Rangú Plandaí

Cuirtear na h-aimneacha ar na speiceas le córas a thosaigh Linnaeus i 1750 ón tSualainn.

Tá dhá ainm ag gach speiceas. Is é géinéas an céad ainm. I gach géineas tá roinnt mhaith speiceas atá

gaolmhar. Mar shampla Cam an Ime I géineas

Rannunculus. Tá ainmneacha speicéas difrúila ag na saghas

Cam an Ime m.s. Fearbán - Rannunculus repens agus Fearbán féir - Rannunculus flutans.

Bíonn an géineas agus speiceas scríofa i gcló iodálach ach nuair a scríobheann tú iad cuir líne fúthu.

Tug CEANNLITIR don géineas agus litir beag don speiceas.

Is plandaí neamhshoithíoch iad na Caonaigh – ní féidir leo sreabhán a iompar ina choirp.

In áit seo, tá orthu an taise mór thimpeall orthu a úsáid.

Tá siad beag ach tá caonaigh an-tábhachtach san éiceachóras.

Cuireann siad síos na bunsraithe chun fás plandaí eile , chun stop a chur le crimeadh, agus cabhraíonn siad leis an dath glas sna foraoise agus a leithéad.

Tá córas soithíoch ag Raithní chun sreabhán a iompar timpeall an choirp ach cósúil le na caonaigh, síolraíonn siad ó spóir in áit síolta.

Sa phríomh fíleam, Raithní (Pteridophyta) tá beagnach 12,000 speiceas.

Tá trí fíleameanna eile mar comhghuaillí na raithní: an Scuab eich ghoirt, Garbhógaí agus Raithneach greadtóir

Bíonn céim gaiméitifít agus spóraifít ag an raitneach, ach tá an céim gaiméitifít níos laghdaithe.

Tugann na gimnispeirme léibhéal níos coimpléasc d’éabhlóid plandaí: síolraíonn siad ó síolta in áit spóir.

Tá na síolta "nocht" (Gréigis: gummnos) -- níl ubhagán mór thimpeall orthu.

De gnáth, bíonn an síol déanta istigh i sórt cinéal buaircín mar caor phéine agus sin a fuair séa an t-ainm “buaircíneach“.

Le cúpla de na buaircínigh - Iúr agus Ginko, déanann siad a shíolta istigh i sórt caor.

Is easca buaircínigh a aithint: mar aon leis na buaircínigh, tá duille spíonach acu, duille gainne nó duille meana.

Níl bláthanna acu riamh.

Is iad plandaí a tháirgeann bláthanna. Táirgeann siad síolta istigh i torthaí nó

cnónna. Angaispeirm: gach crann leathanduilleach,

féara, rósanna agus glasraí san áireamh Tá siad tábhachtach mar garraí

talmhaíochta freisin!

Tá na plandaí a bhreitheann síolta ón Órd Angaispeirm rangaithe i dhá ghrúpaí – Monacotailéadóin agus Déchotailéadóin.

Fásann na h-Angaispeirme sa rang Dicotyledoneae dhá cotailéadóin (dhá duillí síolta).

Leis seo, bíonn féith amháin brainseáil a thagann ó bhun an duille, nó trí nó níos mó brainseáil a thagann ó bhun an duille.

Is iad déchotailéadóin an chuid is mó de na plandaí. Is leis an ghrúpa seo an chuid is mó de na chrainn, toir, fíniúna agus bláthanna - beagnach 200,000 speiceas.

Tagann an chuid is mó torthaí, glasraí agus léagúim ón rang seo.

Tá na ghrúpaí seo roinnte i CLAINNE.

Sa fine seo tá lus an bhalla agus roinnt glasraí Brassica cosúil le cabáiste, bachlóga Bruiséile, cóilís, tornapaí, an mustard agus a leithéid.

Tá siad rangaithe de réir páirteanna a bláthanna, iad ina ceathrar. (4 seipil, peitil & staimín).

