1

Analizë e Sistemit të Tregut

Sektori i Turizmit në Shqipëri dhe pengesat e biznesit për rritje

Raport nga: DMO: Destination Management Organisation

(Dorëzuar në Nëntor 2014)

2

SHKURTIME:

ATA Shoqata Shqiptare e Turizmit

OSB Ofrues i Shërbimeve Biznesit

CEDEFOP Qendra Europiane për Zhvillimin e Arsimit Profesional

OMD Organizatë për Menaxhimin e Destinacionit

GfK Grupi Rritje për Dije

GIZ Shoqëria Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar

INSTAT Instituti i Statistikave

ITU Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacioneve

NJQV Njësi e Qeverisjes Vendore

MUZHT Ministria e Zhvillimit Urban dhe Turizmit

NATGA Shoqata Kombëtare e Guidave Turistike në Shqipëri

OJQ Organizatë Jo-qeveritare

AKT Agjencia Kombëtare e Turizmit

OSB-PO Ofrues i Shërbimeve të Biznesit për Promovimin Online

MAS Marrëveshja Stabilizim-Asociim

SNV Organizatë Zhvillimi e Holandës

BT Biznes Turizmi

QIT Qendër Informacioni për Turizmin

TSA Llogaria Satelitore e Turizmit

ZSHT Zyrë Shërbimi Turizmi

USAID Agjencia e SHBA për Zhvillim Ndërkombëtar

WFTGA Federata Botërore e Shoqatave të Guidave Turistike

3

Përmbajtja

Përmbledhje Ekzekutive ................................................................................................................................ 4

1. Rëndësia për ekonominë shqiptare dhe grupet në disavantazh .............................................................. 5

2. Sistemi i Tregut dhe Pengesat ................................................................................................................... 7

2.1 Struktura e Sistemeve Kryesore të Tregut .......................................................................................... 7

2.1.1 Zinxhiri i vlerave i Turizmit ........................................................................................................... 8

2.1.2 Produkti turistik shqiptar ........................................................................................................... 10

2.1.3 Kuadri ligjor ................................................................................................................................ 11

2.2 Dinamikat dhe performanca: pengesat kryesore ............................................................................. 11

2.2 Funksione dhe rregulla kryesore tregu që nënperformojnë............................................................. 12

3. Tregjet kryesore të ndërlidhura .............................................................................................................. 15

4. Strategjia e Sektorit ................................................................................................................................. 22

4.1 Strategjia e Gjithanshme e Sektorit .................................................................................................. 22

4.2 Ndërhyrje të Propozuara .................................................................................................................. 22

Ndërhyrja 1: Shërbime të promovimit online ......................................................................................... 23

Ndërhyrja 2: Informacioni për tregun ..................................................................................................... 24

Ndërhyrja 3: Zhvillimi i produktit ............................................................................................................ 25

Ndërhyrja 4: Trajnim guidash turistike ................................................................................................... 26

Shtojca 1 – Analizë e zgjeruar e funksioneve dhe rregullave kyçe ............................................................. 28

4

Përmbledhje Ekzekutive

RisiAlbania është një nismë që trajton çështjen e papunësisë së rinisë në Shqipëri nëpërmjet ndërhyrjeve

që promovojnë krijimin e vendeve të punës si dhe ndërmjetësimin e efektshëm për vende pune për të

rinjtë. Këto nisma kryhen në sektorë kyç të ekonomisë, të përzgjedhur pas një vlerësimi rigoroz të

sektorëve të ndryshëm ekonomikë në Shqipëri, sipas kritereve të rëndësisë për grupin tonë të synuar

(rinia), duke i kushtuar vëmendje të posaçme aspekteve të gjinisë dhe barazisë shoqërore, potencialit të

sektorit për rritje, si dhe potencialit tonë për ndërhyrje. Sektorët ku jemi përqendruar janë Agro-

përpunimi, Turizmi dhe TIK, të përzgjedhur gjatë fazës së fillimit për potencialin e lartë që kanë për

punësimin. Analiza që vijon synon të mbështesë me informacion mbi tregun strategjitë e ndërhyrjeve të

Risi për sektorin e dytë në fokus: Turizmin. Qëllimi i Analizës së Sistemit të Tregut në Turizëm është që të

shqyrtojë simptomat e nënperformancës në nivelin e biznesit të Turizmit dhe të zbulojë kufizimet që

qëndrojnë në rrënjë të kufizimeve sistemike. Me fjalë të tjera, për të gjetur se çfarë i pengon bizneset

shqiptare të turizmit të rriten dhe të investojnë në krijimin e vendeve të punës. Fillimisht studimi paraqet

një vështrim tërësor të situatës aktuale të tregut, pasuar nga një analizë e sfidave kyçe që janë

identifikuar si dhe sugjerimeve strategjike për lehtësimin e zgjidhjeve nëpërmjet ndërhyrjeve të

projektit.

Turizmi u përzgjodh si sektor i rëndësishëm me domethënie të madhe për ekonominë shqiptare dhe

punësimin si dhe për parashikimet për rritje të tij. Kontributi i drejtpërdrejtë i Udhëtimeve & Turizmit në

PBB në vitin 2013 ishte ALL 68.1 miliardë (4.8% e PBB). Kjo shifër është parashikuar të rritet në vitin 2014

me 5.5% në ALL 71.9 miliardë. Ky kontribut përfshin edhe veprimtaritë e ndërlidhura të industrive të

restoranteve dhe pushimeve, të cilat lulëzojnë dhe mbështeten nga turistët dhe të cilat luajnë një rol

gjithnjë e më të madh në ekonominë shqiptare si burim të ardhurash dhe punësimi. Kontributi total i

Udhëtimeve & Turizmit në PBB (përfshi efektet më të gjera nga investimet, zinxhiri i furnizimeve dhe

ndikimit të të ardhurave të tërthorta) në vitin 2013 ishte 239.8 miliardë, çka i korrespondon shifrës prej

16.7% të PBB. Kjo shifër pritet të rritet me 4.6% në ALL 250.8 miliardë ose 17.1% e PBB në vitin 2014,

duke e konsoliduar Turizmin si industri në rritje me kontribute domethënëse në punësim dhe gjenerim

të ardhurash. Megjithatë, sektori vuan nga një numër kufizimesh, të tilla si mungesa e infrastrukturës,

mungesa e informacionit për tregun, kujdesi i dobët për klientin, mungesa e standardeve të

dakordësuara, marketing i dobët dhe një produkt turistik që shpesh nuk i përmbush pritshmëritë e

klientëve. Këto dobësi kanë penguar ardhjen e turistëve dhe kanë çuar në një sezon të shkurtër turistik

dhe qëndrim të shkurtër të turistëve të huaj në Shqipëri. Sektori i Turizmit është kompleks, me një

zinxhir të gjerë vlerash që përfshin shumë sektorë të ndërlidhur nëpërmjet furnizimit, veprimtarive,

transportit, etj. Kjo do të thotë që përmirësimet në sektor do të kenë një ndikim edhe tek shumë

industri të tjera të ndërlidhura që mbështesin turistët në Shqipëri.

Pas analizës së pengesave ndaj biznesit dhe funksioneve me performancë të ulët, RisiAlbania ka

identifikuar katër grupe ndërhyrjesh që do të nxisnin ndryshim pozitiv dhe do të krijonin vende pune si

rezultat i rritjes së biznesit: 1) ndërhyrje që trajtojnë mungesën e informacionit për tregun; 2) ndërhyrje

që përmirësojnë shërbimin e guidave turistike në vend; 3) ndërhyrje që trajtojnë mungesën e

shikueshmërisë online dhe promovimin online të bizneseve të turizmit; 4) ndërhyrje që lehtësojnë një

5

produkt turistik më të shumëllojshëm dhe më të shpërndarë (si gjeografikisht ashtu edhe në kohë), i cili

shfrytëzon më mirë potencialet e Shqipërisë.

Analiza e Sistemit të Tregut të Turizmit është ndërtuar mbi bazën e të dhënave dytësore nga

institucionet publike dhe private si dhe nga të dhëna parësore nga fokus-grupe dhe intervista gjysmë të

strukturuara me palë të ndryshme të aktorëve në sektorin e Turizmit. Një dokument kyç të cilin

konsultuam është projekt Strategjia Kombëtare e re për Turizmin 2014-2020 e Ministrisë së Zhvillimit

Urban dhe Turizmit.

1. Rëndësia për ekonominë shqiptare dhe grupet në disavantazh

Udhëtimi dhe Turizmi u zgjodh si sektor i rëndësishëm me domethënie të madhe për ekonominë

shqiptare dhe punësimin si dhe për parashikimet pozitive për rritje. Kontributi i drejtpërdrejtë i

Udhëtimit & Turizmit për PBB në vitin 2013 ishte ALL 68.1 miliardë (4.8% e PBB). Ky kontribut

parashikohet të rritet në vitin 2014 me 5.5% në ALL 71.9 miliardë. Ky kontribut përfshin edhe

veprimtaritë e ndërlidhura të industrive të restoranteve dhe pushimit, të cilat mbështetet në mënyrë të

drejtpërdrejtë nga turistët dhe po luajnë gjithnjë e më shumë një rol të rëndësishëm në ekonominë

shqiptare si burim të ardhurash dhe punësimi. Kontributi total i Udhëtimit & Turizmit në PBB (përfshi

efektet më të gjera nga investimet, zinxhiri i furnizimeve dhe ndikimit të të ardhurave të tërthorta) në

vitin 2013 ishte ALL 239.8 miliardë (16.7% e PBB) dhe pritet të rritet me 4.6% në ALL 250.8 miliardë

(17.1% e PBB) në vitin 2014, duke e konsoliduar Turizmin si industri në rritje me kontribute të

rëndëdishme për punësimin dhe gjenerimin e të ardhurave (Burimi: Këshilli botëror i udhëtimeve dhe

Turizmit WTTC))1

Kontributi i Drejtpërdrejtë për PBB në vitin 2013 Kontributi Total në PBB në vitin 2013

Për sa i përket punësimit, industria e Turizmit në Shqipëri gjeneroi në mënyrë të drejtpërdrejtë 41,000

vende pune në vitin 2013. Kjo i korrespondon rreth 4.3% të totalit të punësimit në Shqipëri. Numri i

vendeve të punës në sektor parashikohet të rritet me 5.2% në 43,500 në vitin 2014 ose 4.4% e punësimit

1 WTTC, Travel & Tourism: Economic Impact 2014, Albania, www.wttc.org

Turizmi, 4.8%

Sektorë të tjerë, 95.2%

Tourism

Other sectors

Turizmi, 16.7%

Sektorë të tjerë, 83.3%

Tourism

Other sectors

6

të përgjithshëm. Kontributi total i Udhëtim & Turizëm në punësim ishte 146,500 vende pune në vitin

2013 ose 15.2% e punësimit të përgjithshëm. Shifra parashikohet të rritet me 4.1% në vitin 2014 në

153,000 vende pune, çka i korrespondon 15.6% të punësimit të përgjithshëm (Burimi: Këshilli Botëror i

Udhëtimit dhe Turizmit (WTTC)).2

Këto shifra, në radhë të parë, pasqyrojnë veprimtarinë e konsiderueshme ekonomike që gjenerohet nga

industri të tilla si hotele, agjenci udhëtimesh, linja ajrore si dhe të tjera shërbime për transport

pasagjerësh (përjashto shërbimet nga e për në punë) dhe kontributin e rëndësishëm të Turizmit në

ekonominë shqiptare. Përfitimet ekonomike të Turizmit pasqyrohen në bilancet e bizneseve, punësim

më të madh, të ardhura në rritje si dhe rritjen e aktiviteteve të reja sipërmarrëse në Shqipëri. Argumenti

më i dukshëm ekonomik në favor të Turizmit është efekti i shumëfishimit. Në këtë mënyrë, Turizmi

mund të gjenerojë të ardhura dhe shërben edhe si shtysë për zhvillimin e përgjithshëm ekonomik, duke

mbështetur një llojshmëri biznesesh vendore dhe kombëtare që shërbejnë si furnizues apo ofrues

shërbimesh për restorante, hotele, transport dhe guida turistike në të gjithë vendin.

Si industri e orientuar nga shërbimet, Turizmi ofron një gamë të gjerë mundësish të ndryshme

profesionale, të cilat variojnë nga profesionet me aftësi të ulëta tek ato me aftësi të larta, të cilat janë

veçanërisht interesante për gratë dhe të rinjtë. Për të ilustruar rëndësinë që kjo ka për Shqipërinë,

duhet të dimë që thuajse gjysma e njerëzve të varfër në Shqipëri janë nën 21 vjeç. Familjet më të mëdha

priren të jenë më të varfra dhe rreth 50% e familjeve me shtatë ose më shumë anëtarë jetojnë nën vijën

e varfërisë.3 Në Shqipëri, varfëria peshon veçanërisht shumë tek gratë dhe të rinjtë, çka i bën sektorët si

Turizmi shumë të rëndësishëm për punësimin e tyre.

Gratë sidomos përbëjnë një pjesë të madhe të forcës së punës në Turizmin formal dhe informal. Për të

ilustruar rëndësinë e kësaj industrie për zonat rurale dhe gratë, duhet të dimë që më shumë se gjysma e

popullsisë së Shqipërisë jeton në zona rurale, ku 57% e tyre janë gra. Në fakt, 85% e bizneseve të

drejtuara nga gratë janë të vendosura në zona urbane dhe vetëm 15% në zonat rurale. Gratë drejtojnë

vetëm 18.2% të organizatave joqeveritare dhe janë të keqpërfaqësuara në postet drejtuese: vetëm 17%4

e posteve drejtuese mbahen prej tyre. Rreth gjysma e punësimit për gratë përbëhet nga 30% vende

pune profesionale (financë, llogaritare, etj.) dhe 20% vende pune si punonjëse shërbimi (kuzhiniere,

kamariere, pastruese, guida turistike, etj.). Sipas intervistave me përfaqësues të bizneseve të Turizmit,

shpesh menaxherët e Turizmit preferohen të jenë gra, por pronarët (vendimarrësit) zakonisht janë

burra. Nënsektori i artizanatit dhe suvenireve, i cili ka mjaft rëndësi për punësimin e Turizmit,

mbizotërohet veçanërisht nga gratë. Në këtë mënyrë, sektori i Turizmit ka thuajse dy herë më shumë

punonjëse se sa sektorët e tjerë. Gratë po ashtu përbëjnë një përqindje shumë më të lartë të

punëtorëve për llogari të vetë në turizëm se sa në sektorë të tjerë. Gjithashtu, duhet thënë që një sasi e

madhe e punës së papaguar kryhet nga gratë në bizneset familjare të turizmit, ndërsa burrat

menaxhojnë të ardhurat e familjes. Përveç kësaj, gratë kanë akses më të kufizuar sesa burrat në asetet

që mund t’i ndihmojnë ato të sigurojnë jetesën, duke shtuar kështu pozitën e tyre vulnerabël. Në një

2 WTTC, Travel & Tourism: Economic Impact 2014, Albania, www.wttc.org

3 Rural Poverty Portal; Rural poverty in Albania; http://www.ruralpovertyportal.org/country/home/tags/albania

4 Burimi: Albania Gender Equality Fact sheet, UNDP 2013 (www.al.undp.org)

7

situatë të tillë, besojmë që rritja në bizneset e turizmit mund të krijojë mundësi të barabarta për burra

dhe gra, punësim për gratë në të gjitha nivelet si dhe shanse më të mira për fuqizimin e tyre ekonomik.

Rinia në Shqipëri është e angazhuar dhe e mirëpërfaqësuar në të gjithë zinxhirin e vlerave të Turizmit në

poste të ndryshme brenda shërbimeve të mikpritjes të tilla si guida turistike, akomodim, shërbime

ushqimi dhe pijeje, transport; të rinjtë dhe të rejat janë më pak të përfaqësuar në artizanat dhe prodhim

suveniresh. Duke pasur parasysh natyrën e tij, sektori i Turizmit ofron një mundësi të madhe për të rinjtë

për t’u punësuar në të gjithë sektorin (përfshi gjatë festivaleve dhe shumë aktiviteteve të tjera) ndonëse

punësimi mbetet sezonal dhe me shkallë të lartë informaliteti. Arsimi dhe certifikimi profesional do të

ishin me rëndësi të posaçme strategjike, duke i ofruar të rinjve aftësitë që kërkohen nga punëdhënësit

në këtë sektor, sidomos ata të rinj që nuk ndjekin universitetin.

Siç u përmend në fillim, një tjetër arsye shumë e rëndësishme pse Risi përzgjodhi Turizmin është

ndërlidhja midis Turizmit dhe sektorëve të tjerë vendorë në zinxhirin e tij të vlerave të tilla si përpunimi

ushqimor, punimet e dorës ose transporti. Kjo ndërlidhshmëri nënkupton që çdo përmirësim në sektorin

e Turizmit do të ketë ndikim pozitiv tek shumë sektorë të tjerë në zinxhirin e tij të vlerave, duke krijuar

për rrjedhojë më shumë mundësi për gjenerim të ardhurash dhe punësim në Shqipëri.

2. Sistemi i Tregut dhe Pengesat

Ky seksion përshkruan strukturën dhe pengesat e sektorit të Turizmit në Shqipëri dhe sistemet e tij

kryesore të ndërlidhura.

