Alternatywne i wspomagające metody komunikacji

Alternatywne i wspomagające

metody komunikacji

Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind1 1Bleszynski - 1 sierpnia 2008.ind1 1 2008-08-04 10:24:152008-08-04 10:24:15


Alternatywne i wspomagające

metody komunikacji

pod redakcją naukowąJacka J. Błeszyńskiego

Kraków 2008


© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006

Recenzent:dr hab. Marzenna Zaorska, prof. UWK

Redakcja wydawnicza:Danuta Porębska

Adiustacja:Małgorzata Miller

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-042-8

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie II poszerzone i poprawione, Kraków 2008


Spis treści

Wstęp ....................................................................................................................... 7Z recenzji .................................................................................................................. 11Wprowadzenie ......................................................................................................... 15

Rozdział pierwszy

Wirginia LoeblSzkic rozwoju wspomagającej i alternatywnej komunikacji w Polsce ........................ 21

Wirginia LoeblUwagi o wczesnej interwencji komunikacyjnej wobec dzieci z zaburzeniami rozwoju ....................................................................... 33

Elżbieta Maria Minczakiewicz Syndrom ożywienia i jego miejsce w procesie rozwoju funkcji mowy i języka u dzieci z uszkodzeniami neurologicznymi .................................................. 41

Alina SmyczekZastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komunikacji(AAC approache) w terapii małych dzieci zagrożonych poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się ........................................................................ 63

Teresa KaczanRola neurorozwojowej metody Castillo Moralesa w procesie wczesnej stymulacji rozwoju oraz w postępowaniu terapeutycznym wobec dzieci z grupy wysokiego ryzyka zaburzeń komunikacji ...................................................... 97

Magdalena GrycmanEfektywność stosowania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej u dzieci i młodzieży z ciężkimi zaburzeniami porozumiewania się na przykładzie Samodzielnego Publicznego Ośrodka Terapii i Rehabilitacji dla Dzieci w Kwidzynie .......................................... 119

Rozdział drugi

Bogdan SzczepankowskiJęzyk migowy i system językowo-migowy ................................................................ 163


6 Spis treści

Kazimiera KrakowiakFonogesty – metoda komunikowania się słyszących rodziców z niesłyszącymi dziećmi i budowania w dziecięcych umysłach sensoryczno-motorycznej bazy mowy ....................................................................... 185

Elżbieta Chmielewska, Magdalena Dawidowicz, Anna Kollakowska Anna Marecka, Barbara SzymkowiakWykorzystanie fonogestów w pracy z dziećmi z głęboką wadą słuchu na podstawie doświadczeń Specjalistycznej Poradni Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu, Przedszkola Miejskiego nr 16 i Zespołu Szkół nr 7 w Toruniu ............................................................................... 211

Bogusława Beata Kaczmarek Teoretyczne i praktyczne podstawy metody Makaton .............................................. 245

Małgorzata BeniszKomunikacja przez dotyk – głuchoniewidomi .......................................................... 285

Jacek J. BłeszyńskiFotogramy jako grafi czna metoda komunikacji wspomagająca pracę z dzieckiem z głębokimi defi cytami rozwojowymi ................... 307

Jacek J. BłeszyńskiZnaki grafi czne – Piktogramy .................................................................................. 319

Katarzyna KanieckaPicture Communication Symbols ............................................................................. 323

Maria Podeszewska-MateńkoPiktogramy – istota, charakterystyka ogólna ............................................................. 333

Jacek J. BłeszyńskiWykorzystanie metody Ułatwionej Komunikacji ..................................................... 375

Joanna Grochowska, Angelika Łasocha, Renata WerpachowskaMetoda Ułatwionej Komunikacji – studium przypadku ........................................... 385

Anna LechowiczSystem komunikacji symbolicznej Bliss – twórca systemu, budowa, użytkownicy, rozwój systemu w Polsce ..................................................................... 409

Marzena Kret, Anna SłobodzianOpis przypadku Michała J. – użytkownika komunikacji symbolicznej Blissa ........... 427

Michał OstrowskiKomputer w procesie wspomagania komunikacji dzieci niepełnosprawnych ........... 445

Wybór bibliografi czny polskich prac dotyczących komunikacji alternatywnej i wspomaganej – w podziale na systemy i specyfi kę użytkownika ............................. 457


Żaden człowiek nie jest nigdy całkowicie i na zawsze obcy dla drugiego czło-

wieka. Człowiek należy do człowieka. Człowiek ma prawo do człowieka. Ta-

kie lub inne okoliczności mogą zlikwidować obcość, jaką zmuszeni jesteśmy sobie

codziennym życiu nakładać, i mogą sprawić, że podejmiemy z sobą kontakt jak

człowiek z człowiekiem. Zasada powściągliwości istnieje po to, aby ją łamało

prawo serdeczności.

