Aktywność społeczna mieszkańców Łodzi. Analiza wybranych

Studia Regionalne i LokalneNr 4(46)/2011

ISSN 1509–4995

Monika Mularska-Kucharek, Agnieszka Świątek

Monika Mularska-Kucharek*, Agnieszka Świątek**

aktywność społeczna mieszkańców łodzi. analiza WybRanych WymiaRóW

ZnamiennącechąPolskijestniskipoziomaktywnościspołecznejwewszystkichanalizowanychwymiarach.Choćprzeważają postawybierne, od kilku lat dostrzega się również enklawyoby-watelskiegozaangażowania.Możnawskazaćdziedziny,wktórychPolacynajchętniejprzejawiająinicjatywę,poświęcającwolnyczasnapracęspołeczną.Oprócztegodasięwyróżnićnajbardziejaktywnegrupyspołeczne.WniniejszymartykulezostałaprzeanalizowanaaktywnośćspołecznamieszkańcówŁodziwdwóchwybranychwymiarach:działańnarzeczswojejspołecznościiudzia-łuworganizacjachobywatelskich.Staranosięodpowiedziećnapytanieopoziomaktywnościło-dzian,atakżeustalićkorelatywyżejwymienionychwymiarów.Wanalizieuwarunkowańaktyw-nościspołecznejuwzględniononastępującezmienneniezależne:płeć,wiek,zawód,wykształcenieidochód.

Słowa kluczowe:aktywnośćspołeczna,społeczeństwoobywatelskie,Łódź.

Dwudziestolecie poupadkukomunizmu towystarczającyokres, by zacząćanalizowaćzachodzącewPolscezmiany,kierując się jużnie tylepobożnymiżyczeniami, ile racjonalnymi przesłankami. Pozwoli to konstruować bardziejprawdopodobnewizjerozwoju.Współcześniekluczowąkwestiąstajesiępróbaodpowiedzinapytanie,czywPolscerozwinęłosięwpełnispołeczeństwoobywa-telskie,którestanowijednązkonstytutywnychcechdemokratycznegopaństwa.Wliteraturzeprzedmiotupoczesnemiejscezajmujeteza,żebudowaniespo-

łeczeństwaobywatelskiegowdłuższejperspektywieprzyczyniasiędorozwojulokalnychspołeczności:„Aktywnezaangażowaniespołeczeństwaobywatelskie-go jestobecnie corazczęściejpostrzegane jakogłównywarunek skutecznegorozwojulokalnego,łagodzeniaskutkówubóstwaorazświadczeniausługsocjal-nych”(Davis2000).PawełSwianiewicziWojciechDziemianowicz,opierającsięnawłasnychbadaniach,przyjmujątezęRobertaPutnama,któryprzyczynzróż-nicowaniarozwojowegoregionówdoszukujesięwpoziomieaktywnościobywa-telskiejmieszkańców(Chludziński2004).Wedługjednejzdefinicji,społeczeń-stwoobywatelskiejestto„zbiorowośćspołeczna,wktórejwystępujeswobodnawymianainteresówiwartościpoprzezzaangażowanewzinstytucjonalizowane

* Katedra Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Uniwersytet Łódzki,ul.Kopcińskiego31,90-142Łódź;e-mail:[email protected].

** KatedraSocjologiiWsiiMiasta,UniwersytetŁódzki,ul.Rewolucji1905r.nr41,90-214Łódź;e-mail:[email protected].

AKTYWNOŚćSPOŁECZNAMIESZKAńCóWŁODZI.ANALIZAWYBRANYCHWYMIARóW 69

formywspółżyciaspołecznego.Wywierająonewpływnapodejmowaniedecy-zjipolitycznych,dążądozdobyciawładzy,dbająorealizacjęinteresugrupowe-goswoichczłonków,mobilizują ludzidorozwiązywaniaważnychsprawspo-łecznychnaszczeblulokalnymiponadlokalnym”(Sikora2004,s.254).Aktywnyudziałobywatelimapolegaćnabudowaniudobrawspólnegospołecznościlokal-nejinarodowej(Koperek2008).Wartopodkreślić,żenajwiększezainteresowaniebadaczywzbudzafunkcjo-

nowaniespołeczeństwaobywatelskiegowpłaszczyźniepolitycznej.Aktywnośćobywatelskąrozumiesięwtymprzypadkujakouczestnictwowwyborach(za-równopoprzezgłosowanie, jak i kandydowanie), przynależnośćdopartii po-litycznych,wysyłaniepetycjiizapytańdopolitykówizaangażowaniewdzia-łalnośćtrzeciegosektora(Pacześniak2009,s.19).Równiedużeznaczeniemajednaktakżeaktywnośćspołeczna,rozumianajakodziałaniadobrowolne,bez-interesowneicelowe.Możnawyróżnićtrzynajważniejszewymiarytakiejdzia-łalności:1)jednostkinarzeczjednostek,2)jednostkinarzeczokreślonychzbio-rowości (środowisk, wspólnot), 3) jednostki na rzecz procesów, programów,ruchów,siłspołecznych,politycznychigospodarczych(Michalik1998,s.20).Autorkininiejszegoartykułuzajmująsiędwomawybranymiwymiaramiak-

tywnościspołecznejmieszkańcówŁodzi:działaniaminarzeczswojejspołecz-ności,a takżeudziałemworganizacjachobywatelskich.Głównymcelempre-zentowanychbadańjestpróbaodpowiedzinapytanieopoziomzaangażowaniaspołecznegołodzian.Istotnąkwestiąjestrównieżustaleniekorelatówwskaza-nychpowyżejwymiarówanalizowanegozjawiska.Podstawę empiryczną opracowania stanowimateriał zgromadzonyw roku

2010r.wramachgrantupromotorskiego„Kapitałspołecznyapostawyprzedsię-biorczościijakośćżyciamieszkańcówŁodzi”.Badaniemobjęto490dorosłychmieszkańcówŁodzi.Próbamiałacharakterreprezentatywny.

