Aile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri veYaşamın Diğer Alanlarında

Öfke KontrolüDr. Münevver MERTOĞLU

Dr. Münevver MERTOĞLU

Aile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

ISBN 978-605-241-232-9DOI 10.14527/9786052412329

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mayıs 2018, Ankara

Yayın-Proje: I. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 33365

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Dr. Münevver MERTOĞLU

Mertoğlu, 1985 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi

Teft iş ve Planlaması Anabilim Dalı’ndan mezun olduktan sonra Hacettepe Üni-

versitesi Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı’nda yüksek lisans, İstanbul Üniver-

sitesi Adli Tıp Enstitüsü’nde Adli Bilimler dalında doktora eğitimi almıştır. İl-

köğretim Müfettişliği, İstanbul Teft iş Kurulu Başkanlığı, İstanbul MEM’de Avrupa

Birliği Projelerinden ve programlardan sorumlu Milli Eğitim Müdür Yardımcılığı

görevlerinde bulunmuştur. 2006-2007 Öğretim yılında bir yıl Amerika Birleşik

Devletleri (ISPV: Institute for the Study and Prevention of Violence)’de misafir

araştırmacı olarak görev yapmış ve bu süre içinde “Şiddetin Okula Bağlı Nedenleri

ve Alınabilecek Stratejik Önlemler” konulu Türkiye-ABD karşılaştırmalı araştır-

mayı yürütmüştür. 2007-2008 yılları arasında İstanbul Valiliği- ARGE Koordina-

törü olarak yürüttüğü görevi sırasında korunmaya muhtaç çocuklar ve okullar-

da şiddetin önlenmesi ile ilgili çalışmalarda bulunmuştur. 2009 yılında İstanbul

Kültür Üniversitesi’nde Yrd. Doç. Dr olarak göreve başlayan Mertoğlu, İstanbul

Kültür Üniversitesi CEHAMER (Ceza Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi)

bünyesinde “Şiddeti Araştırma ve Önleme Birimi”nin oluşturulmasını sağlamış

olup, halen bu birimin başkanlığını yürütmektedir.2005 yılından itibaren kont-

rol edilemeyen öfk e ve şiddet ile ilgili çalışmalarını sürdüren Mertoğlu, İstanbul,

İzmir ve Ankara illerinde Okullarda Şiddetin Önlenmesi ile ilgili kontrol grup-

ları ile kurgulanmış deneysel araştırmaları yürütmektedir. Söz konusu araştırma

projeleri kapsamında 2600 öğrenci velisi ve 2300 öğretmen ve yöneticiye eğitim

verilmesini sağlamıştır. Verilen eğitimlerin bilimsel olarak değerlendirilmesin-

de, eğitimlerin verildiği okullarda disiplin olaylarının ve devamsızlığın azaldığı,

öğrencilerin akademik başarılarının anlamlı ölçüde arttığı görülmüştür. İstanbul

Kültür Üniversitesi-İstanbul Valiliği ve İETT Genel Müdürlüğü işbirliği ile 7000

İETT sürücüsünün eğitimini kapsayan “İstanbul’da Güvenli Yolculuk Projesi’ni

hazırlamış ve yürütmüştür. Başta “öfk e kontrolü” olmak üzere çeşitli konularda

metrobüs ve otobüs sürücülerine iki yıl süre ile verilen eğitimlerin sonucunda, tra-

fik kazalarının ve yolcu şikâyetlerinin azaldığı tespit edilmiştir. Kadınlara yönelik

şiddetin önlenmesi amacı ile tüm Türkiye’nin gönüllü AVM’ lerinde bilgilendirme

afişlerinin görüntülendiği projenin hazırlanması ve yürütülmesinde görev almış-

tır. Mahkemeye intikal eden aile içi şiddet olayları ile ilgili dosyaların incelenmesi

ile sanık ve mağdur profili çıkarılmıştır. 2009 yılından itibaren İstanbul Kültür

Üniversitesi CEHAMER-Şiddetin Önlenmesi Seksiyonu olarak aile, okul, işyeri,

spor, cezaevleri ve yaşamın diğer alanlarında şiddet ve öfk e kontrolü ile ilgili araş-

tırma ve eğitimlerini sürdürmektedir. Hukuk Fakültesi’nde “Öfk e Kontrolü ve Kriz

Yönetimi” dersi yanında lisans ve lisansüstü dersler vermektedir. Özellikle çocuğa

ve kadına yönelik şiddetin önlenmesi, öğrencilerin akademik başarılarının arttı-

rılması ile ilgili çok sayıda araştırma ve makaleleri bulunan Mertoğlu’nun yayın-

lanmış kitap bölümleri bulunmaktadır.