A. Schweitzer, 1991, s. 64

Wstęp

Powszechność stwierdzenia, że żyjemy w wieku informacji, ukazuje wagę, jaką przypisuje się z jednej strony społecznemu charakterowi funkcjonowania człowie-ka, z drugiej warunkowaniu przekazu jako istoty rozwoju człowieka. Człowieka postrzega się przez pryzmat jego możliwości kontaktu społecznego (początkowo skale rozwoju intelektualnego opierały się na ocenie funkcjonowania społecz-nego, np. skala Dolla, i do dziś większość z nich bazuje na warstwie komunika-cji werbalnej – skale słowne). Odmienny problem, który został podjęty przede wszystkim przez logopedów i językoznawców, dotyczy możliwości wykorzystania komunikacji językowej oraz trudności wynikających z różnego typu ograniczeń, dysfunkcji i zaburzeń w tworzeniu, jak również odbiorze komunikatu w formie przekazu językowego.

Dzięki podejmowaniu przez coraz szersze grono specjalistów problemów ko-munikacji, mowy i języka, jak również praktycznego działania, zmierzającego do wsparcia osób do niedawna określanych jako niekomunikujące/niekomunikatyw-ne następuje zmiana w spojrzeniu na niepełnosprawność, która wcale nie musi oznaczać marginalizacji i depersonalizacji. Niewątpliwym przełomem w obala-niu stereotypu „gorszego człowieka”, który nie jest w stanie porozumiewać się z najbliższym otoczeniem, były działania podjęte już przez Pliniusza Starszego1, później stworzono systemy komunikacji wspomaganych i alternatywnych, jakimi były ich prototypy s y s t e m z n a k ó w m e t o d y c z n y c h Chalesa M. de l’Epée dla dzieci głuchych czy H. Stephaniego a l f a b e t p a l c o w y naśladujący kształ-

1 Pliniusz Starszy starał się stworzyć lepsze warunki do kształcenia mowy osób głuchych, zob. Historia naturalis.


8 Wstęp

tem litery łacińskie. Dzisiaj, dzięki współpracy przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, stało się możliwe niesienie pomocy nie tylko osobom z parcjalnymi zaburzeniami w rozwoju, które porozumiewają się przede wszystkim przy wy-korzystaniu wspomaganych form komunikacji. Wyzwaniem dla naukowców jest umożliwienie komunikowania się osobom z głębokimi i wielosystemowymi zabu-rzeniami w rozwoju, którzy na dzisiejszym etapie rozwoju nauki mogą być objęci coraz bardziej specjalistyczną i kompetentną pomocą i wsparciem. Wprowadzenie nowych systemów komunikacyjnych, wykorzystanie informatyki i najnowszych odkryć z dziedziny fi zyki i techniki umożliwiają odbiór kontaktów, ale przede wszystkim intencjonalne wypowiadanie się przez osoby, które do tej pory nie mia-ły takich perspektyw.

Niewątpliwie jest to odpowiedź na problemy najistotniejsze dla jednostki, która jest bogactwem całego społeczeństwa. Odwracając populistycznie hasła kultury masowej, czymże byłoby społeczeństwo bez jednostek, jego podstawo-wych elementów. Tak więc cierpienie jednej osoby przekłada się na cierpienie całego społeczeństwa, niemogącego się w pełni rozwinąć.

