Žanrovi latiniteta humanizma i renesanse · consuetudinem; num puer habuisset praeceptorem, qui parandae copiae gratia iussisset illum aliis verbis efferre quod legeret, aut num

Žanrovi latiniteta humanizma i renesanse

2018/19

Upute

Studentske obveze:

1) Redovito dolaženje na nastavu (do 5 izostanaka)1

2) Polaganje dvaju kolokvija

a. 17. IV. 2019. (Petrarca, Cortesius, Marulus, Pannonius) – 25 bodova

b. 5. VI. 2019. (Cervarius Tubero, Tranquillus Andronicus, Benignus) – 25

bodova

Sadržaj kolokvija: prijevod, jezična analiza, sadržajna pitanja

Student mora sakupiti ukupno 25 bodova iz dvaju kolokvija da bi ostvario pravo na

potpis. Na temelju bodova ostvarenih na kolokvijima studentu se predlaže konačna

ocjena. Studenti koji nisu zadovoljni ocjenom izlaze na usmeni ispit.

Sve obavijesti i svi nastavni materijali mogu se naći na mrežnoj stranici Hrvatskih studija:

Odsjeci > Odsjek za hrvatski latinitet > Nastavnici i predmeti > Predmeti > Žanrovi latiniteta

humanizma i renesanse

Kontakt nastavnika: [email protected]

1 Za svaki daljnji izostanak broj bodova ostvarenih na kolokvijima umanjuje se za 5.

mailto:[email protected]

2

Žanrovi latiniteta humanizma i renesanse 2018/19

3

Desiderius Erasmus Roterodamus

De recta Latini Graecique sermonis pronuntiatione dialogus 20–23

20 VRSVS: His coniuncta est legendi cura, cuius celeritas, nisi primis statim annis paretur, non temere

contingit homini, quantumuis adnitatur. Vix autem fieri potest, vt lectione delectetur, qui legendo

haeret ac laborat. Proinde, vt qui parum expedite scribunt, ad dictandi compendia confugiunt, ita qui

difficulter legunt, aut in totum abstinent a libris, aut si quid coguntur scire, lectorem accersunt.

Vtrobique perit illud secretum, quod praecipue alit ingenium, sive tuas cogitationes mandare litteris

pares, sive magnorum virorum cogitationes velis cognoscere. Vt autem puer statim per lusum

agnoscere discat litterarum figuras, rem adfero dictu humilem, sed tamen a summis viris traditam:

profuerit eas crustulis exprimere, vt diuinanti nomen elementi praemium sit ipse cibus. Hoc Flacci

consilium est. Fabius aliud indicat huic simile, vt ex ebore fingantur litterarum formae, atque vt his

lusus aliquis pueris gratus proponatur, qualis est nucum aut talorum aut si quod aliud genus, quod

nisi cognitis ac nominatis elementorum vocabulis peragi non queat. Quam ad rem

accommodatissimus latrunculorum ludus, quem hodie scacorum vulgus appellat, sic vt hinc Graecae

hinc Latinae litterae inter se concurrerent, nisi quod operosior est quam vt aetati primae conueniat,

adultioribus aptissimus. Idem efficient munuscula, quae puerorum vestibus ornatus gratia affiguntur

aut in manum dantur, vt cum voluptate intueantur, contrectent ac nominent. Videmus aetatem illam

affici voluptate, si in picturis agnoscant hominis aut animantis alteriusue rei figuram, ac nomen

reddant. Simili illecebra poterunt et ad litteras agnoscendas irritari.

21 Mox ad syllabarum connexionem progrediendum, hinc ad dictionum complexum, postremo ad

orationis structuram. Ea res fere constat memoria; quam volunt esse certam, eoque negant primae

fidendum, sed nunc recto, nunc inuerso, nunc confuso litterarum, syllabarum ac dictionum ordine

repetenda subinde eadem et inculcanda, donec certam legendi facultatem et expeditam paratam esse

constiterit. Nec ante tempus affectanda celeritas, quo fit vt multum adferat morae lectioni incogitans

festinatio, dum auditor dubitat quid legerit, dum auribus non assequitur lingua properantem, dum

quaedam intermittuntur, quaedam perperam sonantur; vnde, dum vel aliis reuocantibus vel ipse tibi

diffidens repetis multa, non parum dispendii secum adfert male captatum compendium. Prima cura

sit vt attente, vt emendate legamus; caeterum vt idem faciamus expedite, nec cogitantes ac velut aliud

agentes, dabit vsus. Id quod scite praecepit Fabius: Certa sit, inquit, in primis lectio, deinde coniuncta,

et diu lentior, donec exercitatione contingat emendata velocitas. LEO: Ista praeceptio non hic tantum

valet.


4

22 VRSVS: Adiiciebant et illud: dum legis, in dextrum flectendos oculos et quodammodo

praecurrendum, diducta in duas res animi intentione, vt aliud agatur voce, aliud prospectu,

quemadmodum qui facit iter, non hoc intuetur quod calcat sed quod calcaturus est; sic huic posteriore

intuenti priore recitanda sunt. LEO: Demiror quur hoc natura inuiderit homini, vt altero oculo

prospiceret in dextrum, altero in laeuum. Nec video quorsum opus sit duobus, quum fabri et

balistarii, si quando maxime intendunt prospectum, alterum occludant oculum. VRSVS: Dicam, si quis

te casus altero orbaret oculo, nonne gauderes alterum superesse? LEO: Verum si legas Hebraea, in

laeuum flectendus prospectus. VRSVS: Nimirum, vt in scribendo manus. Verum id minimo negocio

docet paucorum dierum vsus. Noui qui et pedum digitis expedite sciteque scriberent. Quibusdam ea

prospectus celeritas est, vt oculis praeuolantibus deprehensa sententia bene legant etiam perperam

scripta. Quaedam enim nisi cognito prius sensu recte sonari non possunt, etiam si bene scripta sint.

LEO: Credo, sed plures sunt, qui recte scripta legant perperam. VRSVS: Quod dicam, prodigii simile

est. Viuit adhuc quidam de procerum aulicorum numero, qui nunquam legit ipsum quod scriptum

est, sed loci sententiam aliis reddit verbis. Rogatus a me, num sciret se id facere, fatebatur se

frequenter huius rei admonitum. Quaerebam, num sciens ac volens id faceret. Negabat; imo non

dissimulauit se sibi hoc nomine displicere. Addebam, quanam occasione venisset in eam

consuetudinem; num puer habuisset praeceptorem, qui parandae copiae gratia iussisset illum aliis

verbis efferre quod legeret, aut num quid aliud accidisset simile. Negauit. Nam est huiusmodi musices

genus apud Britannos, vt multi inter se concinant, quorum nullus eas sonat voces quas habent

codicum notulae. LE0: Habet natura suas quasdam arcanas causas, quas frustra scrutantur homines.

Et ipse noui puerum annos natum duodecim, caetera perfectum; hoc tantum habebat prodigiosum,

quod omnia verba praepostere loqueretur, quod in nostrate lingua scis esse absurdissimum. Nam

Latine loquentibus, quanquam ad decorum compositio plurimum facit, tamen ad sensum fere nihil

refert, siue dicas ‹Honora patrem tuum› siue ‹Patrem tuum honora›; nihil autem absurdius, quam si

quis nostrate lingua dicat ‹Patrem tuum honora.›

23 VRSVS: Sic est vt dicis. Addunt autem praeceptiunculam mea sententia non aspernandam, quae

pariter et ad legendum et ad scribendum pertinet, nonnihil etiam ad mores. LEO: Audire gestio.

VRSVS: Moris est vt post agnitas formulas et contextas syllabas incipiant scribere nomina, mox et

oratiunculas. LEO: Sic est. VRSVS: Hoc operae nolunt insumi in vocabulis inanibus ac nihil

significantibus aut vulgo notis. LEO: Expecto vt melius dicas. VRSVS: Scis bonam eruditionis partem

esse, scire rerum vocabula. Hic supra modum cessatur a grammaticis vulgaribus, quorum vitio fit, vt

adolescentes post multos annos in grammatice contritos vix norint vllius arboris, piscis, volucris,

quadrupedis aut leguminis verum nomen. Ne domi quidem vllam supellectilem Latine nominare

possunt, adeo vt quum volunt sibi dari mantile, dicant ‹Da mihi rem›, et aut indice digito est opus aut


5

vulgatae linguae subsidio. Idem vsu venit, si producantur in officinam cuiuslibet artificis; tantum

generales rerum voces vtcunque tenent, species prorsus ignorant. LEO: Istud mihi sane vsu venit, ac

mecum aliis quamplurimis. Arborem, legumen, herbam, equum et canem ostendere possum; at si quis

exiget vt ostendam alnum aut fraxinum aut ilicem, silurum, scarum aut pectinem, eruum aut milium,

scolopendram, viuerram aut felem, haereo. VRSVS: Sic et in dialecticis pueri nihil audiunt nisi Sortes

currit, Plato disputat, Si asinus volat asinus habet pennas, et Sortem currere est possibile. LEO: Quid igitur

hic consilii? VRSVS: Eadem opera licebit pueris praescribere vulgo non obuia rerum vocabula aut

voces exquisitas, nonnunquam et bonae rei quippiam admonentes. Tam facile discitur quid sit lacerta

aut stellio aut pectunculus, quam quid sit canis aut vacca, nec difficilius scribitur Tempori parce quam

Vacca mingit aut Canis latrat. Interdum vnica vox continet perfectam sententiam, vt σωφρόνει. Id

multo magis conuenit obseruari, posteaquam eo profecit puer, vt integri versus iam sint ad

imitationem praescribendi. Quur enim non potius illis praescribitur hoc carmen:

Quo semel est imbuta recens seruabit odorem | testa diu

quam illud

Aut pluit aut ningit aut nostra pedissequa mingit?

In hunc vsum valebunt celebrium virorum apophthegmata, exquisitae breuesque sententiae,

prouerbia ac lepide dicta, cuiusmodi supellex ad omnem dicendi facultatem plurimum habet

momenti. Quorum si quis singula contemnit, huic occinam illud Hesiodium: Pusillum pusillo si

addideris, cito nasci magnum aceruum. Et haec inter lusum licet ediscere, nulla rerum memoria tenacius

ad ipsam vsque senectutem haesura animo, quam quae sic infixae sunt. Vides igitur quanta nobis hic

pereat vtilitas. LEO: Video sane quanta pars aetatis nobis instituentium vitio praeterfluat.


6

Desiderius Erasmus Roterodamus

Stultitiae laus

Declamatio. Stultitia loquitur.

Utcunque de me vulgo mortales loquuntur (neque enim sum nescia, quam male audiat stultitia etiam

apud stultissimos), tamen hanc2 esse, hanc inquam esse unam, quae meo numine deos atque homines

exilaro, vel illud abunde magnum est argumentum, quod simul atque in hunc coetum

frequentissimum dictura prodii, sic repente omnium vultus nova quadam atque insolita hilaritate

enituerunt, sic subito frontem exporrexistis, sic laeto quodam et amabili applausistis risu, ut mihi

profecto quotquot undique praesentes intueor, pariter deorum Homericorum nectare non sine

nepenthe temulenti esse videamini, cum antehac tristes ac solliciti sederitis, perinde quasi nuper e

Trophonii specu reversi3. Caeterum quemadmodum fieri consuevit, ut cum primum sol formosum

illud et aureum os terris ostenderit, aut ubi post asperam hyemem novum ver blandis aspirarit

Favoniis4, protinus nova rebus omnibus facies, novus color ac plane iuventa quaedam redeat, ita

vobis, me conspecta, mox alius accessit vultus. Itaque quod magni alioqui rhetores vix longa diuque

meditata oratione possunt efficere, nempe ut molestas animi curas discutiant, id ego solo statim

aspectu praestiti. Quam ob rem autem hoc insolito cultu prodierim hodie, iam audietis, si modo non

gravabimini dicenti praebere aures, non eas sane quas sacris concionatoribus, sed quas fori

circulatoribus, scurris ac morionibus consuevistis arrigere5, quasque olim Midas ille noster exhibuit

Pani.6 Lubitum est enim paulisper apud vos sophistam7 agere, non quidem huius generis, qui hodie

nugas quasdam anxias inculcat pueris ac plusquam muliebrem rixandi pertinaciam tradit, sed veteres

illos imitabor, qui quo infamem Sophorum appellationem vitarent, Sophistae vocari maluerunt.

Horum studium erat deorum ac fortium virorum laudes encomiis celebrare. Encomium igitur

audietis, non Herculis, neque Solonis, sed meum ipsius, hoc est, Stultitiae. Iam vero non huius facio8

sapientes istos, qui stultissimum et insolentissimum esse praedicant, si quis ipse laudibus se ferat. Sit

sane quam volent stultum, modo decorum esse fateantur. Quid enim magis quadrat, quam ut ipsa

2 Hanc = me. 3 E Trophonii specu homines macie confecti et squalidi egredi solebant. 4 Favonii venti sunt verni, ad quorum flatum solvitur gelu et laxatur humus. 5 Obiter notat mores hominum, qui ad ineptas fabulas attenti, in sacris concionibus dormitant. 6 Nota est fabula de Mida, qui Panem canentem Apollini praetulit. 7 Olim sophistae dicebantur philosophi et sapientiae professores, deinde rhetores. Postremo abiit

nomen in invidiam, ut sophistae dicerentur, qui fictam quandam sapientiae speciem jactitarent. 8 Hoc accipiendum, ut floccum aut pilum ostendat.