ÖN SÖZ

Kontrol edilemeyen öfk e sonucu şiddet ve saldırganlık suçu işleyen kişiler,

kendilerini adli makamların önünde bulduklarında, artık yapılacak fazla bir şey

kalmaz. Özellikle bir anlık öfk e nedeniyle adam öldürenler, ömürlerinin geri ka-

lan kısmını cezaevlerinde geçirmek zorunda kalırlar. Sadece kendileri değil, eş ve

çocukları, kardeşleri, anne ya da babaları ciddi mağduriyetler yaşarlar. Geriye dö-

nüşü olmayan bir süreç başlamıştır artık.

Benzer bir şekilde bir anlık öfk e kaybı nedeniyle söylenen sözler ve şiddet

içerikli davranışlar, evlilikleri, arkadaşlık, komşuluk ve akrabalık ilişkilerini biti-

rebilir. Öfk e sorunu iş yerinde yaşanıyorsa, çatışma ortamı artar, çalışanların ve

işverenlerin gerginlikleri, verimin düşmesine neden olabilir. Elbette en önemlisi,

öfk e ve şiddet mağduru olan ya da, şiddete tanıklık eden çocukların üzerinde bı-

raktığı telafi edilemez etkileridir.

Bu kitapta daha çok, kontrol edilemeyen öfk e üzerinde durulmuştur. Kont-

rolsüz öfk eye yol açan nedenlerin bilinmesi, öfk enin şiddet, saldırganlık ve suç

davranışlarına dönüşmesini önleyecektir. Bu yüzden öfk enin nedenleri, bu alanda

yapılmış multidisipliner araştırmalara dayandırılarak, adli bilimler ve eğitim bi-

limleri bakış açısıyla, ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

Öfk e kontrolü, insan yaşamının gelişim evrelerine göre incelenmiş, yaşamın

çeşitli alanlarında öfk enin sağlıklı bir şekilde ifade edilebilmesi için neler yapıla-

bileceği konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, anne-babalar, bakıcılar,

öğretmen ve yöneticilerle, yaşamın diğer alanlarındaki kişilere, öfk elerini kontrol

edecek bireyler yetiştirme konusundaki sorumluluklarına dikkat çekilerek, çözüm

önerileri sunulmuştur.

Diğer yandan, çeşitli nedenlerle hüküm giymiş kişilere verilecek penolojik

destek içinde, öfk e kontrolü çalışmalarının önemi ve gereği üzerinde durulmuş-

tur. Ceza infaz kurumlarındaki hükümlülere verilecek öfk e kontrolü eğitimleri ve

terapilerinin, suçlu kişilerin topluma kazandırılmasında ve suçun tekrarının ön-

lenmesinde önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir.

1996 yılında yere çöp atan öğrenciye, attığı çöpü ağzı ile aldırarak cezalandı-

ran öğretmen ile ilgili yürütülen bir soruşturma, kontrolsüz öfk e ve şiddet ile ilgili

araştırma ve uygulama çalışmalarımın başlangıcını oluşturmuştur. Hatta kariye-

rimin yönünü değiştirmiştir. 2009 yılından itibaren, İstanbul Kültür Üniversite-

si Ceza Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi –Şiddeti Araştırma ve Önleme

Seksiyonu Başkanı olarak görevimi sürdürmekte, okullarda, ailede ve yaşamın di-

ğer alanlarında şiddeti önlemeye yönelik projeler yürütmekteyim.

Kitapta ağırlıklı olarak 0-6 yaşından itibaren, özellikle ergenlik döneminde

olmak üzere yaşamın her döneminde, öfk enin nedenleri, kontrol edilemeyen öfk e

sonucu ortaya çıkan şiddet ve saldırganlık üzerinde durulmuştur. Ailede ve okulda

şiddetin önlenmesi ile ilgili yürüttüğümüz araştırmalar paylaşılmıştır. Söz konusu

araştırma ve uygulamalarda şiddetsiz iletişim eğitiminin öğrencilerin akademik

başarılarını anlamlı ölçüde yükselttiğinin görülmesi, çalışmalarımızın önemli

sonuçlarından birini oluşturmuştur. Öfk e kontrolü ile ilgili yöntemler ve terapi

yaklaşımları, ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bu nedenle bu kitabın anne-babalara,

öğretmen ve yöneticiler ile öğretmen yetiştiren kurumlara, işyerleri ve cezaevle-

rindeki rehabilitasyon çalışmalarına önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.