Pragnę wyrazić swoje podziękowania wszystkim tym osobom podejmującym trud wspomagania rozwoju osób, które nie posiadły zdolności porozumiewania się lub ją utraciły, które nie poddają się prostym klasyfi kacjom i ocenom (J. Błe-szyński, w druku). Szczególne podziękowania pragnę przekazać tym wszystkim, którzy przyczynili się wydania niniejszej książki. Dzięki ogromnemu zaangażo-waniu wybitnych specjalistów, praktyków i teoretyków, możliwe było zebranie bezcennego materiału, który został podzielony na dwie części. W pierwszej części W. Loebl pisze o rozwoju wspomagającej i alternatywnej komunikacji w Polsce oraz przedstawia uwagi o wczesnej interwencji komunikacyjnej dzieci z zaburze-niami rozwoju, E. M. Minczakiewicz przedstawia istotę systemu ożywienia i jego miejsce w procesie rozwoju funkcji mowy i języka, a T. Kaczan pisze o moż-liwościach wykorzystania metody Castillo Moralesa w postępowaniu z dziećmi z grupy wysokiego ryzyka. Natomiast artykuły A. Smyczek i M. Grycman doty-czą zastosowania systemów komunikacji alternatywnej i wspomagającej u dzie-ci i młodzieży z ciężkimi zaburzeniami porozumiewania oraz w terapii małych dzieci zagrożonych poważnymi zaburzeniami w porozumiewaniu się. W drugiej części czytelnik znajdzie informacje o systemach alternatywnej i wspomagającej komunikacji i ich wykorzystaniu. B. Szczepankowski omówił język migowy i sy-stem językowo-migowy, K. Krakowiak – fonogesty, o wykorzystaniu fonogestów w pracy z dzieckiem z wadą słuchu na terenie Torunia piszą też A. Marecka, E. Chmielewska, M. Dawidowicz, A. Kollakowska i B. Szymkowiak. B. B. Kacz-marek swój artykuł poświęciła metodzie MAKATON, a M. Benisz – komuni-kacji przez dotyk. Osobną grupą są systemy grafi czne – K. Kaniecka przedstawiła Picture Communication Symbols, J. J. Błeszyński pisze o znakach grafi cznych, a M. Podeszewska-Mateńko o Piktogramach. Część tę kończą przedstawienia systemów opierających się na wykorzystaniu gramatyki języka: J. J. Błeszyński


Wstęp 9

opisuje metodę ułatwionej komunikacji, a o jej wykorzystaniu piszą J. Grochow-ska, A. Łasocha oraz R. Werpachowska. Z kolei artykuł A. Lechowicz dotyczy komunikacji symbolicznej Bliss, a M. Kret pisze o wykorzystaniu tej metody.

Na koniec dziękuję wszystkim autorom za poświęcenie i czas. W szczegól-ności pragnę podziękować dr hab. Marzennie Zaorskiej prof. UWM, która od samego początku wspierała nas swoim doświadczeniem i życzliwymi uwagami, dzięki którym książka ta ma tak przejrzysty układ. Podziękowania pragnę rów-nież skierować do prof. dr. hab. Romana Ossowskiego, który napisał „Wprowa-dzenie” oraz patronuje kształtującemu się w naszej rzeczywistości nowemu spoj-rzeniu na wspomaganie osób przejawiających różnorodną niepełnosprawność.

Jestem przekonany, że nasza książka będzie pomocna wszystkim, którzy po-dejmą trud łamania barier w porozumiewaniu się. Przede wszystkim kierujemy ją do logopedów, psychologów, nauczycieli i terapeutów dokształcających się na podyplomowych studiach, do studentów i wszystkich zainteresowanych proble-matyką alternatywną i wspomaganą komunikacją.

Niniejsze wydanie zostało poszerzone o teksty: Michała Ostrowskiego Kom-

puter w procesie wspomagania komunikacji dzieci niepełnosprawnych oraz mojego autorstwa Fotogramy jako grafi czna metoda komunikacji wspomagająca pracę z dziec-

kiem z głębokimi defi cytami rozwojowymi.

Jacek J. Błeszyński

Literatura

Błeszyński J. (2006), Zakresy semantyczne terminów upośledzenie umysłowe i niepełnospraw-

ność intelektualna – jako przykład próby precyzyjnego określenia problemu [w:] J. Pańczyk (red.), Forum Pedagogów Specjalnych XXI wieku, t. 7, UŁ, Łódź.