Tá na bláthanna i cruth cros, sin an fáth a hfuil an t-ainm, Cruciferae, orthu.

http://www.sciencephoto.com/_m4RrdYaCkD=oKZH1QCR4yg/level/regular/images/download_wm_image.html/E7701538-Oil_seed_rape_(Brassica_napus)-SPL.jpg?id=697701538

Tugtar Fine an Rós orthu freisin. Tá an úll, piorra, péitseog, pluma, prúna, silín,

aibreog, almóinn, neachtairín, sú talún, sú

craobh, sméar dubh agus eithreog go léir sa

chalnn seo. S’iad na tréithe ná cúig seipeáil, peitil & chuid

mhaith staimín agus cairpéil).

http://www.sciencephoto.com/_m4RrdYaCkD=oKZH1QCR4yg/level/regular/images/download_wm_image.html/B8241403-Apple_blossom-SPL.jpg?id=668241403

Ainm eile ar Leguminosae ná an Fine Pis, tá cuig peitil acu (Ceann mór, dhá ceann beaga agus dhá ceann atá níos beaga “sciatháin”).

Tréith coiteann sa chlann seo ná baictéir ón géineas Rhizobium istigh i nóidíní ar na fréamhacha.

Athraíonn na baictéir seo N ón atmaisféar, nach bhfuil na plandaí ábalta a úsáid, go níotráit (NO3-), sórt a bhfuil na plandaí ábalta a úsáid.

Tar éis féir is é an fine seo an fine is tábhachtach ar bhonn eacnamaíoch le 18,000 speiceas.

Speiceas tábhactach - piseanna, seamair, piseánach, mar aon le aiteann, fiaile ar cúpla feirmeacha.

Is ea seo fine Monacotailéadón, le h-oinniúin, gairleog, lilí, tiúilipí, cloigíní gorma agus hiasaintí mar baill de.

Is tréith den fine seo na peitil agus seipeáil comhleáite.

Tharlaíonn páirteanna a bláthanna, i dtrí iolraí - (6 seipil, 6 peitil, 6 staimín agus 3 cairpéil).

Is é seo an fine féar, agus tá gach speiceas féar, go léir le cruithneacht, coirce, eorna, arbhar indiach, rís (agus bambú) san áireamh.

Tá bláthanna ag an speiceas féar a úsáideann gaothphailniú.

Mar sin níl peitil dathannach acu chun feithidí a aomadh, níl sé seo ag teastáil.

Déanann féar a lán pailin i gcomhair atáireadh – is é an leibhéal árd pailin is cúis le fiabhras léanann.

Tá na bláthanna féar déghnéasach – tá na páirteanna fireannach and baineannach acu.

Tá siad seo déannta ar bláthra.

Is é seo an fine is mó – nóiníní, caisearbháin, feochadáin, leitís agus lus na gréine san áireamh.

Tugtar Compositae ar an chlann mar is í gach bláth cumaisc de go leor “bláthóige”.

Má bhreathann tú ar nóinín, feicfidh tú bláthóige difriúila ( an bláthóg bán “ga” agus an bláthóg buí “teasc”) .

http://www.sciencephoto.com/qFZ17c_d7Gu=xm-9ivE-gpw/level/regular/images/download_wm_image.html/B539132-Chamomile_flowers-SPL.jpg?id=665390132

Ag na baill den chlainn seo tá bláthra saintréitheach acu (bailiú bláthanna) cruth scáth fearthainne.

Tá na bláthanna go léir beag ach tá 5 seipil, peitil agus staimín agus 2 cairpéil acu.

Siad peirsil, lus mín, soilire, caréidí agus meacan bán baill den chlainn seo san áireamh.

Is iad feabhrán capaill agus pléascán (peirsil) fiailí atá mar bhaill den chlainn seo.

Raunculaceae Fine Cam am Ime.Solanaceae Sa Fine seo tá prátaí, trátaí, tobac

agus “lus na h-oíche”.Polygonaceae Fine biabhóg – biabhóg, copóg

agus ruán.

http://www.sciencephoto.com/qFZ17c_d7Gu=xm-9ivE-gpw/level/regular/images/download_wm_image.html/B8342555-_Cretan_buttercup_(Ranunculus_creticus)-SPL.jpg?id=668342555