2.1 Struktura e Sistemeve Kryesore të Tregut Industria e Turizmit në Shqipëri përfshin një shumëllojshmëri të gjerë aktivitetesh dhe aktorësh, të cilat

ndërveprojnë brenda zinxhirit të vlerave për të krijuar një përvojë të kënaqshme për turistët dhe për të

gjeneruar më shumë të ardhura dhe punësim për banorët dhe bizneset vendase. Një pamje e

thjeshtëzuar e zinxhirit të vlerave të Turizmit në Shqipëri mund të vizualizohej si më poshtë:

Informacion dhe planifikim

Akomodim dhe Restorante

Transport dhe Infrastrukturë

Veprimtari Suvenire

8

Teksa përvoja turistike kalon nëpër fazat e përgjithshme më sipër, veprimtaritë në faza të ndryshme të

zinxhirit të vlerave përkufizohen nga kuadri ligjor në fuqi dhe nga lojtarët e ndryshëm të tregut.

2.1.1 Zinxhiri i vlerave i Turizmit

Informacion & Planifikim: Ky ka të bëjë me marrjen e informacionit online nëpërmjet faqeve të

internetit kombëtare/rajonale promovuese dhe informuese, ose nëpërmjet kontakteve personale,

rezervimit për akomodim, transport, guida, aktivitete, etj. Kjo bëhet nëpërmjet platformave online,

operatorëve turistikë ose organizimit individual të udhëtimit. Në Shqipëri, numri i përllogaritur i

operatorëve të tureve është rreth 400, nga të cilët rreth 15 janë të mëdhenj dhe të konsoliduar.

Ndonëse përdorimi i internetit është përhapur, është ende e vështirë të kërkohen në mënyrë të plotë

dhe të mjaftueshme destinacionet në Shqipëri online, apo të krahasosh çmime dhe të organizosh

transportim dhe të tjera aktivitete ekskluzivisht nëpërmjet internetit. Kjo vjen për shkak të mungesës së

faqeve të internetit rajonale që ofrojnë të gjithë informacionin e nevojshëm në një vend ose ngaqë faqet

e internetit të shumë bizneseve dhe aktiviteteve mungojnë. Megjithatë, është fakt që interneti ka

ndikuar shumë rritjen në numrin e dhomave të zëna për një natë. Në fakt, bazuar në punën hulumtuese

në terren dhe në takimet me pronarë/menaxherë hotelesh dhe operatorë turistikë në Tiranë, Shkodër,

Berat, Korçë, Vlorë dhe Gjirokastër, rreth 70% e rezervimeve për shumë hotele vijnë nëpërmjet kanaleve

online, kryesisht nga faqe si booking.com apo faqe të tjera të hoteleve në internet.

Akomodim dhe Restorante: Numri i përllogaritur i akomodimeve turistike në Shqipëri është afërsisht

27.700 shtretër në 670 hotele ndërkohë që ka afërsisht 10,000 Bare & Restorante5. Megjithatë, shifrat

reale duhet të jenë shumë më të larta për shkak të informalitetit të lartë në sektor; kjo mbështetet edhe

nga gjetjet e Projekt Strategjisë së re Kombëtare të Turizmit. Informaliteti është një karakteristikë e

përgjithshme me të cilën përballen bizneset shqiptare të turizmit, sidomos në zonën bregdetare por

edhe në zona të tjera. Nivelet e larta të informalitetit e bëjnë të vështirë grumbullimin e statistikave të

sakta për sektorin, çka më pas ndikon shumë hartimin e politikave që synojnë përmirësimin e situatës.

Po ashtu, në lidhje me akomodimin, aktualisht nuk ka sistem akreditimi për hotelet dhe mjediset e tyre,

çka, e kombinuar me informalitetin, e bën të vështirë ushtrimin e kontrollit të cilësisë. Kapaciteti në

tërësi është shumë i kufizuar (80% e akomodimeve të regjistruara kanë maksimumi 20 dhoma për çdo

hotel6) çka e bën të vështirë edhe akomodimin e grupeve të turistëve që vizitojnë zona të ndryshme dhe

kërkojnë akomodim brenda natës. Kjo është një prej kufizimeve kryesore në Shqipëri në lidhje me

akomodimin e grupeve shumë të mëdha të turistëve në një destinacion. Restorantet dhe shërbime të

tjera ushqimore gëzojnë reputacion për ushqim përgjithësisht të shëndetshëm, çka promovohet si një

prej tërheqjeve të produktit turistik.

Transporti dhe Infrastruktura: Udhëtimi ndërkombëtar në Shqipëri përfshin: nga ajri nëpërmjet

Aeroportit Nënë Tereza në Tiranë; nga toka nëpërmjet një numri pikash kalimi kufiri me Greqinë, Malin

e Zi, Maqedoninë dhe Kosovën; dhe nga deti nëpërmjet porteve të Durrësit, Sarandës, Vlorës dhe

Shëngjinit. Transporti kombëtar për turistët bëhet nëpërmjet autobusëve të transportit publik, ku bien

më shumë në sy linjat ndërqytetëse dhe të rivierës, ose nëpërmjet transportit të operatorëve turistikë.

5 Burimi: Strategjia Kombëtare për Turizmin 2014-2020, Draft (Sipas statistikave të grumbulluara nga TSO)

6 Burimi: Strategjia Kombëtare e Turizmit 2014-2020, Draft Source: National Tourism Strategy 2014-2020, Draft

9

Ekzistojnë rreth 250 kompani udhëtimi në Shqipëri, ku 142 punojnë në Tiranë. Kompanitë e transportit

dhe shërbimet e taksive përqendrohen në ofrimin e shërbimeve të udhëtimit për banorët vendas ose

vizitorët dhe funksionojnë sipas kërkesës në bashkëpunim me operatorë turistikë ose hotele. Ekziston

edhe një rrjet i konsoliduar kompanish që ofrojnë shërbime për marrje makinash me qera, kryesisht në

Tiranë, i cili është përgjithësisht i përballueshëm dhe i besueshëm. Infrastruktura rrugore është

përmirësuar shumë vitet e fundit, por siç nxorën në pah fokus-grupet, disa qytete vazhdojnë të vuajnë

nga rrugë të papërfunduara – bie në sy Berati – si dhe nga mungesa e terminaleve për transport. Në

lidhje me të tjera infrastruktura, sipas intervistave të zhvilluara gjatë këtij studimi, bizneset e Turizmit

vazhdojnë të vuajnë mungesën ose ndërprerjen e shpeshtë të energjisë, furnizim me ujë dhe kanalizime

problematike, cilësinë e dobët të rrugëve, mungesën e zonave për këmbësorët, parkim, ndriçim të

hapësirave publike, etj. Dy zona problematike që u shfaqën më dukshëm gjatë punës në terren ishin

sinjalistika e pamjaftueshme turistike në destinacione dhe menaxhimi i dobët i mbetjeve në nivel

bashkie dhe komune.

Veprimtari: Shqipëria është një destinacion turistik mjaft i ri. Falë mjedisit mbresëlënës natyror dhe një

shumëllojshmërie atraksionesh, Shqipëria ofron mundësi për lloje shumë të ndryshme turizmi përfshi

këtu ture kulturore dhe natyrore, hiking, biking, rafting dhe shumë veprimtari të tjera në kuadrin e

turizmit rural, turizmit sportiv dhe aventuror, turizmit natyror, turizmit bregdetar, etj. Kjo pasuri

mundësish, kombinuar me shumëllojshmërinë por dhe afërsinë mbresëlënëse gjeografike të peisazheve

të ndryshme dhe me klimën e butë të moderuar krijon mundësi të bollshme për një përzierje të pasur

dhe të shumëllojshme të produktit. Megjithatë, ofertat, paketat apo itineraret turistike ekzistuese

shpesh kanë nevojë për mjaft përmirësim për t’u konsideruar si autentike/unike apo si të bazuara në

traditë dhe vlera specifike (sipas çdo destinacioni). Këto duhet të diversifikohen me qëllim menaxhimin e

sfidave të sezonalitetit dhe tërheqjen e turistëve në periudha të ndryshme të vitit si dhe me qëllim

mbajtjen e turistëve për periudha më të gjata në këto destinacione. Sipas intervistave me operatorët

turistikë, gjatësia e qëndrimit në këtë mënyrë do të rritej nga e tanishmja prej gjysmë dite në 2.7 netë,

me shpresë, deri në 3-5 ditë ose më gjatë.

Artizanati dhe Suvenire: Falë shumë nismave të kohëve të fundit, sektori i artizanatit dhe punimeve me

dorë është rigjallëruar në shumë zona të Shqipërisë, ndonëse është ende delikat dhe shumë informal.

Nëpërmjet zhvillimit të suvenireve dhe punimeve me dorë për tregun e Turizmit, ky nënsektor ka

rëndësi dhe potencial të veçantë për zinxhirin e vlerave të Turizmit dhe kontribuon në zhvillimin

ekonomik vendor dhe sidomos në fuqizimin e gruas (rreth 70% e përfituesve pretendohet të jenë gra7).

Në Shqipëri, ky zhvillim është mbështetur me anë të projekteve të ndryshme në Gjirokastër, Shkodër

dhe Korçë, duke ngritur qendra të rritjes së artizanatit, duke trajnuar artizanët dhe duke mbështetur

marketingun dhe promovimin e produkteve të tyre. Artizanët në Shqipëri janë në gjendje të krijojnë

produkte të shkëlqyera të punuara me dorë si qilima, çanta, çorape, kartolina, flamuj, punime në dru,

jelekë me elementë tradicionalë, etj. por ende nuk janë në gjendje të arrijnë në mënyrë të efektshme

tregje të reja. Gjithashtu, përzierja e ideve të reja mbi preferencat aktuale/moderne të dizajnit si dhe

informacioni për prirjet e konsumatorit mungojnë dhe artizanët do të përfitonin shumë nga dizajni dhe

marketingu i përmirësuar. Ndërkohë që projektet aktuale kanë ndihmuar për të gjallëruar këtë

7 SNV Albania, “Culture and Heritage in Albania Report”, 2011

10

nënsektor, si dhe kanë ndihmuar shumë për të mbajtur gjallë traditën, ato kanë çuar edhe në varësinë e

lartë të nënsektorit nga donatorët apo financime të tjera teksa pak nisma janë të vetë-qëndrueshme

tani për tani.

2.1.2 Produkti turistik shqiptar

Një produkt i suksesshëm turistik duhet të bazohet në atraksionet dhe burimet ekzistuese të

organizuara, por edhe të marrë parasysh insfrastrukturat, facilitetet dhe shërbimet thelbësore që

nevojiten për ta shitur atë dhe për ta dorëzuar tek përdoruesit. Shqipëria ka më shumë se 2000 pika të

njohura turistike dhe objekte të konsideruara monumente kulture. Katër nga këto – Butrinti, Berati,

Gjirokastra dhe Rezerva Ndërkufitare Biosferë Ohër-Prespë (si pjesë e Rrjetit Botëror të UNESCO-s të

Rezervave Biosferë) – janë deklaruar qendra të Trashëgimisë Botërore dhe mbrohen nga UNESCO.

Shqipëria ka dhe një klimë të favorshme, një pasuri atraksionesh të afta për të ruajtur një sektor të

diversifikuar turizmi dhe një vijë të gjatë bregdetare, e cila ka tërhequr shumicën e turistëve vitet e

kaluara. Produkti tipik turistik shqiptar është një produkt i përgjithshëm që nxit vizitorët të zbulojnë anët

e shumta të kulturës dhe natyrës së Shqipërisë. Produkte të specializuara turistike zhvillohen nën këtë

ombrellë të përgjithshme, duke zgjeruar shumëllojshmërinë e mundësive për tregun kryesor të Turizmit

dhe tregje të tjera specialitetesh. Në këtë kohë, intervistat në sektorin publik konfirmuan rëndësinë që i

jepet diversifikimit të produktit ndërkohë që edhe qeveria ka gjasa t’i përqendrojë përpjekjet e saj në

zhvillimin ose përmirësimin e produktit. Më poshtë paraqitet një vizualizim i produktit turistik në

Shqipëri, përshtatur nga projekt Strategjia Kombëtare për Turizmin:

Produktet kryesore turistike Produkte dytësore

Bregdeti

Plazh (rërë dhe det)

Plazh – përzier

Plazh - rural

Natyrë, Eko, Rural

Aventurë (e fortë) Aventurë (e lehtë) Eko-turizëm Mjedis rural Agro-turizëm Trashëgimi rurale Veprimtari

kulturore Mjedise të banuara

rurale

Kulturor dhe Trashëgimi

Muze Veprimtari Pika UNESCO Festivale Folklor Arte dhe punime me

dorë Histori Arkitekturë

Tipe të tjera turizmi

Shëndet (Spa, etj.) Mirëqenie

(Shëndet fizik dhe mendor)

Sporte dimërore Kamping

Produkte me interes të veçantë

Paketa për vizita në qendra urbane (City Break); MICE (Takime, Nxitje, Konferenca, Ekspozita); Festime fetare;

Peshkim/gjueti; Vëzhgim zogjsh; Zhytje; Sporte deti

11

2.1.3 Kuadri ligjor

Ligji i ri për Turizmin në Shqipëri është në hapat e fundit të një procesi konsultimesh të kohëve të fundit

dhe së shpejti do të miratohet në parlament. Ligji synon të përforcojë bashkërendimin midis agjencive

qeveritare, bizneseve të Turizmit dhe investitorëve të ndryshëm, duke lehtësuar në këtë mënyrë

përmirësime në sektor dhe duke i bërë destinacionet më tërheqëse për vizitorët. Ligji ekzistues për

Turizmin (hartuar në vitin 2007) u iniciua për t’iu përshtatur Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit (MSA).

Ministria e Zhvillimit Urban dhe Turizmit (MZHUT) është duke e përgatitur ligjin në linjë me kërkesat e

integrimit teksa Shqipëria është duke përshtatur ligjet dhe ekonominë e saj në përgatitje për të hyrë në

BE. Ky ligj i ri paraqet një numër risish të rëndësishme, të tilla si: organizim më i mirë vendor dhe rajonal,

asistencë programesh, fonde dhe projekte të reja, infrastrukturë më të mirë turistike, plane zhvillimi,

përgjegjësi dhe afate për zbatimin e planeve, asistencë teknike, bashkëpunim vertikal dhe horizontal,

partneritet publik-privat, standardizim të strukturave turistike, etj.

Të tjera ligje të rëndësishme për performancën e industrisë së Turizmit janë: ligji i ri “Për planifikimin e

territorit,” i cili ofron një mundësi dhe përgjegjësi që administrimi i parqeve të luajë një rol për

planifikimet dhe kontrollin e zhvillimit në të ardhmen; ligji “Mbi mbrojtjen e liqeneve ndërkufitare,” i cili

forcon rolin parësor të administratimit të parqeve dhe menaxhimit për të planifikuar lejet për veprimtari

në zonë; të tjera ligje mbi menaxhimin e mbetjeve të ngurta; ligje që rregullojnë veprimtarinë e

bizneseve; rregulloret për ndikimet mjedisore, etj. Është me rëndësi që të vërehet se MZHUT ka

vendosur një theks të fortë në zhvillimin e qëndrueshëm dhe po planifikon ta pasqyrojë këtë në të gjithë

kuadrot rregullatore përkatëse. Disa elementë të rinj të rëndësishëm të projekt strategjisë së re

kombëtare, krahasuar me ato të mëparshme janë: koncepte të integruara më mirë, më shumë fokus në

zhvillimin dhe cilësinë e produktit, theksi në strukturën e zbatimit dhe një vlerësim më i kujdesshëm i

burimeve dhe mekanizmave. Sipas diskutimeve me palët e interesuara gjatë konsultimit për strategjinë

e re, vërehet se në këtë strategji të re, zhvillimi i produktit dhe kuadri i zbatimit nuk janë ende tema të

konsoliduara, duke marrë parasysh që zbatimi do t’i nënshtrohet palëve të ndryshme të tilla si

ministritë, qeverisja vendore, sektori privat, etj. Një interpretim i hollësishëm i masave strategjike

paraqitet në përmbajtjen e strategjisë dhe treguesit pasqyrojnë përqasjen e zinxhirit input-rezultat, duke

e sjellë kështu zbatimin e strategjisë në një skemë më të mirë monitorimi. Megjithatë, gjatë

diskutimeve, u përmend se në të ardhmen, gjatë modifikimit të treguesve të inputeve apo rezultateve,

do të duhet të rishikohet i gjithë zinxhiri i treguesve. Shqyrtimi dhe finalizimi i strategjisë së re janë ende

në proces.

2.2 Dinamikat dhe performanca: pengesat kryesore Ky seksion ofron një sintezë të pengesave të sistemit të tregut që janë identifikuar. Më poshtë radhiten

kufizimet kryesore që u vendosën sipas përparësisë në fokus-grupe dhe intervista në terren:

Në përgjithësi, ka ende mungesë të një vizioni për të ardhmen për Turizmin në Shqipëri dhe

ndërgjegjësimi kolektiv mbi rëndësinë e Turizmit për zhvillimin ekonomik dhe shoqëror duket të

jetë ende i dobët.

Janë të kufizuara të dhënat e sakta për të identifikuar dhe kuptuar tregun e Turizmit.