Dykcik W. (2005), Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób niepeł-

nosprawnych, UMCS, Poznań.Lipkowski O. (1984), Pedagogika specjalna. Zarys, PWN, Warszawa.Mauersberg S. (red.) (1990), Dzieje szkolnictwa specjalnego i pedagogiki specjalnej, PWN,

Warszawa.Schweitzer A. (1991), Moje życie, „Daimonion”, Lublin.Sękowska Z. (1998), Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, WSPS, Warszawa.Wyczesany J. (2005), Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia, „Im-

puls”, Kraków.



Z recenzji

Mowa dźwiękowa jest jedną z najważniejszych zdobyczy gatunku homo sapiens, funkcją i jednocześnie wyjątkową umiejętnością, która doskonali ludzkie istnie-nie, pomaga rozwijać się we wszystkich wymiarach aktywności, tworzyć siebie i własne otoczenie, uzyskiwać autonomię osobową oraz kreować indywidualną egzystencję niemal od początku drogi życiowej. Zdaniem Antoniego Kępińskiego (1986), mowa jest najwyższą formą ruchu i jak każdy ruch jest skierowana przede wszystkim na świat zewnętrzny.

Dlatego też słownik dotyczący zjawisk świata zewnętrznego jest znacznie bogat-szy niż słownik dotyczący świata wewnętrznego (tamże, s. 247).

Dzięki mowie ludzie mają szanse nie tylko na rozwój psychiczny i społecz-no-emocjonalny, na urzeczywistnienie własnych dążeń, ambicji, indywidualnych planów osobistych i zawodowych, ale także na doskonalenie rzeczywistości eko-logicznej, materialnej, technicznej i socjokulturowej.

Mowa dźwiękowa według defi nicji słownikowych to

wysoko zorganizowana zdolność porozumiewania się między sobą ludzi zgodnie z za-sadami przyjętymi w danej grupie lub społeczeństwie. Jest to zdobycz dość późno nabyta przez człowieka w rozwoju gatunkowym i łatwo ulega rozmaitym wpływom zakłócającym jej poprawność i funkcjonalność (cyt. za: W. Pomykało, 1993, s. 389).

Pojęcie mowy obejmuje zarówno czynność mówienia (wypowiadania myśli, wrażeń, spostrzeżeń), jak i czynność rozumienia kierowanych do osoby komuni-katów słownych ze strony innych osób.

Mowa werbalna jest tym wyjątkowym darem, który pozwala na przekazy-wanie wiedzy oraz osiągnięć cywilizacyjnych i indywidualnych innym ludziom żyjącym w danym czasie, „tu i teraz”, pozwala także na dialog międzypokole-niowy – tworzy możliwość korzystania z doświadczeń pokoleń minionych, na dialog przyszłościowy – przekazanie kolejnym pokoleniom informacji na temat określonego okresu historycznego; równie bezcenna jest w kontekście persona-listycznym, odniesionym do konkretnej istoty ludzkiej. Mowa werbalna wpływa na rozwój osobowości, rozwój fi zyczny, na bycie podmiotem w przedmiotowym i nieprzedmiotowym świecie, na konstruowanie własnego, jedynego w swoim


12 Z recenzji

rodzaju i niepowtarzalnego systemu wartości, na samorealizację, tj. spełnianie siebie, determinuje dążenia do niezależnego funkcjonowania.

Istota ludzka, według holistycznej i humanistycznej koncepcji rozwoju czło-wieka, pojmowana jako jedność bio-psycho-społeczna, która dzięki mowie dźwię-kowej może nawiązać hermeneutyczny, wartościowy dialog nie tylko ze środowi-skiem życia i wychowania czy samym sobą (na zasadzie tzw. mowy wewnętrznej), ale także z szerzej ujmowanym światem biosfery, tj. światem przyrody i kosmosu.

Umiejętność mówienia jest w obecnych czasach szczególnie ważna. W do-bie, określanej w terminologii naukowej jako „ponowoczesna”, ogromną rolę od-grywają nośniki informacji oparte na przekazie werbalnym. Są one zauważalne na tle zjawiska globalizacji światowej informacji, polityki, ekonomii i techniki. Dlatego nawet mało rażące wady mowy, a tym bardziej niemożność komunika-cji słownej, mogą decydować negatywnie o losach człowieka i jego przyszłości. Wielu osobom, jeśli nie zamykają, to znacząco przymykają drzwi do wchodzenia w struktury współczesnego społeczeństwa, do osobistego wyboru atrakcyjnych, wymarzonych zawodów i stanowisk oraz realizacji ambicji rodzinnych i związa-nych z autokreacją.

