Eiceolaíochta

Eiceolaíócht: staidéar conas a imoibríonn orgánaigh beo lena timpeallacht.

Bithsféar: talún, aer agus uisce an domhain a bhfuil saol ábalta bheith agus fás ann.

Tá dhá roinnt sa bhithsféar – timpeallacht uisce agus timpeallacht talún.

Uisceach – muirí agus fionnuisce.

Tá an domhanda roinnte i bithóim, braitheann sé seo ar na plandaí is tábhactach san áit: m.s. foraois bháistí trópaiceach, foraois duillsilteach measartha, talaimh féaraigh, tundra srl.

Tá tionchar ag na sóirt plandaí a fásann sa bithóm ar na plandaí agua ainmhithe eile a conaíonn ann agus bia a sholáthar agus na gnáthóige (áit cónaithe).

Éiceachóras: comhphobal orgánaigh idirghníomhaigh le chéile agus an timpeallacht.

Is féidir le éiceachóras bheith aon méid m.s. cladach carraigeach, foraois bháistí trópaiceach, loch nó lochán gáirdín nó cairn múirín.

Tá éiceachóras déanta le páirteanna beo (bitheach) agus neamh-bheo (aibitheach).

Tugtar gnáthóg ar an bpáirt aibitheach- áit ina chonaíonn orgánach de gnáth.

Tá tionchar tosca aibitheach difrúila ar cén sóirt speiceas planda nó ainmhí a conaíonn sa gnáthóg.

Seo h-iad samplaí de tosca aibitheach: teocht, uisce, solas, bogthaise, feachtaí, ithir, pH, gníomh tonnta, topagrafaíocht srl.

Tugtar comhphobal ar an páirt bitheach, atá déanta le roinnt líon plandaí agus ainmhí.

Líon: grúpa aonáin ón speiceas céanna, athchóirithe chun cónaí i gnáthóg sonraithe.

Tá Tosca Bitheach soiléir san éiceachóras, cáth conaíonn na aimhithe agus plandaí, na cinn a tugann bia, comórtas, nó bagairt bheith ithe san áireamh.

Tá plandaí agus ainmhithe rangaithe I eiceolaíocht sa treo a itheann siad.

Táirgeoirí: orgánaigh a úsáideann fuinneamh solais chun a bhia a dhéanamh le ceimiceáin simplí ón timpeallacht.

Is iad plandaí glasa na táirgeoirí agus faigheann tú iad ag bun an biashlabhra.

Tomaltóirí: orgánaigh nach ndéanann a bia fhéin ach faigheann siad a fhuinneamh ó fíochán orgánaigh eile.

Tá Tomaltóirí rangaithe níos mó – breathann sé ar an saghas bia a itheann siad:

Luibhiteoirí Feoiliteoirí Iliteoirí Dianscaoilteoirí Smionagaraí Smionagar: ábhar orgánach a bhfuil

marbh agus lofa.

Biashlabhra: seicheamh i líne díreach a thaispeánann cad a itheann cad san éiceachóras.

Bia - eangach: pictúir beacht ar cad a itheann cad mar tá an chuid is mó orgánaigh páirteach de níos mó ná slabhra amháin.

Tá dhá saghas bia - eangach: I bhia – eangach innilt , gluaiseann

fuinneamh ó na plandaí glas go na luibhiteoirí agus ansin go na feoiliteoirí.

I bhia – eangach smionagar, gluaiseann fuinneamh ó na plandaí glas go na

smionagaraí agus na dianscaoilteoirí. Tá roinnt leibhéil thrófacha i gach

biashlabhra. Is é leibhéal (beathú) trófach céim ar an

biashlabhra a faigheann an orgánach a bhia.

1ú Leibhéal Trófach – déanann táirgeoirí (plandaí glasa) siúcra agus próitéine trí fótaisintéis.

2ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí tosaigh a itheann na táirgeoirí.

3ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí tánaisteach (feoiliteoirí a itheann na tomhaltóirí tosaigh).

4ú Leibhéal Trófach – na tomhaltóirí treasach (feoiliteoirí a itheann feoiliteoirí eile).

Is féidir le iliteoirí agus dianscaoilteoirí mar aon le daoine bheith ar Leibhéil Trófacha éagsúila.