7

Moria suarum laudum sit buccinatrix et αὐτή ἑαυτῆς αὐλετρíς9? Quis enim me melius exprimat quam

ipsamet? Nisi si cui forte notior sim, quam egomet sum mihi! Quanquam ego hoc alioqui non paulo

etiam modestius arbitror, quam id quod optimatum ac sapientum vulgus factitat, qui perverso

quodam pudore, vel rhetorem quempiam palponem, vel poetam vaniloquum, subornare solent,

eumque mercede conductum, a quo suas laudes audiant, hoc est, mera mendacia, et tamen

verecundus10 interim ille pavonis in morem pennas tollit, cristas erigit, cum impudens assentator nihili

hominem diis aequiparat, cum absolutum omnium virtutum exemplar proponit, a quo sciat ille se

plus quam δìς διὰ πασῶν11 abesse, cum corniculam alienis convestit plumis, cum τòν Αἰθíοψα

λευκάνει12, denique cum ἐκ μυíας τòν ἐλέφαντα ποιεĩ13. Postremo sequor tritum illud vulgi

proverbium quo dicitur is recte laudare sese, cui nemo alius contigit laudator. Quamquam hic interim

demiror mortalium, ingratitudinem dicam, an segniciem, quorum, cum omnes me studiose colant

meamque libenter sentiant beneficentiam, nemo tamen tot iam seculis extitit, qui grata oratione

Stulticiae laudes celebrarit, cum non defuerint, qui Busirides, Phalarides, febres quartanas, muscas,

calvicia atque id genus pestes accuratis magnaque et olei et somni iactura14 elucubratis laudibus

vexerint.

9 Graece: Ipsa sui tibicina. Proverbium est, ubi quis se ipsum factis commendat. 10 Ironice dicit verecundum, impudentissimum significans, qui talia possit audire. 11 Id est, Bis per omnia. Ea est musicorum harmonia, quam vulgo duplicem octavam vocant. Abiit

autem in proverbium, quo maximum intervallum significamus. 12 Id est, Aethiopem dealbat. Est proverbium de re impossibili. Verum hic eleganter detorsit ad id,

quod is qui niger est factis, hoc est, infamis, ut candidus laudatur et alius pingitur quam est. 13 Id est, ex musca elephantem facit. Adagium est, cum quis rem nihili verbis attollit. 14 Quia vigilant ad lucernam.


8

Franciscus Petrarca

Epistulae

24.3 Franciscus Ciceroni suo salutem.

[1] Epystolas tuas «diu multumque perquisitas» atque ubi minime rebar inventas, avidissime perlegi.

Audivi multa te dicentem, multa deplorantem, multa variantem, Marce Tulli, et qui iampridem qualis

preceptor aliis fuisses noveram, nunc tandem quis tu tibi esses agnovi. Unum hoc vicissim a vera

caritate profectum non iam consilium sed lamentum audi, ubicunque es, quod unus posterorum, tui

nominis amantissimus, non sine lacrimis fundit. [2] O inquiete semper atque anxie, vel ut verba tua

recognoscas (Ps.-Cic. ad Octav., 6), «o preceps et calamitose senex», quid tibi tot contentionibus et

prorsum nichil profuturis simultatibus voluisti? Ubi et etati et professioni et fortune tue conveniens

otium reliquisti? Quis te falsus glorie splendor senem adolescentium bellis implicuit et per omnes

iactatum casus ad indignam philosopho mortem rapuit?

[3] Heu et fraterni consilii immemor et tuorum tot salubrium preceptorum, ceu nocturnus viator

lumen in tenebris gestans, ostendisti secuturis callem, in quo ipse satis miserabiliter lapsus es. Omitto

Dyonisium, [4] omitto fratrem tuum ac nepotem, omitto, si placet, ipsum etiam Dolabellam, quos

nunc laudibus ad celum effers, nunc repentinis malidictis laceras: fuerint hec tolerabilia fortassis.

Iulium quoque Cesarem pretervehor, cuius spectata clementia ipsa lacessentibus portus erat; Magnum

preterea Pompeium sileo, cum quo iure quodam familiaritatis quidlibet posse videbare. Sed quis te

furor in Antonium impegit? [5] Amor credo reipublice, quam funditus iam corruisse fatebaris. Quodsi

pura fides, si libertas te trahebat, quid tibi tam familiare cum Augusto? Quid enim Bruto tuo

responsurus es (ad Brut. I, 16, 7)? «Siquidem» inquit, «Octavius tibi placet, non dominum fugisse sed

amiciorem dominum quesisse videberis». [6] Hoc restabat, infelix, et hoc erat extremum, Cicero, ut

huic ipsi tam laudato malidiceres, qui tibi non dicam malifaceret, sed malifacientibus non obstaret.

Doleo vicem tuam, amice, et errorum pudet ac miseret, iamque cum eodem Bruto (ad Brut. I, 17, 5)

«his artibus nichil tribuo, quibus te instructissimum fuisse scio». Nimirum quid enim iuvat alios

docere, quid ornatissimis verbis semper de virtutibus loqui prodest, si te interim ipse non audias? [7]

Ah quanto satius fuerat philosopho presertim in tranquillo rure senuisse, de «perpetua illa», ut ipse

quodam scribis loco (ad Att. X, 8, 8), «non de hac iam exigua vita cogitantem», nullos habuisse fasces,

nullis triumphis inhiasse, nullos inflasse tibi animum Catilinas. Sed hec quidem frustra.

Eternum vale, mi Cicero.


9

Apud superos, ad dexteram Athesis ripam, in civitate Verona Transpadane Italie, XVI Kalendas

Quintiles, anno ab ortu Dei illius quem tu non noveras, MCCCXLV.


10

Angelus Politianus

Epistola ad Paulum Cortesium

1 Angelus Politianus Paulo Cortesio suo salutem dicit

Remitto epistolas diligentia tua collectas, in quibus legendis (ut libere dicam) pudet bonas horas male

collocasse. Nam praeter omnino paucas, minime dignae sunt quae vel a docto aliquo lectae, vel a te

collectae dicantur. Quas probem, quas rursus improbem, non explico. Nolo sibi quisquam vel placeat

in his auctore me vel displiceat. Est in quo tamen a te dissentiam de stilo nonnihil. Non enim probare

soles (ut accepi) nisi qui liniamenta Ciceronis effingat. Mihi vero longe honestior tauri facies aut item

leonis quam simiae videtur, quae tamen homini similior est. Nec ii, qui principatum tenuisse

creduntur eloquentiae, similes inter se, quod Seneca prodidit. Ridentur a Quintiliano qui se germanos

Ciceronis putabant esse, quod his verbis periodum clauderent: esse videatur. Inclamat Horatius

imitatores ac nihil aliud quam imitatores. Mihi certe quicunque tantum componunt ex imitatione

similes esse vel psitaco vel picae videntur, proferentibus quae nec intellegunt. Carent enim quae

scribunt isti viribus et vita; carent actu, carent affectu, carent indole; iacent, dormiunt, stertunt. Nihil

ibi verum, nihil solidum, nihil efficax. Non exprimis, inquit aliquis, Ciceronem. Quid tum? Non enim

sum Cicero. Me tamen (ut opinor) exprimo.

2 Sunt quidam praeterea, mi Paule, qui stilum quasi panem frustillatim mendicant, nec ex die solum

vivunt, sed et in diem; tum nisi liber ille praesto sit ex quo quid excerpant, colligere tria verba non

possunt. Sed haec ipsa quoque vel indocta iunctura vel barbaria inhonesta contaminant. Horum

semper igitur oratio tremula, vacillans, infirma, videlicet male curata, male pasta, quos ferre profecto

non possum. Iudicare quoque de doctis imprudenter audentes, hoc est de illis quorum stilum

recondita eruditio, multiplex lectio, longissimus usus diu quasi fermentavit.

3 Sed ut ad te redeam, Paule, quem penitus amo, cui multum debeo, cuius ingenio plurimum tribuo,

quaeso, ne superstitione ista te alliges, ut nihil delectet quod tuum plane sit, et ut oculos a Cicerone

deicias. Sed cum Ciceronem, cum bonos alios multum diuque legeris, contriveris, edidiceris,

concoxeris et rerum multarum cognitione pectus impleveris, ac iam componere aliquid ipse parabis,

tum demum velim (quod dicitur) sine cortice nates, atque ipse tibi sis aliquando in consilio,

sollicitudinemque illam morosam nimis et anxiam deponas effingendi tantummodo Ciceronem

tuasque denique vires universas pericliteris. Nam qui tantum ridicula ista quae vocatis liniamenta

contemplantur attoniti, nec illa ipsa (mihi crede) satis repraesentant, et impetum quodammodo

retardant ingenii sui, currentique velut obstant, et (ut utar Plautino verbo) remoram faciunt. Sed ut


11

bene currere non potest qui pedem ponere studet in alienis tantum vestigiis, ita nec bene scribere qui

tamquam de praescripto non audet egredi. Postremo scias infelicis esse ingenii nihil a se promere,

semper imitari.

Vale.


12

Paulus Cortesius

Epistola ad Angelum Politianum

1 Paulus Cortesius Angelo Politiano suo salutem dicit.

Nihil umquam mihi tam praeter opinionem meam accidit quam redditus ad te liber epistolarum

nostrarum. Putabam enim illum tibi in tantis occupationibus excidisse. Nunc autem lectis tuis literis

video illum non modo a te gustatum, sed etiam plane devoratum, cum et scripseris puduisse te in eo

legendo bonas horas male collocasse, et eas ipsas minime tibi dignas videri, quae vel ab aliquo docto

lectae vel a me collectae fuisse dicantur, praeter nescio quas hominum perpaucorum. Ego autem

totum istud tibi remitto, nec plane iudicium meum interponam, cum nefas sit quodammodo a te

dissentire. Et ego is sim, qui de altero iudicium facere (ut ait Marcus Tullius) nec velim si possim, nec

possim si velim. Sed veniam ad illud in quo te dicis a me quam maxime dissentire.

2 Scribis enim te accepisse me neminem probare, nisi qui liniamenta Ciceronis consectari videantur.

Ego vero quantum repetere memoria possum, nec istud recordor umquam dixisse, nec dictum volo.

Quae enim stultitia esset, ut cum tam varia sint hominum ingenia, tam multiplices naturae, tam

diversae inter se voluntates, eas velle unius ingenii angustiis astringi et tamquam praefiniri? Sed

quoniam me in hanc disputationem vocas, non erit fortasse alienum tempus purgandi iudicii nostri et

tuendi mei, cum plane cognoscam verba tua esse suasoris, non lacessentis. Et primum de iudicio

libenter fatebor, cum viderem eloquentiae studia tamdiu deserta iacuisse et sublatum usum forensem

et quasi nativam quandam vocem deesse hominibus nostris, me saepe palam affirmasse nihil his

temporibus ornate varieque dici posse, nisi ab iis qui aliquem sibi praeponerent ad imitandum. Cum

et peregrini expertes sermonis alienas regiones male possint sine duce peragrare, et anniculi infantes

non nisi in curriculo aut nutrice praeeunte inambulent. Cum autem multi in omni eloquentiae genere

floruerint, memini me unum Marcum Tullium ex doctorum acie abduxisse, in quem omnium

ingeniosorum hominum studia conferenda putarem. Non quod ignorarem multos dicendi gloria

praestitisse qui et acuere industriam et multis oratoriis virtutibus alere ingenia possent, sed et quia

videbam hunc unum omnium saeculorum consensu principem esse iudicatum, et quia a puero

didiceram in omni numero semper optimum esse eligendum. Corrupti stomachi et intemperantis

aegri esse putabam deteriorem cibum seligere, salutarem et optimum aspernari. Ausim nunc etiam

affirmare idem quod saepe: neminem post Marcum Tullium in scribendo laudem consecutum, praeter

unum aut alterum, qui non sit ab eo eductus et tamquam lactis nutrimento educatus. Sed erat tum

quaedam certa imitandi ratio, quae et fastidio similitudinis occurrebatur et nitidum illud genus

hilaritate quadam aspersa condiebatur. Nunc autem illa ab hominibus nostris aut neglecta est aut


13

ignorata. Similem volo, mi Politiane, non ut simiam hominis, sed ut filium parentis. Illa enim ridicula

imitatrix tantum deformitates et vitia corporis depravata similitudine effingit. Hic autem vultum,

incessum, statum, motum, formam, vocem denique et figuram corporis representat, et tamen habet in

hac similitudine aliquid suum, aliquid naturale, aliquid diversum, ita ut cum comparentur dissimiles

inter se esse videantur.

3 Dicam idem iterum: habere hoc dilucidam illam divini hominis in dicendo copiam, ut existimanti se

imitabilem praebeat, experienti spem imitationis eripiat. Fit enim undique ad eum concursus et

quisque arbitratur illo modo se posse dicere. Homines enim natura suavitatis avidiores difficillimam

rem voluntate, non facultate metiuntur. Itaque dum abundantiam sermonis et (ut ipsi aiunt)

facilitatem imitantur, nervos et aculeos deserunt, et tum a Cicerone absunt longissime. Nec autem

refert alieno ornatu et quibusdam luminibus ac quasi insignibus nostra scripta explere, nisi queamus

id distincte apteque facere. Fit enim nescio quid monstrosum, cum membra cohaerentia male

dissipantur.

4 Quare (ut de me loquar) nihil est, Politiane, quod me a Ciceronis imitatione deterreas, sed quod

potius obiurges inscitiam, quod nequeam bene illum imitari, quamquam ego malo esse assecula et

simia Ciceronis quam alumnus aut filius aliorum. Sed permagni interest utrum quis videatur

quenquam velle imitari aut neminem. Ego autem statuo non modo in eloquentia, sed in aliis etiam

artibus necessariam esse imitationem. Nam et omnis doctrina ex antecedenti cognitione paratur, et

nihil est in mente quin fuerit prius in sensibus perceptum. Ex quo intellegitur omnem artem naturae

esse imitationem, sed natura fieri ut ex eodem genere dissimilitudo nascatur. Homines enim, cum

inter se dissimiles sint, similitudine coniunguntur, et quamquam alii coloratiores, alii pallidiores, alii

venustiores, alii proceriores sint, una tamen est omnibus figura et forma. Illos autem quibus aut crus

aut manus aut brachia desunt, non omnino ex hominum genere excludendos, sed aut mancos aut

claudos appellandos putarem. Sic eloquentiae una est ars, una forma, una imago. Qui vero ab ea

declinant, saepe distorti, saepe claudi reperiuntur. Aspice nunc eos homines qui sibi elegerunt

Marcum Tullium imitandum, quantum ab eo distent, quantum etiam inter se dissimiles sint!

