AİLE DANIŞMANLIĞINDA UYGULAMALI BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ · ahir Özakkaş: Ben doktor Tahir Özakkaş, İstanbul'dan geliyorum. Genel olarak bir psikoterapiden bahsedeyim. Psikoterapinin

i

AİLE DANIŞMANLIĞINDA UYGULAMALI

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

II

Editör

Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 222

Aile Danışmanlığında Uygulamalı Bütüncül Psikoterapi II

ISBN 978-605-9137-38-6

Copyright Psikoterapi Enstitüsü

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda

yayımlanamaz.

Birinci baskı: Aralık 2016

Editör: Tahir Özakkaş Yayıma hazırlayan: Sevgi Akkoyun

Katkıda Bulunanlar: Halenur Alkoçlar, Gonca Küçüktetik

Baskı: Acar Matbaacılık Prom. ve Yayın. San. ve Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu Fatih Sanayi Sitesi No:12/243 Zeytinburnu - İstanbul

Tel: 0212 613 40 41

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK ORGANİZASYON VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Cad. No:285 Darıca-KOCAELİ

Tel: 0262 653 6699

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

SUNUŞ

sikoterapi Enstitüsü olarak, öncelikle ruh sağlığı profesyo-

nellerinin ya da ruh sağlığı ile ilgilenen kişilerin ihtiyaç du-

yacağı teorik bilgileri ve pratik/uygulamaya yönelik dene-

yimleri paylaşan özgün ve çeviri yayınlar ile literatüre katkıda bu-

lunmayı hedefliyoruz. Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları, Psi-

koterapi Enstitüsü’nün çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen

atölye çalışmaları, uluslararası konferanslar ve dünya literaturün-

den seçkileri içermektedir.

Erciyes Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi (ERSEM) tarafından

düzenlenen Aile Danışmanlığı Sertifika Programı kapsamında yer

alan bu eğitimlerde bütüncül yaklaşımla aile danışmanlığı uygula-

maları ve aile terapisi bağlamında insanın psikolojik yapılanması,

kişilik bozuklukları, savunma düzenekleri konuları ele alınmakta-

dır.

Konuya ilgi duyan okuyucuların yanı sıra klinisyenler, psikote-

rapistler ve araştırmacılar için başvuru kitabı niteliği taşıyan bu

yayını sizlerle buluşturmaktan kıvanç duyarız.

Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı

P

iv

İ Ç İ N D E K İ L E R

1 Bütüncül Psikoterapi ........................................................................... 7

2 Psikoterapi Enstitüsü’nün Tanıtımı ............................................. 71

3 Önceki Oturumlarda Aktarılan Bilgilerin Özetlenmesi ........... 99

4 Savunma Düzenekleri ................................................................... 127

5 Borderline Kişilik Bozukluğu ...................................................... 163

D İ Z İ N .................................................................................................... 205

11

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

ahir Özakkaş: Ben doktor Tahir Özakkaş, İstanbul'dan

geliyorum. Genel olarak bir psikoterapiden bahsedeyim.

Psikoterapinin aile danışmanlığındaki yerinden bahsede-

yim. Çok yoğun bir bilgi bombardımanı olacak ama çok interaktif

olduğu için de fazla bunaltmamaya çalışacağım. Uyuyan arkadaşlar

el kaldırsın araya zaman zaman esprilerle falan reklam alırım olur

mu?

Bütüncül psikoterapi kavramı son otuz yılda çıkan bir kavram.

Dört yüz civarında psikoterapi ekolü veya yaklaşımı var dünyada.

Yani, bugün bilinen, bilimsel olduğu iddia edilen dört yüz civarın-

da psikoterapi tekniği var. Bunlar incelendiğinde her biri ayrı bir

kuramsal temele dayanıyor, kendisinin işe yaradığını iddia ediyor

ve bunlar artık bir dağılmaya doğru gitmiş. Bu dağılma klinisyen

olarak incelendiğinde terapistlerin birçoğunun aslında tek bir eko-

lü değil birçok ekolü birlikte kullandığı gerçekte görülmüş. Bunlar

ile ilgili detaylandırma yapıldığında bütüncül psikoterapiler dedi-

ğimiz acaba bu psikoterapiler birleştirilebilir mi, entegre edilebilir

1 31.03-01.04.2012 Kayseri Erciyes Üniversitesi - ERSEM

DVD Kodu: 2-1-43

T

8 AİLE DANIŞMANLIĞINDA UYGULAMALI BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

mi, neden birbirinden ayrılır diye bir grup bilimadamı aralarında

çalışma yapmışlar.

Bu çalışmanın özü dört yüz civarında iyileştirici etkisi olduğuna

inanılan psikoterapi tekniklerinin acaba hangi ortak noktaları var

da bu ortak noktalar nedeniyle insanlara yararlı oluyor diye araş-

tırmalar yapılmasıdır. Bakmışlar ki aslında psikoterapi uygulamala-

rı denen uygulamaların bir kısmı gereksiz, cüruf, bir kısmının ise

öz kısmı olduğu anlaşılmıştır. Yani gerçekten öbürünün değişimine

neden olan şeylerden parametreler çıkartılmış. Bu parametreler

bağlamında da gerçekten etkinliği yaratan faktörlerin neler oldu-

ğuna dair bulgular ortaya çıkarılmış. İşte bu bulgular perspektifin-

de bütüncül psikoterapiler dediğimiz psikoterapilerin entegrasyo-

nu birleştirilmesi ile ilgili çalışmalar ortaya çıkmış.

