

ան ք

ի և

սո ց

իա լա

-կա

ն հա

ր ցե ր

ի նա

խա

րա րո

ւ-թ

յան

տրա

մա դ

րած

տվյ

ալ ն

ե-րի

հի մ

ան

վրա

-

Ծ րա

գրա

յին

զե կո

ւյց նե

ր

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- ՀՀ

կա

ռա վա

րու թ

յու-

նը պ

ատ

րաս տ

ա-

կամ

է Հա

յաս տ

ա-

նում

էլ ա

վե լի

խթ

ա-

նել գ

են դ

ե րա

յին

հա վա

սա րո

ւ թյո

ւ նը:

- Պ

ատ

շաճ

բյու

ջե-

տա

յին

հատ

կա-

ցումն

եր՝

օ րե

նք նե

րի

և ք

ա ղա

քա կա

նու-

թյո

ւն նե

րի կ

են սա

-գ

ործ մ

ան

հա մա

ր

Ռիս

կեր՝

-

Պե տ

ա կա

ն տ

ար բ

եր

շա հա

գր գ

իռ հ

աս-

տա

տու

թյո

ւն նե

րի

սկզ

բ նա

կան

փո-

փո խ

ա կա

ն մա

կար-

դա

կ:

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

-տ

ար մ

անն

ա ջա

կ ցող

ՄԱ

Կ-ի

գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

ր՝

ՄԱ

ՄՀ,

ՄԱ

ԲՀ,

ՄԱ

ԿԳ

ՄԿ

, Ա ՀԿ

, Մ

Ա Ձ

Ի Ա

Հ:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ ա

ռող

ջա պ

ա հո

ւ թյա

ն նա

-խ

ա րա

րու թ

յուն

և տ

ե ղա

կան

ա ռո

ղ ջա

պա

հա կա

ն մա

ր մին-

ներ

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

1,48

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր Ա

յլ մի

ջոց ն

եր՝

200,

000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝2,

000,

000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

3,68

0,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

111


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

- Բ

նակ չ

ու թ

յան

ո րոշ

խ

մ բե ր

ի խ

իստ

բա

ցա սա

կան

վե-

րա բե

ր մու

նք գ

են-

դե ր

այի

ն հա

ր ցե ր

ի նկ

ատ

մամբ

:

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Վ

ե րա

ր-տ

ա դ

րո ղա

կան

ա ռո

ղ ջո

ւ թյա

ն,

պե ր

ի նա

տո լ

ո գիա

յի, մ

ան կ

ա-

բար ձ

ու թ

յան

և գ

ի նե կ

ո լո գ

իայի

հա

ն րա

պե տ

ա կա

ն ի ն

ս տի-

տու

տ, Ա

զգա

յին

վիճ

ակա

-գ

րակա

ն ծա

ռա յո

ւթյո

ւն, Ե

րևա

-նի

պե տ

ա կա

ն բժ

շ կա

կան

հա-

մալ ս

ա րա

ն, Ձ

Ի Ա

Հ-ի

կան խ

ար-

գել

ման

հան ր

ա պ

ե տա

կան

կենտ

րոն,

Ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

ազ գ

այի

ն ի ն

ս տի տ

ուտ

, « Հի

-վա

ն դու

թյո

ւն նե

րի վ

ե րա

հսկ-

ման

և կ

ան խ

ար գ

ել մա

ն ա

զ-

գա

յին

կենտ

րոն»

ՊՈ

ԱԿ

և

ՀԿ-ն

եր:

6.2

Մա

ն կա

կան

մա հա

ցու թ

յան

գոր

ծա-

կի ցը

՝ յու

րա քա

ն չյո

ւր 1

,000

կեն

դա

նի

ծնն դ

ի հա

շ վա

ր կով

Ե լա

կԵտ

[201

2թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝10

.8

10

-ից

ցածր

է

պ

ահ պ

ան վ

ած

6.3

Մին

չև 1

տա

րե կա

ն պ

ատ

վաստ

ված

ե րե խ

ա նե

րի տ

ո կո ս

ը

Ե լա

կԵտ

[201

4թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝93

95

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա խ

ա րա

րու թ

յան

զե կո

ւյց

[«Ա

ռող

ջու թ

յուն

202

0», 5

-րդ

ցո

ւ ցա

նիշ]