Kitabın hazırlanmasında özellikle öfk enin nedenleri ve kontrolü ile ilgili mul-

tidisipliner araştırmalardan önemli ölçüde faydalanılmış, bu sayede okuyuculara

bilimsel dayanaklar sunulmuştur. Kitapta sözü edilen araştırmacı ve bilim insan-

larına emek ve katkıları için teşekkürü borç bilirim.

Ayrıca bu kitabın ortaya çıkmasında çok önemli rolü olan Prof.Dr. Dr.h. c.

mult. Bahri ÖZTÜRK (Dr.h. c. Justus – Liebig Uni. Germany - Dr.h. c.Miskolc Eg-

yetem Uni. Hungary)’e, beni yetiştiren değerli hocalarıma, sevgili öğrencilerime,

araştırmalarımıza destek olan yönetici, öğretmen ve öğrencilerimize, her anını

üreterek geçiren ve bana rehber olan Sevgili Anneme teşekkürü borç bilirim.

Dr. Münevver Mertoğlu

Nisan, 2018

viAile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

İÇİNDEKİLER

Dr. Münevver MERTOĞLU ........................................................................................ iii

Ön Söz ...............................................................................................................................v

Giriş .................................................................................................................................xv

1. BÖLÜM

ÖFKE NEDİR?

Öfk enin Fiziksel ve Psikolojik Belirtileri ......................................................................4

Öfk e Çeşitleri ...................................................................................................................5

İfade Ediliş Biçimine Göre Öfk e Davranışları .......................................................7

Öfk e Kontrol Sorunu ve Öfk e Patlamaları ...................................................................9

Patlayıcı Öfk e Davranışları .................................................................................... 11

Öfk e Patlamaları Yaşayan Kişilerle İletişim ........................................................ 15

Öfk e Nasıl Ölçülür ....................................................................................................... 16

Öfk enin Olumlu İşlevleri ............................................................................................. 17

2. BÖLÜMKONTROL EDİLEMEYEN ÖFKE, ŞİDDET, SALDIRGANLIK

VE ATILGANLIK

Öfk e, Şiddet, Saldırganlık ve Atılganlık Kavramları Arasındaki Farklar .............. 19

Kontrol Edilemeyen Öfk e ve Saldırganlık ................................................................. 23

Saldırganlık Türleri ...................................................................................................... 24

Atılganlık ve Saldırganlık ............................................................................................ 26

3. BÖLÜM

KONTROL EDİLEMEYEN ÖFKENİN NEDENLERİ

Engellenme ve Öfk e, Engellenme Eşiği ..................................................................... 30

Fizyolojik Nedenlere Bağlı Öfk e Kontrolü Sorunları .............................................. 32

Açlık, Yetersiz Beslenme, Öfk e ve Saldırganlık ................................................... 32

Beyin Yapısı ve Beyin Hasarlarına Bağlı Öfk e Kontrolü Sorunları .................. 32

Kalıtım ve Öfk e Kontrolü ...................................................................................... 37

Hormonlar ve Öfk e ................................................................................................ 37

Madde Bağımlılığı Alkol ve Öfk e ......................................................................... 40

İnternet, Sanal Oyunlar, Kumar, Sanal Alışveriş,

Telefon Bağımlılığı ve Kontrol Edilemeyen Öfk e ............................................... 42

Dürtüsellik ve Öfk e ................................................................................................ 44

Uyku Bozuklukları ve Öfk e ................................................................................... 45

Ağrı ve Kronik Hastalıklara Bağlı Öfk e ............................................................... 46

Hipertansiyon ve Öfk e ..................................................................................... 48

Hipoglisemi ve Öfk e ......................................................................................... 48

Migren ve Öfk e ................................................................................................. 49

Kronik Böbrek Yetmezliği ve Öfk e ................................................................. 50

Engelli ya da Engelli Yakını Olma ve Öfk e .......................................................... 51

Psikolojik Nedenlere Bağlı Öfk e Kontrol Sorunları ................................................. 53

Sevgisizlik ................................................................................................................ 53

Güvensizlik .............................................................................................................. 55

Haksızlık, Adaletsizlik ve Öfk e ............................................................................. 57

Yalnızlık ve Öfk e ..................................................................................................... 57

Aldatılma ve Kontrol Edilemeyen Öfk e .............................................................. 59

Empati Yetersizliği - Öfk e ve Saldırganlık ........................................................... 61