Na ogół przyjmuje się tezę, że mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, ale nabywaną w trakcie życia osobniczego, w relacjach interpersonalnych. Jednak badania niektórych psychologów i tzw. koncepcja gramatyki generatywno-trans-formacyjnej stworzona przez Noama Chomskiego wskazują, że pewne struktu-ry językowe są uwarunkowane czynnikami wrodzonymi (B. Hoff mann, 2001). Taki wniosek potwierdzają współczesne badania socjolingwistyczne i kulturowe, w ramach których udowadniane jest zarówno społeczne, jak i biologiczne zdeter-minowanie rozwoju mowy dźwiękowej (H. R. Schaff er, 1995, s. 187).

Bez względu jednak na dysonanse konceptualne co do istoty ludzkiej mowy, nie ulega wątpliwości, że problemy w sferze komunikacji werbalnej negatywnie rzutują na rozwój ogólny człowieka i mogą się odzwierciedlać w problemach na-tury psychicznej, emocjonalnej, intelektualnej, społecznej, w jakości oraz częstości interakcji międzyludzkich. Wpływają na kształtowanie się osobowości, sprzyjają nabywaniu takich niepożądanych cech charakteru, jak: nieśmiałość, skrytość, po-czucie mniejszej wartości i niepełnej sprawności. Wywołują cierpienie z powodu posiadanych problemów oraz chęć ich zamaskowania (w sposób mniej lub bar-dziej udany). Osoba z trudnościami komunikacyjnymi może być znerwicowana, nadmiernie pobudzona lub wręcz przeciwne – wycofująca się z kontaktów, a nade wszystko nie jest radosna, pozytywnie, z życzliwością nastawiona do życia i siebie.

Są jednak ludzie, szczególnie dzieci, które z powodu poważnych dysfunkcji rozwojowych, złożonej wielozakresowej niepełnosprawności nie są w stanie po-rozumiewać się przy wykorzystaniu klasycznego sposobu komunikacji w postaci mowy dźwiękowej. Dlatego potrzebują wyjątkowej uwagi, wyjątkowego wsparcia oraz odmiennych, alternatywnych, zastępczych, dostosowanych do indywidual-nych możliwości i predyspozycji metod komunikacji.


Z recenzji 13

Problematyka komunikacji alternatywnej już od wielu lat znajduje się w cen-trum zainteresowania praktyków oraz teoretyków zajmujących się zagadnieniami edukacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, dodatkowo obarczonych trud-nościami w sferze porozumiewania się. Do naszej rodzimej pedagogiki specjalnej, dzięki zaangażowaniu, wysiłkowi znacznego grona specjalistów – „fascynatów”, bezgranicznie oddanych swojej profesji i działaniom na rzecz dobra człowieka z niepełnosprawnością, wprowadzane są nowe rozwiązania w zakresie pomocy takiemu człowiekowi w nawiązywaniu, utrzymywaniu i doskonaleniu interakcji komunikacyjnych w sposób alternatywny, tj. wykorzystujący gest, obraz, symbol grafi czny itd.

Mimo zgromadzonych doświadczeń wiele kwestii odnoszących się do komu-nikacji alternatywnej nadal wymaga doprecyzowania, reinterpretacji czy pełniej-szego poznania na bazie umiejętnego łączenia doświadczeń praktyki i naukowej eksploracji. To wszystko sprawia, że brakuje także stosowanych publikacji, które w sposób klarowny, sensowny, a jednocześnie prosty i precyzyjny naświetlałyby ten poważny dylemat praktyczno-naukowy i osobisty, tj. dylemat ludzi doświadczają-cych trudności w porozumiewaniu się i jednocześnie ludzi oczekujących na właś-ciwą pomoc otoczenia, ludzi, którzy do takiej pomocy mają prawo, bez względu na zakres i rodzaj doświadczanych trudności w danym obszarze egzystencji. Dlatego z zadowoleniem przyjmuję propozycję książki pod redakcją naukową dr. hab. Jac-ka Jarosława Błeszyńskiego, która nie tylko podejmuje trud prezentacji kwestii komunikacji wspomaganej i alternatywnej, ale również może wypełnić lukę w li-teraturze na ten temat.

