TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 47 (1) • 2010 165

Amper my mense.Dot Serfontein. 2009 [1974]. Pretoria: ProteaBoekhuis. ISBN 978-1-86919-322-5.

Die boek is opgedra aan “(haar) eie mense”en die sketse in hierdie bundel het as agter-grond die streke waarin die skrywer groot-geword het en waarin sy ingetrou het. Dieskrywer vereenselwig haar in die meestegevalle met die karakters wat in hierdie ver-sameling vertellings met humor voorgestelword aan die leser en lewer terselfdertyd ’nbydrae tot die geskiedskrywing van die(Oranje)Vrystaat.

Die uitgangspunt is meestal dié van eerste-persoonverteller en die sketse waarin die ‘ek’optree, is nie altyd tot eer van die spreker ofhaar familie en vriende nie: hulle karakter-trekke word sonder ’n suikerlagie geteken,maar altyd met deernis.

“Die goeie ou dae” (15) filosofeer oor diebetekenis van “boer”, soos haar (stief)oupa,en hier word die aanwending van bywoners-arbeid op ’n plaas beskryf soos ’n mens nienormaalweg daaraan sou dink nie: “Bywo-ners was nie plaasbestuurders nie, hulle wasmense wat in die uiterste armoede met ’nwaentjie en ’n paar stukkies los goed komplek vra het” (16); die boer leen hom die no-digste middele om ’n bestaan te maak op ge-leende grond en kry boonop tot die helftevan die bywoner se opbrengs. As die bywo-ner te goed vorder na die boer se sin, “ont-wikkel (die boer) allerhande griewe om vanhom ontslae te raak. Sy kanse om by iemandanders plek te kry, was dan skraal”. Die by-woners (en swartes) moes egter al die werkop die plaas doen, en die boer het op die stoepgesit en toesig hou. “Langs hom op die stoep-tafel staan sy twaksak, die kleipot met fon-teinwater, die Boere-almanak en Die Kerkbode,en tussen hierdie vier hoekstene van die be-skawing kon hy van die nederigste tot dievernaamste besoeker hanteer” (19).

Die vyftien sketse in hierdie bundel dra

almal tekens van die verteller se kennis vanen deernis met mense en ook diere. Basie,haar man se boelterriër is ’n “dikpensdingmet die plat kop en die reptielgevreet” (97)wat sy nie kan verdra nie en wat haar ook niekan verdra nie weens sy toewyding aan die‘baas’, tog dwing hy om smiddae met haardie veld in te vaar, waar hy verwoesting saai.Basie word al minder vryheid gegun totdatsy ketting op ’n dag breek en hy alleen veldtoe gaan. Hy kom strompelend terug,vergiftig deur strignien, maar gaan nie troossoek by sy baas nie. “Hy kom druk teen myaan en ek voel sy groot lyf beef. Ek kniel byhom en sit my arms om hom […] En so sitons vas teenmekaar tot die dood hom komvat” (102). Die wyse waarop versoening tus-sen dié twee karakters teweeggebring word,word subtiel uitgebeeld tot dit hier ’n klimaksbereik.

Die vertelling van die jong boervrou (“Mymense”, 155) wat aandring op haar eie hoen-derboerdery en die kuikens as karakters be-skou (“As ek vir hulle sing, lag hulle, as ek methulle raas, druk hulle hulle snawels vanskaamte in die kos. Hulle spring op my skoense neus en klou jillend my kouse vas as ekloop”), verloor bykans almal tydens ’n hael-bui. Die wat gered kon word, word in diekombuis gevestig gedurende die nag wat syen haar man ook in sy verlies van die mie-lieoes nader aan mekaar kom. Toe sy die vol-gende oggend in ‘koesterende rustigheid’wakker word, sit die jong hoenders hulleslaapkamer vol: “Hulle het die warmte vanons slaapkamer gevoel en daarheen versit.Beslis, ja, dit is al wat dit was, moes ek toegee– as ek aanvaar dat hulle hoenders is. Maarnou was hulle nie. Hulle was mense, mymense” (159).