Profluentem quandam sine modestia ubertatem Livius arripuit, acumen Quintilianus, sonum

Lactantius, lenitatem Curtius, elegantiam Columella, quorum cum esset unum prope imitandi

propositum, nihil est tam dissimile quam ipsi inter se, nihil tam distans (si comparentur) quam ipsi a

Cicerone. Ex quo intellegi maxime et cum iudicio ponderandam esse imitationem, et cum ipsum

hominem mirabilem fuisse, ex quo tam diversa ingenia tamquam ex perenni quodam fonte

defluxerint.

5 Omnino, Politiane, certis auctoribus insistendum est, quibus ingenia formentur et tamquam alantur.

Relinquunt enim in animis semina quae in posterum per se ipsa coalescunt. Qui autem neminem


14

imitari et sine cuiusquam similitudine laudem consequi videri volunt, nihil (mihi crede) roboris aut

virium in scribendo prae se ferunt, et illi ipsi qui se niti dicunt ingenii sui praesidiis et viribus facere

non possunt quin ex aliorum scriptis eruant sensus et infarciant suis, ex quo nascitur maxime vitiosum

scribendi genus, cum modo sordidi et inculti, modo splendidi et florentes appareant, et sic in toto

genere, tamquam in unum agrum inter se inimicissima sparsa semina. Fieri enim non potest quin

varia ciborum genera male concoquantur, et quin ex tanta colluvione dissimillimi generis inter se

verba collidantur. Nec minus huius corruptae orationis asper concursus aures ferit quam ruentium

lapidum fragor aut strepitus aut quadrigae transcurrentes. Quid enim voluptatis afferre possunt

ambiguae vocabulorum significationes, verba transversa, abruptae sententiae, structura salebrosa,

audax translatio nec felix, ac intercisi de industria numeri, quod necesse est his omnibus accidere qui

ex singulis sensus et verba eruunt et neminem imitantur. Horum sane omnis oratio est tamquam

Hebraeorum domus, quibus sunt ad quoddam tempus diversorum hominum bona oppignerata. Nam

ibi et lacernae et amictus et penulae et multorum saepe pallia suspensa internoscuntur. Ego autem

tantum interesse puto inter eum qui neminem imitatur et qui certum ducem consectatur, quantum

inter eum qui temere vagetur et qui recta proficiscatur. Ille devius inter spinas volutatur, hic autem ex

propisito itinere ad constitutum locum sine lapsu et molestia contendit.

6 Praeterea, Politiane, sic habe neminem eloquentiae laudem consecutum qui non sit in aliquo

imitationis genere versatus. Apud Graecos non modo oratores Demosthenes, Hyperides, Lycurgus,

Aeschines et Deinarchus, sed etiam illi ipsi philosophi, virtutum magistri, alicuius imitatores esse

voluerunt. De nostris hoc loco taceo, ne videar tibi uni omnium doctissimo quasi scholam quandam

explicare. Nec item aliquid de Marco Tullio dicendum puto. Exploratum est iam illud omnibus, ut qui

se ad Marcum Tullium effingendum contulerit, si minus aliquam imitandi gloriam assequatur, in eo

tamen ornetur, quod illum sibi elegerit exprimendum, ut illud fuisse naturae et ingenii videri possit,

hoc iudicii.

Vale.


15

Georgius Sisgoreus

Elegia de Sibenicensis agri uastatione

Credebam post multa mei mala fata uigoris

Denique iam fatis uiuere posse bonis.

Interdum celum nimbis agitatur et auris,

Interdum radiis ornat Apollo suis.

Non mutat scaeuas in me fortuna sagittas;

Me miserum semper, fors mala, quid

crucias?

Sapphica credebam iam leto condere cantu

Te, pulcher, Musis, Phoebe, fauente

meis.

Nunc elegos iterum cogor cantare dolentes

Et premor, a! lacrimis protinus ipse

meis.

Non fato similes habeo, fortuna, poetas,

Qui cecinere elegos corde gemente

malos.

Delia, te cultus cantat, formosa, Tibullus

Et dolet ingratas semper habere faces.

Non erat ille dolor uatis sine uulnere ceco,

Attamen ille dolor plenus amoris erat.

Naso, pulsus eras patria cariturus, amicis,

Sollatio multo, coniuge et ipse tua.

Ille dolor cunctos uincebat, Naso, dolores,

Quem uincit certe nunc meus iste

dolor.

Praetereo fratres crudeli morte peremptos,

Quos fleuit misero nostra querella

sono,

Et taceo multos, qui me pressere, dolores;

Me miserum semper, fors mala, quid

crucias?

Hei mihi, nunc doleo patrios uastarier agros

Factaque Christicolis maxima probra

uiris.

Ista mei luctus et magni causa doloris,

Et superat querulos nostra querella

modos.

Est genus inuisum cunctis in partibus orbis,

Turcorum semper perfida turba fuit.

Viuit et hic populus Maomethis lege

nephanda,

Gens Alcorano credit et ipsa suo.

Est tamen huic generi fas ille uel ille cupido,

Fas Veneris crimen, fas Ganymedis

amor.

Lex uetat his semper feruentis pocula Bacchi,

Saepe tamen uino turba sepulta iacet.

Lex data, ne porcis utatur turba prophanis,

Foedior est porcis Turchia turba

tamen.

Dedita perpetuo et sceuo gens dedita bello,

Vnica spes ferrum, parmula, cuspis,

equus.

Gens inimica sacras ardescit perdere leges,

Quas deus electis fixit in orbe suis.

Conqueror, antiquam uicit Bizantion urbem,

Foedauit Graiam sanguine Turcus

humum.

Lesboas Turcus superauit perfidus arces,

Plurima sub diro continet arua iugo.


16

Nuper et innumeram conflauerat equore

classem,

Qualem non Xerxes duxerat in Danaos.

Pugnauit bombis et muros Aulidis altos

Fregit et in tota profluit urbe cruor.

Dicere si uellem, quot uicit regna, quot urbes,

Deficeret carmen deficerentque dies.

Turcus adest patrie, patrios populetur ut agros,

Et Sibenicas frangere pergit opes.

Cernebam Turcos alta de turre furentes

In patrios iuuenes in patriosque uiros.

Certe ego ueloces cursus mirabar equorum

Hastarumque minas barbaricumque

dolum

Motaque per uarios uexilla rubentia uentos

Saepius et uidi candida signa trahi.

Pulchra iuuenta furens scutum portabat et

ensem

Pro patria pugnans pro domibusque

suis.

Currebatque simul cum fundis rustica pubes

Praestoque cum tellis aduena miles

erat.

Pugnabant patrii, dirus pugnabat et hostis,

Plurima sunt Turcis uulnera fixa uiris.

Ter conatus erat nostras inuadere turmas,

Ter nostris Turcus Martia terga dedit.

Ad sua festinat compulsus uerbere castra

Noster ager Turco milite plenus erat.

Impius ille furens uillas dedit ignibus omnes

In cinerem uersa est rustica tota

domus.

Aruaque cum teneris alte surgentia spicis

Ieiunis potuit iam dare Turcus equis.

Totaque cum folio florentis uinea Bacchi

Esca fuit capto maxima facta gregi.

Vulcanoque datur preclare Palladis arbor,

Vel facit umbrosas cesa Minerua

domos.

Protinus et capiunt multos iuuenesque

senesque,

Captaque cum natis uillica multa fuit.

Verbera uel patitur captus uel uincula suffert,

Captaque sed Venerem passa iuuenta

fuit.

Nec dubitant alii diuum foedare figuras,

Hei mihi, nec sacre numina fixa cruci.

Numine nec uero panem timuere sacratum,

Sunt data fumosis denique templa

focis.

Carmine quo flebo? Faciam quid, patria dulcis?

Quidue miser faciam, tuque sacrata

fides?

Est mea mens tanto nimium, queror, egra

dolore,

Rumpuntur fletu pectora nostra graui.

Cogor Apollineum uates deponere plectrum

Et gladium nostra stringere posse

manu.

Consultus ponam numerosa uolumina iuris

Et clypeum capiam Marte fauente

mihi.

Pro te, sacra fides, et, dulcis patria, pro te

Sit mea barbaricis dedita uita uiris!

Pro te me uoueo, pro te mea pectora trado

Et morior pro te uulnera sceua ferens.


17

Georgius Sisgoreus

Ad Virginem

Tanta se ueteres non iactant uirgine uates,

Quanta ego, delicie uirgo serena mee.

Tu, mea Callyope, des nostro in carmine uires,

Dedico dum carmen, dum tibi, uirgo, meum.

Perfoelix esset, si te nouisset Homerus,

Qui cecinit placidis plurima ficta iocis.

Te caneret solam, soli tibi carmina libans

Te solam, uirgo, crederet esse deam.

Tu pia, tu clemens, tu quam castissima uirgo,

Tu decus eternum, tu mea, uirgo, salus.

Et tua, uirgo, deum portarunt uiscera summum,

Quem mare, quem tellus sydera quenque colunt,

Virgo, malam remoue nostro de pectore labem

Et faueas Musis carminibusque meis.


18

Georgius Sisgoreus

De situ Illyriae et civitate Sibenici

100.17 De moribus quibusdam Sibenici

Mores habent ultra leges nostri cives quosdam peculiares et quosdam peregrinos, quos a finitimis

imbiberunt. Siquidem proverbiis Illyricis utuntur, quae nos dicteria diximus et ex lingua vernacula in

Latinum vertimus cum Iacobo Naupleo, viro docto et diserto. Illis namque nec leges Solonis nec

Numae Pompilii excogitationes nec ipsa Picthagorica praecepta videntur acutiora.

Mulieres praeterea in funerum luctibus reboant nenias constantium animos virorum percutientes et ad

lachrymam excitantes, ferventiores quidem fletibus Thetidis et matris Euriali, quos in filiorum

perditionibus barbaro ululatu emittebant. Et in nuptiarum die choreas ducentes quaedam cantant

epithalamia, qualia nec Catullus nec Claudianus cecinisse fuit auditus. Petulans deinde iuventus

cupidinibusque capta voce valens amatorium carmen tale noctu decantat, quale vix cultus Tibullus

aut blandus Propertius aut lascivus Lichoridis Gallus aut Lesbya Sappho decantaret. Et molam

vertentes pro conficiendo oleo meditantur eglogas alternas diceresque Dametam et Menalcam coram

Palemone modulari.

Pro modo praeterea cantilenae in choreis terram feriunt. Quam rem describens Galeottus li° De

homine sic loquitur: Apud Sclavinos nunc in usu est modus ille antiquorum. Nam cum staticulos in

chorea fecerunt, omnes uno eodemque tempore terram pede pulsant. Cuius saltationis meminit

Horatius Alterno terram quatiunt pede. Horatius I. carm.

Haec ille. Et miror, qua ratione Galeottus Illyricos dixerit Sclavinos, cum accolae Savi fluminis in

Illyrico Savini dici debeant. Nec satisfecit Galeottus Georgio Merulae id obicienti. Me, inquit, vocas

audacem, quod Sclavinos pro Dalmatis vel Liburnis dixerim: rideo aeternumque ridebo tui

hebetudinem. Nescis, Georgi, Sclavinos ex Scythia venisse et haec loca occupasse. Hactenus Galeottus

contra Merulam, quod minime est cordi.

Et, ut in Saturnalibus Romanorum pueri nucibus et viri alea ludebant xeniaque ferebant et apophoreta

referebant, sic moris est in civitate Sibenici celeberrimo Natalis Domini festo, eo quidem mense, quo

illi inter Saturnalia, nostri intra Christi Natalia, dempto errore gentilitatis, servare. Quocirca Seneca ad

Lucilium scribit: December, inquit, mensis, cum maxime civitas sudat. Ingenti apparatu sonant omnia.

Die namque Natalis solennissima festo favens alter in alterius concurrit oscula tamquam obsides pacis

salutis tempus advenisse nuncians et pacis auctorem, cuius multum desyderabat universa terra

cuiusque pulchritudinem sol et luna mirantur.


19

Ianus Pannonius

Epigrammata et elegiae

De carminibus suis

Accipitrum et leporum si te repetita fatigat

Fabella, Hispani respice vatis opus.

Invenies illic, toto quam saepe libello,

Velox Marmarico, ludat in ore lepus.

De se ipso

Ille ego et haec cecini Dravum generatus ad

altum,

Perlege et haec, si quis cetera forte legis.

E Graeco

Nudus humum scandi, nudus terrae ima

subibo,

Quid frustra afflictor, nuda suprema videns?

De immutatione sui nominis

Joannes fueram, Janum quem pagina dicit,

Admonitum ne te, lector amice, neges.

Non ego per fastum sprevi tam nobile nomen,

Quo nullum toto clarius orbe sonat.

Compulit invitum mutare vocabula, cum me

Lavit in Aonio, flava Thalia, lacu.

Ad libros suos

Vos, Ovidi, Lucane, Maro, si forte potestis,

Mutua praestetis bis mihi, quaeso, decem.

Cessatis? iam vos Saxo Iudaeus habebit,

Qui servat magnae, lintea iuncta, viae.

Istic ignavi tineas et pascite mures,

Nil opus est vestris nunc mihi carminibus.

Nunc mihi opus numis; quarto vos mense

videbo,

Venerit interea si quid ab Hungaria.

In Iudaeum foeneratorem

Lucanum et iuncto pariter Nasone, Maronem,

Redde mihi Iuda, seu mage tu Salomon.

Quid dubitas? ego tres olim tibi nempe

libellos,

Inspice si Iani chartula nomen habet.

Quis modus usurae? sortem, inquis, foenus

adaequat.

Si verum dicis, perfide, non redimo,

Hic pereant; tanti vix illos auctio vendet;

Insanit suamet pignora quisquis emit.