aktywność społeczna w ujęciu teoretycznym i empirycznym

Wjęzykupotocznymaktywnośćspołecznąrozumiećmożnajakoenergięlu-dzi nakierowaną na innych. Ogólną definicję tego pojęcia przedstawia LidiaZbiegień-Maciąg(1979),stwierdzając,żejesttosposóbpoznawaniaspołecznejrzeczywistości,ogólnawłaściwośćpsychiczna,przejawiającasięwdziałaniuza-równowjegoaspekciefizycznym(zachowania,czyny,reakcje),jakiintelektual-nym(idee,myśli).BardziejszczegółowądefinicjęproponujeMariaTyszkowska,któratwierdzi,żeodnośnyterminmożnarozumiećdwojako:1)jakoswoistące-chęosobowości,któraprzejawiasięwgotowościdozajmowaniasięproblemamispołecznymiiwykonywaniazadańnarzeczinnychludziigrup;2)jakozespółokreślonychzachowańjednostki,służącychrealizacjijejdążeniadooddziaływa-nianaotoczenie(Tyszkowska1990,s.188).Wpełniejszejcharakterystyceaktywnościspołecznejpomagawskazanie,czym

onaniejest.Nienależyjejutożsamiaćzprzedsiębiorczościąigospodarnościąwzakresiestosunkówhandlowych(Bieranowski1998,s.204).Przeciwstawia

MONIKAMULARSKA-KUCHAREK,AGNIESZKAŚWIąTEK70

sięjejbierność,pasywność,niechęćdowprowadzaniazmianizgodęnatrwaniezastanychstosunków.Koncentracjajednostkinarealizacjiwłasnychinteresówbywaokreślanamianemwolnościnegatywnejiwiązanazkoncepcjąhomo so-vieticus, w której podmiot cechuje egoizm i lekceważenie dobra wspólnego(Miklaszewska1998,s.10).Wieluautorówpostrzegaaktywność społecznąprzedewszystkim jakopra-

cęnarzeczdrugiegoczłowiekalubgrupy.Dośćczęstowiążesięjązdziałalno-ściąpolityczną(Koperek2008).WartowtymmiejscuprzywołaćuwagęJackaRaciborskiego:„Praktykiobywatelskiesą turozumianejakozłożone,względ-niespójne,powtarzalneispołecznieznaczącedziałaniajednosteklubgrupprze-jawianewprzestrzenipublicznej”(Raciborski2010,s.).WedługAnnySzuster,przestrzeńpublicznato„wielkiobszarżyciapublicznego,artykułującysięwróż-nych formach organizacyjno-prawnych (lub nieposiadający ukształtowanychform)ipozwalającyobywatelomnapodejmowaniedziałańspołecznychnakiero-wanychnaróżnecele”(Szuster2009,s.17).Dowyznacznikówaktywnościspo-łecznejnależą:działalnośćobywatelska,wolontariat,filantropia,przedsiębior-czośćspołeczna,programyzwiększeniapartycypacji,edukacjaobywatelska,ruchsamopomocowyisektororganizacjipozarządowych.Autorzyzajmującysiękatolickąnaukąspołecznąiproblemamietykispołecz-

nejzwracająuwagę,żedefinicjaaktywnościspołecznejzawierawsobiezałoże-niemocysprawczejjednostki.Aktywnośćczynijednostkęwartościową,alenieoznaczato,żeniedoceniasięznaczeniaczłowiekajakoosoby,gdyżbyłobytosprzeczneznaukąKościoła.Podkreślasiępotrzebęjejrzeczywistegozaangażo-waniawokreślonąrzeczywistośćspołeczno-kulturowo-gospodarczo-polityczną,którestanowiprzeciwieństwonadmiernegoindywidualizmuipostawyroszcze-niowej(Kropka2008).Innymważnymelementemkatolickiejnaukispołecznejjestsolidarnośćspołeczna,pozytywniewpływającanawszystkiewymiaryak-tywnościspołecznej.Kościółdużąwagęprzywiązujedodobroczynności.Dobrychrześcijaninniemożeokazywaćobojętnościnaproblemyspołeczności,wktórejżyje.Jednymzesposobówrealizacjiobowiązkówwobecwspólnotymożebyćza-angażowaniewpracęworganizacjachpozarządowych.„WiarawBoganiezwal-niaodaktywnegouczestnictwawżyciuspołecznym.Zchrześcijańskiegopunk-tuwidzenianiemożnabyćspołeczniebiernym,polityczniezupełnieobojętnym.Niewolnouciecwsferęprywatnościiograniczyćsiętylkodosprawrodzinnychczyosobistych.Wokołodziejesięprzecieżtyleniesprawiedliwości,zatempowi-nienonmyślećouzdrowieniustrukturspołecznych,powinienprzezwyciężaćróż-nesiłybezładu,któredziałająprzeciwkoludzkości”(Dawidowski2001).Aktywnośćspołecznamożebyćtakżetraktowanajakoobowiązek,którywyni-

kazmoralnegonakazudbaniaodobrowspólne.Takiepodejścieimplikujezarów-nokompromiswrelacjachosobistych,jakiwzmożonezainteresowanieaktualnąsytuacjąspołeczną.Dziękiczynnemuudziałowiwżyciuspołecznymmożezostaćzaspokojona„potrzebawyrażeniaiwprowadzeniawżycieprzezjednostkęwar-tości,którewjejoceniesądobredlacałejzbiorowości,aniesąwdanymspołe-czeństwiewystarczającospełnionelubwydająsięzagrożone.[…]Uczestnictwo


wewspólnociewymagapodejmowaniadziałańwceluzachowaniatychwartości,przekazaniaichinnymludziom”(Miklaszewska1998,s.12–13).Jednostkipodwpływempodzielanychzinnymiemocjiświadomieangażująsięwsprawyspo-łeczne,dbającowspólneinteresy(Kulik2009;Gliński,Palska1997).Coważne,dobrowolnadziałalnośćmożebyćprowadzonawwielusferach,więcwliteratu-rzeprzedmiotuwystępująróżnemiaryiokreśleniainteresującegonaszjawiska.Niestety,dlaPolskicharakterystycznyjestniskipoziomwszystkichanalizowa-