Daha sonra bunların literatürü ortaya çıkmaya başlamış ve Bü-

tüncül Psikoterapiler dört başlık altında incelenmiş.

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİLER dört başlığa ayrılır:

Eklektik Psikoterapiler: Birincisi Eklek-

tik Psikoterapiler; bunlar psikoterapi

ekollerinin tekniklerle bir araya getiri-

lerek esas amacı yararlılık olan, bir

hastaya hangi tekniklerin yararlı ola-

cağı düşünülerek yapılan bir nevi tek-

niklerin birleştirilmesidir. Bunun en

güzel örneği “Lazarus'un Multimodal

Terapisi’dir”. Lazarus'un Multimodal te-

rapisinde yedi ayrı tekniğin entegrasyonu

ve uygulama sistematiğine dair kılavuzlar ve el kitapları hazırlan-

mıştır.

Arnold A. LAZARUS

Bütüncül Psikoterapi 9

Bir hastada yarar amacına bakarak kullanılması ifade edilirken

bir hastaya hangi teknik yararlıysa veya danışana hangi teknik ya-

rarlıysa o teknikler kullanılırsa mesela davranışçı öğrenme teknik-

leri ödül ceza teknikleri aynı zamanda hastaya içgörü dediğimiz

kendi üzerine düşünme ve iç dünyasındaki bilinçdışı çatışmaları

anlama ve kavramaya yönelik olarak içgörü tekniğini de yanında

kullanabilmektedir veyahut da bilişsel şemalarla ilgili bir münazara

tekniği de kullanılabilmektedir.

Entegratif Psikoterapiler: İkincisi, Entegratif Psikoterapi-

lerdir. Burada da Fransız teorik entegratif psikoterapi çalışmaları

örnek olarak verilmektedir. Entegratif psikoterapi çalışmaları ise

bütün bu farklı terapi ekollerinin teorik alt planda birbirleriyle

nasıl bir entegrasyona tabi tutulacağına dair felsefi bir backgroun-

da dayanan insan tanımına yönelen farklı farklı ekollerin aslında

özünde birbirleriyle teorik platformda kaynaştırılabileceği ve bun-

lardan doğan tekniklerinde uygulanabileceğini iddia eden bir yak-

laşım tarzıdır ki! İnsanın tüm boyutlarıyla tek bir insan tarzı altın-

da izah etmeye çalışan bir tedavi tekniğidir.

Ortak Faktörler: Üçüncü yaklaşımlarsa Ortak Faktörlerdir. Fak-

törlerden kısıp da biraz önce bahsetmiş olduğum gibi dört yüzün

üzerinde olan psikoterapi yaklaşım tarzları ne yapıyor da insanı

değiştiriyor ve etkiliyor çalışmalarının

içerisine belirli faktörlerin hepsinde aynı

olduğunu ortaya çıkaran çalışmalar ki,

bunlarda bilimsel istatistik araştırmaları

yapılıyor, muhtelif ekollerden terapi

tekniklerinden bilgiler alınıyor. Bu tera-

pilerin uygulayan ve uygulanan danışan-

lar veya hastalar üzerinde ne tür etkiler

yarattığını, bu etkilerden faktör olarak

Lester LUBORSKY


hangi faktörlerin ortak faktörler olduğunu anlamaya çalışan çalış-

malardır.

Bu konuda en çok gördüğümüz “Çekirdek Çatışmasal İlişki-

sel Teori” Luborsky’nin yaptığı bir çalışmadır. Bunda da ortak

faktörler incelenir. Bu tip bütüncül psikoterapi yaklaşımlarına da

“Ortak Faktörler” denir.

Asimilatif Psikoterapiler: Dördüncü olarak Asimilatif Psiko-

terapiler adından da anlaşılacağı gibi asimilasyon yapıyor. Kim

asimilasyon yapıyor? Kendi kuramının dışında olan şeyleri asimile

ediyor.

Eğer siz bir kognitif terapistseniz kognitif terapiyi merkezinize

alıyorsanız diğer terapi ekollerini onun içinde hafif hafif yediriyor-

sunuz ve işgal ediyorsunuz. Yani diyorsunuz ki; ben mihenk taşı

olarak bir ekolü ele alıyorum. O ekolün üzerine diğer ekolleri yer-

leştiriyorum dediğin zaman bu “asimilatif psikoterapi” oluyor.

Bu dört ekolle ilgili olarak detaylı bilgi benim Bütüncül Psikote-

rapiler diye bir makalem var “psikoterapi.org” ve “psikotera-

pi.com” sitelerimizde. “Bütüncül psikoterapiler makalesi” olarak

bu makaleyi bulabilirsiniz. Bu Türkiye Kliniklerinin psikoterapiler

özel sayısında yayınlanan bir makale. Bunun ile ilgili detaylı olarak

kaynakçalarını bulabilirsiniz hem de bütüncül psikoterapiler ne

demektir genel bir çerçevesini çizmiş olursunuz.