Laus Pannoniae

Quae legerent omnes, quondam dabat Itala

tellus,

Nunc e Pannonia carmina missa legit.

Magna quidem nobis haec gloria; sed tibi

maior,

Nobilis ingenio, patria facta, meo.

De Sclavinia

Pars ea Pannoniae, quae nunc Sclavinia fertur,

Pagos complures, oppida rara gerit.

Ad Guarinum Veronensem

Te precor, o nostri, decus et nova gloria, saecli,

Qui calles linguas, docte Guarine, duas,


20

Quo iam tot fuimus sub praeceptore per annos;

Hospes ut in cena nunc meus esse velis.

Quam dedit Evandro laudem Tirynthius

hospes,

Hanc dabis ipse mihi, si meus hospes eris.

Ad Ioannem archiepiscopum Strigoniensem

Quo tibi tot duros et luce et nocte labores,

O nunquam curis non agitate pater?

Hoc ave Caucasia est sine fine Promethea rodi,

Hoc fulcire humeris semper Atlanta polum.

Tamne iuvat nulla mentem requiete remitti,

Sic leve continuis insenuisse malis?

Nil est in terris, quod non aerumna fatiget,

Nec tua perpetuo membra adamante rigent.

Trux quondam Alcides, vagus et requievit

Ulixes,

Credimus et dominum saepe vacare Iovem.

Si sapis, ex aliqua, tuus esto, parte, nec

unquam

Sic aliis vivas, ut tibimet pereas.

De tectis per Ioannem archiepiscopum

Strigoniensem instauratis

In cathedra Petri Paulo residente Secundo,

Tertius imperium dum Fridericus habet,

Haec instauravit Ioannes tecta Sacerdos,

Funditus obruerat quae prius ignis edax.

Pro quibus officiis aeternum vivat Olympo,

Sed postquam in terris vixerit ille diu.

Ad Iustinam

Mel, Iustina, meum, mea cara sororcula, quare

Missa remisisti, munera nostra, tibi?

Non ideo misi, quo te corrumpere vellem,

Sit procul a nobis hic, mea vita, furor.

Sed magis ut scires, quam te devotus amarem,

Vult aliquo nosci pignore castus amor.

Qualiter offensam valeas pensare, requiris?

Tu mihi fac mittas, ut nec ego accipiam.

De se quod amare coepisset

Quod mihi divino tu saepius ore solebas

Dicere, nunc, Michael, exitus ecce probat.

Haesimus, et totis concepimus ossibus ignem.

Concidit et tandem spiritus ille meus.

Cum te dementem dementia nostra vocabat,

Cum mox ridendo tu mihi risus eras.

Quare in amore rudi, doctissimus ipse, sodali,

Consilium, quaeso, confer et auxilium.

In superflua quaeritantem

Hoc unum semper quaeris: superetne

Maronem

Tullius? an maior sit Cicerone Maro?

Nescio; verum illud belle scio, quod tibi

nunquam

Est visus, Procopi, nec Maro, nec Cicero.


21

Georgius Benignus

Oratio funebris habita pro magnifico et generoso senatore Iunio Geor. Patritio Rhag. In aede divi

Francisci. XIII. Cal. Martias. MCCCCLXXXXVIIII.

Admirabili divinae artis opificio si diligenter animo revolvere voluerimus, ipsum hominem esse

conditum inveniemus, Rector excelse, P. optimi senatoresque amplis., cui parens ille deus corpus

terrenum (id enim elementum in eo praecipue viget et dominatur), animum autem caelestem omni

mole carentem indidit, ima summis, terrenis plusquam caelestia, caducis immortalia miro nexu

copulavit summaque amicitia atque mutua benivolentia coniunxit. Nam et si animus tanquam

caeligena quidam superas ac sydereas suapte natura exoptet domos, et stellifera, immo et sublimiora

atque immobilia illa (cuncta nanque quae moventur sub immobili clauduntur corpore) percupiat tecta,

tanto tamen benivolentiae vinculo huic terrestri nectitur corpori ut extra illud esse omnino abhorreat,

in illo permanere manibus pedibusque nitatur, tugurium hoc satis vile aulae regiae anteponat, atque

(caeteris paribus) isto in fragili corpore quam in caelis habitare malit suaviusque illi foret summo

perfrui bono non separatum quam etiam caelos incolentem potiri deo a corpore seiunctum. O miram

oppositorum amicitiam! o certo ingentem atque omnibus paene abditam divini operis virtutem! non

enim iam pares cum paribus veteri proverbio congregantur, non simile, sed contrarium et dissimile,

natura contra naturam, expeti videntur. Enim vero unde ipsi animo qui spiritus purus est tanta cum

corpore familiaritas? unde tam dulcis societas? unde tam suave contubernium? accedite et si audire

lubet huiusce rei causam me vobis hodie aperiente accipite. Locus et pars quod sint quove pacto sese

respiciant cum multarum rerum periculo tum ipso loquendi modo didicistis. Novi vos non negaturos

sed concessuros apertissime parti unicuique tum melius esse quum suo toti iuncta fuerit illudque

constituerit; naturalia nempe munera quum adsunt et habentur oblectant, quum vero absunt maerore

afficiunt. Nihil autem parti, praesertim ei quam phisicam appellamus, quam alteram perficere vel ab

altera perfici parte antiquius est: expetit forma natura ipsa duce non minus iungi materiei quam

materies formae; et si enim illa det (ut aiunt) esse, materia vero suscipiat, non tamen minus expetit

forma tribuere quam materia excipere. Quod si quis vir liberalis aut magnificus consideraverit, in se

ipso verum esse agnoscet; avide nanque is tribuit cum maestitia suscipit. Audite mirabilius

quemadmodum viro magnifico suavius est dare quam illi cui confert accipere: sic nimirum dulcius est

ipsi animo vitam corpori tribuere quam corpori eam recipere. Beatius enim est dare ac excellentius

quam excipere: quo autem munera excelentiora fuerint, eo avidius expetuntur; quo ut non minus

animus iungi corpori quam corpus animo expetere sit autumandus exactior atque perfectior futurus

quum et vitam corporis tribuet et in suo extiterit toto illudque constituerit. Quorsum haec? ut


22

agnoscatis animos nostros non esse his in corporibus veluti nautas in naviculis ut plerique

Platonicorum existimavere; nam ipsos esse quosdam eudemonas aut Lares vel laruas lemures aut

genios; neque esse angelos illos (ut nonnulli finxere) qui in grandi illo Michaelis cum dracone conflictu

neutri parti adhaeserint, sed quasi indifferentes perstiterint, eamque ob rem in haec corpora detrusos

quo utram partem sequi decreverint examinarentur et ita vel cum malis poenas luerent vel cum bonis

perfruerentur aeternis; opinio delira certe atque explosa hominum inimicos quae animos autumat

esse. Nil enim est tam rationi contrarium quam angelos detrudi vique persistere in loco aliquo; hi

quoque nesciunt contra deum esse qui non sit cum deo et illum qui ei non adhaeret seiungi et odio

habere qui aperto amore non prosequitur; non sunt itaque animi nostri daemones aut angeli ulli, sed

species hoc est formae et actus vel, ut Aristotelico utar vocabulo, corporum humanorum endelechiae.

Non est quoque animus humanus natura integra ut daemon seu angelus, sed humanae naturae pars

nobilior et forma corporis. Quorsum iterum haec? quo non putaretis animum eo modo esse in corpore

sicuti in compede aut ergastulo, ita ut quum e corpore discedit veluti e custodia quadam atque vinclis

evolet. Eo namque concesso vi, non natura, corpori iungeretur et solutus libenter, tanquam liber

factus, abiret atque in id redditum abhorreret, neque forma corporis esset, neque pars totius naturae

humanae est; tamen fateor aliqua ex parte animo haec nostra caro compar et carcer quia pater rex

statu (peccato primi parentis destituto necdum pleno restituto) ipsum premit suoque pondere gravat.

Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam, ea tamen dare eorum mutua amicitia quam ipsa

natura conciliavit et peperit sublata ivisse non censenda est; adventitia quippe non praeiudicant

naturalibus. Quorsus tertio illa induximus? quo certiores vos redderem animum extra vi persistere; ex

quo enim est forma corporis, illi conecti iterum semper natura cupit; cupidinem autem naturae

vacuam nostis esse omnino non posse tritumque id vobis esse nullum violentum perpetuum fore. Ex

quibus quid sequatur novi vos iam accepisse: redibit profecto iterum animus corporique iungetur, vel

violentum erit perpetuum et naturae desideria erunt vana. Quod si haec posteriora impossibilia

ducitis, illud certo tanquam necessarium, ut pueri, opus est et haec ratio animorum immortalitate et

naturae cupidine, quae non potuit supervacue ab illo (qui nihil agit frustra) infundi, et concessa

animos esse corporis formas concludi et perorari evidenter, atque necessario manifestum est. Et quum

tanta sit probatio: et convenientia inter corpus et animum ut idem aliud vivificare quam suum corpus

nequeat, quid restat nisi ut denuo illud corpus ita raperetur quo ipsi animo fiat idoneum domicilium,

quo, inquam, ab eodem apte vivificari possit? Qui tandem eveniet? erit iterum idem homo integer;

vivet aevo perpetuo; totus erit immortalis ita ut iam nullo modo mori: neque, sit hic praecesserint

merita, quicquam sinistri pati possit et in corpore tam dilecto constitutus videbit regem suum in

decore suo, oculo quidem mentis divinitatem, carneo autem Christi humanitatem intuebitur.

Nunquam senio, nunquam morbo, nunquam afficietur vel parvulo dolore. Fugiet mors, abstergentur


23

lacrimae, non erit luctus. Priora enim haec et huiusce miserabilis vitae conditiones, posteriora sunt

gaudia exultationes tripudia.


24

Marcus Marulus

De institutione bene beateque vivendi

4.4 De veritate colenda mendacioque fugiendo

Hactenus de obedientia, nunc de ueritatis obseruatione nobis sermo erit. Quę virtus cum omnibus

conuenit, tum pręcipue religiosis. Alioquin, quomodo Christi serui dicerentur, qui ueritas est, si

mendaciis animum applicarent? Aut quomodo Deo placere possent, si diaboli opera ęmularentur? Ille

homicida erat ab initio et in ueritate non stetit, quia non est ueritas in eo. Cum loquitur mendacium, ex

propriis loquitur, quia mendax est et pater eius.

Vetus Testamentum summos ueri cultores habuit prophetas, qui quidem pro eo asserendo uitę

periculum adire non formidabant.

Vir Del ille in Bethel nequaquam ueritus est Hieroboam regis pręsentiam, ut prophetaret aduersus

sacerdotes excelsorum ab ipso constitutos. Rex uero ira percitus protenta manu prophetantem

comprehendi iubebat. Et manus, quam protenderat, aruit, ita ut, quem ulcisci uoluerat, continuo

eundem pro instauranda manu supplex rogaret. Vsque adeo is, qui uera prędicere ausus fuerat, ipso

etiam rege tunc maior fuit: lędi non potuit, lęsum sanauit.

Micheas quoque propheta, cum de belli euentu, quod Achab et Iosaphat reges contra Syrię regem

parabant consuleretur, nihil ad gratiam est locutus. Prędixit Israhelitici exercitus fugam et Achab regis

necem, ipso audiente ac pseudoprophetis e diuerso prospera omnia pollicentibus. Sed quoniam malis

inimica est ueritas, a Sedechia in maxillam percutitur, ab Achab in carcerem truditur. Cum autem

euenissent, quę prędixerat, mendacium interiit, ueritas mansit et qui uera uaticinanti manus

intulerant, ab aduersariis cęsi poenas dedere, ipse uinculis liberatus est.

Zacharias, Ioiadę sacerdotis filius, ueritate, id est, Dei spiritu imbutus non dubitauit Ioam, regem

Iuda, palam arguere, quod patrię ritu relicto ad idolorum cultum conuersus fuisset. Prophetantem in

atrio domus Domini lapidibus obruerunt. At uero Deo innocentis necem ulciscente ingentes illorum

copię a paucis Syris prostratę sunt, Ioas a seruis interfectus. Qui autem pro ueritate mori non timuit,

uitę ęternę pręmia recepit.

Quoniam uero os, quod mentitur, occidit animam, iccirco Ananias, Azur Gabaonitę filius, mendaciter

prophetans per Hieremiam arguitur deuoueturque. Quia prophetasti — inquit — et non misit te

Dominus, hoc anno morieris. Et eo ipso anno mendacium morte diluit.

At etiam Hieremiam in Aegypto lapidatum dicit aliquis, licet uera annunciaret. Cui breuiter

respondebimus: Preciosa in conspectu Domini mors sanctorum, mors autem peccatorum pessima.

Ideo iustos occidi permittit Dominus, ut beatificet; ideo malos, ut damnet.


25

Multi pręterea ex prophetis extrema pati quam uera reticere pręoptarunt, cum ob hoc a Deo

dirigerentur, ut regum populorumque uitia corriperent et eis poenas denuntiarent. Esaias in duas

partes sectus est, Hieremias lapidibus obrutus, Amos recte per tempora transfixus. Alii etiam sancti

homines — fateor — talia passi sunt, sed de morte transierunt ad uitam, de laboribus ad quietem. O

pręoptanda supplicia, per quę beatitudinis cumulus augeatur et quorum patientia Deo nos efficit

chariores!

Nequis tamen ad solos prophetas ueri obseruationem spectare arbitretur, Achior, Ammonitarum

ductor, ab Olopherne Bethuliam obsidente de Iudeorum uirtute interrogatus, quod sentiebat, non

dissimulauit, asserens inexpugnabiles esse Deo ipsorum cum ipsis stante, nisi quando eo relicto ad

deos alienos declinassent. Ob hoc uinctus in Bethuliam mittitur, ut simul cum illis, contra quos bellum

erat, captus puniatur. Sed longe secus quam ueritatis persecutores crediderant, euenit. Olophernes,

qui nihil armis suis resistere posse gloriabatur, foeminę manu interimitur, reliqui fugam petunt.