Marzenna Zaorska1

Literatura

Brzezińska A., Czuba T., Lutomski G., Smykowski B. (red.) (1995), Dziecko w zabawie

i świecie języka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.Hoff mann B. (2001), Surdopedagogika w teorii i praktyce, Wydawnictwo WSP TWP,

Warszawa.Kępiński A. (1986), Psychopatologia nerwic, PZWL, Warszawa.Pomykało W. (red.) (1993), Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa.Schaff er H. R. (1995), Rozwój języka w kontekście [w:] A. Brzezińska, T. Czuba, G. Lu-

tomski, B. Smykowski (red.), Dziecko w zabawie i świecie języka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.

1 Doktor habilitowana Marzenna Zaorska, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w To-runiu, pracuje w Zakładzie Pedagogiki Specjalnej Wydziału Nauk Pedagogicznych.



Wprowadzenie

Komunikowanie się ludzi jest, obok produkcji i wymiany, najczęstszą formą spo-łecznego zachowania się człowieka i grup społecznych – od grup pierwotnych do wielkich zbiorowości. Niemal codziennie wyrażamy swoje intencje, negocjujemy i w następstwie podejmujemy decyzje. Stale wyrażamy doświadczane uczucia, np. „jest mi przyjemnie” bądź „czuję się okropnie”. Podnosimy innych na duchu, ale i zadajemy cierpienie, wyprowadzamy z równowagi, sprawiamy przykrość. Poprzez rozmowę zaspokajamy potrzeby afi liacyjne. To dzięki rozmowie często unikamy samotności. Rozmowa jest jedną z najskuteczniejszych terapii, ponieważ jednostka pragnie swój świat przekazać drugiej osobie czy grupie osób. Rozmowa jest procesem wymiany myśli i uczuć między partnerami społecznej interakcji. Jest sposobem wzajemnego ubogacania się, a jednocześnie daje poczucie zjed-noczenia ze względu na wspólnie podzielane wartości. Zdolność do rozmowy i łatwość komunikowania się są więc podstawowymi kompetencjami życiowymi człowieka, a ich brak lub niski poziom można nazwać „niepełnosprawnością”.

Obecnie żyjemy w erze informatyki i Internetu, której swoistością jest zastę-powanie tradycyjnej komunikacji bezpośredniej – twarzą w twarz przez komuni-kację za pomocą sieci komputerowej: dokonywanie zakupów, przelewy banko-we, życzenia okolicznościowe, korzystanie z zasobów bibliotecznych, rozmowy z użyciem komunikatorów internetowych, (np. Gadu-Gadu). Niekiedy odnosi się wrażenie, że komunikacja bezpośrednia o charakterze osobistym jest zastę-powana przez komunikację poprzez sieć komputerową. Komunikacja za pomocą Internetu ma niewątpliwie wiele zalet, nie należy jednak zapominać o dobro-dziejstwach komunikacji osobistej. Dane kliniczne o zagrożeniach osób żyjących w samotności i jednocześnie analiza korzyści płynących z życia w związkach przyjaznych skłaniają do zachowania rozsądnej proporcji między tymi dwoma sposobami komunikowania się. Nie porzucajmy całkowicie rozmowy z drugim człowiekiem twarzą w twarz jako formy ludzkiej egzystencji.

Inny problem naszych czasów wiąże się z osobami wykluczonymi z procesu komunikowania się na skutek często wielorakich ograniczeń. Chodzi tu zwłasz-cza o dzieci z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, z chorobami ge-netycznymi, poważnymi opóźnieniami psychoruchowymi, niemówiące, dzieci z autyzmem wczesnodziecięcym, zaburzeniami percepcyjnymi czy głęboko upo-śledzone umysłowo. Mają one ograniczone możliwości rozwojowe ze względu na


16 Wprowadzenie

niepełnosprawność komunikowania się, a to staje się wtórną przyczyną blokującą rozwój umysłowy, emocjonalny, społeczny, a w konsekwencji i fi zyczny.