nychwymiarówaktywnościspołecznej,m.in.obywatelskiej,prospołecznejczykooperacyjnej.Jakwynikazbadań,zdecydowanawiększośćPolakówniewyka-zujezainteresowaniasprawaminiedotyczącymiżyciaprywatnego,niepartycypu-jewkształtowaniurzeczywistościspołecznejinieangażujesięwrozwiązywa-nieproblemówspołecznych(CBOS2006;2008b;2010a;Czapiński,Panek2007;Domański2009).Niechęćdowspólnegodziałaniaiprzekonanieoskuteczniejszejrealizacjiceluwpojedynkęsąażnadtowidoczne.Polacypostrzeganisąjakooso-by,które„nieumieją,boniedziałają,aniedziałają,bonieumieją(Sułek2009).JaktwierdziMarcinChludziński(2004),naszespołeczeństwoobywatelskie

pozostawiawieledożyczenia,alenieulegawątpliwości,żeod1989r.wciążsięrozwija.Potwierdzajątom.in.porównawczebadaniaCentrumBadaniaOpiniiSpołecznej,zktórychwynika,żecorazwięcejdorosłychPolakówzasługujenamianospołeczników(CBOS2004),przybywaosóbopoglądachprospołecznychiumacniasiępoczuciesprawczościobywatelskiej(CBOS2008a).Coważne,wnaogółbiernymspołeczeństwiepolskimodkilkulatwystępują

enklawyaktywności.Zjednejstronydajesięwyróżnićdziedzinyżyciaspołecz-nego,wktórychPolacynajchętniejprzejawiająinicjatywę,poświęcającimswójwolnyczas.Zdrugiej strony, jakpokazująbadania, aktywność społeczna jestzróżnicowana,cooznacza,żeniektóregrupyspołeczneintensywniejangażująsięwdziałalnośćnarzeczwspólnoty(CBOS2004,CBOS2008b).Wprzypadkupierwszegozwyróżnionychpowyżejwymiarów–tzw.enkla-

wowości–Polacynajchętniejangażująsięwdziałalnośćzwiązanązedukacją,prawamipracowników,religią,sportem,a takżedobroczynnością.Najbardziejaktywne sąosobyzwyższymwykształceniem,w lepszej sytuacjimaterialnejiposiadającewyższąpozycjęzawodową.Aktywnościsprzyjatakżereligijność.Natomiastfunkcjęinhibitorówaktywnościspołecznejpełnią:najniższedocho-dyiniskiewykształcenie,złewarunkimaterialne,atakżestarszywiek(CBOS2004;2008a;2010a).

aktywność społeczna mieszkańców łodzi

Wniniejszymopracowaniuuwzględnionodwawymiaryaktywnościspołecz-nej.Popierwsze,zajętosiędobrowolnąinieodpłatnądziałalnościąnarzeczśro-dowiskalokalnego.Podrugie,analizowanoudziałłodzianwpracachorganiza-cjiobywatelskich.UwzględnionokilkaformaktywnościbadanychnarzeczŁodzi:nieodpłatne

wykonywanieprac,udzielanieporadwrozwiązywaniuproblemów,informowa-

MONIKAMULARSKA-KUCHAREK,AGNIESZKAŚWIąTEK72Ta

b. 1

. Kor

elac

je m

iędz

y w

ymia

ram

i akt

ywno

ści n

a rz

ecz

Łodz

i

Bez

płat

ne w

yko-

nyw

anie

pra

c

Udz

iela

nie

pora

dw

rozw

iązy

wa-

niu

prob

lem

ów

Info

rmow

anie

śr

odkó

w m

asow

e-go

prz

ekaz

u

Prz

ekaz

ywan

ie

pien

iędz

yZb

iera

nie

podp

isów

Wys

yłan

ie

zaża

leń

do

wła

dz

Zgła

szan

ie

prob

lem

ów

polic

ji

Bez

płat

ne w

ykon

ywan

ie

prac

xxx

Udz

iela

nie

pora

d w

roz-

wią

zyw

aniu

pro

blem

ówp

= 0,

000

V =

0,33

9xx

x

Info

rmow

anie

śro

dków

m

asow

ego

prze

kazu

p =

0,00

0V

= 0

,213

p =

0,00

0V

= 0

,298

xxx

Prz

ekaz

ywan

ie p

ie-

nięd

zyp

= 0,

000

V =

0,2

13p

= 0,

000

V =

0,2

43

p =

0,01

5V

= 0

,109

xxx

Zbie

rani

e po

dpis

ówp

= 0,

000

V =

0,39

1p

= 0,

000

V =

0,1

95p

= 0,

001

V =

0,1

50p

= 0,

000

V =

0,2

06xx

x

Wys

yłan

ie z

ażal

eń d

o w

ładz

p =

0,00

0V

= 0

,159

p =

0,00

0V

= 0

,269

p =

0,00

0V

= 0,

361

p =

0,01

5V

= 0

,139

p =

0,00

1V

= 0

,150

xxx

Zgła

szan

ie p

robl

emów

po

licji

p =

0,00

2V

= 0

,140

p =

0,00

2V

= 0

,136

p =

0,00

2V

= 0

,142

p =

0,00

2V

= 0

,142

p =

0,00

2V

= 0

,140

p =

0,00

0V

= 0

,229

xxx

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e.


nieśrodkówmasowegoprzekazuolokalnychproblemach,przekazywaniepie-niędzynaspołeczneinicjatywy,zbieraniepodpisów,wysyłaniezażaleńdowładzizgłaszanieproblemówpolicji.Zprzeprowadzonychanalizwynika,żewszystkiebadanewymiaryaktywno-

ścispołecznejsązesobąmniejlubbardziejpowiązane(istniejekorelacjaistotnastatystycznie).Oznaczato,żedziałaniewjednejdziedziniewpływanazaanga-żowaniewinnychobszarach.Najsilniejszezwiązkiwystąpiłymiędzyzbieraniempodpisówabezpłatnym

wykonywaniemprac(V=0,391;p=0,000),wysyłaniemzażaleńainformowa-niemśrodkówmasowegoprzekazu(V=0,361;p=0,000)iudzielaniemporadw rozwiązywaniuproblemówabezpłatnymwykonywaniemprac (V=0,339;p=0,000).Powiązaniewymiarówspołecznejaktywnościmożemiećzarównopozytyw-

ne,jakinegatywnekonsekwencje.Zjednejstronyudziałwpojedynczychdzia-łaniachpobudzawiele innychformaktywności,zdrugiejstronybiernaposta-wawjednymczykilkuobszarachutrudniapodejmowanieinicjatywlokalnych.Dlategoteżtakdużeznaczeniemapromocjaideispołeczeństwaobywatelskiegoiwspieraniepostawprospołecznych.Wprzypadkułodzianaktywnapostawaznalazławyrazzwłaszczawczwartej

formiedziałania(zob.tab.1),czyliprzekazywaniupieniędzy.Nadrugimmiej-scuznalazłosięzgłaszanieproblemówpolicji,anatrzecimnieodpłatnewykony-waniepracnarzeczŁodzi.Jednakwewszystkichuwzględnionychwymiarachbadanejaktywnościdomi-

nujebierność.ZdecydowanawiększośćdorosłychmieszkańcówŁodziniechcepodejmowaćdziałańnarzeczspołecznościlokalnejiosóbpotrzebujących.