Achior vero uitę periculum euadens, nequid in se gentilitię falsitatis resideret, etiam circumcisionem

accepit. Qui ergo pro ueritate steterat, salutem, qui contra nitebatur, necem et nece grauiorem

ignominiam et utroque acerbiora gehennę supplicia est consecutus.

Post prophetas fidissimi ueri assertores extitere apostoli martyresque et reliqui, qui eos imitati aut

docendo aut reprehendendo, aut prędicando nunquam quicquam locuti sunt uel metu uel odio uel

gratia. Contempserunt potentum minas, deriserunt tyrannorum supplicia, mortem ipsam subire non

recusarunt, dum pro ueritate starent, soli illi semper placere studentes, qui ait: Ego sum uia, ueritas et

uita. Hinc quidem multos leuissimi etiam mendacii culpam sedulo cauisse accepimus. (...)

5.1 De nemine temere iudicando

Sed plerique aliena nimis auide iudicantes ipsi errore incauto in culpam labuntur, dum uel incerta pro

certis affirment uel, si certa sunt, iudicare ad eos non pertineat uel, si pertinet, occulta pro manifestis

iudicent uel, etiam si manifesta sunt, quo animo fiant, ignorent et ueluti male facta persequantur.

Huiuscemodi autem iudicia, quoniam temeraria sunt, a Domino prohibentur dicente: Nolite iudicare,

et non iudicabimini; nolite condemnare, et non condemnabimini! In quo enim iudicio iudicaueritis,

iudicabimini; et in qua mensura mensi fueritis, remetietur uobis. Igitur hoc loco colligere exempla

decreui, quibus instructi circumspectiores esse poterimus ad noxam hanc deuitandam Deoque

obediendum, nequis in alterum, quomodo non licet, sententiam proferendo seipsum damnet.

Aaron et Maria Moysen probro iactauerant ob uxorem eius, ut ait Scriptura, Aethiopissam. Et quę tam

audacis petulantię caput et causa fuerat, in lepram incidit, ut corporis morbo mentis uitium puniretur,

quoniam ab homine reprehendi non debuit, quem Deus suis colloquiis suaque familiaritate dignum

iudicabat. Hinc discere licet, quanti periculi sit seculo seruientibus, ut quicquam sinistrum indecensue


26

sentiant de seruis Dei. Fit enim plerumque, ut, quod illi reprehendendum iudicant, apud Deum

laudabile sit. Iccirco et Apostolus clamat dicens: Tu quis es, qui iudicas alienum seruum? Domino suo

stat aut cadit. Et ne de cadente etiam desperemus, ait: Stabit autem, potens est enim Deus statuere

illum.

Quod autem ad coniugatos spectat, quandiu adulterii crimen latet, suspicari fortasse licet, credere non

licet. Et Veteri quidem Lege mulieris suspectę causam per sacrificium zelotypię uiro discutere

permissum erat. Nunc nefas est accusare nisi deprehensam. Sed si deprehensam etiam lapidari uetuit

Dominus, nisi ab eo, qui sine peccato esset, cum nemo sine peccato sit, uix dici potest, quam grauiter

delinquant, qui suspectam ueluti deprehensam lapidant ictibus detractionis et infamię dentibus

lacerant fortasse innocentem. Et profecto de iis, quę latent, qui iudicat, etiamsi euenerit, ut uerum

iudicet, mentitur, dum se scire affirmat, quod nescit.

Qui Susannam accusauerant, falsitatis conuicti lapidibus obruti sunt, ipsa post mortis quoque

sententiam absoluta. Quisquis igitur insontem sceleris alicuius insimulauerit, ab ipso Iudice, quem

nihil omnino latere potest, tantidem condemnabitur, quanti damnari accusatus debuit, si deliquisset.

Vnde mendacem testem talione punit Lex, ut, quantum poenę quis in proximum praua delatione

molitus fuerit, tantum pro impietate ferat. Non miseraberis ei — inquit — sed animam pro anima,

oculum pro oculo, dentem pro dente, manum pro manu, pedem pro pede exiges!

Ac ne facile delatoribus credamus aut rumoribus incertis ad iudicandum compellamur, diuina

sancitum est lege: Non stabit testis unus contra aliquem, quicquid illud peccati et facinoris fuerit, sed

in ore duorum aut trium testium stabit omne uerbum. Contra Dei ergo legem agit, qui contra aliquem

unius tantum uerbi fidem adhibet.

Sed manifestum quoque aliorum opus, quod ita bono ut malo animo agi potest, qualiter accipiendum

sit, sequenti exemplo satis patebit.

Diuisa Promissionis terra uictisque hostibus Iosue duce et iam militię missione accepta tribus Ruben et

Gad et dimidia tribus Manasse de Sylo, ubi tabernaculum fixerant, ad Galaad, possessionem suam,

quę ultra Iordanem erat, reuertentes in ripa fluminis citeriore altare construxerunt, ob hoc duntaxat, ut

posteris fidem facerent se commeandi ius habere ad offerendum in Sylo, nequando separati reliquis

tribubus sicuti possessione ita et religione uiderentur. At uero cęteri filii Israhel rati illud ad

sacrificandum diis alienis ędificatum Dei sui iniuriam armis ulcisci parant. Mox ubi missa legatione

ponendi altaris causam didicissent, probare factum coeperunt, quod incusauerant, et quos morte

dignos iudicabant, laudibus extulerunt. Quod si rem paulo accuratius non inquisissent, falsa decepti

opinione pios pro impiis trucidassent et non leuius crimen foret inconsultum iudicium quam ipsa, cui

infensi erant, diuinę legis pręuaricatio. Itaque semper magnopere cauendum est, nequid in aliis

continue detestandum putemus, quod sub specie aliqua mali et bonum esse queat, ne propheticum


27

illud in nos retorqueri possit: Vę, qui dicitis malum bonum et bonum malum ponentes tenebras lucem

et lucem tenebras, ponentes amarum in dulce et dulce in amarum! Semper quidem tutius est honesta

potius quam turpia de ambiguis coniectari. (...)


28

Marcus Marulus

Carmina

De laudibus diui Hieronymi carmen

Delmatię lętis olim generatus in oris

Hieronymus toto notus in orbe fuit.

Inter Catholicos unus facundior omnes, Iudice

me, magno nec Cicerone minor. Cecropia

doctus lingua doctusque Latina,

Hebraicos didicit Chaldaicosque sonos. Felix

tam uarię donis donate loquellę,

Ingenio multum, nec minus arte ualens!

Te Scripturarum castigatore recessit

Omnis ab utroque menda fugata libro.

Te monstrante patent sensus et enygmata

atum,

Iam licet obscuris nil titubare locis:

Sic sole infuso tenebras uanescere noctis

Cernimus et nubes flantibus etesiis.

Te bellante piis uerterunt terga prophani,

Perpetuus nostris hostibus hostis eras.

Te duce, prostratis erroribus, alma triumphat

Ecclesia et laudes concinit usque tuas.

Tu nobis consulta, modos monitusque dedisti

Per quos alta poli scandere ad astra datur. 20

Nec tamen ista magis uerbis calamoque ocebas

Quam uita et factis, uir memorande, tuis.

Nam Latium linquens Syrię deserta petisti,

Sacco membra tegens esurieque domans.

Illa angusta specus muscoque uirentia saxa,

Nudaque paupertas assiduusque labor,

Cur sint, Roma, tuis tectis pręlata superbis,

Cur tot diuitiis delitiisque tuis?

Noscere si cupias, rerum metire suprema, Et

causam disces finis ab indicio.

Ille etenim potuit qui talia spernere multa

Contentus paruo, nunc bona summa capit.

Nunc fruitur cęlo, sed quo quoque tempore

erras

Incoluit, mira dote beatus erat.

Mentis enim leuibus transcendens ęthera

pennis 35

Non semel angelicos fertur adisse choros

Et sanctos uidisse patres, uidisse sedentem

Fulgentemque super culmina summa Deum;

Sępe supernarum pastus dulcedine rerum

Ieiunus totas perstitit hebdomadas;

Illi terribiles se submisere leones

Nec dedignati sunt sua iussa sequi.

Nullus tunc domitor, uis nulla subegerat illos,

Et caput imperio supposuere suo.

Grande uiri meritum, cui grex quoque mutus

honorem 45

Pręstitit et sęuę quem coluere ferę.

Grandius hoc tamen est: illius nomina diri

Demones horrescunt effigiemque cauent;

Illi uota homines persoluunt sępe periclis,

Sępe graui erepti protinus exitio.

Ossa uiri, Solymis defuncti, Roma recępit:

Illius meritis hoc quoque credo datum.

Christus nanque mori Solymis elegit et idem

Ecclesię Romam pręstitit esse caput.


29

Marcus Marulus

Quinquaginta parabolae

De fide Christiana

Erant puellae tres, quarum nomina haec: Veritas, Dubietas, Falsitas. His occurrens homo quaesiuit uti

sibi iter ostenderent Hierosolymam uersus pergere uolenti, ne ignarus erraret. Veritas uiam, quae

rectissima certissimaque erat, monstrauit, monens ut neque ad dexteram neque ad sinistram

declinaret si deuiare nollet. Dubietas uero fronte paululum suspensa musitantibusque labellis

ambigere se dixit an ita esset ut Veritas affirmabat. Falsitas autem ita esse omnino negauit aliumque

longe diuersum tramitem indicabat. Homo nescius cui de tribus tam uarie sentientibus crederet,

postquam rogando singularum nomina didicit, prudenter profecto soli Veritati fidem adhibendam

esse iudicauit. Igitur iter ingressus eo, quo uolebat, peruenit.

Haec parabola fidei est. Qui Christo credunt, non errant, quia Christus ueritas est. Dubitare autem

philosophorum est, qui nihil certi affirmant. Contraria uero sentire gentilium fuit, non unum deum

sed plurimos confitentium atque colentium. Solus itaque recti uiam tenet qui ueritati, quae Christus

est, credit. In Christum credendo ad caelestem Hierosolymam, quo ille ascendit, peruenitur. Ubi sum

ego, inquit ille, et minister meus erit. Quomodo autem minister eius est qui uel dubitat uel non credit?

Talis profecto infidelitatis minister est, non Christi.

De pace cum aliis et secum habenda

Fuit aliquando annus, in quo nihil aduersi, sed omnia laeta sensit humanum genus. Non grando

uineta laesit, non rubigo frugibus nocuit, non reliquos fructus aliqua caeli intemperies uexauit. Suis

temporibus fluxit imber uentique flauerunt. Ne in mari quidem quisquam ullius tempestatis passus

est iniuriam. Prosperis nauigationibus usi nautae maria omnia laeti percurrerunt. Bella quoque per id

tempus conquieuerant. In summa, aureum illud seculum a poetis decantatum tunc redisse nonnulli

crediderunt.

Quid sibi uult istaec parabola? Quam rem tam felici anno comparabimus? Talis est profecto bonorum

inter se hominum pax, talis mutuae concordiae tranquillitas, quam non turbat contentio, non inquietat

lis, non diuellit inuidia, non dissipat ira, non fallit malignae mentis callida simulatio, sed iungit

consensus, ligat beneficium, mulcet comitas, sustentat simplicitas et uera synceraque perpetuo fouet

amicicia. Tu autem, qui cum altero habere non potes pacem, tecum habeto! Concordet in te cum

ratione uoluntas, cum uoluntate conueniant opera, ut nihil omnino neque optes neque facias, quod

Deo displicere possit. Sed quodcunque ille monuit, praecepit, iussit, hoc tu pro uiribus perficere cures.


30

Audi Prophetam dicentem: Pax multa diligentibus Legem Tuam, et non est illis scandalum. Hanc

pacem si habueris, nihil triste senties, Apostolo testante, qui ait: Scimus, quoniam diligentibus Deum

omnia cooperantur in bonum. Itaque etiam illa, quae aduersa putantur, tibi proderunt.

De illo qui proponit monachum profiteri et cunctatur

Quidam quotidie iactanter praedicabat se nauim onerariam sibi fabricaturum daturumque operam

mercaturae, ita ut speraret breui se imprimis diuitem fore. Multum in deliberando temporis

consumpsit, dum alios consulit, cuius potissime opera in fabricanda naui uteretur, quibus in siluis

aptiorem ad id materiam caederet, quantum ferri ad contignationem nexusque compagum satis esset,

unde rudentes, unde uela essent comparanda. Denique, priusquam opus coeptum esset, perquisiuit,

quis bonus gubernator, qui nautae praestantissimi haberentur. Cunque omnia didicisset -- uide

hominis insaniam! -- nihil horum egit, quae proposuerat. Atque eodem ocio, quo talia tractabat,

inutiliter consenuit. Neque peculium suum, ut promittere solebat, auxit, sed imminuit.

Tales profecto et illi sunt, qui iuxta Euangelium relinquere omnia et Christo seruire saepe decernunt,

nunquam incipiunt. Quicquid sibi in religione seruandum sit, ante ediscunt, et cum se ad eam rem

satis expedierint, semper restat aliquid, quod excusent, quo se impediri dicant. Hoc autem fit, quia

semiplenam habent charitatem. Quam si perfectam haberent, nihil timerent. Charitas enim foras mittit

timorem. Quid uereris, o homo, ne tibi uictus aut uestitus deficiat, si Deo seruieris, et non uereris, si

seruieris mundo? Deseri ab illo formidas, qui uolucres quoque pascit et terrae flosculos uariis uestit

coloribus, et in mundo, qui, nisi ab eodem sustentaretur, statim rueret, confidis? Quaerite, inquit,

primum regnum Dei et iustitiam eius, et haec omnia adiicientur uobis. Et tu tibi aliquid defuturum

putas? Idem alibi ait: Tollite iugum meum super uos! Iugum enim meum suaue est, et onus meum

leue. Quid ergo illo inuitante, illo hortante, qui solus potest omnia, iugum eius subire cunctaris, quid

procrastinas? Nulla tanti est libertas, quanti seruitus Christi. In qua una certissima spes est felicitatis

aeternae. Tu igitur, qui iam in limine uitae perfectioris pedem posuisti, uide, ne referas, sed audacter

ingredere! Nemo Deo seruiuit, et deceptus est, nemo mundo, et non conquestus est.