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ GÖRÜŞÜ

Şimdi her yiğidin bir yoğurt yeme şekli olur. Benim anladığım

bütüncül psikoterapi nedir size ondan bahsedeceğim. Yani her-

hangi bir kongrede ya da toplantıda bütüncül psikoterapi dediği-

mizde; eklektik olandan mı bahsediyorsunuz, entegratif olanlardan


mı bahsediyorsunuz asimilatif olandan mı bahsediyorsunuz, ortak

faktörlere dayanan bütüncülden mi bahsediyorsunuz diye soru

sorarsanız, vay ne bilgili adam derler. Okey? Şimdi anladık olayı.

Bütün dünya bunun içerisinde. Dört ekolün içerisinde hangi psiko-

terapi ekolünde getirirseniz bunun altına bir yerlere yerleştirilebi-

liyor.

Şimdi çadır kuruldu üstüne. Şimdi çadırın içerisine, bütüncül

psikoterapi çadırının içerisine yavaş yavaş girebiliriz. Şöyle bir çatı

yapalım. Bunun altında girelim.

Ruhsal Yapı, Zihinsel Yapı ve Öğrenme

Benim anlattığım derslerde insan tanımlanıyor. İnsan nedir so-

rusuna cevap veriliyor. İnsanın zihin ve bedenden oluşan iki yapısı

olduğu, birbirleriile yoğun bir etkileşim içerisinde olduğu, bunun

da beyin denen organ tarafından organize edildiği anlaşılmıştır.

İşte zihin beden ikileminden insanın ruhsal tüm fenomenlerinin

bu beyin vasıtasıyla vücuda getirildiği, duygulanımımız, düşünce-

miz ve davranışımızın beyin vasıtasıyla oluşturulduğunu kabul

ettikten sonra bu ruhsal yapınasıl oluyor da ortaya çıkıyor, zihin

dediğimiz yapı nasıl ortaya çıkıyor bunun sürecine bir bakacağız.

İnsanoğlunun bu ruhsal yapısını dört katmanda inceliyoruz. Onun

için burada tahtaya dört tane iç içe geçmiş daire çiziyoruz. Diyoruz

ki; en dıştaki katman insanoğlu’nun korteksinde bulunan davranış-

sal katmandır. Davranışsal öğrenme. Bunu herhalde okullarda he-

piniz öğrendiniz. Öğrenmeyen var mı davranışsal öğrenme yönte-

mini? (Sessizlik) Öğrenen var mı? (Sessizlik) Öğrenen de yok, öğ-

renmeyen de yok. Ne güzel bir sınıf.

Kursiyer: Öğrendik tabii ki. Çünkü en kolay oydu.


Tahir Özakkaş: En kolayı oydu. En bilineni oydu. Hemen buraya

ben oklar çıkartayım.

Öğrenme Metotları

Kaç çeşit öğrenme metodu var? Peki, koşullu öğrenme, ko-

şulsuz öğrenme. Başka?

Kursiyer: Sosyal öğrenme.

Tahir Özakkaş: Sosyal öğrenme. Başka ne var? Hadi bir tane

daha var onu da söyleyin. Yani davranışçılık, teorinin temelinde

bulunan dört öğrenme yöntemi, dördüncü öğrenme yöntemi son

yirmi yılda literatüre girdi. Koşullu öğrenme, koşulsuz öğrenme,

sosyal öğrenme. Koşullu öğrenmenin babası kim?

Kursiyerler: Pavlov.

Tahir Özakkaş: Pavlov. Koşulsuz öğrenmenin babası kim?

Kursiyer: Skinner.

Tahir Özakkaş: Skinner, Thorndike. Başka? Sosyal öğrenmenin

babası kim?

Kursiyer: Bandura.

Tahir Özakkaş: Bandura, aferin. Dördüncüsünü ben söyleyeyim

bulamayacaksınız. Keşif yoluyla öğrenme. Unutmuyorsunuz

tamam mı sınavda bunu soracağım. Sınav yapıyor muyuz size?

Şimdi, demek şu davranışsal katmanda iç içe geçmiş dört

tane öğrenme şekli varmış, bunu öğrendik mi?

Bir insanın sağlıklı veya sağlıksız olmasının, fonksiyonel veya

fonksiyonel olmamasının nedeni şu öğrenme çeşitlerinde yatar.

Fonksiyonel olmayan bir şeyler öğrenmesi durumuna hasta

veya problemli diyoruz.


Bir aile içerisinde şu öğrenme metodolojisinden yetiştirildiği or-

tamda koşullu, koşulsuz, sosyal ve keşif yoluyla öğrenme değil ama

hatalı girdiler varsa bu insanın çatışmalı bir hayatı olacaktır. Doğru

mu? Ama bu insanın çatışmalı hayatına davranışçıların getirmiş

olduğu davranışsal tedavi tekniklerini uygularsınız ne olacak? Bu

insandaki bu çatışma düzelecek. Yani aile danışmanı olarak, bir

psikolojik danışman olarak, bir psikolog olarak size başvuran ve

şikayetleri olan insanın şikayetlerini dinlediğinizde, kulak kabarttı-

ğınızda eğer bu öğrenme ilkelerine dayalı hatalı bir öğrenme varsa

ve bunu tespit etmişseniz, bu ilkeler ile ortaya konan aynı şekilde

tedavi ilkeleri, terapi stratejileri de vardır.

