1.0 UVOD

Analiza stabla – najtačniji metod za određivanje zapremine i njenih elemenata u toku čitavog život stabla je analiza stabla (Mirković) 1. Dendrometrijska analiza stabla je zapravo najpotpuniji način određivanja prirastá svih taksacionih elemenata stabla . U ovoj analizi vrši se određivanje prirastá taksacionih elemenata stabla i promjene veličine obličnih brojeva po izabranim periodima života stabla. Veličine dobivene analizom iskazuju se u apsolutnim(prečnici, starost, temeljnica, zapremina, prirasti) i raltivnim(procenat prirasta) iznosima i prikazuju se posebno za svaki taksacioni elemenat i to tabelarno i grafički.(Stojanović)2. Dendrometrijska analiza stabla je zapravo određivanje: -ukupnog prirasta -tekućeg periodičniog prirasta -prosječnog periodičnog prirasata „TEKUĆEG“ -prosječnog dobnog prirasta“PROSJEČNOG“ -procenta prirasta

osnovnih taksacionih elemenata stabla i promjene obličnih brojeva stabla po izbranim periodima života.

2.0 Metodika izvođenja analize stabla 2.1 Svrha izvođenja anlize stabla

Dendrometrijska anliza stabla koristi se u sljedeće svrhe:

- Ako se žele dobiti podaci o obliku stabala radi prilagođavanja računskih modela za prave oblike stabala,

- Ako se želi vršiti analiza stabla u nekim specifičnim vrstama šuma (prašuma).

Analiza stabla se koristi od polovine XIX stoljeća i pomoću nje se došlo do bitnih spoznaja u oblasti prirasta i prinosa šuma3.

2.2 Izbor stabala za analizu

Za analizu se uzimaju zdrava i neoštećena (ne prevršena) ne račvasta stabla ovisno o svrhe istraživanja, a u slučaju istraživanja u specifičnim vrstama šuma koriste se stabla kakva nam stoje na raspolaganju. 1 Mirković Dragoljub - Dendrometrija 2 Stojanović Ostoja (predavanja 2006/07) 3 H. Keamer und A.Akca – Leitfaden zur Waldmesslehre

2.3 Postupak pri radu Izabrano stablo se obori sa što manjim panjem iz razloga da što tačnije utvrdimo ukupnu starost stabla ( manja procjena) i na oborenom stablu se obilježe mjesta ( visine ) gdje će se uzimati koturovi za analizu. Za analizu uzeti su koturovi iz oborenog stabla na odgovarajućim visinama od zemlje: na panju, na prsnoj visini, zatim na svakih 1 - 2 m ili na sredinama sekcija jednakih relativnih dužina (u zavisnosti od oblika debla – stabla ):

- na D1,3, - na D0,9 - na D0,7 - na D0,5 - na D0,3 - na D0,1

U krošnji je udaljenost između koturova uvjetovana oblikom krošnje. Naročito kod lišćara u krošnji se međusobna udaljenost koturova mijenja, zavisno od oblika i dimenzija krošnje. Na slici 1 su prikazane visine i međusobna udaljenost koturova stabla koje je analizirano. deblo krošnja ovršak

0, 20 1,30mm m

m2,14m 6, 42 10,7m 14,98m 21,3m19, 26

4, 28m 4, 28m 4, 28m 4, 28m

Slika1: Visine sa kojih su uzeti koturovi za analizu stabla

Pri rezanju koturova visine se obilježavaju sa gornje strane kotura, dok donja strana kotura predstavlja tačnu ( obilježenu ) visinu kotura iznad zemlje.

Slika 2: Način obilježavanja kotura

Kotur treba da je što tanji radi lakše manipulacije, nošenja i rada, ali ne i previše tanki jer bi u tome slučaju moglo doći do pucanja kotura. Analiza stabla se obavlja u birou i praktično počinje sa debljinskom analizom stabla. Prdhodno je potrebno utvrditi starost stabla jednostavnim brojanjem godišnjih prstenova (godova) na panju. Na ovu vrijednost se dodaje procjena broja godina koje su bile potrebne stablu da dostigne visinu panja (po formuli 1).