6.4

Թե ր

ա ճի

մա

կար դ

ա կը

մինչ

և 5

տա

-րե

կան

աղ

ջիկ ն

ե րի

և տ

ղա նե

րի շ

ր ջա

նում

Ե լա

կԵտ

[201

0թ.]՝

Թ

ի րա

խ [2

020թ

.]՝19

11Տ

ղա նե

ր՝ 2

0

11

Աղ

ջիկ ն

եր՝ 1

8

11

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

- Ժ

ԱՀ

2010

թ.,

2015

թ.,

2020

թ.

- Ա

ՎԾ

-ի զ

ե կու

յց նե

ր (Տ

Տ Կ

ԱՀ)


112

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

6.5

Ժա

մա նա

կա կի

ց հա

կա բե

ղմ

ա վո

-րի

չ մի

ջոց ն

ե րի

տա

րած վ

ա ծո

ւ թյո

ւ նը

կա նա

նց շ

ր ջա

նում

(15

-49

տ.)

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ [2

020թ

.]՝Ը

ն դա

մե նը

՝ 27%

32%

Բ նա

կ չու

թյա

ն 20

%-ը

կա

զ մող

ա մե

նաա

ղ-

քատ

քվ

ին տ

ի լա

յին

խու

մ բը

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

պետ

ք է

սահ մ

ան վ

ի

ա ճ՝

15%

-ո վ

2015

թ.

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

- Ծ

րա գ

րայի

ն զե

կույց

ներ

- Ժ

ԱՀ

6.6

Սր տ

ա նո

թա

յին

հի վա

ն դու

թյո

ւն նե

-րո

վ պ

այ մ

ա նա

վոր վ

ած

մա հա

ցու թ

յան

մա կա

ր դա

կը 1

00,0

00 մ

ար դ

ու հ

աշ վ

ար-

կով

Ե լա

կԵտ

[201

2թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝Ը

ն դա

մե նը

՝ 441

419

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

ներ

- Ծ

րա գ

րայի

ն զե

կույց

ներ

- Ա

ռող

ջա պ

ա հո

ւ թյա

ն հա

մա-

կար գ

ի գ

որ ծո

ւ նե ո

ւ թյա

ն գ

նա-

հա տ

ում

- Ա

ՎԾ

-ի տ

վյա

լ ներ

6.7

Ե րե

խա

նե րի

շր ջ

ա նո

ւմ Մ

Ի Ա

Վ վ

ա-

րա կի

նոր

դեպ

քե րի

թի վ

ը

Ե լա

կԵտ

[201

3թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝5

0

- ՀՀ

ա ռո

ղ ջա

պա

հու թ

յան

նա-

խա

րա րո

ւ թյա

ն զե

կույց

ներ,

- Ձ

Ի Ա

Հ-ի

կան խ

ար գ

ել մա

ն հա

ն րա

պե տ

ա կա

ն կե

նտ րո

նի

զե կո

ւյց նե

ր-

ՄԱ

ՁԻ

ԱՀ-

ի զե

կույց

6.8

ՄԻ

ԱՎ

վա

րա կի

տա

րած վ

ա ծո

ւ թյո

ւ նը

միգ

րանտ

նե րի

շր ջ

ա նո

ւմ

Ե լա

կԵտ

[201

4թ.]՝

Թի րա

խ [2

020թ

.]՝0.

4

0.