Bu insanlara bu terapi stratejilerini uyguladığınızda ne yapacak-

sınız? Tedavi etmiş olacaksınız. Gördüğünüz gibi o kadar zor değil.

Evet, peki mesela davranışsal koşullu bir öğrenme yaşamış olan

veya koşulsuz öğrenme yaşamış olan veyahut da sosyal öğrenme

yaşamış olan bir insanı nasıl tedavi edersiniz?

1-Davranışsal Öğrenme:

Kursiyer: Farklı kuramsal tekniklerle.

Tahir Özakkaş: Bir örnek ver bakayım bana mesela ben köpekten

korkuyorum. Hayatım zehir oluyor. İkide birde bakıyorum dışarıya

köpek var mı yok mu diye. Bazen Erciyes Üniversitesi’nde Danışma

Merkezinde kapalı kalıyoruz, sokakta köpek var, delikanlılığa da

leke sürdürmemek için kimseye söylemiyorum. Bu gece burada

yatıyorum dışarıda köpekleri gördüğüm için benim hayatım ciddi

manada etkileniyor. Şimdi beni nasıl tedavi edersiniz?

Kursiyer: Önce bunun nasıl öğrenildiğini fark ettirmeye çalışırız

daha sonra…


Tahir Özakkaş: Çocukluğunda köpek ayağımı ısırmış şuradan bir

parçayı koparmış iki tane dikiş atmışlar.

Kursiyer: Olay yaşandıktan sonraki yaşantıyı inceleriz.

Tahir Özakkaş: Ondan sonra nerede köpek görürsem kaçtım otuz

beş yıldır kaçıyorum.

Kursiyer: Sonra bugüne geldikten sonra davranışçı teknikleri kulla-

narak sistematik duyarsızlaştırma, maruz bırakma gibi teknikleri

kullanarak…

Tahir Özakkaş: Sistematik duyarsızlaştırma nedir?

Kursiyer: Aşamalı olarak.

Tahir Özakkaş: Aşamalı olarak mesela köpeği bana ne yapacaksı-

nız?

Kursiyer: Önce oyuncak köpek ile alıştırma çalışması yapılır.

Tahir Özakkaş: Yani, burada hangi yaklaşımı uyguluyorsun.

Tahir Özakkaş: Koşullu?

Kursiyer: Operant.

Tahir Özakkaş: Operant mı, koşullu mu?

Koşullu Öğrenme:

Koşullu yani orada benim için iyi olan bir uyaranla kötü

olan bir uyaranı eşleştirerek bilinçli ve şuurlu bir şekilde

tesadüfe dayalı bir öğrenme değil. Anlatabildim mi?

Duyarsızlaştırma, Desensitizasyon

O şartlanmanın içerisinde köpek yavaş yavaş benim için önce

resmini gösterirsiniz ondan sonra sevgili bir duygu içerisindeyken

yan odada camın arkasına koyarsınız veyahut da bugünkü gerçek-


lik ile baktığımız zaman bahçeye bağlarsınız zincir ile. En sevdiğin

insanlar yavaş yavaş bağlı olan bu köpeğin yanına yaklaştırırlar.

Ondan sonra dokundururlar ya korkma gel falan derler, siz onlara

güvenirsiniz onların yanına gidersiniz. Köpek bağlı mı değil mi,

zincir bağlı mı değil mi diye emin olursunuz. Daha sonra yanında

bir süre durursunuz. Bakarsınız köpek yavaş yavaş duygusal oluyor

ardından küçük köpeklerden, finolardan başlarsınız, yavaş yavaş

ona elinizi dokunursunuz zincirliyken vesaire. Gittikçe bu artar,

daha sonra onu beslemeye başlarsınız, sizin köpeğiniz olur, küçük

bir köpek olarak başlarsınız, onu gittikçe büyütürsünüz. Köpek

korkunuzu bu şekilde yenersiniz. Yani duyarsızlaştırma dediği-

mizde desensitizasyon dediğimiz çalışma ile devam ettirirseniz

ve gidersiniz. Bununla ilgili pek çok hastalıkları tedavi edebilirsi-

niz.

Kursiyer: Bir çocuk bir oyun oynuyor babayla aralarında. Önce

baba köpek oluyor ve zaman zaman kızı ısırıyor falan aralarında

böyle oyun oynuyorlar. Sonra kızı köpek yerine geçiyor ve hani bir

sürü oynadıktan sonra terapistin isteği üzerine sahici köpek alınıyor.

Tahir Özakkaş: Güzel.

Kursiyer: Ve hani oradaki terapist şey diye yazmış genellikle her

şeyin küçük daha tehlikesiz olduğu için o ev içerisinde, zaman içeri-

sinde büyürken orada kendiliğinden yok olacaktır. Bu biraz sosyal

öğrenme gibi geldi bana biraz şimdi.

Tahir Özakkaş: Kesinlikle. Çünkü küçük dediğin zaman örümceği

getiriyorsun çok küçük ama.

Kursiyer: Köpek korkusu için.