Taispeánann biashlabhra cad a itheann cad, ach níl aon suim againn na h-uimhreacha nó chomh mór is a bhfuil siad.

Tá dhá saghas pirimid eiceolaíochta, pirimidí uimhreacha agus pirimidí bithmhais.

Bithmhais: tuairisc ar mhais an líon. Pirimid uimhreach: barrachairt a

thaispeánann an uimhir comhneasta orgánaig sa biashlabhra.

Pirimid bithmhais: barrachairt a thaispeánann an mais comhneasta iomlán den líon speiceas I biashlabhra.

Is iad eilimintí abhábhair an t-saoil. Na eilimintí níos tábhachtaí: Carbón (C),

Hidrigine (H), Ocsaigin (O), Nítrigin (N), Fosfar (P) agus Sulfar (S).

Tá 95% den chorp déanta de na h-eilimintí seo.

Cosúil le fuinneamh, ní féidir ábhar (eilimintí) a chruthaigh nó a scrios. De réir seo tá eilimintí athchúrsáilte i rith an eiceachóras.

Tá páirt an tábhachtach ag na smionagaraí agus na dianscaoilteoirí san athchúrsáilte seo.

Tá trí timthriall tábhachtach ina bhfuil eilimintí athchúrsáilte. Is iad an tinthriall uisce (H and O), an timthriall nítrigine (N) agus an timthriall carbóin (C).

Tá méid suntasach carbóin sáite i breosla iontaise agus anois tá sé comhshóite go CO2 or CO, is iad seo gáis cheaptha teasa.

Is é an cheaptha teasa mhéadaithe feiniméan nádúrtha, seo an áit le sraitheanna gáis san atmaisféar a gaisteann fuinneamh teasa.

Tosca aibitheach: na páirtí neamhbheo san eiceachóras, a sochraíonn cén plandaí agus ainmhithe a bhfuil chun conaí ann.

Tosca bitheach: na páirtí beo san chomhphobal, na plandaí agus ainmhithe a conaíonn ann, agus arís sochraíonn siad cén orgánaigh a conaíonn san eiceachórus.

Is féidir tosca aibitheach a roinn i dhá ghrúpa: tosca CLÍOMACH agus ÉIDIFEACH.

Tagraíonn clíomach do meán staid na h-aimsire i h-eiceachóras.

Gnéithe a théann i bhfeidhm ar clíomach - leithead, airde, an ghrian agus lae / oíche

Tá idirghníomhú le na gnéithe seo chun gaoithe agus sruthanna a dhéanamh. Tá tionchar acu ar ithreacha an domhan.

Tá tionchar ag cineál agus ríocht na h-ithreach ar plandaí glasa (táirgeoirí).

Tosca Clíomach:

Solas Teocht Aer (ocsaigin) Uisce (báistí srl) Bogthaise Gaoth Topagrafaíocht (uillin, treoíocht agus aird)

Bainneann tosca éidifeach le uigeacht ithreach, pH ithreach, cothaitheach infhála ithir, méid ábhar orgánach, agus méid uisce.

Sé an ithir an sraith ag barr screamh Domhain. Tá sé déannta le carraigeacha, ábhar orgánach, aer, uisce, mianra agus orgánaigh.

Feidhmeanna ithir: Ancaire i gcomhair plandaí. Sólathar uisce, mianra agus aer do

phlandaí. Baile do na milliún microorgánaigh.

Breathann strúctúir agus torthúlacht na h-ithreach ar comhshuíomh agus na méideanna gaineamh, siolta agus cré.

Torthúlacht na h-ithreach – tagairt do cothaithigh infhála i gcomhair fá maith plandaí.

Tá airíonna na h-ithreach faoi tionchar clíomach agus topagrafaíocht.

Déanntar ithir nuair a bhuil carraigeacha bhriste síos de réir síonchaitheamh fisiceach (reoigh – leáigh) nó síonchaitheamh ceimiceach (báisteach aigéadach).