1S S x= + ( 1 )

S – ukupna starost stabla S1 – broj godova na panju x – procjena broja godina do visine panja Nakon utvrđivanja starosti panja, potrebno je utvrditi broj godina u periodu po kome će se vršiti analiza. Broj godina u periodu pri računanju prirasta u nekoliko zavisi od starosti analiziranog stabla i u principu se za mlađa stabla i brzorastuće vrste uzima se period od 5 godina, dok se za starija stabla i srednje rastuće vrste uzima se dužina perioda od 10 godina. Za prašume dužina perioda je 20 godina, ali dužina perioda zavisi i od svrhe za koju se podatci uzimaju.

2.4 Formiranje perioda

Formiranje perioda uveliko zavisi od starosti stabla. Ukoliko starost stabla nije dijeljiva sa brojem godina u periodu onda se javlja jedan nepotpun period koji obuhvata ostatak. Nepotpun period se može uzeti kao najmlađi ili kao najstariji. Ne ovisno od starosti, periodi se mogu obrazovati u odnosu na intenzitet prirastanja. Neposredno po dolasku sa terena obavi se glačanje i pripremanje koturova za analizu, a zatim obilježavanje perioda počevši od periferije ka centru, duž povučenih prečnika(slika3).

Slika 3: Izgled kotura sa formiranim periodima

Analizu koturova potrebno je obaviti neposredno nakon obaranja stabla, tj. utvrditi starost i izvršiti debljinsku analizu. Ne smije se dopustiti da sekoturovi isuše i pri tome ispucaju. Poslije obilježavanja perioda na koturu pristupa se mjerenju prečnika koje je stablo imalo na krajevima pojedinih perioda, na svim koturima. Mjerenje prečnika se vrši običnim razmjernikom sa milimetarskom podjelom, trakom milimetarskog papira, ili pak naročito izrađenim razmjernikom (lenjirom) sa polumilimetarskom podjelom, pružnim šestarom.slika 4

3.0 REALIZACIJA

Za realizaciju dendrometrijske analize stabla, pri izradi seminarskog rada, analizirano je stablo crnog bora Pinus nigra Arnold;GJ_______________________ i dobiveni rezultati će biti predočeni u nastavku. Kako se pri analizi utvrđuju vrijednosti elemenata zapremie i same zapremine, prirasta svih taksacionih elemenata na krajevima pojedinih perioda, to će postupak imati sljedeći radosljed:

Na osnovu podataka mjerenja pojedinih prečnika sračunavaju se definitivne vrijednosti prečnika za svaki period i na svim koturima. Tablarno sređeni podatci sačinnjavaju debljinsku analizu koja služi kao osnov za izračunavanje debljinskog prirasta, za analizu temeljnice i zapremine i za izrdu uzdužnog presjeka stabla.

3.1 debljinska analiza 3.2 površinska (analiza temeljnice) 3.3 visinska analiza 3.4 zapreminska analiza 3.5 analiza promijene zapreminskih kojeficijenata (obličnih brojeva) 3.6 analiza procenta prirasta taksacionih elemenata

Svi dobiveni podaci se upisuju u tabele i iskazuju grafički.