Tahir Özakkaş: Köpekten çok daha korktuğu için. Küçük bir pire-

yi getiriyorsun çığlık çığlığa kaçıyor. Ne oluyor? Burada şunu anlı-

yoruz daha bilimsel bir yapıya geçiyoruz alt katmana. Olaya veri-


len anlam bağlamsal özellikler anlatabildim mi? Köpeğin irili-

ği ya da küçüklüğü değil köpek kavramının içerisinde ne

konmuş burada o zaman davranışsal öğrenmeden geçiyorsu-

nuz. İkinci etaba geçiyorsunuz, bilişsel katman.

Davranışsal öğrenme çok basit bir sistemdir. Bir etki vardır. Et-

kiye karşı organizmanın doğrudan tepkisi vardır. (Tahir Hoca sınıf-

ta birden bağırıyor.) Hah… (Gülüşmeler)... Buna “etki tepki” me-

selesi denir. Beklemediğimiz bir anda herhangi bir uyaran ile

karşı karşıya kaldığınızda organizmanızda genetiğinizde ya-

zılı olan tepkiyi ortaya koyarsınız “irkilme tepkisi”. Bu bizim

evrimsel gelişmemizde herhangi bir tehlikeye maruz kaldığımızda

kendimizi korumak için beynimizin, orta beynimiz dediğimiz

amigdala bölgesinden gelen otomatik tepkilerdir. Birçok tepkileri-

miz tehlike durumlarında düşünmeden kortekste gitmeden ani

cevap verir.

Kursiyer: Hocam burada ben bir şey sormak isterim.

Tahir Özakkaş: Hay hay.

Kursiyer: Güdü, içgüdü bu kısma mı girer ve insanda içgüdü var

mıdır?

Tahir Özakkaş: Onu yeri geldiğinde tekrar bahsedeceğim yavaş

yavaş katmanları iniyorum. Alt katmanlara gittikçe daha alt şeylere

gideceğiz. Ne oldu? Davranış ile kognitif ayıracağız. Şimdi ben…

isim nedir?

Kursiyer: H.

Tahir Özakkaş: Kursiyer H. yi ben böyle korkuttum biliyorsunuz.

Bunu çocuklara da yaparlar, irkildi kursiyer H. Aranızda birtakım

arkadaşlarda irkildi. Ne oldu? Hoca kafayı mı yedi, manyak mı

falan diye. Anlatabildim mi? Dolayısıyla kursiyer H. nin irkilmesi

birincil cevaptı. Fakat kursiyer H. üç saniye sonra güldü. Şimdi


eğer benim davranışım korkulacak bir davranışsa üç saniye sonra

gelen gülme nedir? Eğer bu davranışım gülünecek bir davranışsa o

üç saniye önceki irkilme ve korku nedir? Şimdi, davranışım aynı

ben değişmedim tek bir davranış yaptım.

Kursiyer H. ve birtakım arkadaşlarımdan iki tane cevap aldım.

Birinci cevap korku ve irkilme cevabı ikinci cevap gülme ve espri

cevabı. Birinci cevap arkadaşlar işte sizin kontrolünüzde olmayan

duygusal cevabınızdır. Beyninizin orta beyin bölgesi dediğimiz

limbik sistem ve amigdal çekirdeklerden gelen hafıza kayıplarına

kodlanmış olan otomatik cevaplardır. Bunlar niye böyledir? Çünkü

dışarıdan datalar, impulslar gelir, biz buna duyular diyoruz. Beş

duyu ile alınan duyular önce orta beyine gelir, ardından kortekse

çıkar. Korteks dediğimiz şu kısım beynin üst kısmına varır. Korteks

mantıksal yönlerini irdeler, değerlendirir. Olayın ne olduğunun

sentezini yapar, verilecek cevabı hazırlar ve cevap olarak çıkar.

Ama gelen uyarı iç dünyamızda evrimsel olarak gelişmemizde bir

tehdit ve tehlike ile ilintilendirilmiş bir nörolojik bir programa

sahipse burada yapı yukarıya çıkmadan cevap verir.

Şimdi iki tane olay çıkıyor. Bir bağırıyorum. Bağırmam tehdit

olarak algılanıyor. Bu tehdit olarak algılanma birinci merkezde

algılanıyor. Bu birinci merkezde algılanan tehditler cevap veriyor,

irkilme cevabı. Anladınız mı? Şimdi gidiyor yukarıya doğru devam

ediyor. Bu birkaç milisaniyeler içerisinde olan bir süreçtir. Yukarıya

varıyor, korteks olayı değerlendiriyor, yani insan tarafımızla. Hay-

van tarafımızla irkiliyoruz, insan tarafımız bir dakika diyor, Tahir

bey bağırdı diyor beni denek olarak kullandı tufaya geldik diyor,

yapma diyor adam saldırmadı sana diyor. Neden kendi kendine

irkilme cevabı verdin diye kendi kendini otokritik yapıyor, gülüyor.

Bu cevap ise korteksin cevabıdır ama ne oldu, geç geldi. Kaç saniye


üç saniye iki saniye sonra geldi bu cevap ve hemen ardından ikinci

cevap gülme cevabını görüyoruz.

İşte, davranışsal linklemelerimiz otomatik olur, bizim kontro-

lümüzde değildir, sistem hemen otomatik bir tepki verir, öğrenil-

miş kalıplardır. Ama olayın üzerinde bilişsel olarak anlamı toparlar

da sizin iradenize olayın ne olduğunu idrak ederek üzerine gider-

siniz bu davranışı ketlemeniz, engellemeniz veyahut da devamını

ortadan kaldırmanız bilişsel çabalarla mümkün olmaktadır. He-

men o zaman ikinci katmana geçelim.