Belirsizlik ................................................................................................................. 62

Beklentilerin, Sahip Olunan Potansiyel ve Olanakların Üstünde Olması ....... 63

Bazı Kişi, Nesne ve Olayların Algılanma Biçimi ............................................... 64

Mutsuzluk ve Öfk e.................................................................................................. 64

Utanma Duygusu ve Öfk e ..................................................................................... 66

Mükemmeliyetçilik ................................................................................................. 67

Kayıplar .................................................................................................................... 68

Tehditler ve Korkular ............................................................................................. 69

viiiAile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

Reddedilme, Alay Edilme ...................................................................................... 70

Depresyon, Yoğun Kaygı, Stres, Kızgınlık ve Öfk e ............................................. 71

Psikotik Hastalıklara Bağlı Öfk e Kontrol Sorunları ................................................. 74

Cinsel İşlev Bozuklukları ve Öfk e Arasındaki İlişkileri

İnceleyen Araştırmalar ................................................................................................ 76

Tahrik Edilme ve Öfk e ................................................................................................. 77

Çevresel Nedenler ........................................................................................................ 78

Hava ve Işık Kirliliği ............................................................................................... 78

Gürültü..................................................................................................................... 78

Kalabalık .................................................................................................................. 79

Açlık, Yiyecek ve İçeceklerdeki Katkı Maddeleri ve Öfk e ................................. 80

Öfk enin Bazı Demografik Değişkenlerle İlişkileri ................................................... 81

Öfk e-Cinsiyet İlişkisi .............................................................................................. 81

Yaş ............................................................................................................................. 82

Medeni Durum ....................................................................................................... 83

Eğitim Düzeyi ......................................................................................................... 84

Ekonomik Durum .................................................................................................. 85

Çalışma Şartları, Bireylerin Kişilik Özellikleri ................................................... 86

Öğrenme ve Sosyal Nedenlere Bağlı Öfk e Kontrolü Sorunları .............................. 87

Öğrenilmiş Saldırganlık Kapsamında, Namus ve Töre Cinayetleri ................. 89

4. BÖLÜMKONTROL EDİLEMEYEN ÖFKE VE ŞİDDETİN UYGULANDIĞI

ALANLAR

Aile İçinde Kontrol Edilemeyen Öfk e-Şiddet ve Saldırganlık ................................ 91

Türkiye’de Aile İçi Şiddetin Yaygınlığı ................................................................. 93

Dünyada Aile İçi Şiddet ......................................................................................... 96

Türkiye’de Aile İçi Şiddetin Önlenmesinde Bazı Yasal Düzenlemeler ............. 97

Aile İçinde Şiddet Uygulayan Erkekler Neden Mağdur? .................................. 99

İlköğretim Öğrencilerinin Aile İçi Şiddet Yaşantıları ile

Akademik Başarıları Arasında İlişki Var mı? ................................................... 104

Okul Ortamlarında Kontrol Edilemeyen Öfk e, Şiddet ve Saldırganlık ............... 118

Çocuğa Yönelik Öfk e, Şiddet ve Saldırganlık .................................................... 118

İçindekiler ix

Türkiye ve Diğer Ülkelerde Okullarda Şiddeti Önlemeye

Yönelik Yapılan Bazı Çalışmalar ......................................................................... 123

Çocuklarda Kontrolsüz Öfk e ve Şiddetin Önlenmesinde Kuralların ve

Sorumluluk Kazandırmanın Önemi .................................................................. 129

Öğretmenlerin Öğrencilere Uyguladığı Şiddet Davranışları .......................... 132

Öğretmenlerin Öfk e Düzeylerini Etkileyen Faktörler ..................................... 136

Öğretmenlere Verilen Hizmet İçi Eğitimin, “Belirti Tarama Listesi

(Symptom Check List-90-R) (Btl)” Öfk e Puanlarına Ve Diğer

Puanlara Etkisi ...................................................................................................... 150

Türkiye ve Dünyada Öğrencilerin Öğretmenlere Uyguladığı

Şiddet Sorunu ........................................................................................................ 159

Şiddetsiz İletişim Yoluyla Akademik Başarının Arttırılmasında

Yeni Bir Eğitim Modeli ........................................................................................ 177

Sosyal Medyada Kontrol Edilemeyen Öfk e ve Siber Zorbalık.............................. 186

Sporda Öfk e ve Şiddet ................................................................................................ 189

İşyerinde Öfk e ve Şiddet ............................................................................................ 192