12

Destinacionet në Shqipëri vuajnë nga mungesa e një platforme apo një organi bashkëpunimi dhe

bashkërendimi, i cili të sigurojë një vështrim më të gjerë për rajonin dhe të përforcojë mjedisin e

përshtatshëm për zhvillimin e Turizmit.

Bizneset e turizmit nuk janë fort eficiente në marketing dhe promovim dhe rrallë zgjedhin ofrues

shërbimi biznesi profesionistë për këtë qëllim.

Të gjitha palët e interesuara kanë pranuar një hendek të dukshëm midis ofertës për programe

trajnimi dhe edukimi në rajone dhe kërkesës për aftësi specifike që vjen nga sipërmarrjet e

sektorit të Turizmit.

Gjatë punës në terren u përmendën edhe kapacitetet dhe informacioni hulumtues mbi Turizmin

si nga zyrtarët shtetërorë ashtu edhe nga sektori privat. Këto janë pjesë e nevojës më të gjerë

për aftësi në fushat e marketingut dhe promovimit si shërbimet që mund të krijojnë identitetin e

një biznesi apo që mund të përmirësojnë pozicionimin në treg (brandimi, promocionet,

hulumtimi i tregut, etj.).

Në lidhje me kapacitetet e hoteleve, strukturat ekzistuese të hoteleve kanë një kapacitet

mesatar prej 20 dhomash. Hotelet e këtyre përmasave nuk janë ende në gjendje të punojnë me

grupe më të mëdha turistësh që organizohen në paketa turistike nga operatorët turistikë

perëndimorë.

Punësimi në turizëm karakterizohet nga sezonaliteti dhe nivelet e larta të ndryshimeve. Për sa i

përket stazheve, për të cilat ka shumë nevojë, bizneset ndjejnë se programet e stazheve

organizohen në mënyrë të çrregullt dhe nuk kanë vazhdimësi.

Artizanët nuk janë të mirëorganizuar për të zhvilluar nënsektorin e tyre dhe për të tërhequr

tregje të reja.

Një tjetër kërkesë shumë specifike por thelbësore janë gjuhët e huaja në të gjithë zinxhirin e

vlerave të Turizmit.

Për sa i përket Turizmit aventuror dhe sporteve ekstreme, ka nevojë për zhvillimin e aftësive ë

fushën e sigurisë në të gjithë këta nënsektorë.

Certifikimi dhe standardizimi i shërbimeve turistike do të bëhet përparësi për shkak të kërkesave

në ligjin dhe në strategjinë e re. Megjithatë, ekziston pasiguri në lidhje me mënyrën se si

bizneset, sidomos hotelet, do të përgjigjen dhe se si do të përshtaten. Ka nevojë për konsulentë

të aftë që do ta ndihmojnë këtë tranzicion dhe të ndihmojnë hotelet dhe bizneset e tjera për të

përmbushur kërkesat e reja.

Duke përmbledhur kufizimet kryesore, kemi përdorur fokus-grupet dhe intervistat për të identifikuar

disa shqetësime kryesore lidhur me funksione të caktuara në sistemin e tregut. Aktorët e intervistuar i

renditën këto funksione si më të rëndësishmet dhe një shqetësim kyç ishte nënperformanca. Ato

analizohen në seksionin pasues, ndërsa analiza e funksioneve të tjera mund të gjendet në Shtojcën 1.

2.2 Funksione dhe rregulla kryesore tregu që nënperformojnë Funksionet dhe rregullat kyçe të sistemit të tregut të Turizmit në Shqipëri janë paraqitur në këtë seksion.

Gjatë seminareve dhe intervistave, u identifikuan funksionet dhe rregullat kryesore që ndikojnë sistemin

e tregut, së bashku me aktorët kryesorë; më pas u ndërtua harta e mëposhtme:

13

Kjo hartë përfshin funksionet mbështetëse të ndryshme, të cilat u identifikuan si më thelbësoret për

industrinë shqiptare të Turizmit si dhe për rritjen e biznesit në këtë sektor. Funksionet mbështetëse janë

funksionet kontekstuale dhe specifike për sektorin që informojnë, mbështesin, formësojnë cilësinë, në

këtë rast, të zinxhirit të vlerave të Turizmit dhe aftësisë së bizneseve për t’u zhvilluar, mësuar dhe për t’u

rritur.8

Po kështu u identifikuan rregullat mbështetëse kyçe, të cilat formësojnë kuadrin në të cilin operojnë

bizneset e turizmit. Rregullat mbështetëse janë formale (ligje, rregullore dhe standarde) dhe informale

(vlera, marrëdhënie dhe norma sociale) dhe ato përkufizojnë shtysat dhe sjelljen e lojtarëve të tregut në

sistemet e tregut.9

Një analizë e zgjeruar e funksioneve dhe rregullave të tjera kyçe të idenfitikuara përfshihet në Shtojcën

1. Nënperformanca e disa prej këtyre funksioneve dhe rregullave ndikon fort jo vetëm performancën

aktuale por edhe perspektivat për rritje të bizneseve të Turizmit. Nga fokus-grupet dhe intervistat u

identifikuan katër funksione dhe rregulla kyçe nënperformanca e të cilave ndikonte veçanërisht bizneset

e turizmit në Shqipëri, dhe tek të cilat aktorët vendosën përparësitë për ndërhyrje. Këto ishin:

Promovimi online, Informacioni mbi tregun, Zhvillimi i produktit dhe Guidat turistike. Më poshtë është

analizuar performanca e tyre:

1. Promovimi Online: Vizibiliteti i destinacioneve online është ende relativisht i dobët, por gjatë

intervistave dhe fokus-grupeve, bizneset përmendën se tani pranojnë që mundësitë janë të bollshme,

sidomos me median sociale dhe faqet e rezervimeve për akomodim, të cilat përdoren gjithnjë e më

shumë. Sfidat kryesore të promovimit me anë të internetit në Shqipëri lidhen me mungesën e

infrastrukturës, aftësive dhe ndërgjegjësimit për vlerën e këtij shërbimi. Disa nga këto pengesa janë

kapërcyer duke pasur parasysh rezultatet e shkëlqyera që shumë hotele kanë arritur nga investimi në

promovime online, por në tërësi, vizibiliteti mbetet i ulët. Kompanitë kanë filluar të investojnë në një

kompjuter dhe lidhje internet dhe tani shumë hotele dhe biznese të tjera të lidhura me Turizmin kanë

8 M4P Operational Guide - Second Edition

9 M4P Operational Guide - Second Edition

Funksione

mbështetëse

functions Zhvillim produkti Menaxhim destinacioni

Management

Rezervime Guida turistike

Rregulla

Strategjia Kombëtare për Turizmin

Standarde për Akomodimin

Transaksione të Zinxhirit të Vlerave të Turizmit

Ligji i ri për Turizmin

Vizioni

Taksa

Politika/shtysa mbështetëse Zakone tradicionale

Transport

Sinjalistikë Menaxhim i mbetjeve

Marketing dhe promovim online

Informacion për tregun

Menaxhim pikash turistike

Kërkesa për sigurinë Klasifikimi/Rankim i hoteleve

Praktika informale

Ofrim aftësish Avokati

Infrastrukturë

14

infrastrukturën fizike për të iniciuar promovimin online. Megjithatë, në shumë zona, infrastruktura ICT

nuk është futur ende, sidomos në fshatra. Aftësitë në këtë fushë kryesisht mungojnë, jo vetëm në

ngritjen e kanaleve fillestare të promovimit (të cilat mund të nënkontraktohen), por ç’është më e

rëndësishme në mirëmbajtjen e tyre dhe përshtatjen e promovimit në mënyrë të vazhdueshme.

Ndërgjegjësimi lidhur me vlerën e shërbimeve të tilla ka ardhur duke u rritur dhe shumë hotele kanë

parë përfitimet e hyrjes në platforma rezervimesh online apo promovimit të biznesit të tyre nëpërmjet

medias sociale. Nevoja aktuale që hotelet dhe bizneset e tjera të zhvillojnë praninë online ose të kenë

mirëmbajtje më të mirë të kanalit të promovimit si pikë kyçe kontakti me turistët mund të trajtohet

duke punuar me ofruesit e shërbimeve në këtë sektor. Për shkak të mungesës shqetësuese të aftësive të

ICT kudo në sektor, identifikuar nga kërkimi ynë por edhe nga projekt strategjia e re kombëtare, ekziston

potenciali për të zhvilluar shërbime që lidhen kryesisht me marketingun online, rezervimin online, etj.

për të cilat ekziston një ndërgjegjësim më i madh mes bizneseve.

2. Informacioni mbi tregun: Kërkimi dhe informacioni mbi prirjet dhe preferencat e konsumatorëve në

përgjithësi mungon në Shqipëri. Treguesi më i rëndësishëm i kësaj pengese është sistemi i statistikave

thuajse i munguar dhe grumbullimi i të dhënave që synon drejtpërdrejt industrinë e Turizmit. Kjo është

vënë në dukje si sfidë madhore edhe nga MZHUT. Shqipëria aktualisht nuk është në gjendje të masë

saktësisht fluskin e turistëve dhe, ç’është më e rëndësishme, nuk është në gjendje të masë nivelet e tyre

të shpenzimit dhe se si ky shpenzim ndikon ekonominë në zonat e vizituara. Lidhur me mënyra të tjera

të grumbullimit të të dhënave shumë të nevojshme, Shqipëria përballet ende me mungesën e

ndërgjegjësimit për rëndësinë e hulumtimeve mbi tregun dhe rëndësinë e matjes së nivelit të kënaqjes

së klientëve (monitorimi i tregut nëpërmjet anketave të vazhdueshme, software që mbledh komentet e

klientëve, etj.). Intervistat treguan që një grup aftësish dhe shërbimesh, të cilat nevojiten dhe kërkohen

nga ofruesit e aftësive (universitete, shkolla teknike, trajnues privatë, etj.) por kryesisht nuk mbulohen,

janë ato që lidhen me hulumtimet e tregut dhe informacionin për tregun, të cilat mund të çojnë në

paketime, marketing dhe shitje të përmirësuar të produkteve turistike. Ky funksion është thelbësor,

duke pasur parasysh nevojën kritike që Shqipëria ka për të matur ndikimet e Turizmit tek të ardhurat e

bizneseve (sidomos SME-ve) dhe mirëqenien e komuniteteve, efektshmërinë e marketingut online,

mbulimin mediatik, rritjen e industrisë kombëtare të Turizmit, shitjet në bujqësi, etj. Informacioni mbi

tregun do të ofronte të dhëna për: statistika të vizitorëve në vend, prirje të Turizmit, parashikime dhe

analiza të kërkesës për destinacione të caktuara, etj., të cilat do të ndihmonin aktorët e industrisë për

vendimet e tyre strategjike dhe operacionale.

3. Zhvillimi i Produktit: Zhvillimi i produktit lindi si shqetësim kyç gjatë analizës së tregut nëpërmjet

fokus-grupeve dhe intervistave në të gjitha rajonet. Ideja lindi nga shqetësimet që produkti i tanishëm

nuk i kënaq nevojat e turistëve – por, ç’është më e rëndësishme, që produkti i tanishëm nuk përmbush

potencialet e rajoneve të ndryshme dhe bizneseve brenda tyre. Në Shqipëri, oferta turistike në

përgjithësi dhe produktet / paketat turistike në veçanti janë ende disi të nënzhvilluara. Fokus-grupet

dhe intervistat theksuan potencialin në zonat ku janë përqendruar produktet kryesore turistike.

Produktet aktuale perceptoheshin nga bizneset vendore dhe aktorë të tjerë si shpesh me cilësi të dobët

ose të kufizuara në numrin e atraksioneve që përfshijnë. Produkti turistik përshkruhej edhe si i

paorganizuar dhe, në këtë drejtim, aktorët përmendën potencialet e secilit rajon për zhvillimin e

15

produkteve dhe itinerareve të reja. Gjithashtu, ka mungesë dijeje lidhur me fazat që duhet të kalojë një

biznes për të zhvilluar një produkt të suksesshëm turistik dhe rrallë here kuptohet plotësisht cikli i

produktit turistik, rolet dhe përgjegjësitë e aktorëve të ndryshëm për t’u siguruar që ky produkt të

shitet. Kjo ka ndikim të madh në krijimin e vendeve të punës sepse produktet e reja, të organizuara më

mire, mund të gjenerojnë vende pune (për gra dhe të rinj) drejtpërdrejt nëpërmjet hoteleve,

restoranteve, taksive, shitjeve të souvenirëve, etj. si dhe tërthorazi nëpërmjet furnizimit të mallrave dhe

shërbimeve për të cilat kanë nevojë industritë e lidhura me Turizmin.

4. Guidat Turistike: Deri kohët e fundit, guidimi turistik nuk konsiderohej profesion formal në Shqipëri,

kështu që guidat ekzistuese e ushtronin këtë profesion pa ndonjë certifikatë apo licensë, përveç disa

përpjekjeve nga nisma të mëparshme të donatorëve për të mbështetur disa guida me certifikata. Kjo

vinte për shkak të mungesës së legjislacionit shqiptar për certifikimin e guidave dhe rregullimin e

ushtrimit të këtij profesioni të njohur së fundi. Ndryshimet e kohëve të fundit në legjislacion për ta

kompensuar këtë janë shpallur si “risi” në politikat prioritare të qeverisë së re, çka do të çojë në rritjen e

punësimit të të rinjve si guida të certifikuara turistike. Sipas MZHUT, deri tani ka 14 guida turistike të

trajnuara plotësisht në Shqipëri. Ajo që mbetet si sfida tjetër është strukturimi i procesit të certifikimit

dhe licensimit me anë të akteve të duhura nënligjore dhe përgatitja e moduleve të përshtatshme të

trajnimit nga organe të ndryshme që do të synojnë të kujdesen për këtë treg dhe të trajnojnë guida të

reja turistike. Ky funksion është posaçërisht i rëndësishëm sepse guidat turistike kanë fuqinë e madhe

për të ndikuar perceptimet e turistëve lidhur me cilësinë e produktit turistik thuajse në të gjitha

destinacionet. Për pasojë, ai ka ndikim të madh në numrin e turistëve që me gjasë do të ktheheshin ose

do të rekomandonin një tur apo destinacion specifik.

3. Tregjet kryesore të ndërlidhura

Pasi kemi identifikuar këto funksione kyçe, nënperformanca e të cilave nuk i lejon bizneset Shqiptare të

Turizmit të jenë më konkuruese dhe në këtë mënyrë të krijojnë vende të reja pune për gra dhe të rinj, do

të shohim katër sistemet e ndërlidhura të tregut më në hollësi, me qëllim identifikimin e shkaqeve për

nënperformancën e tyre.

1. Promovimi Online

Promovimi Online është marketingu i produkteve apo shërbimeve në internet që bën bashkë aspektet

krijuese dhe teknike të internetit, përfshi dizajnin, zhvillimin dhe shitjen. Kompanitë që shesin mallra

dhe shërbime drejtpërdrejt tek konsumatorët si dhe ato që operojnë sipas modelit “biznes me biznes” e

përdorin promovimin online për t’u bërë më të dukshme ndërkohë që në të njëjtën kohë ulin kostot e

përgjithshme të marketingut. Grafiku i mëposhtëm vizualizon transaksionin midis bizneseve të turizmit

(BT) dhe Ofrueseve të Shërbimeve të Biznesit të Promovimit Online (OSB-POtë) si dhe funksioneve dhe

rregullave mbështetëse që ndërlidhen me këtë transaksion.

16

Sfidat kryesore për sa i përket promovimit me anë të internetit në Shqipëri lidhen me mungesën e

infrastrukturës, aftësive dhe ndërgjegjësimit për vlerën e këtij shërbimi. Siç u përmend më sipër,

vizibiliteti i destinacioneve online është relativisht i dobët por intervistat në terren zbuluan se

ndërgjegjësimi është duke u rritur lidhur me vlerën e vizibilitetit dhe promovimit online. Për sa i përket

përdorimit të internetit në Shqipëri, sipas të dhënave nga ITU dhe GfK, nga viti 2000 deri në vitin 2013,

përdoruesit e internetit u rritën nga 2,500 në 1,815,145, çka në përqindje të popullsisë së përgjithshme

do të thotë një rritje nga 0.1% në 60.1%. Kjo tregon shtrirjen dhe potencialin e stërmadh të promovimit

online, jo vetëm për tregje të huaja por edhe për turistë të mundshëm vendas.

Studimi ynë tregon që hotelet apo operatorët e mëdhenj turistikë në Shqipëri zakonisht përdorin web-

mastera ose kompani të huaja për të zhvilluar praninë e tyre online. Bizneset e vogla zakonisht lidhen

me një person IT për të zhvilluar faqen e tyre të internetit ose praninë e tyre online. Pagesa minimale

për këtë shërbim (faqe internet) fillon nga 400 Euro. Megjithatë, vështirësia kryesore qëndron në

menaxhimin në vazhdim nga pronarët, pas zhvillimit të kanalit të promovimit. Është fakt që zakonisht

këto faqe internet apo platforma nuk përditësohen. Aktualisht është po ashtu më e lehtë dhe më pak e

kushtueshme që bizneset e vogla turistike të përdorin median sociale. Kjo është arsyeja pse bizneset

Shqiptare kanë më shumë prani në median sociale se sa nëpërmjet faqes së tyre të internetit, edhe pse

ky lloj promovimi nuk arrin të paraqesë një produkt të organizuar dhe të vëjë në shënjestër demografi të

ndryshme turistësh.