2-Bilişsel Öğrenme:

İkinci katman bilişsel katman. Bilişsel katmandan kastımız şu

korteksimiz. Özellikle frontal korteks dediğimiz beynimizin üst

kabuğu olayları anlama, kavrama, değerlendirme, ayrıştırma,

sentez etme ve cevap üretme merkezimizdir. Vücudumuzun

muhtelif yerlerine hem davranışsal olarak hem de duygula-

nımsal olarak hem de düşünsel olarak ne yapmamız gerekti-

ğinin bilgisini ve parametrelerini veren ana katmandır. Biliş-

sel katman psikoterapiye kimle girdi bu konuda bilgisi olan var mı?

Kursiyer: Albert Ellis.

Tahir Özakkaş: Doğru Albert Ellis ile Aaron Beck birlikte girdi.

Gayet güzel. İsim neydi?

Kursiyer: H.

Tahir Özakkaş: H. güzel söyledi aslında Aaron Beck bilinir bilişsel

terapinin kurucusu olarak. Büyük oranda da doğrudur fakat onun

yaşıtı olan ondan birkaç yıl önce bu işlere kafa yoran Albert Ellis bu

işin mimarıdır. “Rasyonel Emotif Terapi” “Akılcı duygusal Te-

rapi”dediğimiz terapinin kurucusudur. Beck de “Bilişsel Tera-

pi’nin” kurucusudur.


Bunların ikisi bilgiyi işleme sürecindeki sistem üzerinde kafa

yormuş. İnsanlar nasıl düşünüyorlar, nasıl karar veriyorlar, nasıl

tepki veriyorlar, bunun üzerine kafa yorup sistemi basitleştirmiş.

İnsanlar bir hayvan gibi her türlü etkiye tepki veren varlıklar

değillerdir. İnsanları Pavlov’un köpeği gibi, Skinner’in faresi gibi,

Bandura'nın sosyal öğrenen insanı gibi veya keşif yoluyla bilgileri

elde eden varlık gibi, davranışçı ekollerin iddia ettiği gibi görme

abesle iştigaldir. İnsan bu kadar basit bir yaratık değildir. İnsanoğ-

lu muhteşem ve inanılmaz iç dünyasında dizaynlara sahip konfigü-

rasyonlara sahip bir yapıdır.

Onun için insanın bilgiyi işleme prosesini; bilginin alınması,

değerlendirilmesi, yorumlanması ve cevaplanması süre ciddiye

geçen hafıza kayıtlarını ve değerlendirme süreçlerini ele alırsanız

davranışçı ekolün önermiş olduğu bilginin ne kadar kısır ve dar bir

alanı kapsadığını anlarsınız demişlerdir.

İşte buradan yola çıkarak bilişsel teori; etki, yorum, tepki

üçgenine geçmiştir. Dışarıdan bir etki alınır. Bu etki beş duyu ile

almış olduğumuz yapılardır. Görme, işitme, koklama, dokunma,

tat duyusu ile alınan datalar bu introseptif dediğimiz iç organla-

rımızdan gelen her türlü vibrasyon, sıcaklık, soğukluk, ağrı gibi,

sızı gibi tüm organlarımızın çalışmalarını bildiren introseptif duy-

gular ile introseptif dediğimiz dış dünyadan alınan duyuları birleş-

tiren merkez olayın bütün milyarlarca uyaranını her an alıp buna

bir yorum yapar. Bu yorumun sonucunda da bir tepki ortaya çı-

kar.

Halbuki aynalar ne yapıyorlardı? Bir etki alıyorlardı bu etkiye

otomatik tepki veriyorlardı. Tepkileri de koşullu, koşulsuz sosyal

ve keşif yoluyla öğrenme vasıtasıyla meydana geliyordu.


Halbuki insanoğlu; etki, yorum ve tepki dediğimiz bir üç-

genden müteşekkildir. Eğer insanoğlunun bu yapısını görmezlik-

ten gelirseniz insanı anlamanızı mümkün değildir arkadaşlar. O

halde biz bir aile danışmanlığı eğitim programında aile ve ailenin

fertlerinin nasıl düşündüklerini, duygulandıklarını ve davranışları-

nın temel taşlarını anlamaz ve bilmezsek ayaklarımız yere basmaz,

havada birtakım şeyler yaparız, hiçbir zaman da yerine ulaşmaz.

Demek ki, size gelen bir konu acaba davranışsal bir öğrenme mi

diye düşünüyoruz. Bir şeyler anlatıyorlar size, çocuk karanlıktan

korkuyor. Onun için odadaki ışığı hep yakmak istiyor. Babada si-

nirleniyor gelip çocuğu tokatlıyor. Elektrik parası çok gidiyor diye

baba kızıyor. Ama çocuğun gelişim sürecine baktığınızda annesiyle

geçirmiş olduğu bebeklik döneminde annesi karanlıktan kokması

nedeniyle bir sürü ışıkları yaktı. Işıklar gittiğinde de annesinin

karanlıktan tir tir titrediğini görmüş, annesi ile ilgili özdeşim süreci

içerisinde bir öğrenme süreci yaşamış ve karanlığın korkulan bir

şey olduğunu öğrendikten sonra ışık her gittiğinde veya kapandı-

ğında korku tepkileri ortaya koymuştur.