De librorum secularium lectione

Bonus agricola maturis messibus cum aream repleuerat, totum simul aceruum uerberat atque

contundit. Post haec paleas a frumento separans, hoc sibi colligit in horrea, illas pabulum iumentis

relinquit.

Haud aliter agendum existimo litterarum studiosis, quoties uel gentilium uel nostrorum euoluerint

libros. Quae inutilia sunt, respuant, quae uero bene uiuendi institutionem iuuare queant, excerpant.

Non est uitium omnia legere, sed sine delectu omnibus delectari uitium est. Omnia probate, inquit


31

Apostolus, quod bonum est, tenete! Et Dominus in Euangelio zizania cum tritico colligere iubet, sed

hoc usui seruare, illa igni urenda tradere.

De hora mortis incerta, ut semper parati simus

Imperator confecto bello, cum uictor in patriam remeasset, donatiuum militibus erogaturus edixit,

quod, qua die in forum ipse descendisset, uenienti sibi omnes cum armis occurrerent: quod si quos

inermes occurrere tunc contigisset, non solum nihil relaturos esse praemii, uerum etiam inertiae

poenas daturos. Illi incerti, quando imperator hoc esset acturus, quotidie cum armis parati aderant.

Quidam autem expectationis tedio uicti, paulatim arma deponere et iam inermes in publicum

procedere, existimantes non ita repente affuturum, quem praestolabantur. Cum ergo imperator die,

qua non putabant, in forum improuisus affuisset, donauit omnes, quos offendit armatos, quos autem

inermes reperit, mulctauit.

Haec ad omnes pertinet parabola. Omnibus enim ab imperatore caelesti praedictum est: Estote parati,

quia, qua hora non putatis, Dominus uester uenturus est. Tunc uenit Dominus, cum morte sublatos

suo nos tribunali sisti iubet. Si pietatis iustitiaeque armis instructos conspexerit, continuo beatitudinis

praemiis donandos laetus excipiet. Sin autem animi bonis exutos uiderit, supplicio afficiendos iratus

deputabit. Igitur, quoniam diem uitae nostrae ultimum nosse non possumus, hunc semper hodiernum

esse existimemus. Talesque semper simus, quales in fine futuros esse cupimus. Quotidie quippe

uigilandum nobis est, quibus praecipitur: Vigilate, quia nescitis diem neque horam!


32

Aelius Lampridius Cervinus

Carmina

2.6 Fratri Francisco pro poetica

Si quibus humanae cognata poetica menti

Contigit, aethereis est sedibus insita seque

Cęlitus esse probat, pariter mentisque suique

Auctorem testata Deum, quis munera diuum

Insimulet, Francisce? Quis arguat aetheris alti

Particulam et caelo quicquid bacchamur ab

alto?

Quis rudis, ignarus, simplex, mysteria nescit

Summo uestra polo manare et amoris inuri

Corpus in humanum diuini uulnera? Quorum

Franciscus ueram faciem monimentaque gestat

Quae uolucer depinxit Amor; nam uulnere

caeco

Saucia mens pariter corpus consauciat ipsum

Inque uicem patitur contagia corporis aegri.

An, rogo, fatidicis mens est aliunde Sibyllis

Praescia uenturi et priscis exorta prophetis?

Aut alio uates de fonte uenire putandum est

Et sacros animum mentemque haurire poetas?

Nam si crimen erit cantare et pangere carmen,

Cur Moses paeana canit per hyantia uictor

Aequora transgressus, medio discrimine ponti

Fissilis et sicco noua per diuortia limo

Perque intercisis nudatum fluctibus isthmon?

Cur, inquam, populi detracti e faucibus hostis

Carmina uicinus persultat ouantia dulci

Nectare tam facilis tentoria pascere Syon?

Quis puer exultat per uasta incendia et inter

Ludit anhelantes inadusto corpore flammas

Exarmatque ardore faces piceosque furores

Temperat et iustos fornace absoluit alumnos

Aethereum triplici modulantes carmine

Regem?

Quorum obmutescunt concentibus omnia

miris

Naulia, sambucae, nec uox interstrepit ulla,

Aut interpellat pubem medio igne canoram,

Non clangore tubae, non ausis hiscere bombis.

Nam quid adulterii commissa piacula dicam,

Caedis et adiectum facinus per carmina solui,

Dauiticasque preces per iambos supplice cantu

Currere? Quid tenero lasciuas pollice cordas

Foemineasque faces et mystica uulnera regis

Aut decantatos referam Salomonis amores?

Caetera quid referam tot uatum oracula

sacram

E caelo spirare fidem per carmina? Vates

Sic Hieremia canit recutitae immania gentis

Portendi scelera et casus instare supremos

Carnifici populo et longe uentura suorum

Praeuenit excidia praesago et praecoce luctu.

Non secus Emanuel, »Nobiscum numen«, et

ipse

Virginei partus praesagia uersibus edit,

Aetheris et summi mysteria pandit Esaias

Totque alii uates Superum responsa canoris

Spirauere modis per amica poemata caelo.

Ipsa etiam Genitrix, maris inscia, Voce marita

Viscera casta grauis, Verbo desponsa iugali,

Laetitiam prodit per carmina, quae sibi subter

Pusio concaeptus caeci sinuamine dictat


33

Ventris et exultat materna per ora profari

Anticipatque suos uagitus carmine dulci.

Argumentosus dices fortasse: »Nec artem

Culpo, sed artificem seu quisquis adulterat

artem.«

Nos etiam culpamus idem. Mihi peccat abusus

Artificis pariter; neque enim, deluditur ullus

Si medicus, medicina rea est. Damnanda

uidetur

Nec mihi relligio iurataque regula si quis

Delirat collega tuus pede deuia uarro

Sectatus pronisque ruens ambagibus, ut fit,

Mille ueneficia et magicas tentauerit artes.

Contemplator aquas, sunt muneris omnia

quarum,

Vt persaepe ruant immane frementibus undis

Dilluuioque suo segetes, armenta, colonos,

Omnibus exitio confundant omnia passim;

Non tamen iccirco nobis inamabilis unda est

Singula cuius ope et potu recreantur amoeno.

Ignotum brutis animantibus inque repertum

Nonne uides ignem? Primus qui more ferarum

Pallantem lustris hominem sociauit in unum,

Primus inhumano detersit saecula uictu,

Cuius opis studia et mores artesque magistrae,

Paulatim hinc etiam felix opulentia nec non

Tot bona fluxerunt, tot rerum commoda: seu

quis

Aedificat, terram seu uomere, classibus aequor

Proscindit, frustra studio conatus inani

Deficit ignis inops, flammarum immunis et

expers.

Qui tamen excoluit gentes hominemque

poliuit,

Syluestrem et cultu uitam meliore refinxit

Squallentesque situs aeui spoliauit inertis,

Saepe uides docilem confundere sacra

profanis,

Vrbibus et sanctis inferre incendia templis

Sacrilegumque ignem uiolare altaria diuum

Exitioque frui. Quod si tibi fabula mendax

Quid Phaethontaeus tulerit flagrantior ignis,

Saltem arsura docent supremis omnia flammis

Fata quod exitium terris mundoque minantur.

Non tamen inuisos ignes damnamus et usu

Carnificem flammam nostro interdicimus;

immo

Nostra uiuit ope atque alimenta per arida

gliscit

Ardor et instaurat rediuiuas fomite uires.

Cum passim uideas elementum impune foueri,

Nec fraudi aut uitio est, nisi si quis abutitur

igne.

Tu quoque, Cyrnaeas si forte poetica taxos

Mella uides redolere, fauos nec protinus

omnes

Nec Siculum nectar damnabis et Attica mella.

Quod si materies promiscua peccat, habenda

Num rea Calliope est, hominum diuumque

uoluptas?

Num si Trinacrias, Acheloia monstra, uolucres

Sirenasque truces fugitamus ut acre uenenum,

Non minus et caeli nobis innoxia Siren

Declinanda, melos aut suaue nouemplicis

aethrae

Nec dulces Musas et amabile carmen amemus?

Cur igitur Christi Franciscus dogma secutus

Vt moribundus olor supremo in funere fertur


34

Nescio quos cecinisse modos? Nanque ipse

Redemptor

Et mundi precium, propiora piacula Christus

Discipulos inter cantatis praeuenit hymnis.

Idem Opifex rerum, Sapientia summa, probare

Cuncta iubet, meliora sequi. Quis grata recuset

Propter apes mella? Aut pomaria stultus ob

inter

Currentem spinam Pestique rosaria damnet?

Nonne maritari cernis cum compare dulci

Tristia et alternare uices per mutua? Verum,

Lydius ut lapis, hoc ratio discernit ab illo,

Atque subaeratum puro discriminat auro.

Deprauari igitur quid mirum singula nec non

In Chaos antiquum rursus confusa reuerti,

Si non delectus melioris et optio fiat?

7.8 Hymnus in Archangelum Gabrielem

Christe, cui praepes Gabriel ministrat,

Pulcher et fortis, Tua Virgo Mater

Cuius aspectum stupuit micare

Fulguris instar,

Virginem castam genialis auspex

Dum maritali sociat pudenter

Voce caelestemque hymenaea cantat

Pronuba lingua,

Mox ubi uenter tumuit pudicus,

Virginis seruat decus integellum,

Casta quo mater famulante mansit

Vindice casto.

Ergo sit quamuis numerandus omnes

Angelos inter iubar ut secundum,

Vindicat primum decus hic tuendae

Virginis almae.

Notus in caelo angelus et Geennae

Horror, adsertis metuendus astris,

Acer et belli furialis ultor,

Qui prope fulget

Ordinem primum, Michaelis arma

Principis iuxta, uiget et Tuorum

Militum non ultimus et decorus

Laude secunda.

Pro Tua fęlix pietate uictor,

Qui Tui laetus meminit triumphi

Teque uictorem cecinisse ouanti

Carmine gaudet.

Saepius nobis, precor, hunc recursu

Nunctium salutigero remittas,

Nostra ut accessu propiore semper

Vota secundet;

Sit Tibi laus ingenito parenti,

Sit coaequali genitoque Christo,

Sit Tibi compar utriusque semper,

Spiritus alme!


35

Damianus Benessa

Ad amorem

Huc ades plena calamis pharetra,

Et puer tenso minabundus arcu:

Praeda stat campo tibi rara, prome

Missile telum!

Non vides, quali speciosa vultu

Inter aequales socias refulget,

Grande discrimen speciosa ponens

Zanna puellis?

Qualis aut fulvo religatur auro

Gemma, seu verno rosa spirat horto,

Dum recens rupto pudibunda frontem

Protulit ore.

Quidquid armorum tibi nunc repostum est,

Huc celer flammas simul et sagittas

Advoca: pugna fueris beatus

Victor ab una!

Colla si victae dederis catenis,

Et iugo mecum subigatur uni,

Pinguis ornatas adolebit aras

Victima taurus.

Amplius festa statuam choreas,

Luce constringens hedera capillos,

Et novum septem resonabo chordis

Pectine carmen.

Aureus nobis referetur ales,


36

Alma propago Veneris marinae,

Qui potens terras, Erebum deosque

Vincere solus.

O diem nobis niveumque et illos

Candidos nexus, quibus attinebor!

Meque, cum cernam, prope ter beatum,

Ora puellae!


37

Ludovicus Cervarius Tubero

Commentarii de temporibus suis

Rhacusani ad Vuladislauum regem legatos expediunt; Rhacusanae urbis origo et fata recensentur.

Iam Vuladislauus uidebatur apud Hungaros aliqua ex parte regiam assecutus esse maiestatem. Itaque

multae exterae nationes aut renouandae ueteris amicitiae gratia, aut nouae instituendae ad eum

mittunt oratores. Igitur Rhacusana ciuitas, uetus et fida Hungarici regni socia, postea quam per

pacatum magna ex parte Pannoniae agrum, per quem ex Dalmatia Budam uersus erat pergendum,

iter tutius quam antea esse accaepit, haud oblita officii sui misit cum donis ad Vuladislauum legatos,

qui ei de regno Vngariae ad se delato gratularentur, amicitiamque cum eo instaurarent, atque antiquas

societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent. Rhacusani a rege comiter excepti,

omnibusque quae postulauerant impetratis, munifice insuper donati ad suos remissi sunt.

Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas Dalmatici nominis hac

tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a suscepto excedam negotio, repetamque eius urbis

primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in Hungarorum regum

concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab aliis confictas sequar, aut ipse nouas

componam, per studium huius urbis clariore origine nobilitandae ― quum nulla prorsus ciuitati a re

militari abhorrenti solique mercaturae deditae dari possit nobilitas ― uerum omnia uel ex uero

hausta, uel quam simillima ueri in medium proferam, sequens imprimis Docleatem authorem, qui

incolumi adhuc Doclea, nobili Dalmatiae urbe, Slouinorum res excidiumque Epidauri, et originem

Rhacusanae urbis commemorauit. Quae quidem scripta, licet essent uetustissima specie, quum ad

manus meas peruenere, non tamen adeo multorum annorum tabe corrupta erant, ut legi non possent.

Sed neque hanc digressionem nimis alienam existimari uelim, quum res Rhacusanae cum Hungaris,

utpote ueteribus sociis, haud absurde possint coniungi.