İşyerinde Öfk e Kontrolü ............................................................................................ 198

5. BÖLÜMBİREYLERİN GELİŞİM DÖNEMLERİNE GÖRE ÖFKE,

ŞİDDET, SALDIRGAN DAVRANIŞLAR VE ÖFKE KONTROLÜ

Okulöncesi Çocukluk Döneminde Öfk e ve Öfk e Kontrolü .................................. 201

Okulöncesi Dönemde Öğrenilmiş Bir Davranış Olarak Öfk e

ve Öfk e Kontrolü .................................................................................................. 202

Okulöncesi Çocuğun Gelişim Özelliği Olarak İnatçılık ve Öfk e ................... 203

Okulöncesi Eğitim Döneminde Anne-Baba, Bakıcılar, Diğer Aile

Üyeleri ve Öğretmenlerin, Çocukların Öfk e Davranışları

Üzerindeki Etkileri ............................................................................................... 204

Ergenlik Döneminde Öfk e, Şiddet, Saldırgan Davranışlar

ve Öfk e Kontrolü ........................................................................................................ 206

Ergenlerin Gelişim Özellikleri ............................................................................ 206

Okullarda Akran Zorbalığı.................................................................................. 209

Anne-Baba ve Öğretmenlerin Ergen Sorunlarına

Yaklaşımı Nasıl Olmalıdır? .................................................................................. 211

Ergenlerde Akademik Başarı-Öfk e ve Saldırganlık Arasındaki İlişkiler ....... 213

xAile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

Ergenlerde Kontrol Edilemeyen Öfk e ve Şiddeti Önlemede, Sınıf

Yönetimi ve Şiddetsiz İletişim Becerilerinin Rolü ........................................... 214

Şiddetsiz İletişim Sürecinde Tutum ve Davranış İlişkisi ................................. 217

Yetişkin ve Yaşlılık Döneminde Öfk e ....................................................................... 218

6. BÖLÜM

ÖFKE KONTROLÜ YÖNTEMLERİ

Öfk e Kontrolü Nedir? ................................................................................................ 219

Öfk e ile Baş Etme Yöntemleri ................................................................................... 220

Bireylerin Kendileri Tarafından Kullanabilecekleri

Öfk e Kontrolü Teknikleri .................................................................................... 221

Rahatlama ve Gevşeme .................................................................................. 222

Doğru Nefes Alma .......................................................................................... 223

Öfk enin Sonuçlarını Öngörebilme ............................................................... 223

Etkili ve Şiddetsiz İletişim Becerilerine Sahip Olmak ............................... 224

Düşünceleri Değiştirme ................................................................................. 224

Çevremizi ya da Ortamı Değiştirme, Uzak Kalma .................................... 225

Doğru Zamanlama - Alternatif Bulma ........................................................ 225

Mizah................................................................................................................ 226

Problem Çözme .............................................................................................. 226

Dolaylı Olarak Öfk e Kontrolüne Yardımcı Olan, Sosyal, Kültürel

ve Sportif Etkinliklere Katılma ........................................................................... 227

Müzikle Öfk e Terapisi .................................................................................... 227

Öfk e kontrolünde Sporun Önemi ................................................................ 229

Öfk e Kontrolü İçin Sevgi ve Güven Duygusunun

Yeniden Yapılandırılması ........................................................................................... 230

Öfk e ve Saldırganlık İçermeyen Örneklerin Çoğaltılması .................................... 231

Öfk e Kontrolünde Kullanılabilecek Eğitim Programları ...................................... 232

Empati Eğitimi ile Öfk e Kontrolü ...................................................................... 232

Öfk e Kontrolünde Atılganlık Eğitimi ................................................................ 233

Öfk e Kontrolünde Şiddetsiz İletişim Becerileri Eğitimi .................................. 234

Öfk e Kontrolünde Kişiler Arası Sorun Çözme Eğitimleri .............................. 235

Öfk e Kontrolünde Çatışma ve Kriz Yönetimi Eğitimleri ................................ 236

İçindekiler xi

Öfk e Kontrolünde Yaratıcı Drama Eğitimleri ................................................... 238

Öfk e Kontrolü Eğitim Programları Uygulanarak Yapılan Bazı

Araştırma Sonuçları ............................................................................................. 239

Kontrol Edilemeyen Öfk e Bozukluklarının Psikiyatrik ve Fizyolojik

Hastalık Boyutu Yönünden İncelenmesi ................................................................. 241

Öfk e Kontrolünde Psikoterapi .................................................................................. 242