Ander sketse belig die rasvestiging van dieAfrikanerbees, Kroonstad tydens die Anglo-Boereoorlog met diverse karakters en gesind-hede, gebeure en mense tydens – en na –hierdie oorlog, interessante geskiedkundige

19 Rev Louw 03 WEB.pmd 2/2/2010, 8:45 AM165

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 47 (1) • 2010166

gebeure in die vroeë 20ste eeu betreffendedie Vrystaat, en staaltjies oor mense met huleiesinnighede en unieke taalaanwendings.

In “Vakbonde” (51) verneem ons van ’nboer se vertelling van hoe hy heen-en-weermoes jaag tussen plaas en dorp om sy trekkerse probleem op te los, maar telkens kom ’nander probleem by wat hom weer dorp toedwing. Aan die einde van hierdie staaltjie ver-neem die leser dat die verteller in ’n rolstoelgekluister is en van ander se hulp afhanklik isom dorp toe te gaan.

Van die talle treffende uitdrukkings en be-skrywings wat gebruik word, is onder an-dere dat beeste “so vet geword het dat hullebroeke dra” (33); van ’n Engelsman met ’nhooggestyfde boordjie wat kunsmis ver-kwansel en aan wie gevra word “of sy hemponder in die kunsmis hang dat dit so geil boby sy boordjie uitgroei” (39). Volgens die sketsvan Oom Joseph du Plessis (“Die profeet vanRietfontein”, 23) het die oom glo die volgendegesê van goedere wat bo hul kwaliteit aan-beveel word: “Smeer mis aan wilgerhout enjy het ook stinkhout” (40).

Die treffendste skets was vir my die kon-tras tussen die drie Ellas (“Ella, Ella, Ella”, 141)en die roerendste die vertelling hierin vanDominee Jan se weduwee wat oud en krank-lik is, maar steeds begeesterd meeleef met enmeedoen aan alles wat in gemeenskap plaas-vind. Op ’n aand het sy ook in die koor ge-sing op die verhoog en blykbaar moeilik entydsaam die trappe afgestrompel met haarkrukke, en agter geraak. Die verteller moesdie opsigter na die tyd versoek om die saal-deur oop te maak aangesien sy haar handsakbinne vergeet het en hier vind sy tant Ellaleuned teen die verhoog op haar krukke indie reeds verdonkerde saal. “Sy sou die resvan die naweek in die saal toegesluit geweeshet as ek nie daarop afgekom het nie”. Dieverteller vra haar later of sy nie bang was nie,en kry die volgende, roerende antwoord vandie drie-en-tagtigjarige weduwee:

“Ja. Ontsettend bang en baie, baie moeg. Maartoe ek nog so staan, sê ek vir myself: Maar Ella,dalk is die saal tog nie leeg nie, dalk is dit volvan die ou bekendes van vroeër – van domi-nee Jan, van almal wat in ons kerk gesit het toeons die dag ingeseën is.” Sy bly stil. “Toe voelek klaar beter, en toe ek jou die paadjie af-gestap sien kom, dag ek dat jy jou oorledemoeder is wat teruggekom het om my te komhaal. En toe wis ek dadelik dat alles weer goedis. Sy was die soort mens wat my nooit alleensou laat agterbly het nie” (145).

Die verteller se moeder, en tant Ella, behoortdus duidelik ook tot die “my mense” wat ver-halend aan ons bekend gestel word.

Hierdie bundel, in herdruk, met ’n klom-pie geskiedkundige foto’s , was by herlees –hierdie bespreking ter wille – ’n nog grotergenot as met die eerste lees. Elke leser sal nasy of haar aard en ingesteldheid iets vind inAmper my mense wat inligting en/of vreugdeverskaf.

Salomi LouwProfessor Emeritus,Universiteit van Limpopo

19 Rev Louw 03 WEB.pmd 2/2/2010, 8:45 AM166