Memoriae proditum est Sarracenos, Arabicam gentem, quondam ex Sicilia, quam armis magna ex

parte iam occuparant, ingenti classe ad litora Dalmatiae praedandi studio delatos, urbemque

Epidaurum, Slouinorum armis iam fractam, ui coepisse, ferroque atque igni funditus euertisse,

ciuibus subito atque improuiso malo perculsis, dum Epidaurii Slouinum terra oppugnantem uix

sustinentes noui insuper hostis insperato aduentu terrentur, nec, Slouinis eodem tempore terra,

Sarracenis mari urbem agredientibus, resistere queunt. Post Epidauri excidium, Sarraceno multis

cladibus reliquae quoque Dalmatiae illatis Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui forte

aut mercaturis, ut fit, rem quaerendo a domo tunc abfuerant, aut fuga inter tumultum elapsi hostiles

uitauerant manus, ad instaurandam patriam sese conuertunt. Verum a Slouinis, regionum accolis,


38

Transistrana gente, non solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum

barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti naufragia quaedam a fortuna obiecta,

sibi uendicare nituntur. Tandem cum sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur,

praecibus, qui et ipse patrio forte superfuerat excidio (coeperant enim iam Slauini quoque, licet

nondum sacris nostris initiati, Christianam admirari religionem ob illius seculi sanctitatem: nempe illis

temporibus Christiani sacerdotes cultui diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores

consumati omnes gentes ad religionem suscipiendam maxime alliciebant), tum per pactionem

pendendi annui tributi a seruitute liberati, Burnum, oppidum Epidaurii agri a Slouinis aliquot ante

annis deletum, ipsorum Slouinorum permissu incolere coeperunt. Dumque consuetae libertatis amore

tenentur, quoad per accolas barbaros licebat, reficiendae urbi dant operam, formamque ac speciem

reipublicae Epidauriae pro praesenti restituunt fortuna, haud sane obliti afflictis in rebus Romani

ingenii. Quandoquidem Epidaurus, teste Plinio, atque eo authore, qui libros aliquot Gai Caesaris

Commentariis contexuit, Romana fuit colonia.

Aliquot deinde post annis Polimirus cognomento Belus, materno genere Romanus, paterno uero

Rhathislaui Bossinatium quondam regis pronepos, qui a filio Gothislauo regno pulsus Romam sese

exulatum contulerat, in Illyricum studio auiti regni recuperandi est profectus. Iam enim Gothislaui

successoribus merito, ob eius in parentes impietatem, extinctis, duces singulis praepositi prouinciis

Illyricum regio fere obtinebant imperio, nec tamen his imperandi cupido, quae humanas mentes

plaerumque in omne scelus praecipites agit, obstabat, quin literis ac legationibus Polimirum

hortarentur, uti regnum ad se iure gentium spectans reciperet, rati nec e republica esse regnum a

pluribus administrari, nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio sanguine ortum. Igitur

Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe

Rhacusa abest ― incolae Grauosium a regionis, quae portui adiacet, asperitate nuncupant ― se

suosque exponit, quos inter Romanici quidam seu Romae nati, ex Illyrico tamen oriundi, fuere apud

suos satis honesti, quorum quidem maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese

recaeperant, atque studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in

Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium pontifice, regnique principibus,

qui officii gratia obuiam nouo regi frequentes progressi erant, loetis animis summoque honore est

excoeptus, atque in oppidum Tribulium, quod sane ea tempestate, pro captu Illyrico, satis erat

opulentum, deductus, quo ibi insignibus imperii de more accaeptis regnum iniret. Hinc enim

Bossinatium reges, qui eam Dalmatiae partem obtinebant, imperium auspicabantur, et fortunae suae

insignia tunc accipiebant.

Porro Bossinates, Thracum Bossorum soboles, olim Thracia a Bulgaris pulsi eas regiones Illyrici

insederunt, quae Sauo, Valdano, Drino amnibus et mari Adriatico, qua Dalmatiae pretenditur,


39

continentur. Slouini enim, Bulgaris Thraciam ac Macedoniam inuadentibus, ultra Sauum sese

recaeperant. Nam Dalmatae, Bulgarorum uiribus ac nomine adiuti, Slouinorum iugum excusserant,

libertate armis repetita. Quamquam sunt, qui credant Bossinates et Slouinos eandem esse gentem, in

quam quidem opinionem uix adducor, quandoquidem lingua inter se haud parum differunt.

Adeptus auitum regnum Polimirus conuocat ad se, quos secum Roma in Dalmatiam uenisse

demonstrauimus, sciscitatur, in mediterraneisne locis, an maritimis malint sedes habere. Vbi intellexit

eos maxime, qui tenuiores genere ac fortunis erant, praeoptare maritima loca, utpote emporio magis

idonea, seque malle mercatura ac nauigatione quam cultura sterilis ac asperi circa soli uictum

quaerere, illis eo libentius est assensus, quia ingens eius animum cupido incesserat nouae urbis in eo

loco condendae, quo primum Dalmatiam petens nauibus erat delatus. Verum natura munitior locus

uisus, licet urbi amplificandae haud satis esset commodus, ubi nunc Rhacusa sita est, quoniam,

praeter quam quod aeditus esset atque magna ex parte praeruptus, a circunfuso insuper mari pene

undique ea tempestate in peninsulae modum alluebatur. Campum enim illum, qui nunc publicis

frequens tabernis rerum uenalium forum est, post conditam urbem deducto inde humore constratum

esse constat.

Rex igitur priusquam urbis iaceret fundamenta arcem in praealtis rupibus mari subiecto

imminentibus, ubi nunc diuae Virginis aedes est ac monasterium, quod sacrae uirgines incolunt,

exedificauit munimentum, et aduersus hosteis futurum, et urbanis facilius in officio continendis.

Locum Rhacusani Diuam Mariam Castellanam uocant, quanquam sunt qui existiment hanc arcem non

a Belo a fundamentis inchoatam, sed potius ab illo, addita etiam Constantinopolitani imperatoris ope,

ad cuius imperium id temporis Dalmatia spectabat, instauratam, asserentes una cum Epidauro ab

iisdem hostibus dirutam fuisse. Addunt etiam arcem ipsam, lingua Epidauria Lauusam, eo quod in

praeruptis saxis posita esset, uocitatam, in quod quidem nomen totam mox urbem abisse tradunt,

Lauusa in Rhacusam mutata.

Ductis deinde duobus muri utrinque brachiis regionem protensis munitionibus ad rupes zephyro

obiectas moenibus circundat, planitie omni extra munitiones relicta, quam partim sylua, partim

palustre solum id temporis obtinebat. Nam quicquid urbi inde adiectum est, id totum postea ciues

aucti fortuna extruxere. In medio fere oppidi, regionem hanc nunc incolae Pusternam nuncupant,

Polimirus diui Stephani Protomartyris erigit templum, reliquiasque Neraei, Archilęi ac Pancratii

martyrum, Petronillaeque ac Domitillae uirginum argento inclusas, secumque Roma asportatas ibi

condit, attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce denominata, quae iam

maiorum ignauia pene extincta est.

Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam deducunt, nonnulli a

quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo Polimirus ipse uetustam ducebat


40

originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus,

in quibus oppidum constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro Lauusa

Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante. Satis enim constat

Epidaurios, qui tunc patriae superstites erant, suasu maxime pontificis eorum, cuius nomen uetustate

excidit, e Burno, quod quidem oppidum, ut demonstrauimus, instaurare coeperant, in nouam urbem

commigrasse, in ciuitatemque recoeptos, atque quosdam ex his in patritios adscitos, quorum quidem

sobolis plaerosque hac quoque aetate Rhacusae superesse certum est. Nam Polimirus, constituto in

urbe ab se condita senatu, quem ipse partim e suis comitibus crearat, partim ex Epidauriis ciuibus

allegerat, hisque duntaxat urbis administrationem concesserat, eundem ibi honorem Epidaurios

obtinere permisit, quem olim in antiqua habuerant patria. Et ne quid nouae ciuitati deesset, pontificem

Epidaurium, quem Docleatis authoris annales Ioannem nominant, amissa priori sede, Burni agentem

praesulem Rhacusanum, Romano pontifice annuente, designat, atque a ditione Salonitani antistitis

eximi curat, licet eodem fere tempore Salonae quoque ab Vcris euersae sint.

Turcarum mores describuntur.

Nec mirum est Turcas tantum imperium breui adeptos esse, quandoquidem praeter Christianorum

quum desidiam tum discordiam, quae maxime hostili nos iniuriae exponit, his sunt praediti moribus,

quos sane, modo non obstet Dei uoluntas, imperium neccessario subsequi solet. Etenim genus

hominum est laboris, inediae, uigiliae, aestus, algoris tolerantissimum, animi ad omnia pericula, et

ipsam mortem subeundam pro gloria et regis sui amplitudine promptissimi. Vitam parcam ac duram,

atque ab omni alienam luxu ducunt. Maior anni pars aut sub dio, aut sub tabernaculis fronde seu

culmo intectis agitur, atque quum iter faciunt, uel in expeditionibus sunt, si sol aestiuus feruet, aut

imber incesserit, eadem penula ex subcoactis confecta equum pariter et dominum protegit.

Cibus his simplex ac parabilis est, potus lac aut purus, ut fere et caeteris Machometanis, fontium

liquor, uel, cum genio indulgent, melle conditus. Nulla apud eos ars aut disciplina in maiore habetur

precio, quam quae decertanti usui esse potest, atque iccirco sagittandi atque equitandi peritissimi

sunt. Tanta his belli inest gerendi cupiditas, ut grauius fere ocium quam morbum ferant. Hostibus

superatis nihil sibi arrogant, sed totum Deo acceptum referunt. Si forte, ut saepe fit, uincuntur, suae in

Deum impietati aduersam adscribunt fortunam. Et quum apud eos nulli sit dedecori paupertas, neque

diuitiae neque generis uetustas quempiam honestiorem reddunt. Quem quisque sibi armis et uirtute

splendorem parauit, eo satis clarus est, atque iccirco ad gloriam augendam maiorum nobilitatem

nemo desiderat. Hospitalitatem adeo sanctam habent, ut cum quo semel cibum sumpsere, eum uel

hostem factum atque in acie occurrentem uiolare nefas putent, existimantes etiam in quolibet dissidio

ius amicitiae haud esse spernendum.


41

Ad haec fidem plerique et ius iurandum tanti faciunt, quanti non modo fortunas omnes, sed et ipsam

uitam. Fama satis constans est raro unquam Turcam inuentum esse, qui amotis etiam arbitris, atque

sub nullo scripto, sibi creditam abnegaret pecuniam, et qui id sceleris commiserit, eum graueis apud

inferos poenas luere arbitrantur.

Regem suum postremo tanta colunt ueneratione, ut quosdam morti a rege destinatos in certam iuisse

perniciem constet, nec ullo pacto induci potuisse, quo fuga periculum euitarent, ne scilicet aut uitae

amore, qua sane nihil iucundius est mortalibus, aut per contumaciam regium neglexisse imperium

uiderentur.

Libet obiter huius rei unum duntaxat ac insigne exemplum, quod me puero accidit, commemorare.

Erat apud Mehmethem Othomanum Secundum, Bazethis patrem, satrapes Mechmethes Angelus, ex

Illyrico oriundus, patria Dardanus, inter omneis purpuratos gratia eminens. Is ira percitus, regis

filium, eo quod uxorem eius in publicis balneis constuprasset, ueneno clam necauit, quandoquidem

rex in filium pro tali admisso facinore animaduertere noluisset, quum maior poena apud Turcas

adulteris constituta sit, quam qua pater filium in regni maxime spem genitum possit afficere, et quod

libido magis Mechmethis Angeli quam matrimonium uiolatum esse uidebatur, quia cum singuli

Turcarum plures habeant uxores, nullam fere pro iusta ac legitima obtinent.

Vbi haec res ad regem ab his delata est, qui Mechmethi Angelo gloriam ac tantam fortunam, ut fere fit

in regum aulis, inuidebant, ceterisque indiciis deprehensa, rex domestico simul moerore, simul

satrapis scelere permotus, ei mortem, multis ante quam inferret diebus, propalam minatus est. Amici,

quos regis animus in Mechmethem Angelum haud latebat, lachrymantes subinde orare, suadere, ut

imminentem pestem fuga euitaret, seseque uiae comites, quacunque pergeret, libenti animo offerre,

periculum suum consilio adicientes. Ad haec satrapes, Immortales, inquit, uobis gratias habeo amici,

quod mei magis quam uestri memores fortunam meam ruentem, non secus ac stantem incredibili fide

prosequimini. Sed meum non est turpem transfugae una uobiscum subire notam, et amicorum

charissimis tanti dedecoris, simul et periculi esse causa, atque alienum scelus meum ipsius, fuga

patriam relinquendo, facere, in exilioque per dedecus degere studio consulendae uitae, si non regia

nunc ui, at certe morbo mox omnino interiturae. Proinde quemcunque exitum mihi dederit fortuna,

eum haud inuitus subibo. Atque ita uultu interrito, eodemque animo, quo locutus erat, collum laqueo

frangendum carnifici praebuit. His de Othomanorum origine atque imperio, Turcarumque moribus

dictis, ad ea quae intermiseram iam regrediar.