Öfk e Kontrolü İçin Ne Zaman Psikoterapiye İhtiyaç Duyulur? ..................... 242

Bireysel Psikoterapi .............................................................................................. 243

Grupla Psikoterapi ................................................................................................ 243

Öfk e Kontrolünde Etkinlik Temelli, Grupla

Psikolojik Müdahale Programı ........................................................................... 244

7. BÖLÜMÖFKEYİ AÇIKLAYAN KURAMSAL YAKLAŞIMLAR VE

ÖFKE KONTROLÜ TERAPİLERİ

İçgüdüsel Yaklaşımlar ................................................................................................ 247

Psikanalitik Yaklaşım ........................................................................................... 247

Psikanalitik Terapi Yaklaşımı .............................................................................. 248

Etiyolojik Kuram ................................................................................................... 249

Engellenme –Saldırganlık Kuramı ..................................................................... 249

Biyolojik Temele Dayandırılan Kuramlar ............................................................... 249

Nörofizyolojik Faktörlere Dayalı Yaklaşımlar ................................................... 249

Davranışçı Yaklaşımlar .............................................................................................. 250

Davranışçı Terapi Yaklaşımı ................................................................................ 250

Bilişsel Davranışçı Yaklaşım ................................................................................ 250

Bilişsel Davranışçı Terapi..................................................................................... 251

Bilişsel Yeniden Yapılandırma ile Terapi ........................................................... 252

Diyalektik Davranışçı Terapi ............................................................................... 252

Varoluşcu-İnsancıl Yaklaşım ............................................................................... 253

İnsancıl, Fenomenolojik ve Varoluşçu Yaklaşım Temelli Terapi .................... 253

Geştalt Terapi ........................................................................................................ 253

Sosyal Bilişsel Öğrenme Yaklaşımı ........................................................................... 254

Çok Boyutlu Yaklaşım ............................................................................................... 255

Çok Boyutlu Yaklaşıma Dayalı Terapi ............................................................... 256

xiiAile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

8. BÖLÜM

KONTROL EDİLEMEYEN ÖFKE VE SUÇ

Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlüler İçin,

Öfk e Kontrolü Programlarının Önemi, Öfk e-Suç İlişkisi ..................................... 257

Kontrol Edilemeyen Öfk e Davranışları ve Suç ................................................. 259

Ceza İnfaz Kurumlarında Öfk e Kontrolü Programlarının Önemi ................ 261

KAYNAKLAR ........................................................................................................... 265

İçindekiler xiii

Kişinin kendisine söz geçirememesi, esaretlerin en büyüğüdür.

Münevver MERTOĞLU

GİRİŞ

Kontrol edilemeyen öfk e davranışları günümüz sorunu olmayıp, insanlığın

varoluşu kadar eskidir. Ayrıca bütün dünyanın ortak sorunudur ve pek çok alanda

farklılaşarak devam etmektedir.

Kontrol edilemeyen öfk e nedeniyle yaşanan şiddet ve saldırganlığın kapsamı

oldukça geniştir. Aile içinde, okulda, çevrede, işyerlerinde, sporda ve sosyal alan-

larda görülen kontrolsüz öfk e davranışları, basit çatışmalardan, konusu suç teşkil

eden davranışlara kadar genişleyen, ciddi sorunlara neden olabilmektedir. Boşan-

malar, kişilerarası ilişkilerde yaşanan sorunlar, kişilerin kendilerine ve çevrelerine

verdikleri zararlar, iş yerinde çatışmalar ve iş veriminin azalması, trafikte çatışma

ve kavgalar, okulda şiddet davranışları, kontrol edilemeyen öfk enin sonuçlarından

bazılarını oluşturmaktadır.

Türkiye’de 2016 yılında terör dışında toplam 2057 kişi öldürülmüştür. Bun-

ların 608’i bıçak, satır ve kesici aletle, ikisi patlayıcı bomba, 140’ı beylik tabancası,

811’i tabanca, 1160’ı tüfekle olmak üzere toplam 2057 kişinin öldürüldüğü bildi-

rilmektedir1. Bu sayıların bir önceki yıla göre %7 oranında artmış olması, proble-

min artarak devam ettiğini göstermektedir. Belirtilen verilere göre Ülkemizde her

gün ortalama altı kişi öldürülmektedir. Bu çok ciddi bir sorundur.