Tab. 2. Praca społeczna na rzecz swojej społeczności lub osób potrzebujących

Rodzaj aktywności Tak(%)

Nie(%)

Nieodpłatne wykonywanie prac 10,7 89,3

Udzielanie porad w rozwiązywaniu problemów 9,3 90,7

Informowanie środków masowego przekazu o lokalnych problemach 6 94

Przekazywanie pieniędzy na społeczne inicjatywy 30,4 69,6

Zbieranie podpisów w związku ze społecznymi inicjatywami 7,7 92,3

Wysyłanie zażaleń do władz 6 94

Zgłaszanie problemów policji 18,3 81,7

Źródło: opracowanie własne.

Wskaźniksumarycznypozwalastwierdzić,żeponadpołowabadanych(52%)wciąguostatnichczterechlatniepodjęłażadnychdziałańnarzeczswojegomia-sta.Jednaczwartaankietowanych(25%)byłaaktywnatylkowjednymzuwzględ-nionychwymiarów.Najmniejrespondentów(0,4%)deklarowałozaangażowanie


wewszystkiedziedziny.Średniamierzonanaskali0–7wyniosła0,9,aodchyle-niestandardowe1,22.Żebyzbadaćogólnypoziomzaangażowaniałodzianwsprawyswojegomia-

sta,skonstruowanoskalęaktywnościspołecznejnarzeczswojejmiejscowości.Stanowionasumęitemówwchodzącychwskładanalizowanegowymiaruaktyw-ności.Informacjeowartościachskonstruowanejskaliprzedstawiaponiższyhisto-gramzkrzywąnormalną(ryc.1).

6,00 4,00 2,00 0,00

Wymiary aktywności społecznej na rzecz Łodzi

300

250

200

Czę

stość

150

100

50

0

średnia = 0,8831 odchylenie standardowe = 1,22698

n = 496

Ryc. 1. Rozkład zmiennej syntetycznej: aktywność społeczna na rzecz swojej miejsco-wości

Statystykiopisoweuwzględnionejzmiennejwskazują,żewbadanymzbiorzewystępujejednawartośćmodalna,którawynosi0.Oznaczato,żedominującymtypemzachowaniamieszkańcówŁodzijestbierność.Wartość współczynnika skośności analizowanej zmiennej wynosi 1,614.

Rozkładzmiennejaktywnośćspołecznanarzeczswojejmiejscowościjestskraj-nie asymetryczny (asymetria dodatnia), więc dla większości łodzian wartośćwskaźnikajestniższaniżśrednia(0,9).Analizę rzetelności skonstruowanej zmiennej przeprowadzono metodą

α-Cronbacha.Wartośćstatystykialfawyniosła0,604,zatemskalastanowidośćrzetelne narzędzie pomiarowe. Uzyskane wyniki potwierdzają, że łodzianieniechętniedziałająnarzeczswojejspołeczności.Jaksięjednakokazuje,biernośćwtymobszarzewystępujenietylkowśródmieszkańcówŁodzi.Niewielkiezaan-gażowaniewsprawyswojejmiejscowościzdiagnozowanonapróbieogólnopol-skiej(CBOS2007),atakżem.in.wśródmieszkańcówGdańska.Zbadańprzepro-wadzonychprzezUniwersytetGdańskiwynika,żewdziałalnościnarzeczswojejmiejscowościiosóbpotrzebującychuczestniczyłozaledwie20%ankietowanych.


Identycznywynikaktywnościwtymwymiarzeuzyskanow2008r.wbadaniachogólnopolskich(CBOS2008).Przywołane wyniki świadczą, że zdecydowana większość Polaków nie

interesujesięsprawami,któreniedotyczążyciaprywatnego.Aktywność,któ-ramaprowadzićdowspółtworzeniaotaczającejrzeczywistościirozwiązywaniaproblemówspołecznych,macharakterokazjonalnyidotyczynieznacznejczęścipolskiegospołeczeństwa.Dopodobnejkonkluzjiprowadzirównieżanalizadrugiegozuwzględnionych

wymiarówaktywnościspołecznej,czylizaangażowaniawpraceorganizacjioby-watelskich.ZdanychCBOSwynika,żetakisposóbpostępowaniawybieranie-wieluPolaków(CBOS2006;2008;2010).W2008r.wskaźnikaktywnościspo-łecznejwyniósłzaledwie11%iwporównaniuzinnymikrajamieuropejskimibyłdośćniski(CBOS2008).WedługdanychzpierwszejedycjiEuropejskiegoSondażu Społecznego za lata 2002–2003 w Polsce występował najmniejszyudziałworganizacjachspołecznych.Poziomprzynależnościwyniósł19,1%,cowporównaniuznajwyższymwskaźnikiemwHolandii(83,8%)byłowartościąbardzoniską (Domański2009). Jednakprzeprowadzanewostatnich latachnapróbieogólnopolskiejbadania(Czapiński,Panek2007)pokazują,żezaintereso-wanieprzynależnościądoorganizacjiobywatelskichwzrasta.W2010r.odno-towanonajwyższąaktywnośćworganizacjachobywatelskichodmomenturoz-poczęciamonitorowaniategozjawiska,czyliod1998r.(CBOS2010).Niestety,wskaźniktennadalnieosiągnąłzadawalającegopoziomu.Polskiespołeczeństwowykazujestosunkowosłabezainteresowaniedziałalnościąworganizacjachoby-watelskich.ProblemtendotyczytakżemieszkańcówŁodzi.Przeprowadzonebadaniaudowodniły,żełodzianieprzejawiająjedynieogra-

niczonąaktywnośćorganizacyjną.Jakwynikazdanychzamieszczonychwpo-niższejtabeli3,najwięcejbadanych,prawie83%,nienależałodożadnejz26wymienionychorganizacji.Wartowspomnieć,żenieznaczniewyższywskaźnikbiernościorganizacyjnejodnotowanowcześniejwśródmieszkańcówGdańska,gdziewyniósł88%.