42

Franciscus Tranquillus Andronicus Parthenius

Oratio contra Thurcas ad Germanos habita

Piget me quidem commemorare, ne refricare videar quasi vulnera, quae nondum coierint,

quanta multitudo pecoris hominumque recenti memoria rapinis hostium abacta sit ex

oppidis et agris nostris, quantum opum exhaustum, quas ferrum et flamma ruinas

aediderint, quam longe lateque solitudo pateat ex opimis populosisque terris. Non adeo

procul agitis, o viri Germani, quin eiulatum miserorum hominum dum abstrahuntur in

seruitutem fumumque incendiorum cernere atque exaudire potueritis. Nolo autem

existimeris nobiscum agi more tempestatis aestiuae temere coactae atque aliquam terrarum

tenuem particulam prosternentis, vicinis partibus vndequaque intactis, quam circumiecti

agricolae securi suae calamitatis euanescentem intrepide prospectant. Diluuio quidem non

aqurum, sed armorum hostis barbarus firmissima deliberatione atque perpetua

recentibusque roborata consiliis parat vniuersum orbem Christianum obruere vno impetu

atque excindere. Plaerunque contremiscimus exterriti noua coeli facie, quum ex atris et

densis nubibus crebra fulgura emicant, ac eiusmodi corruscationes vix possumus oculis

perferre, vnoquoque anxio ac dubio de sua salute. Sed postquam unus aut alter fulminis ictu

conflagravit, caeteri omnes, discussa tempestate, quam quisque timebat in suam pernitiem

esse exortam, omni illius metu in posterum liberantur. Hanc vero facem rabidae multitudinis

instar incendii latissime debacchantem, nulla uis hactenus, nulli multarum gentium conatus

non dicam extinguere, sed reprimere potuerunt, quominus proxima queque corriperet atque

inflammaret. Traditum est Cimbros ab extrema quondam ora Germaniae, quum ad eiusmodi

subitos casus, nullis sese remediis antea per inertiam, qui mos ignauorum hominum est,

muniuissent, repentina inundatione oceani, suis sedibus fuisse pulsos, quem aiunt periti

astrorum conuersione coeli planetarumque inter se coitione statis temporibus mirum

immodum praeter quotidianam consuetudinem intumescere ac suis egressum finibus in

terras interiores irrumpere. Porro eandem stragem mare illud eferuescens in regionibus

maritimis Galliae Belgicae iampridem edidisset, quae nunc maximis opulentissimisque

civitatibus habitatur. Caeterum perspicaces et industrii populi frementem illam belluam

magnis obiectis molibus redire in suos fines compulerunt, alioqui si sese ignaviae


43

dedidissent ac nisi ex longinquo suis commodis prospexissent, hodie non haberent vnam in

patria glebam, quam incolerent. Res nimirum vobis est cum hoste longe atrociore oceano,

quod huic natura terminuos praescripsit, quos ultra progredi non licet. Illius quidem

cupiditati nullus locus tam munitus, tam asper obstat, nisi virtute militum defendatur,

quominus pro libidine circumferat in omnes partes arma sua. Igitur exemplis edocti

domesticis, occurrite tamquam in vestibulo grassanti pesti, ne postmodum neglecta irrumpat

in penetralia ipsaque adyta occupet ac in ceruicibus consistat. Nam plaerique magnopere

falluntur, qui in omni rerum varietate atque discrimine solam dumtaxat divinam opem

expectant neque sese ad ullos externos impetus vel reprimendos vel superandos commouent.

Caeterum discant istius modi professores sapientiae, ne cunctatores appellem, illis quidem

coelestia praesidia esse repromissa, qui conciliati Deo pietate atque innocentia mentem,

ingenium, operam, ad se ipsos suasque res tuendas et conseruandas adhiberent: alioqui haud

scio in quem euentum industriam et manus adiutrices a natura diuinitus haberemus nisi

primum nosmetipsi nostris vtilitatibus consuleremus, dehinc proximos tueremur ab iniuria,

qui vel sanguinis, vel religionis, vel amicitiae vinculo nobis coniuncti sunt. (...) Satis opinor

vnicuique persuasum esse nos constare anima et corpore, illam coelesti origine manantem,

hoc terrenae fecis crassitate conditum. Quo fit, ut spiritus si deprauatus illecebra non fuerit,

ut ipse immortalis est, ita semper ad immortalia aspiret ac reuerti ad pristinas sedes originis

suae contendat. Huic vero terreno corpori quae alia cogitatio nisi de ipsa terra esse debet aut

potest, quam extemplo ut aediti in lucem et suscepti sumus, occupauimus, et proinde

corporis viribus retinenda nobis et conseruanda est. Natura ne tenuem quidem cibum

modicosque vsus necessarios absque magno labore mortalibus concessit. At stolidi

arbitrantur Principatus atque Imperia homines madidos vino vnguentisque delibutos et

saltantes choreas complicatis (ut dicitur) manibus oscitantium modo posse defendere?

Profecto si viros illos afflatos diuino spiritu aequaremus sanctitate, qui nihilominus omnes

neruos animi et corporis ad res gerendas attulerant, facile concederem (tantum tribuo nostris

temporibus propter Christi promissionem) ut solius inuocatione Dei suspenderemus pluuias,

imperaremus tempestatibus, innumeras impetentium hostium cateruas prosterneremus.

Atqui obsecro, quis nostrum aut inuidia non vratur, aut superbia non intumescat, aut

cupiditate caeterisque istius modi non vexetur affectibus? Quis denique adeo vitam suam ad

mores Licurgi finxerit, vt commoda propria publicis posthabeat? His igitur inquinati


44

sordibus, his flagitiis cooperti speramus nos numen aliquod ex tantis periculis esse nobis

torpentibus erepturum? Non facile dixerim maiorisne dementiae sit an inconstantiae

praesidium ab eo expetere, quem quotidie sciens et prudens loedas. Cogitanti mihi res

Graecorum antequam essent funditus perditae, persimilis status rerum vestrarum esse

videtur. Nam et illi fuerunt in eiuscemodi periculis, quae initio illi paruo negotio

depulissent, nisi mens sana defuisset. Verum enimuero aut domesticis agitati discordiis, aut

superbia quae illi genti innata est, cum contemnendis alienis, tum suis supra modum

aestimandis aut certe vilitate animorum, spatium dederunt hosti vastandi capiendique fere

omnia mediteranea Thratiae atque Macedoniae: Ferunt Imperatorem, qui Constantinopolim

amisit, quum ei fuisset nunciatum captam esse a Thurcis Nicopolim, deinde Adrianopolim,

et alias praeterea vrbes proximas, semper respondisse, at nos ea omnia vno momento

recuperabimus. In hac vana spe herentem ignauoque deditum ocio prisuquam sese colligere

posset, Thurcus fortunam belli secutus vita pariter et imperio spoliauit.


45

Franciscus Tranquillus Andronicus Parthenius

Contra Turcas communes Christianorum

hostes ad Deum Optimum Maximum oratio

Eiusdem ad lectorem epigramma

Ista Sophoclaeo quamuis dicendo Cothurno

Materia est nostro grandior ingenio.

Ne tamen angusto semper mea flumine Cimba

Serperet / et tenuis me tueretur honos:

Lusimus instantis communia damna ruinae

Lusimus et populi castra inimica turcis.

Exoranda meis precibus pia numina blandis

Successere / nouo votaque sparsa metu.

Aequa minus rebus fuerint si carmina, lector,

Spreueris haud nimium: nam voluisse sat est.

Oratio

Summe Pater / rerumque sator / qui lucida

olympi

Et loca pura tenes nullum metuentia finem:

Qui quatis imperio terram / coelumque

profundum:

Horrida Neptuni miscentemque aequora

ventis

Compescis: rursusque iubes attollere fluctus.

Sacratam accinctus candenti fulmine dextram.

Das animum / vitamque bonis / mentemque

pudicam.

Ad scelera innumeris sectaris perdita semper

Suppliciis / iusta mundum sub lege gubernans.

Huc precibus conuerte meis pia numina Castis:

Immeritos que cura trahat / quam longa laboris

Ingentis series mortalia pectora verset

Diste Pater / nostrosque metus / miseramque

ruinam.

Quam rabidus populoque tuo / gentique

minatur

Hostis / atrox Vultu / manibusque rapacior

atris.

Religio quem nulla mouet: qui fasque /

piumque

Contriuit pedibus / contempserit ore nefando

Contra hominum / legesque tuas /

Pulchrumque pudorem.

Nec satis est rapidis agros supponere Flammis:

Maenia disiecit: vastatis aedibus amplae

Dirripiuntur opes: quas ingens cura / laborque

Tempore tam longo per summa pericula vitae

Legerat. O superi frustra pia vota fatigant

Vos hominum / gemitusque frequens /

lachrymaeque fluentes

Pars ante ora patrum / patrios pars ante

penates

Interfecta iacet: neque liuida busta paratis

Conduntur tumulis: optataque funera desunt.

Templa quibus careant maculis? aut denique

quas non

Sacrilegas sensere manus? expromere verbis

Difficile est / magnosque cient suspiria luctus.

Vel meminisse piget: modo sancto quaelibet

aedes

Nomine plena tuo fuerat: tibi thura. precesque

Fundebat populus multo Christianus honore.


46

Nunc stabulantur equi: nunc tantum Aegiptia

foedo

Sistra strepunt sonitu: nunc orgia vana

feruntur

Improba nunc longo turpem stridore Cerastem

Turba colit: nec Vesta suis placidissima sanctis

Virginibus prodest: quae passim crine soluto

Raptatae querulis vastissima luctibus antra

Impleuere / deum frustra clamore petentes

Auxilium / ammisso pulchro sine lege pudore.

Quid referam miseros / quos post incendia /

saeui

Post rabiem gladii tristis Fortuna relictos

Ad grauiora nimis seruauit?

. . .

. . .

. . .

Tua quem fidissima plebes

Imploret ventis / pelagoque excussa furenti

Naufraga? Laedaeos fratresne? an Prothea

formas

Fingentem varias? lituo Tritonaue cinctum?

Seu forsan nigri dominum Plutona barathri:

Aut geminam prolem latonae? aut Martis

inanes

Belligeri sonitus / priscorum numina vana?

Quae quoniam grauiter contempsimus /

vndique certis

Hostibus affligimur: nobis neque Sarmata / nec

Thrax /

Non Hierus intonsus / non est Arimaspus

amicus:

Quae faueat toto nulla est gens improba

mundo.

Heu / quod deterius / mutuis Christiana

propago

Decertant odiis inter se: plurimus armis

Interiit populus: testantur sanguine tincti

Mincius / atque Athesis: Benacus et ipse cruore

Creuerat humano: pulchrae pars denique

nempe

Quaelibet Ausoniae miseris repleta virorum

Funeribus nigro sua tristia vellere cinxit

Tempora: nunc etiam nunquam fera praelia

desunt

Tu Pater omnipotens / atque infinita potestas /

Vnica nostra salus: cuius sine numine sancto

Nec folia arboribus ventis agitata mouentur /

Solus opem praebere potes / obliuia si non

Te teneant hominum / quod nulli credere phas

est.

Septeno quid enim coelum fecisse labore

Prodesset / certisque locis elementa tulisse

. . .

. . .

. . .

O magni certissima gloria mundi

Sancte Pater / pedibus qui summa tonitrua

calcas /

Vnica spes nostri tandem miserare piorum

Auertas rabiem / tantam depelle ruinam.

Supplicii satis est: seruato has denique paruas

Relliquias hominum: nostris quoque viribus

adde

Virtutem / qua nos hostis. vesana prophani

Agmina ad interitum redigamus: siue subactus

Legibus / et sacrae supplex obtemperet aulae:


47

Quisque tuum laudet nomen / votisque

precetur /

Quatenus excelso contingit vertice olympum

Maurus Atlas lybiae / atque extremi

Garamantes:

Atque vbi Tithoni linquens Aurora Mariti

Complexus / primas illustrat lampade terras.

Vsque et Hyperboreis vicinae montibus orae

Te resonent / et templa tibi pulcherrima surgat.

Non aries vitulusque tuis mactentur in aris:

Balsama / Myrrha recens / passim quoque

pinguia thura

Assiduis precibus / magno fundantur honore:

Omnipotens / solusque Deus / Genitorque

voceris.


48

Simon Benignius

De Corvatiae desolatione

Si. Begnii Episcopi Modrusiensis de Coruatiae desolatione Oratio.

Si animis vestris excidisse crederem quod longa satis et miserabili oratione praedixisse me recolo,

uberiori nunc lachrymarum torrente subsequutam Corvatiae desolationem prosequerer. Verum

quoniam hodierna haec dies de priori illa iudicium faciet, legationis huius munus detrectare non

debui, quandoquidem et ad te veni, pater beatissime, qui benignissime alias me audistis, et tuam,

Deus optime maxime, causam ago, cuius misericordiam supplex imploro ut et mihi dicendi copiam et

Leoni pontifici nostro maximo hisque patribus calamitates nostras intelligendi et providendi

promptitudinem largiaris. Fregepanum familia, si generis antiquitatem inspicimus, nobilissima, si res

domi militiaeque gestas percurrimus, clarissima semper extitit. Ex ea tamquam faecundissimo

quodam seminario dignissimi in omni vita viri prodiere. Quorum qui domi claruerint nemo est qui

scire non possit si perquirere libet. Ex his autem qui lustrandi studio et Romani nominis propagandi

causa Italia egressi sunt, devotissimi Sanctitatis Tuae et Sacrosanctae Sedis apostolicae filii

Bernardinus, Ioannes, Nicolaus et Michael descendere. Quorum res gestas et merita, quoniam vitali

adhuc aura perfruuntur, silentio involvam. Quantae tamen maiores eorum pietatis relligionis et

auctoritatis fuerint, non ab re erit pauca commemorasse. Federicus et Bartholomeus Fregepanes Belam

Vngarorum Regem anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo sexto campestri praelio a

Tartaris profligatum, regno deinde expulsum et ad maritima latibula fugientem (quo tempore Veglia

insula potiebantur) benignissime excaeperunt et viginti quattuor auri atque argenti facti marcharum

millibus donaverunt. Quo auxilio ille se suosque colligens adiuvantibus maxime Fregepanum copiis

Tartarorum rabiem repressit eorumque imperatore et multis millibus una acie caesis amissum paulo

post regnum recuperavit. Ioannes Bernardini proavus Sigismundo tunc Ungarorum Regi (quo

tempore triceps illud Schisma vigebat) quadraginta duo ducatorum millia mutuo dedit. Qua pecunia

adiutus Sigismundus innumeras fere ad rempublicam Christianam ex voto componendam impensas

fecit, perniciosissimum schisma extinxit et eam qua nunc quoque fruimini pacem uobis comparavit.

Documents

Žanrovi latiniteta humanizma i renesanse · consuetudinem; num puer habuisset praeceptorem, qui parandae copiae gratia iussisset illum aliis verbis efferre quod legeret, aut num