Dinliyorsunuz hikayeyi. Ne var? Bir davranışsal öğrenme,

sosyal bir modelleme var burada. Bu modellemeden dolayı çocuk

herhangi bir dinamiğe bağlı olmadan da korkuyor. Korku tepkileri

öğreniyor. Çünkü önündeki model bu şekilde bir öğrenme süreci

vermiştir.

Hikayeyi dinlediğinizde birincil katman olan davranışsal kat-

manda bilgilerin geldiğini görürseniz müdahalenizi ona göre yapa-

caksınız. Ama siz katmansal yapıyı bilmiyorsanız bütüncül yapıyı

bilmiyorsanız, elinizde ne varsa her türünü çivi zannedip çekiç

olarak kullanıyorsunuz. Çekiçten başka biraz pense taşıyın, kerpe-

ten taşıyın tornavidataşıyın kesici aletler taşıyın ve müdahale ede-

cek organizasyonu sağlayabilirsiniz.


Eğer davranışçılık ekolüne mensup bir terapistseniz veya da-

nışmansanız veya PDR iseniz her öğrencinin getirmiş olduğu prob-

lemi davranışçı ekol acısından izah etmeye çalışacaksınız, zorlaya-

caksınız ama sistem bir yere kadar gidecek bir yerden sonra gitme-

yecek.

Bilişsel katmanın yapısı:

Temel Kabuller / Şemalar / Otomatik Düşünceler:

İşte bilişsel katmanın yapısını öğrenirsek acaba bu sorunların

kaynağı bilişsel katman mı diyoruz. Bilişsel katman içerisinde de

üç alt katman olduğunu görüyoruz. Bu bilişsel katmanlara baktı-

ğımızda en temelinde şemaların, temel kabullerin olduğunu görü-

yoruz. Temel kabullerin altında şemaların olduğunu görüyoruz.

Onun altında da otomatik düşüncelerin olduğunu görüyoruz.

Aslında altında derken kelimeyi yanlış söylüyorum. Nereden

baktığınıza bağlı. Farklı bir boyuttan bakınca parametreleri farklı

algılanır. En göbeğinde, lahananın göbeğinde de temel kabul-

ler var. Lahananın dışına çıkarsanız şemalar var, en dışında da

otomatik düşünceler vardır.

Yani bir olay ile ilişkili olarak siz herhangi bir karar verdiğinizde

bu kararınız otomatik olarak zihninizde mevcuttur. Zaten iradi bir

idrak ile insanlar çok az karar verirler. Hayattaki olaylara karşı

verdiği tepkiler daha önce kodlanmış olan otomatik düşüncelerin

içerisinde gizlidir. Otomatik düşünce olarak cevap verirler. Oto-

matik düşünceleri belirleyen şey; bebeklik döneminden bu

güne kadar getirmiş oldukları olaylar hakkındaki ana şema-

lardır. Şemaları belirleyen şey ise; yine erken çocukluk dö-

nemi dediğimiz dönemdeki temel kabullerimizdir.


Şimdi bunlar ne demektir? Bunlar ile ilgili yorum yapabilecek

arkadaş var mı?

Kursiyer: Benim bildiğim kadarıyla otomatik düşünceler akılcı ol-

mayan inançlar diye de geçiyor. Örneğin kimse beni sevmiyor. Ben

dünyada değersiz bir insanım.

Tahir Özakkaş: Evet.

Kursiyer: Benim bildiğim kadarıyla otomatik düşüncede kişi gerçek

dışı inançlara ve düşüncelere sahip oluyor ve şimdiye kadar biriktir-

diği otomatik düşünce ve şemalardan yola çıkarak böyle bir düşünce

oluşuyor. Yani…

Tahir Özakkaş: Peki H…’nın dediğini anlayabildik mi?

Şimdi şöyle diyelim. Ben bilişsel yapıyı anlatmaya başladım böy-

le söyleyince gittikçe tehlikeli hale geliyor. Davranışçı, bilişsel,

Bandura, mandura böyle birtakım arkadaşlar ben bu dersi anlaya-

mayacağım, anlayamam demişlerse ne yapmış oluyorlar? Otomatik

düşündüler. Daha bir test yapmadık, bir gayret göstermeden ken-

dilerini kilitlediler.

Otomatik düşünceleri; yaa bu psikoloji denen dersi ben anla-

yamam zaten, zaten ben oldum olası gıcık kaparım tarzında soyut

şeylerdir, elle tutulur bir şeyler değildir. Ne yaptı? Psikolojiye bir

kere nefreti var, psikolojik terimlere nefreti var. Ben bunu alamam

dedi, dinlerken anlamam diye dinliyor adam. Ya yapmayın arka-

daşlar, ne oldu? Bu işte otomatik bir düşünceniz. Siz bir olay ile

ilgili baştan peşin hükmü verdiniz.

Peki, bunun altındaki şema nedir? Bunun altında başarısızlık

şeması olabilir, anlayamamak şeması olabilir, ne yaparsam yapayım

kavrayamayacağım şeması olabilir, bunun altında benim zihnim

psikolojik terimler anlamaya elverişli bir zihin değil, benim beynim


başka konulara iyi çalışır şeması olabilir. Aşçılığa, yemek pişirmeye

iyi çalışıyor ama psikolojik konuları anlamaya çalışmaz kesinlikle.