Tab. 3. Poziom zaangażowania w organizacjach pozarządowych

Liczba organizacji pozarządowych, do których przynależy badany Częstotliwość Odsetek

0 412 82,91 58 11,72 15 3,03 7 1,44 1 0,25 3 0,66 1 0,2Ogółem 497 100,0



Dominowałyosobynieaktywneorganizacyjnie,jedynieniespełna12%nale-żałoprzynajmniejdojednejorganizacji,a5,4%działałowwięcejniżjednejz25analizowanychorganizacji.Wartozaznaczyć,żeporównywalnewynikizareje-strowanowMieściePodlaskim–11,5%iMieścieWarmińskim–13,9%(Theiss2007).SytuacjawŁodzinieodbiegazatemodstosunkówobserwowanychwin-nychpolskichmiejscowościach.Strukturaprzynależnościdoposzczególnychorganizacjijestponiekądzbieżna

zuzyskanąwbadaniachogólnopolskich(CBOS2008;2010).Łodzianienajczę-ściejangażująsięwdziałalnośćzwiązanązeszkolnictwemioświatą,związkamizawodowymi,atakżestowarzyszeniamiiklubamisportowymi.Poświęcająswójwolnyczas również związkomdziałkowiczów,hodowców,wędkarzy imyśli-wych,organizacjomcharytatywnymiekologicznym,ruchomkościelnym,wspól-notomparafialnym,atakżeorganizacjommłodzieżowym.Należyzaznaczyć,żeudziałbadanychwwymienionychpowyżejdziedzinach

aktywnościnieprzekroczył4%.Przynależnośćdo16innychorganizacjinieosią-gnęłanawet1%.Organizacjeistowarzyszeniaturystyczne,jakrównieżkomitetypowołaniewcelurozwiązaniakonkretnegoproblemuigrupyprotestuniezosta-łyanirazuwskazaneprzezrespondentów.

korelaty aktywności społecznej

Przyjętezałożenia teoretyczne ipoczynioneustaleniaempirycznepozwala-jąstwierdzić,żepostawyidziałaniabadanejzbiorowościzależąodwieluczyn-ników.Zmienneniezależne,któremogąbyćuznawanezazmiennewyjaśniają-ce,wedługklasyfikacji zaproponowanejprzez JohnaScottadzielą sięna trzykategorie.Dopierwszejznichnależązmienneatrybutywne,czyliwłaściwości,względneatrybutyjednostekdecydująceoichpozycjiwstrukturzedemograficz-nejiklasowo-warstwowej.Pozwalająoneodpowiedziećnapytanie,ktowyka-zujeinteresującąnaswłaściwość.Drugakategoriaobejmujezmiennerelacyjne,którychniedasięzredukowaćdozmiennychjednostkowychiktóredotycząza-chowań.Wtrzeciejwyróżnionejkategoriiznalazłysięzmienneświadomościowe. Charakteryzują one jednostkowe definicje sytuacji, motywacje, preferencje,orientacjepsychospołeczne,postawyiwartości,czyli–najogólniejrzecujmując–poglądy.Wyjątkiemsąwłaściwościemocjonalne,któredotycząniezwerbalizo-wanychodczuć życiowej satysfakcji, frustracji bądźlęku(Scott1991).Wopracowaniuskupionosięnazmiennychatrybutywnych,więcprzywyja-

śnianiuuwarunkowańaktywnościspołecznejuwzględniononastępującezmien-neniezależne:płeć,wiek,zawód,wykształcenieidochód.Jakwynikazwieluwcześniejprzeprowadzonychbadań,właśnieteczynniki różnicują aktywnośćwobydwuanalizowanychwymiarach:działalnościspołecznejnarzeczwłasnejmiejscowościizaangażowaniuwpraceorganizacjiobywatelskich(CBOS2006;2008;2010).Powyższezależnościwzdecydowanejwiększościzachodziłytak-żewprzypadkuprezentowanychwynikówbadań,cowykazałajednoczynnikowaanalizawariancji(zob.tab.4).

AKTYWNOŚćSPOŁECZNAMIESZKAńCóWŁODZI.ANALIZAWYBRANYCHWYMIARóW 77Ta

b. 4

. Wym

iary

akt

ywno

ści s

połe

czne

j a z

mie

nne

atry

buty

wne

Wym

iary

akt

ywno

ści

społ

eczn

ejZm

ienn

e at

rybu

tyw

ne

płeć

wie

kdo

chód

wyk

szta

łcen

ieza

wód

Pra

ca s

połe

czna

na

rzec

z sw

ojej

spo

łecz

-no

ści

F(1,

489)

= 0

,860

p =

0,35

4F(

5,48

2) =

0,1

70p

= 0,

984

F(5,

456)

= 2

,257

p =

0,01

9F(

3,48

9) =

5,7

16p

= 0,

001

F(5,

413)

= 3

,070

p =

0,01

0

Akt

ywno

ść w

org

aniz

a-cj

ach

obyw

atel

skic

hF(

1,48

9) =

0,0

04p

= 0,

950

F(5,

483)

= 0

,510

p =

0,76

9F(

5,45

6) =

3,7

78p

= 0,

002

F(3,

490)

= 4

,700

p =

0,00

1F(

5,41

4) =

5,5

87p

= 0,

001

Źród

ło: o

prac

owan

ie w

łasn

e.