Informacioni mbi bizneset e Turizmit përgjithësisht mungon online. Dy vitet e fundit, booking.com dhe

trip advisor filluan të bashkëpunonin me hotelet Shqiptare (aktualisht janë 300 hotele në booking.com).

por në shumë prej këtyre rasteve, e vetmja mundësi për rezervim është nëpërmjet këtyre agjencive,

duke qenë se informacioni i kontaktit i bizneseve nuk gjendet aty për kontakt të drejtpërdrejtë. Kjo çon

në komisione më të larta për hotelet Shqiptare. Ajo që nevojitet është që ato të zhvillojnë kanalin e tyre

të drejtpërdrejtë përveç këtyre platformave, në mënyrë që klientët të mund të blejnë drejtpërdrejt nga

aty pa komisionet e larta.

Aplikacionet për ture dhe turizëm virtual janë ende të reja në treg. Kompanitë dhe individët kanë

kapacitetet t’i zhvillojnë ato, por bizneset nuk po e blejnë këtë shërbim për të shitur dhe promovuar

Funksione Mbështetëse

Rregulla

Ndërgjegjësim dhe perceptime mbi disponibilitet, çmim dhe përfitime

BT OSB - PO

Ligji i ri për Turizmin

Zhvillim aftësish të ICT

Praktika informale

E-commerce

skills

Mentalitet menaxhimi

Kërkesa për licensim & Certifikim

Ligje për biznesin

Infrastrukturë e ICT

Zhvillim faqe interneti

Aftësi mirëmbajtje faqe interneti

Promovim në media

socialeion

Promovim në platforma të përbashkëta

Informacion Zhvillim përmbajtje multimedia Promovim i PO nga OSB

17

produktet e tyre. Më së shumti, bizneset ose institucionet e turizmit që promovojnë Turizmin në zonat e

tyre ende kanë nevojë të jenë të pranishme online, të paktën nëpërmjet përfaqësimit në një faqe

interneti apo platformë që ka bazën e të dhënave të shumë bizneseve të tjera turistike (të tilla si për

shembull albania-hotel.com).

Bizneset që kanë një faqe interneti kanë vështirësi me përditësimin dhe përdorimin e tyre në mënyrë të

efektshme ndërsa biznese të tjera të vogla që nuk kanë një faqe interneti nuk janë aq të ndërgjegjshme

për rëndësinë e promovimit online. Në të njëjtën kohë, këto të fundit nuk kanë informacion mbi ofruesit

e shërbimeve që mund t’i ndihmonin për t’i zhvilluar këto kanale (sidomos në zonat rurale). Ato

zakonisht përdorin përcjelljen e fjalëve për të gjetur dhe kontaktuar një person për të zhvilluar faqen e

tyre të internetit ose kanale të tjera. Disa aktorë pohojnë se arsyeja pse bizneset nuk e kanë të lehtë t’i

zhvillojnë /ose të trajnohen se si t’i mirëmbajnë këto kanale është që shumica e ofruesve të shërbimeve

janë me qendër në Tiranë dhe është e vështirë të gjenden profesionistë në rajone. Krijimi i një platforme

të përbashkët online për bizneset dhe ofruesit e shërbimeve në turizëm mund të ishte i dobishëm,

sidomos për ata të vegjël.

Për sa i përket nivelit të interesit për bashkëpunimin për përmirësimin e situatës, të gjitha bizneset janë

të interesuara të bashkëpunojnë, sidomos ato që nuk kanë një faqe interneti. Të tjerat që kanë një faqe

interneti, por nuk janë në gjendje ta menaxhojnë mirë atë, janë të gatshme të trajnohen për të

mirëmbajtur dhe përditësuar faqen e tyre. OSB-të janë po ashtu të interesuar të bashkëpunojnë për të

ofruar shërbime dhe produkte të reja në këtë treg.

2. Informacioni mbi Tregun

Puna në terren dhe shqyrtimi i literaturës zbuluan se shumë biznese turizmi shpesh kanë mungesë dijesh

dhe informacioni mbi prirjet aktuale të tregut, kërkesën, ofertën, pritshmëritë e turistëve, etj. Kjo vjen si

pasojë e faktit që informacioni i tregut specifik për Turizmin thuajse mungon fare. Ky funksion ka të bëjë

me mbledhjen dhe analizimin kombëtar të informacionit si dhe të tjera kërkime dhe shpërndarje

informacioni që mund të informojnë lidhur me tregun e Turizmit në Shqipëri. Më poshtë është një hartë

e funksioneve dhe rregullave mbështetëse që janë të ndërlidhura me informacionin për tregun.

Supporting functions

Funksione mbështetëse Zhvillim Produkti

Kërkim mbi tregun Media

Rregulla

Strategjia Kombëtare për Turizmin

Ndërgjegjësim për vlerën e informacionit mbi tregun

Ofrues të informacionit mbi tregun

Biznese Turizmi

Ligji i ri për Turizmin

Vizioni

Zakone tradicionale

Marketing Produkti

Përhapje informacioni

Praktika informale

Statistika për Turizmin

18

Një aspekt kyç i nënperformancës së këtij funksioni në Shqipëri është mungesa e një sistemi shqiptar të

statistikave për Turizmin, çka do të mundësonte bizneset e turizmit si dhe aktorë të tjerë dhe

institucione të kishin dije më të mira mbi tregun e turizmit. Ky sistem mund të sigurojë mbledhjen e

statistikave si dhe të ofrojë analiza tërësore për situatën aktuale të Turizmit në Shqipëri. Tani për tani,

nuk ka një proces të organizuar për mbledhjen e të dhënave nga vizitorët (p.sh. duke kryer anketime të

rregullta për akomodimet, statistika vjetore apo anketime tremujore të tregut). Të intervistuarit

pretenduan se këto do ta bënin tregun më transparent për të gjithë lojtarët si dhe do të lehtësonin

vendimarrjen për planifikimin strategjik, investimet dhe zhvillimin e produkteve.

Së dyti, kërkime dhe shpërndarje të tjera informacioni domethënës, i cili mund të drejtojë investimet

apo vendimmarrjet në sektor, mungojnë. Bizneset aktualisht nuk janë në gjendje të mbështesin të

kuptuarit e tyre për tregun dhe produktet e nevojshme në treg mbi hulumtime për tregun; megjithatë,

ky do të ishte i nevojshëm për të ofruar produkte dhe shërbime cilësore që do të përmbushnin

pritshmëritë e turistëve. Gjatë intervistave, bizneset dhe lojtarë të tjerë të tregut theksuan rëndësinë që

ka krijimi i produkteve dhe paketave të reja turistike mbi bazën e burimeve unike dhe kërkesave të

posaçme nga turistët. Megjithatë, dizenjimi dhe nxjerrja e produkteve të reja në treg është i pamundur

nëse nuk kuptohen më parë prirjet në turizëm.

Puna në terren zbuloi se ka një mungesë shtyse nga ofruesit e shërbimeve të biznesit, qeverisjet

vendore apo universitetet për të kryer hulumtime për bizneset, për të analizuar prirjet e Turizmit dhe

për të informuar se ku duhet përqendruar zhvillimi i produkteve. Ekzistojnë tashmë disa përvoja pozitive

të vëna në zbatim në të kaluarën për trajtimin e këtyre boshllëqeve. Për shembull, disa vite më parë

OMD Albania së bashku me ATA bashkërenduan një numër anketimesh rajonale të vizitorëve që synonin

të grumbullonin të dhëna mbi prirjet, shpenzimet dhe pritshmëritë e turistëve. Kjo nismë është

përsëritur në Tiranë, Durrës dhe Vlorë, duke kombinuar të dhënat e grumbulluara me informacion nga

pikat e kontrollit të kufirit. Nisma të tilla po ecin ngadalë drejt ngritjes në Shqipëri të një sistemi të

Llogarisë Satelitore të Turizmit (TSA) edhe pse është e paqartë se kur do të fillojë ky proces. Kohët e

fundit, MZUHT nënshkroi një marrëveshje dyvjeçare me UNWTO në tri fusha kryesore: marketing dhe

promovim, ndërtim kapacitetesh dhe menaxhim destinacionesh.10 Mes të tjerash, marrëveshja përfshin

mbështetje për grumbullimin e të dhënave nëpërmjet sistemit të TSA.

3. Zhvillimi i Produktit

Zhvillimi i produktit doli si shqetësim kryesor gjatë analizës së tregut në të gjitha fokus-grupet dhe

intervistat në të gjitha rajonet. Ideja lindi nga shqetësimet se produktet ekzistuese nuk përmbushin

nevojat aktuale të turistëve – por, ç’është më e rëndësishmja, edhe që produktet ekzistuese nuk

përmbushin potencialet e rajonit dhe të bizneseve brenda tyre. Ky shqetësim shfaqet në kohën e duhur

kur intervistat me zyrtarë të lartë në sektorin publik gjithashtu konfirmojnë se qeveria me gjasë do t’i

përqendrojë përpjekjet e veta në zhvillimin / përmirësimin e produkteve. Ndërkohë që qeveria ka gjasa

të përqendrohet më shumë tek Turizmi bregdetar, puna jonë në terren tregoi që të tjera tipe produktesh

10

AKT (2014) UNWTO mbështet zhvillimin e Turizmit në Shqipëri, gjendet online në adresën: http://www.Turizmi.gov.al/al/newsroom/lajme/organizata-boterore-e-Turizmit-mbeshtet-zhvillimin-e-Turizmit-ne-shqiperi&page=9

19

mund të jenë më pak sfiduese për sa i përket kërkesave për investime të mëdha në infrastrukturë dhe për

sa i përket ndërgjegjësimit të bizneseve lidhur me nevojat për përmirësim.

Zhvillimi i produkteve dhe më pas promovimi i produkteve të reja/ të përmirësuara është me rëndësi

kyçe për zhvillimin e të gjitha bizneseve turistike në destinacionet Shqiptare. Aktualisht, kërkesa për

produkte turistike nuk ka qenë aq e lartë sa duhet të jetë për të nxitur më shumë zhvillim dhe

diversifikim të ofertës së sektorit, e cila do të përfshinte: përmirësimin e itinerareve, krijimin e

shërbimeve plotësuese, akomodime me cilësi më të lartë, organizim të më shumë aktiviteteve në kohë

të lirë, përmirësime në infrastrukturë si dhe në dyqane, restorante, bare vendore, etj. Më poshtë jepet

një hartë e funksioneve dhe rregullave mbështetëse që janë të ndërlidhura me përmirësimin e

produkteve.

Funksione mbështetëse

Marketing Produkti

Rregulla

Strategjia Kombëtare për Turizmin

Standarde për Akomodimin

Zhvillues produkti turistik

Biznes turistik që shet produktin

Ligji i ri për Turizmin

Vizioni

Infrastrukturë rrugore

Politika/Nxitje Mbështetëse

Zakone tradicionale

Transport

Sinjalistikë

Dizenjo Produkti

Kërkim mbi tregun

Menaxhim Atraksionesh

Praktika informale

Shprehi për menaxhim produkti

20

Siç u përmend më sipër, kërkimi mbi tregun lidhur me prirjet dhe preferencat e klientëve mungon në

Shqipëri dhe është ende e vështirë të vlerësohet fluksi i turistëve si dhe shpenzimet e tyre dhe se si këto

shpenzime ndikojnë në ekonomi. Kjo do të thotë që oferta turistike në përgjithësi dhe produktet /

paketat turistike në veçanti konsiderohen si të nënzhvilluara. Fokus-grupet dhe intervistat vunë në

dukje potencialin në zonat ku janë përqendruar produktet kryesore turistike dhe i përshkruan produktet

aktuale shpesh si të dobëta ose të kufizuara në numrin e atraksioneve që përfshijnë dhe/ose në dijeninë

për rajonin ku ndodhen.

Puna në terren nxori në sipërfaqe një numër arsyesh se pse produktet nuk po përmirësohen.

Kapacitetet e pamjaftueshme dhe informacioni për Turizmin si nga sektori publik ashtu edhe ai privat

janë shpjeguar më sipër. Një arsye e dytë është mungesa e bashkëpunimit mes bizneseve. Megjithatë,

një numër biznesesh pohuan se tani janë të ndërgjegjshëm për nevojën për t’u organizuar dhe

bashkërenduar më mirë me njëri-tjetrin. Ky ndërgjegjësim i rritur mund të ofrojë mundësi që bizneset të

bashkëpunojnë për produkte / paketa të reja dhe më të mira. Arsye të tjera lidhen me faktorë që do të

kërkojnë më shumë kohë për të ndryshuar, të tilla si situata aktuale e infrastrukturës, sfidat me

menaxhimin e mbetjeve, reforma në vazhdim e tokës, perceptimet për sigurinë nga jashtë, mungesa e

marketingut për destinacione të zakonshme në nivel rajonal dhe kombëtar, etj.

Në lidhje me kapacitetin e hoteleve, strukturat ekzistuese të hoteleve kanë një kapacitet mesatar prej

20 dhomash. Hotelet e këtyre përmasave nuk janë në gjendje të punojnë me grupe më të mëdha

turistësh që mund të ofroheshin nga operatorët turistikë perëndimorë. Kjo lidhet sidomos me Turizmin

bregdetar, i cili aktualisht nuk është në gjendje të akomodojë grupe të mëdha nga anije kroçera apo

fluturime me çarter. Megjithatë, kufizimi ka vlerë edhe për tipe të tjera turizmi, si për shembull turizmi

natyror. Përveç investimeve në infrastrukturë (të tilla si rrugë apo mjedise sportive për ski apo

paragliding), zhvillimi i kapaciteteve të hoteleve për Turizmin natyror është thelbësor. Kjo përfshin

ndërtimin e strukturave të akomodimit në fshatra (hotele apo resorte malore) ose përshtatjen e

shtëpive në shtëpi pushimi për vizitorë. Në të gjitha këto mjedise, ruajtja e ndërtimeve tradicionale

është jetësore.

Puna në terren nxori në pah turizmin kulturor dhe turizmin natyror si produktet me potencialin më të

madh për përmirësime. Kjo sepse parakushtet në këto zona ekzistojnë më shumë krahasuar me Turizmin

bregdetar, i cili ka nevojë ende për investime të mëdha, rregullim të fortë, një bashkëpunim më të

ndërlikuar me nismat për zhvillimin urban dhe më shumë ndërgjegjësim nga ana e bizneseve lidhur me

nevojën për të bashkëpunuar.

4. Guidat Turistike

Deri tani, guidat turistike në Shqipëri nuk konsideroheshin një profesion formal; kështu, guidat

ekzistuese shpesh e praktikojnë këtë profesion pa një certifikatë apo licensë të njohur, përveç disa

certifikatave të ofruara nga nisma sporadike në të shkuarën mbështetur nga donatorët. Sipas MZHUT,

deri tani nuk ka pasur guida turistike të certifikuara, thjesht ngaqë ligji nuk e rendiste si profesion më

vete. Bazuar në intervistat dhe të dhënat nga NATGA dhe MZHUT, në Shqipëri aktualisht ekzistojnë

afërsisht 40 guida të trajnuara që operojnë aktivisht në treg. Sipas MZHUT dhe NATGA, vetëm afro 14

21

prej tyre konsiderohen profesionistë dhe ofrojnë cilësi të kënaqshme shërbimi. Këta janë trajnuar dhe

potencialisht gati për t’u certifikuar nga MZHUT. Agjencitë e udhëtimit apo operatorët turistikë

punësojnë shumë guida të tjera turistike sepse kushtojnë më pak. Megjithatë, këta nuk konsiderohen

mjaftueshëm profesionistë, kanë nevojë për kualifikim më të mirë përmes trajnimeve por edhe

praktikës, çka mund të përftohet duke punuar përkrah guidave turistike profesioniste dhe me më shumë

përvojë. Vetëm atëherë mund të certifikohen.

Diagrama e mëposhtme përshkruan trajnimin e guidave turistike si dhe funksionet dhe rregullat

mbështetëse që janë të ndërlidhura me këtë trajnim.

Në vitin 2007 filloi një proces në përpjekje për të prodhuar grupin e parë të trajnerëve të guidave

turistike, me një grup pjesëmarrësish të përzgjedhur nga USAID për t’u trajnuar në Qipro nga WFTGA

(Federata Botërore e Shoqatave të Guidave Turistike). Trajnimi i ofruar nga WFTGA ishte trajnim

trajnerësh për guida turistike mbi “teknikat e guidave.” Si rezultat i këtij procesi, aktualisht ka gjashtë

trajnerë të njohur, mes të cilëve pesë aktualisht punojnë edhe si guida turistike. Në pesë vitet e fundit,

këta trajnerë kanë trajnuar më shumë se 200 guida të tjera në të gjithë Shqipërinë, mbështetura nga

nisma të ndryshme të USAID, GIZ dhe SNV. Gjithashtu, edhe OJQ të tjera kanë projekte të ndryshme për

“trajnim të guidave turistike” por asnjë prej tyre nuk ka akreditim nga ndonjë institucion shqiptar për ta

ofruar këtë trajnim apo për të akredituar të trajnuarit.