3.1 DEBLJINSKA ANALIZA (tabela1)

3.2 POVRŠINSKA ANALIZA (tabela2) Analza temeljnice sastoji se u izračunavanju površina presjeka koji odgovaraju prečnicima sadržanim u debljinskoj analizi. Radi se u tabeli,(po formuli 2) i služi kao osnov zapreminske analize

.2

4g d π= ⋅ ( 2 )

TABELA 1: Debljinska analiza stabla

U god. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5

Na presjeku

sa korom bez kore Prečnik u mm

Broj godova na presjeku

0,20 319,5 279,3 260,2 239 219 197,5 173,5 142,5 101 54 11 46

1,30 272,5 239 224 206,5 191,5 173,5 154 127,5 85,5 28,5 44

2,14 254 234 216,5 200 183 165 145,5 117 73 9 42

6,42 224 205,5 189,5 171 151 124 94,5 42 34

10,70 188,5 176 157,5 135,5 109,5 65,5 11 27

14,98 136,1 125,3 99 64,5 16,5 16

19,26 66,9 60,5 9 6

21,3 0 0 0

TABELA 2: Površinska analiza U god. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Broj godova

na presjeku Na presjeku sa korom bez

kore

0,2 0,0802 0,0612 0,0532 0,0448 0,0377 0,0305 0,0236 0,0159 0,0080 0,0023 0,0001 46

1,30 0,0583 0,0448 0,0394 0,0335 0,0288 0,0236 0,0186 0,0127 0,0057 0,00063 44

2,14 0,0506 0,0430 0,0368 0,0314 0,0263 0,0214 0,0166 0,0107 0,0042 0,0000636 42

6,42 0,0394 0,0332 0,0282 0,0229 0,0179 0,0120 0,007 0,00139 34

10,70 0,0279 0,0243 0,0195 0,0144 0,0094 0,0033 0,0014 27

14,98 0,0145 0,0123 0,0077 0,0032 0,0002 0,000095 16

19,26 0,0035 0,0028 0,00006 6

3.3 Visinska analiza Visinska analiza daje visine koje je stablo imalo na kraju svakog perioda posmatranja, a izrađuje se na osnovu visina na kojima se nalaze pojedini koturi i broja godova na njima. Izrada visinske analize tj. određivanje visine koju je stablo imalo na kraju pojedinih perioda vrši se: a. računski, pomoću formule (3)

( )1 11 2

x xlh h S s S

s s= + + − ⋅

− ( 3 )

- odnosno, pomoću posebnog formulara za ovu formulu ( tabela 3). TABELA 3: Visinska analiza stabla

Na visini presjeka 0,20 1,30 2,14 6,42 10,70 14,98 19,26 21,30

Broj godova 46 44 42 34 27 16 6 0 Broj godova za koje je stablo naraslo do visine presjeka

4 6 8 16 23 34 44 50

Između godina 0-4 4-6 6-8 8-16 16-23 23-34 34-44 44-50

Godišnji visinski prirast ( m)

0,05 0,55 0,42 0,535 0,6114 0,3891 0,428 0,34

U godini 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Visinu (m) 0,75 3,21 5,885 8,8658 11,478 13,424 15,41 17,548 19,60 21,3 Stablo

je imalo Dužinu

ovrška 0,55 1,07 3,745 2,4458 0,778 2,7236 0,43 2,568 0,34 2,04

b. grafički pomoću visinske linije, na kojoj se mogu očitati visine koje je stablo imalo na krajevima perioda (grafikon 4). Na osnovu podataka iz debljinske i visinske analize (tabele 1 i 3), nacrta se uzdužni presjek stabla (grafikon 5).Pri tome se za

Grafikon 3: Razvoj visine u odnosu na starost stabla

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

Starost stabla (god)

Visi

na (m

)

Grafikon 4: Visinska linija

5; 0,71

10; 3,21

15; 5,885

20; 8,8658

25; 11,478

30; 13,4236

35; 15,41

40; 17,54

45; 19,6

50; 21,3

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

Starost stabla (god)

Visi

na (m

)

Grafik 5:Uzdužni presjek stabla

16

18

20

22

0

2

4

6

8

10

12

14

-18 -16 -14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Prečnici (cm)

Visi

ne (m

)

Grafikon 4: Visinska linija

Grafikon 5: Uzdužni presjek stabla