Analizawymiarówaktywnościspołecznejdowiodławystępowaniaistotnegostatystycznieefektunastępującychzmiennych:wykształcenie,dochódizawód.PrzeprowadzonezapomocątestuBonferroniegoporównaniapost hocujawniłyróżnicepomiędzyniektórymigrupami.Wykazanoistotneróżnicemiędzyosobamiposiadającymiwykształcenienaj-

niższeinajwyższe,przyczymnajbardziejaktywnebyłyosobylegitymującesięwykształceniemwyższym, a najbardziej bierne te, któremiaływykształceniemniejniżpodstawoweipodstawowe.Istotnestatystycznieodmiennościmiędzyposzczególnymigrupamizaobserwowanotakżewprzypadkudrugiegowymiaruaktywności,czyliudziałuworganizacjachobywatelskich.Różnicewystępowa-łymiędzyosobamiznajwyższymwykształceniemaposiadającymijedyniewy-kształceniezasadniczezawodoweinajniższe.Najwyższąaktywnościąorganiza-cyjnącechowalisięmieszkańcyŁodzi,którzyukończyliszkołęwyższą.Istotneróżnicezaobserwowanomiędzygrupąosób,któremiesięczniezara-

białynajwięcej,agrupą,wktórejmiesięcznydochódmieściłsięwprzedziale200–500zł.NajwyższypoziomzaangażowaniawpracęnarzeczŁodziwykaza-limieszkańcyosiągającydochódpowyżej5000złmiesięcznie.Podobneróżni-cemiędzygrupamizachodziłytakżewprzypadkuaktywnościworganizacjachobywatelskich.Innypoziommiałaaktywnośćspołecznaposzczególnychgrupzawodowych.

Wodniesieniudopierwszegowymiaruaktywnościistotnestatystycznieróżni-cewystępowałymiędzy dwoma grupami zawodowymi: robotnikamiwykwa-lifikowanymi i osobami pracującymi na własnych rachunek. ZdecydowanieczęściejwpracachnarzeczŁodziuczestniczyłyosobyprowadzącewłasnąfir-mę.Znaczniewiększezróżnicowaniemiędzygrupamizawodowymiwystąpiłowprzypadkuzaangażowaniaorganizacyjnego.Istotnestatystycznieróżnicepo-jawiłysięmiędzyspecjalistamiarobotnikamiwykwalifikowanymi,szeregowy-mipracownikamiiosobamipracującyminawłasnyrachunek.Najwyższympo-ziomemaktywnościwtejsferzecharakteryzowalisięłodzianienależącydogrupyzawodowejobejmującejspecjalistów(inteligencjatechnicznainietechniczna),lekarzyinauczycieli.Statystycznie nieistotnymi determinantami aktywności okazały się dwie

zmienne:płećiwiek.Zanalizyśrednichwynikajednak,żenajwyższąaktywno-ściąspołecznącharakteryzująsięmężczyźniiosobywwieku45–54lata.Ponieważ rozkład analizowanych zmiennych zależnych był asymetryczny

imógłwpływaćnawyniki testuANOVA,zastosowanonieparametrycznytestKruskala-Wallisa.Przeprowadzonaanalizawzdecydowanejwiększościpotwierdziłazależności

istotnestatystycznieuzyskanezapomocątestuANOVA.Jedynaróżnicadoty-czyłazwiązkumiędzyaktywnościąnarzeczŁodziadochodem.TestKruskala- -Wallisawykazał,żezależnośćtaniebyłaistotnastatystycznie(p=0,108).


Tab. 5. Wyniki testu Kruskala-Wallisa dla korelatów aktywności społecznej

Wymiary aktywności społecznej

Zmienne atrybutywne

płeć wiek dochód wykształcenie zawód

Praca społeczna na rzecz swojej społeczności

p = 0,323 p = 0,994 p = 0,108 p = 0,000 p = 0,004

Aktywność w organizacjach obywatelskich

p = 0,651 p = 0,813 p = 0,005 p = 0,040 p = 0,004


Eksploracyjnaanalizakorelatówbadanychwymiarówaktywnościspołecznejudowodniła,żezarównopracanarzeczwłasnejspołeczności,jakiudziałworga-nizacjachobywatelskichzależąodstatususpołeczno-zawodowegoorazmaterial-negobadanych.Zmiennetakiejakwykształcenie,dochódizawódznaczącoróż-nicująbadanezjawisko.Silnyzwiązekpoziomuaktywnościspołecznejzpozycjąmaterialnąbadanychmożnawyjaśnić,odwołującsięm.in.do teoriipsycholo-gicznych.ZgodniezteoriąpiramidypotrzebAbrahamaMaslowa(1990)punktemwyjścia prawidłowego funkcjonowania jednostki jest zaspokojenie podstawo-wychpotrzeb,którezależyprzedewszystkimodposiadanychzasobówfinan-sowych.Zatemwprzypadkubrakuśrodkówmaterialnychikoncentracjinapo-trzebachniższegorzęduzainteresowaniepotrzebamiwyższegorzędudrastyczniespada.Wartopamiętać,żedochódbardzoczęstozależyodwyższegowykształce-niaiuprzywilejowanejpozycjizawodowej.Potwierdziłatotakżeanalizazwiąz-kumiędzywspomnianymizmiennymi.WspółczynnikV-Crameradladochoduiwykształceniawyniósł0,404(p=0,000),dladochoduipozycjizawodowej–0,810(p=0,000),dlawykształceniaidochodu–0,406(p=0,000),dlawykształ-ceniaipozycjizawodowej–0,810(p=0,000),dlazawoduidochodu–0,437(p=0,000),adlazawoduiwykształcenia–0,810(p=0,000).Międzywszyst-kimiuwzględnionymizmiennymiatrybutywnymiistniałasilnazależnośćistot-nastatystycznie,aletowykształceniestanowiłobezwątpieniapodstawętworze-niapozostałychatrybutów.Cowięcej,wykształcenie,jakoelementkapitałowychzasobówjednostki,należydowyznacznikówstatusu.WedługPiotraSztompki,umożliwiaonotakżepodnoszeniekompetencjiilepszerozpoznawanieotaczają-cejrzeczywistości(Sztompka1991),coniewątpliwewpływanawiększezainte-resowaniesprawamiwykraczającymipozażycieprywatne.