Operatorët turistikë zakonisht kanë guidat e veta turistike në varësi të tureve që ofrojnë. Operatorët e

mëdhenj turistikë operojnë me 4-5 guida turistike që në shumë raste janë edhe guida turistike freelance.

Operatorët turistikë i trajnojnë vetë guidat turistike dhe gjatë intervistave ngritën shqetësime të mëdha

lidhur me kostot e larta në ndryshimet e personelit. Ata pohuan nevojën për guida të trajnuara turistike,

të cilët të kenë dijet dhe aftësitë fillestare dhe me të cilët operatorët turistikë të mund të punojnë më

tej për të përshtatur aftësitë dhe dijet, në varësi të produkteve të ndryshme.

Pozicioni i përgjithshëm për këtë sektor dinamik është pozitiv dhe mjaft optimist për vitet e ardhshme.

Sipas Qendrës Europiane për Zhvillimin e Trajnimit Profesional (CEDEFOP), pavarësisht nga konkurenca

në rritje në përgjithësi në turizmin botëror, Shqipëria është ende e pazbuluar dhe po bëhet gjithnjë e më

tërheqëse për turistët që vizitojnë Europën. Në të njëjtën kohë, kemi shumë për të bërë, duke filluar nga

legjislacioni, rregullat dhe rregulloret deri në zbatimin e ligjit të ri dhe standardizimin e shërbimeve.

Funksione Mbështetëse

Zhvillim Produktesh Menaxhim Destinacioni

Rregulla

Strategjia Kombëtare e Turizmit

Ofrues

Trajnimeshprovider Guida Turistike

Ligji i Ri për Turizmin

Vizioni

Zakone Tradicionale

Kërkim mbi Tregun

Certifikim & Licensim

Praktika Informale

Trajnim trajnerësh

Tjranim për Gjurmën e

Shtegut

Praktik[ në terren

Ofrim shprehish në gjuhë të huajaanguage

skills

22

Sipas CEDEFOP, pritet një rritje e madhe në turistët e moshuar dhe turizmi kulturor dhe i trashëgimisë

natyrore pritet të jetë segmenti me rritjen më të shpejtë ndërkohë që liberalizimi, tregu i brendshëm

dhe Euro pritet të marrin më shumë rëndësi për zhvillimin e mëtejshëm të Turizmit.

Nga intervistat, rezultoi se ekziston nevojë e madhe për guida turistike profesioniste për Turizmin

natyror dhe kulturor. Ndonëse teknikisht burimi i forcës së punës për industrinë janë Fakultetet e

Turizmit, Shkollat Profesionale dhe disa Qendra Profesionale, në realitet, sipas bizneseve të ndryshme

turistike, këto kanë personel të papërshtatshëm, shpesh pa lidhje me Turizmin, të cilët nuk mund ta

ofrojnë këtë trajnim specifik. Pritet që me ligjin e ri, guidat turistike do të kenë nevojë për licensë që të

mund të ofrojnë guidim. Licensa duhet të jepet pasi guida turistike të ndjekë një kurs dhe të ketë

përftuar dijet e duhura. MZHUT është ende në procesin e planifikimit se si do të zbatohet e gjithë kjo

dhe të vendimit se kush do ta ofrojë trajnimin dhe vlerësimin. MZHUT pritet të jetë drejtuese e procesit

dhe organi certifikues i përzgjedhur do të duhet të përmbushë kriteret e vendosura nga WFTGA.

4. Strategjia e Sektorit

4.1 Strategjia e Gjithanshme e Sektorit Ky kapitull ofron një përshkrim të shkurtër të mënyrës se si mund të nxiten ndryshimet në sistemin e

tregut. Vizioni i RisiAlbania për një sistem tregu që funksionon më mirë është ai ku bizneset e turizmit

kanë akses më të mirë në shërbimet e promovimit online, ka guida turistike profesionale më të shumtë

në numër dhe të trajnuar më mirë, ka grumbullim dhe shpërndarje më të efektshme të informacionit

për tregun si dhe produkte më të shumëllojshme turistike që i përgjigjen potencialeve të paeksploruara

të destinacioneve turistike në Shqipëri. Secila prej këtyre fushave mund të formojë një ndërhyrje të

veçantë por ekziston shumë potencial edhe për ndërhyrje të ndërthurura, duke pasur parasysh edhe

natyrën e tregjeve të ndërlidhura në turizëm. Për shembull, çdo ndërhyrje që synon përmirësimin e

produkteve turistike në një zonë mund të kombinohet me informacion të përmirësuar për tregun mbi

potencialet e asaj zone dhe/ose me vizibilitet më të mirë online të produkteve të reja dhe bizneseve

pjesëmarrëse.

Të gjitha këto fusha synojnë performancë më të lartë të bizneseve të turizmit që do të tërheqë më

shumë turistë dhe do të gjenerojë më shumë të ardhura për këto biznese teksa këto zgjerohen dhe

investojnë në vende të reja pune. Bazuar në analizën e pengesave dhe funksioneve kryesore

nënperformuese, më poshtë janë zhvilluar katër fushat e ndërhyrjes që janë identifikuar si më praktiket

në kontekstin e nismës së RisiAlbania. Ndërhyrjet e propozuara mund të nxisin ndryshimet e nevojshme

në sektorin e Turizmit në Shqipëri. Ato janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën dhe me të tjera ndërhyrje të

mundshme, duke ndikuar kështu në përmirësimin e sektorit dhe duke sjellë rezultate të prekshme.

4.2 Ndërhyrje të Propozuara Ky seksion shtjellon sugjerimet për ndërhyrje më konkrete në katër fushat e identifikuara.

23

Ndërhyrja 1: Shërbime të promovimit online Ndryshimi: Mbështetur edhe në intervistat dhe diskutimet në fokus-grupe, vizibiliteti online dhe

promovimi online janë çështje kyçe që pengojnë më shumë shitje dhe rritje të biznesit. Të qenit më të

dukshëm dhe shitja online ofrojnë mundësinë për një përqasje të drejtpërdrejtë të palëve përballë

njëra-tjetrës; kjo mund t’iu shërbejë interesave specifike të bizneseve dhe ofron fleksibilitet të madh për

sa i përket përshatjes së përmbajtjes sa herë që të nevojitet. Kjo metodë promovimi është relativisht e

pakushtueshme dhe matja e efektshmërisë është shumë e lehtë për shkak të mjeteve analitike online.

Kjo ndërhyrje synon të përforcojë përdorimin e promovimit online si mjet që bizneset e turizmit mund ta

përdorin për ta bërë veten më të dukshëm dhe më tërheqës.

Partneri: Një sugjerim do të ishte vendosja e partneritetit me kompani ekzistuese marketingu apo

ofrues shërbimesh për promovim online që janë të interesuar t’i shërbejnë sektorit të Turizmit, që kanë

njëfarë përvoje me bizneset e Turizmit dhe që mund të përdorin rastet e praktikave më të mira si

shembuj për të promovuar në sytë e industrisë një përdorim më eficient të promovimit online (disa

kompani të tilla janë identifikuar gjatë këtij kërkimi). Partnerët duhet të kenë shtysat e nevojshme për t’i

shërbyer këtij sektori si dhe një strategji proaktive për mënyrën se si t’ia ofrojnë shërbimet e tyre

bizneseve të turizmit. Ata duhet të jenë të aftë të ofrojnë produkte të ndryshme dhe të jenë në gjendje

të ilustrojnë kthimin e investimit në sytë e klientëve të tyre.

Modeli: Zbatimi mund të përbëhej në tri hapa: i) përditësim i ofertës së shërbimeve të kompanive për

industrinë e Turizmit, ii) përmirësim i promovimit online të bizneseve dhe iii) mundësisht ndihmesë me

ndërtimin e tureve virtuale. Faza e parë mund të ndihmonte me përgatitjen e ofertës turistike të

kompanive të marketingut që tashmë janë në sektorin e promovimit online. Oferta e tyre e tanishme

nuk është mjaftueshëm e përqendruar apo specifike për bizneset e Turizmit. Një fazë e dytë mund të

përfshijë prezantimin e produkteve dhe ofertave në panaire të tipit B2B ose aktivitete të ngjashme “one

stop shop” ku bizneset mund të dëgjojnë edhe mbi histori suksesi dhe praktikat më të mira.

Pengesat: Kompanitë e marketingut do të duhet të përshtatin ofertat e tyre për bizneset e turizmit.

Gjithashtu, pjesëmarrja e bizneseve ka rëndësi kyçe për suksesin e panaireve apo aktiviteteve. Përgatitja

dhe përshtatja e produkteve të promovimit online që OSB-PO mund t’ua shesin bizneseve të turizmit

është hapi i parë që kompanitë duhet të ndërmarrin në përgatitje për panairet dhe B2B. Nga ana tjetër,

bizneset e Turizmit ende nuk janë të ndërgjegjshme për rëndësinë dhe vlerën e këtij shërbimi, si dhe

shpesh vuajnë mungesën e infrastrukturës (sidomos në zonat rurale). Çmimi i këtyre shërbimeve nga

kompanitë e marketingut është një tjetër pengesë sepse shumë biznese turistike i shohin si të shtrenjta.

Lehtësimi: RisiAlbania mund të lehtësojë një numër “aktivitetesh one stop shop” rajonale mbi

promovimin online, të cilat të bëjnë bashkë bizneset dhe mund të shërbejnë si platformë ku OSB-PO

mund të reklamojnë shërbimet e tyre dhe të theksojnë disponibilitetin dhe çmimet e përballueshme për

asistencë me përmirësimin e promovimit online. Aktivitetet do të shërbejnë si hapësira ku OBS të

prezantojnë veten dhe të “shesin” përfitimet e shërbimit të tyre duke sjellë shembuj të historive të

suksesit. Në të njëjtën kohë, ato do të shërbejnë si platforma B2B ku bizneset e pranishme të mund të

bëjnë të gjitha pyetjet e nevojshme dhe mundësisht të nënshkruajnë kontrata.

24

Gjetjet kanë treguar se, në krahasim me Tiranën, bizneset në rajone të tjera përballen me shumë më

tepër vështirësi për promovimin e produkteve apo shërbimeve të tyre online. Një mënyrë për t’i

ndihmuar këto biznese do të ishte lehtësimi i një “Platforme Elektronike për Turizmin” për rajonin që

promovon bizneset e cila të përfshijë edhe ture virtuale. Turet virtuale të atraksioneve të ndryshme

(qoftë edhe të muzeve apo vendeve kulturore) kanë potencial shumë të madh për të bindur vizitorët që

të udhëtojnë drejt një destinacioni të caktuar. Kjo mbart potencialin e madh edhe për të tërhequr turistë

vendas.

Ndërhyrja 2: Informacioni për tregun Ndryshimi: Siç u përmend në seksione të tjera, Turizmi përbën një industri të rëndësishme dhe në rritje

në Shqipëri. Por, edhe pse rëndësia e Turizmit për ekonominë e vendit kuptohet mirë, është e vështirë

të kuptohet niveli dhe lloji i ndikimit duke pasur parasysh sa pak të dhëna ekzistojnë. Duke qenë një

industri shumë-sektoriale me aktorë të shumtë, ka qenë tradicionalisht e vështirë të vlerësohet ndikimi

real ekonomik i Turizmit në ekonominë kombëtare (Shqipëria, ashtu si vende të tjera, ka një sistem

Llogarish Kombëtare për të përcaktuar vlerat ekonomike të PBB por Turizmi nuk mbulohet nga ky sektor

duke qenë një sektor i kërkesës). Çdo nismë për kërkim tregu, mbledhje informacioni apo shpërndarje

informacioni që mund të ndihmonte me kompensimin e kësaj mungese të dhënash do të ishte shumë e

mirëpritur nga sektori.

Modeli: Një ndërhyrje e propozuar mund të përfshijë përforcimin e funksionit të hulumtimit të tregut të

Turizmit, dhe më specifikisht zhvillimin e kapaciteteve për kërkim tregu në formën e analizave të tregut,

anketimeve të vizitorëve dhe akomodimit, kërkim për grumbullim të dhënash apo studime për

segmentimin e tregut për të ndihmuar aktorët e tregut të Turizmit që të kuptojnë ndikimin ekonomik

dhe llojet e vizitorëve të tregut turistik në rajone. Kjo mund të arrihet nëpërmjet universiteteve dhe

studentëve që bëjnë punë kërkimore në çdo rajon. Objektivat janë rritja e kapaciteteve të studentëve

për të grumbulluar të dhëna të besueshme për Turizmin dhe bashkërendimi me institucionet shqiptare

që janë përgjegjëse për grumbullimin e të dhënave për Turizmin (në nivel rajonal apo kombëtar). Këto

mund të jenë një TSO, organizata turistike apo struktura të tjera në nivel kombëtar dhe rajonal.

Ndërhyrja e propozuar mund të shfrytëzojë përvojat e së kaluarës në grumbullimin e të dhënave, të

provuara në Korçë, Durrës dhe Vlorë, si dhe të dhënat ekzistuese në kufi. Informacioni i grumbulluar do

të ishte me rëndësi për të kuptuar tregun e Turizmit dhe për zhvillimin e produkteve të reja, si dhe do të

siguronte inpute të rëndësishme për nismën e ardhshme TSA të qeverisë.

Partnerët: universitete; TSO, QIT, OJQ për Turizmin, etj.

Pengesat: Grumbullimi i të dhënave dhe mbledhja e informacionit për tregun mund të jetë një nismë e

kushtueshme dhe mund të duhet të identifikohen sponsorë. Duke patur parasysh kapacitetet e

pamjaftueshme për hulumtim të shumë aktorëve në tregun shqiptar, duhet kryer edhe një vlerësim i

kujdesshëm i kapaciteteve hulumtuese të çfarëdo partneri të mundshëm.

Lehtësimi: Studentët si hulumtues dhe grumbullues të dhënash duhet të trajnohen mbi metodologjitë e

mbledhjes së informacionit, çka mund të lehtësohet nga Risi në bashkëpunim me universitetet.

Ndërhyrja mund të përfshijë dizenjimin e procesit për grumbullimin e të dhënave në nivel rajonal;

25

bashkërendimin e grumbullimit të të dhënave; negocimin me grumbulluesit / intervistuesit vendorë;

trajnim i intervistuesve në nivel rajonal; futja e të dhënave, ose bashkërendimi i futjes së të dhënave,

ngritja e bazave të të dhënave, bashkërendimi i gjithanshëm dhe kontrolli i cilësisë së grumbullimit të të

dhënave dhe proceseve të futjes së të dhënave si dhe analizat pasuese dhe përgatitja për shpërndarje.

Rezultatet mund të luajnë një rol kyç për vendimarrjen, zhvillimin e politikave dhe planifikimin.

Gjithashtu, grumbullimi dhe analizimi i përmirësuar i të dhënave do të kontribuojë për marketing dhe

promovim të përmirësuar për shkak të identifikimit më të mirë të tregjeve dhe tipologjive dhe

preferencave të turistëve. Do të ndihmojë edhe ofrimin e shërbimeve cilësore turistike nëpërmjet

parashikimit të arritjeve dhe preferencave të sjelljes dhe do të përforcojë impaktin ekonomik të Turizmit

nëpërmjet identifikimit dhe reduktimit të rrjedhjeve.

Ndërhyrja 3: Zhvillimi i produktit Ndryshimi: Pavarësisht një game të gjerë asetesh turistike, duket se shumëllojshmëria e produkteve

është e kufizuar në Shqipëri dhe nuk pasqyron potencialet e vërteta për zhvillimin e Turizmit. Zhvillimi i

paketave të reja apo itinerareve tematike është një nga mënyrat për t’i shndërruar këto asete në

atraksione aktive dhe fitimprurëse turistike. Zhvillimi i paketave dhe itinerareve të reja që vënë në

përdorim destinacionet turistike të pashfrytëzuara do të rriste shumë numrin e turistëve në këto zona.

Këto paketa mund të zhvilloheshin shumë mirë nga aktorët e interesuar në bashkëpunim me operatorët

turistikë dhe me ndihmën e nevojshme të modelit të biznesit. Një kombinim i produkteve vendore

ekzistuese duhet të jetë në thelb të paketave të tilla (p.sh. ushqime autentike, punime me dorë, etj.) të

cilat duhet të synojnë të trajtojnë sezonalitetin dhe kohën e shkurtër të qëndrimeve turistike në

destinacion. Koncepti i rrugës apo shtegut është vënë në zbatim me sukses për vite të tëra në shumë

rajone në Europë. Rajonet shqiptare mund të ndiqnin shembullin e tyre duke zhvilluar këtë lloj Turizmi

me temë rrugën apo shtegun.

Partnerë: Përfaqësuesit aktivë të bizneseve turistike në rajone, institucionet vendore (bashkitë apo

këshillat rajonalë), organizata që punojnë në sektorin e Turizmit, artizanë dhe punues me dorë, guida

turistike, operatorë turistikë të interesuar për zhvillimin dhe shitjen e produkteve, etj.