Cezaevlerinde yapılan araştırmalar, adam öldürme ve yaralamaların bir anlık

öfk e kontrolü kaybından kaynaklandığını ve pek çoğunun olaydan sonra derin bir

pişmanlık duyduğunu göstermektedir; Muş E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda

yapılan bir araştırmada kasten adam öldürmek suçundan hükümlü erkeklerde

öfk e ve öfk e ifade tarzları ile saldırganlık ilişkisi anlamlı ölçüde yüksek bulunmuş-

tur.2 Yurt dışında yapılan benzer çalışmalarda da, suç ile öfk e puanları arasında

yüksek bir ilişkinin olduğunu gösteren bulgular elde edilmiştir.3

1 http://www.umut.org.tr/arastirma-merkezi/ 04.08.2017 tarihinde erişilmiştir.

2 Özdemir, E. (2009). Muş E Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda kasten adam öldürmek

suçundan gelen hükümlü erkeklerde öfk e ve öfk e ifade tarzları ile saldırganlık ilişkisinin

incelenmesi.(Yayımlanmamış doktora tezi) Çukurova Üniversitesi /Sağlık Bilimleri En-

stitüsü Adli Tıp Ana Bilim Dalı, Çukurova.

3 Lindqvist, K. J., Daderman, M. A., Hellström, A. (2005).Internal reliability and construct

validity of the Novaco Anger Scale-1998-S in a sample of violent prison inmates in Swe-

den. Psychology, Crime & Law, 11(2), 223-237.

“Bir an kendimi kaybettim ve sonrasını hatırlamıyorum” diye başlayan cüm-

lelerde verilmek istenen mesaj aslında, bu kişilerin öfk elerini kontrol edemedikle-

ridir. Elbette soğukkanlılıkla, önceden planlayarak ve tasarlayarak işlenmiş yara-

lama ve cinayet olayları da vardır. Ancak yapılan araştırmalar, bu tür cinayetlerin

azınlıkta olduğunu göstermektedir.

“28 Aralık 2015 günü 64 yaşındaki Hacı Şimşek, aralarında arazi anlaşmazlığı

bulunan yakın akrabasının evine el bombası attı ve 51 yaşındaki Cerciş Örkmen’in

ölümüne, eşi Meryem Örkmeni’in yaralanmasına neden oldu, kaçan şahıs polis

tarafından yakalandı” haberine bakıldığında4, ciddi bir anlaşmazlığın, kızgınlık

ve öfk eye neden olduğu ve facia ile sonuçlandığı görülmektedir. Dolayısıyla öfk e

kontrol kaybı nedeniyle işlenen şiddet suçları, olayın mağduru kadar, faili için de

mağduriyet oluşturmaktadır. Çünkü öfk esini kontrol edemediği için karşı tarafı

yaralayan ya da öldüren kişinin kalan yaşamını cezaevinde geçirmesi, bazen öl-

mekten beter olarak algılanabilmektedir.

Yapılan başka bir araştırma, cezaevlerindeki hükümlülerin %87’isinde dep-

resyon, %14,7’sinin cezaevinde intihar düşüncesi ve %4,4’ünün cezaevinde intihar

girişimi olduğunu belirlemiştir.5 Bu oranlar, cezaevlerinde kalan hükümlülerin

çok ciddi sorunlar yaşadıklarını göstermesi bakımından önemlidir. Burada belir-

tilmek istenen cezaevlerindeki hükümlülerin mağduriyetleri değildir. Elbette suç

işleyen kişiler hak ettikleri cezaları alacaktır. Ancak vurgulanmak istenen konu,

bir anlık öfk e kaybının her iki taraf için ne kadar ciddi sorunlara neden olduğudur.

Öfk enin neden olduğu davranışlar sadece adam öldürme ile sınırlı değildir.

Bu fiiller, öfk enin şiddetine göre değişmekle birlikte, yıkılan yuvalar, bozulan iliş-

kiler, mala ve çevreye verilen zararlar, olarak örneklendirilebilir. Ayrıca, şiddet ve

saldırganlık içeren davranışlar, ciddi travmalara ve ruh sağlığı sorunları gibi çok

önemli sorunlara neden olabilmektedir. Daha da önemlisi, bazı zararların olayla-

rın yaşandığı zaman dilimi ile sınırlı kalmamasıdır. Maruz kaldığı şiddetin trav-

ması nedeniyle gelecek yaşamı kararan kişilerin sayısı az değildir.