Podsumowanie

PrzedstawionewynikibadańaktywnościspołecznejmieszkańcówŁodzizdająsiępotwierdzaćtezę,żewpolskimspołeczeństwiewystępujeograniczonezaan-gażowaniewsprawywłasnejmiejscowości,audziałworganizacjachobywatel-skichjestniewielki.Innymisłowy,przeważającaczęśćmieszkańcówŁodzi,takjakwiększośćPolaków,niewykazujezainteresowaniasprawamiwykraczający-


mipozażycieprywatne,nieprowadzidziałańobywatelskichiniechętnieuczest-niczywrozwiązywaniuproblemówspołecznych(CBOS2006;2008;2010).Jednakzarównobadanianapróbachogólnopolskich,jakizrealizowanenapo-

trzebynaszegoopracowaniaświadcząoenklawowymcharakterzeaktywnościspołecznej.Łodzianie,podobniejakwiększośćPolaków,angażująsięwwybra-nesferyaktywności,ajejpoziomróżnicująsytuacjaspołeczno-zawodowaima-terialna.Niezmieniatojednakfaktu,żestanspołeczeństwaobywatelskiegopozosta-

wiawieledożyczenia.Na jegozmianęmogąwpływaćprogramyaktywizacjispołecznościlokalnych,szkolenia,podnoszeniekwalifikacjiprzezlokalnychli-derów,pracownikóworganizacjipozarządowychiinstytucjipublicznych,porad-nictwoikonsultacje,umacnianielokalnychgrupobywatelskich,budowatożsa-mościwspólnotlokalnych,atakżepomocwtworzeniuspołecznościlokalnych.Dziękiwiększejaktywnościspołecznejobywatelezwiększająkontrolęnadwła-snymżyciem,alekorzyścizzaangażowaniajestznaczniewięcej:„jakwskazu-jądotychczasowedoświadczenia–właśniespołeczeństwoobywatelskiemożeprzeciwdziałaćmarginalizacjispołecznejwieluPolakówiosłabieniuPaństwa.Możetakżeprzyczynićsiędotego,żebyPolskawypracowałasobiegodnąpozy-cjęwjednoczącejsięEuropie”(CBOS2004).

Literatura

BaranE.,KoczerbaA.,2006,„Społeczeństwoobywatelskieaaktywnośćobywatelskamłodzieży.Omówieniewybranychinicjatywidziałań”,w:M.S.Szczepański,A.Śliz(red.), Kapitały: ludzie i instytucje. Studia i szkice socjologiczne, Tychy: ŚląskieWydawnictwaNaukowe,Opole:WydawnictwoUniwersytetuOpolskiego.

Bartkowski J., 2002, „Społeczne determinanty geograficznego rozmieszczenia orga-nizacjipozarządowychwPolsce”,w:P.Gliński,B.Lewenstein,A.Siciński, (red.),Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektor,Warszawa:WydawnictwoInstytutuFilozofiiiSocjologiiPAN.

BieranowskiA.,1998,„Zasadaswobodyumówaaktywnośćspołeczna”,w:R.Sztychmiler(red.), Aktywność społeczna. Warunki prawne i formy aktywności w społeczności świeckiej i kościelnej. Materiały z konferencji naukowej, Olsztyn 21–22 maja 1996 roku,Olsztyn:WydawnictwoWyższejSzkołyPedagogicznej.

Bukraba-RylskaI.,2003,„Samoorganizacja–społeczeństwoobywatelskie–demokra-cja,czyliosilestereotypów”,w:I.Bukraba-Rylska,Stare i nowe dylematy socjologa i inne szkice,Warszawa:InstytutRozwojuWsiiRolnictwaPAN.

CBOS,2008a,Polacy o swojej aktywności społecznej,Warszawa.CBOS,2008b,Stowarzyszeniowo-obywatelski kapitał społeczny, Warszawa.CBOS,2010a,Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich w latach 1998–2010,

Warszawa.CBOS,2010b,Bilans aktywności ekonomicznej, społecznej i kulturalnej Polaków, a także

doświadczeń osobistych w roku 2009,Warszawa.CBOS,2010c,Działalność społeczna Polaków,Warszawa.


ChludzińskiM.,2004,„Organizacjepozarządowearozwójlokalny–krótkiewprowadze-nie”,w:K.Anuszkiewicz(red.),Organizacje pozarządowe powiatu augustowskiego,Augustów:StowarzyszenieInicjatywSpołeczno-Gospodarczychim.KrólaZygmuntaAugusta.

Czapiński J.,PanekT. (red.),2007, Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport,Warszawa:VizjaPress&IT.

DavisL.,2000,Przedsiębiorstwa sektora pozarządowego. Czy to alternatywa dla filan-tropii?,Warszawa:FunduszWspółpracy/CooperationFund.

Dawidowski T., 2001, „Powołanie chrześcijańskie i jego realizacja w życiu publicz-nym”,Prawica polska,nr18[dostęp12.11.2011:http://www.prawicapolska.pl/pp/18/pp18_15.shtml].

Domański H., 2009, Społeczeństwo europejskie. Stratyfikacja i systemy wartości,Warszawa:WydawnictwoNaukoweScholar.

DudkiewiczM., 2009,Technokraci dobroczynności. Samoświadomość społeczna pra-cowników organizacji pozarządowych, Warszawa: Wydawnictwa UniwersytetuWarszawskiego.

Gliński P., 2002, „Wprowadzenie”, w: P. Gliński, B. Lewenstein,A. Siciński (red.),Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektor,Warszawa:WydawnictwoInstytutuFilozofiiiSocjologiiPAN.

Gliński P., Palska H., 1997, „Cztery wymiary społecznej aktywności obywatelskiej”,w:H.Domański,A.Rychard(red.),Elementy nowego ładu,Warszawa:WydawnictwoInstytutuFilozofiiiSocjologiiPAN.

GrewińskiM.,KamińskiS.,2007,Obywatelska polityka społeczna,Warszawa:PolskieTowarzystwo Polityki Społecznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły PedagogicznejTWP.

GumkowskaM.,HerbstJ.,2008,„Organizacjepozarządowe”,w:J.Dąbrowska(red.),Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej: wyniki badań ekonomii spo-łecznej w Polsce,Warszawa:StowarzyszenieKlon/Jawor.

HerbstJ.,2008,„Wstęp.Poleprzedsiębiorczościspołecznej”,w:J.Dąbrowska(red.),Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej: wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce,Warszawa:StowarzyszenieKlon/Jawor.