Modeli: Aktorët kryesorë në secilin rajon mund të punojnë sëbashku ose mund të përzgjidhen 2-3

rajone pilot që mund të punojnë për zhvillimin e paketave apo itinerareve të reja. Zonat e përzgjedhura

do të punojnë për hartimin e zbatimit të një propozimi për zhvilim produkti për secilin rajon. Në këtë

frymë, rajonet do të kenë sfidën të propozojnë dhe të krijojnë në mënyrë novatore gjithnjë e më shumë

itinerare tërheqëse për t’iu ofruar klientëve përvoja të reja dhe më të pasura bazuar në produktet dhe

shërbimet tradicionale ose në ide të reja novatore. Procesi mund të pasojë fazat e gjenerimit të ideve,

zhvillimin dhe vlerësimin e konceptit të shërbimit, analizën e biznesit, zhvillim dhe testim shërbimi,

testim në treg, komercializim dhe më pas zbatim.

Pengesat: Mungesa e institucioneve për menaxhimin e destinacioneve në shumë rajone e bën

bashkëpunimin dhe bashkërendimin një sfidë. NJQVtë ose komitetet turistike në rajone shpesh luajnë

role të tilla dhe duhet të ndihmojnë sa më shumë të jetë e mundur për zbatimin.

26

Lehtësimi: Risi do të synojë të lehtësojë një proces ku aktorët vendorë t’i japin formë konkrete ideve të

tyre duke iu përgjigjur kufizimeve të identifikuara në rajone por edhe, ç’është më e rëndësishmja, duke

aksesuar potencialet e papërdorura të rajoneve për të arritur në një propozim konkret. Risi mund ta

lehtësojë këtë proces duke ofruar një konsulent për të ndihmuar rajonet që të formësojnë idetë e tyre

në plane konkrete biznesi. Më pas, Risi mund të zhvillojë konferenca rajonale (ndoshta në formën e një

konkursi) ku mund të paraqiten propozimet që rezultojnë. Më pas, Risi mund të mbështesë zbatimin e

këtyre propozimeve nëpërmjet një skeme bashkëfinancimi së bashku me bizneset.

Ndërhyrja 4: Trajnim guidash turistike Ndryshimi: Guidimi turistik angazhon të gjithë ata që përdorin shërbimet e guidave dhe njerëzit që

punojnë në të gjitha aspektet e Turizmit. Guidat turistike janë jo vetëm ambasadorë të vendit por edhe

mbrojtës të tij duke bërë çdo përpjekje për t’u siguruar që grupet që ata drejtojnë të trajtojnë me

respekt mjedisin, florën e faunën e egër, vendet e vizituara dhe monumentet, si dhe zakonet dhe

ndjeshmëritë vendore. Duke qenë se cilësia e ofertës turistike është shumë e lidhur me perceptimin e

turistëve mbi eksperiencën që kaluan, guida turistike më të shumta dhe më cilësore mund të gjenerojnë

drejtpërdrejt perceptime pozitive dhe të ndikojnë ofertën turistike duke sjellë më shumë turistë. Kjo

përkthehet në më shumë të ardhura për bizneset e turizmit. Kjo ndërhyrje synon të lehtësojë trajnime

më të shumta dhe më cilësore për guidat turistike duke krijuar gjithashtu mundësi që të rinjtë të

punojnë në këtë profesion dhe një ditë edhe të mund të hapin një biznes turizmi.

Partner: NATGA (Shoqata Kombëtare e Guidave Turistike në Shqipëri) është e vetmja Shoqatë e Guidave

Turistike në Shqipëri që është edhe anëtare e regjistruar e WFTGA (Federata Botërore e Shoqatave të

Guidave Turistike) dhe paguan rregullisht një tarifë anëtarësimi. Trajnerët e NATGA ofrojnë “teknika për

trajnimin e guidave turistike” me modulet dhe kurrikulat e përditësuara të WFTGA dhe në të kaluarën ka

ndërmarrë nisma trajnimi në rajonet e Shodrës, Tiranës, Korçës, Sarandës dhe Elbasanit. NATGA tashmë

ka finalizuar një program trajnimi të bazuar në kredite, përgatitur me asistencën dhe bazuar në

standardet e WFTGA, ku përfshihen 3 muaj trajnimi teorik intensiv dhe 250 orë praktikë që zhvillohen

përkrah një guide profesioniste me përvojë. Ky program është bashkëndarë edhe me MZHUT (ndonëse

mund të ketë nevojë të përditësohet). Në fakt, legjislacioni i ri i propozuar është shumë i ngjashëm me

këtë program, çka mund të formojë bazën për ndonjë kurrikul të re në këtë fushë.

Modeli: WFTGA nëpërmjet NATGA në Shqipëri mund të ofrojë kursin e “Trajnimit Praktik” që është i

përshtatshëm për guidat që dëshirojnë të përmirësojnë aftësitë e tyre si dhe kursin “Trajnim për

Trajnerë” për guidat që do t’u pëlqente të punonin si trajnerë guidash dhe për ata që tashmë punojnë si

trajnerë guidash dhe që do të donin të përmirësonin aftësitë e tyre. Trajnerët e NATGA që janë të

certifikuar nga WFTGA tashmë ofrojnë disa prej këtyre kurseve. WFTGA është gjithashtu një partner i

rëndësishëm në këtë ndërhyrje, me anëtarë nga 80 vende dhe që përfaqësojnë më shumë se 150,000

Guida Turistike Individuale. Federata ka ngritur një rrjet ndërkombëtar guidash turistike profesioniste

dhe sot drejton forumin global për guidat turistike anekënd botës. Bazuar në intervistat, duket se

MZHUT me gjasa do të ndjekë standardet e WFTGA për certifikimin dhe licensimin e guidave të reja

turistike. Për rrjedhojë, mbështetja e kurseve të WFTGA do të ndihmojë të trajnuarit të certifikohen më

lehtë dhe në përputhje me standardet ndërkombëtare.

27

Pengesat: Çështje të rëndësishme për sa i përket guidimit turistik duket se janë lënë për t’u përcaktuar

nga aktet nënligjore. Në Nenin 50 të Ligjit për Turizmin, kriteret e certifikimit do të vendosen nga një

rregullore e miratuar nga Ministria; në Nenin 52, krijimi dhe funksionimi i Komisionit për Certifikimin e

Guidave Turistike mbetet për t’u vendosur; dhe në Nenin 53, rregullimi i veprimtarive, detyrave dhe

përgjegjësive të guidave turistike janë po ashtu për t’u vendosur. Këto janë të gjitha fusha ku asistenca

do vlerësohej dhe me shumë gjasë do të mirëpritej nga MZHUT.

Lehtësimi: Për sa i përket kurrikulës, alternativa më interesante duket të jetë që RisiAlbania të lehtësojë

ose të mbështesë shoqatat dhe Ministrinë për të shndërruar programet e tanishme në kurrikula që

përputhen me praktikat më të mira ndërkombëtare por edhe me nevojat e tregut shqiptar dhe ligjit të ri.

Aktualisht nuk ka kurrikula specifike; por ka një program të zhvilluar nga NATGA dhe Ministria si dhe një

listë e dakordësuar e 26 subjekteve që një guidë turistike duhet të njohë. Fokusi duhet të jetë tek

kurrikulat që janë në përputhje si me nevojat e tregut ashtu dhe zhvillimet e standardizimit të MZHUT që

duhen detajuar në aktet e reja nënligjore.

Një ndërhyrje e kufizuar mund të ishte ndihma për një trajnim të përditësuar të trajnerëve nga WTFGA

sapo të jetë ngritur sistemi i akreditimit. Trajnimet apo konferencat e WTFGA janë në nëntor 2014 dhe

janar 2015. Kjo mund të bëhet duke ndihmuar ato shoqata që kualifikohen për ofrimin e trajnimit në

ligjin e ri. Ndonëse ky është një aktivitet që ndodh vetëm një herë, ai mund të ndihmojë shoqatat dhe

aktorët e interesuar që të kenë kapacitetet e duhura të përditësuara për të trajnuar guida turistike

Shqiptare.

28

Shtojca 1 – Analizë e zgjeruar e funksioneve dhe rregullave kyçe

I – Funksionet mbështetëse

1. Informacioni: Informacioni turistik në Shqipëri përballet me një numër sfidash që lidhen si me

disponibilitetin ashtu dhe me shpërndarjen. Aktorë të tillë si turistë, sektori privat dhe qeveria shpesh

kanë vështirësi për të gjetur të dhëna apo informacion të nevojshëm. Nismat për informacion rajonal

dhe faqe interneti promovuese rajonale janë të shpërndara ndërsa në destinacionet QIT ato mungojnë

ose nuk funksionojnë në mënyrë të efektshme.

On line: Ndërkohë që informacioni online tani është i disponueshëm, ky kanal i rëndësishëm

komunikimi ka ende rrugë të gjatë për të bërë në mënyrë që të ofrojë të dhëna të mjaftueshme.

Në nivel kombëtar, operatorët turistikë dhe organizatat e ndryshme turistike shpërndajnë

informacion nëpërmjet faqeve të tyre të internetit ndërkohë që AKT njihet më shumë për

menaxhimin e faqes www.albania.al. Në nivel vendor, NJQV-të shpërndajnë harta, video, foto

dhe informacione të tjera specifike për destinacione nëpërmjet faqeve të tyre të internetit për

të promovuar një rajon apo pikë për t’u vizituar. Megjithatë, kjo veprimtari grumbullimi dhe

shërndarjeje bëhet në mënyrë sporadike dhe NJQV-të shpesh pretendojnë se iu mungon

financimi dhe trajnimi për të mirëmbajtur kanalet online të informacionit.

Kanalet informale, kontaktet personale ose “fjala” janë shumë të rëndësishme në Shqipëri, edhe

për shkak të informalitetit të lartë në sektor. Sidomos turistët vendas i përdorin shpesh këto

kanale informale dhe rekomandime personale për të zgjedhur një hotel apo restorant. Shumë

biznese në bregdet ose në zona të ndryshme rurale varen nga turistët që kthehen përsëri në

biznesin e tyre dhe mbështeten më së shumti në kontaktet personale për të rekrutuar klientë të

rinj.

Në Shqipëri nuk ka më shumë se sa 10 QIT që funksionojnë dhe këto ofrojnë shumë pak libra

udhëzues, harta, një gamë librash reference dhe botime të tjera për destinacionet që përdoren

nga turistët. Roli i tyre është edhe të ofrojnë informacion që mbulon një gamë nevojash të

turistëve, përfshi transportin, informacion që lidhet me destinacionet, atraksionet, rregulla

doganore dhe konsiderata që lidhen me shëndetin dhe sigurinë, por ky lloj informacioni ose

mungon ose nuk është i përditësuar. Shumë shpesh QIT-ve iu mungon personeli i përshtatshëm

ose i kualifikuar për t’iu shërbyer nevojave dhe kërkesave të turistëve. Ka pasur disa nisma nga

kompani të tilla si Çelësi në bashkëpunim me bashkitë për të hapur QIT në të gjithë Shqipërinë,

por kjo çoi në disa librari që shisnin libra udhëzues dhe nuk u shoqërua me shërbim profesional

për t’u ofruar informacion turistëve. Edhe aty ku QIT ekzistojnë, ato rrallë janë të integruara në

një rrjet me njëra-tjetrën. Kemi edhe disa shembuj nga Korça, Gjirokastra, Pogradeci ose Kukësi

ku QIT u hapën me nismën e OJQ-ve ose donatorëve, por tani nuk funksionojnë si qendra

profesionale. Kjo ndodhi për shkak të mungesës së bashkëpunimit midis institucioneve vendore

dhe aktorëve të tjerë në rajonet/qytetet, por edhe për shkak të mungesës së qëndrueshmërisë

së shumë projekteve që synonin t’i ringrinin këto qendra.

Burime të tjera: Burime të tjera informacioni janë revistat dhe media. Media sidomos në vitin e

fundit ka mbuluar gjerësisht zhvillimet në sektor çka ka ndihmuar për të tërhequr jo vetëm

turistë të huaj por edhe vendas në destinacione që kanë qenë pak të njohura. Panairet e

29

industrisë së udhëtimit dhe Turizmit po ashtu kanë luajtur një rol të rëndësishëm për ta hapur

industrinë përballë investitorëve dhe publikut. Edhe media sociale ka përjetuar një kapërcim ku

gjithnjë e më shumë biznese e përdorin për të shpërndarë informacion. Edhe institucionet dhe

agjencitë qeveritare janë bërë gjithnjë e më të pranishme në media të ndryshme dhe median

sociale.

2. Marketingu dhe promovimi: produkti turistik në Shqipëri, qoftë ky kombëtar, rajonal, apo me bazë

destinacionin, zakonisht zhvillohet pa ndjekur një cikël koherent të produktit dhe marketingu shpesh

bëhet në mënyrë sporadike për biznese individuale pa ndonjë strategji të integruar marketingu që të

synojë turistët kombëtarë dhe ndërkombëtarë. Kohët e fundit, Shqipëria ka zgjedhur një fushatë zyrtare

brandimi me temën “Ndiq Rrugën Tënde,” e synuar për ta marketuar vendin nën këtë slogan për të

promovuar më mirë potencialet turistike, mundësitë e pafundme për investime, potencialin intelektual

dhe identitetin tonë kombëtar. AKT ka rolin kryesor për të drejtuar marketingun dhe promovimin e

Shqipërisë nën këtë slogan. Në nivel kombëtar, pjesëmarrja e qeverisë dhe një numri biznesesh të

konsoliduara në panaire udhëtimesh të tilla si ITB Berlin dhe WtM Londër të cilat janë mjaft të

konsoliduara, është një prej veprimtarive kryesore të marketingut dhe promovimit. Kohët e fundit, edhe

“Lonely Planet” si një prej udhërrëfyesve më të mëdhenj turistikë në botë e ka zbuluar Shqipërinë dhe

jehona e tij me siguri do të ndikojë reputacionin në rritje të Shqipërisë ndërkombëtarisht si destinacion

që ka aq shumë për të ofruar, përfshi tani tipe të ndryshme të turizmit aventuror. AKT dhe organizata të

tjera rajonale organizojnë edhe udhëtime familjarizuese (fam trip), jo vetëm për të eksploruar

potencialin e Shqipërisë për produkte turistike me potencial të lartë, por edhe për të ndarë përvojat me

operatorët turistikë vendas që përqendrohen në tregje specifike (p.sh. turizëm natyror, aventuror ose

kulturor). Në nivel destinacioni, marketingu duhet trajtuar pjesërisht nga ZSHT të ngritura në çdo rajon

me funksione të tilla si promovim destinacionesh, përfshi brandim dhe imazh, fushata për të nxitur

rritjen e MSME, shërbime informimi, lehtësim rezervimesh, menaxhim të marrëdhënieve me klientët,

etj.

3. Informacion mbi tregun: Ekziston shumë pak kërkim tregu dhe shpërndarje e informacionit për

tregun lidhur specifikisht me Turizmin në nivel vendor, rajonal dhe kombëtar në Shqipëri, çka do të

ndihmonte për të kuptuar tregjet turistike dhe sjelljen e turistëve. Ky informacion mbi tregun është

thelbësor për të zhvilluar një ofertë turistike konkuruese dhe për të siguruar konkurueshmërinë e

bizneseve në rajone të ndryshme. Do të ndihmonte edhe për të drejtuar investimet në drejtimin e

duhur. Vitin e fundit ka pasur disa nisma në rajone të ndryshme që synojnë të përmirësojnë ofrimin e

informacionit specifik si për shembull në Korçë ku janë kryer disa anketime periodike vizitorësh dhe

akomodimi dhe janë identifikuar fusha për përmirësim dhe novacion të produktit turistik (për shembull,

Festa e Birrës, tashmë e famshme, në Korçë u krijua si rezultat i këtij hulumtimi të tregut). Përpjekjet për

të riprodhuar nisma të tilla në rajone të tjera të Shqipërisë pengohen nga mungesa e financimit, dijeve

dhe kapaciteteve, si dhe nga mungesa e një organi bashkërendues për të zhvilluar procesin në shumicën

e rajoneve.

4. Rezervime: Turistët vendas në Shqipëri shpesh rezervojnë me anë kontaktesh personale dhe duke

kontaktuar drejtpërdrejt vendin e preferuar të akomodimit ndërsa përdorin rrallë faqet e internetit të

hoteleve apo platforma online si albania-hotel.com, albaniahotelsbooking.com, etj. Këto përdoren më

30

shumë nga turistë të huaj, në rastet kur këta nuk kanë ardhur në Shqipëri me anë të një operatori

turistik. Në dy vitet e fundit, numri i hoteleve të regjistruara në platformat ndërkombëtare si

booking.com është rritur dhe aktualisht është rreth 300. Disa prej hoteleve në qytetet kryesore pohuan

se 70% e rezervimeve në hotelet e tyre tani ndodhin nëpërmjet booking.com. Gratë marrin një rol të

rëndësishëm në këtë funksion meqenëse shpesh punësohen si recepsioniste ose menaxhojnë

marrëdhëniet me klientët dhe kujdesin për klientin në hotele dhe operatorë turistikë.