Bugün hoca derse başladı. Davranışçılık iyi gidiyordu, bilişsele

gidince yok, benim işim değil. Ben zaten demedim mi kendi ken-

dime otomatik olarak negatife atıyor kendisini, bir bakıyor ki din-

leyemiyor. Bakıyor ki kafası bahçeye gitmiş, dışarıya gitmiş vesai-

re… Anlıyoruz ki alttaki şeması bozuk. Yani, altta kendisi ile ilintili

bu tip kavramları asla öğrenemeyeceğine dair bir şeması vardır.

Onun da altına indiğimizde erken çocukluk dönemi dediğimiz 0-3

yaşları arasında anne ile çocuk arasındaki etkileşimde veyahut da

çevredeki ona bakım veren kişiler ile çevresi arasındaki ilişkide sen

anlayamazsın, kavrayamazsın, dumpkof dedikleri bir sistem çocuğa

baştan beri giydirildi, onun anlaması ve kavramasını cesaretlen-

dirmek yerine ona öyle bir değersizlik ana temel kabulü verilmiş ki

nereye giderse gitsin o yapamayacak, değersiz görür kendini. Dola-

yısıyla böyle bir insan Nobel ödülü de alsa içinde hissettiği duygu

“ben asla yapamam, değersizim, bunu tesadüfen bana verdiler”

şeklindedir. Bu bir emek mahsulü veya benim kazandığın bir şey

değil diye asla onun kendisine ait olduğunu hissedemez. Nasıl olur

da bana Nobeli verdiler, anlayamadım yani. Sekiz on kitap yazmış-

sak, sekiz on tane araştırma yapmışsak ne var bunda şeklinde yine

olumsuz otomatik düşünceleri ortaya çıkıyor.

Kursiyer: Peki şöyle olsa Japonların bir ağacı varmış. Ekiyorlarmış,

büyümesini engelliyorlarmış. Adını hatırlayamadım.

Tahir Özakkaş: Bonzai.

Kursiyer: Evet, bonzai. Şimdi gelişimi şemalar ve otomatik düşün-

celerdi ya! Şimdi bir çocuk ve bu çocuğa sen büyümeyeceksin, sen

büyümeyeceksin, sen büyümeyeceksin, bu elbiseler sana olacak hiç

büyümeyeceksin dense, bu gelişimi engelleyebilir mi?


Tahir Özakkaş: Belli bir noktaya kadar engelleyebiliyorsunuz.

İnsan neden oluşuyor demiştik? Zihin ve beden. Bedenin kendi

hikayesi vardır, genetik yapımız vardır. Eğer büyümesini engelle-

mek istiyorsanız beden kısmına gideceksiniz. O beden kısmındaki

insanın büyümesini sağlayan hormonu çekerseniz bu cüce kalır.

Zihinsel süreçte ise çocuk istediği kadar iki metre büyür, üç metre

büyür ama kendisini büyümemiş hisseder. Bu manada etkilenmez.

Hormonun zihni hormonu etkileme düzeyi sınırlıdır. Etkiler ama

senin söylediğin gibi bir bebek boyutunda kalacak şekilde etkile-

mez. Anlatabildim mi? Şöyle söyleyeyim bakım veren bakım evleri

ve rehabilitasyon ve huzur evlerinde çalışan var mı? Çocuk Esirge-

me Kurumunda?

Kursiyer: Ben rehabilitasyonda çalışıyorum.

Tahir Özakkaş: Rehabilitasyonda çalışıyorsunuz. Rehabilitasyon-

daki özellikle böyle gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde bı-

rakılan çocuklarda ve Türkiye gibi ülkelerde yapılan çalışmalarda,

eğer bebeklere bebeklik döneminde duygusal bakımı veren ve ona-

ran bakıcıları varsa bunların mental yapılarının geliştiği gibi motor

yapılarının da geliştiği ve hayatta kalma sürelerinin uzadığı göz-

lenmiştir. Eğer çocuklar ihmal ediliyor ve duygusal destek verilmi-

yor ise onlara istediğiniz kadar gıdalarını verin, o çocuklar duygu-

sal yetersizlikten ve sevgi ve ilgi verilmediğinden ölüyorlar kısa

sürede. Yani hayatları kısalıyor. Siz ona ihtiyacı olan duygusal ya-

kınlığı, sevgiyi ve ilgiyi vermezsiniz bu çocuk yaşayamıyor. Aynı bir

bitkinin suya olan ihtiyacı gibidir. Dolayısıyla sadece organik ola-

rak bedenini ihtiyaçlarını gidermek yeterli olmuyor. Zihnin geliş-

mesi ve bedenin bu zihni hayatı devam ettirebilmesi için çok elzem

olan sevgi ve ilginin, bakımın bir bebeğe verilmesi gerekiyor. Bu

manada çok önemli.

Documents

AİLE DANIŞMANLIĞINDA UYGULAMALI BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ · ahir Özakkaş: Ben doktor Tahir Özakkaş, İstanbul'dan geliyorum. Genel olarak bir psikoterapiden bahsedeyim. Psikoterapinin