4

- Կ

ՎՀ

- Ձ

Ի Ա

Հ-ի

կան խ

ար գ

ել մա

ն հա

ն րա

պե տ

ա կա

ն կե

նտ րո

նի

զե կո

ւյց նե

ր

113

Հա յաս տան– ՄԱԿ Զար գաց ման ա ջակցու թյան ծրա գիր 2016-2020թթ. Հ

ա յա

ս տա

նի 2

016-

2020

թթ

. ՄԱ

Կ Զ

ԱԾ

-ի ա

ր դյո

ւնք ն

ե րի

ա ղյ

ու սա

կ 4-

րդ ս

յուն

. Շր ջ

ա կա

մի ջա

վայ ր

ի կա

յու ն

ու թ

յուն

և դ

ի մա

կա յո

ւ նու

թյա

ն ձև

ա վո

րում

Ազ գ

այի

ն զա

ր գա

ց մա

ն նպ

ա տ

ակ ն

եր՝ Հ

ա վա

սա րա

կշռ վ

ած

շր ջա

կա մի

ջա վա

յ րի

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյո

ւն՝ ռ

ե սու

րս նե

րի ա

ր դյո

ւ նա

վետ

օգ

տա

գոր

ծ մա

ն վ

րա հ

իմ վա

ծ տ

ն տե ս

ու թ

յան

մի ջո

ցով

6 . հա

վա սա

-րա

կշռ վ

ած

շր ջա

կա մի

ջա վա

յ րի

պա

շտ պ

ա նո

ւ թյա

ն նպ

ա տ

ա կո

վ ի

րա կա

նաց վ

ե լիք

գոր

ծո ղո

ւ թյո

ւն նե

րն ը

նդ գ

ր կե լ

ու ե

ն՝ բ

նա պ

ահ պ

ա նա

կան

քա ղա

քա կա

նու թ

յան

օ րեն

սդ րա

կան

դա

շ տի

կա տ

ա րե

լա գ

որ-

ծու մ

ը և

նոր

մա տ

ի վա

յին

դա

շ տի

ար դ

իա կա

նա ցո

ւ մը,

բնա

պա

ահ պ

ա նա

կան

տե ս

ան կյ

ու նի

ց ա

ն վտ

անգ

և ռ

ե սու

ր սա

խ նա

յող

տեխ

նո լո

գիա

նե րի

ներ

դր մ

ան

խթ

ա նո

ւ մը,

բնա

պա

հ պա

նա կա

ն տ

ե սա

ն կյու

-նի

ց ա

ն վտ

անգ

գոր

ծու ն

ե ու թ

յան,

է նե

ր գա

խ նա

յո ղո

ւ թյա

ն և

ռե ս

ուր ս

ախ

նայո

ղու թ

յան

խրա

խու

u մա

ն մե

խա

նիզ

մ ե ր

ի զա

ր գա

ցու մ

ը, բ

նա պ

ահ պ

ա նո

ւ թյա

ն և

բնօ

գ տ

ա գ

ործ մ

ան

վճա

ր նե ր

ի ա

ս տի ճ

ա նա

կան

բարձ

րա ցո

ւ մը

(բ նօ

գ տ

ա գ

ործ մ

ան

վճա

ր նե ր

ի վե

րա նա

յու մ

ը), է

ներ գ

աա

ր դյո

ւ նա

վե տ

ու թ

յան

խթ

ա նո

ւ մը

բո լո

ր հա

տ վա

ծ նե ր

ում,

ան ց

ու մը

« կա

նաչ

տն տ

ե սու

թյա

նը»:

Գո յ

ու թ

յուն

ու ն

ե ցող

ան տ

առ ն

ե րի

ո րա

-կա

կան

հատ

կա նի

շ նե ր

ի բա

րե լա

վում

և ն

որ ա

ն տա

ռ նե ր

ի հի

մ ու

մ, մի

ջազ գ

այի

ն կո

ն վեն

ցիա

նե րի

սկզ

բուն

ք նե ր

ի, ա

յդ թ

վում

՝ «Կ

լի մա

յի փ

ո փո խ

ու թ

յան

մա սի

ն», հ

ո ղե ր

ի դ

եգ րա

դա

ցիա

յի ն

վա զե

ց մա

ն վե

րա բե

րյա

լ և «

Կեն

սա բա

զ մա

զա նո

ւ թյա

ն մա

սին»

մի ջա

զ գա

յին

փոխ

լ րա

ց մա

ն սկ

զ բո

ւն քի

ա պ

ա հո

վ մա

նն ո

ւղղ վ

ած

մի ջո

ցա ռո

ւմ ե

րի ի

րա կա

նա ցո

ւմ:

Ար տ

ա կա

րգ ի

րա վ

ի ճա

կ նե ր

ի կա

ն խա

ր գե լ

ում

7 –

Ար տ

ա կա

րգ ի

րա վ

ի ճա

կ նե ր

ի կա

ն խա

ր գել

ման

նպա

տա

կով

ի րա

կա նա

ց վե լ

իք մի

ջո ցա

ռում

երն

ուղ

ղ վա

ծ են

լի ն

ե լու

՝ ռի

ս կե ր

ի բա

զ մա

կող մ

ա նի

բա

ցա-

հայտ

մանն

ու

գնա

հատ

մա նը

, ա ղե

տի

վաղ

ազ դ

ա րա

ր մա

ն հա

մա կա

ր գի

զար գ

աց մ

ա նը

, ռիս

կայի

ն գ

որ ծո

ն նե ր

ի նվ

ա զե

ց մա

նը, ի

նչ պ

ես ն

աև

գի տ

ա տ

եխ նի

կա կա

ն և

նպ

ա տ

ա կա

յին

ծրա

գրե

րի մ

շակ մ

անն

ու

ի րա

կա նա

ց մա

նը:

ԿԶ

Ն-ն

եր՝

13.

Ձեռ

նար կ

ել հ

րա տ

ապ

քա

յ լեր

կլի մ

այի

փո փ

ո խու

թյա

ն և

դրա

հետ

ևա

նք նե

րի դ

եմ պ

այ ք

ա րե

լու

ուղ ղ

ու թ

յամբ

, 13

.1 ա

մ րա

պն դ

ել կ

լի մա

յա կա

ն վտ

անգ

նե րի

և բ

նա կա

ն ա

ղետ

նե րի

հա

ն դեպ

դի մ

ա կա

յու-

նու թ

յու ն

ը և

հա

ր մա

ր վո ղ

ա կա

ն կա

րո ղո

ւ թյո

ւն նե

րը բ

ո լոր

ե րկ

ր նե ր

ում,

13.

2 կլ

ի մա

յի փ

ո փո խ

ու թ

յան

մի ջո

ցա ռո

ւմ ե

րն ը

նդ գ

ր կել

ազ գ

այի

ն քա

ղա քա

կա նո

ւ թյո

ւն նե

րում

, ռա

զ մա

վա րո

ւ թյո

ւն նե

րում

և ծ

րա գ

րե րո

ւմ,

13բ.

խ

թա

նել կ

լի մա

յի փ

ո փո խ

ու թ

յան

հետ

կա

պ վա

ծ ա

ր դյո

ւ նա

վետ

պլա

նա վո

ր մա

ն և

կա

ռա վա

ր մա

ն, ա

յդ թ

վում

՝ կա

նանց

, ե րի

տա

սարդ

նե րի

ն, տ

ե ղի

և մե

կու ս

աց վ

ած

հա մա

յնք ն

ե րին

նպ

ա տ

ա կա

ուղղ

ված

մե խ

ա նի

զմ

եր:

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

Ար դ

յուն

ք 7

Մին

չև 2

020թ

.-ը

ներդ

ր վել

և կ

ի-րա

ռ վու

մ են

կա

յուն

զա

ր գա

ց մա

ն սկ

զ-

բուն

ք նե ր

ը, շ

ր ջա

կա

մի ջա

վայ ր

ի կա

յու-

նու թ

յան,

դի մ

ա կա

-յո

ւ նու

թյա

ն ձև

ա-

վոր մ

ան,

կլի

մայի

փ

ո փո խ

ու թ

յան

հար-

մար վ

ո ղա

կա նո

ւ թյա

ն և

մեղմ

ման,

ի նչ

պես

նա

և կ

ա նա

չ տ

ն տե-

սու թ

յան

լա վա

գու

յն

գոր

ծե լա

կեր պ

ե րը:

7.1

Շր ջ

ա կա

մի ջա

վայ ր

ի կա

յու ն

ու թ

յան

և դ

ի մա

կա յո

ւ նու

թյա

ն սկ

զ բո

ւնք ն

ե րի

խթ

ան մ

անն

ուղ

ղ վա

ծ՝ ն

երդ

ր վա

ծ նո

րա-

րար

գոր

ծիք ն

ե րի/

մո տ

ե ցու

մ ե ր

ի թ

ի վը

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

0

20

- Հա

յաս տ

ա նի

ի րա

վա կա

ն տ

ե-ղե

կատ

վա կա

ն հա

մա կա

րգ՝

http

://w

ww

.arli

s.am

/-

Պա

շ տո ն

ա կա

ն զե

կույց

ներ:

Մ

ԱԿ

-ի կ

այ ք

է ջեր

Են թ

ա դ

րու թ

յուն

ներ՝

- Շ

ա րո

ւ նա

կա կա

ն ա

ջակ ց

ու թ

յուն

ՀՀ

կա ռա

վա րո

ւ թյա

ն և

հա

սա րա

կու թ

յան

կող

մից՝

նպ

ա տ

ա-

կաու

ղղ վա

ծ շր

ջա-

կա մի

ջա վա

յ րի

կա-

յու ն

ու թ

յա նը

, կա

նաչ

տն տ

ե սու

թյա

ն զա

ր գա

ց մա

նը, ջ

եր-

մո ցա

յին

գա

զե րի

ա

ր տա

նե տ

ումն

ե րի

կր ճա

տ մա

նը

- Վ

ա վե

րաց վ

ած

ԲՇ

ՄՀ-

նե րո

վ ձ

եռք

բեր վ

ած

հա մա

ձայ-

նու թ

յուն

նե րը

կա

-տ

ա րե

լու հ

ար ց

ում

ՀՀ կ

ա ռա

վա րո

ւ-թ

յան

շա րո

ւ նա

կա-

կան

պա

տ րա

ս տա

-կա

մու թ

յուն

Մի ջ

ան կյ

ալ ա

ր դյո

ւն քի

կա

-տ

ար մ

անն

ա ջա

կ ցող

ՄԱ

Կ-ի

գ

որ ծա

կա լո

ւ թյո

ւն նե

ր՝

ՄԱ

ԶԾ

, ՊԳ

Կ, Մ

ԱԱ

ԶԿ

, ՄԱ

ՄՀ,

Մ

ԳՀԳ

, ՊՀԾ

, ՄԱ

Կ Ե

ՏՀ:

Կա

ռա վա

րու թ

յան

հիմ

ա-

կան

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Հ

Հ բն

ա պ

ահ պ

ա նո

ւ թյա

ն, է

ներ գ

ե-տ

ի կա

յի և

բնա

կան

պա

շար ն

ե-րի

, Է կո

նո մի

կայի

, գյո

ւ ղա

տն-

տե ս

ու թ

յան,

տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ

ի րա

վի ճ

ակ ն

ե րի,

քա

ղա քա

շի-

նու թ

յան

նաա

խա

րա րո

ւ թյո

ւն-

ներ,

տա

րած ք

այի

ն և

տե ղ

ա-

կան

իշ խ

ա նո

ւ թյո

ւն նե

ր:

Սով

որա

կան

աղ

բյու

րներ

ից

ստա

ցվա

ծ մի

ջոցն

եր՝

2,72

5,00

0 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր Ա

յլ մի

ջոց ն

եր՝

13,1

10,0

00 Ա

ՄՆ

դ

ո լա

ր

Հավա

քագ

րմա

ն են

թա

կա

միջո

ցներ

՝12

,400

,000

Ա Մ

Ն

դո լ

ար

Ըն դ

ա մե

նը՝

28,2

35,0

00

Ա Մ

Ն դ

ո լա

ր

6 ՀՀ 2

014

-202

5թթ

. հեռ

անկ

արա

յին

զարգ

ացմ

ան

ռազմ

ավա

րակա

ն ծր

ագ

իր (

2014

թ.), է

ջ 12

97

ՀՀ կ

առա

վարո

ւթյա

ն ծր

ագ

իր 2

014

-201

7թթ

., 2.

5.5

բաժ

ին, է

ջ 72

: ԱՌ

Ն ա

զգա

յին

ռազմ

ավա

րութ

յուն

, 5-ր

դ գ

լուխ

, 36-

րդ կ

ետ:


114

7 ՀՀ կ

առա

վարո

ւթյա

ն ծր

ագ

իր 2

014

-201

7թթ

., 2.