5. Promovimi online: Ky funksion konsiderohet thelbësor për promovimin e bizneseve/shërbimeve

turistike dhe të gjitha destinacioneve turistike duke pasur parasysh rëndësinë në rritje të internetit në

mënyrën se si bizneset shesin produktin e tyre. Ekzistojnë BSP, shpesh edhe hotele e operatorë turistikë

në Shqipëri, që ofrojnë shërbime tërësore marketingu online me fokus të qartë tek industria e Udhëtimit

dhe Turizmit. Këto përfshijnë: platforma të përbashkëta online të hoteleve dhe operatorëve turistikë;

dokumente informative online në faqet e internetit të AKT ose NJQV të tilla si linqe të industrisë së

Turizmit, kalendarë turistike aktivitetesh ose shpalljesh për festivale dhe aktivitete të tjera; një numër

reklamash tani kanë rritur praninë e tyre në faqe të ndryshme të mediave në internet, etj. Megjithatë,

pjesës më të madhe të bizneseve turistike që iu shërbejnë turistëve i mungon vizibiliteti online dhe ende

iu mungojnë kapacitetet për ta zhvilluar atë.

6. Bashkëpunimi: Në Shqipëri, bashkëpunimi midis të gjithë aktorëve, por sidomos mes bizneseve

turistike që mbulojnë zhvillimin dhe zbatimin e strategjisë për produktin turistik në destinacion, është

mjaft problematik, si horizontalisht (brenda sektorit) ashtu dhe vertikalisht (midis biznesit dhe qeverisë).

Arsyet për këtë janë të shumta. Duket se bizneset nuk i besojnë njëri-tjetrit dhe rrallë marrin pjesë/

ftohen në diskutime mbi çështje strategjike të Turizmit. Ka edhe një mungesë të një organi të efektshëm

bashkërendues në shumë rajone dhe destinacione. Informacioni dhe ndërgjegjësimi mbi rolet dhe

përgjegjësitë në shumë nivele mungojnë. Ekzistojnë nisma për zhvillimin dhe menaxhimin e

destinacioneve në Shqipëri që kërkojnë të krijojnë dhe promovojnë produktin turistik nëpërmjet

bashkëpunimit më të mirë dhe që synojnë të rrisin aftësinë e destinacioneve për të përfituar nga

Turizmi. Shembuj të mirë janë karnavalet në Shkodër, panairet e artizanatit në Gjirokastër, Festa e Birrës

në Korçë, etj.

7. Trajnim / këshilla për biznesin: Gjatë punës në terren dolën në pah një numër nevojash specifike për

trajnim për biznesin. Sektori privat, sidomos ofrues të ndryshëm të shërbimeve në turizëm, hotele dhe

restorante, kanë nevojë për këshilla biznesi për të siguruar mbi të gjitha praktika të mira menaxhimi.

Menaxhimi shpesh kryhet në mënyrë të centralizuar dhe autoritare dhe strukturat e biznesit nuk janë të

ndara mirë në sektorë të specializuar. Një tjetër pengesë ku bizneset kërkuan ndihmë është ajo e

ndryshimeve të shpeshta në ligj dhe praktika që kanë krijuar njëfarë çoroditje në sektorin privat për sa i

përket standardeve dhe kërkesave më të fundit. Bizneset shpesh janë të painformuara se çfarë

ndërhyrjesh mund të nevojiten për t’ua përshtatur bizneset e tyre këtyre ndryshimeve të reja (qoftë kur

kanë të bëjnë me hapjen e bizneseve të reja ashtu dhe me përmirësimin e atyre ekzistuese). Kjo do të

jetë veçanërisht e rëndësishme kur standardet e reja të kërkuara të hyjnë në fuqi. Në lidhje me këtë,

gjatë intervistave, një pjesë e pronarëve të hoteleve dhe operatorëve turistikë pohuan se preferojnë gra

në role menaxhimi dhe finance duke marrë parasysh aftësinë e tyre për ta përshtatur më mirë biznesin

me ndryshimet e reja.

31

8. Zhvillimi i produktit turistik: Procesi i zhvillimit të produktit krijon mundësi për punësim dhe ndikon

ndryshime dhe investime në bazë të kërkesave të tregut, ndërkohë që në të njëjtën kohë përmirëson

cilësinë e jetës të komuniteteve vendore. Procesi i zhvillimit apo përmirësimit të produktit turistik, nëse

ndërmerret bashkërisht me komunitetet vendore, ndihmon për të rritur ndërgjegjësimin mes tyre edhe

mbi nevojën për ruajtjen e vlerave tradicionale në gatim, ndërtim, vende për t’u vizituar, etj.

Ndërgjegjësimi mbi rëndësinë e procesit të zhvillimit të produktit tani është për herë të parë në nivelin e

duhur në Shqipëri. I tillë është edhe ndërgjegjësimi i bizneseve mbi nevojën për të bashkëpunuar për

produkte / paketa të reja të përbashkëta dhe më të mira. Ndërkohë, disa faktorë të tjerë që ndikojnë në

këtë funksion do të kërkojnë më shumë kohë për të ndryshuar, të tilla si situata e infrastrukturës, sfidat

e menaxhimit të mbetjeve, reforma e tokës në proces, perceptimet nga jashtë lidhur me sigurinë,

mungesa e marketingut të destinacioneve në nivel rajonal, etj.

9. Infrastruktura dhe transporti: Transporti ajror: I vetmi aeroport që funskionon në Shqipëri është

Aeroporti Ndërkombëtar i Tiranës, i cili ndodhet rreth 18 km në veriperëndim të Tiranës. Tirana ka një

pozicion të favorshëm gjeografik sepse ndodhet mesatarisht 3 orë fluturim larg nga qytetet kryesore të

Europës, çka e bën një destinacion udhëtimi sa një “kërcim i shpejtë” (dmth akses i lehtë) nga tregjet

kryesore gjeneruese europiane. Edhe pse trafiku ajror është rritur në mënyrë të konsiderueshme, ai

mbetet i moderuar për sa i përket gamës së numrit të linjave ajrore dhe numrit të qyteteve euorpiane

nga dhe në të cilat udhëtohet. Po ashtu, Tirana nuk lidhet drejtpërdrejt me ndonjë kontinent tjetër dhe

në Shqipëri mungojnë linjat popullore me kosto të ulët. Kjo demonstron se vendi përballet me

konkurencë të fortë nga destinacione më të konsoliduara në vendet fqinje lidhur me numrin e

mbërritjeve turistike ndërkombëtare. Ekspertët e intervistuar besojnë se prezantimi në Shqipëri i linjave

popullore me kosto të ulët si ryanair, easyjet, skyeurope, whizzair, germanwings, etj. që fluturojnë në

vendet fqinje konkuruese, jo vetëm do të rriste numrin e turistëve individualë ndërkombëtarë në

Shqipëri, por do të lehtësonte edhe udhëtimin në Shqipëri të turistëve nga tregjet kryesore gjeneruese,

të tilla si Mbretëria e Bashkuar dhe Europa Perëndimore të cilat janë tregu parësor për Turizmin kulturor

dhe natyror.

Transporti rrugor: ky është transporti kryesor brenda vendit me anë të mjeteve publike (autobusë ose

furgona) ose transportit privat. Sistemi i transportit është më i organizuar rreth qyteteve kryesore dhe

mjaft i paorganizuar në zonat rurale. Shoferët e transportit publik nuk janë të trajnuar me ndonjë aftësi

specifike Turizmi dhe afishimi i orareve dhe kostove të udhëtimit nuk është gjithmonë në dispozicion të

vizitorëve. Shërbimet për marrjen me qera të makinave ofrohen kryesisht në Tiranë nga kompani të

ndryshme të cilat gjenden edhe online nëpërmjet portaleve si rentalcars.com. Një prej arritjeve më të

mëdha kohët e fundit ishte përfundimi i korridorit autostradë Durrës – Kukës – Morinë, një aks i

rëndësishëm me gjatësi 170 km, i cili lidh kryeqytetin dhe portin e Durrësit me shtetin e ri të Kosovës.

Udhëtimi hekurudhor: Hekurudha në tërësi nuk është më funksionale por disa segmente të shkurtra të

saj, edhe pse të amortizuara, po bëhen një atraksion për turistë të huaj individualë që kërkojnë

aventurë, sidomos linja që kalon në fshatrat e Librazhdit. Gjithsesi, kushtet e linjës janë të amortizuara

dhe nuk rekomandohet. Transporti nga uji: ky kryhet nëpërmjet 4 porteve: Durrësi, Vlora, Saranda dhe

Shëngjini. Porti më i madh dhe më i rëndësishëm është Porti i Durrësit, i cili zë 81.8% të të gjithë

32

transportit detar të vendit,11 me Mjedise Tragetesh, Linja Cruise dhe jahtesh. Një traget i rregullt liqeni

lidhte qytetin maqedonas të Ohrit me Pogradecin gjatë verës. Linja sjell vetëm njerëz nga Maqedonia

dhe këta duhet të kthehen me të njëjtën linjë pasi ndalojnë për një pushim të shkurtër në Pogradec.

Për tregjet ndërkombëtare, Shqipëria është e vendosur në rrethinat e Europës Lindore dhe është

destinacion kryesisht për turistë që përdorin transportin ajror për udhëtimin. Shumica e turistëve, të

cilët arrijnë nga ajri për pushimet e tyre, përgjithsësisht janë të llojit me kërkesa të larta për sa i përket

shërbimeve. Në këtë kontekst, Shqipëria duhet të vendosë marrëdhënie të drejtpërdrejta me pikat më

të larta të nisjes së fluturimeve në tregjet kryesore, duke i bërë këto lidhje më eficiente dhe konkuruese.

Fluturimet e lira, çarterat, fluturimet direkte si dhe shtysa të ndryshme për bizneset do të lehtësonin

Turizmin që arrin i organizuar në grupe dhe paketa në Shqipëri. Gjithashtu, nëpërmjet produkteve

tërheqëse jashtë sezonit veror, Shqipëria mund të thithë grupe turistësh që qëndrojnë në bregdet gjatë

pranverës ose vjeshtës, por kjo sigurisht kërkon ekzistencën e hoteleve që përmbushin standardet

ndërkombëtare, duke ofruar shërbime tërheqëse dhe veprimtari për kohë të lirë, kombinuar me një

strategji agresive marketingu.

Aksesi i lehtë në një destinacion turistik konsiderohet si një prej faktorëve më të rëndësishëm për

sektorin e Turizmit, por i tillë është edhe transporti për në atë destinacion. Në vitet e fundit në Shqipëri,

infrastruktura rrugore është përmirësuar ndjeshëm ku ka një numër projektesh në punë e sipër për të

përmirësuar edhe më tej lidhjet tokësore të transportit (segmente të tilla si Tiranë-Elbasan, Levan-

Tepelenë, Fier-Vlorë, Gjirokastër-Sarandë, Rruga e Arbrit, Korçë-Tiranë, etj janë thuajse funksionale). Në

sektorin e infrastrukturës dhe transportit, si kategori e rëndësishme e zinxhirit të vlerave të Turizmit,

Shqipëria ka nevojë për standardizim të cilësisë së shërbimit, aftësi turistike të shoferëve, mirëmbajtje

të automjeteve, aftësi të shërbimit për klientin dhe zbatim të legjislacionit për trafikun, sidomos lidhur

me kufijtë e shpejtësisë. Akreditimi i automjeteve për turizëm dhe standardizimi i çmimeve do të

ndihmonte në këtë drejtim. Nevojitet edhe ngritja e qendrave të ndihmës për turistët në të gjitha pikat e

hyrjes në vend si dhe përmirësimi i mjediseve të tanishme. Një fushatë ndërgjegjësimi për mbrojtjen e

mjedisit po ashtu nevoijtet shumë dhe disa hapa pozitive janë ndërmarrë këtë vit, si nga qeveria ashtu

edhe nga shoqëria civile.

10. Akomodimi: Për sa i përket akomodimit, sipas informacionit të ofruar nga Instituti i Statistikave

(INSTAT), Shqipëria në vitin 2011 kishte 19,905 shtretër, ndërsa bazuar në të dhëna të mbledhura nga

ZSHT, kapaciteti i përllogaritur i shtretërve për vitin 2011 ishte 23,768. Pra shpesh përballemi me shifra

kundërshtuese të ofruara nga INSTAT dhe ZSHT. Po ashtu, duhet vërejtur që numri i shtretërve është më

i madh se shifrat duke marrë parasysh ekzistencën e një nënsektori të madh informal të dhomave

private, si dhe numrin e madh të shtëpive të dyta të pushimit që kanë shumë familje, të cilat janë të

paregjistruara dhe nuk përfshihen në numrin total. Kjo tregon një disbalancë në informacionin për

tregun. Nuk ka kategorizim të njësive të akomodimit, pavarësisht faktit që jo të gjitha njësitë e

regjistruara të akomodimit janë hotele. Në fakt, nga viti 2008, në Shqipëri nuk është e detyrueshme që

njësitë e akomodimit/hotelet të klasifikohen me yje apo ndonjë sistem alternativ, ndaj aktualisht nuk ka

informacion mbi numrin e njësive të klasifikuara me 1 deri në 5 yje. Aktualisht, vetëm një pjesë e vogël e

11

Burimi: http://aida.gov.al; http://www.abcci.com/abccisite/infrastructure-utilities/

33

hoteleve /njësive të akomodimit mund të konsiderohen me cilësi të lartë, ndërkohë që tregu

ndërkombëtar i Turizmit kërkon që mjediset e hotelerisë të jenë me cilësi të mesme deri të lartë. Një

tjetër dobësi është që sektori i Turizmit ka pak struktura akomodimi që kanë përfshirë shërbime shtesë

si pishina të brendshme dhe të jashtme, salla konferencash, etj., të cilat tërheqin klientët dhe ofrojnë një

produkt më të pasur.12 Me ligjin e ri (ende në fazë përgatitjeje), kategorizimi i hoteleve dhe njësive të

tjera të akomodimit me sistemin e yjeve me gjasë do të jetë një kërkesë edhe pse vazhdon të diskutohet

nëse ky standardizim do të jetë i detyrueshëm apo mbi baza vullnetare.

11. Veprime dhe avokati e përbashkët: Vitet e fundit, industria e Turizmit në Shqipëri ka përmirësuar

përfaqësimin dhe avokatinë drejt veprimeve të përbashkëta për një mjedis rreth bizneseve të Turizmit

të tillë që nxit rritjen. Shoqata Shqiptare e Turizmit (ATA) ka qenë veçanërisht aktive në forcimin e

partneritetit midis sektorëve publikë dhe privatë. Megjithatë, ka ende shumë sfida në lidhje me

avokatinë. Përfaqësimi në nivelin vendor, rajonal apo të destinacioneve, si dhe përfaqësimet përgjatë

nënsektorëve të ndryshëm të industrisë, mungojnë. Shumë shqetësime të industrisë janë ende për t’u

sjellë në vëmendjen e qeverisë ndërkohë që partneriteti publik-privat ka nevojë të trajtojë çështjet që

nuk mund të zgjidhen vetëm nga sektori privat. Situata aktuale e përfaqësimit dhe avokatisë po ashtu po

krijon një mungesë bashkërendimi brenda dhe ndërmjet rajoneve dhe destinacioneve të ndryshme

teksa ndërhyrjet për përmirësimin e produktit nuk janë të integruara me njëra-tjetrën.

12. Menaxhimi i destinacionit: Menaxhimi i destinacionit është bashkërendimi dhe integrimi i të gjithë

elementëve të përzierjes së destinacioneve në një zonë të caktuar gjeografike bazuar në një strategji

dhe plan të përcaktuar për Turizmin. Elementët e menaxhimit të destinacioneve janë të shumllojshme

dhe shpesh janë përgjegjësi e një game entesh të sektorëve publikë dhe privatë. Menaxhimi i

destinacioneve është një proces që siguron që përvoja e vizitorit të jetë me cilësinë më të lartë të

mundshme dhe vazhdon të zhvillohet dhe përshtatet për të përmbushur nevojat dhe pritshmëritë e

vizitorëve. Në linjë me një përqasje kolektive dhe holistike – ai është ngjitësi që mban bashkë një

varietet partnerësh të ndërvarur, bashkëekzistues që së bashu mund ta bëjnë një destinacion diçka më

të madh se sa thjesht shuma e pjesëve të tij. Destinacionet me menaxhimin më të mirë janë dhe ato që

me gjasë mund të shkëlqejnë në tërheqjen e investimeve të reja, në në ruajtjen e vendeve të punës me

vlerë të shtuar, në sjelljen e talenteve të reja dhe në stimulimin e novacionit. Kjo çështje që përbën

shqetësim të përbashkët në të gjitha rajonet (siç tregohet nga fokus-grupet dhe intervistat) dhe është

një prej shkaqeve kryesore për mungesën e qëndrueshmërisë së të gjitha nismave, projekteve dhe

programeve në turizëm. Gjithashtu, në Strategjinë e re për Turizmin, MZHUT e ka një nga prioritetet e

veta kryesore menaxhimin e destinacioneve dhe krijijmin e strukturave/platformave të reja në

menaxhimin e tyre, sidomos me qëllim ndërtimin e një mjedisi të përshtatshëm, marketingun më të

mirë për destinacionet, ofrimin më eficient në terren, përvojë të përmirësuar të turistëve në

destinacion, si dhe menaxhim më të mirë të aktorëve. Strukturat e Menaxhimit të Destinacioneve mund

të shërbejnë si mekanizma për bashkërendim dhe bashkëpunim të të gjithë palëve dhe aktorëve në

zinxhirin e vlerave të Turizmit, sidomos në këtë kohë kur bashkërendimi i përbashkët nevojitet shumë

por ende mungon një strukturë/organizatë drejtuese që të menaxhojë destinacionet turistike.