KlimczukZ.,1998,„Budzenieaktywności społecznejobywatelawświetlekatolickiejnauki społecznej”, w: R. Sztychmiler (red.),Aktywność społeczna. Warunki praw-ne i formy aktywności w społeczności świeckiej i kościelnej. Materiały z konferencji naukowej, Olsztyn 21–22 maja 1996 roku,Olsztyn:WydawnictwoWyższejSzkołyPedagogicznej.

Kolarska-BobińskaL.,1998,„Jakośćpolskiejdemokracji”, w:J.Miklaszewska(red.),Polityka i świat wartości. Uczestnictwo obywateli w życiu społeczno-politycznym,Kraków:Fundacja„MiędzynarodoweCentrumRozwojuDemokracji”.

KoperekA.,2008,Zaangażowanie społeczne obywateli,Łódź:AdamKoperek.KulikE.,2009,„SamoorganizacjaspołecznanaprzykładziedzielnicyZamysłów–stu-

dium socjologiczno-historyczne”,w:R.Morawski,T. Jemczura (red.),W kierunku samoorganizacji społecznej. Społeczeństwo obywatelskie w działaniu, Racibórz:WydawnictwoPaństwowejWyższejSzkołyZawodowej.

Michalik M., 1998, „Aksjologiczne uwarunkowania aktywności społecznej”,w:R. Sztychmiler (red.),Aktywność społeczna. Warunki prawne i formy aktywno-


ści w społeczności świeckiej i kościelnej. Materiały z konferencji naukowej, Olsztyn 21–22 maja 1996 roku,Olsztyn:WydawnictwoWyższejSzkołyPedagogicznej.

MiklaszewskaJ.,1998,„Obecnośćwartościwżyciupublicznym”,w:J.Miklaszewska,(red.),Polityka i świat wartości. Uczestnictwo obywateli w życiu społeczno-politycz-nym,Kraków:Fundacja„MiędzynarodoweCentrumRozwojuDemokracji”.

MorawskiR., 2009, „Samoorganizacja i aktywność społecznaw świadomościmiesz-kańcówRaciborza.Szanseibariery”,w:R.Morawski,T.Jemczura(red.),W kierun-ku samoorganizacji społecznej. Społeczeństwo obywatelskie w działaniu, Racibórz:WydawnictwoPaństwowejWyższejSzkołyZawodowej.

PacześniakA., „Wpływ Unii Europejskiej na aktywność obywatelską w Polsce- do-brodziejstwo czy przekleństwo?” w:R.Morawski,T. Jemczura (red.),W kierunku samoorganizacji społecznej. Społeczeństwo obywatelskie w działaniu, Racibórz:WydawnictwoPaństwowejWyższejSzkołyZawodowej.

Raciborski J. (red.), 2010,Praktyki obywatelskie Polaków,Warszawa:WydawnictwoInstytutuFilozofiiiSocjologiiPAN.

Sadowski A., 2006, Białystok. Kapitał społeczny mieszkańców miasta, Białystok:WydawnictwoWyższejSzkołyEkonomicznejwBiałymstoku.

SchindlerJ.,2010,„Kontekstyaktywizowaniaspołecznościlokalnych”,w:B.Lewenstein,J.Schindler,R.Skrzypiec(red.),Partycypacjaspołecznaiaktywizacjawrozwiązy-waniu problemów społeczności lokalnych,Warszawa:Wydawnictwa UniwersytetuWarszawskiego.

ScottJ.,1991,Social network analysis. A handbook,London,NewburyPark,CA:SAGE.Sikora J., 2004, „Instytucje społeczeństwa obywatelskiego”, w: H. Januszek (red.),

Kapitał społeczny – aspekty teoretyczne i praktyczne,Poznań:WydawnictwoAkademiiEkonomicznej.

SkrzypiecB.,RetmaniakS.,2010,„CentrumAktywnościLokalnej–wposzukiwaniumodelu instytucji rozwoju społeczności lokalnej (1997–2009)”, w: B. Lewenstein,J.Schindler,R.Skrzypiec(red.),Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwiązy-waniu problemów społeczności lokalnych, Warszawa:Wydawnictwa UniwersytetuWarszawskiego.

SułekA.,2009,„DoświadczenieikompetencjeobywatelskiePolaków”,w:J.Czapiński,T.Panek(red.),Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków. Raport,Warszawa:CentrumRozwojuZasobówLudzkich.

SztompkaP.,1991,Society in action: The theory of social becoming,Cambridge:PolityPress.

Sztychmiler R., 1998, „Prawnokanoniczne podstawy aktywności społecznej”, w:R. Sztychmiler (red.), Aktywność społeczna. Warunki prawne i formy aktywności w społeczności świeckiej i kościelnej. Materiały z konferencji naukowej, Olsztyn 21–22 maja 1996 roku,Olsztyn:WydawnictwoWyższejSzkołyPedagogicznej.

Szuster A., 2009, Polski sektor społeczny, wyd. 2, Warszawa: OficynaWydawniczaAspra-JR.

TheissM.,2007, Krewni, znajomi, obywatele. Kapitał społeczny a lokalna polityka spo-łeczna,Toruń:WydawnictwoAdamMarszałek.

ZollA.,1998,„Konstytucyjneaspektyudziałuwżyciupublicznym”,w:J.Miklaszewska,(red.),Polityka i świat wartości. Uczestnictwo obywateli w życiu społeczno-politycz-nym,Kraków:Fundacja„MiędzynarodoweCentrumRozwojuDemokracji”.


the social activity of lodz residents. the analySiS of Selected dimenSionS of the activity

AlowlevelofsocialactivityinalldimensionsisacharacteristicfeatureofPoland.However,someenclavesofsocialactivitydoexist: therearefieldsofsociallifeinwhichPolesaremoreactiveanddevotemoresparetimetothem;wecanalsodistinguishactivesocialgroups.ThearticleisanattempttoanalyzesocialactivityofLodzcitizensinthefollowingdimensions:theparticipationincommunityactivitiesandtheparticipationinnon-governmentalorganizations.TheauthorstrytoindicatethelevelofsocialactivityofLodzresidentsandthecorrelatesoftheanalyzeddimensionsofcivicactivity.Sex,age,professionandincomeareanalyzedasindependentvariables.

Key words:socialactivity,civilsociety,Lodz.

Documents

Aktywność społeczna mieszkańców Łodzi. Analiza wybranych