5.5

բաժ

ին, է

ջ 72

: ԱՌ

Ն ա

զգա

յին

ռազմ

ավա

րութ

յուն

, 5-ր

դ գ

լուխ

, 36-

րդ կ

ետ:

Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

- Պ

ատ

շաճ

հատ

կա-

ցումն

եր

պետ

բյու

-ջե

ից՝ հ

ատ

կա պ

ես

ազ գ

այի

ն և

տա

րա-

ծաշր

ջա նա

յին

Ա Ռ

Ն

և Կ

Փ ն

երդ

րումն

ե-

րի, ի

նչ պ

ես ն

աև

տ

ե ղա

կան

ի նք ն

ա-

կա ռա

վար մ

ան

և

հա մա

յն քա

յին

նա-

խա

ձեռ ն

ու թ

յուն

նե րի

հա

մար

Ռիս

կեր՝

- Ն

եր քի

ն և

ար տ

ա-

քին

քա ղա

քա կա

ն ա

ռաջ ն

ա հե

ր թու

-թ

յուն

նե րի

փո փ

ո-խ

ու թ

յուն

- Հա

մաշ խ

ար հ

այի

ն տ

ն տե ս

ա կա

ն ա

ն-կո

ւմ:

- Տ

ա րա

ծաշր

ջա-

նայի

ն հա

կա մա

ր-տ

ու թ

յուն

Այլ

գոր

ծըն կ

եր նե

ր՝ Ա

զգա

յին

վիճ

ակա

գրա

կան

ծառա

-յո

ւթյո

ւն, Ա

ն շա

րժ գ

ույ ք

ի կա

-դ

աստ

րի պ

ե տա

կան

կո մի

տեն

, Ա

ՌՆ

ազ գ

այի

ն պ

լատ

ֆոր

մ,

ՓՄ

Ձ Զ

ԱԿ

, Հա

յաս տ

ա նի

զա

ր-գ

աց մ

ան

հիմն

ա դ

րամ,

բիզ

նես

ա սո

ցիա

ցիա

ներ,

ֆի ն

ան ս

ա-

կան

հաս տ

ա տ

ու թ

յուն

ներ,

մի

ջազ գ

այի

ն և

տե ղ

ա կա

ն ՀԿ

-ներ

:

7.2

Ա ղե

տ նե

րի ռ

իս կի

նվա

զեց մ

ան/

դի-

մա կա

յու ն

ու թ

յան

նո րա

րար

մի ջո

ց նե-

րից

և գ

որ ծե

լա կե

ր պե ր

ից օ

գտ

վող

հա

-մա

յնք ն

ե րի

թի վ

ը

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

0

50

0

- ՀՀ

տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր-մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ ի

րա վ

ի-ճա

կ նե ր

ի նա

խա

րա րո

ւ թյա

ն պ

աշ տ

ո նա

կան

կայ ք

էջ՝

http

://w

ww

.mta

.gov

.am

/en/

, -

Ա Ռ

Ն ա

զ գա

յին

պլա

տ ֆ

որմ,

կա

յ քէջ

՝ http

://w

ww

.arn

ap.a

m/

- Ա

զ գա

յին

պա

շ տո ն

ա կա

ն զե

-կո

ւյց նե

ր:

115


Հա

յաս տ

ա նի

201

6-20

20թ

թ. Մ

ԱԿ

ԶԱ

Ծ-ի

ար դ

յուն

ք նե ր

ի ա

ղյու

սակ

Ար

դյո

ւնք

նե

րՑ

ու ց

ա ն

իշ ն

եր

, ե լա

կե

տե

ր, թ

ի ր

ախ

նե

ր

Ս տ

ուգ

մա

ն մի

ջոց

նե

րԵ

նթ

ադ

րո

ւթյո

ւնն

եր

և

ռի

սկ

եր

ՄԱ

Կ-ի

ա ջա

կ ց

ող

գո

ր ծա

-կ

ա լո

ւ թյո

ւն ն

եր

և գ

որ

ծըն

-կ

եր

նե

ր

Մի

ջոց

նե

րի

մ

ոտ

ավո

ր

ծավա

լնե

ր՝

2016

-20

20թ

թ.