12

Projekt Strategjia për Turizmin 2014 - 2020

34

13. Zhvillimi i burimeve njerëzore: Nga bizneset e Turizmit ky konsiderohet si jetësor – duke qenë se

Turizmi është një industri e orientuar kah shërbimet. Me qëllim që të sigurohet një cilësi e lartë e

shërbimeve, ka nevojë të ofrohen në trajnim një gamë e gjerë profesionesh të ndryshme sepse

aktualisht nuk përmbushin standardet e përcaktuara nga kërkesat e industrisë dhe pritshmëritë e

turistëve. Në Shqipëri ka shumë kritika për qëndrimet dhe aftësitë e personelit të shërbimit që punon në

sektor edhe pse shumë herë, aftësitë e mira ndërpersonale dhe ngrohtësia e mikpritjes lavdërohen.

Gjatë punës në terren, bizneset kanë raportuar mungesën e disponibilitetit të personelit me aftësitë

bazë dhe disponibilitetin e kufizuar të trajnimit profesional si pengesa për performancë dhe zhvillim.

Mungesat e raportuara në aftësitë prioritare, të cilat ka nevojë të trajtohen për të mbështetur rritjen e

sektorit janë aftësitë e shefave (të kuzhinës), aftësitë e shërbimit për klientin dhe aftësitë

menaxheriale. Ekzistojnë një numër shkollash profesionale në Shqipëri të cilat ofrojnë diploma lidhur

me hotelerinë dhe Turizmin. Megjithatë, studentët që diplomohen nga këto shkolla rrallë kërkohen

sepse shumë biznese ende nuk e kanë kuptuar vlerën që ka investimi në personelin e tyre.

14. Guidimi turistik: Ky profesion deri tani ka qenë praktikuar nga individë me interes ose pasion për

Turizmin, trajnuar nga operatorë turistikë, federata sportive ose nisma të mëparshme të donatorëve.

Profesioni ka qenë kryesisht i parregulluar me trajnime që janë ofruar në mënyrë sporadike dhe në

mungesë të një sistemi të dakordësuar për certifikim dhe licensim. Tani, me ligjin e ri për Turizmin, guida

turistike është një profesion i njohur zyrtarisht që do të ketë nevojë të marrë trajnimin e kërkuar dhe të

certifikohet për të kryer ture turistike. Certifikata do të jepet pasi guida turistike të kenë përfunduar një

kurs dhe të ketë njohuritë e nevojshme teorike dhe praktike. Megjithatë, ky proces është ende për t’u

strukturuar nga aktet e nevojshme nënligjore dhe duket se deri më tani nuk ka ndonjë strategji burimesh

njerëzore dhe aftësish për guidat turistike të cilat, siç treguan intervistat, nevojiten shumë. Mundësitë

për ofrimin e trajnimit profesional në këtë profesion nuk janë të qarta, dhe shkollat e hoteleri-turizmit

në një numër qytetesh apo nisma të ndryshme aktuale dhe të mëparshme të agjencive ndërkombëtare

që synojnë të ndërtojnë kapacitetet e tyre janë të shpërndara në mënyrë sporadike.

15. Shërbimet financiare: Investimet në produkte dhe shërbime të reja turistike (ose përmirësimi i atyre

të tanishme) kërkon akses të lehtë në financa dhe produkte të tjera financiare të tilla si siguracionet.

Instrumentet për financimin e sektorit privat në turizëm në Shqipëri janë:

Bankat (transferta bankare; depozita; kredi hipotekore dhe konsumatore; kredi biznesi;

shërbime kartash) vazhdojnë të ofrojnë kredi me interesa të larta dhe nuk kanë ndonjë politikë

për të mbështetur posaçërisht Turizmin. Për shembull, Banka Pro Credit po mbështet

teknologjitë e reja (eficiencën e energjisë) në shtëpitë/bizneset që duan të përmirësohen. Banka

Credins (dhe ndoshta disa banka të tjera) po ashtu ofrojnë asistencë teknike falas për e-tregti

nëse dikush ka një faqe internet dhe do të donte të zhvillonte shitje a shërbime me e-tregti, por

pa ndonjë fokus specifik në industrinë e Turizmit.

Kompanitë e sigurimeve (sigurime jete dhe jo-jete; garanci). Çmimet e këtyre janë ende shumë

të larta. Për shembull, siguracioni për jetën për një turist nga Gjermania që vjen në Shqipëri

është mjaft i lartë dhe nuk mund të mbulohet nga një agjenci e vogël udhëtimesh apo operator

turistik i vogël.

Fonde vendore dhe rajonale nga qeverisja vendore (bashki; këshilla rajonalë).

35

Donatorët ndërkombëtarë nëpërmjet projekteve dhe mikrokredive (Banka Botërore, Shërbimet

Këshillimore të Biznesit nga EBRD, USAID, etj.).

Sipas intervistave, bizneset e Turizmit në përgjithësi ende nuk preferojnë të marrin hua nga

bankat për investimet e tyre sepse i konsiderojnë interesat e bankave si shumë të larta.

Gjithashtu, nuk ka thuajse fare produke financiare që të jenë synuar në mënyrë specifike për

Turizmin në treg, përfshi këtu grantet dhe fondet rajonale.

16. Planifikimi për Turizmin: Ky konsiderohej nga diskutimet në fokus-grupe si funksion shumë i

rëndësishëm sepse është hapi i parë drejt zhvillimit të një produkti gjithëpërfshirës turistik dhe drejt

pasjes së një strategjie të efektshme promovimi për industrinë, që të përfshijë të gjithë aktorët e

Turizmit. Në disa zona, planet e veprimit në turizëm janë zhvilluar në Korçë, Berat, Pogradec, Pukë, Fier,

Prespë, Vithkuq, Petrelë, etj., mbështetur nga projekte ose donatorë të ndryshëm. Megjithatë, ky

zhvillim i planeve të Turizmit ka qenë sporadik dhe kryesisht i nxitur nga donatorët. Sot, planet

ekzistuese nuk janë rishikuar dhe pak bashki kanë iniciuar procese të ngjashme.

17. Shërbimet Shëndetësore: Aktualisht, ka farmaci dhe të tjera dyqane që shesin medikamente pranë

destinacioneve të Turizmit. Megjithatë, kjo nuk mbulon nevojat për infrastrukturë dhe shërbime të

kujdesit shëndetësor, çka nevojitet për të mbështetur fluksin e turistëve në shumë destinacione. Klinikat

shëndetësore në qytete të vogla apo fshatra mungojnë ose nuk janë të pajisura mirë, kështuqë turistëve

shpesh iu duhet të udhëtojnë për në qytete më të mëdha të afërta për të marrë trajtim. Kjo situatë

ndikon ofertën turistike teksa Shqipëria ende konsiderohet si disi e pasigurt për sa i përket sigurisë

shëndetësore të turistëve. Kjo është edhe një prej arsyeve kryesore pse shumë turistë vendas shqiptarë,

si për shembull familje me fëmijë të vegjël, zgjedhin të udhëtojnë jashtë për pushime. Në fakt, Lonely

Planet përmend; “Standardi i kujdesit shëndetësor në Shqipëri është mjaft i dobët. Spitalet dhe klinikat

vendase kanë burime të pamjaftueshme.”13

18. Menaxhimi i mbetjeve: Edhe pse menaxhimi i mbetjeve paraqet një prej problemeve më të

pakëndshme me të cilin përballen turistët në Shqipëri, ka pasur pak përparim në trajtimin e problemit

në mënyrë sistemike dhe të qëndrueshme. Prej vitit 1994, menaxhimi i mbetjeve të bashkive ka qenë

një funksion i decentralizuar, duke i bërë qeverisjet vendore tërësisht përgjegjëse për grumbullimin,

transportimin, hedhjen dhe riciklimin e mbetjeve të ngurta gjeneruar brenda kufijve të tyre

administrativë. Megjithatë, menaxhimi i mbetjeve në Shqipëri është ende detyrë shumë sfiduese për

shumicën e NJQV-ve që e kryejnë atë. Mungesa e instrumenteve të nevojshme për menaxhimin

mjedisor të mbetjeve, mungesa e teknologjive dhe investimeve si dhe mungesa e burimeve njerëzore

dhe financiare, në shumë raste kanë çuar në pamundësinë e autoriteteve vendore për ta përmbushur

plotësisht këtë detyrë. Kjo ka vlerë sidomos për zonat turistike për shkak të sasisë së shtuar të mbetjeve

që gjenerohen gjatë sezonit turistik. Në fakt, shumë zona turistike menaxhohen si komuna të vogla,

ndërkohë që mbetjet e gjeneruara gjatë sezonit të lartë krahasohen me ato të qyteteve të mëdha. Për

më tepër, sistemet për grumbullimin e mbetjeve të ngurta të bashkive ofrohen në shumicën e qyteteve,

por jo në zonat rurale,14 si p.sh. në shumë pika turistike me atraksione të posaçme natyrore.

13

Burimi: http://www.lonelyplanet.com: Albania, Health and Safety 14

UNECE (2012) Albania Environmental Performance Reviews: Second Review

36

II – Rregullat Mbështetëse

1. Standardet e cilësisë: Cilësia e shërbimeve në këtë industri lidhet ngushtë me burimet njerëzore.

Ofrimi i orientimeve, informimit, dhe trajnimit të sektorit privat për të marrë vendime të shëndosha

investimesh, së bashku me zhvillimin e standardeve të përshtatshme është një përqasje e nevojshme

politikash për të mbështetur cilësinë në Shqipëri. Shërbimet cilësore lidhen me standardet dhe

kapacitetet. Mbështetja e standardeve të zhvillimit dhe oferta e edukimit dhe trajnimit mbështetës janë

të tjera aspekte të politikave të turizmit drejt shërbimeve cilësore. Sot, shërbimet në Turizëm në

Shqipëri nuk janë të shtrenjta, por janë larg cilësisë së kërkuar dhe standardeve ndërkombëtare.

Shumica e subjekteve turistike nuk kasifikohen me yje ose ndonjë sistem tjetër. Në të kaluarën, nisma

sporadike nxitur nga donatorët ose qeveria kanë synuar të aplikojnë sisteme të ndryshme standardesh

të tilla si kategorizimi me yje i hoteleve apo Marka e Cilësisë prezantuar nga USAID. Nismat në të

kaluarën për të vënë në zbatim kategorizimin me yje kanë rezultuar në standardizimin e rreth 26

hoteleve ndërkohë që shumë të tjerë e adoptuan sistemin vetë pa ndonjë certifikim nga jashtë, duke

kompromentuar kështu besueshmërinë. Sektori privat është ai që merr risqe për sipërmarrjen e tij dhe

luan një rol kyç në ofrimin e shërbimeve për vizitorët në destinacione. Marrja e përgjegjësisë për të

ofruar shërbime cilësore, pas një roli proaktiv për t’u bërë konkurues si biznes individual, si destinacion

dhe si industri janë përgjegjësi kyçe të sektorit privat por, në të njëjtën kohë, ka nevojë për kuadre për

sigurinë e cilësisë. Aktualisht, Shqipërisë ende i mungon një sistem i dakordësuar standardesh që siguron

cilësinë e besueshme për produktet dhe shërbimet turistike. Legjislacioni i ri ka synuar ta kompensojë

këtë duke përkufizuar standarde dhe kërkesa që bizneset e turizmit do duhet të përmbushin. Kjo lidhet

me një gamë kriteresh për shërbime që bizneset e turizmit duhet të arrijnë. Nëse standardizimi bëhet i

detyrueshëm, bizneset në fillim do duhet të ofrojnë personel dhe shërbim të standardizuar dhe të

kualifikuar dhe pastaj të aplikojnë për kualifikimin me yje pranë MZHUT. Nuk është përkufizuar ende

nëse kjo do të jetë përgjegjësi e MZHUT apo nëse do të nënkontraktohet tek ndonjë agjenci/organ

turistik apo individë të akredituar.

2. Rregulloret për sigurinë: Ky funksion lidhet ngushtë me zinxhirin e ofertës të sektorit të Turizmit (i

ndërlidhur me sektorë të tjerë) të tilla si përpunimi i ushqimeve, transporti, turet, etj. Në aktivitete që

mund të përfshijnë rreziqe për shëndetin apo rreziqe të tjera, masat për sigurinë janë ende shumë të

ngurta. Kjo vjen pjesërisht nga ndërgjegjësimi dhe të kuptuarit e ulët të masave të sigurisë dhe mënyrës

se si imazhi i “pasigurisë” dëmton të ardhurat nga Turizmi. Por, vjen edhe si shkak i mungesës së

përgjithshme të kërkesave të sigurisë dhe mungesës së rregullave të zbatuara dhe mekanizmit për

kontrollin e cilësisë. Siç treguan intervistat, një prej rreziqeve më serioze në Shqipëri është siguria e

rrugëve, ku infrastruktura e munguar e shumë rrugëve (sinjalistika, ndriçimi, daljet dhe hyrjet) si dhe një

mosrespektim i madh për rregullat e trafikut, kanë çuar në një nivel shumë të lartë aksidentesh. Rreziqe

të tjera për këmbësorët përfshijnë gropat në trotuare, mungesa e kapakëve të pusetave, si dhe ngricat

në dimer. Po ashtu, turizmi aventuror është gjithnjë e më i rëndësishëm në Shqipëri. Individët apo

grupet që i ofrojnë këto aktivitete për turistët zakonisht marrin masa sigurie dhe përgjithësisht

konsiderohen të besueshëm. Megjithatë, mungon një sistem i kontrollit dhe certifikimit të individëve që

i ofrojnë këto aktivitete.

37

3. Taksimi: Një çështje madhore lidhur me taksimin e bizneseve të turizmit është informaliteti i lartë,

çka do të thotë se një numër i madh biznesesh nuk paguajnë taksa ose praktikojnë në një mënyrë ose

një tjetër forma të evazionit fiskal. Kjo nuk ndodh vetëm me hotelet, por edhe me ushqimet e pijet si

dhe me industrinë e argëtimit, ku edhe sot, marrja e një fature të saktë që verifikon se biznesi deklaron

shitjen përbën një rast të rrallë. Në lidhje me TVSH, e cila ka qenë një çështje madhore që ka mobilizuar

nisma të ndryshme lobimi nga sektori, kjo qëndron në 20% në Shqipëri. Nga intervistat dhe diskutimet

në grup, Shqipëria ka TVSH më të lartë krahasuar me vende të tjera në Ballkan, çka e vendos Turizmin në

disavantazh. Konkurueshmëria e produktit tonë me vende të tjera përballet me kushte të vështira,

ndërkohë që Maqedonia e ka TVSH për Turizmin 5%, Greqia 9% dhe Mali i Zi 8%. Për sa i përket taksës

për qeranë, shteti ende nuk është në gjendje të mbledhë shumicën e saj dhe kjo është një prej arsyeve

që çon në informalitetin e lartë. Në lidhje me siguracionet dhe sigurimet shoqërore, shumica e

punonjësve në bizneset shqiptare të turizmit janë kryesisht punonjës sezonalë, të paregjistruar, dhe për

pasojë nuk përfitojnë sigurime shoqërore dhe shëndetësore. Vitet e fundit, ATA po lobon fort pranë

qeverisë për të ulur taksat për bizneset e Turizmit dhe për një pozicion më konkurues lidhur me bizneset

e turizmit në rajon.

4. Rregullat informale dhe normat sociale: Këto janë shumë të rëndësishme për industrinë dhe

ndikojnë shumë në përvojën turistike. Shpesh, normat dhe rregullat e pashkruara përcaktojnë mënyrën

si menaxhohen bizneset, shkallën e bashkëpunimit mes bizneseve private në industri, qëndrimet e tyre

ndaj komuniteteve, etj. Këto rregulla dhe norma të pashkruara kanë ndikim të thellë në dy tregues –

mentalitetet e menaxhimit dhe përqasjet ndaj barazisë gjinore. Për sa i përket praktikave të menaxhimit,

mentaliteti i pronarit/menaxherit që di gjithçka mbizotëron dhe çon në struktura shumë të centralizuara

dhe joeficiente brenda bizneseve të cilat pengojnë inovacionin dhe specializimin. Lidhur me qëndrimet

ndaj përkatësisë gjinore, ndonëse vitet e fundit Shqipëria ka përjetuar shumë përmirësime, gratë

vazhdojnë të jenë të nënpërfaqësuara në të gjitha nivelet e bizneseve të turizmit dhe punojnë në një

mjedis të mbizotëruar nga burra. Një pjesë e madhe e industrisë së Turizmit në Shqipëri në dy dekadat e

fundit është zhvilluar në formën e operatorëve të vegjël familjarë, duke gjeneruar të ardhura që

menaxhohen nga kreu mashkull i familjes. Një numër i madh grash që punojnë në sektor angazhohen në

punë të papaguar. Megjithatë, nisma të ndryshme për të trajnuar dhe punësuar gra kanë rritur

mundësitë e tyre për të gjeneruar të ardhura dhe për të përfituar aftësi dhe përvojë profesionale. Disa

sektorë të tillë si ai i artizanëve punësojnë kryesisht gra dhe kanë përfituar nga nismat e donatorëve për

të trajnuar dhe ndihmuar gratë të zhvillojnë produkte të reja dhe të përftojnë akses në tregje të reja.