Öfk e sorunu, bütün dünyada ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir;

Londra (İngiltere) Ruh Sağlığı Vakfı, öfk e sorunu ve bu sorunla nasıl başa çıkılabi-

leceği konusunda yayınladığı bir raporda, insanların %65’inin çalıştığı ofiste öfk e

nöbeti geçirdikleri ya da buna tanıklık ettikleri,  %45’inin  öfk e atakları nedeniyle

işyerinde sık sık kendini kaybettiği % 60’nın işe gitmeme nedeninin stres olduğu

Britanyalıların %33’ünün komşularıyla küs olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca aynı

raporda ankete katılanların %64’ünün  insanların giderek daha öfk eli bir hale gel-

4 http://www.umut.org.tr/arastirma-merkezi/ 04.08.2017 tarihinde erişilmiştir.

5 Çaynak, S., Kutlu,Y. (2016). Bir grup tutuklu ve hükümlünün ruhsal belirtileri, intihar

olasılığı ve başa çıkma yolları. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(2).93-98.

xviAile, Okul, İşyeri, Spor, Cezaevleri ve Yaşamın Diğer AlanlarındaÖFKE KONTROLÜ

diği düşüncesine katılarak, ‘doğru’ ya da ‘kesinlikle doğru’ dedikleri, %32’sinin ise

öfk esini kontrol etmekte  zorlanan yakın bir arkadaşı ya da aile üyesi olduğunu

belirtmektedir.6 Bütün bu sonuçlar ürkütücüdür.

Kontrol edilemeyen öfk enin pek çok nedeni olmakla birlikte öğrenilmiş öfk e

davranışları küçümsenemeyecek boyuttadır. Diğer yandan şiddet mağduru olan-

ların hayatlarının bir döneminde de şiddet uyguladıkları, yapılan araştırmalarla

ortaya konmuştur.

Kontrol edilemeyen öfk enin pek çok nedeni olmakla birlikte öğrenilmiş öfk e

davranışları küçümsenemeyecek boyuttadır. Diğer yandan şiddet mağduru olan-

ların hayatlarının bir döneminde de şiddet uyguladıkları, yapılan araştırmalarla

ortaya konmuştur. Kontrol edilemeyen öfk e ve şiddetin öğrenilebilir boyutunun

olması, anne, baba, öğretmen, yönetici ve toplum olarak sorumluluğumuzu art-

tırmaktadır.

Öfk e kontrolü sorunu ile başa çıkabilmek sanıldığı kadar yüzeysel ve kolay

değildir. Bazı öfk e bozukluklarının çok erken yaşlara dayalı, çeşitli ve karmaşık

nedenleri olabilmektedir. Hatta öfk e kontrolü eğitimlerinin ve terapilerin işe yara-

madığı durumlar da görülmektedir. Kontrol edilemeyen öfk e sorunlarının yaşan-

maması için 0-6 yaş aralığından başlanmak üzere nasıl bir yol izleneceği konusun-

da mevcut stratejileri uygulamak ve yeni stratejiler üretmek gerekir.

Öfk e kontrolü ile ilgili bir dersin hemen her alanda gerekli olduğu söylene-

bilir. Ancak çocuk yetiştirecek eğitimcilerin ve öğretmenlerin yetiştirildiği eğitim

fakültelerinde bu dersin zorunlu ders olarak okutulması, öfk e kontrolü konusunda

önemli katkılar sağlayabilir. Şiddete başvurmadan, çevresine ve başkalarına zarar

vermeden istek ve ihtiyaçlarını ifade edebilen ve sorunlarını çözebilen bireylerin

yetiştirilmesi önemlidir. Bunun için özellikle 0-6 yaş aralığından itibaren çocuğun

yetişmesinde sorumluluğu olan herkesin kontrol edilemeyen öfk enin nedenleri ve

öfk e yönetimi konusunda donanımlı olması gerekir. Aksi halde yukarıdaki araş-

tırmada belirtildiği gibi kontrol edilemeyen öfk e nedeniyle her gün öldürülenlerin

sayısı artarak devam edebilir.

Kitabın I. Bölümünde, öfk enin tanımı, çeşitleri, öfk e patlamaları, öfk enin na-

sıl ölçüldüğü ve öfk enin olumlu işlevleri üzerinde durulmuştur.

II. Bölümde kontrol edilemeyen öfk e, şiddet, saldırganlık ve atılganlık kav-

ramları incelenmiştir.

III. Bölümde kontrol edilemeyen öfk e davranışlarının nedenleri, fizyolojik,

nörolojik, hormonal, psikolojik, sosyal ve çevresel olarak ele alınmıştır.

6 Boiling Point-Problem Anger and What we Can Do About It. Report. 2015.London.

xviiGiriş