Dzisiaj coraz częściej podejmuje się próby włączania tej licznej grupy osób z ciężkimi uszkodzeniami do aktywności szerszych grup społecznych, a nie tylko rodziny. W realizacji idei integracji społecznej należy unikać wykluczeń z powodu ciężkich zaburzeń w komunikowaniu się z osobami bliskimi, a także dalszymi.

Tradycyjne oddziaływanie o charakterze logopedycznym jest zazwyczaj nie-skuteczne, a jednocześnie czasochłonne, nie podejmuje się efektywnych oddzia-ływań poprzez zastosowanie wspomagających i alternatywnych metod komuni-kacji. Dzisiaj komunikacja wspomagająca i alternatywna (ang. Augmentative and

Alternative Communication – AAC) jest standardowym postępowaniem rehabili-tacyjnym. Głównym walorem AAC jest skuteczność oddziaływań rehabilitacyj-nych, gdy zawodzą metody tradycyjne, do których zaliczamy powszechną, masową edukację komunikacyjną czy wspomaganie rozwoju mowy metodami stosowanymi przez logopedów.

Idea AAC pojawiła się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dzie-więćdziesiątych XX wieku. W 1983 roku w Toronto powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Wspomagającej i Alternatywnej Komunikacji (patrz W. Loebl). Obecnie w Polsce rozwija się ruch naukowo-aplikacyjny AAC. W 1999 roku powstało Stowarzyszenie „Mówić bez Słów”, w którym szczególną aktywność naukowo-szkoleniową przejawiają Alina Smyczek i Magdalena Grycman. Pod ich redakcją ukazała się znakomita praca pt. Wiem, czego chcę! poświęcona do-świadczeniom polskich terapeutów i użytkowników wspomagających sposobów porozumiewania się (AAC). Stowarzyszenie funkcjonuje dopiero 6 lat, a już może odnotować wymierne sukcesy. Dotyczą one zwłaszcza strategii rozwoju ruchu AAC – zadania na dziś, na jutro i dalszą przyszłość.

Istotnym wkładem do rozwoju AAC była III Krajowa Konferencja AAC w Krakowie w 2005 roku, której efektem jest bardzo wartościowa publikacja Gestem – obrazem – słowem wydana przez Stowarzyszenie „Mówić bez Słów”.

Znaczący wkład do rozwoju ruchu AAC wnosi Joanna Przesmycka-Kamiń-ska z Uniwersytetu Wrocławskiego, autorka cyklicznych Jesiennych Spotkań Czerniawskich. Idea rehabilitacji Joanny Przesmyckiej-Kamińskiej, wyrażająca się w trójkącie: dziecko – rodzice – terapeuta, stanowi nowoczesny wzór opty-malnej rehabilitacji.

Publikacja pod redakcją Jacka Błeszyńskiego pt. Alternatywne i wspomagające

sposoby komunikacji, stanowi kolejny wkład do propagowania AAC oraz rozwoju logopedii klinicznej. Autorami poszczególnych opracowań są uznani specjaliści z zakresu komunikacji interpersonalnej, neuropsychologii, logopedii oraz komu-nikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Książka jest adresowana przede wszystkim do studentów psychologii, pedagogiki specjalnej, fi zjoterapii, a także do czynnych nauczycieli pragnących włączyć dzieci z poważnymi ograniczeniami do funkcjonowania w społecznościach lokalnych.


Wprowadzenie 17

Ważnym przesłaniem publikacji jest przekazanie skutecznego instrumen-tu rehabilitacji psychologicznej. Bez komunikowania się z dziećmi i młodzieżą w normie trudno mówić o ich rozwoju intelektualnym, poczuciu własnej warto-ści, a także rozwoju emocjonalnym. W przypadku niepełnosprawności komuni-kowanie się jest podstawowym warunkiem pozytywnych zmian rozwojowych. Tę tezę uzasadniano w prezentowanej pracy. Ponadto przedstawione formy ko-munikowania się z dziećmi i młodzieżą na pewno będą niezwykle inspirujące dla każdego nauczyciela.

prof. dr hab. Roman Ossowski

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy



Documents

Alternatywne i wspomagające metody komunikacji