Tá cáithníní h-ithreach (gaineamh, siolta, agus cré) rangaithe maidir leis an trastomhais.•Cré < 0.002mm•Siolta 0.002 go 0.06mm•Gaineamh 0.06 go 2.0mm

Tá breith ag an méid coibhneasta gaineamh, siolta agus cré ar roinnt riochtaithe h-ithreach:

Den chuid is mó tá aerú maithe, draenáil maithe ag ithir ghainmheach, ach tá fadhb le láisteadh mianra.

Le h-ithir chréúil, tá an t-aerú bocht, draenáil bocht ach níos mó cion mianrach.

Is iad dúrabháin na h-ithreacha is fearr mar tá méideanna cosúila gaineamh agus cré iontu, mar seo tá draenáil maith agus aerú maith acu agus níl aon láisteadh mianra.

Na príomh comhábhair na hithreach a bhfuil le phlé le na h-eiceachórais:

Cion Ábhar Orgánach Is é húmas ábhar orgánach a bhfuil

dianscaoilte. Cuireann húmas feabhas ar aerú agus

draenáil na hithreach. Briseann dianscaoilteoirí síos húmas

chun mianra a scaoileadh isteach sa h-ithir.

Uisce na hithreach Insuonn fréamhacha an uisce agus

úsáideann sé é i fótaisintéis.

Aer Ithreach Tá gá le aer, le ocsaigin instigh ann I

gcomhair riospráid. Breathann an méid aer ar an méid

gaineamh agus cré san ithir.pH Ithreach agus Cothaithigh Tá cothaithigh ithreach ar fáil le cabhair ó

h-ábhar orgánach dianscaolite ( nó leasacháin).

Tá tonchar ag pH ithreach ar infhaighteacht na mianra seo.

Tá luachanna pH ithreach éireannach ó 3.5 orlach i bportaigh móin go 8.5 orlach sna hithreacha dhonn i Loch Garman.

Orgánaigh Ithreach Tá tonchar ag

orgánaigh ithreach ar roinnt mhaith riochtaithe h-ithreach.

Cuireann dianscaoilteoirí mianra ar fáil don ithir.

Tugann péisteanna talún aer agus mianra don ithir.

Déanann baictéir nítriúcháin níotráite a féidir úsáid ó N2.

Is iad na na tosca bitheach a bhfuil an tionchar acu de réir orgánaigh i h-eiceachóras.

Is iad na príomh tosca bitheach ná:Comórtas Tá comórtas idir na orgánaigh i

gcomhair acmhainní éagsúla san eiceachóras m.s. bia, foscadh.

Deirtear go bhfuil an nideog céanna ag na horgánaigh a bhfuil i gcomórtas lena chéile.

Nideog: ról orgánach san eiceachóras.

Oiriúnaithe Is iad oiriúnaithe na slite ina bhfuil an

orgánach speisialta, struchtúir choirp nó h-iompraíochtaí, chun mhar agus atáirgeagh san ghnáthóg.

Tá a lán samplaí de oiriúnaithe plandaí agus ainmhithe:

Cachtais – níl duillí acu acu spíne chun choisc a chur ar cailliúint uisce.

Feamainne - tá slam acu lasmuigh ionas choisc a chur ar cailliúint uisce nuair nach bhfuil siad san fharraigí.

Plandaí Tá ar plandaí comórtas a bheith eatarthu

chun spás fréamhacha, solas, uisce, cothaithigh, pailneoirí agus síolscaiptheoirí a fháil.

Athchóiríonn siad le athrú nós maireachtála nó le struchtúirí chun mhair.

Anmhithe Tá ar ainmhithe comórtas a bheith eatarthu

chun uisce, bia, foscadh agus céiligh a fháil. Tá orthu iad fhéin a sheachaint ó bheith ithe. Athchóiríonn siad le duaithníocht, athrú nós

maireachtála, struchtúirí nó athrú iompar chun mhair.

Galar D’fhoghlaim roinnt mhaith orgánaigh

chun mhair ag conaí ar orgánaigh eile. Is é seadán orgánach a conaíonn istigh

nó lasmuigh ar orgánach eile agus déanann sé damáiste dó.

Éifeacht Daoine Tá tionchar ag gníomhaíochtaí daoine

cosúil le feirmeoireacht, foraoiseacht, bóithre, tionscail agus tithíocht ar gnáthóige orgánaigh eile , leis an comórtas idir linn I gcomhair bia, spás agus foscadh.