(ԱՄ

Ն դ

ոլա

ր)

7.3

Այն

վե ր

ա կա

նգն վ

ած

լանդ

շաֆ

տ նե

-րը

և

տ

ա րա

ծք նե

րը

(հեկ

տա

ր նե ր

ով),

որ

տեղ

կի

րառ վ

ում

են

կա յո

ւն

շա հա

-գ

ործ մ

ան

գոր

ծե լա

կեր պ

եր

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

0 հա

20

.000

հա

- ՀՀ

տա

րած ք

այի

ն կա

ռա վա

ր-մա

ն և

ար տ

ա կա

րգ ի

րա վ

ի-ճա

կ նե ր

ի նա

խա

րա րո

ւ թյա

ն պ

աշ տ

ո նա

կան

կայ ք

էջ՝

http

://w

ww

.mta

.gov

.am

/en/

- Պ

աշ տ

ո նա

կան

զե կո

ւյց նե

ր,

ՄԱ

Կ-ի

կա

յ քէ ջ

եր:

7.4

Քա

ղա քա

կա նո

ւ թյա

ն վե

րա բե

րյա

լ փ

աս տ

աթ

ղ թ

ե րի/

ի րա

վա կա

ն ա

կ տե-

րի թ

ի վը,

ի նչ

պես

նա

և կ

լի մա

յի փ

ո փո-

խու

թյա

ն հա

ր մա

ր վո ղ

ա կա

նու թ

յուն

և

մեղմ

ման

մի ջո

ց նե ր

ի կի

րա ռո

ւ մից

CO

2 գ

ա զ

ին հ

ա մա

ր ժեք

ար տ

ա նե

տու

մ նե

րի

նվա

զեց մ

ան

ծա վա

լը

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

0

10

քա

ղա քա

կա-

նո

ւ թյա

ն

վե

րա բե

րյա

լ

փա

ս տա

թու

ղթ

/

ի ր

ա վա

կան

ա կտ

CO

2 գա

զին

հա

մար ժ

եք՝

90 կ

ի լո տ

ոն նա

- Հա

յաս տ

ա նի

ի րա

վա կա

ն տ

ե-ղե

կատ

վա կա

ն հա

մա կա

րգ՝

http

://w

ww

.arli

s.am

/-

ww

w.n

atur

e-ic

.am

,-

Ազ գ

այի

ն պ

աշ տ

ո նա

կան

զե-

կույց

ներ:

ՄԱ

Կ-ի

կա

յ քէ ջ

եր:

7.5

Կա

նաչ

տեխ

նո լո

գիա

նե րի

կի ր

ա ռո

ւ-մի

ց և

կա

նաչ

աշ խ

ա տ

ա տ

ե ղե ր

ից օ

գտ

-վո

ղ մ

արդ

կանց

և ձ

եռ նա

ր կու

թյո

ւն նե

րի

թի վ

ը

Ե լա

կԵտ՝

Թ

ի րա

խ՝

0

80

մա

րդ0

550

ձեռ ն

ար-

կու թ

յուն

- Պ

աշ տ

ո նա

կան

զե կո

ւյց նե

ր,

հոդ

ված ն

եր, կ

այ ք

է ջեր

-

ww

w.u

nido

.org

/, w

ww

.am

.und

p.or

g-

Փոք

ր դ

րա մա

շ նոր

հ նե ր

ի ծր

ա գ

րի կ

այ ք

էջ՝ h

ttp:/

/ww

w.

sgp.

am/

ARMENIA-UNITED NATIONS DEVELOPMENT

ASSISTANCE FRAMEWORK

2016-2020

ՀԱՅԱՍՏԱՆ–ՄԱԿ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ

ԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

Documents

ARMENIA-UNITED NATIONS DEVELOPMENT ASSISTANCE FRAMEWORK ... · The Government of the Republic of Armenia (GoA) and the United Nations Country Team1 (UNCT) are committed to working